Daghextan Cua Toi - T1 - Raxun Gamzatov

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

"" .,~ ;

"T::: :x;',=:; ? V

... ~ ':;~ E ...,

.' .:: '"

~'" ~ Z

"..

~'~~;1r~~,,~~71~~~'o1 .. .~

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

In thea ban djch coa Nha xuat ban Tic phdm m&i, Ha NQi

Nguo-i dich: Phan H6ng Giang (phan thO' do BAng Vi~t dich) Nguo-i bien tQ.p: Bui Van Hoa

HQa si: Enkonina N. M. PacyJI raMlaTOB MOil ,QArECTAH KHlua I . Ha 6bemHQMCKOM Jl3blKe

Ban dich tieng Vi~t, NM xuat ban cau vang, 1984 In t~i Lien Xi>

4702040000-403 410-84 r 031(01)-84

----I

I,:

I

f )~:, \~i

,

I

I Noi ve Raxun Gamzatop co nghia la noi ve Daghextan, Xlr sO- tren vung nui KapkazO', nO'i co 36 dan tQc dang chung song, trong do c6 dan tQc Avar. Raxun Gamzatop la ngU'(yi Avar. Them nira: noi ve Raxun Gamzatop c6 nghiil la n6i ve thO' ca, noi t&i nhirng trang ghi them vao t,

f thO' ca coa Raxun Gamzatop, mQt trong nhirng nM thO' Daghextan n6i tieng nhat, tac gia coa hang chvc cllon thO', trong d6 co ThO' bit ell)) Gamzatop rat xuat sAc, vi no la SI! tii t~o the thO' c6 von c6 SIrC quyen ro tam han va nh~c cam. N6i vi! Raxim Gamzatop cling tlrC lit noi t&i Gamzat Xadax, ngU'(yi dii lam rat nhieu cho vi~c giir gin va phit tri~n

! nen van h6a dan gian cua dan tQc Avar. C6 Ie chUng ta se bAt dau tir do. Neu nhu lu&t qua cuon Tir dien Bach khoa Lien-xo chUng ta se dQc duQ'c nhirng dong: Xadax Gamzat (1877 -1951) nha thO' xo-viet nguo-i Avar, nhA thO' nhan dan coa CQng hoa xii hQi cho nghia xo-viet Daghextan (1934). Ong lit cha cUa Raxun Gamzatop ... Vang, f5 rang dieu do co

1 5

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

pM Makhatkala tren pho Macxim Gorki. Nba 15. Khi cac b~n t(Yi vung chung toi xin m(Yi ~n ghe chO'i nba toi. L(Yi chile mung yeu thich cua toi hl.: chllc cho nhfrng ngu(Yi tot se g~p nhung diiSu tot d-.p, mong cho kt\ xliu se g~p nhung dieu xliu xa. Du rang diiSu do thm'mg xAy ra ngm;rc

. I~i)).

4

,1 l !

i .1

Abutalip n6i:

N~u aoh bAn vao qua kh.r bAng sUng I\lc, thi to'O'ng lai se bAn vao aoh bAng d~i bac .

Ai qua dO'irng n~u chAng di'l nha toi

Thi mO'a da slim rl'ln se db vao aoh,

slim r@n mO'a da!

NhO'ng n~u khiich khong vui vi leu toi

khOng rQng mo-,

Thi mO'a da slim r@n se db vao toi,

mO'a da slim ren!

Liri ghi tTen eu-a

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

THE vAO u'n B~T

VE UTI B~T NOI CHUNG

Khi dnh di!.y, ch& cham ra khOi gillcYng

nhll bi cham dot.

TrIl&c tien hay ng1l.m nghi

v@ nhfrng gi dii den veri anh trong moo.

T oi nghi ring chinh Dirc Allah * tnro-c khi k~ l~i vo-i dam M.u c~n cua minh m9t cau chuy~n Iy thu nao day, hay tnro-c khj ban pMt m9t Uyi giao ly nao day, thi tho~t tien ding cham thuoc hut, cMm rai hit m9t hO'i th~t dai va ngam nghi.

May bay tnl'o-c khi cat canh, ro may rat lau, sau do ngU'o-i ta keo no ngang qua san bay d~ ra dU'o-ng bang, tiep day no ro may am i hO'n, tir tir ch~y va chi sau khi lam xong nhfrng vi~c do, no m&i bay len khong trung.

May bay trl,l'c thiing khOng din ch~y m9t do~n, nhU'ng

;. Dirc Allah: ten gQi ThllQ'ng de trong H

N h If n g t u y v ~ y, toi nghi dng, Dirc Allah van ch~m riii hut thuoc trlf(Yc khi Mt dau diu chuy~n k~ clla minh.

N h lfn g t u y v ~ y, 0- vling nui chung toi, van co phong tl,lC la ky si khOng nMy len yen ngl,l'a ben c~nh nglfCYng cll-a clla minh: Anh ta can phai dilt ngl,l'a ra kh6i ban. Can lam nhlf v~y chac la d~ mQt Ian nfra suy nghi xem anh da d~ l~i day nhii'ng gi va nhfrng gi se den v&i anh tren dlfOng di. Dti cong vi~c thuc bach den dau, anh van tlf ll,l', ch~m rai cam day ClfO'ng dat ngl,l'a qua ban d~ roi sau do, khe ch~m chan vao ban d~p, anh nhay phat len yen, cui r~p minh xuong va nhOa dan trong dam bl,li dlf(Yng.

Day, toi cling v~y, trlf&c khi nMy len yen cuon sach clla toi, toi cling cMm ch~p blf&c di v&i ve dam chieu. Toi cam day ClfO'ng ngl,l'a va di ben c~nh no. Toi dang nghi ngQ'i. ToikhOng vQi noi thanh 1

noi cin thi~t. Abu tal i p n 0 i: LOi b~lt mQt cuan sach chinh la

cai cQng rom rna ngU'Cri dan ba mien nui me tin ng~m 0. riing khi va ao choang ~m cho ch6ng. Boo vi n~u luc ~y khong ng~m mQt cQng rom thi tUO'l1g truyen rang chit!c ao choang se bit!n thftnh aim ao li~m.

Abutalip con noi: Toigi3ngnhumQtnguCrimo mAm trong man dem tim dl'a d~ vao, ho~c la gi3ng ngueri da ser tMy cu-a, nhung con chua bi~t la co the vao duc;rc khong, co dang vao hay khong. Anh ta go erra: c3c-c3c, c3c-c3c.

- E hem, trong nM nghe day nay, nt:u cac ngueri djnh IUQc thjt thi den gier d~y roi!

- E hem, trong nM nghe day nay, neu cac ngueri djnh gia lua m(J.ch, thi ell' ngU cho kh6e nM, khong vi~c gi pMi vQi ca.

-E hem, trong nM nghe day mlY, neu cac ngueri djnh u3ng buza *, thi dimg quen meri hang xom nghen!

C3c-coc, coc-c3c. - Nay, the thi to- nen vao hay la cac ngueri khong

cin den ta? Con ngueri cin hai nam d~ hQc noi va cin situ mm)'i

niim dt hQC cach im I~ng. Toi khong phai hai tu6i va ding khong pMi sau muoi

Toi dang 0. gifra dQ dU'erng. Tuy nhien, co Ie toi gin di~m sau hO'n, vi leri chua noi toi quy hO'n ~t ca nhfrng Uri noi r6i.

Buza: m{lt iOl.li giai khat co men him bAng ke, ki(!u ml.lch va d~ ml.lch. (ND.)

Cuon sach chua viet toi quy hO'l1 t~t ca nhfrng cu3n da vi~t. Cuon sach ay 1ft quy nhat, than thiet nhat, kho khan nhat.

Cu3n sach mai la mQt cai dQng rna tOl chua timg buac vao, nhung cai dQng do da mo. ra truo-c mAt toi, meri chao toi buac vao khoang sau thllm mer SUO'l1g. Cu3n sach mai la con ngl,l'a toi chua timg thilng yen CUO'l1g, 1ft con dao gam toi chua timg rut ra kh6i bao.

Ngueri vung nui noi rang: Khong cin thi dimg rut dao ra. N~u da rut roi thi hay dam! Dam mQt nMt thoi rna giet duc;rc ca ke thu IAn ngl,l'a.

HQ noi dung lAm! N hun g t u y v ~Y, truac khi rut dao gam ra kh6i

bao, anh can pMi biet chilc xem no co duc;rc mai nhQn khOng. Cu3n sach cua ta, da bao nam nay nguO'i s3ng trong

long tal NguO'i la ngueri dan bel, ngueri tinh say dAm ma ta chi trong thay tir xa, ta mO' tu&ng tai, rna khong sao tai gan duc;rc.

Doi luc tuo.ng rang nang da dirng dau day gan ngay ben c(J.nh-chi cin vai tay ra la tai, nhtrng ta r\1t re, boi r3i, ta d6 m~t va lui xa.

Nhung bay gier thi-cham dirt. Ta m(J.nh d(J.n buo-c l(J.i gan va cim tay nang. Tir mQt chang trai f\1t re yeu dUO'l1g, ta bi~n thanh mQt ngtreri dan ong tao b(J.o, timg trai. Toi thAng yen cuO'ng vao ngl,l'a, quat no ba roi-m~c cho no lao len. .

N hun g t u y v ~ y, tho(J.t tien toi rAc thuoc hi tr6ng trong Vtrern nha mien nui len mieng gUiy nh6 vuong virc, r6i tir tir cu3n l~i thanh dieu thuoc. Neu toi cuon l~i th~t deu, tMt mjn, thi khi hUt se thU vi bit!t bao!

IS 14

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

cuan sitch cua ta, tnr&c khi ta bAt diiu vi~t, ta muan k~ rAng ngu:O'i da: chin diin trong ta tha nao. Ta da: tim dugc ten d~t cho nguo1. th~ nao. Vi Ie gi rna ta vi~t. Va dau La nhUng dich t&i trong cUQc dM tao

Toi d~ khach xuong b~p, nO'i dang pha nhfrng tang thit ciru va & day khOng phai dang co mui thit n1l'tYng boc len, rna li't mui mau, mui thit, mui da ciru con dang am nong.

T6i diin b

ngay. ChUng toi rat hy vc;mg va xin cam an anh tm6'c... PMi roi, thO' ca cua toi, du toi co so sanh n6 v6i khoang tn'ri nao di nfra, rieng doi v6'i tOi no va.n la mi~ng dlit cay di x6'i l~i, la c6ng vi~c nhQC nMn clla toi. Toi chlfa ,tirng viet van xuoi.

Roi co. Hin toi nhiJ.n dlfQ'C mQt phong bi day. Trong " phong bi la btrc thlf ella t6ng bien tiJ.p mQt t

cua no gay htlt di! Ntlu ai g~p khach vo-i v~ mi)t kho chiu hay vo-i v1ing tnin nhan nho thi hay d~ cho trong nM no khong co ngU'eri gia,-nhiing ngU'eri co the khuyen bAo 1m hay

vi~c ti5t, hay d~ cho trong nM no khong co ngU'eri trenhiing ngU'eri se nghe nhiing leri khuyen bao ay! Chung toi d3i xli' vo-i khach nhU' v~y day. NhU'ng diu treri, cac anh dung phai den chb t6i ngll'eri nao kheo tay mau mi~ng. Toi se tv lam lliy dU'Q"c tat. Ca tay quai ll(yi cai binh cua toi, toi cling tv gdn vao. Neu toibj ngira IU'ng thi khOng ai co th~ geli chO ngira ay t3t hO'n toi.

CUQc thU'O'ng IU'gng gifra chung Wi den day la chlim dirt. The la xong!

Toi xin nghl phep mQt thang va tr& ve lang que Xada. Di Xada!.. Bay mU'O'i nep nM am cung. Bay mU'O'i

Ian khoi xanh toa len bau treri trong sang cua mien nui cao. Nhfrng ngoi nM mau trling tren m~t dat den. Phi a trU'o-c lang, phia trtro-C nhfrng ngoi nM mau trAng la nhiing canh dong xanh bang ph~ng. Dang sau lang, nhfrng vach da dvng dirng. Nhiing tang da mau xam nhap nho dVng tren lang chung toi h~t nhU' nhfrng dira tre tlJ. t~p tren mai nM Mng

d~ nhin xu3ng dam cU'o-i dang di~n ra dU'6-i san. Di to-i lang Xada, toi nho- l~i birc thU' rna b3 toi del glri ve nM khi 111n d1iu tien nhin thay MaxcO'Va. Kho rna doan dU'gc, chb nao b3 noi dua, chO nao bi5 noi tMt. Dng ng~c nhien ve MaxcO'va:

Hinh nhU' & day, & MaxcO'Va, ngll'eri ta khong d3t llra trong bep 10 d~ nau an, vi bi5 khOng nhin thliy ngU'eri ph\}. nfr nao dong Mnh phan kho * tren tU'erng nM minh, khOng

IT mQt so vUng phia Nam, phia Dong Lien-xo, nhlln dan thtrCrng dung phan kh6 sue v~t lam ehit dot. (ND.)

nhin thliy tir cac mai nM khoi dun len trong gi3ng nhU' chiec mli long to tU'o-ng cua Abutalip. Bo cling khOng nhin thliy nhfrng banh xe Ian de ep ph~ng nhfrng mai nM ket

b~ng r~. 80 khong nhin thay ngU'(ri dan MaxcO'va phO'i CO kho tren mM nM. NhU'ng neu hQ khOng phO'i kho co thi se lay gi d~ cho bO an? Bo khong nhin thay mQt ph\}. nfr mio Ie bU'o-c di vo-i b6 cui kho, hay bo CO tren vai. Khong mQt l11n nao bo nghe thliy tii~ng ken zurna hay tieng trong. Co the nghi r~ng thanh nien &day khong lliy vg va khOng t6 chirc dam cuo-i. Du bi5 co di khAp cac nga dU'erng cua tMnh phO I~ lUng nay thi bo cling khong he thliy mQt con ciru nao. Thlr hoi ngll'eri dan MaxcO'va se nga thit con gi neu khach bU'o-c qua ngU'Ong clra nM minh? Khi co b~n be than den chO'i neu khong m6 ciru thi lay gi ma thet dlIi? KhOng, bo ch~ng them muon mQt cUQc song nhU' the. B3 muon song trong lang Xada cua minh, nO'i rna bo cO the an mon khinkal * tuy thich, sau khi noi vo-i m~ cho them toi vao do...

Bo toi con tim thliy nhieu nhU'gc di~m khac & MaxcO'va khi so sanh no vo-i lang que hU'O'ng. Tat nhien la ong del dua khi ng~c nhien r~ng & MaxcO'va ngll'eri ta khong dAp phan kho len tU'Crng nM, nhU'ng ong del khOng dua khi ong danh tlnh yeu lo-n hO'n cho cai lang nM cua ong chir khOng phai cho tMnh pho vi d~i kia. Ong yeu lang Xada cua minh va khong bao gier d6i no de lliy bat cir mQt thu do nao tren traidat nay.

Lang Xada than yeu cua toi! Day, toi del tr& ve day tir the gi6-i rQng 16-n rna & do bo toi dli nMn thlly bao nhieu

Khinkal: bQt luQc vo vien nban thjt, bra nhtr mdn thAn eua tao (ND.)

22 23

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

la nh11'Q'c diAm. Toi dli di khcip the giCri ay, va da nhin thay bao nhieu ky thu. Doi mAt toi hoa len tnrCrc bao nhH~u d.nh dp phong phu, khong biet dirng I~i ngAm dmh nao. Vira nhin mQt ngoi den dp de, doi mAt toi da vQi I11'Crt sang mQt ngoi den khac ciing dp nh11' v~y; vira tMy mQt gU'ong m~it dp thi tnrCrc mAt da: hi~n ra mQt gU'ong

m~t khac dp hO'n; toi biet rAng du hOm nay toi nhin tMy nhfrng cai dp den dau, ngay mai toi vn se nhin thay nhfrng

'I

Ir\~

cai dp hO'n... NhU' ta thay day, the giCri miy khong bao giCr co ~n cung.

Hay tha 10i cho toi, hai nhfrng ngoi chua An-dQ, nhfrng kim t1;1' thap Ai-c~p, nhfrng ngoi den c6 Italia; hay tha 10i cho toi nhfrng xa IQ nU'(Yc My, nhfrng d~i IQ Pari, nhfrng cong vien nU'o-c Anh, nhfrng ngQn nui ThVY-si. Hay tha 10i cho toi, nhfrng ngU'(Yi phv nfr Ba-Ian, Nh~tban, Rom - toi ngAm nhin cac b~n, nhU'ng trai tim toi binh tMn d~p, va neu nhip d~p cua no co nhanh hO'n mQt chut, ciing khOng den niSi lam mi~ng toi kho dcing va dau oc quay cuong.

Vi dau ma bay giCr, khi toi I~i nhin tMy bay mU'O'i nep nba nep minh ben vach da nay, trai tim toi bOng d~p lien hoi, lam toi dau dau nO'i long ng1;1'C, mAt toi nhoa di va dau oc quay cuong nhU' toi dang bj om hay say nrQ'U?

Chang Ie cai lang Daghextan nh6 be l~i dp hO'n VO'nizO', Cairo hay Canquytta?

Chilng Ie ngU'eri phv nfr A var ch~m ch~p b11'o-c di tren con dU'erng mon nh6 vo-i bo cui tren vai d~p hO'n nglfCri dim b8. Xlr XcandinavO' cao Urn, toc mau h~t de?

Oi, Xada! Ta bU'o-c di tren nhfrng canh dong clla ngtrO'i, va sU'O'ng I~nh ban mai dfl lam doi chan ta het m6i. 24

Toi khong lay nU'Crc dU'Cri long suoi trong khe nui, chi lay nlfCrc t~n dau nguon nta mliit. NgU'eri ta noi ding neu muon uong, hay uong n11'Crc nguon. Ng11'Cri ta ciing noi ra.ng,dii3u nay 16i nghe bo toi noi, ngU'eri dan ong chi co the quy trong hai tnrerng hQ'p: de uong nU'o-c nguon va de hoa. Xada, chinh ngU'O'i la nguon nlfo-c cua tao Toi quy xuong, ghe moi va say sU'a uong nguon n11'o-c Xada.

Toi nhin tMy hon da-va mQt'bong hinh trong suot in len do. Day chinh la toi ba mlfO'i nam ve tr11'o-c. Toi ngoi tren tang da va chan ciru. Tren dau toi, mQt cai mii nhau mit, tay toi cam mQt chH~c g~y dai, chan lam diU.

Toi nhin thay con dU'erng mon nM va mQt bong hinh trong suot in len do. Day ciing la toi ba m11'O'i nam ve trU'Crc. Toi co vi~c sang lang ben c~nh. Chcic la bo toi dfl sai toi di.

Tren mOi bU'o-c di, toi g~p I~i minh, g~p I~i theri thO' au cua toi, g~p I~i nhfrng mua xuan, nhfrng coon mlra, nhfrng bong hoa va nhfrng chiec la rVng mila thu clla toi.

Toi c6-i quan ao va ngam minh dU'o-i dong thac trAng xoa. Dong nlro-c nMy nhot tir vach da nay sang vach da khac, tung bQt trcing roi tv l~i thanh dong, vA cuoi cung thi d~p vao vai, vil.o tay, vao dau toi.

Voi U\m hoa sen 6- khach s~n Pari Hoang cung so vo-i nhfrng thac nU'o-c mat I~nh nay clla toi chi la mQt do chO'i tMm h~i bAng chat deo.

Gifra nhfrng tang da am ap, dong nlro-c cMy tir nhanh song tren nui, am dan len. Bon tAm mau xanh nh~t 6- khach

s~n Luan-don ((MetO'ropon-chi Iii. mQt cai dia nM so vo-i nhfrng bon tilm gifra khe nui cua 16i.

Toi thich di bQ. gifra long nhfrng tbanh pho lo-n, Tuy 25

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

v~y chi sau dam sau Ian di chO'i hiu lau, toi da Mt dau cam thay thanh ph(5 tro- nen quen thu.;>c va y mu(5n di chO'i mai trong thanh ph(j dan tieu tan.

Nhung toi da hang nghin Ian di tren cac ngo. ngach Umg toi, the ma toi kh5ng he thay chan, toi viin can mu(5n di nfra, di mai khOng thoi.

Lan tro- ve nay, toi oen tham tirng ngoi nha. Trong nhfrng ngoi nha, bep 10 can IV'C than helng hay chi can tro tan nguQi ll,lnh, t5i da cui dau chao, mai dau ciing da lam d(jm tring mau tro.

Toi dfrng ben c~nh nhfrng chi& noi, trong do cac chang trai, co gai mien nui tuO'ng lai dang quiiy dl,lp, hay trong do chi con hO'i am-drra be da mang di, hay trong do chiec chan, g(ji nho da I~nh ngit.

Ben m3i chiec n5i, toi deu co cam giac duO'ng nhu toi dang nAm trong do, dUCrng nhu tat ca tuO'ng lai toi can 0- phia truCrc: ca nhfrng con dUCrng man tren nui va nhfrng con duO'ng rQng rai 0- nuerc Nga, ca nhfrng xa lQ, nhfrng san bay 0- cac nuerc xa xoi.

Toi be nhfrng dira tre, khe khe hat hai hat ru, va bQn trt~ yen lanh thiep dan trong tieng hat Vl)ng ve cua toL

Toi da ra tham nghia dia lang Xada, nO'i nhfrng nam mQ cft co d~i mQc day nAm ben nhfrng nam m';> meri can thO'm mui dat.

Toi ngoi im li)ng trong nhfrng ngoi nha dang co dam tang, toi vui ve nMy mua trong cac dam cueri. Toi da nghe nhieu IO'i, nhieu cau chuy~n tnrerc day chua tirng nghe. Nhieu dieu toi da biet va da quen, toi l~i nher, I~i tro- ve tir day sau ky rrc...

Toi nhin thay cai meri, nghe I~i, nher I~i nhfrng dieu

j xua cii, va y nghi cua toi gi(5ng nhu nhfrng sQ'i chi nhieu mau quan quanh m.;>l (5ng su(5t lern. Toi da tl;r hinh dung tam tMm s~c sO- co tM d~t len tir nhfrng sQ'i ay.

MCri hom qua con tn!o dl.y Mt chim Keo be bl;ln len chO'i tt'rng mom da Tinh yeu d~n, mAt trong xanh, ky l\l Va b5ng dungtoi khOn lan, truOng thanh.

NhU'ng n~u hom qua, toi dii t\l' coi minh Chin chAn, khon ngoan, chU'a gia-diiu dii b\lc... Tlnh yeu d~n, chi mlm cuai dO'll gian Thi tru&c tinh yeu, toi l\li hoa tn~ thO'.

Toi can mQt thien tnrCrng ca ve tinh yeu chua viet xong. Chang va Nang. Chang-chinh la toi. Nhll'ng nhan

v~t chinh -Ia tinh yeu cua toL Can phai viet n(5t! Nhll'ng toi co cam giac dUCrng nhu vira nh~n duQ'c m.;>t brrc di~n day 10 au, va toi pMi gac mQi vi~c I~i d~ v.;>i va ra san bay.

Hay co khi the nay, sCrm tinh mO', nguCri dan ha vung nui nhom Io-a len. Chi ta sO-a so~n ham del an cOn I~i tir hom qua, du d~ ca gia dinh an no. Nhung bat ngCr, m.;>t nguCri khach hi~n ra tren ngu

Doi khi toi cO cam giac, toi la mQt ngtrai thQ' san, ngtrai di cau, ngtrai ky si: toi san du6i cac dl,t' djnh, di.u chung, ctrcri len chung va d~p got giay vao. Doi khi toi co cam giac toi la con htrO'u, con ca hoi, con ngl,t'a, ngtrQ'c I~i, nhfrng y nghi, dl,t' dinh, c3.m xuc di tim toi, tum Uiy toi, ctreri len va dieu khien toi.

PMi roi, nhfrng y nghi va cam xuc da den nhtr nhfrng ngtrai khach mien nui, khOng din dtrQ'c mai, khOng can bao trtrac. Khong the bo m~c khach rna chl,'ly, cung nhtr khong the tron thoat khoi nhfrng cam xuc va y nghi ay.

6- mien nui chung toi khong phan bi~t khach lan, khach be, khach quan tn;mg hay khong quan trQng. Vi khach be nhat cung dU'Q'c ton kinh hO'n ca cM. nhan gia lao nhat. Khong din hoi khach tir mien nao tal, chung toi ra ngtrcrng cira don khach, dan vao goc nha Cl,'lnh bep 10 va mai n~oi len d~m goi.

O mien nui, khach bao gia cung xuat hi~n bat chQ't. Nhtrng khOng bao gia chung 16i thay do la dieu bat nger, khong bao gier chung toi bi lUng tung, vi luc nil.O chung toi cung san sang don khach, tirng ngay, tirng gier, tirng phut.

Cung giong nhtr vi khach mien nui, y do viet cuon sach nay chQ't den vai

Hay co k hithena y, chang biet lam gi, anh ue mii Jay diy dan pandur treo tren ttrang xuong de thir xem day con dung khOng, anh bAt dliu b~t bOng, nhtrng b3ng mQt hai hat vang len trong dau anh, tir tieng dan reri rl,'lC anh nghe thay am di~u diu dang, du dtrO'ng, va chinh anh da dit tii.':ng hat, quen mat rang dem dang qua va binh minh da tai.

Hay co khi the nay, mQt chang trai trt~ di sang

lang ben cl;lnh vi mQt chuy~n v~t vanh, reli tro- ve vai mQt ngtreri VQ' ngeli dang sau yen.

Anh bl,'ln t6ng bien t~p tl;lP chi than men! Toi se th\1'c hi~n yeu cliu rna anh da neu trong birc thtr. SAp tai toi se Mt dau viet quyen sach ve Daghextan. Chi co dieu la hay tha 13i cho toi-cMc la toi khong the viet xong trong hl,'ln anh da dij.t ra. 'Toi con pMi di qua qua nhieu con dtrerng m6n, rna 0- vimg nui chung tOl, nhfrng con dtrerng nhtr v~y rat ht;:p va doc.

Nhfrng ngQn nui que toi I1ip lanh tir xa mQt cach bi An trong nhtr nhfrng tang kim ctrO'ng chtra dtrQ'c mai nMn. Trtrac con ng\1'a cua toi la mQt khoang khong bao la. No khong muon phi trong hem nui ch~t ht;:p rna anh da:

ra,

Toi cung khong the ~oi ghem Daghextan cua toi vao chin, mtreri trang danh may cu.a anh dau. Va toi cung khong the viet n6i hai ve (mhfrng thanh t\1'U, nhfrng vi~c lam tot dt;:p, ve nhfrng quang canh lao dQng, ve nhfrng ngtreri lao dQng binh thtrerng, ve cac chien cong va nguy~n vQng cua hQ, Ve ngay mai ttrO'i sang cua mien nui, ve nhfrng truyen thOng lau deri, nhtrng chu yeu la ve ngay hOm nay rat dang ghi nha...

Ngoi but nho be cua toi khong du sirc de chiu d\l'llg mQt sirc n~ng nhtr the! GiQt ml,t'c nho xlu Q, dliu ngQtI but khong the thu vao trong minh no ca nhfrng dong song menh mong cuon cUQn cMy, ca nhfrng dong ntrac tren nui ao ao d6 Xllong, so ph~n cua ca the giai va so ph~n cua mQt con ngtreri.

Chim Ian thi nhieu mau, chim nM thi it mau. Chim the nao thi mau tM ay.

28 29

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

N g U' er ita n 0 i d. n g: Co ai tinh cer nem di mQt hl.lt qua anh dao, tinh CCt no rcri xuong dau con hU'cyu, tM r6i doi sirng hU'cru d~p de mQc len.

N gU'eri ta n oi d.ng: Neu tren deri nay khong co Ali thi ciing khOng th~ co Omar. Neu tren the gi&i nay khong co dem thi ciing khong lay dau ra buoi s&m.

NgU'eri ta noi rAng; -Nay chim U'ng, chim sinh ra &dau? - Trong khe nui h~p. - Chim bay di .dau? - Bay den khoang trOi cao rQng.

VE Y NGHiA eVA eUON sAeH NAy vA TEN GOI eVA NO

Chu3ng bao tmo-c niem vui khi hQi he NhU'ng an ben trong ca tirng h6i bao dQng.

Liri ghi tren chuong

Cha can dam, cha t~n cung trung thvc Mang ten cha, con ng6 l:r n3i nay LU'o-i dao cha - di,it dau n3i con do ChiSn c3ng cha-lm ru nvng con day!

Uri ghi tren noi

Co hai thu- ngU'eri mi~n nui chung toi d~c bi~t tran trQng gifr gin: cii mil ctta minh va cai ten ctta minh. Gifr gin mil la ngU'eri co dau dU'&i mil. Gifr gin ten la ngU"eri trong tim co lua.

Tren tdn ngoi nba nM ctta chung toi co nhi~u vet dl.ln. Bl.ln be ctta bo tol da: lay sung h,lc nMm bAn len tran: nhfrng con chim ll'Dg lam to tren cac ngc;m nui xung quanh clin phai biet rAng du-a em ctta chung vira m&i ra deri, rAng & Daghextan co them mQt chim ll'Dg nfra.

Tat nhien du-a con trai khong the ra deri tll' mQt vien dl.ln, tll' mQt pMt sung. NhU'ng bao gier cilng phai co mQt vien dl.ln nao day d~ ghi nh~n S\l' ra deri ctta mQt chu be trai.

31

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

Khi toi ra deri va khi d~t ten cho toi, b~n b~ toi da: hai Hin nO sung: vira bAn len tran vira blin xu~ng nen nM.

M(f toi ke l:;li mQi ngU'eri da: d~t ten cho toi nhU' the nao. Trong gia dinh, toi la dfra con trai thfr ba. Con co mQt ngtreri con giti nira, la chi toi.

Ten dfra con trai dau long ca lang deu biet tir trU'o-c khi no ra deri, vi theo wc I~, no phaj mang ten ngU'eri ong da: qua c~. MQi ngU'eri dan trong lang deu nho- den dieu do va tilt ca deu noi: slip to-i gia dinh Gamzat~p se co them

c~u Mahomet. Trong san nM ong toi chU'a tirng bao gier co con v~t b~n chan bU'o-c vao, trir cho va meo. Khong biet da: Hin nao ong toi ngu trong chan chU'a, khong chilc la ong toi da biet the nao la quan ito lot. ChU'a co vi hac si nao tren the gio-i nay co th~ khoe rAng da dU'c;Yc kham b~nh cho MahOmet, da: ohin vao mi~ng ong, bAt m:;lch ong, bAt ong thO- tMt sau, th~t m

nhq bo toi thi ong nQi Mahomet co biet chut it tieng A-r~p. Bo toi dii lay ten ong d~ d;iit cho ngu'o-i con dau long, nguo-i anh ca ct'la toi.

Bo toi con co mQt nguo-i chu chet it lau tf1l'Crc khi m~ toi sinh dfra con trai thii' hai. CM ten la Akhintri.

-Day, Akhintri song l

Ng6i tren san mai nha, nhfrng ngtfCri d6ng huO'ng clla toi blit dl'lu hoi tbi t&i 6ip:-a nhfrng nO'i xa ay anh co g~p nguCri minh khOng? - Tren trai dat khong diiu co nui nhu nui que ta

chfr? -Cr nu&c ngoai anh co tMy bu6n khOng, anh cO

nh& Ifmg, ta khOng?

-(J' cac nuerc khac nguCri ta co biet den chung ta khong, co biet rAng chung ta ciing cung s

la nhfrng ngoi nha cao tang hi~n d:;ti vU'ern cao, dirng ben c~nh nhfrng kien truc trung c6 va trU'&c do nfra.

Chung quanh thanh pho co mQt birc tU'Crng dai bao bQc giOng nhU' thanh pho Derbent clla chung tao Theo nhfrng dU'Crng pho nho doc dan len nhU' nhfrng diu thang bllng da, toi leo len birc tU'Crng thanh. D9C theo birc tU'Crng thanh, cir sau timg khoang cach nbat dinh, l:;ti co nhfrng thap canh bi1ng da nhO cao. M3i thap co hai 16 cMu mai trong nhU' hai con mih dfr t

toi biet ra.ng, da.ng sau nui lel ca mQt the gi&i bao lao er oay co ca nhfrng lang xom, nhfrng tbanh phO to, nhfrng d~i duO'ng, nhfrng nba ga, san bay va cac cuon sach.

Mong ngl!a go xuong con duang da chl,ly tn!n mien Daghextan que huang toi. Tren d~u 13. khoang trai in hinh nhfrng ng(;m nui cao. Bitu trai khi thi chan cht'ra anh mij.t trai, khi chi chi t nhfrng vi sao, khi bao phu day may den va tuon xuong o

ngfr nay nghe keu dlly, nhU'ng toi cam th11y no khong dung. NgU'(yi anh hung khong nh11t thiet pMi m~c ao khOllc bAng da h6. Doi khi dhg sau tllm ao giap thep l~i an nau trai tim cua mQt ten nhat gan.

B 0- i vi: Nhieu Ian toi dii pMi giii gay khi thay qua dU'a hau minh chn co ve ngoai d~p the rna ben trong l~i trling b~ch va nh~t thech.

B 0- i vi: Co 11ln, chang trai tre trum ao choang len ngU'(yi yeu va mang co ta di, the roi khi l~t tam ao do len thi chi th11y ba liio mom seu cua co gai.

B 0- i vi: Abutalip k~ l~i v6-i toi rAng co 11ln ong dU'

rlJ,t re nhAc nh6- ba ta, va den chu nh~t thir nam, anh danh lieu bAt mlJ, ta dan vao don.

Khi anh dan mlJ, ta di ngoru dlfCrng, m9i nglfCri deu chI tro va ngl!-c nhien khong hi~u ha cO- gi rna anh II!-i dam bAt mQt nglfCri phlJ, nfr dan tQc da dlfQ'C quyen lam chu?

Ngoai chQ', nm m9i nglfCri chen chuc, anh kh6 quan sat ky mlJ, phe, va bay giCr anh mo-i c6 th~ chu y den mQt vai chi tiet chAng hl!-n nhlf doi ung to qua khb, IQ ra dlfo-i vay.

Suoi nay chang pMi chAy tir nguon ra!-dong chi cong an nghi v~y va c&i tam khan trum tren m:l\.t mlJ, tao MQt khuon m~t dan ong to be be hi~n ra vo-i doi mAt loi, ria mep m9C 160m ch6-m nhlf diy m~n gai trim vach da.

MQt so ngh~ si khong du tm nang, long kien nhtln, va long til tn;mg, ciing da co tieu thlJ, san pham cua minh bAng each khoac tam ao cua nglfCri khac, hy V9ng lay ve ngoai hao nhoang d~ che giau nhfrng y nghi nheo nan. Nhlfng neu ben trong r3ng tuech thi c6 nghia gi?

C li n g v ~ y, du dao gam lam bAng g3 c6 d((p den dau, n6 cling khOng th~ cAt dlfQ'C ngay cA eai cb ga con. C6 chang, n6 chi cAt dlfQ'C Ian mlfa dang roi

C li n g v ~ y. Nhfrng dira tre khong th~ sinh ra tir dam clfo-i bup be.

Cling v~y, khi muon cih bao quy d!u cho chu be nglfCri ta chi cho n6 cai long ng3ng. Nhlfng lam the chi cot danh lira. Khong th~ dung long ng3ng rna cAt dlfQ'C, din phai c6 dao sAc.

Nhlfng dQc gia khong pMi la con tre rna c6 th~ danh lira, an ui, va toi cling khong phAi cE~n vien dec dao bAng bia, cho du chiec bao d6 130 th~t, dU'Q'c ml!- vang hAn hoi.

Tat n hie n, din c6 ca bao nfra - khOng co bao thi dao se gi. Va neu co bao d((p thi cling tot;

tat n hie n, khi chang ky si tr& ve vo-i v~t quy thi vQ' anh ta se choang len cb .ng\fa tam khan IlJ,a;

tat n hie n, doi vo-i ynghi sAc sAo nhat thi ngon ngfr cun mon ching khac gi cho soi vo-i ciru non;

ta t n hie n, ngay cA c3 xe tot nhat ding co th~ bj long ra tren dmyng xau, va th~m chi co th~ db kenh xuong V\fC;

tat n hie n, khOng th~ lam d((p con ng\fa bAng each d:l\.t len Ilfng no gia ngoi cua can lira, con lira thi khOng th~ thich h9'P vo-i bQ yen clfO'ng cua con tuan rna.

Den day, toi xin k~ cho cac bl!-n nghe cau chuy~n ve mQt nglfCri Bankhar va con ng\faxoang cua anh tao

Cau chuy~n ve mQt nglfCri Bankhar va con ng\faxoang cua anh tao MQt nglfCri Bankhar d~t len Ilfng con ng\fa khon khb cua minh du cac thir 19, binh, bat dia va di ban rong khAp cac lang.

Hom iiy, 6- mQt lang nglfCri Avar co tb chirc.hQi dua ng\fa. Cac chang ky si hang mau dem to-i day nhfrng con tuan rna con hang mau hO'n. Cac ky si deu lirng danh, ng\fa cling lirng danh. Cac ky si trong rat d((p va din doi, va ng\fa cua h9 con d((p va din doi hO'n. Doi mAt cac ky si IQ d!y ve dling cam, hang hai, milt ng\fa thi to ra non nong.

Cac chang ky si hilt d!u xep thanh hang thi bat chQ't co anh lai buon hien lanh cm}i con ng\faxoang xinh di VaG bai rQng. Ve m;;it nglfCri Bankhar trong ngai ngu, con ng\fa cua anh thi dlfCrng nhlf vira di vira ngu. Dam ky si tre tubi clfCri pha len, treu chQC anh lai buon.

- Vao day thi vo-i chung toi nao!

56 57

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

- Chung toi ghi ngl,fa coa anh vao danh sach ngl,fa dua nhe!

Sao l~i khong cho no ch~y dua v&i ngl,fa chUng toi? -Cung dua v&i chung t6i nhe, neu khong chAng co

ai nh~t mong sAt cho ngl,fa chung toi. Dap I~i nhfrng Uri di~u cQ't ay, anh chang Bankhar l~ng Ie thao dO- khoi ngl,ra coa minh do thfr IQ, blnh, bat rna. Anh binh tMn xep hang I~i mqt dong, binh than ngoi len ngl,fa va chiem mqt cM ben c~nh cac chang ky si kia.

Nhfrng con tuan rna coa eac chang ky si kia lay mong hat tung dat len, hai chan tnr&c giO' cao, toan than nhU' d\1'ng dfrng, trong khi do con ng\1'a coa anh chang Bankhar van cui dau, thiu thiu ngo.

The roi cuqc dua bAt dau. Nhfrng con tuiin rna hang mau kia lao len ao ao nhU' gio cuon. Mqt dam bl;ti mil bOc len, va trong dam b\li do, (y t~n cuoi cimg, hi con ngl,fa coa anh chang Bankhar. Vong dua dau tien ket thuc, roi t&i vong thfr hai, thfr ba. MQi ngU'eri deu tMy ro nhfrng con ngl,fa dua kia da tMm m~t, mo h6i dam dia, chung siti bQt mep ra, bQt ro xuong gifra dam b\li mit. VO ng\1'a phi yeu dan, chung ch~y ch~m I~i. Dit cac ky si co thuc ngl,fa, quat roi vao chung the nao cling kh6ng sao bAt dU'Q'c chung phi nhanh hO'n. Chi co chu ng\1'a coa anh lai bu6n nQ van phi nhU' luc dau, kh6ng yeu di, khong ch~ hO'n. Moo dau no dubi kjp top sau, roi tiep do no phi t&i ngang top dau, va den vong euoi, vong dua thfr mU'eri, thi no vU'Q't len tren.

NgU'eri ta da pMi quan vong khan giai thU'Ong day Mnh di~n len eb con ng\1'a xoang coa chang Bankhar. Anh ta blnh tMn dAt ng\1'a coa mlnh den ehc3 d~ hang, cMt hang len roi l~i tiep t\lC di.

Nhfrng tru

nghin ng11'o-i tren tnii dat nay. An t11'Q'ng trong toi nhieu va ke, nhieu nh11' nhfrng con suoi tren nui luc tro-i m11'a hay luc tuy~t tan. NhU'llg lam th~ nao d~ k~t cac an t11'Q'ng do

I~i tMnh mQt cuon sach? Vi~t d11'Q'c no kMc nao nhlt dao d11'Q'c gifra thung liing mQt con kenh vira rQng, vira sau. Nh11'ng do chi la mQt m'ra nhi~m VlJ. Can pMi lam sao cho nhfrng con suoi tren nui kia gij.p nhau va cMy vao dong kenh do. Being cach nao toi co th~ lam d11'Q'c vi~ do? Toi din pMi co them nhirng hi~u biet gi, ngoai S\1' hi~u bi~t cUQc song? Ly lu~n van h9c 11'? PMi chang khong th~ nghi them ve dieu lam thO' the nao thay vi vi~c lam hAn bai thO'.

Toi muon noi rang tOi khong yeu thleh mQt tfU'erng pMi, mQt trao I11'u van h9C nao. Toi chi co nhfrng nM van, nM ngh~ si rna toi yeu thleh.

Rut t ron g s b t a y. TlJi tfU'erng DlJi h9C van hc;>e, trong mQt ky thi, mQt sinh vien ng11'o-i A var d11'Q'c hOi: chu nghia hi~n th\1'C va chu nghia lang m~n kMc nhau the nao? Anh sinh vien ng11'Cri A var do cMc la khOng d9C nhfrng cuon sitch ve van de ay, th~ rna l~i phai tra leri. Suy nghi mQt lat, anh tra leri vi giao s11':

-Chu nghia hi~n th\1'c la khi ta g9i chim 11'ng la chim U'llg, con chu nghia Hing m~n la khi ta g9i conga trong la chim U'llg.

Vi giao S11' c11'eri pM len va ky s6 ki~m tra cho anh b~n d6ng h11'O'ng cua toi.

Ve philn toi, ngay tir dau toi dii co gAng g9i ng\1'a la ng\1'a, lira la lira, ga trong la ga trong va dan ong la dan ong.

Rut t ron g s () t a y. NM thO' danh tieng Rabindra~

nat Tagor co mQt ng11'eri em trai cung hi nM van. Ng11'eri nay la man do cua tfU'Crng pMi Bengan trong van h9C An dQ. Con Rabindranat thi Mn tMn ong dii la mQt tfU'erng pMi, la ca mQt tnio I11'u, chinh chi) nay Ia di~m kMc nhau gifra hai anh em.

Trong tam bOn cua RabindramH co mQt con chim, khOng giong nhfrng loai chim khac, x11'a nay ch11'a tt'rng thay. Gng da tM con chim ay vao trong ngh~ thu~t, va mQi ng11'eri deu thay do Ia coll chim cua Tagor.

Neu nM ngh~ si tM con chim cua minh ra, rna no I~i Ian vao ca dan chim kMc giang nhau nh11' tlJC thi co nghia la anh ta khong pMi ngh~ si. Co nghia la anh da khong co d11'Q'c con chim rieng cua minh, kMc th11'Crng, ky IlJ, anh chi co m"t con chim se blnh th11'o-ng va bay gier khOng ai phan bi~t d11'Q'c con chim se cua anh v(Yi ca dan chim cho du rat de th11'O'ng nhU'llg van la chim se.

Mi)i ng11'eri can co rieng bep 10 cua minh d~ t\1' minh nh6m len ng9n hi-a. Ke ngoi nho- ng\1'a m11'Q'n ng11'eri khac s(Ym mUQn ding pMi xuong va tra ng\1'a I~i cho chU. Hay dt'rng thAng yen c11'O'ng len nhfrng y nghi cua ng11'eri khac, hay tim cho ra nhfrng y nghi cua chinh minh.

Toi dam vi van h9C v(yi diy dan pandur, con cac nM van thi toi vi v(yi sQ'i day cang tren cliy dan do. Tt'rng day m"t CO cung b~c rif~ng, am di~u rieng, n~11'ng hQ'P l~i v(Yi nhau, chung him nen mQt hoa am.

Cay dan pandur cua dan t"c Avar chi co hai day. Ng11'eri ta noi rAng bo toi dii cang them sQ'i day thn- ba tren cay dan pandur cua van h9c A var.

May mAn bao nhieu neu toi ding dlJt d11'Q'c m"t am di~u khac m9i ngll'eri. May mAn bao nhieu neu toi d11'Q'c

60 61

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

tr6- tMnh sQi day thir ttl' tren dly dan dan tQc clY kinh cua chitng toi.

Toi khong muon giong nhl.l' may nM thQ' san mua hl.l'O'u ngoai chQ' roi v~ nM noi doi rAng tll hQ Mn dl.l'Q'c.

Hay co k hit hen a y: Co tin d6n rAng mQt ngmyi thQ' san da: Mn dl.l'Q'c con de rirng rat to trong mQt oem nui, va the la tiit ea thQ' san da ch~y het ca ve cai hem niti may miln do. Cimg litc liy, ngl.l'Cri thQ' san dau tien I~i biln dl.l'Q'C 6- nO'i kM.c mQt con gau to. Dam thg san I~i lao ca ve phia do, trong khi ay thi nM thi~n x~ kia I~i dang rinh 6- mQt bern niti kh3.c mQt con bao... Thir h6i ai la ngl.l'Cri thg san cMn chinh? La ngl.l'Cri tll minh di tim m6i hay la bQn ngl.l'Cri chuyen chlilY theo duoi? Nhfrng ke chuyen ch~y theo nhl.l'

v~y chilc khOng ngm;mg ngimg gi khi Mt thu rimg trong bAy cua ngl.l'Cri khac.

HQ lam toi nh& den mQt so nM van. Khong th~ Mnh dQng nhl.l' mQt ngmn toi quen d

cho hai ngmn ph\) nll' d6, ci.1ng khong bao giCr toi tni dU'Q'c on. Long biet on cfia mt ngU'Cri con khong bao giCr c6 tan cung.

Hai ngU'Cri ph\) nll' d6:-mt ngU'Cri Ia m~ toi, ngU'Cri sinh ra toi, ngU'Cri dau tien dU'a noi cho toi va hat cho toi bai hat ru dau Hen; mt ngU'Cri nll'a ... cung Ia mt( tOi, ngU'Cri da: dem dong sll'a den cho toi khi toi bi cai chet de dQa, ngU'Cri da: dem cho Wi sinh khi am ap, va tir con dU'Crng chet nh6 http toi da: re ngo~t sang con dU'Crng song thenh thang.

Nhan dan chung Wi, dat nU'6'c nhb be cfia toi, mOi cuon sach cfia toi cilng d~u c6 hai ngU'Cri mt(.

NgU'&i mt( thli' nhlit hi miSn Daghextan than yeu. NO'i day toi da: sinh ra, nO'i day Ian dau tien toi da: nghe thay tieng n6i que hU'ong, da: hQc n6i thli' tieng ay va tieng n6i ay da: tham vao mau thit toi. NO'i day Ian dau tien toi dU'Q'c nghe nhll'ng bai ca que hU'O'ng va Hin dau tien toi dit tieng hat. NO'i day Ian dau tien toi cam dU'Q'c mui vi cfia nU'6'c va banh mi. Da: bao Ian h5i be toi bi da sAc cli'a vao da thit, nhU'Ug r6i nU'6'c va cb cay cfia miSn que da: lam lien I~i cac vet thU'ong cfia toi. NgU'Cri mien nui n6i: khOng co b~nh nao rna (y mien nui chung toi khong tim dU'Q'c cay thuoc chll'a.

NgU'&i mt( thli' hai cfia toi hi nlf(YC Nga vi d~i, ngU'Cri nw thli' hai cfia Wi Ia MaxcO'va. NgU'&i da: d~y dO toi, chAp canh cho Wi, dU'a Wi len con dU'Crng I&n, chi cho toi nhfrng chan tr&i bao la, chi cho toi ca the gi6'i,

Toi mang n~ng long biet O'n cfia mt ngU'Cri con tru&c hai ngU'&i m(! ay. Hai tam tMm, hai tam chan dung MakhO'mut va Puskin dU'Q'c treo tren tU'Crng nha toi. Trong

nhfrng t.ap thO' Bloc con mat rU'Q'i nhll'ng dem trAng Peterbua, toi da: d~ vao qay nhll'ng bOng hoa nui thAm db mien Avar.

Hai ngU'Cri mt( nhU' doi canh, nhU' hai han tay, hai con mAt, hai hai ca. Ban tay hai ngU'Cri mt( da: xoa dau toi, va beo tai toi, nhll'ng khi din thiet. Hai ngU'Cri m(! da: lt~n day cho cay dan pandur cfia toi. M3i ngU'Cri len mt day. Hai ngU'&i mt( da: nang Wi len cao, va tir tren vai mt( toi da: nhin thliy nhieu dieu tren the gi6'i rna toi se khong bao gi& nhin thay neu khOng dU'Q'c nang len cao. NhU' con chim U'ng khi bay, lam sao biet dU'Q'c canh nao can hO'n, quy hO'n v6'i n6, toi cilng khOng biet dU'Q'c ngU'&i mt( mio than thiet vo-i toi hon.

Tru6'c day ngU'Cri mien nui chfra tat ca cac ~nh chi toan bAng cb cay va nU'O-c. HQ tin vao cac ong lang. That ra da: c6 nhfrng chuy~ ong lang den gi& nhan dan van con ke I~i May ong lang nay khi chfra b~nh dau dau, da: bAt gia dinh phru mb mt con ciru den.

MQi ngU'Cri Avar deu biet rAng thit ciru den thO'm hon, ngQt hon thit ciru xam hay ciru trAng. Thay lang bao

b~nh nhan chui dau vao trong tam da ciru m6'i lt va bAt ng5i nhU' the rat lau. Con thjt thi th1iy dem ve nha minh.

Bay gi& thi chung ta se khang noi den nhifng th1iy lang nhU' thl:! nll'a. NhU'ng tren thl)'c te cung con c6 nhifng lU'O'ng y gibi va nhfrng vi thuoc dan gian rat quy.

C6 Ian bo toi nAm chfra ~nh (y MaxcO'va, t~i b~nh vi~n Kremli. T~i day ong nho- den CO cay va nU'6'c mien Daghextan, ong l~i bao cac con mang to-i cho ang thli' nU'o-c Illy tir ngu5n m~ch nhb tren r~ng BuxrakhO'.

Doi vo-i cac con, ICri cfia bo Ia d~o Iu~lt. Chung toi 5-1077

64 65

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

trer ve Daghextan, treo len r~ng nui BuxrakhO', tim dU'(IC ngu6n m~ch er do va lay mr&c tir day dem t&i cho bo chung tei, mQt nM thO' Avar dang nAm er b~nh vi~n Kremli.

Bo tei uong thir mr&c ay va eng cam thay nhc; minh. Sau do th~m chi eng da: khoi hAn. ang kheng hay biet rAng, cling tir ngay hOm ay. ngll'iYi ta da ba.t dliu tiem cho eng mQt thir thuoc m&i c6a mr&c ngoai.

Co Ie ong da kheng khoi b~nh neu chi nhiY mOi thir thuoc do khoa hQc t'!o ra kia. Co Ie eng da khOng khoi

b~nh neu chi nhiY uong thir nll'&C layer mien que ay, nhll' nhfrng ngll'erj Avar da: uong. Dung hO'n la ong da khoi

b~h nher ca hai thir thuoc. Trong van hQc cung nhll' the. NgQn ngu6n cua no la

que hll'O'ng, la nhan dan nll'&c minh, la tieng me; de. Nhll'llg nh~n thirc cua nM van chan chinh hom nay con Vll'O'D xa ra ngoai gi&i h~n dill Dlr&c minh. Tat ca nhfrng cai gi co quan M den con ngll'iYi, den the gi&i deu co the xuc d9ng trai tim, khoi oc nM van.

Ngtrai b{l hanh len dmyng

Anh mang theo gl d6?

Rmru yang, banh mi chling?

Nhll'l1g, khach O'i, hay nho-:

Anh din chi hanh 15'

Co din nui don rai!

Co gai thi ntro-ng banh

Chang trai r6t rtrQ'U mo-i.

Ngtrai b{l hanh len dtro-ng

Anh mang thea gi d6?

Con dao mai sac chling?

Nhtrng khach O'i, hay nho-:

Neu ke tM IAn q ulit

Khi anh dtrQ'c mai chao.

Chung t6i san gtrO'm dao

Che ch& anh yen 6n.

Ngtro-i b{l hanh len dtrcYng

Anh mang thea gi d6?

Anh mang theo hili hat,

Oi, ngtrcYj blJ.n thin yeu!

Bai hat Ill- bao nhieu

Rung nill nay chAng c6?

Nhtrng no kh6ng n~ng gi

Anh cir mang d1,l' tm!

V~y IIi neu nha van muon hanh dQng giong nhll' vi hac si chfra cho ho toi, anh ta clin pMi hiet srr d1,lng mQt cach kheo leo ca nhfrng phll'O'ng ti~n dan tQc truyen thong tir ngan Xll'a va ca nhfrng tMnh t11u m&i nhat tren the gi&i.

Con neu nha van muon giong nhll' khach lang du kia, thi khi dl:'!n tham mQt dan t9c khac, anh clin phai mang theo nhfrng hai ca que hll'O'Dg, nhll'llg anh cung din phai de danh chO trong trai tim minh cho nhfrng hai ca rna anh se dll'Q'c nghe.

Dan tQc nay ti!n anh di, dan tQc kia I~i don anh, rna hai ca thi dan t9c nao cung co.

DlilO tru&c, khi cac bao cao vien, cac di!n gia den mien chung toi noi chuy~n, co nO'i nhll' er lang Kelep, ph1,l nfr ng6i quay lll'Dg I~i di!n gia d~ khoi hj nhin thay m~t. Nhll'llg khi di!n gia noi chuy~n xong va ca si hll'&c ra san khau hat, vi ton trQng cac hai ca rna cac thinh gia ph1,l nfr da Vll'Q't qua dll'Q'C dinh kien, quay millt ve phia ca si; hO'D the nfra, hQ con t11 cho phep minh bo dim khan che m~t. 5' 66 67

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

Khong mQt ngay nao, khong gier phut nao trong Wi khong yang len hai ca m~ Wi da hat ru ben noi. Bai ca liy la cai noi cua tat ca dic bai ca cua toi. No la tam goi ma toi nga mai dau m~tmoi cua minh xuong, nola con ng\l'a d11'a toi di kMp the gian nay. No la ngQn nguon ma toi ghe moi xuong uong nhfrng luc kho khat. No la bep Iu-a s11'&i am ng11'Cri toi, hO'i !lm cua no toi da mang theo trong suot eUQe dCri.

NhU'llg dong theri 16i cung khong muon giong nh11' anh chang Sukum: du da lern thanh mQt chang trai khbe ml;l.nh, anh ta v~n khong bo d11'Q'c th6i quen bu sfra m~. Ng11'eri ta th11'erng n6i vt5 nhii'ng ke nh11' v~y the nay: To nh11' con bo d11'C rna tri khon lai cua be.

& theri dl;l.i nay, chung ta da quen tra leri du thfr tham do y kien. Trong deri toi, toi da bao Ian phai lam vi~ do! Khong co mQt ban tham do y kien nao toi tMy dt5 ra cau hoi ve tinh yeu que huO'ng, nhU'llg dieu do khong co nghia trong long ng11'eri tren tnli dat nay khong ton t~i mQt tinh yeu nh11' the.

M~t khac, khi tra leri ban tham do, chi viet la cong dan Lien-xo ch11'a du-can phai lam mQt ng11'eri cong dan nh11' v~y; chI viet la Dang vien Dang cQng san LienXo chua du - din phai lam mQt ng11'eri nhu tM; chi viet tieng m~ de la Avar ch11'a. du-ean phru lam sao eho tieng noi d6 th~t S\l' la than thiet, lam sao du dung cam khong phan bQi Il;I.i n6.

Heri eac vi khach th~p ph11'O'llg, hay den v(ri toi, hay dem Il;I.i cho toi nhii'ng hai ca kMc nhau ! Hay dtln nhu nhii'ng ngueri anh em, chi em, toi se tiep dai tat ea cae b~n, trai tim 16i cung chia se vo-i eac bl;l.n mQi nit5m vui, n(ji buon!

Neu chang trai tre mi~n nui, khi tr& vt5 lang KhunzAc da. mang theo tren yen ng\l'a minh mQt ph\! nfr thuQc dan tQc kMc, thi mQi ng11'eri nhin anh ta tnich m6c, hanh dQng cua anh ta khOng d11'Q'c nhfrng ng11'eri gia cA trong lang ung hQ. Nh11'ng bay gier thi ca tre llln gia deu da. quen vo-i chuy~n do. CUQc hon nhan gifra chang trai A var va ng11'eri ph\! nfr dan tQc khac khOng con bi coi la dang xau h6. Chi con mQt thfr hOn nhan bi len an & vilng nui-do la hon nhan khOng tinh yeu.

Le nao khong phai la hoa cang nhH~u lo~i thi b6 hoa do d6 l~i cang d~p hO'n. Tren treri cang nhieu sao bau treri se cang sang hO'n. Cau vong so. di d~p vi n6 mang Hit ea sa.c mau.

& chau Phi, toi da d11'Q'C xem mQt bOng hoa ky 11;1., dj th11'erng. M(ji mQt cimh hoa cua no dt5u mang mau rieng. M(ji mQt eanh hoa co rieng ten gQi, c6 rieng huO'ng thO'm. Noi nga.n gQn la tren mQt bong hoa la ca mQt b6 hoa ket sA-n, nhU'llg dong thCri do van chila mQt bong hoa.

Toi ao 11'o-c sao cho cuon saeh viet bAng tieng Avar nay cua toi se gi(}ng nh11' bong hoa chau Phi huyt5n di~u, sao cho m(ji ng11'eri se tim tMy trong d6 nhii'ng gi than thuQc, gan giii.

Day, toi da bay ra tat ca nhfrng gi co th~ t~o thanh cuon sach cua toi. GWng nh11' ngueri thQ' lanh ngM mien Kubatri, mQi thfr deu da co trong tay. Anh da c6 Yang bl;l.c, dao ca.t, bua go, d\!c deo, con dau, tranh ve. Con toi thi c6 tieng m~ de, von s(}ng, chan dung nhH!u ki~u ng11'eri, tinh each cua hQ, am di~u cae bai ca, cam gi

hai, rna Im'Yi chi co mQt thoi? V~n de la &ehb tru&e khi mQt cai hl&i phat ra mQt Uri nao do, thi hai mAt d3: pMi nhin, hai tai d3: phai nghe.

Uri noi reri khoi hl'&i chang khac nao con ngva til' con dU'iYng nho dOC ngU'Q'c lao xuong canh dong. Thuhoi li~u co th~ tung ra the gi&i Uri noi chU'a ti1ng dU'Q'c ap u trong tim?

Khong co leri noi nao don thuan chi la liYi noi. Co khi no la Uri nguyen rna, khi no la Uri chilc mi1ng, la ve dvp, la nbi dau, la S\l' bAn thiu, la bOng hoa, la gia doi, la S\l' th~t, la anh sang hay la bong dem.

Toi da nghe tren dlit mi.y khllc nghi~t: Th!! gi&i tQi 16i dlrl/C tl:lO nen, chI v&i mQt li'ri, Li'ri ay 1ft gi, am thanh tram hay bOng? Li'ri nguy~n diu chling? Li'ri the chiing? Hay m~nh I~nh rna thoi?

Chung ta dang dliu tranh cho th!! gi&i hom nay

Th~ gi&i dang bi thlf(mg, bi dang xi: vo cung khoc li~t.

Hay n6i U:n mQt li'ri di: du li'ri the, li'ri cau nguy~n

Hay li'ri rna cling cam! Mi~n de ClrU th!! gian nay!

73

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

MQt anh ~n: toi n6i: toi 1Khi tien con trai di nhfrng mien xa, ngU'o-i mt( LAc d~n do con: TrU'erc khi an dia chao & mQt thanh pho nao, con nher nhin xem dU'eri day dia co ngU'01 tic ta nao khOng.

N gU'O- ita k e 1 ~ i. Co mQt ngU'o-i LAc di lang thang tren pho xa MaxcO'va, hay Leningrat gi do. BOng anh ta nhin thiiy mQt nguo-i mi;ic quan ao Daghextan. Anh ta b3ng cam thiiy than thuQc, muon Mt chuyen. Anh ta xan l:;ti gan nguo-i dong hU'O'ng va noi Mng tieng LAc. NgU'o-i d6ng hU'crng khOng hi~u va lAc dliu. Anh chang ngU'o-i LAc chuyen sang noi tieng Kumtrc, r6i noi tieng Tat, r6i tit!ng Lezghin... Du anh ta n6i bAng tieng gi thi ngU'o-i d6ng hU'crng m~c qulin ao Daghextan kia van khong th~ bAt chuyen dU'9'c. Danh phM noi veri nhau Mng tieng Nga. Luc ay meri bj(~t rAng anh ngU'o-i LAc da: giJp mQt ngU'o-i Avar. Anh chang Avar ben mAng nhiec ngU'o-i b:;tn dong hU'O'ng bat ngo- g~p miJt:

Anh dam nh~ la nguo-i Daghextan, anh dam noi la dong hU'O'ng veri toi the rna l~i khOng biet tieng Avar! Anh khong pMi Ia ngU'o-j Daghextan rna la mQt con l:;tc da dan don!

Trong cUQc cai va do, toi khOng the du-ng ve phia ngU'o-i d6ng bao cua tal. KhOng vi~c gi anh ta I:;ti pMi cong kich ngU'o-j LAc dang thU'O'ng kia. Tat nhien co the biet tieng A var rna cung co the khOng biet thtr tieng do. Dieu quan trQng Ia ngU'01 LAc kia da biet tieng mt( de cua minh. Anh ta con biet them nhieu thtr tieng rna anh chang A var

74 75 Scanned by Thch L Bp - otofun.net

,;,:,,-,...---

D9 khelng bi~t. Abu tal i p c6 Ian den MaxcO'va chO'i. MQt Ian

ngoiti pho ong c6 vi~c din hoi ngU'Cri qua dU'Crng. Chiic la ong can biet chg & dau. ChAng de Abutalip hoi phai mQt ngU'Cri Anh. Dieu d6 ch~ng c6 gi dang ng~c nhientren dU'Crng pho MaxcO'va chAng thieu ngU'Cri nU'6'c ngoai.

NgU'Cri Anh nQ khong hi~u Abutalip va hoi l~i ong m6'i dau bAng tieng Anh, sau d6 bAng tieng Phap, roi tieng Tay-ban-nha, va c6 tM bAng nhieu thir tieng kMc nua.

Con Abutalip thi co n6i cho ngU'Cri kia hi~u m6'i dau thi ba.ng tieng Nga, sau d6 bAng tieng LAc, roi tieng Avar, tieng Lezghin, tieng Darghin, tieng Kumirc.

Hai ben khOng hi~u nhau va danh phai b6 di. MQt vi ngU'Cri Daghextan qua U' la c6 hQc, biet doi ba chu tieng Anh, sau mly da noi V6'i Abutalip rAng:

-Day, anh da thay the nao la hQc van chU'a. Neu anh co hQc hO'n mQt chut, anh da c6 th~ n6i chuy~n v6'i ngU'Cri Anh kia, anh hi~u chU'a?

- Toi hi~u roi, Abutalip tra lCri.-Chi c6 dieu la t~i sao anh chang ngmyi Anh kia l~i dU'gc coi la c6 hQc hO'n toi, vi anh ta eiing khong he biet mQt thir tieng mlo rna toi da dung d~ n6i v6'i anh ta!

Doi v6'i toi, ngon ngu cna cac dan tQc nhU' cac vi sao tren nen trCri. Toi khong muon nhieu vi sao hgp l~i thanh mot vi sao chiem ntra bau troi Dil e6 mat trCri roL Hay de ~ho cae vi sao lap lanh. Hay de cho ~Oi ng1l'Cri deu c6 rieng mQt vi sao.

Toi yeu vi sao cna toi-tieng Avar than yeu cna toi.

Toi tin vao cac nha dia eMit n6i rAng, trong qua nui nha c6 the chira nhieu vang.

- Toi cau trM khong cho con ba n6i dU'Q'C tieng cUa ba nua,-hai ngU'Cri dan ba rna nhau nhU' viiy.

Ve n hun g 1Cr i rna. Khi toi viet truy~n thO' NgU'(yi dan ba mien nui, toi can biet mQt 1M rna de d~t vao mi~ng ng1l'Cri dAn ba dQc ac trong truy~n. NgU'Cri ta mach cho toi ra.ng & mQt Hing xa c6 mQt ngU'Cri dan ba luong tuOi chU'a tung chiu thua ai trong nhfi'ng Ian chu-i b&i nhau. Toi m~n khan g6i len dU'Crng t6'i g~p ng1l'Cri dan ba l~ lung d6.

MQt buOi sang dyp trCri mua xuan, khi iOi khOng muon chu-i b6'i, nguyen raa rna chi muon vui mung, ca hat, toi dil phai bU'6'c qua ngU'o-ng cu-a ngoi nM din thiet cho toi. Toi th~t tM n6i v6'i ba gia vi c6' gi toi oen. Day, toi muon nghe mQt 1M rna nao thiit cay dQc, toi se ghi

l~i va dU'a vao truy~n thO'. -Cau cho lU'o-i may kho di, eho may quen ten ngU'M

yeu, cho ngU'M may co vi~c can g~p khong hi~u 1M may noi. Cau cho may quen 1M chao lang que khi may di xa tr& ve, cau cho gio lua vao mi~ng may khi may I1.Ing het rang ... Nay do ch6, gia nay co the cU'Cri dU'gc chang (cau trCri tU'6'c cai niem han hoan nay cna may di!) neu gia khong thay vui? Tieng kh6c trong nM co dang gia gi neu & day khong ai chet ca! Gill lam sao nghi ra dU'gc mQt lCri chfri rna, neu khong bj ai xuc ph~m den? Dung bao giCr oen day rna yeu cau ngu ngoc the nua nM.

-Cam O'n ba gia tot b\mg,-iOi noi v~y va rCri khOi ngU'o-ng cu-a nM ba.

Tren dU'Crng di toi nghi: Neu dang yen lanh, khong tirc gi~n gi ai rna ba ta irng khh cho toi nghe nhung ICri

76 77

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

rUa dieu luy~n nhU' v~y thi khi bj ai chQc tfrc ba se tuon ra nhfrng leri rUa den the mIo?

Toi nghi rhg roi oay se co nha sU'u tam van hQc dan gian Daghextan nao d6 se so~n ra ca mQt cu3n sach gom gop nhfrng Io-i chlri rua 6- mien nui, luc do mQi ngU'o-i se biet oU'gc mITC dQ sang tl,l.O, mirc dQ chinh xac, tri tU'6-ng tU'(!ng phong phu cua ngU'o-i micBn nui va ell. SITC bi~u hi~n cua ng6n ngfr chung toi.

MOi lang que deu co rieng nhfrng Io-i chlri rua. C6 Io-i rUa troi chan troi tay anh b~ng nhfrng sgi day vo hinh; co leri rUa oAy anh vao quan tai; c6 Io-i rUa lam mAt anh f(yi vao rna canh dang hup, co lo-i rUa lam mlit anh Ian xu3ng khe sau qua nhfrng tang da 16-m ch6-m. Nhfrng 100 rua oQng den doi rndt la vao lo~i dQc dia nhiit. D6 la leri rUa cua cac leri rUa. NhU'llg vAn c6 lo-i rUa con dang sg hO'n. 6' mQt lang toi d:1 nghe thiiy hai ngU'o-i dan ba chtri nhau:

-Oiu tro-i no bAt di cai ngU'o-j biet d~y con may hQc n6i!

- Cau tro-i no bAt cua con may di cai ng1.1'o-i rna con may co th~ d~y noi!

Diiy, nhfrng Io-i rua co the dang sg den nhU' the. NhU'llg mQt ng1.1'o-i khong biet ton trQng tieng m~ d~ ciing se khong con dU'gc kinh trQng 6- mien nui nfra, dil khong phai nghe mQt Io-i rua 0t con chim va nh3t no vao long.

S3ng trong canh til tung, suat ngay suat dem chim keu: cuac-cuac, cu3c-cuoc... giang h~t nhU' tOi dff tham keu su3t bao nam qua ... ChU nhan cua con chim do, ben nghi:

78 79

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

Que hU'ong clla no 0- dau nM? Co Ie do Hl mot diU ml'erc tU'O'i d~p, tnl phu, nai co nhfrng loai cay ky di~u, nhfrng giong chim ky di~u. Hay la ta tM no ra va thir nhin xem no bay di dau. No se chi cho toi can dU'Crng den xii' slr

di~u ky kia. Anh ta thao chiec long ra, va con chim lien vo canh bay. No bay chirng mU'O'i bU'Crc va d~u xuong bVi m~n gai mQc len gill'a tang da trO' trOi. Trong bVi diy ay dll co t6 clla no ... Toi cung dang nhin ve que hU'ong minh tir khung crra nh6 chiec long clla toi, - hQa si noi the roi dimg I~i.

- V~y thi sao anh khong muon trlr ve? MUQn roi. Truerc day toi dll mang di kh6i que

hU'O'ng trai tim trt~ trung nong nhi~t, li~u toi co the mang Ig,i cho que hU'O'ng bo xU'O'ng gia nua nay khOng?

Reri Pari trlr ve nU'erc, toi tim kiem hQ bang clla hoa si. T oi rat ngg.c nhien khi thay m~ anh ta con song. HQ bang than thich tv t~p trong nba buon rau nghe toi ke chuy~n ve ngU'eri can trai dii reri b6 que hU'ong, danh d6i que hU'ong lay mQtmien dat I viet ve qua khli' xa xoi clla dan toc Avar. NhU' mQi khi, toi l

dem da len ve lang gi;ip ngU'CYi yeu. Co b~n gai khuyen anh mau tra ve nui, khong thi se bi ngU'CYi ta giet, nhu-ng Aigazi (do di~n vien Magaep dong) van khong rCYi nang, anh trum dim ao khoac che mU'a cho nang va noi vo-i nang nhfrng ICYi yeu dU'O'ng, dau kh6.

Den day co m9t chuy.~n bat ngcy xay ra. VQ' cua Magaep b3ng ch~y len san khau. Chi ta tlrC gi~n nhdy b6 vao tUm lay anh vi t9i anh da: tIr tinh vo-i mQt ngU'cyj dan bit khac. Magaep na.m lay tay VQ' keo vao sau canh ga d~ giai thich cho VQ' biet ro dau duoi. Anh hy vQng se tra ra san khau ngay va tiep tl,lC va kich, nhU'ng chi VQ' bam cMt lay chong va khong chiu tM anh ra san khau.

NgU'CYi yeu anh danh dung l~i mQt minh tren san khau. Va kich pMi dirng I~L

Toi ngoi tren b1).C thap, va tat nhien khong m~c quan ao tlr te, khong bOa trang, ao sO' mi c6 khong cai cuc, hinh nhU' chan chi di giay vaL Vo-i cach an m~c nhU' the, toi khong th~ dong thay Magaep, du toi da thuQc long phan doi tho~i cua nhan v~t Aigazi. Nhu-ng bai vi doi vo-i toi quan trQng hO'n ca la lCYi noi chlr khong pMi ph1).c trang, va the la toi nhAy len san khau va noi vo-i co gai blit h~nh kia nhfrng lCYi rna Aigazi Magaep Ie ra pMi noi.

Toi khOng biet khan gia hom ay co hai long khOng, co th~ la va di~n bien thanh m9t thu hai kich vo-i hQ, nhu-ng rieng toi thi cam thay hai long. Bai vi hQ dff hi~u dU'Q'c nQi dung va kich, hQ khOng b6 qua mQt ICYi noi nao, va dieu nay toi cho la quan trQng nhat.

Toi con nho- vo-i doan kich do Hin dau tien tOi den lang Gunip n6i tieng, nam rat cao tren nuL MQi ngU'CYi deu ro la nha thO' vo-i nha thO' la b(Jn, du hQ chU'a quen

nhau. a lang Gunip cfing co mQt nha thO' toi dff dU'Q'c nghe ten, nhU'ng tru-o-c day chU'a tung dU'Q'c g;iip. Toi den tham nha thO' do va a l~i nha anh ay suot nhfrng ngay doan kich di!n Wi day.

Chu nhan tot b1).ng dff tiep don toi tbinh tinh den mlrc tOi pMi cam thay lung tung, khOng biet di;it minh a dau. Toi d;iic bi~t ghi nho- tam long diu dang, phUc h~u cua

Ra di, toi khOng tim dU'Q'c lCYi cam ~. Luc toi chia tay vo-i m~ nha thO', trong phong khong co mQt ai khac. Toi biet rang vtYi cac bit m~ thi khong co gi vui hO'nla dU'Q'c nghe nhfrng lCYi khen con trai minh. Va m;iic dau toi flU dnh tao khi danh gia nhfrng kM nang het SlrC eo h~p cua nha thO' lang Gunip, toi van rna mi~ng de di;it khen ngQ'i anh tao Toi noi vo-i m~ anh ta rang, con trai ba hi mQt nha thO' rat tien tien, kip thCYi.

Co th~ la no rat tien tien, - ba m~ buon rau ngat ICYi toi, - nhU'ng no khOng co tai. Co th~ thO' cua no rat

. kip thCYi, nhU'ng khi dQc no, toi cam thay te nh~t. Raxun, chau thlr nghi xem nhe. Khi con toi bat dau b~p b~ nhfrng tieng dau tien, nhfrng tieng khong sao hi~u dU'Q'e, toi dff cam thliy sung sU'o-ng vo eung. The rna bay giCY khi no da biet noi va con lam dU'Q'C ca thO' nfra thi toi l(Ji thay buon teo Ngmyi xU'a noi la tn khon eua ngU'CYi dan bit nam nO'i v~t ao. Khi ngoi thi con, diI'ng len thi rO'i mat. Con trai toi cling v~y: khi ngoi sau ban an, no noi nang binh thU'cyng d~ nghe, nhU'ng chi can di tir ban an den ban lam vi~, la no danh rO'i mat Hit ca nhfrng lCYi hay ho, gian di. Chi con toan nhfrng ICYi khuon sao, nh~t thech.

Nho- l

bao giiY bi mat di 10; noi. Toi muon sao cho nhfrng bai thO' cua toi, cuon sach nay caa toi va tat ca nhfrng gi toi Sf viet d~u tr& nen de hi~u, giln gUi vai m(( tOi, chi toi, va mt>i nglliYi dan vlmg nui, vai nhfrng ai co cuon sach nay trong tay. Toi khong muon gay ra S\1' buon te, toi muon dem tai niem vui. Con neu leri noi caa toi khong con sinh khi, tro- nen I;:;t.nh leo, kho hi~u va te th;:;t.t-noi ngin gQn la neu toi lam h6ng mat 10; noi cua minh thi trong dCri toi se khong con gi dang sg hO'D.

Tmac day, khi dan lang chung toi t\1 ~p t~i ngoi den Hoi giao d~ ban b:;l.c vi~c chung, toi da dQc cho mQi nglleri nghe thO' caa bo lOi. Luc ay toi con la mQt c~u be, nhllng toi da: biet dQc thO' mQt cach hang say (th~m chi qua hang say), dQc th~t to va nhan m;:;t.nh nhfrng chfr, nhfrng am toi thich. Chang h:;l.n, khi dQe bai thO' mai caa bo toi Di san soi & Xada, am Xl) trong ehfr Xada toi dQc qua ke rang, lam chfr do nhll rung len, d~p vao nhau. Toi tllo-ng ding cach philt am gay git, cang thang nhll v~y doi vai am ay Sf gay dllgc nhieu an tU'gng hO'n.

Mt>i Hin srra cach dQc cua toi, bo toi deu noi: -Con cir tU'i chfr giOng nhll cu t6i co tht b6 vao eoi da rna gia sao? Hay la m5i chfr la mQt thrra dat kho day s6i da dt can pMi rang sire dAy 11lcri cay xuong rna cay xai sao? Con hay dQc tirng ehfr th~t nh(( nhang, khong pMi co sirc, sao cho ham rang con khong pMi xit l;:;t.i, d~p vao nhau!

Toi l:;l.i dQc l;:;t.i, nhl1Dg v~n khong srra dllgc quen. Luc ay m(( toi dang dfrng ria ngoai mai nha. Bo toi gQi m(( toi:

-Ba xuong rna dc;.ty no! M(( toi philt am nhfrng chfr kho doi vai toi giong nhll

bo toi dii philt am. -Con nghe thay ehU'a? Bay gier thi dQC di. Toi lai doc sai nhU' tmae. - Xi: bo toi nbi dlU. - Co hin tao da: lay ehbi

phat tdin quat mQt thilng vi tQi lam h6ng leri nM. Nhl1Dg vai con t;:;t.o thi biet lam the mio?

ang b\1'c bQi b6 eUQc hQp ra ve. Bo toi dii danh anh chang pha roi nhll

the nao. Hom do la mQt phien chg mila xuan. Mila xuan, nhll ta biet day, nhfrng thir thu ho~eh dU'gc cCta V\1 tmac thi sip het rna thu ho~ch V\1 mo-i thi ehlla den. Ve mila xuan, mQi thir & ehg d~u dcit hO'n mila thu, th(im chi cac thir noi nieu cling dit, mij.c du do khong pMi diy mQc ngoai dong.

Bo toi, luc ay con tre, djnh di ra ehg. Nglleri hang xom grri ong 20 kopech va nher ong mua mQt cai chbi phat triin.

- Neu mua re hO'n thi tien thira anh cir gifr I;:;t.i, nglleri hang xom d~n do bo toi. Vo-i leri d~n do ay, bo toi di ra chO'.

MQt luc ~au ong tim thay, ngU'eri ban ehbi long va tien l;:;t.i mua. MQi nglleri d~u biet, & cac chg phU'O'Dg Dong Ian noi gia dau tien khong co nghia gi. Ngl1eri ban co th~ doi den 100 rup chQ thir hang chl dang gia 5 kopech.

Bo toi chQn mQt cai chbi long d((p, chile va h6i:

-ang ban it? - The toi dirng day lam gi?

84 85

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

-Baa nhieu? -40 kopech.

Cai chbi long khong pMi la con ngva, vi~c gi pMi xU'&ng gia cao the, n6i thi~t gia coi.

-Dung 40 kopech. -6ng khong n6i dua chir? - Dung 40 kopech. - 20 kopech nM! - Dung 40 kopech. - NhU'ng toi chi c6 20 kopech. - Dung 40 kopech. - QuA tinh la toi khOng c6 tien hO'n. -Khi nao c6 tien Iai den mua. Biet la khOng mua d~Q'c chbi long, b(j toi bilt dau di

lang thang trong chQ', hit sau ong nhin tbay tn'ln mQt mo dat cao, cach nO'i ban hang khOng xa, c6 nhieu ngU'6-i t\1 t~p. 6ng l~i gan, hich vao va hi~u la mQi ngll'6-i dang nghe ca si MakhO'mut hat.

MakhO'mut ng6i gifra dam dong, tay cam dan pandur. Luc thi ong gAy dan, hic thi ong d~t ban tay len day va MQi ngU'6-i nin thCr !tmg nghe. Chung quanh yen I~ng den mirc c6 the nghe ro tiC~ng bay vo vo cGa mQt con ong nao dang tim nh\1Y. MQt chang trai tn~ hUng Mng ho khi nghe hat, lien bj mQt ong gift t6c b~c, c6 Ie 1ft bo cGa chang trai vira ho, dAy xa ra khoi dam dong.

Gifra luc mQi ngu6-i im I~ng nghe MakhO'mut hat thi b3ng c6 mQt anh chang mio d6 eli! tieng n6i chuy~n v6-i ngU'6-i ben c~nh. Th~t ra thi anh ta ciing c6 y djnh tot thoi: anh ta k~ I~i cho ngU'6-i ben c~nh, ngU'6-i nay khOng biet tieng Avar, nQi dung cGa bai MakhO'mut dang hat.

NhU'ng tai hQa Ia Cr ch3 vi~c lam cGa anh ta dll cAn trCr mQi ngu6-i nghe va thU'Crng thirc bai hat.

Ngu6-i bo tU'O'ng lai cGa toi hie ay dit my lam b\l'c bQi v6-i ell' chi cGa anh chang nQ. 6ng gi~t gi~t ong tay ao ngll'6-i kia, nhU'Ug khong an thua gl; ong n6i nho vao tai nh!c ngU'6-i kia im di, nhU'Ug anh ta khong them de y. Bo toi boi roi nhin quanh va Mt g

bi~t Urn. 6ng noi nhU' mQt nha hQc gia can pMi noi, noi b~ng mQt tht'r tieng rlit thulin, rat dung, nhtrng I~i dung qua, den mt'rc tr60 nen b~ng phAng, dan di~u. Khi noi, ong nghi nhieu han den ngfr phap cht'r khong phai den mau sclc clla tieng noi, nghi nhieu han den sa do, den cau truc cau, cht'r khong pMi la den thit da timg chfr mQt.

Toi muon viet mQt cuon sach, trong do khong pMi ngon ngfr ph\! thuQc vao ngfr phap rna la ngfr phap ph\! thuQC vao ngon ngfr.

No i c a c h k hac, toi vi ngfr phap va-i anh chang di bQ tren dtr

g khong the nhu hQa mi. Khong vi~c gi bi~t lam d~n nO'i den chon.

Cong vi~c th~ nao?-c6 Htn toi hoi Abutalip. - ThU'Cmg thU'6'ng v~y thoi. Khong giong nhU' s6i

rna ciing khong giong nhU' tho. Lirng chirng 0. gifra. - Abutalip im lijng roi n6i them: - Tam tr~ng dO. nbat & mQt nhit van lit cam giac lU'ng chirng. Anh ta pMi cam tbay minh hoijc hl s6i da: an tho, ho~c la thO da: chl;l.y thoat khoi s6i.

Rut t ron g s 6 t a y. C6 lan, dam thanh nien lang toi keo den nha bO toi va ke ll;l.i r~ng hQ da: danh mQt ca si.

- Sao cac c~u l~i danh 3.nh ta? - bo toi hOi. - Hdn hat sai lung tung hac ~, khi thi co tinh ho,

xuyen tl;l.C 16'i hilt, khi thi keu re len, khi l~i stla gau gau nhU' ch6. Hdn lam hong ca bai hat, the la chung chilu danh Mn.

Cac c(iu lay cai gi d{mh n6? -NgU'6'i Hiy tMt lung, ngU'6'j lliy ndm tay. -U ra nen dung ca roi ngl,1'a nira. NhU'ng toi muon

hoi la cac c~u danh vao ch3 nao ctla n6? Chung chilu danh nhieu vao phan mem thoi. Tilt

nhien cling c6 Ian danh vao c6 Mn tao - NhU'ng rna chinh dau n6 m&i c6 tQi kia rna! Hoi tr c. Sao ll;l.i khong ke tiep ra day mQt chuy~n

v

nfra, neu n6 da: dU'Q'c nh& Il;1.i? 6 Makhiltkala c6 mQt ca si ngU'6'i Avar... Toi khong muon n6i ten anh ta: anh ta the nao cling tl,1' doan ra, con doi v&i chung ta thi cai ten d6 hi the nao ciing chAng c6 gi h~ trQng, pMi khong? Nhieu Ian chitng ca si d6 den g~p bo toi, yeu cau ong viet 16'i cho

nhirng hai hat ctla anh tao Bo toi nh(in 16'i va the la nhfrng bai hilt m&i ra d6'i.

C6 Ian chung toi dang ngoi uong nU'&c che thi tren radio n6i rAng mQt ca si n6i tieng se trinh di~n mQt hai hat theo 16'i ctla Gamzat Xadax. Tat ca chung toi deu Idng nghe, ca bO toi cling v~y. NhU'ng cang nghe chung toi cang kinh ngl;l.c. Ca si hilt the nao rna chung toi khong sao nghe ro dU'Q'c 16'i. Chi nghe ro nhfrng tieng rong len, ca si nuot

h~t 16'i nhU' con ga trong m&i dau thi an vQi an vang lam tung t6e th6c ra chung quanh, sau d6 thi nh~t tirng hl;l.t mQt.

Khi g~p ca si, bO tOi hOi anh ta dng sao anh ta l

Thrr tieng khOng du-q'c dung gifra di~n dan trQng d:;ti. van than thuQc cung toi, trc;mg d~i veri Mn toi.

The tiep sau toi, de hieu MakhO'mut

Ch.ng Ie l'Ji clin b3.n djch hay sao?

Va chang Ie toi III nha van sau cMt

Du-Q'C viet, du-q'C ca, bang tieng m~ t\l' hao?

Toi yeu cUQc dc'ri, yeu hanh tinh toi &

Yeu den tirng g6c nh6 kMp glin xa ...

MA tren het III. que hu-O'Dg xo-viet

Toi muon ngQ'i ca bang chinh til!ng Avar.

Ca dIU nu-erc t\l' do dang n& re;,

Til Bantich den Xakhalin - toi than qui vo van

Toi c6 the hy sinh vi nO'i nao ding v~y

Nhu-ng hay chOn toi vao long dat Daghextan.

C6 the ngay dliu lang, d' glin k~ me;, chi,

De nhfrng ngu-c'ri Avar, bang til!ng m~ Avar,

Thlnh thoang nhAc: Raxun, chang d5ng hu-O'ng thu& tru-erc

HQ nha Gamzat diiy, ngu-c'ri gOc. & Xada.

Rut trong sb tay. Bo mt;: mQt chang trai Avar

khong dong y cho eon minh lay m

DETAI Dung pM etta ~c6 the rna- n6 nht; nhang bAng chia kh6a.

Liri ghi tfen clinh cu.-a Dung n6i: Trao cho toi de tai!ll Hay n6i: Trao cho toi doi mat)).

wi khuyen doi v&i nha van tTl!

Ok dong chi than m~n, toi c6 nguy~n vong I&n muon vi~t. Nh1.1'ng khOng bii:~t viet gi. Hay gQ'i y cho toi mQt de Uti kip thai, toi se viet d1.1'Q'C mQt cuon rat hay.

KhOng hiem khi g~p nhfrng 1m yeu diu nh1.1' v~y clla nhfrng b~n trt~ d1.1'Q'c trinh bay trong cac birc th1.1' gu-i den HQi nha van, den toa sOl:J.n cac Mo, cac tl:J.p chi va den rieng di.c nha van. Toi cling tirng nMn d1.1'Q'c nhfrng birc th1.1' t1.1'O'ng til. Bo toi cling tirng nMn d1.1'Q'c th1.1' rihU' the. Nh~n d1.1'Q'C thU' ki~u d6, c6 Hin ba toi I~c diu n6i:

-Chang trai tn!: muan lay VQ', nh1.1'ng th~t bat hl:J.nh vi anh ta khOng biet Iliy ai. Khong c6 co gai nao th~t dang chu y, khOng biet nha ng1.1'ai mai lai den g~p ai.

Hoi ir c. C6 Itl.n HQi nha van Daghextan nh~n dU'Q'c th1.1' clla Abutalip. Nha thO' de nghj cho di thllc te sang tac mQt thang (, nhfrng lang xa tren nui cao. T~i hQi nghj Ban Chap hrmh ngU'ai ta h6i Abutalip rAng ong muan viet gi, ve de tai gi. Nha thO' gia nOi gi~n:

- Chdng Ie ngl.l'cyj thQ' san biet tru&c la anh se g{ip con thu gi U'-g~p tho, ng3ng trCYi, ch6 s6i hay la cao? Chdng Ie ngl.l'cyj chien si biet tm&c rAng trong tr~n chien dau anh ta se Ilj.p d1.1'Q'c chien cong gi sao?

T oi c6 dll cUQc hOp d6. LCYi n6i clla Abutalip da ghi sau vao long toi.

Toi rat kinh ng~c khi thlly c6 nhfrng ngU'CYi luon quay nhieu nha van bAng cach M.t ho phai trinh bay ro ke ho~ch sang tac trong vai nam t&i. Tat nhien la nha van phai c6 h1.1'&ng sang tac trong d1lu. Co th~ d{it ke ho~ch tru&c cho vi~c viet ti~u thuyet bQ ba, bQ t1.1', nhU'ng con thO'... ThO' den bat ngcy nhU' t{ing v~t. Cong vi~ bep n uc cua nha thO' khOng th~ chju thea ke ho~ch go bo dU'Q'c. Khong th~

d~t tru&c cho minh ke ho~ch d~i lo~i: hom nay vao luc 10 giCY sang toi se yeu co gai g~p ngoai d1.1'cyng, hay la 5 giCY chieu mai t6i se cam thiI mQt ten vo I~i nao do.

ThO' khong phai la hoa trong ch~u canh-(, do tat ca deu hin ra tru&c mM anh, anh khOng clan phai tim diiu them-thO' giang nh1.1' hoa tren dong nQi, tren r~ng nui AnpO', nO'i m3i bU'&c di l

ra nha van? D~ tai la ca th~ gi&i cua nba van, d6 la tat ca nba van. Khong c6 de tai thi khong c6 nba van. MOi nba van deu co rieng de tai cua minh.

Ynghi va cam xuc la nhfmg canh chim, de tai la khoang tn'ri; y nghi va cam xuc la nhfrng con huO'u, de tai la canh rirng; y nghi va cam xuc la nhfmg con sO'n duO'ng rna de tai la nui; ynghi va cam xuc la nhfrng con duang va d~ tai la thanh phl) rna nhfrng con duang se dan den va g{ip nhau.

De tM cua toi la que huO'ng. Toi khOng din phai tim de tai, phai chQn h.ra. Chung ta khong h,a chQn cho minh que huO'ng, nhll'ng que huO'ng thi ngay tir dliu d' chQn h,a chung tao Khong the co chim ung rna khOng c6 bau trCri, khong the co de rirng rna khOng co vach da, khong

th~ c6 ca hoi rna khong co dong song trong chay xi~t, khong th~ co may bay rna khOng e6 san bay. Cling v~y, khong the e6 nba van rna khOng co que huO'ng.

Chim ung w! oai di ben dan ga trong san, - khong con Iii ehim ung nfra. De rirng di trong dan suc v~t cua nong tmang, - khong con la de rirng. Ca hoi bO'i trong b~ kinh, khOng con la ca hOi-nfra. May bay d{it trong vi~n bao tang,-khOng con la may bay nfra.

Cling h~t nhu v~y, khOng th~ la chim h9a mi neu khong biet hOt nhfrng bai ca hQa mi.

N6i them ve de taL Tir thu60 nho, phong dmh que hU'{rng d' in sau vao long toi. Chi din m60 canh eu-a s6 nho ngoi nba eua bl) toi la dii c6 th~ thay mot thao nguyen xanh bat ngat nhu tam tham trai rong ra tir ven lang. Chung quanh thao nguyen Iii nhfrng vach da. Nhfrng con dUCrng mon nho eh~y ngoan ngoeo qua nhfrng vach da trong nhu nhfrng con rAn dai, con nhfrng Il)i vao hang trong

nhu mi~ng thu hci ra. Sau r~ng nw nay 1

bj mQt hic may ngu'O'l dim gu'0'll1 tien congo Anb khong th~ vu-a dO' ca dAng tnrac Ilin sau 11.fDg. Nhll'ng neu tim dll'gc mQt vach da co th~ t~:ra Ill'ng vao thi ngu'Cri chien si se cam thliy moi de dQa chll'a den n3i gbe g&m: mQt chien si cll'Crng trang, nhanh nh~n co th~ h:;t dll'gc hai hay ba doi thu neu anh dU'gc t\l'a lll'ng vao vach da.

Doi vai toi, Daghextan chinh la vach da nhU' the. No giup toi d(:rng vfrng trong nhung phut gay go nhat.

Nhung ngu'c:Yi di xa thU'c:Yng dem ve que hll'O'ng bai ca cua cac nll'o-c rna hQ da to-i. Chi co toi la khong g~p may mAn nhU' v~y - du toi di to-i dau, toi cling chi toan mang ve nhfrng bai ca mai ve Daghextan. Vai moi bai thO' mai, toi nhll' dU'gc thliy m~t Daghextan hoan toan mai, toi l:;ti hi~u va yeu que hll'O'ng toi nhll' tir bubi dau.

Mien que Daghextan than yeu doi vai toi la khong co giai h:;tn, khOng co t~n cung.

R ' 1ut trong so tay. - Nay chim 1.fDg, bai ca chim yeu thich nhat hat ve cai

gi v~y? Hat ve nhung ngQn nui cao. Nay chim hai au, bai ca chim yeu thich nhat hat

ve cai gi v~y? Hat ve bi~n xanh.

- Nay qu

rAng d6 la de titi clla toi, ra.ng toi dang viet ve Irtri Kazllc. Day la mot S\I' an cap ro rang! Nba van nQ xuc dong nh11' Ia anh ta vira bi c11'(Yp mat ngmYi yeu.

Cau tra leri, xirng dang Ia clla mot ng11'eri dan mien nui:

tbanh tM Hnh Hoi giao la ngrreri c6 I11'&i gU'()'m sa.c sao hO'n, tao b~o hO'n. Co gai khong phai thuoc ve ng11'eri mlo phai ng11'eri moi lai d~n nba co, ma thuoc ve ai se bien dm;rc co ta tbanh Vq' minh. Hay d~ cho de tai ve Irtri, nh11' mQi de tai khac, thuoc ve ai viet tot nbat de uH d6.

Phai roi, nhieu nha van khac nhau c6 th~ khai thac mN de tai thea cach rieng Clla minh. Trong van hQc khong

th~ c6 nhfrng nong trang t~p th~. MOi nba van can c6 deng canh dong, c6 rieng thtra ruong clla minh, du n6 c6 h~p den dau. Nh11'ng toi khong ngan dim ai den canh dong clla toi, chi vi t\l' toi ciing khong philn chia thtra ruong d6. Tren ber ruong clla toi cac b~n se khong th1iy mQt con ch6 hay mot ng11'eri mio dim sung dfrng gac ca. Ma ber ruong d6 hi 6- dau, lam the nao ma dap n6 len, Vlilch n6 ra? De tai clla toi khOng phai la dong co dIm bo ng\l'a, khong phai la cM cam ky trong den ther khong mot ng11'eri I~ nao d11'q'c d~t chan t6i

C6 Hin, cac nha van Daghextan hQp hQi nghi, trong hoi nghi xiy ra tranh lu~n. Mot dien gia n6i:

- Vi~c gi cac nha van Daghextan l:;ti di viet ve cac mien khac va cac dan toc khac? Hay d~ cho ng11'eri Tay-ban-nha

vi~t ve Tay-ban-nha, ng11'eri Nh~t viet ve n11'(Yc Nh~t, cac nha van song 6- Uran viet ve cong nghi~p vung Uran. Neu chim c6 t6 trong v11'ern nay thi vi~c gi l:;ti phai bay

sang v11'ern khac ma h6t? Vi~ gi phai 11iy dilt tren nui da dem xuong thung liing, trong khi 6- thung liing d

nha thO' Baghextan di thv:c tS sang tac rat xa va mang ve hai bai thO' d6o.

Bai ca rna anh khOng th~ hQc thu9C & lang que, thi anh cilng khong the h9C thuQc & nO'i xa,-nha thO' gia nit ra dieu giao huan nhu v~y, roi noi them: - Nha thO' doi khi gi(')ng nhu anh chang su(')t ngay di tim mil, trong khi mil dll n~m nguyen tren cai dau ng& ngAn kia tir bao gier.

L~i noi ve de tai. Nh& l~i ngay dau tien toi phru reri ngoi nha than yeu len duerng di xa. M~ toi d~t len elra s6 mQt ng9n den toa sang. Toi bu&c di, ch(,)c quay

nhin, roi l~i di, nhung anh lira clla ngoi nha than yeu vin Ioe sang qua suO'ng mu, qua man demo .

Anh lira tren khung cira nho da soi rQi cho toi qua bao nam thing, nhfrng hIc toi di khap the gian. Con khi toi trer ve ngoi nha than thuQc va tir trong nha nhin ra ngoai, toi thay ca the gi&i r

hon thi hay d~ cho ngmyi do tll rut ra bai hQc til diu chuy~n dOC xay ra vai toi.

H6i irc. H6i do toi hQC lap hai & tnrang dip I trong tMnh cb KhunzAc. Ng6i cimg ban vai toi la co be Nhina mAt xanh, con co giao ngmyi Nga. Toi dit thich co be nhU'ng khong dam noi ra di~u do. Cuoi cung toi quyet dinh vi~t cho co ta mQt manh giay. Nhung vi~c ay doi vai toi khong d~ dang vi luc do toi cOn chU'a biet vi~t mQt chir Nga nao. Toi khAn khoan nha mQt c~u b~n toi. No noi cho toi nghe may chir tieng Nga rna toi khong hi~u gi ca, con toi thi ghi I~i bAng man tll Nga. Toi tU'o.ng ra.ng toi da viet ra nhirng lai yeu thU'O'ng, nhirng 100 toi muon noi v&i Nhina. Tay run run, toi dU'a manh giay cho co

b~n ng6i cung ban, va Nhina cling run run mo. ta giay ra. Bat nga co be do birng m~t, ch~y Vl,1t ra khoi lap va khong bao gia muon ng6i cung ban vai toi nira. Hoa ra la ffiClnh giay chira dllng toan nhirng lai dng b~y, wc tiu.

Toi con nha mQt chuy~n nira. Luc nay toi da hQc & tnrang D~i hQc van hQc, con Nhina hQc tnrang SU'

ph~m Lenin. Co Hin vao tMng ch

Phai roi, m6i nba van deu co mot ngay, mot giay hit rna anh ta t\1' tim thay minh, tim dlf(;rc de tai chu yeu nhat. Mot de t:H nh1.1' the, ve sau nha van khong nen phan ll;li. Neu anh ta thay long dbi dl;l, thi anh ta se g~p phru cau chuy~n nh1.1' anh bl;ln quen cua toi dii gl)p phai.

N h 1.1' V ~ y, ve v & k i c h c u a n g 1.1' ir ito i que n. Mot nha van Daghextan viet v& kich ve de tai diri song nong trang. Nh1.1'ng dil cho de tai miy quan trc;mg the nao, nba bat van khong chiu d\1'ng, ghli thich b~ng ly do kho chap nMn nhat: chung tai khong thich v& kieh nay, the thai.

Co the doi v(yi nglf(yi nao kbae mot Iy do nh1.1' v~y co the hieu d1.1'Q'c, nh1.1'ng nba viet kjch Il;li khang the hieu nbi. Ong nbi gi~n va viet mQt hi. doon den nooi din thiet. Mot ban kiem tra d1.1'Q'c thanh I~p ngay de nghien ciru van de va tim ra bi~n phap giai quyet. Qua qua trinh nghien ciru, ban ki~m tra phat hi~n v& kich co nQi dung nh1.1' sau: vira lam vira hat nhfrng bai ca vui ve, hai doi san xu at thi dua v&i nhau trong vi~c thu hOl;lCh lila mi.

MQt noi dung nh1.1' v~y hoan toan co the lam vira long ban ki~m tra va v& kich co th~ d1.1'Q'c thang qua trot lot, nh1.1'ng ll;li co mQt tinh tiet ph\! can tr&: vao thiri ky do dip tren da: thang qua quyet dinh khang trong lila mt & villlg thao nguyen Kumirc nfra (chinh vilng nay da co hai dQi san xuat vira thu hOl;lCh mila mang, vira vui ve thi dua), phai trong bong the V;lO. Trong hoan c;:\nh trong bong nh1.1' v~y rna Il;li di d\1'ng kich (dua mi la vi~ khang th~ chap nMn d1.1'Q'c. Nha viet kich lien ngoi vao sira ngay tac phAm cua minh. Bong mai trong ch1.1'a kip n& hoa thl v& kich da dlf(rc sira xong Cr mirc dQ hoan hao nhat. Ngll'iri

ta Il;li dem vCr kich ra doc & nba hat. Khi ng1.1'iri ta dang doc no thi I~i c6 m9t ngh! quyet mai d1.1'Q'c thang qua. Nghi quyet nay noi rAng trong bang & vung tMo nguyen Kumirc khang kinh te b~ng trong lua mi, tuy v~y din phM trong ngo.

Nha viet kich co nhieu kha nang lam vi~c kia It;ti bAt tay vao sira vCr kich. Tai khang biet cau chuy~n se ket thuc the nao, nhU'llg roi vao thiri gian do nba hat bi chay. Anh b

Nhung nM hat do dii che bai va kjch. NM viet kich se co thai dQ the mio? Phai ngu&i

khac Him vao tinh canh caa anh ta, chilc se hoang mang va milt het tinh than. Nhung trong mQt van c& doi khi ding g~p tm&ng hgp nhU' the nay: ch~ng h~n quan den bi don vao mQt goc, khOng biet di dau, khong con chO tha; vao hIc do bOng quan den di quan rna mQt nmyc, mQt nU'Crc rlH dan gian va bat ng&, va C\lC di~n van c& bOng thay dbi: bay gi& den IU'(;rt quan tdl.ng pMi phong tha c(') chbng dO' cho khoi thua.

Tac gia va Nhfrng ngU'&i soi nbi hk do cling dii di mQt nU'Crc cer dan gian nhu v~y. Anh ta bat nger dbi het ten nhan v~t dan tQc Avar sang thc1ng ten dan tQc Kumirc va dua va kjch cho nha hat Kumirc. Tuy nhien nlf(Yc di caa quan rna do cling khong ciru van dugc tinh the. NM hat Kumirc cling tir chbi dl!Ilg va kich v~ nhfrng ngU'eri chan ciru bien tMnh ngU'&i danh ca.

6~ vung nui Daghextan chung toi co dit nhieu dan tQc. Nhan v~t caa va kjch Ian hrgt khmlc ten dan tQc Darghin, roi Lezghin, nhU'ng cO Ie hQ cling deu khOng tra thanh nhfrng ngueri danh ca gibi. NM viet kich da tM va kjch caa minh vao deri nhU' ngU'eri ta tha ra dU'erng mQf con cho doL Con cho ch?y cling san cac nba I? rna cu(')i cung vAn khong tim dU'gc mQt milu xU'ang nao.

Vai nam sau nM viet kich ve Maxcava thea hQc chuang trinh D

mila thu m&i cho qua ngQt. NhU' cac b~n tMy day, t6i III mQt thir tao mila thu.

Chuy~n xay ra lei nhU' the. Vet thU'C)'ng eua t6i van con mai trong tOi.

Vet thlwng cii chua I

Toi khOng biet, nhfrng ngU'(Yi dan Daghextan c6 tha thir cho hai thO' tnrac cua toi khong; toi cling khong biet htrO'ng han Samin c6 tha thir cho toi, khong, con toi thi khong bao gier tha thir.

Bo toi da: n6i vai toi: - Dirng dQng den Samin con !;t. Neu con dQng den

thi suot deri con khong dtrQ'c yen long dau. Bo toi da n6i dung. Oi, theri gian! Nhieu ngay ket tbanh nam, nhieu

nam ket tbanh the kyo Nhtrng theri d~i la dli gi v~y? C6 pMi n6 ket tbanh tir nhieu the kY? Hay la tir nhieu nam? Hay la chi mQt ngay thoi cling c6 the trer thanh theri d~i? Ba nam th{mg rai cay phu day hi xanh, nhtrng chi qua mQt ngay, qua mQt dem, tilt d. hi da: ua vang. Va ngtrQ'c IlJ.i, da: nam thang roi city dirng d6, tdln trlJ.i, den nhtr bi chay khO. The rai sau mQt buDi so-m 11m ap day anh sang, choi xanh nhu len tren kM.p than minh diy. Chi din mQt bu6i so-m nao nirc cay l!;ti xanh trer l~i.

C6 nhfrng ciiy thang thang l(J.i thay mau la, va c6 nhfrng ciiy ch~ng bao gier dDi mau.

C6 nhfrng con chim di Ctr bay khttp the gian m'ty tuy thea theri gian thay d6i trong nam, va cling c6 nhfrng con chim trng ch~ng bao gier reri dinh nui cao cua minh.

Chim thich bay ngtrQ'c gio. Ca gi6i bO'i tra IQi ngtrQ'c dong.

Rut trong s6 tay. Toi c6 mQt ngtreri b(J.n, mQt si A var. Nam ngoai, t~p thO' mo-i cua anh dtr9'c xullt

ban. Cac hai thO' trong cuon sach anh deu chia ra tirng phan, nhtr ngtreri ta chia can nba 6- thanh pho thanh tirng buang vai chirc nang rieng bi~t. Chang h!;tn nhtr nhfrng hai

chinh tri hI phOng lam vi~c ;.nhiing bai thO' tlnh rieng ttrla buang ngu; nhfrng hai thO' chung chung -la buang khach; the con nhfrng bai thO' ve nong nghi~p, ve hanh mi, ve ngtreri chan ell'll ... thi toi khong biet se dtrQ'c xep vao dau chang Ie xep vao bep chang?

Le nao ca si di tir nui cao xuong Makhatkala d~ dt;r cUQC thi hat cua Baghextan, da: xU- St;r khOng dung? Nh

den toe mau. Tam khan thmyng dang mlo cling pbai cM ra ngay trong ngay h6m do, nhU'ng vet thU'Crng nO'i da thit ng\l'a thi con Jau mo-i len da non. Giang nhU' chang Alibuhit & Umg Telet, bao gier hQ cling sdn sang ... CMc Ia cac b:;m chU'a biet chuy~n ve Alibulat dau?

Co Hin vien tri huy~n Khunzilc noi vo-i ten Hnh Mil Ia Alibulat:

- Stra so~n di, sang so-m mai mi pMi di to-i lang Telet day.

Con xin yang ~,- ten Hnh hau kinh cAn dap. SU'O'llg con chtra tan tren dlnh nui, AlibuhH da tMng

ng\l'a len dU'erng. Tn.ro-c bfra an tfU'a, anh ta d8: tr& vie Khunziic. Luc g~n ve tm Khunziic, nhfrng ngU'o-i quen tr6ng thliy anh lien hoi:

- Tro-i phil hQ anh day, anh Alibubit ~, anh pMi di xa khOng?

D~, t6i d8: kip ro-i Telet ve day. -Co vi~c gi rna anh pMi den Telet?

D~, t6i kh6ng biet. Vi~c gi thi chi co ngai tri huy~n biet. Ngai noi vo-i t6i hOm qua la t6i din pMi di, the la t6i di thOi.

Trong m6i tfU'o-ng van hQc chung ta cling co nhfrng anh chang Alibulat nhU' the.

L~i noi ve de taL T6i da thay nhieu thanh nien tfU'o-C khi lay VQ' d8: khOng hoi y kien chinh minh rna l~i di ban vo-i hQ hang, vo-i cac 6ng chu ba thim. Trong sang tilC clla nM van kh6ng th~ co cac cUQc hon nhan phi tinh yeu. Trong cUQc deri, tir nhfrng cUQc h6n nhan theo Io-i khuyen clla ba c6, van co nhfrng dfra tn~ khOe m~nh ra doi Th~t ra thi ngtreri ta noi rang tinh yeu ding ne>ng, dfra con

c:'mg d~p. 0- nha van thi l~i khac, nhfrng cUQc h6n nhan phi tinh yeu chi co the de ra nhfrng cuon sach cMt. Nha van trU'o-c khi ket hOn vm de tai clla minh din pMi liing nghe nhjp d~p trai tim minh.

Nhfrng bai thO' dU'Q'c lam ra thee leri khuyen clla dic 6ng chu ba thim se co so ph~n nhU' cuon sach clla mQt ngU'eri b~n t6i.

Ve cuon sach clla b~n t6i. T6i khOng nhochinh xac la vao nam nao, chi nho- la co luc ngtro-i ta bOng dua nhau noi la nU'o-c ta bay gio- dln co nhfrng G6g6n va sedrin. Bat thinh Hnh xuiit hi~n nhu diu dln pMi co van hQc cham biem x6-vit~t.

B~n t6i biet lam thO' mQt it, biet viet van xu6i mQt biet lam bien t1;tp mQt it. Noi tom I~i la mQt nM ho~t

dQng van hQc. Anh hang Mi pap l~i Io-i keu gQi va viet ngay mQt t~p thO' da kich bQn d\l'ng chuy~n vu cao, bQn ninh hot, bQn leu lOng, bQn da the va cae hi~n tU'Q'ng pMn di~n trong hi~n th\l'c x6-viet nhin chung la tot d~p.

Cuon sach chU'a kjp bay ra hi~u sach thi co nM phe binh d8: viet mQt bai bao gay ga.t. Gng ta viet: Khau hi~u chung ta can co nhfrng G6g6n va Sedrin da: bj tac gia hi~u mQt each qua dO'n gian, SO' IU'Q'C. Bay gio- chung ta thiiy ro la ben c~nh chUng ta dii co mQt ke nM nhen dQc dia the nao. Bay gio- chung ta tbay ro trai tim anh ta nho nhen, den toi the nao. Anh ta co the tim dU'Q'c & dau nhfrng mau ngtro-i rna anh ta d8: beu xau trong sach? Ch~ng Ie tren oat nU'o-c x6-viet clla chung ta l~i co nhfrng ke nhtr the sao? Kh6ng, tren dat nU'o-c x6-viet khOng th~ co nhfrng ke nhU' v~y dU'(yc. Cac nhan v~t do chi dU'Q'c sinh ra trong tri tU'&ng tU'Q'ng den toi cua mQt

124 125

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

ngt1'i'ri den tOi, ke da: tiep tay cho ke thu cua chung ta Mug mQt cuon sach hOi den che dQ.

Thu tmlrng cao dip Muctabekop d~p nAm tay xuong ban noi l&n:

_ Nao, anh dll thay & dau chang h,~lll mQt dQi tmlrng Sab xuat hrm nMc, tic trach nhl.f the, ll.}i con mqu say bet nM nifa?1

_ Toi da: thay & lang toi,-tac gia diu gil;mg tra Uri. -Bola mQt S\1' vu ca~. Toi biet r~ng nong trang lang

anh la mQt nong trang tien tien. Khong th~ co mQt dQi tmlrng san xuat nhl.f v~y trong mQt nong trang tien tien.

Noi t6m l~i, S\1' da kich dii rO'i ngay van dau nha thO' da kich. MQi vi~ xay fa nhl.f trong btrc tranh cham biem cua mQt t

Ti~n day ciing xin k~ hl ong ta dit thlch tam bi~n. Thmyng bu6i sang, bu6i chieu ong ta di chiec xe Zim mau den to tl.r(rng ra bai tam dij,c bi~t va (y day mQt minh ngam tam than phi nQn cua minh dU'(ri Ian nU'(rc mij,n mat cua

bi~n Caxpie. Nba ong ta xay sat bi~n. NhU'ng bay gi

chung ta sao ll;li quin chan vao lich SU- xa xU'a va tat hon het la ong nen viet tnrerng ca ve mQt cai gi khac, hi~n dl;li hO'n, gan gfii hO'n dai v6'i dQc gia.

Vao nhfrng ngay ay, nha thO' vui tinh Abutalip thU'erng hay den chO'i nha. Hau nhU' Ian nao den ong cung mang theo cai ken zurna hay cay sao.

_ Garnzat nay, - Abutalip su-a ll;li the ng6i cho thu~n hon r6i rut cay ken ra. - Dirng buon qua the, anh Garnzat l;l. Khi toi con la mQt chu be va chU'a lam thO', toi luon mi~ng thbi cai ken nay ... No dii nuoi sang toi va gia dinh toi den may nam lien. Bat ky ai yeu cau bai gi no deu thbi dU'(!c. Thoi, chung ta cimg nhau nh6' ll;li theri

tn~ di, gac chuy~n lam thO' ll;li rna dan hat mQt luc dii. Toi thbi ken con anh thi danh trang nhe. NhU' the thi se d~ chiu hO'n day.

-Anh noi gi v~y, anh Abutalip. Neu chung ta thanh ngU'eri thbi ken danh trong thi m6'i chila mQt nu-a tai hQa. ThU'erng thi khi thbi ken zuma, co mQt ngU'eri khac nhay theo di~u nhl;lc do hay bieu di~n xiec tren day. Ngll'eri thbi ken dli'ng dU'6'i dat, con di~n vien xiec thi ll;li nhay tren day. Day, anh thu- noi xem, anh Abutalip, ai khb hO'n? NgU'm lam xiec tren day hay la hai chung ta? NgU'eri ta muon bien chung ta thanh di~n vien xiec leo day day.

Nha thO' Abutalip van vui tinh b6ng IQ ve bu6n diu, cay ken clla ong tram h!n ll;li. Ong l~ng Ie thbi luc lau, r6i nging dau len noi:

- Lam thO' qua la kho th~t. Cau chuy~n ve con chim thU'erng muon b~ng chim U'ng. Co mQt dan cll'u dang tll' tren nui xuong thung lung. Bat nger tll' tren treri cao, mQt con chim

U'ng lao xuong quip lay mQt con cll'u non. MQt con chim nhO dii trong thay het canh do. N6 nghi r~ng: er, sao minh ll;li khong lam nhU' chim U'ng nhi. Ma vi~c gi ll;li di quAp ciru con, ta se bit hAn con cll'u to. Con chim nhO bay cao len, Cl,lp canh ll;li va lao thilng xuong. NhU'ng chuy~n ll;li ket thuc 6- ch6 la no va phai sll'ng cll'u va chet ngay tl;li cM.

- MQt con ruoi co Ian dinh Ian bOn da di, cung bi the nay,-ngU'eri chan Clru noi, d~t trong long tay chu chim vll'a chet.

V~y la chu chim muon b~ng chim ll'llg cuoi cung dii dl;lt dU'Q'c dieu la bi vi v6'i con ru6i.

L l;l i n 0 i ve d eta i. De tai la tinh yeu, de tai la leri the, de tai la leri thinh cau, de tai la leri khan vai. 6' phU'O'ng Dong, ngU'eri ta noi dng leri khan vai khOng vi l~p ll;li rna hOng, cang l~p ll;li nhieu Ian no cang thieng lieng.

KhOng the noi nhU' v~y ve de tai. Neu anh cli' l~p di I~p ll;li miii mQt de tai, no se bi VO- Vl,ln ra va mat gia tri. Vien kim cU'O'ng cang to cang quy. Co ai can den bl,li kim cU'O'ng?

Co Ian toi lam mQt bai thO' ve co giao Nga Vera Vaxiliepna. Toi nh~n thay nhieu dQc gia, va th~m chi ca nha phe binh nfra, dii thich bai thO'. Toi vui mll'ng va bAt dau l~p ll;li de tai do.

ThO' clla toi dii khOng giong nhU' thli' fU'Q'U de nguyen trong thung rna giong thli' fU'Q'U sau khi thung dii bi trang nU'6'c.

Co the bay ban fU'Q'U m6'i cat dU'6'i nhiin hi~u fU'Q'U de lau nam. Toi se ke them chuy~n doi khi chung toi dii him, luc diii ngll'eri MaxcO'va ba.ng thli' fU'Q'U clla chung toi.

Toi va nhfrng ngll'eri bl;ln KapkazO' clla toi m6i Ian q.

130 131

Scanned by Thch L Bp - otofun.net

ti1~ng cua ngtro-i Avar. Nam 1938, Darbis da lliy vg Iltn . thir 18.

Tir cau chuy~n cua ngtro-i dtra thU' Kurbanali rna vimg Daghextan c6 them diu thanh ngll': Dalagolap cling da den vi chuy~n ay roi.

Cau chuy~n thfr hai la v~ mQt anh ngoc. MQi ngtro-i biet rAng, m(')i lang deu co mQt anh ngoc. The la tat. Neu nhieu anh ngac qua thi th;lit khong nen, nhtrng neu khong co anh ngac mio thi cling thieu thieu m!)t cai gi. Nhfrng anh ngac deu biet nhau rat ra va th~m chi con di tham nhau. Theo t\lC I~ do, co Iltn, mQt anh ngac & lang Gortakoltr den tham anh ngac & lang Khunzilc.

- Chao anh ngoc! - Kinh chao anh ngac! Tiep do mQi chuy~n di~n ra nhtr gill'a hai ngtro-i b~n.

HQ ngoi gan bep 10, an uang vui ve. Den ngay thfr ba anh ngac & lang Gortakoltr sua so~n ra ve. Anh ngoc chu nhiin ti~n khach vo-i dlty du nghi thfrc, t(i,ng qua cho khach, roi tien ra khoi lang. Hai anh ngac chia tay nhau.

T\lc I~ men khach del dtrgc gill' dung. Chi cltn khach ro-i khoi m!)t btro-c la co the tha ho muan lam gi anh ta thi lam, b&i vi anh ta khOng con Ia khach nll'a. Ngay luc do anh ngac lang Khunzilc li~n nhay bO den anh kia va th\li luon anh ta m!)t qua.

- Sao anh I~i danh toi? -Dirng vac m(i,t den nha tao nll'a nhi-l Le mio may

khong biet rAng m5i lang chi din co mQt thAng ngac thoi lil du a?

Doi khi toi suy nghi v~ cau chuy~n nay, va 16i cho

rAng co Ie m5i lang ciing chi can co m!)t ngmyi uyen thiim la duo

Rut trong sO tay. M!)t til trtr&ng giau co hOi mQt chang ngheo khO:

Cai gi ngon nhat myi con vjt? Neu may noi dung, tao se thtr&ng.

Cai phao cau, -chang ngheo khO tn\ lo-i ngay.

Khi lam thit vit xong, vien til trtr&ng nem, va qua th~t

thliy riH ngon. Dng ta l~i hoi mQt chang ngheo khO khac:

Cai gi ngon nhat & con trau?

Anh chang thfr hai .ciing muan dtrgc thU'&ng, ben tra Io-i:

- Cai phao cau. Vien til trtr&ng nem thu- va quat cho anh ta mQt tr~n

nen than. Tiec la khOng co cai roi nao danh cho nhfrng nha van

khOng nghi nggi gi ca, I~p I~i thea duoi ngmyi khac. Cau tra Io-i giang nhau trong nhfrng trtro-ng hgp khac nhau ...

Va bay gio- thi v~ lo-i ghi tren chiec g~y I a m t ~ i Un x u k un. Nha van MaxcO'va Vladlen Bakhnap bi thQ