DARBELİ SONDAJ Beran Gürleme Recep Alyüz Gonca Odabaş
DARBELİ SONDAJ
Beran Gürleme
Recep Alyüz
Gonca Odabaş
DARBELİ SONDAJ
• Darbeli sondajda, takım dizisi ve ucundaki
delici uç defalarca yukarıya kaldırılıp
aşağı düşürülerek formasyon, kırılıp
parçalanarak kuyunun açılması sağlanır.
• Kazı sonucu dipte biriken kırıntılar kovaya
benzer gereçlerle dışarı çıkartılır.
• Sondaj yapılırken tijlerin içinden veya
dışından kuyuya dökülen su, hem matkabı
soğutur ve hem de formasyonun
yumuşamasını sağlar.
DARBELİ SONDAJDA GÜÇ
AKTARIM İŞLEVİ
1. Kamyon üzerine monte edilmiş makineler
Kamyonun motorundan çıkan güç mil yada
zincirlerle eksantrik, vinç ve yürütücü
sisteme iletilir.
2. Bir taşıyıcıya bindirilmiş makineler
Darbeli sondaj makinesi bir kızak veya
römork gibi bir gövde üzerine
oturtulmuşsa sondaj motoru kullanılır ve
eksantrik ve vinç sistemleri ile hareket
ettirilir.
Sondaj makinesi bir yerden diğer yere ya
vinç sistemi ile veya bir araç üzerinde
nakledilir.
DARBELİ SONDAJ TAKIMI
1.Balta
• Sondaj takımının en
altında bulunur ve delme
işlemini gerçekleştirir.
• Balta alttan yukarı doğru
kesici ağzı, gövde anahtar
yuvası ve dişli olan baş
kısmından meydana gelir.
• Baltaların birçok türleri
vardır. Bunların boylan
0.75-1.50m ağırlıkları ise
50kg ile 200kg civa-
rındadır.
2. Ağırlık
Baltanın ağırlığını artırmak için baltanın üzerine takılan
ağır bir gereçtir. Ağırlık çelikten yapılmış olup, boyu 2-6m
arasındadır. Bunlara mastij adı verilmektedir.
3. Halat Başlığı ve Yuvası
• Halat başlığı ve halat yuvasından
oluşan bu kısım halat ile delici
takımı birbirine bağlayan iki
parçalı bir bağlantı düzeneğidir.
• Bu parça her dar-beden sonra
delme takımının biraz dönmesini
sağlar ve böylece baltanın hep
aynı yere vurarak sıkışması
önlenir.
• Darbeli makinelerde sürekli sol
sarınımlı halatlar kullanılarak
dizinin her darbede sağa doğru
bir dönüş yapması sağlanır.
KUYU TEMİZLENMESİ
1. Temizleme Kovaları
• Kova şekline sokulmuş uzun bir
borudan yapılmıştır.
• Bu kovaların çapları kuyu çapından
yaklaşık 3-5 cm daha küçüktür.
• Kovanın alt kapağını oluşturan
klepenin şekline göre düz ve dil
klepeli olmak üzere iki tür kova
bulunmaktadır.
1.a Düz Klepeli Kovalar
• Kova aşağı indirilirken alttan
kova içine giren çamur kovanın
altında buluna klepeyi yukarı
kaldırır ve aşağı doğru hareket
süresince çamur kovaya alttan
dolmaya devam eder.
• Kova yukarı çekildiğinde klepe
kapanır ve çamur içende
hapsedilir Bu kovaların boyları
3m’yi geçmez.
1.b Dil Klepeli Kovalar
• Bu kovalar boşlukta iken klepe ve
kova kapalıdır.
• Kovanın dibi bir zemine oturunca
dil yukarı hareket ederek klepe
açılır.
• Bunlar kullanışlı olmalarından
dolayı daha fazla tercih edilir.
• Kova kuyu dışına alındığında yere
oturtularak kolaylıkla boşaltılır.
• Bunların boyu diğerlerinden daha
uzun olup, (6-9m), sızdırmazlıkları
düz klepeler kadar garantili
değildir.
2. Kum Pompaları
• Bunlar içerisinde bir pistona sahip kuyu
temizlemede kullanılan boşaltma
gereçleridir.
• Pompa dibe vurduğunda piston aşağı iner,
hafifçe yukarı çekildiğinde ise sıvı ile
beraber kırıntıları da emerek içine çeker.
• Bu pompalar özelikle kumlu ve siltli
formasyonlarda daha etkilidir.
DARBELİ SONDAJLARDA
BORULAMA
1. Sürekli Borulama
• Eğer açılan sondaj deliği kuyu haline dönüştürülecekse
kuyu içerisine kulanım süresince çıkartılmamak üzere
kulanım amacına uygun borular indirilir.
• Bu borular pimaş, demir, alüminyum,pvc ve ya çelik
olabilir.
2. Geçici Borulama
• Darbeli işlem sırasında pekişmemiş formasyonlarda kuyunun
yıkılmasını önlemek için kuyuya hemen baltayı izler biçimde
borular indirilir.
• Bunlara çakma veya geçici koruma borusu denir. Bu borular
sondaj işlemi bittiğinde kuyudan dışarı çıkartılır.
3. Borulama Elemanları
✓Çakma Çarığı
✓Çakma Boruları
✓Çakma Başlığı
✓Çakma Tokmakları
3.a Çakma Çarığı
Boru çakılması şuasında
boru ağzının ezilmesini
önlemek ve borunun rahatça
ilerlemesini sağlamak
amacıyla yapılmış, alt ucu
keskin üst ucu çukur dişli bir
boru parçasıdır.
3.b Çakma Boruları
Çelikten yapılmış alt ve
üst uçları dişli borulardır.
İç ve dış çaplan
matkaptan biraz geniş
olup, boyları genellikle 3-
6m arasındadır.
Sondaj ilerledikçe her bir
boruya üst taraftan diğer
bir boru eklenerek
borulama işleminin
sürekliliği sağlanır.
3.c Çakma Başlığı
Çakma boruları bal-tanın
oluşturduğu delikten biraz
daha büyük çaplı
olduğundan, bu boruları
kendisinden daha dar bir
deliğin içine indirmek bir dış
etken kullanmadan mümkün
olmaz
Çakma sırasında boru
ağızlarının ezilerek
bozulmaması için çakma
başlıkları borunun en üst
kısmına yerleştirilir
3.d Çakma Tokmakları
Boruları çakma işleminde kullanılan tokmaklar
çakma kelepçesi ve şahmerdan olarak iki çeşittir;
• Çakma Kelepçesi
• Şahmerdan
Çakma Kelepçesi
• Darbeli sondaj takımındaki ağırlık gövdesine kelepçe
takılır.
• Bunlar aşağı doğru bırakıldığında çakma başlığına
çarparak şiddetli bir darbe oluşturur.
Şahmerdan
Formasyonun çok çabuk
göçmesi durumunda
baltanın ilerlemesiyle
aynı anda çakma işlemi
de gerekli olur.
Bu durumda şahmerdan
kullanılır.
Ayrıca SPT deneyinde
serbest düşme olarak
kullanılır.
DARBELİ SONDAJIN YARARLARI VE SAKINCALARI
DARBELİ SONDAJLARIN YARARLARI
1. Dışa Bağımsızlık: Darbeli sondaj makinesinin parçaları yerli
olarak yapıldığından dışa bağımlılığa neden olmaz.
2. İşletme Ucuzluğu: Darbeli sondajda akaryakıt dışında
işletme ve tüketim maddesine gerek olmadığından ucuzdur.
3. Çok büyük hacimlerde su gerektirmemesi: Sondajın
ilerlemesi için büyük hacimlerde su gerektirmez.
4. Her formasyonda sondaj yapılabilmesi.
5. Doğrudan örnek alma üstünlüğü: Darbeli sondajda kazılan
formasyona ait örnekler gecikmeler, karışmalar ve
bozulmalar olmaksızın alınabilir.
DARBELİ SONDAJIN SAKINCALARI
1. Yavaşlık: Sistem gereği darbeli malzemelerin hızını artırmak
mümkün değildir.
2. Personel Yoğunluğu: Sondaj takım ve diğer malzemelerin
ağır olması fazla sayıda personel gerektirir.
3. Kalifiye eleman gereksinimi: Darbeli sondaj is sırasında
değişen koşullara uygunluk sağlanması ile başarılı olur.
Bunu da çok iyi yetişmiş sondaj mühendisleri ve sondörler
sağlayabilir.
4. Düşey sondaj sınırlılığı: Darbeli sondajda sadece düşey
yönde sondaj yapılabilir.
5. Geçici borulama zorluğu: Tutturulmamış formasyonlarda
sondaj ancak geçici koruma boruları indirilerek devanı
ettirildiğinden, borulama İşlemi de birçok sorun ortaya
koyar.