Dayton Anlasmasi Sonrasi Turk Dis Politikasinda Sureklilik Ve Istikrar Bosna Hersek

177

Genel olarak Balkanlar

tarihsel ve kltrel

balar nedeniyle Trk

d politikasnda

devamlln

bulunduu bir blge

olarak nem verilmesi

gereken bir

konumdadr.

Due to her historical

and cultural ties with

the Balkans, the

continuity of Turkish

foreign policy in this

region is of outmost

significance.

CONTINUITY AND STABILITY IN TURKISH FOREIGN POLICY AFTER THE DAYTON AGREEMENT: BOSNIA HERZEGOVINA

Sibel AKGN*

Anahtar Kelimeler: Bosna Hersek, Trkiye, Dayton Anlamas, Trk dpolitikas, istikrar ve devamllk

Key Words: Bosnia and Herzegovina, Turkey, Dayton Agreement,

Turkish foreign policy, stability and continuity

DAYTON ANLAMASI SONRASI TRK DI POLTKASINDA SREKLLK VE STKRAR:

BOSNA HERSEK

Bu makale sadece yazarn grlerini yanstr. Trk Silahl Kuvvetleri ve/veya Yayn Kurulunun grlerini temsil etmez.

*Yrd.Do.Dr. Sakarya niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Elmek: [email protected]

STRATEJK ARATIRMA VE ETT MERKEZ

Stratejik Aratrmalar, 9(16) Ocak 2011 117-150 ISSN: 1303 698X

Dayton Anlamas Sonras Trk D Politikasnda Sreklilik ve stikrar: Bosna Hersek

118SAD

9(16) 2011

z Sovyetler Birliinin dalmas ve Souk Savan bitmesinin ardndan Yugoslavyann da dalmas beraberinde, Balkanlarda kanl atmalar yaanmasna neden olmutur. Trkiye, Souk Sava sonras btnyle deien ve istikrarsz bir ortam olan bu corafyada yeni bir d politika oluturabilmek iin eitli risklerle kar karya kalmtr.

Genel olarak Balkanlar tarihsel ve kltrel balar nedeniyle Trk d politikasnda devamlln bulunduu bir blge olarak nem verilmesi gereken bir konumdadr. zel olarak ise Balkanlarn eski hkimi Osmanl Devletinin mirass olan Trkiye, 500 yl Osmanl hkimiyeti altnda kalan Bosna Herseke de bu kapsamda zel ilgi duymutur. 1992-1995 arasnda kanl bir savan yaand Bosna Hersekte sava sonlandran Dayton Anlamas sonras arzu edilen siyasi istikrarn bir trl gereklememesi nedeniyle Trkiyenin Bosna Hersek politikas da bu siyasi istikrar araylar dorultusunda srmtr. Bu almann amac, Dayton sonras Trkiyenin Bosna Hersek politikas gncel gelimelerle birlikte deerlendirilerek gelecee dnk olarak bu politikann nasl devam etmesi gerektiini irdelemektir.

Abstract The breakup of the Soviet Union and the end of the Cold War, together with the disintegration of Yugoslavia, witnessed a series of bloody conflicts in the Balkans. In the light of enormous changes and instability that took place throughout the Balkans after the Cold War, Turkey came face to face with various risks in forming a new foreign policy for this region.

Due to her historical and cultural ties with the Balkans, the continuity of Turkish foreign policy in this region is of outmost significance. Turkey, as the successor of the Ottoman State that was the previous dominant force in the Balkans has, within this context, a special interest in Bosnia and Herzegovina that was under Ottoman rule for 500 years. After the Dayton Agreement which concluded the war that took place between 1992 and 1995 in Bosnia and Herzegovina, the non-attainment of political stability there led Turkey to continue to seek ways to attain this in her foreign policy towards Bosnia and Herzegovina. This study will assess this foreign policy together with daily developments and will consider how this future-oriented policy should continue.

Sibel AKGN

119 SAD 9(16) 2011

Bosna Hersekin Tarihi1 Bosna Hersek, 51.129 km2 yz lmne ve 2008 yl itibaryla 4.590.000 nfusa (% 48 Bonak, %37 Srp, % 14,3 Hrvat) sahip bir devlettir. Gneydou Avrupada, Balkan yarmadasnda bulunan lkenin komular kuzey ve batda Hrvatistan, douda Srbistan, gneyde Karadadr. lkenin Neumdan Neumkleke uzanan 20 km uzunluunda sahil eridi vardr. lke topraklarnn byk bir blm eski Yugoslavyann ana kara blmnde bulunmaktadr (http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/infoCountryPage/setimes/resource_centre/countries/bih?country=BiH#geographyPeople ).

Bosna ad ilk kez M 958 ylnda Bizans mparatoru Konstantin Porfirogenitiusun yazlarnda Bosona olarak gemektedir. Bu lkede yaayanlarn hemen hepsi VI. ya da VII. yzylda Kafkaslar blgesinden gelmi Slavlardr. Modern Arnavut dilinin kkeni olan Hint-Avrupa dili konumaktadrlar. Erken dnem Bosnann yani Slavlarn geliinden lkenin bamsz ilk hkmdar olan Kulin Ban Hkmdarlnn ilk yl olan 1180 ylna kadar olan dnem karktr (Bumazovic, 1998: 20- 21).

Bosnann Osmanl Devletinin bir paras olduu 1463 ylna kadar sren Kulin Ban dnemi genellikle bamszlk ve refah dnemi olarak grlmektedir. Bosna Krall 1463te Osmanl Devleti tarafndan fethedildikten sonra Bogomil2 inancna sahip olan Bosna Kilisesinin mensuplar kendilerinkine ok benzer olan Mslmanla, salad ayrcalklar da gz nne alnarak dn yapmtr. Osmanl Bosnasnda ortaya kan byk ehirlerin ou, kurumlar dhil arlkl olarak Mslmandr. 1683 Viyana yenilgisinden sonra Balkanlarda Osmanl

1 Bonaklarn etnik kken olarak Avar Trklerinden geldii de ileri srlmektedir. Bonaklar da kken olarak Hrvat ve Srplardan ayr bir millet olduklarn ileri srmektedir (Malcolm, 1994: 5). 2 Bogomil dininin esasn tanr- eytan inanc tekil etmektedir. Bogomil dini, kendi kendine ynelme, tanr ile kul arasnda hibir arac kurumu kabul etmeme temeline dayanmaktadr (Kapetanovic, 2001: 184).

Bosna Hersek, 51.129 km2 yz lmne ve 2008 yl itibaryla 4.590.000 nfusa (% 48 Bonak, %37 Srp, %14,3 Hrvat) sahip bir devlettir.


120SAD

9(16) 2011

Devletinin egemenlii sarslmaya ve uluslararas durumu zayflamaya balaynca Fransa, Byk Britanya, Avusturya Macaristan Monarisi ve arlk Rusyas Ortodoks ve Katolik kiliselerini korumaya balamtr. 1875ten itibaren zellikle Bosnann yerli Ortodoks kesimlerinin yaad yerlerde Srbistan ve Rusya tarafndan desteklenen ayaklanmalar balamtr. atmalar yaklak yl srm ve 1878 yaznn banda toplanan Berlin Kongresi ile Bosna Hersek, lkede kalc bir bar iin zorunlu baz reformlar gerekletirilene kadar Avusturya Macaristann ynetimine braklmtr (http:// www.balkanskidom.com/showthread.php?t=117). 1908 ylnda Avusturya Macaristan tarafndan ilhak edilen lke, 1918de oluturulan Yugoslavya (Srp- Sloven-Hrvat) Krallna dhil olduktan sonra, 1928de birka paraya blnmtr. kinci Dnya Sava banda (6 Nisan 1941) Almanya tarafndan igal edilen Yugoslavyay sava sonunda Marael Josip Titonun partizanlar igalden kurtararak komnist bir rejim kurmular ve Bosna Hersek dhil Yugoslavya, (Srbistan, Hrvatistan, Slovenya, Sancak, Makedonya ve Karada) komnist partisinin ynetimi altna girmitir (age.).

Tito dneminde ilk kez 1964 ylnda ayr bir Bonak kimlii ve kendi geleceini belirleme hakk tannan Bonaklar, 1974 Anayasasnda Yugoslavyann kurucu unsurlarndan biri olarak tanmlanmtr. Titonun 1980de lmnden sonra sosyalist ekonomik sistemin bozuk ileyii de eklenince nce Srbistan daha sonra Hrvatistann ar milliyeti politikalar lkedeki gerilimlerin iyice artmasna neden olmutur. 28 Haziran 1989da Ortodokslarca kutlanan Aziz Vitus gnnde yz binlerce Srpn Kosovann bakenti Pritinenin dndaki Gazimestan sava alannda Kosova Savann 600nc yln kutlamak iin toplanmas Yugoslavyann dalmas iin son kvlcm olmutur (Banac, 2001: 322- 324).

1980ler boyunca ykselen Srp milliyetilii ve giderek ayrlk bir nitelik kazanan Sloven ve Hrvat milliyetilii, ok uluslu Yugoslavyann geri

Tito dneminde ilk kez 1964 ylnda ayr bir Bonak kimlii ve kendi geleceini belirleme hakk tannan Bonaklar, 1974 Anayasasnda Yugoslavyann kurucu unsurlarndan biri olarak tanmlanmtr.

Sibel AKGN

121 SAD 9(16) 2011

dnlemez bir biimde dalmasna neden olmutur. 1990da alt cumhuriyette yaplan serbest seimlerde Srbistan ve Karada dndaki tm cumhuriyetlerde milliyeti partiler kazanmtr. Eyll 1990da Srbistann bamszlk ilan etmek isteyen cumhuriyetlere kar gsterdii iddetli tepki ve Yugoslavya Federasyonu iindeki konumunu glendirmek iin yapt hamleler (Kosova ve Voyvodinonun zerkliini kaldrmas, Kosova Arnavutlar zerindeki basklarn arttrmas, Slovenya ve Hrvatistan ynetimleri ile elimesi gibi) hem Slovenya ve Hrvatistann bamszlklarn ilan etmesini hzlandrm hem de blgedeki Srp milliyetiliini glendirmitir (Kut, 2001: 322).

Slovenya ve Hrvatistann 25 Haziran 1991de Yugoslavyadan ayrlmas ile nce Almanya daha sonra AT (Avrupa Topluluu) tarafndan tannmasndan sonra Srbistan ve 1990larn sonuna kadar ona fiilen bal Karadadan oluan bir federasyon iinde kalmak istemeyen Bosna Hersek ve Makedonya da ayrlma yoluna gitmitir. Bosna Hersekte 29 ubat 1992de yaplan referandumda % 66 orannda bamszlk ynnde oy kullanlmtr. Bosnal Srplar ise ayn zamanda bakent olarak kabul ettikleri Palede RS (Srp Cumhuriyetini -Republica Srpska)yi ilan etmilerdir. 6 Nisan 1992de ATnin, 7 Nisan 1992de ABD (Amerika Birleik Devletleri)nin Bosna Herseki tanmasnn ardndan Srplardan oluan federal ordunun destei ile Bosna topraklar igal edilmitir. Zaten sava hazrlnda olan Srplar ksa srede Bosna topraklarnn %70ini ele geirmitir (Uzgel, 2001: 493- 495).

Bosna Herseki Tito dneminin Yugoslavyasnda denge araylarndan kaynaklanan yapay bir cumhuriyet olarak gren Srplar, igalden sonra Bonaklarn ayr bir ulus olmad iddias ile etnik temizlie girimilerdir. Bu arada Hrvatlar da arlkl olarak yaadklar lkenin bat kesimini Hrvatistanla birletirmek iin savaa dhil olmulardr. Byk Srbistan ile Byk Hrvatistan oluturma projesi yznden sava buuk yl srmtr. Sava henz Bosna Herseke sramadan Hrvatistandaki

Bosna Herseki yapay bir cumhuriyet olarak gren Srplar, igalden sonra Bonaklarnayr bir ulus olmad iddias ile etnik temizlie girimilerdir.


122SAD

9(16) 2011

atmalar srasnda kurulmu olan UNPROFOR (BM- Birlemi Milletler Bar Gc) bu lkeye kaydrlmtr. Sava srerken uluslararas toplum nezdinde bar planlar da (Londra Konferans, Vance-Owen Plan, Owen-Stoltenberg Plan gibi) gndeme gelmitir. Sava srerken ve grmeler devam ederken Mays 1993te BM tarafndan Saraybosna, Tuzla, Zepa, Gorazde, Bihac ve Srebrenica kentlerinin gvenli blgeler ilan edilmesi de baarsz olmutur. 1994 yaznda Fransa, ngiltere, Almanya, ABD ve Rusyadan oluan (Daha sonra talya da katlmtr.) Temas Grubu Srplara % 49, Bonak ve Hrvatlara % 51 orannda toprak veren bir plan nermitir. Savan gidiini ABD ve Trkiyenin giriimleri ile Bonaklarla Hrvatlarn Mart 1994te bir federasyon kurmalar deitirmitir. Srbistan ynetimi de ekonomik ambargo yznden anlamaya yanamayan Bosnal Srplara yardm azaltmtr. ABDnin Austos 1995te hava operasyonlar dzenlemesi ve diplomatik basklarn artmas nedeniyle Srplar gerilemeye balamtr (agm.: 495).

1990l yllarn banda Batl devletler Yugoslavya bunalm karsnda etkili bir politika izleyememi ve bunun dorudan bir sonucu olarak ABD ve Avrupa devletleri Bosna Hersek Savann balangcnda olaylar ynlendirme bakmndan kaytsz kalmlardr. Bosna savanda Srplarn belirgin siyasi tutumlarnn olduunu reddeden Batl devletler, sava salt asker bir atma ve i sava olarak alglamtr. Bu nedenle diplomatik kanallar yolu ile birok kez toplanan konferanslar ve yaplan planlara ramen 30 Austos 1995 tarihinde durumunun vahametinin devam etmesi gerei karsnda NATO (Kuzey Atlantik ttifak Pakt) nclnde hava operasyonu yaplmtr. Bir yandan NATO nclndeki bu harekt dier yandan Bonak-Hrvat glerinin kar saldrlar sonucu Srplarn toprak kaybetmesi sonucu Srbistan Hkmeti bar kabul etmek zorunda kalmtr (agm.: 495).

1990l yllarn banda Batl devletler Yugoslavya bunalm karsnda etkili bir politika izleyememitir.

Sibel AKGN

123 SAD 9(16) 2011

Sava sona erdiinde yaklak 150.000den3 fazla insan lm, 2 milyon insan evsiz kalmtr. Bosna Hersekte bar iin taraflarn masaya oturmas ve mzakereler, 21 Kasm 1995te ABDnin Ohio eyaletinin Dayton kasabasndaki Wright Patterson asker ssnde balam ve anlama 14 Aralk 1995te Pariste imzalanmtr (Bumazovi, 1998: 32- 35).

14 Aralk 1995te imzalanan Dayton Anlamasna gre, Bosna Hersekin siyasal yapsna bakldnda lkenin yasalar gvencesinde, serbest demokratik seimlerle ynetilen demokratik bir devlet olduu vurgulanmtr. Bosnal Mslmanlardan ve Hrvatlardan oluan Bosna Hersek Federasyonu ve Bosna Hersekli Srplardan oluan Bosna Srp Cumhuriyetinin dnda Bosna Hersekin kuzeydousunda yer alan Brcko, Dayton Anlamas ve Bosna Hersekin siyasi yaplandrmasna gre zerk bir ynetimdir ve ne Federasyona ne de Bosna Srp Cumhuriyetine baldr. (http://www.balkantimes.com/ html2/t urkish/ country_info_bosnia.htm).

Bosna Hersek Anayasasnn giri ksmnda devletin kurucu milletleri olarak Bonaklar, Hrvatlar ve Srplar yer almaktadr. Bosna Hersek ve ynetim birimleri kiilerin, mallarn, hizmetlerin ve sermayenin tm lke topraklarnda dolam zgrln engellemeyecek ve piyasa ekonomisi desteklenecektir. Ynetim birimleri arasndaki snrlarda kontrol olmayacak ve tm ynetim birimleri yurttalar ayn zamanda Bosna Hersek yurtta olacaktr. Ynetim Birimleri komu devletlerle Bosna Hersekin hkmranl ve toprak btnl ile tutarl bir biimde zel paralel ilikiler kurma hakkna sahiptir. Her ynetim biriminin Parlamenterler Meclisinin oluru ile devletlerle ve uluslararas rgtlerle antlama ve anlamalara girme hakk vardr (Bumazovic, 1998: 37- 39).

3 Baz kaynaklara gre bu say 215.000 civarndadr (Bk. Bumazovic, 1998: 33, zzetbegovi, 2003: 207).

Dayton Anlamasna gre, Bosna Hersekin serbest demokratik seimlerle ynetilen demokratik bir devlet olduu vurgulanmtr.


124SAD

9(16) 2011

Bosna Savan sona erdiren Dayton Anlamas, kurduu idari yaplanma iinde etnik izgilere gre ekillenen iki entite, on kanton ve bir zerk blge ile Bosna Hersekteki etnik blnml yasallatrmtr. Buna bal olarak, Dayton Anlamasnn bir eki niteliinde olan Bosna Hersek Anayasasndaki baz maddeler yznden, devlet apndaki kurumlar yeterince ilevsel olamamaktadr. rnein Anayasann 4nc maddesinin 3nc fkrasnda, Bosna Hersek Meclisinde bir kararn alnabilmesi iin, her iki entiteden gelen milletvekillerinin belli yzdesinin o karara onay vermesi art koulmaktadr. te bu sebepten dolay, Bosna Hersekin devlet dzeyindeki Meclisinde tkanklklar bulunmakta ve farkl etnik gruplarn temsilcilerinin ok az konuda uzlaabiliyor olmalar yznden daha kkl reform kararlar alnamamaktadr. Dier taraftan Anayasa Bosna Hersek vatandalarna deil deta entitelere stnl tand iin 4nc ve 5inci maddelerinde temel insan haklarn bile ihlal eden ifadeler bulunmaktadr. Genel olarak Bosna Hersekte var olan iki entitenin kurumlar, devlet dzeyindeki kurumlardan daha gldr (http://www.avim. org.tr /bultentekli.php?haberid=16628-).

Sava sonlandran Dayton Anlamasndan sonra Bosna Hersekte istenen istikrar bir trl salanamamtr. Siyasi otoritedeki boluk nedeniyle siyasi istikrarn salanmas uzun zaman alacak gibi gzkmektedir. Srplar, ortak devlet fikrini benimsememekle birlikte anlamay Bosna Hersek Srp Cumhuriyetinin varlnn devam iin bir kalkan olarak gren bir yaklam iindedir. Srp Cumhuriyetiyle Srbistan zel paralel ilikiler kurmaya devam etmektedir (http://www.crisisweb.org/ home/index.cfm?id=15248I=1).

Bonak Hrvat Federasyonunun Bosna Hersekte barn yeniden tesis edilmesindeki nemi Federasyon Anlamasnn giriinde ok net bir biimde ifade edilmitir ancak federasyonun iki halktan tekil eden bir topluluk mu yoksa siyasi iki

Sava sonlandran Dayton Anlamasndan sonra Bosna Hersekte istenen istikrar bir trl salanamamtr.

Sibel AKGN

125 SAD 9(16) 2011

birliin bir araya gelerek oluturduklar bir oluum mu olduu tam olarak anlalamamtr. Burada taraflar arasnda ciddi anlamazlklar mevcuttur. Hrvatlar, Dayton ile Srplarn statsne benzer bir statye kavuamam olmann hayal krkln yaarken anlamann Hrvatlara ait nc bir ynetim birimini de ngrecek biimde revizyonundan yana tavr almaktadrlar (Alkan, 2002: 46-47). Bonak Hrvat Federasyonunda mevcut yasalarn uygulanmas srasnda ya da yeni bir yasa hazrlanrken her iki grubun etnik temsilcileri arasnda mutabakat salanmasnda glkler ortaya kmakta, dolaysyla idari ve siyasi mekanizma verimli almamaktadr. Bosna Hrvatlar kendi devlet yaplarn federal yapya gre ekillendirerek, Hrvatistanla yakn ilikiye girmilerdir ve federasyonun gneyinde Bosna Hersek diye adlandrlan blgeyi federasyon topraklarnda olmasna ramen Hrvatistann bir paras olarak grdklerinden tm resm binalar Hrvatistan bayra tamaktadr. Bonaklar ise Daytonn ortak kurumlara tand yetkiyi azami lde yorumlamak anlay iindedirler. Bylece Hrvat ve Srplarn youn olduklar blgelerde sahip olduklar hareket alanlarn daraltabileceklerini dnmektedirler (http://www.crisisweb.org/home/ index.cfm?id=15248I=1m). Bugn gerekte Bosna Hersekte etnik entite, ayr ordu, ayr polis gc ve entitelerin durumuna bal alan bir Mill Hkmet vardr. Bosna Hersek Meclisinde gerekli yasama ilevi srekli olarak milliyetiler tarafndan engellenmektedir. Tm bunlara ilave olarak Dayton Anlamasna gre anlamann uygulanmasndan sorumlu olan Yksek Temsilcilik (OHR)4 makam ok balln artmasna

4 Dayton Anlamas OHRye yedi grev yklemitir: Bunlar: 1- Anlamann uygulanmasn denetlemek, 2- Anlamann taraflaryla yakn iliki hlinde olmak ve taraflarn ikyetlerini denetlemek, 3- lkedeki sivil rgtlerin faaliyetlerini denetlemek ve koordine etmek, 4- Anlamann sivil konularna ilikin uygulamalarnda ortaya kan sorunlar zmek, 5- lkeye iktisadi bata bulunan rgtlerin ve devletlerin toplantlarna katlmak, 6- Anlamann uygulan ve lkenin durumu hakknda dzenli olarak BM, AB, ABD ve Rusya Federasyonuna bilgi vermek, 7- BM Uluslararas Polis Gcne yardmc olmak, tavsiyelerde bulunmak (http://www.ohr.int/ohr-info/gen-info/default.asp?content_id=38612).

Bugn gerekte Bosna Hersekte etnik entite, ayr ordu, ayr polis gc ve entitelerin durumuna bal alan bir Mill Hkmet vardr.


126SAD

9(16) 2011

neden olmutur. Dayton Anlamasna gre Yksek Temsilciliin grevleri kstl idi ve uluslararas misyondaki sivil veya yerel asker aktrler ile yerel anayasal ereve zerinde dorudan bir otoritesi yoktu. 9 Aralk 1997 tarihinde Bonnda toplanan PIC (Bar Uygulama Konseyi), Yksek Temsilciliine geni yetkiler vermitir. PIC, Yksek Temsilciliine Devlet kurumlarnn Anlamay uygulamakta baarsz olduu konularda yasa empoze etme ve Anlamay veya uygulama koullarn ihlal eden kiilere kar harekete geebilmek iin geici nlemler alabilmesi iin daha fazla yetki vermitir. Bonn yetkileri denilen bu yetkilerle mevcut yasalarn uygulanmasnda veya yeni kanun ve ynetmeliklerin hazrlanmas srasnda karlalan glkler Yksek Temsilcinin her iki tarafa basks sonucunda almaya allmtr. Bosna Hersekte Yksek Temsilci siyasileri grevden almak da dhil ok geni yetkilerle donatlmtr ve bu durum lkede ayn zamanda ok ball arttrmtr. Yksek Temsilci 56 lkeden oluan PIC tarafndan atanmakta ve BM Gvenlik Konseyi karar ile onaylanmaktadr (Baskn, 2003: 162- 165).

Bosna Hersek Dayton Anlamas sonras uluslararas camia tarafndan kurum, kurulu ve birliklere katlmak iin tevik edilmi ve bu yolla lkede istikrarn salanmaya allmtr. Bu amala ilk olarak lke 25 Aralk 2005te AB (Avrupa Birlii) ile katlm ve ortaklk grmelerine balam ve SSA (stikrar ve Katlm Anlamas ) 16 Haziran 2008de imzalanmtr. Ancak AB Bosna Herseki SSAy imzalamakla birlikte yaplmas gereken reformlar ve Anayasa deiiklikleri konusunda srekli uyarmaktadr. Bunun en nemli nedenlerinden biri ABnin Bosna Hersekte polis reformu yaplmas artnn yerine getirilmemesidir. Sz konusu polis reformu ile ilgili anlama tm Bosna Hersekli liderler tarafndan 2005 ylnda kabul edilmesine ve parlamentolardan gemesine ramen, Bosna Srp Cumhuriyetinde anlama uygulamaya konulmamaktadr. Yani Srp Cumhuriyeti polisin yetkilerini merkeze devretmeyi kabul etmemektedir. Yine de Yksek Temsilci Valentin Inzko 20 Kasm

Bosna Hersek Dayton Anlamas sonras uluslararas camia tarafndan kurum, kurulu ve birliklere katlmakiin tevik edilmi ve bu yolla lkede istikrar salanmaya allmtr.

Sibel AKGN

127 SAD 9(16) 2011

2009da yapt aklamada, Bosna Hersek'in 2010un Temmuz aynda AB lkelerine tam serbest vize uygulamasna geecei ve 2014 ylnda da bloka katlacan sylemitir. Daha sonrasnda Avrupa Parlamentosu yesi ve Gneydou Avrupa Komisyonu Bakan Yelko Kacin, Bosna Hersek ve Arnavutluk vatandalarnn, 1 Ocak 2011den itibaren ABye vizesiz seyahat edebileceklerini aklamtr. Ancak bu aklamalar bile lkenin gelecei konusunda uluslararas toplumun (ABnin) att admlarn ne kadar ileriyi ngrebilir olduu konusunda kuku yaratmaktadr. nk AB, 15 Haziran 2009 tarihi itibari ile Srbistan vatandalarna serbest dolam hakk vermitir. Bylece Saraybosna yerine Belgrada gzlerini dikmi olan Srplar iin Bosna Hersekin AB yelii ok fazla anlam ifade etmemektedir. Keza Bosnal Hrvatlar iinde AB yeliine ok fazla yaklam olan Hrvatistann ifte vatandal Bosna Hersek vatandalndan daha fazla anlam ifade etmektedir (http://www. setimes.com/cocoon/ setimes/xhtml/tr/features/ setimes/newsbriefs/2009/11/22/nb-03, http:// www. milliyet.com.tr/bosna-hersek-ve-arnavutluk-a-ab-ye-vizesizgecis/dunya/sondakika/28.09.2010/1294725/ default.htm).

Bosna Hersek, 22 Mays 1992 tarihinden beri BM, 24 Nisan 2002 tarihinden beri Avrupa Konseyi yesidir. Bosna Hersek ayn zamanda 1 Ocak 2010dan 2011 ylna kadar BM Gvenlik Konseyi Geici yeliine seilmitir. Bosna Hersek, Kasm 2006da NATO tarafndan BO (Bar in Ortaklk) yesi yaplmtr. Bosna Hersek ayrca 4 Aralk 2008de ABD-Adriyatik Tzne katlmtr. ABD-Adriyatik Tz, NATO yelii ynndeki abalarn hzlandrmak iin birlikte alan Adriyatik blgesi lkelerinin yer ald bir birliktir. Tzk, Arnavutluk, Hrvatistan, Makedonya ve ABD tarafndan 2003 ylnda kurulmutur. Bosna Hersekin Adriyatik Tzne katlmas, NATO yeliine giden yolda nemli bir adm olmutur. Bosna Hersek ayn zamanda ttifaka katlmak isteyen lkelerin hazrlklarn ynlendirmek iin nerilen MAP (yelik Eylem Planna)a katlmak istemektedir ancak henz kabul edilmemitir

Bosna Hersek, 22 Mays 1992 tarihinden beri BM, 24 Nisan 2002 tarihinden beri Avrupa Konseyi yesidir.


128SAD

9(16) 2011

(http://www.un.org/sc/members.asp, http://www. setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2009/11/20/feature-02).

Bosna Hersek devletinin yeniden btnlemesi, kurumlarnn daha ilevsel hle gelmesi ve AB ve NATOya entegrasyonu hzlandrma amac ile uluslararas toplumun anayasa deiiklii konusunda son yllarda youn abalar olmutur. Ancak entitelerden devlet dzeyindeki kurumlara daha ok yetkinin devredilmesine ilikin giriimlere Bosnal Srplarn entitesi olan Srp Cumhuriyeti batan beri kar kmtr. Srp Cumhuriyeti yetkilileri ABD ve ABnin Ekim 2009da Bosna Hersekte anayasa deiikliine ilikin balattklar Butmir5 grmelerinin tkanmasna sebebiyet vermitir. Butmir grmeleri kapsamnda Bosnal politikaclardan 26 sayfalk anayasa deiikliine ilikin bir belgeyi desteklemeleri istenmitir. Ancak bugne kadar bu konuda atlan olumlu bir adm olmamtr (http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2009/11/20/feature-02).

Yine en son 10 ubat 2010da Srp Cumhuriyeti Parlamentosu ulusal meselelerle ilgili referandum dzenlemesine olanak salayan bir yasay geirmitir. Yasa, Srp Cumhuriyeti vatandalarnn ulusal konularda referandum dzenlemesine olanak salamasna karn sadece oylama prosedr ve referandum dzenleme ekli gibi birka teknik konuyu kapsamtr. Yasada referandumun ne zaman dzenlenebilecei veya hangi sorularn sorulaca belirtilmemitir. Srp Cumhuriyeti Parlamentosu, uluslararas toplumun uyarlarna kulak asmayarak taraflarla ilgili bir bamszlk referandumunun nn aabilecek bir yasay kabul ederek Bosna Hersek'te istikrar daha da bozmutur (http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2010/02/12/feature-01).

5 Butmir grmeleri, 21 Ekim 2009da EUFORun Saraybosna yaknlarndaki Camp Butmir kararghnda st dzey AB ve ABD yetkilileri ile nde gelen Bonak-Hrvat ve Srp partililerinin liderlerinin anayasa deiiklii konusunda bir araya geldikleri grmelerdir.

Bosna-Hersek devletinin AB ve NATOya entegrasyonunu hzlandrmak amacyla uluslararas toplumun anayasa deiiklii konusunda youn abalar olmutur.

Sibel AKGN

129 SAD 9(16) 2011

Anayasa ve Bosna Hersekteki kurumlarla ilgili (yarg- polis reformu gibi) ve esasen Dayton Anlamasn revize etmeyi amalayan AB-ABD eksenli giriimler ilerlememektedir. Bunda Bosnal Srplarn anayasa deiikliini ngren paketi reddetmeleri nemli rol oynamaktadr. Ayn zamanda Bonaklar ve Hrvatlar da bu paketten memnun deillerdir. Bosnal Srplar yeni dzenlemelerin Bosna Hersek Merkezi Hkmetini glendirirken Srplarn mevcut pozisyonunun Dayton gerisine decei ve ynetimdeki paylarnn zayflayaca dncesindedirler. Bosnal Hrvatlar ise Srplarn lkeyi blnmeye gtrmesinden endielidir. Yani Hrvatlar lke blnecekse lke topraklarnn geri kalan yarsnda Bonaklarla birlikte kalmaktansa tamamen ayrlmay (l Federasyon) ya da bamszlamay tercih etmektedir. Nitekim Bosnal Srplarn hedefinde de Srbistan ile birlemek ya da Kosova gibi bamszln ilan etmek bulunmaktadr. Srplarn mevcut sistemi ilevsiz klmakta diretmesi ve Anayasa deiiklii paketine itiraz etmeleri ile Hrvatlarn mevcut sistem tkanklnn giderilmesi konusunda umutlarnn bulunmamasnn altnda ayrlk dncenin etkisi byktr (http://www. turksam. org/tr/a1915.html). Yine de taraflar uluslararas toplum nezdinde doabilecek tepkilerden dolay kesin bir adm atmay gze alamamakta ve beklemede kalmaktadr.

ABnin Bosna Hersek politikasnda kesin admlar atmaktan kanmas ve yukarda belirtildii gibi vize uygulamasndan Bosnay muaf tutmas lkenin istikrarszlna istikrarszlk katmaktadr. PIC cra Kurulu en son 19 Kasm 2009da yapt toplantda Yksek Temsilciliin bir AB zel Temsilcilie dntrlmesi konusuna olumlu bakmamakta hatta Yksek Temsilciliin varl srd mddete Bosna Hersekin AB yeliinin dikkate alnmayacan vurgulamaktadr (http://www. setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/newsbriefs/2009/11/20/nb-04).

Anayasa ve Bosna Hersekteki kurumlarla ilgili ve esasen Dayton Anlamasn revize etmeyi amalayan AB- ABD eksenli giriimler ilerlememek-tedir.


130SAD

9(16) 2011

En son ABnin d politika sorumlusu Catherine Ashtonun BMye sunduu raporda, Bosna Hersekin siyasi istikrarnn ktye gittii ve bu ktye gidiin temelinde etnik dmanln yatt belirtilmitir. Raporda, Srp Cumhuriyetinin Dayton Anlamasn aka inedii ve Yksek Temsilci Inzkonun otoritesine meydan okuduu belirtilmitir. Ashton raporda, Srp Cumhuriyetinin Bosna Hersekin btnlne meydan okuyarak aka ayrlmaktan sz ettii ve lkede tek olumlu durumun gvenlik olduu belirtmitir. Raporda ayrca siyasi liderler arasndaki iletiimin azalmas ve Srp Cumhuriyetinden gelen blc aklamalar eletirilmekte ve Bonak-Hrvat Federasyonu iindeki etnik anlamazlklarn arttna dikkat ekilmektedir (http://www.setimes.com/cocoon/ setimes/xhtml/ tr/features/setimes/features/2010/03/25/feature-01).

Grld gibi Bosnada sava sonlandran Dayton Anlamas sonras lkede uluslararas toplumun arzu ettii istikrar bir trl salanamamtr. Bosna Hersekte Bonak, Srp ve Hrvat entitelerini bir araya getirip btnletirmekten uzak kalan Dayton sreci, ynetim ekli ve taraflardan zellikle Srp Cumhuriyetinin pozisyonu nedeniyle siyasi entegrasyonu salama konusunda snfta kalmtr. Son dnemlerde uluslararas toplum Bosna Anayasasnn reforme edilmesi ve bylece lkede istikrarn salanmas konusunda admlar atmtr. Ancak bu srete Srp Cumhuriyetinin isteksizlii nedeniyle imdilik akamete uram gzkmektedir. stelik Bosnann uluslararas kurum, kurulu ve birliklere katlmas iin anayasa revizyonunun ve ynetim birimlerindeki yasa deiikliklerinin zorunlu grlmesi de gerekmektedir. Bu da taraflarn kesin admlar atmaktan kanmasna ve srecin srncemede kalmasna neden olmaktadr. Bylece Bosna Hersekte mevcut durumun beklemede olduunu sylemek doru olacaktr.

Bosnada sava sonlandran Dayton Anlamas sonras lkede uluslararas toplumun arzu ettii istikrar bir trl salanama-mtr.

Sibel AKGN

131 SAD 9(16) 2011

Trk D Politikasnda Bosna Hersek Balkanlar, Avrupann gneyinde hem gemite hem de gnmzde g, ulam ve ticaret yollarnn gei gzerghnda bulunan bir blgedir. Blge ayn zamanda Souk Sava sonras Sovyetlerin dalmas ile birlikte Orta Dou ve Kafkasya blgeleri enerji kaynaklarnn uluslararas pazarlara tanmas zerinde dorudan etkili olan bir konumdadr. Balkanlar sahip olduu corafi konuma ramen, tarih gelimeler sonucunda karmak bir etnik ounlua, dil ve kltr farkllklarna sahiptir. Bu farkllklar blge ii ve blge d gler asndan (Rusya, AB, ABD, ran ve blge lkelerinden Hrvatistan, Srbistan, Yunanistan gibi) kullanlmaya uygun bir zemin de oluturmaktadr (Grkan, 1997: 261-264 ).

Trkiye asndan bu blge, Batya alan yol zerindedir. Ayn zamanda blge Trkiyenin bat snr dorultusundaki gvenlik parametreleri asndan da (Bat Trakya, Marmara ve Ege kylar) nemlidir. Yukarda deinildii gibi blge Trkiye iinde Orta Dou ve Kafkaslar blgesinin deniz ve kara ulam noktasnda etkin bir noktada bulunmaktadr. Sosyal ve kltrel adan da blgede Mslman-Trkler bulunmaktadr. Bosna Hersek, Trk d politikasnn Balkan corafyas iinde ksa ve orta dnemde gvenlik ve istikrara nem verdii lkelerden biridir.

Trkiye, Osmanl Devleti zamannda elinden km olan Bosna Hersekte Cumhuriyet dneminde de genel Balkan politikas dorultusunda blgenin istikrarna ncelik vermitir. Souk Sava dneminde lkenin bal olduu Yugoslavya ile olan ilikilerini belirli bir dzeyde tutan Trkiye, Tito dneminde olduu gibi Tito sonras da 1990lara kadar bu dzeyi devam ettirmitir. Yugoslavyann 1980ler boyunca yaad siyasi ve ekonomik sorunlara kar iki lke liderlerinin karlkl ziyaretleri dnda Trkiye-Yugoslavya ilikilerinde dikkat ekici bir gelime yaanmamtr. Trkiye, 1980ler boyunca Yugoslavyann yaad i sorunlara

Trkiye, Osmanl Devleti zamannda elinden km olan Bosna Hersekte Cumhuriyet dneminde de genel Balkan politikas dorultusunda blgenin istikrarna ncelik vermitir.


132SAD

9(16) 2011

ramen geleneksel olarak lkenin btnlne ynelik bir politika takip etmitir.

Trkiye, kuruluundan itibaren genel olarak izledii itidalli d politikasna ramen yine de Souk sava dneminde Yugoslavyada yaananlar takip etmitir. Trkiye, Yugoslavya bunalmnn yaand 1990larda hibir eski Yugoslavya Cumhuriyetini kopmaya tevik etmemi, ancak lkenin dalmasnn artk kanlmaz olduunu grd zaman, 6 ubat 1992de ayrm yapmadan Hrvatistan, Slovenya, Bosna Hersek ve Makedonyay tanm ve bu lkelerle 22 Austos 1992de diplomatik ilikilerini resmen balatmtr. Trkiye, ayn ekilde Bosna Herseki Bosna Parlamentosunun bamszlk ilanndan hemen sonra ve Bonaklarn bamszlk referandumunda oy kullanmalarndan nce, 6 ubat 1992de tanmtr (lger, 2004: 241). Bosna Savann kmasnn ardndan Ankara, diplomatik ve askeri abasn sava sona erdirme zerine younlatrmtr.

Bosna Sava srasnda Bonaklar korumak amacyla Trkiyenin uluslararas toplumdan bamsz olarak giriimlerde bulunabileceine dair speklasyonlara yer verilmise de, Trkiye srekli BM ve AGT emsiyesi altnda rgtlenen ok tarafl giriimlerden yana olmutur. Bosna Savanda Bonaklarn aleyhine ifte standartlarn uygulandn her ne kadar dile getirmise de, Trkiye pratikte duruma bamsz olarak mdahale etmemi ve btn admlar uluslararas topluluun admlar ile uyumlu bir ekilde atmtr. Hatta Trkiyede kamuoyunda Bonaklara yardm edilmesi gerektii ve Batl devletlerin pasif kald konusunda gl bir tutum olumasna ramen pratik olarak duruma bamsz olarak mdahale etmekten kanlm ve atlacak btn admlarn uluslararas toplum ile uyumlu olmasna dikkat edilmitir (http://www.avim.org.tr/bultentekli.php? haberid=16628-).

Trkiye, Souk Sava dneminde Yugoslavyada yaananlar yakndan takip etmitir.

Sibel AKGN

133 SAD 9(16) 2011

Trkiyenin Bosna Savanda uygulad politikann temel argman, Srp ve Hrvatlarn izledii saldrgan tutum ve bu tutumun uluslararas toplumun kararyla engellenmesi idi. Balangtan beri Trkiye erken ve inandrc kuvvet tehdidinin gerekli olduunu ileri srm ve uluslararas asker harektn zaruri olduunu savunmutur. Trkiye, BMnin taraflara uygulad silah ambargosunu, madur taraf olan Bonaklarn cezalandrlmas olarak grm ve uluslararas toplumun zellikle Srplara kar etkili kuvvet tehdidinde bulunmas ve Bosnaya uygulanan silah ambargosunun kaldrlmasn savunmutur. Bu amala Trkiye K (slam Konferans rgt)nn Bonaklara yardm etmesini salam, 1993te Bonaklar ve Hrvatlar arasnda atekes salanmas ve 1994te Bonak- Hrvat Federasyonu kurulmas iin arabuluculuk giriiminde bulunmutur ( Kut, 2002: 113 ).

Trkiye tek tarafl olarak Bosnada yukarda belirtildii gibi tek bana asker bir harekta girmeyi istememi, ama buradaki her trl uluslararas harekta etkin olarak katlmtr. rnein, Trk frkateyn ve denizaltlar BMnin silah ambargosunun uygulanmasn salamak iin NATO-BAB (Bat Avrupa Birlii) tarafndan Adriyatik denizinde dzenlenen Sharp Guard Harektna katlmtr. 18 Trk F- 16s 1993te Bosna Hersek zerindeki uua yasak blgeyi izlemek ve denetlemek iin yaplan Deny Flight Harektna itirak etmitir. Yine Bosna Hersek'te insani yardm harekt iin emniyetli blgeler tesisi ve korunmas maksadyla UNPROFORa katlm iin Trkiyenin talebi 22 Mart 1994'te BM Gvenlik Konseyi tarafndan onaylanmtr. Trkiye 04 Austos 1993-20 Aralk 1995 tarihleri arasnda 1400 kiiden oluan alay seviyesinde bir grev kuvveti ile UNPROFOR'a itirak etmitir. Dayton Anlamasnn uygulanmas grevinin NATO'ya verilmesi zerine UNPROFOR'a tahsisli Trk Bar Gc takviye edilerek tugay seviyesine karlm ve 20 Aralk 1995'ten itibaren IFOR (NATO Bar Uygulama Gc)'a tahsis edilmitir. 20 Aralk 1996 tarihinde IFOR grevini tamamlayarak yerini SFOR (NATO stikrar Gc )'a

Trkiye tek tarafl olarak Bosnada tek bana asker bir harekta girmeyi istememi, ama buradaki her trl uluslararas harekta etkin olarak katlmtr.


134SAD

9(16) 2011

brakm ve Trk Tugay da SFOR'a tahsis edilmitir. Daha sonra yaplan indirimler kapsamnda Trk Tugay tabur seviyesine drlmtr. SFOR grevi, 2 Aralk 2004 tarihinden itibaren AB Kuvveti, EUFOR (Avrupa Birlii stikrar Gc)'a devredilmitir. AB liderliinde 2 Aralk 2004 tarihinden beri icra edilen ALTHEA harektna Trk Silahl Kuvvetleri, toplam 255 kiiden oluan personel ile katk salamaya devam etmektedir. Trk Birlii, Saraybosnada konuludur (http://www.tsk.tr/4_ULUSLARARASI_ILISKILER/4_6_Turkiyenin_Barisi_Destekleme_Harekatina_Katkilari/konular/Turk_Silahli_%20Kuvvetlerinin_Barisi_Destekleme_Harekatina_Katkilari.htm ).

Trkiye, Bosna Hersekte bar koruma operasyonlarnn nemli bir unsuru olan sivil polis faaliyetlerine de katklarda bulunmutur. Trkiye, Bosna Hersekte Dayton Anlamasnn uygulanmasna yardmc olmak ve bar srecinde toplumsal dzenin salanmasna katkda bulunmak zere oluturulan UNIPTF (BM Uluslararas Polis Gc)ye 101 personeli ile katkda bulunmutur. Trkiye, 1 Ocak 2003ten itibaren UNIPTFin yerini alan EUPR (AB Polis Gc)de de 31 personelini grevlendirmitir. Trkiyenin EUPRde hlen grev yapan sekiz personeli bulunmaktadr (http://www.egm. gov.tr/daire.disiliskiler.asp).

Tm bu asker abalarn yan sra Trkiye Bosna Sava srasnda Bonaklara insani, maddi ve teknik olarak da hkmet ve hkmet d yardm yapmtr. rnein, 1992-1995 yllar arasnda tahminen 100.000 kii Bosnadan Trkiyeye snmtr. Dayton Anlamasnn imzalanmasndan sonra da Trkiye ABD ile birlikte Bonak Hrvat Federasyonu ordusunun eitim sorumluluunu stlenmitir (http://www.tsk.tr/4_ULUSLARARASI_ ILISKILER/4_6_Turkiyenin_Barisi_Destekleme_Harekatina_Katkilari/konular/Turk_Silahli_%20Kuvvetlerinin_Barisi_Destekleme_Harekatina_Katkilari.htm).

Trkiye, Bosna savanda siyasi olarak da nemli bir rol oynamtr. Trkiye 1992 banda balayan ve 1995 sonuna kadar sren Bosna Savanda Srp

Trkiye, Bosna Hersekte bar koruma operasyonlarnn nemli bir unsuru olan sivil polis faaliyetlerine de katklarda bulunmutur.

Sibel AKGN

135 SAD 9(16) 2011

saldrlarn durdurmak iin nde gelen Batl devletlerle ikili dzeydeki temaslarn yan sra NATO, BM, AGT ve K erevesinde giriimlerde bulunmutur. Trkiyenin giriimleri sava sona erdirmese de sava, ABD nderliinde NATO tarafndan yaplan asker harekt ile son bulmutur. Trk d politikasnda karar alclar ve asker organlar siyasi ve toplumsal olarak ortak bir tutum sergileyerek tutarl bir politika takip etmitir.

Trkiye, Dayton Anlamasn sava sona erdirdii iin memnuniyetle karlamtr. Ancak bu anlamann Bosnadaki krlgan yapdan dolay salam temeller zerinde olmadnn da farknda olmutur. Trkiye, Dayton Anlamas sonras Bosna Hersekteki durumu takip etmeye devam etmise de diplomatik ve siyasi olarak konu aciliyetini kaybetmitir. Ancak Trkiye ekonomik olarak Bosna Hersek ile ticari ve ekonomik olarak ilikilerine devam etmitir.

Trkiyenin Bosna Herseke 2000 ylnda 26 milyon olan ihracat ve 7 milyon dolar olan ithalat 2007 ylnda 359 milyon dolar ihracat ve 18 milyon dolar ithalat rakamna ulamtr. Bosna Hersek D Yatrm Destekleme Dairesinin yapt aklamaya gre Trkiye 2009 yl itibaryla 45 milyon avro ile Avusturya, Slovenya ve Almanyann ardndan Bosnada drdnc en byk d yatrm yapan lke olmutur. Trk i adamlar ayn zamanda Bosna Hersekte mteahhitlik hizmetleri vermektedir. Bu kapsamda Bosna savanda yklan tarihi Mostar Kprs Trk mteahhitler tarafndan onarlmtr. Trkiye ile Bosna Hersek arasnda ticaret, yatrm, ifte vergilendirme, sosyal gvenlik, gmrk, veterinerlik ve uluslararas kara yolu tamaclnda da karlkl anlamalar ve protokoller imzalanmtr (http://www.mfa.gov.tr/turkiye_bosna-hersek-siyasi-iliskileri-tr.mfa, http://www.mfa.gov.tr /turkiye_bosna-hersek-ticari-ve-ekonomik-iliskileri-tr.mfa,http://www.setimes. com/cocoon/setimes/ xhtml/tr/features/setimes/ features/2010/01/20/ feature-02).

Trkiye 2009 yl itibaryla 45 milyon avro ile Avusturya, Slovenya ve Almanyann ardndan Bosnada drdnc en byk d yatrm yapan lke olmutur.


136SAD

9(16) 2011

Dayton sonras Bosna Hersekte etnik grup arasnda ihtilaflar devam etmi ve lkede niter bir yap oluturulmasna katkda bulunmak amacyla yaplan anayasa grmelerinden herhangi bir sonu alnamamtr. Trkiye de Bosna Hersekin istikrarl ve blgesinde barl bir durumda bulunmasn salamak amacyla bu srece destek olmaya almtr.

Trkiye, bu amala 2009 ylnn sonlarna doru Balkanlarla ilgili gncel gelimeleri deerlendirmek ve Bosna Hersekin uluslararas alandaki ilikilerine katkda bulunmak amacyla Bosna Hersek ve Srbistan ile birlikte Dileri Bakanlar dzeyinde l Danma Toplantlar gerekletirmeye balamtr. Bugne kadar alt kere toplanan Danma Toplantlarnn ilki 10 Ekim 2009da stanbulda Gneydou Avrupa lkeleri Birlii Sreci Dileri Bakanlar Gayriresm Toplantsnda, ikincisi 8 Kasm 2009da stanbuldaki SEDAK (slam Konferans Tekilat Ekonomik ve Ticari Birlii Daimi Komitesi) Zirve Toplantsnda gereklemitir. 8 Kasmda gerekleen toplantda her ay buluma konusunda karar alnmtr. Bylece Trkiye, Bosna Hersek ve Srbistan Dileri Bakanlar nc kez 14 Aralk 2009da Saraybosnada Medeniyetler ttifak Gneydou Avrupa Stratejisi Bakanlar Toplantsnda bir araya gelmilerdir. Grmeler 15 Ocak 2010da Belgradda devam etmitir. Son toplantlar 9 ubat 2010 tarihinde Ankarada ve 24 Nisan 2010da stanbulda gereklemitir. 9 ubatta yaplan toplantda ilk defa Srbistan ile Bosna Hersek arasnda 2007den beri yaanan diplomatik anlamazlk zme kavumu ve Srbistan Bosna Hersekin Belgrada atad bykeliyi kabul ettiini bildirmitir (http:// www.mfa.gov.tr/no_-29_-6-subat-2010_-9-subat-2010-tarihinde-ankara_da-duzenlenecek-olan-turkiye-bosna-hersek-sirbistan-uclu-danisma-toplantisi.tr.mfa,http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2010/02/10/feature-02- 10.02.2010 ).

Trkiye, 2009 ylnn sonlarna doru gncel gelimeleri deerlendirmek ve Bosna Hersekin uluslararas ilikilerine katkda bulunmak amacyla Bosna Hersek ve Srbistan ile l Danma Toplantlar gerekletirmeyebalamtr.

Sibel AKGN

137 SAD 9(16) 2011

Bylece, Trkiye Dayton Anlamas sonras Bosna Hersekte yaanan siyasi sorunlardan dolay Balkanlardaki anlamazlklar diplomatik yollardan zmek ve blgesel bar korumak iin l diplomatik toplantlar dzenlemeye balamtr. Hatta bu amala Srbistan ve Bosna Hersek arasnda arabuluculuk yapm ve iki lke arasnda yldr sren bir soruna zm bulmutur. Bu toplantlarn dier bir nemli yan Trkiyenin blge lkeleri arasnda gven artrmna ihtiya duyulduu dnemlerde sadece Bosna Hersek ile deil Srbistan ile de temaslarda bulunmakta olmasdr. Ankara hem Bosna Hersekin fark etnik gruplar, hem de Bosna Hersek, Srbistan ve Hrvatistan arasnda gven artrmay hedeflemektedir. Byle bir gven ortamnn ise taraflar yeni anayasann ilkeleri zerine uzlatrmada yardmc olacana inanlmaktadr. Yukarda bahsedildii gibi taraflarn arasndaki uyumazlklar dikkate alndnda bu toplantlar sadece Bosna Hersekteki reform srecine ve lkenin toprak btnlnn korunmasna deil ayn zamanda blgenin gvenlii ile istikrarna da katkda bulunmay salamak amal olmaktadr.

Trkiye, Bosna Hersekin uluslararas ve blgesel rgtlere yelii iin de destek olmaktadr. Bu amala Bosna Hersekte gndemde olan Anayasa reformuyla ilgili Butmir Grmelerinin balad 2009un Ekim aynda, Trkiye Dileri Bakan Ahmet Davutolu Saraybosna'y ziyaret etmitir. Davutolu, Bonak toplumu temsilcileri tarafndan scak bir ekilde karlanm ve Bosna Hersek Yksek Temsilcisi Valentin Inzko'nun da aralarnda yer ald dier devlet adamlar ve siyasilerle temaslarda bulunmutur. Bu grmelerde Davutolu, Bosna Herseke egemen bir lke olarak AB yelik yolunda gl bir destek vermitir. Bakan ayrca, AB yeliine ilikin reformlara ve lkenin mevcut anayasasnn revize edilmesine duyulan ihtiya hakknda aklamalarda da bulunmutur. Bu yorumlar, bata siyasiler tarafndan olmak zere olumlu alglanm ve Bosna Hersek'in egemen bir devlet olarak geleceine verilmi gl bir

Trkiye, Bosna Hersekin uluslararas ve blgesel rgtlere yelii iin de destek olmaktadr.


138SAD

9(16) 2011

destein iareti olarak grlmtr (http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2010/01/20/feature-02).

Aslnda Trkiyenin Butmir Grmelerine arabulucu olarak davet edilmemi olmas Ankaray rahatsz etmi ve sz konusu grmelere n ayak olacak ekilde Trkiyenin Bosna Herseke ynelik kendi diplomatik atan balatmasna neden olmutur.

Trkiye, bu kapsamda 3-4 Aralk 2009da Brkselde dzenlenen NATO Dileri Bakanlar toplantsnda, Bosna Hersek'e MAP (yelik Eylem Plan) verilmesi iin diplomatik aba gstermitir. Trkiye'nin giriimiyle Bosna Hersek'in MAP bavurusunu tartmak iin dzenlenen gayri resmi toplant dzenlemitir. Trkiye Dileri Bakan Ahmet Davutolu, toplantda Bosna Hersek'te bar ve istikrarn devam iin MAP'n byk nem tadn vurgulayarak NATO'nun bu konuda ahlaki sorumluluu olduunu belirtmitir. 1990'l yllarda bu kadar trajedi yaayan bir lkenin yalnz braklmamas gerektiini kaydeden Davutolu, AB'nin Srbistan, Karada ve Makedonya'ya vize muafiyeti getirirken Bosna Hersek'i dlamasnn da bu lkenin dlanmlk duygusunu arttrdn ifade etmitir (http://www.haberturk.com/haber.asp? id=190650&cat=180&dt=2009/12/03). Trkiye ayn zamanda Dayton Anlamasnn ynetiminde sorumlu olan Yksek Temsilciye siyasi ynlendirmede bulunan Bar Uygulama Konseyi Ynlendirme Kurulunda yer almaktadr.

Srbistann Bosnal Srplar, Hrvatistann Bosnal Hrvatlar zerinde etkili olarak gerekli reformlar gerekletirmek, olmazsa yanlarnda olmak politikalarn Trkiyenin de son dnemde aktif rol oynamaya alt Bosna Hersekte yrtt grlmektedir. Aslnda Bonak liderler blgede siyasi olarak daha zayf olan taraf olarak Anayasada yaplmas istenen reformlara kar kmamakta ve merkez ynetimi glendirecek deiikliklere olumlu bakmaktadr. Bu anlamda son dnemde Trkiyenin misyonu aslnda Bonaklar

Trkiye, 3-4 Aralk 2009da Brkselde dzenlenen NATO Dileri Bakanlar Toplantsnda, Bosna-Hersek'e yelik Eylem Plan verilmesi iin diplomatik aba gstermitir.

Sibel AKGN

139 SAD 9(16) 2011

zerinde deil taraflarla temas hlinde olarak etkili olma ynndedir. Cumhurbakan Abdullah Gln 25-27 Ekim 2009 tarihinde Belgrada yapt ziyaret ve Dileri Bakan Ahmet Davutolunun liderliinde gerekletirilen l Danma Toplantlarn bu kapsamda deerlendirmek gerekmektedir (http://www.tccb.gov.tr/sayfa/ etkinlikler/yurtdisi/detay/?d=haber50).

Grld gibi Balkanlar corafyas Trkiyenin siyasi, toplumsal ve insani olarak nem verdii bir yerdir. Bosna Hersekte bu corafyada Trkiyenin dikkatle takip ettii ve gerekli olmas durumunda desteini ve ilgisini gstermekten ekinmedii bir lkedir. 1990 sonras Bosna Hersekte yaanan trajedide Trkiye aktif olarak olumlu anlamda bir rol oynam ve Bonaklarn yannda olduunu gstermitir. Bosna trajedisini sonlandran Dayton Anlamas sonras da lkeye olan ilgisinde bir azalma olmamasna ramen sorunun gndemden dmesi nedeniyle ivme dkl yaanmtr. 2000ler sonras Bosna Hersekin uluslararas platformlara yeliinin gndeme gelmesi ile birlikte lkenin iine girdii srete (anayasa deiiklii gibi) yaanan problemler nedeniyle Trkiye tekrar ilgisini bu alana ynlendirmitir. Tabii bu srete 2007 sonras Dileri Bakan olan ve akademisyen yn ile Trkiyenin yakndan iliki iinde olduu blgelerle dorudan ilgilenmesi konusunda tezleri bulunan Prof. Dr. Ahmet Davutolunun6 da bireysel giriimleri nemlidir. Ancak Trk d politikasnn genel izgisi kiilere gre deil kurumsal olarak deerlendirilmesi gerektiinden son dnemde Trkiyenin Bosna Hersek ile olan ilikisinde gncel ve uluslararas gelimelerin etkisinin de rol olduu sylemek daha doru bir yaklamdr.

6 Ahmet Davutolunun d politika analizleri iin bk. (Davutolu, 2005).

Balkanlar corafyas Trkiyenin siyasi, toplumsal ve insani olarak nem verdii bir yerdir.


140SAD

9(16) 2011

Sonu: Bosna Hersekin Geleceinde Trk D Politikasnn Tutumu Nasl Olmaldr?

Trk d politikasnn deimeyen zelliklerinden biri Batya ynelik olmasdr. Mustafa Kemal ATATRKn Yurtta sulh dnyada sulh ilkesine dayal bar bir d politika izlemekte olan Trkiye, komu ve blge lkeleri ile kurulduu tarihten bu yana ikili ve ok tarafl ilikilerle barl ve saygl bir biimde d politikasnn ynn belirleme taraftar olmutur. Bu balamda Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasnn ardndan tarih, kltrel ve toplumsal balar olan Balkan lkeleri ile de birok bar ve dostluk anlamalar (1934te Balkan Antant, 1953te Balkan Pakt, 1954te Balkan ttifak gibi) imzalanmtr.

Trkiyenin bir Balkan lkesi olan Bosna Hersek ile arasnda da derin tarihi, kltrel ve toplumsal balar mevcuttur. Ayrca genel olarak blgenin zel olarak ise Bosna Hersekin istikrar Trkiyenin bat snrlarnn ve enerji gzerghlarnn gvenliinden dolay da Trk d politikasnda nemlidir.

Trkiye, Dayton Anlamas sonras Bosna Hersek iin lkenin toprak btnl, egemenlii ve bamszlnn korunmas konusunda her trl destei vermeye hazr olmutur. Ayrca Trkiye, Bosna Hersekin Avrupa-Amerika kkenli uluslararas rgtlerle i birlii abalarn yakndan takip etmekte ve desteklemektedir. Bosna Hersekin AB ve NATOya katlmlarn olumlu bir gelime olarak deerlendiren Trkiye, blgesel i birliinin hayati nemde olduu grndedir. Trkiye, Balkanlarda olduu gibi Bosna Hersekte de etnik ve aznlk sorunlarnn ancak diyalog yolu ile zmlenebilecei grndedir. Bylece blgesel i birlii bir yandan gvenlie katk salayacak, dier yandan ise blgenin ekonomik kalknmasna yardmc olacaktr.

Trkiye, Bosna Hersek d politikasnda hem 1990 sonras yaanan Bosna Hersek Savanda hem de Dayton sonras bugne kadar lkenin yaad

Trkiyenin bir Balkan lkesi olan Bosna Hersek ile arasnda da derin tarih, kltrel ve toplumsal balar mevcuttur.

Sibel AKGN

141 SAD 9(16) 2011

siyasi sorunlar karsnda uluslararas alanda etkin olmaya alan ama baat belirleyicilii olmayan bir politika takip etmitir. Trkiye, bundan sonra da Bosna Hersek iin ikili ve ok tarafl diplomasiyi kullanarak sorunlara zm bulmay hedefleyen politikasn devam ettirmelidir. Sadece Bosna Hersek deil geni anlamda Balkan corafyasnda sorun olmaya aday pek ok durum vardr ve Trkiye tarih ve kltrel balar olan bu corafyadaki lkelerle ilikilerinde her zaman yakndan ilgili ama dorudan mdahaleci olmayan bir tutum sergilemelidir. Bunun yolu da uluslararas rgtlerle ve dier blgesel-kresel glerle mmkn olduunca i birlii iinde ve diyalog kanallarn akta tutarak mmkn gzkmektedir.

Trkiye, ksa dnemde mevcut koullarda Bosna Hersekte dier iki milletin (Hrvatlar ve Srplar) varln da gz nne alarak Bonaklar ile olan ilikilerinde lkenin toprak btnlnden yana tavr koyarak itidalli d politikasn devam ettirmelidir. Trkiye, ayrca son dnemde sadece Bosna Herseke ynelik deil Srbistan ve Hrvatistana ynelik olarak da olumlu admlar atmaktadr ve bu admlar devam ettirmelidir. zel olarak Bonaklarla zellikle ekonomik ve kltrel olarak ilikiler artarak devam ettirilmelidir. Ancak yine de orta ve uzun vadede ileride yaanabilecek muhtemel bir Bosna Hersek sorununda Bonaklarn Tito dneminden beri kurucu millet olarak tanmlanmalar ve kendi kaderini tayin etme haklarnn bulunmas da gz ard edilmemelidir. Bu balamda Trkiye Bonaklarn ileriki dnemler iin Bosna Hersekin gelecei konusunda alaca kararlara sayg duymal ve arkasnda olmaldr.

Bu konuda Bonaklarn efsane lideri Aliya zzetbegoviin syledikleri nemlidir. zzetbegovi, hatratnda Bosna Savanda Amerika, Trkiye, Almanya, ran gibi lkelerin Bosnay siyasi kar alan olarak grp grmedikleri sorusunu u ekilde cevaplamtr: Biz bamsz olarak hareket ettik

Trkiye, ksa dnemde Bosna Hersekte Hrvatlar ve Srplarn varln da gz nne alarak Bonaklar ile olan ilikilerinde lkenin toprak btnlnden yana tavr koyarak itidalli d politikasn devam ettirmelidir.


142SAD

9(16) 2011

ama bize yardm eden, tehlikelerden koruyacak kimseyi reddetmedik( zzetbegovi, 2003: 524).

zzetbegovi, Bosna Hersekin ve Trkiyenin gelecei ile ilikileri konusunda ise gelecee k tutan u szleri sylemitir: Bosnay bir Avrupa lkesi olarak gryorum. Geleceini Avrupa ailesinin bir yesi olmasnda gryorum. Ancak bizim kimlik sorunumuzu zmemiz gerekiyor. Avrupaya olan aidiyetimiz bizim fiziki olarak varlmz srdrmememizi salar. Ama dier taraftan manevi varlmz yok edebilir... Trkiyenin de benzer sorunlarla kar karya olduunu dnyorum. Trkiye de hem Avrupa ile entegrasyona girmek istiyor hem de kimliini korumak zorunda. Aynen Trkiye gibi Bosna Hersekin de Dou ile Bat arasnda kpr olmas gerektiini dnyorum. Bosna iki gl kaynaa, Bat kltr ile dou geleneine yaslanmak zorunda(zzetbegovi, 2005: 253).

Trk D Politikasnda tarihi, kltrel, toplumsal ve corafi olarak nemli bir konumda bulunan Bosna Hersek iin bugne kadar izlenen politikalar tutarl ve gereki gzkmektedir. Trkiye, tarihsel balarla bal olduu bu lkeye kar dnem dnem azalp artmakla birlikte ilgisini ve desteini devam ettirmitir. D politikasnda saldrgan ve yaylmac olmayan, baka bir lkenin i ilerine karmama ilkesini benimseyen Trkiye, Bosna Hersek iin de bu politikalarn devam ettirmitir. Ayrca Bosna Hersekin iinde bulunduu kark ve istikrarsz durum iin taraflar arasnda yaknlatrc bir tutum sergilemitir. Bu yapc tutumun devam ettirilmesi nemlidir ama dier taraftan bu makalede ifade edilmeye alld gibi taraflarn kendi iradeleri ile ilgili net durular sergileyecei noktada Trkiye de Bonaklara her platformda destek olmal ve arkasnda durmaldr. Tarih balarn gl olduu Bonaklar iin Bosna Hersek Cumhuriyetinde haklarnn korunmas nemlidir. Trkiye de snrlar dnda bulunan bu halkn eilimlerini ve ihtiyalarn gz nnde bulundurarak blgesel rekabet alan olan bu corafyada i birlii iinde hareket etmeli

Trk d politikasnda tarihi, kltrel, toplumsal ve corafi olarak nemli bir konumda bulunan Bosna Hersek iin bugne kadar izlenen politikalartutarl ve gereki gzkmektedir.

Sibel AKGN

143 SAD 9(16) 2011

ama gerekirse son noktada Bonaklarn hakl ve meru zeminlerde alaca kararlarda yannda bulunmaldr.

Geni zet Balkanlar tarih boyunca etnik ve din olarak homojen olmayan yaps ile blgesel glerin rekabet alannda olan bir blge olmutur. Bosna Hersekte bu corafyann iinde bulunan bir lke olarak bu rekabetten etkilenmitir. Yaklak 400 yl Osmanl hkimiyetinde kalan lke, Osmanl egemenliinin bitmesinin ardndan paral yapsn bugne kadar devam ettirmitir. Souk Sava dnemi boyunca Bat ve Dou bloku arasnda Dou bloku iinde bulunan lke, 80lerin bandan itibaren yaanmaya balayan srele birlikte yepyeni sorunlar da beraberinde getirecek olan bir srece girmitir.

90larn bandan itibaren Yugoslavya merkezli olarak yaanan dalma, ayn zamanda Souk Savan bitimini de beraberinde getirmi ve Bosna Hersek bamsz bir devlet olarak ortaya kmtr. Ne var ki bu bamszlk Srp milliyetilii nedeniyle lkenin drt yl boyunca kanl bir sava yaamasn da beraberinde getirmi ve ok etnik yapl olan lkenin unsurlarndan biri olan Bonaklar iin deta bir ykm olmutur. Bosna Sava 21 Kasm 1995 tarihinde ABDde imzalanan Dayton Anlamas ile sona erdirilmitir. Dayton Anlamas balangta atmalar sona erdirmesinin yan sra uzun vadede federasyonlar arasnda i birliinin artmas ve bylece Bosnann ok etnik yapl demokratik bir devlet olmasnn nn aabilecek bir anlama olarak tasarlanmtr. Ancak lkeye bugne kadar istikrar ve huzur getirmemi olan bu Anlama, en azndan kan dklmesine son vermitir.

Dayton Anlamasnn Bosna Hersekte istikrar getirememesinin en nemli nedeni Anlamann etnik yap ve iki ayr varlk olarak ortaya kard entitelerde (Bonak-Hrvat Federasyonu ve Srp Cumhuriyeti) yaratt durumdur. Anlama ile Bosna Hersek Cumhuriyeti bir yandan on kantona

90larn bandanitibaren Yugoslavya merkezli olarak yaanan dalma, ayn zamanda Souk Savan bitimini de beraberinde getirmi ve Bosna Hersek bamsz bir devlet olarak ortaya kmtr.


144SAD

9(16) 2011

blnm Bonak-Hrvat Federasyonu ve dier yandan Srp Cumhuriyetinden olumutur. Her yapnn hkmetleri, parlamentolar, farkl yasalar, polis sistemleri, eitim politikalar ve snrl uluslararas znellii bulunmaktadr. ki yapl bu sistemin ileyiinde karar mekanizmas zayf bir merkezi hkmete balanmtr. stelik Dayton ile birlikte oluturulan Yksek Temsilcilik makam tm siyasileri grevden alma bata olmak birok konuda zere merkez hkmetin stnde bir konumdadr. Bosna Hersekte Dayton sonras oluan gevek siyasi yap zamanla sorunlar da beraberinde getirmitir. zellikle iki yapl bu sistem iinde ynetim birimlerine verilen veto hakknn Srp Cumhuriyeti tarafndan srekli olarak kullanlmas Bosna Hersekte arzu edilen istikrarn nndeki en byk engel olmutur.

Bu yap zamanla uluslararas toplum nezdinde Anlamann yeniden gzden geirilmesi iin bir ihtiyacn domasna neden olmutur. lkenin ve siyasi sistemin yeniden yaplandrlmas ve taraflar zerinde bask oluturmak amac ile uluslararas toplum bu ynde (zellikle ABD ve AB) aba harcamaktadr. Ancak ABDnin NATOyu, ABnin yelik kartn kulland ve bu kartlarla Bosna Hersekte taraflar anayasa ve reformlar konusunda uzlamaya zorlad grlmektedir. Ayn zamanda Srplarn ve Hrvatlarn Bosnada etnik olarak en byk grubu oluturan Bonaklara daha fazla yetki verilecei endiesinden dolay reformlara scak bakmamalar sz konusudur. Srp Cumhuriyetinin merkez hkmeti glendirmek iin alnan kararlara kar kmas (anayasa, yarg ve polis reformu gibi), Bonak-Hrvat Federasyonu iinde de ayrln belirginleme yoluna doru gitmesi her geen gn umutlar azaltmaktadr.

Trk d politikasnda Osmanl Devleti ile olan gemii nedeniyle nemli bir konumda olan Bosna Hersek, tarih, kltrel ve insani olarak her zaman Trkiyenin gndeminde olmutur. Trkiye Cumhuriyetinin kuruluu sonras Balkan corafyasnda yaplan ittifak ve paktlarla ilikiler

Trk d politikasnda Osmanl Devleti ile olan gemii nedeniyle nemlibir konumda olan Bosna Hersek, tarih, kltrel ve insani olarak her zaman Trkiyenin gndeminde olmutur.

Sibel AKGN

145 SAD 9(16) 2011

belirli bir seviyede tutulmaya allmtr. Souk Sava dneminde Bat bloku iinde yer alan Trkiye, Yugoslavyann btnl dikkate alan bir politika takip etmitir. 80ler boyunca blgede yaanan gelimeler karsnda dikkatli davranan Trkiye, 90larn banda yaanan dalma srecinde ise dalmann taraflarca kararl bir biimde gerekletirilmesi nedeniyle bamszln ilan eden devletleri tanmtr. Ancak dalma srecinin sancl bir biimde sona ermesi beraberinde Bosna Hersek bata olmak zere blgede byk ykmlara neden olacak savalara neden olmutur. 1992 ylnn banda balayan Bosna Sava srasnda aktif olarak Bonaklardan yana olan ve uluslararas giriimlerle sava sonlandrmak iin aba sarf eden Trkiyenin tutumu, hakl olarak Srp saldrganlnn engellenmesi ynnde olmutur. Trkiye sava srasnda diplomatik abalarla uluslararas toplumun harekete gemesini hedeflemitir. Ayrca oluturulan BM Bar Gcne kuvvet vererek ve yaplan hava operasyonlarnda NATOya destek olarak savan sonlandrlmas ve lkede barn salanmas iin katkda bulunmutur.

Sava sonras Bosna Hersek ile asker, ticari, kltrel ve insani ilikilerini devam ettiren Trkiye, Bosna Hersekin uluslararas kurum ve kurululara yelii ile anayasa reformlarnn gndeme gelmeye balad 2000 sonras yine aktif bir politika izlemeye balamtr. Trkiyenin Bosna Hersekin AB ve NATOya yelii iin devreye girmesi ayn zamanda blgedeki bar ve istikrarn bozulmamas iin olduu kadar Bonaklarn haklarnn korunmas asndan da nemlidir. Trkiye Dayton sonras pamuk ipliine bal olarak varln devam ettiren lkenin nemli bir etnik grubu olan ve tarihsel balarnn bulunduu Bonaklar ile dier etnik gruplarn i birlii iin de aba gstermekte ve bu amala l Danma Toplantlar gibi mekanizmalar gelitirmektedir. Bylece Trkiye Bonaklarla olan ilikilerinde ekonomik ve kltrel balar, siyasi ve toplumsal olarak btnletirmekte bu btnlemeye uluslararas kurum ve kurululara

Trkiyenin Bosna Hersekin AB ve NATOya yelii iin devreye girmesi Bonaklarn haklarnn korunmas asndan nemlidir.


146SAD

9(16) 2011

yelik iin desteini de katmaktadr. Bylece Trk d politikasnn nemli alanlarndan biri olan Balkan corafyasnda gvenlik, istikrar ve bar iin katkda bulunmaktadr.

Trkiye, bundan sonra da Bosna Hersekte Bonaklarn haklarnn korunmas ve gelitirilmesi iin almalarna devam etmelidir. Trk d politikasnn temeli olan itidal ve bar, Bosna Hersek iin de yol gsterici ve klavuz niteliindedir. Trkiye, bunu yaparken lkenin iinde bulunduu koullar ve taraflarn pozisyonlarn iyi deerlendirmeli, taraflar arasnda uzlatrc rol oynamaya devam etmelidir. Ancak son noktada Bonaklarn hakl ve meru zeminlerde alaca kararlarda yannda olmal ve desteklemelidir.

Extended Summary Throughout history the Balkans has been a region that has had neither ethnic nor religious homogeneity and which has seen numerous rivalries among regional powers. Bosnia and Herzegovina, as a country within this region, has also been affected by this unrelenting rivalry. Under Ottoman dominance for nearly 400 years, she has retained her fragmented structure to this day, long after Ottoman dominance ceased to exist. As part of the Eastern block between East and West during the Cold War, Bosnia and Herzegovina entered a new phase in her history together with the many problems it entailed, commencing in the early 1980s.

The disintegration of Yugoslavia that began in the early 1990s also signaled the end of the Cold War and saw Bosnia and Herzegovina emerge as a separate state. This independence, however, led to a bloody war lasting four years due to Serbian nationalist ambitions. The Bosnians, as one group in this multiethnic country, were subject to destruction. The war came to an end on 23 November 1995 with the signing of the Dayton Accord in the United States; aside from ending the fighting, the Dayton Accord envisaged an

The disintegration of Yugoslavia beginning in the early 1990s also signaled the end ofthe Cold War and saw Bosnia and Herzegovina emerge as a separate state.

Sibel AKGN

147 SAD 9(16) 2011

increase in cooperation among the federations and an opening to create a democratic multiethnic state in Bosnia-Herzegovina. This Accord, however, aside from putting an end to the bloodshed, did not bring stability and calm to this troubled country.

The most important reason why the Dayton Accord has not provided stability to Bosnia and Herzegovina was the creation of three separate ethnic groups and two separate entities, namely, the Bosnian-Croatian Federation and the Serbian Republic. The Accord divided the Bosnia and Herzegovina Republic into ten cantons under the Bosnia-Croatian Federation and at the same time created an area from the Serbian Republic itself. Each of these entities has different governments, parliaments, laws, security systems, educational policies and what can be described as limited international policies. The decision-taking mechanism in this two-structured system arrangement was attached to a weak central government. Furthermore, the establishment of a High Representative position created with the Dayton Accord, in addition to replacing all politicians in various positions, became a higher status than the central government on many issues. This loose political arrangement, formed after the Dayton Accord, in time brought with it a whole set of new problems. In particular, the continuous use of the veto power given to this two-structured system by the Serbian Republic has been the largest obstacle to the peace desired in Bosnia-Herzegovina.

This arrangement led the international community to review this Accord and in rebuilding the country and its political system, pressure was exerted in particular by the United States and the European Union. It appears, however, that the United States by using the NATO card and the European Union, with its membership card, is pressuring the sides in Bosnia-Herzegovina on the issues of a constitution and reforms. In addition, the Serbians and

Dayton Accord divided the Bosnia and Herzegovina Republic into ten cantons under the Bosnia-Croatian Federation.


148SAD

9(16) 2011

Croatians are not in favor of reforms that they consider will provide more authority to Bosnians, even though the Bosnians make up the largest ethnic group. The opposition by the Serbian Republic to decisions strengthening the central government, such as a constitution as well as, judiciary and security reforms, dims hopes with every passing day that marked separation is taking hold in the Bosnian-Croat Federation.

Sibel AKGN

149 SAD 9(16) 2011

Kaynaklar/References Banac, Ivo (1997), Srbistanda Milliyetilik, Yeni Balkanlar Eski Sorunlar, Haz.

Kemali Saybal-Gencer zcan, Balam Yay, stanbul, ss.87-117.

Baskn, Mark (2003), Post Conflict Administration and Reconstruction, International Affairs, Volume 79, Number 1, ss.161-170.

Bumazovic, Tufik (1998), Bosna Hersek: Ekonomik Faktrler ve Siyasal stikrarn nndeki Engeller, Avrasya Ettleri, Say: 14, Yaz-Sonbahar, ss. 8-46.

Davutolu, Ahmet ( 2005 ), Stratejik Derinlik, Kre Yay., stanbul.

Grkan, hsan (1997), Jeopolitik ve Stratejik Ynleriyle Balkanlar ve Trkiye, Balkanlar, OBV Vakf Yay., stanbul, ss.261-264.

http: // www.crisisweb.org/ home/index.cfm?id=15248I=1 ( Eriim Tarihi: 24 Mart 2004).

http://www.avim.org.tr/bultentekli.php?haberid=16628- Erhan Trbedar, Bosna Almnn Gelecei (Eriim Tarihi: 27 ubat 2010).

http://www.balkanskidom.com/showthread.php?t=117, Bosna Hersek Tarihesi (Eriim Tarihi: 10 Mart 2010).

http://www.egm.gov.tr/daire.disiliskiler.asp, Dilikiler Dairesi Bakanl (Eriim Tarihi: 10 Aralk 2009).

http://www.haberturk.com/haber.asp?id=190650&cat=180&dt=2009/12/03,NATO'ya Bosna Basks (Eriim Tarihi: 15 Aralk 2009).

http://www.mfa.gov.tr/no_-29_-6-subat-2010_-9-subat-2010-tarihinde-ankara_da-duzenlenecek-olan-turkiye-bosna-hersek-sirbistan-uclu-danisma-toplantisi.tr.mfa- No: 29, 6 ubat 2010, 9 ubat 2010 tarihinde Ankarada Dzenlenecek olan Trkiye-Bosna-Hersek-Srbistan l Danma Toplants Hk. (Eriim Tarihi: 15 ubat 2010)..

http://www.mfa.gov.tr/turkiye_bosna-hersek-siyasi-iliskileri-tr.mfa, Trkiye, Bosna- Hersek Siyasi likileri (Eriim Tarihi: 12 ubat 2010).

http://www.mfa.gov.tr/turkiye_bosna-hersek-ticari-ve-ekonomik-iliskileri-tr.mfa, Trkiye, Bosna- Hersek Ticari ve Ekonomik likileri (Eriim Tarihi: 12 ubat 2010).

http://www.milliyet.com.tr/bosna-hersek-ve-arnavutluk-a-ab-yevizesizgecis/dunya/sondakika/28.09.2010/1294725/default.htm, Bosna Hersek ve Arnavutluka, ABye Vizesiz Gei (Eriim Tarihi: 15 Ekim 2010).

http://www.ohr.int/ohr-info/gen-info/default.asp?content_id=38612 (Eriim Tarihi: 10 ubat 2010).

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2010/01/20/feature-02 (Eriim Tarihi: 22 Ocak 2010).

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2010/02/10/feature-02 (Eriim Tarihi: 10 ubat 2010).

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2010/02/12/feature-01, SC Tartmal Referandum Yasasn Geirdi (Eriim Tarihi: 12 ubat 2010).


150SAD

9(16) 2011

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2009/11/20/feature-02, ABDden BH ve Karadaa NATO MAP Konusunda Destek (Eriim Tarihi: 2 Kasm 2009).

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2010/03/25/feature-01, Ashton: BHnin Ba Dertte (Eriim Tarihi: 27 Mart 2010).

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/newsbriefs/2009/11/20/nb-04, BH, YTD'nin kapatlma artlarn yerine getiremedi (Eriim Tarihi: 11 Ocak 2010).

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/newsbriefs/2009/11/22/nb-03. Inzko: BH Temmuz Aynda Serbest Vize Uygulamasna Geebilir (Eriim Tarihi: 22 Aralk 2009).

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/infoCountryPage/setimes/resource_centre/countries/bih?country=BiH#geographyPeople, BH lke Bilgileri (Eriim Tarihi: 5 Mart 2010).

http://www.tccb.gov.tr/sayfa/etkinlikler/yurtdisi/detay/?d=haber50 (Erim Tarihi: 13 Mart 2010).

http://www.tsk.tr/4_ULUSLARARASI_ILISKILER/4_6_Turkiyenin_Barisi_Destekleme_Harekatina_Katkilari/konular/Turk_Silahli_%20Kuvvetlerinin_Barisi_Destekleme_Harekatina_Katkilari.htm, 1 Trk Silahl Kuvvetlerinin Bar Destekleme Harektna Katklar (Eriim Tarihi: 23 ubat 2010).

http://www.turksam.org/tr/a1915.html. Gzde Kl Yan, Bosna Hersek Zirvesi: l Danma Toplants(Eriim Tarihi: 15 ubat 2010).

http://www.un.org/sc/members.asp , Membership in 2010 (Eriim Tarihi: 10 Mart 2010).

zzetbegovi, Aliya ( 2005 ), Konumalar, Klasik Yay., stanbul.

zzetbegovi, Aliya (2003), Tarihe Tanklm, Klasik Yay., stanbul.

Kapetanovic, Amer (2001), Bosna Hersekin On Yllk D Politika Tecbresi, Balkan Diplomasisi, Der. mer E. Ltem-Birgl Demirta Cokun,Asam Yay, Ankara, ss. 183-205.

Kut, ule (2001), Yugoslavya Bunalm ve Trkiyenin Bosna Hersek ve Makedonya Politikas: 1990-1993, Trk D Politikasnn Analizi, Der: Faruk Snmezolu, Der Yay., stanbul, ss.321-43.

Kut, ule, (2002) Trkiyenin Balkanlar Politikas, Trkiyenin Yeni Dnyas, Der: Alan Makovsky- Sabri Sayar, stanbul, ss.101-124.

Malcolm, Noel (1994), Bosnia, Newyork Universty Press, New York.

Uzgel,lhan (2001), Balkanlarla likiler, Trk D Politikas Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Ed. Baskn Oran, letiim Yay., stanbul, ss.481-523.

lger, rfan Kaya (2004), Balkan Gelimeleri ve Trkiye: 1990l Yllar, Trk D Politikas, Der. dris Bal, stanbul, ss.229-245.

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName (http://www.color.org) /PDFXTrapped /Unknown

/Description >>> setdistillerparams> setpagedevice

Dayton Anlasmasi Sonrasi Turk Dis Politikasinda Sureklilik Ve Istikrar Bosna Hersek

Documents