DAN. BOETHIO91191072/FULLTEXT01.pdf · 4 DeIdea HißorißPbilojoßhtce progresfio,nlfieandenn omnem inartelogica peneres, qualisinfi£la &falfacequeac inreali&veracognitio- ne locuminvenirepotuit.

DE

IDEA HISTORIE PHILOSOPHIE RITEFORMANDA, DISQUISITIO,

i »i i"I i m pmHniiM —

Q TJ A M

CONS. AMPL. FACULT.PHILOS. UPS.

PRIES IDE

MAG.DAN. BOETHIO9KTH. ET P OEIT. PROFESS. REG, ET ORD.

PRO GRADU P H ILO SOP HICO

p. P;

JOHANNES PETR. LINDSTRÖM,STIP. GL'LIC. MEDELPADUS.

IN AUDIT. GÜST. MATJ. DIE XXVIII MÅJI MDCCC,

UPSA LUE,

LITTKRIS JoH. FrKD. EöMAN, REG. ACAD. TYPOG8.

KONUNGENS

TRO-TyENARE, MAJORENVALBOK NE

Herr ANT. ADOLPHKTA5JCKHCSFF,

samt

M A $ G R S K A ATVALBORNA

FruMARXA CHAItJL«3KFAUCK,HOFF

Fodd

teotrmak

Helgas af renafie erkänßa får åtnjutna välgärningardetta Acadeniijka arbete df

DERAS

ödtnjukaße ijenare$OH. P. LINSTRÖM.

DE

IDEA HISTORIE PHILOSOPHIE RITE

FORMANDA,DISOUISITIO.

[V^on injucundum nec inutile Fciendi cupidis offert fpe«^ ^ äaculun» ad naturam fidelicer effi£ta progresFuumingenii viriumque hunianarum pi£tura. Quibus fubfidiisinde a generis noflri incunabulis & »llo tempore, quoprimum infita animo cogitandi Sc libere volendi vis acceco naturae imperio Fe emancipare conata fuerit, Fenfimcreverit cultura ingenii viriumque; in quac devia delapFafuerir, vel qua ratione fuos errores corrigere tentaverit;Sc quomodo in tanta rerum Sc fatorurn vicisfitudine Fem-per tarnen fuperioris Sc ad altiora nos vocantis deftina-tionis veftigia impresfa fint atque inviflbili Superioris Po-rentiae manu genus noftrum ad metam, cujus ideam inintimis animi recesfibus impresfam quilibet mortalium ag-nofcere cogitur, Fenfim vel inscium ducatur, iila Funt ar¬gumenta, quse oculis oblata nec fine dele&atione nequeFine fruttu contemplamur. Partem rerum huc pertinen-tium, quae Fapientiae non incurioFum Fpe&atorem detinent,conftituunt Fcientiae, five illi mentis cogitantis certosqueFibi fines proponentis conatus, quibus res ettentioni ob-vias earumque causFas Sc leges pro diverFa earum indolein certas clasFes certisque limitibus definiras eruere Scilluftrare ftuduit. Harum ortum Sc incrementa nosfe, nontantum id Fecum habere utilitatis Sc dele&ationis arbitra*mur, quod ab omni progresFuum Sc conatuum humanaementis contemplatione exFpe&ari poteft, fed illis praeci-pue, qui Fcientiis illarumque oulturae operam Sc ftudium

A_ di-

De läea HißaritC Pbi/ofopbi*

dicsnt, fruftuofum esfe exiftimamus, ut quisque Scientix,quam fuam imprimis esfe voluerit, hiftoriarn probe no-feat, feiarqus, quo in loco per temporum vicisfitudineshabita fuerit, quibus e causfis creverit, quibus erroribusobfuscata «3c quibus adjumencis debito nirori reftitut® fue¬rit Sc denique quid Sc quo ordine ad eandem perficien-dam contulerint, qui ante iilum vixere, ejusdem cultores& quid adhuc reftat, ut fiai, quem fpedlat, rite respon¬se Bt.

Fatendum itaque, egregie illos de feientiis illarumquecultoribus meritos fore, qui ipfi a feientia quadam beneinftru&i illius hiftoriam non tam externa illius fata quamrerum Sc theorematum, qux continer, incrementa & vi-ces enarrantem contexuerunt; Sc optandum forer, ut fin-gulis feientiis ea contingeret Felicitas, ut qualem Mathe-fis opera Celeb. Montuclas na&a fit hiftoriam, quxlibetalia etiam olim habitura fit rerum fuarum Sc progresfuumnarrationem. Philofophix prxfertirn cultoribus maximofore adjumento putamus, ii varios, fed in unum tarnen,quem infira rationi vis poscit, finem tendentes, ingeniihumani conarus ad feientiam, quam hoc nomine quae-funr, condendam Sc perficiendam in tabula quafi oculisoblatos haberenr; fed vereor ne adhuc multa defideren-tur, antequam hujus voti damnatos fernst prxdicare fu-ftinsant,

Non defunt, qui vires fuas, ut (apienrix cupidorumdefideriis hac in re fatisfieret, perielirati fiinr, 8c faten-dum eft, haud parum «d Hiftoriam Philofophix üluftran-dam contulisfe recentiori sevo Virorum doeiisfimorumlabores, quos inter eminere putamus Bruckeri HißoriamCriticam Pbifofopbice Sc opus Celeb. Tidemann, ab anno179 t edi eeeptum, quod citulum prae fe fert: Oeift der

rite formanda Disquifitio. 3

Specufotiven Fbilojopbie. Sed quamvis injurium foret, Hi-ftoriae Philofophiae tantorum Virorum opera iliuftmaeobjice«re, quodprcecipuus3qui ebillius ftudio reportari poreft fru-<&us, in eo confiftöt, ut faepius in opprobrium Philofophan-tiuin repetitae fententiae: nihil tam abfurdum cogitari pos-fe, quod non ab aliquo Philofophorum di£tum fit,Iuculen-ta exhibeat documenta; dubitamus tarnen, an HiftoriacPhilofophiae Scriptoribus hucusque alia tribuenda fit laus,quam quae debetur illis, qui materiam laudabili cura at-que induftria congerunt futuro archite&o utilem. Hancvero meam Cententiam non ita inrerpretaram volo, utillis vitio vertam ea, quae, ut debito inferviat fini Hi¬ftoria Philofophiae, adhuc defiderantur, Ted adfcribcndaeadem esfe puto vacillanti Scientiae, cujus hiftoriam con-fcribere voluerunt, & parum definitae notioni.

Qui a Mathefi fads inftru£us ad fuae fcientiae vicesSc incrementa defcribenda fe accingit, & fcientiae, circaquam verfatur, definita natura, conftantique rario-ne, quamens res ad illam perdnentes ab aliis diftinguir, haudparum juvatur, adeo ut haud difficilis fit labor varios di-fcernere Sc legentium oculis offerre progresfus, quibuscrevit easdem inveniendi, enodandi Sc adplicandi ars.Hiftoriae vero Philofophiae Scriptores ab hisce a Seiend«,quae illis curae eft, indole petitis adjumentis hucusque fal*tim deftitutos fuisfe conftat, unde etiam ft&um eft, uteo difficilius disciplinae cujusdam hiftoria condi potuerit,quo magis Philofophia fcientificam illi impetire indolemdebuerat, atque ut Hiftoria Philofophiae nihil fere aliudrecencendum habuisfe videatur, quam figmenta Sc gratisplerumque, ut videbatur, asfumtas opiniones de reruma fenfibus remotarum natura, de Deo, de anima Sc re¬rum univerfitate, in quibus ad conftantem nullam efficiposlet regulam, quanta ad veritatem ipfam fa&a fueric

A 2 pro*

4 De Idea Hißoriß Pbilojoßhtce

progresfio, nlfi eandenn omnem in arte logica peneres,qualis in fi£la & falfa ceque ac in reali & vera cognitio-ne locum invenire potuit.

Rede igicur, ut mihi videtur, contenditur a), nullamPhilofophia?, qualis esfe deberet, condi antea posfe hi-ftoriam, quam pofita fit vera Sc definita ipfius fcientiae,cujus vices & incrementa enarranda esfent, idea. Adhanc fententiam illuftrandam fpedabir, quam mitiori Le¬eboris cenfurse committimus, praefens opella.

Facultas, qua ad cogitandum aptos nos reddidit Na-turae Audor, rerum non tantum causfas proximas & re«motas rimarur, Ted infita urgetur necesfitate eas, quaspro ultimis habere poteft, quaerendi. Philofophia indeab eo tempore, quo de argumento, circa quod verfatur,rarionem qualemcunque fibi reddere conati funt illus cul-tores, pro feientia primorum prineipiorum feu causfarumhabita fuit k). Quid primi illius Sc ultimi, quod heicquaerebatur, idea indicet, quamvis id minus explicate co»giuverint Sc dixerint Philofophi, perspicue forfanconfpici poteft, fi eandem referamus ad intimum ra-rionis confcienriae adnexum libertatis fenfum,in quo ideaultimi, abfolun nullamque fe priorem causfam habentislatet. In hoc fenfu, me judice, pofita funt non nifi cumhumana natura exftinguenda philofophandi cupidinis feuinftindus fundamenta, & Philofophia eft feientia, quamquaerimus, ut eidem fatisfiar, quae perfeda evadere ne»quit, antequam ideae in ipfo, quem indieavimus, fenfulatentes ita explicatee fuerint, ut quid Sc quorfum fpe-

dent

«) Vid. Commenrarionem, (Jeher den begriff der gefchichre der Philo»fophie «pud Fülleborn in Beycråge zur gefchichte der PhilofonhieParr» I,

I) Vid. Arifiotelis Metaphylicam Lib. I.

rite fbrmandä Disquifüio, 5

&ent,e rrecesfaria earum génefi, fine confufiönis Sc errorismetu cooftet, Sc qua- rnenri in earundem eonfcientia of¬fer tur videndi & judicandi ratio., in omnibus, de quibusquäliscunque fuboritur quarrend! anfa, tibi ipfi conveni»enti Sc confianfi modo procedere queat.

Necesfitate de causfis ultimis quaerendi hoc e fönteenata dubti, quamvis etiam verae iliius indolis minus übtconfcii fuerint, Phiiofophi in aliurn videndi & judicandicampurn vei infcii transfcruntur, quam illum, in quovulgaris verfiuur cum. Tranfcendit philofophica de re-rum causfis disquifitio res, quales fenfibus obverfanrur, eo-dem modo ac abfolutam a<ftionum feiiem inchoandi po-ieftatenij ur fupr?. omnem phyficatn rerum Sc causfarumconnexionem pofiram, concipirnus. Transfcendentalis ita-que feniper erit> quam Philofophiae nomine ab ahis qui-buscunque fuentiis diftin&am quaerimus, cognitio, cujusope ut aliis omnibus fuus rite asfignari posfit locus, fuaveritas fuique limites Sz inrer fingulas nexus non finecausfa fperarunt iilius Studiofi. Sed in eo pofita eft om-nis de hac Scientia condenda Sz ftabilienda fpes, ur tan¬dem cfficiarur, ubi transfcendenrale illud, quod mens fen-fualium transgresfa rerum limites, inveniarur, Sc quibuscondirionibus contineatur. Fingi non posiunt nifi duo,fi illud unquam invenire posfe concesferis, ejusdem re-ceptacuia: aiterum extra ccgirantem Sc in rebus, qualesper fe forent, pofitum esfe fingitur: alterum vero in ipfaomnino quaerendi facukatis natura fitum esfe praefumkur ^

cujus leges Sc necesfariae conditiones' fi, quantum fieripoteft, in lueem prorraherentur , fcientiam haberes, qua»philofophandi inftin&ui ornnino fatisfieret, nec ultra quar-rendi locus rehnqueretur. Eo quidem tandem perventu-ros fore Philofophiae cukores, fpero, ut fibi ipfi contra-dicere videant omnem de priori rerum transfcendema-

A 3 lium

6 De låea Hißoria Pbilofopbißlium fönte hominum curam, ftudiumque eo vertant, uttransfcendentis cognitionis non minus materiam quamförmana in ipfa rationis natura quasrant; fieri tarnen nonporuit, quin mens humana ad transzendentalem videndirationem converfa vana rerum per fe fpecie diu illude-retur, & verum, quod quaerebar, ex hoc puteo fundo o-mnino careme expiscari rentaret.

Hiftoria Philofophiae, ad hanc fcientiae, cujus pro-gresfus enarrat, ideam definira, in eo occupatur, ut velquid ad ipfam transfcendentalem videndi rationem illu-ftrandam & muniendam inde a primis Philofophias i-ni-tiis tentatum hr, indicet; vel eas, quae ex eadem effi&aefunt, prtecipuas opiniones & dogmata recenfeat; vel e»tiam, quas hinc petita adhibere adnifi funt Philofophan-tes ad fingulas res, de quibus judicare fuum esfe jhomi-nes exifhmare posfunt, fcientifke pertra&andas, adjumen-ta eorumque fuccesltis defcribat. Fatemur quidem illamhucusque non aliam'habere potuisle enarrationis ma¬teriam, quam vacillantes perfpicaciae humanae gresfusad metam, oculis quidem hominis obverfantem, fedeam in obscuro pofitam loco vel fatui inftar ignis vifam,qui fibi appropinquarites fugere videtur. Interea tamea,fi eousque progresfam haberemus philofophiam, ut dilu-cide fatis docere posfet, quibus conditiombus necesfariocontineatur transfcendentalis videndi ratio & quorfumfpe&at, dubitandum non esfe exiftimamus, quin ideaeHiftorioe Philofophias accederec lux, qua olim deftitutifuere illius cultores, illiusque ope, quse {Kr Iis & jejunahucusque videri potuit, opinionum Sc dogmatum philo-fophicorum vanorumque tentaminum easdem ad res di-judicandas adplicandi enumeratio fru&uofa evaderet, ut-pote varios ad metam incognitam quidem, fed eandem,gresfus oculis fpe&antium offerens* qui, poftquam ple-niori hujus metse cognitione gaudemus, haud pauca no-

rite formanda Disquißtio. 7

bis offerunt ad eam perveniendi, Sc res ad eandem per-rinenres rite illuftrandi Sc judicandi, fubfidia.

Si ponere liceret transzendentstem videndi rarionemSc qua fundamenra Sc qua indolem Sc finem tandem riteexplicaram Sc deßnitam esfe, htec fine dubio, qua hu-cusque caruimus, fcientia deftderatarn in Hiftoria Philo«fophiae lucem olim accenderet. Quamdiu vero de eaderaadhuc ambngatur, vel ß inventa fuerit > a plerisque aur negliga«turautnonrite intelligatur ,fieri non poteft ,quin ab ipfa Hi-iloria Philofophiae petantur argumenta, quibus dernonßra-tum ibunrScientise contemtores, nihil ab eadem novi allatumfuisfe, dum ab altera parte eandem cceco ftudio amplexinihil antea verum vel attentione dignum a Philofophisin lucem prolatum fuisle temere affirifiabunt. Illustre va¬nas ejusmodi litis documentum habemus in quseftione cir¬ca recentisfimos philofophiam reformandi vel emendandi conatus adtaediumusqueagitata: An novi quid& antea ignoticontineanr. Eo enim verti, me judice,debcretcura,utef-ficeretur: an transfcendentalis videndi ratio, qua: hucus-que confufo tantum fenfu ad philofophandum impuüsfevidetur, novisfimorum Philofophorum opera explicata Scin lucem protra&a fit; perfpicuum enim mihi esfe vide¬tur, fi a vera & diftin&e definita ejus indole ad quac-rendum Sc judicandum nobis aperta fuerit via, illa adomnia, quae unqusrn aliquo respe£lu vcritati congrua di-£ia vel efH£ia funt, ample&enda ducerer, nec inventio»nis laudem in eo quaereret illam callens, quo.d inauditasopmiones & res proponeret* fed ut quibuscunque, (ivenovje fuerint illte feu inde ab antiquifirnis teroporibus re-petitre, definitum addat fenfum Sc arnbirum, atque cuili-bet debnuin absqne erroris mein locum adfignet.

Si aliunch non con-ftsret, nunquam penitus exftin-guendum rat oni inesfe ad phiiofophandum inftin£him 9

id

3 De ldea Hiß. Phil, rite formanda Disquißtio.

idHiftoria Philofophiae etiam fine illa, quam ad eandemrite concinnandam requilivimus, luce quavis pagina te-ftaretur, eo vero vehementius optandum esfe exiftimo,ut haec illi tandem afFundatur lux. Si enim rite illuftra-tus foret finis, quem transfcendens rationis vis, ad Phi¬lofophiae curam impellens, fpe&at, fperandum omninoeft, ut ftudium Hiftoriae Philofophiae id fecum ferret lu-cri, ut aequius de illis, qui de rebus divinis humanisquecausfisque, quibus continentur, ultimis disquirere fuum es¬fe putarunt, ferre Judicium & in re difficultatibus & im-pedimentis undique obfita, fed necesfaria tarnen & niftcum ipfa ratione humana emorirura, errarites tolerare di-fcerent mortales, utpote qui ad eundem omnes finemtendunt, licet de via, quae ad metam ducit, & inter fe& a noftris opinionibus disfentiant.