Czym są emocje?

EMOCJEDr hab. Marcin Miłkowski

Plan wykładu

Rola emocji: przypadek Phineasa Gage’a

Czy emocje są rodzajami naturalnymi?

Typy emocji Tradycyjne ujęcia emocji

jako ocena jako percepcja stanu ciała jako wytwór kulturowy

I ujęcia ekologiczne…

Klasyczna wizja emocji

Emocje utrudniają rozumowi działanie: rozum musi powściągać emocje i pożądanie (alegoria rydwanu u Platona w Fajdrosie)

Dziwny przypadek Phineasa Gage’a Robotnik kolejowy, któremu pręt

przebił czaszkę w 1848 roku

Dziwny przypadek Phineasa Gage’a Zmieniona osobowość

Irracjonalny: impulsywny, antyspołeczny, bez umiejętności doprowadzenia planów do końca

Uszkodzenie płatów czołowych (hipoteza lokalizacyjna)

Ale racjonalnośćzachowana!

Damasio: bez emocji nie ma racjonalności Przypadek Gage’a służy jako

podręcznikowy przypadek racjonalnego, ale nie w ludzki sposób, podmiotu poznawczego.

Antonio Damasio twierdzi, że podejmowanie długofalowych działań wymaga wrażliwości emocjonalnej: Hipoteza markera

somatycznego

Iowa Gambling Task

Antoine Bechara i Damasio zaprojektowali test, którego nie przechodzą osoby z lezjami takimi jak Gage

Ale czym są emocje?

Niekontrowersyjne: emocje są niezbędne w racjonalnym działaniu

Kontrowersyjne: emocje są związane z markerem somatycznym

Dlatego musimy zobaczyć, czym są emocje…

Czy emocje są rodzajami naturalnymi? Rodzaj naturalny = coś, co jest

realnym składnikiem rzeczywistości Np. pierwiastki chemiczne, minerały… Ale nie przedmioty o nazwach

zaczynających się na „a” w języku polskim

I nie wycinki czasoprzestrzeni obejmujące księżyc i moją lewą skarpetkę

Jest kilka filozoficznych koncepcji, czym są rodzaje naturalne.

Esencjalizm

Koncepcja tradycyjna; rodzaj naturalny to kategoria przedmiotów mających tę samą istotę.

Ale esencjalizm ma kłopoty: Z gatunkami biologicznymi –

nieredukowalne do genomu Z chorobami psychicznymi – są

wyznaczane w skomplikowany sposób, nie tylko fizjologiczny

Boyda koncepcja rodzajów naturalnych Richard Boyd: rodzaje naturalne to

homeostatyczne wiązki własności Nie są identyfikowane przez same

własności (nie jest to esencjalizm), tylko raczej przez łączne efekty.

Własności są wzajemnie połączone i dzięki temu przedmiot istnieje nadal. Np. gatunki biologiczne mają zmienny genom

i w różnych środowiskach generują różne fenotypy, ale pozostają względnie stabilnymi rodzajami naturalnymi

Czy emocje to rodzaje naturalne? Paul Griffiths:

„Emocja” to pojęcie potoczne, niekoniecznie odpowiada jednorodnemu zjawisku.

Dwie możliwości: Pojęcie zostanie zastąpione nowym,

bardziej naukowym, które uchwyci (w miarę) jednorodny mechanizm.

Pojęcie zostanie wyeliminowane na rzecz wielu różnych pojęć dotyczących emocji, gdyż istnieje niewiele jednolitych zjawisk w tej dziedzinie.

Koncepcja LeDoux (2012)Emocje jako obwody przetrwania Obwody emocjonalne oraz odpowiadające im

funkcje u zwierząt występują także u ludzi. Główną funkcją emocji jest przetrwanie

osobnika. Stąd połączenia z obwodami

odpowiedzialnymi za: obronę organizmu, dystrybucję energii i składników odżywczych, bilans wodny organizmu, termoregulację, reprodukcję.

Ekman (1972): sześć podstawowych typów emocji Wyraz twarzy jest uniwersalny

kulturowo dla podstawowych typów emocji

Uśmiech spontaniczny

Nie można podrobić szczerego uśmiechu, bo mięsień okrężny oka nie podlega działaniu woli

Odkrycie Duchenne’a (XIX wiek)

Typy emocji

Uczucia = waloryzowanie stanów rzeczy Np. miłość

Afekt = nagłe uczucia Np. gniew, obrzydzenie

Emocje = względnie nietrwałe uczucia Np. wzruszenie, także gniew

Nastroje = uczucia o spokojnym przebiegu, modulujące Np. niepokój, tęsknota

Cechy procesów emocjonalnych Wartościowość:

pozytywne lub negatywne Natężenie

słabe lub mocne Treść

Np. znudzenie wykładem, tęsknota za obiadem

Koncepcje emocji

Tradycyjne koncepcje emocji: Jako ocena poznawcza Jako stan percepcyjny Jako wytwór kulturowy

Emocja jako ocena poznawcza Poznawcza charakterystyka

emocji już u stoików Współcześnie bronią jej m.in.

Martha Nussbaum (wybitna filozofka, znawczyni Arystotelesa), Nico Frijda, Richard Lazarus i Kurt Scherer

Zgodnie z tą teorią zdarzenia zewnętrzne prowadzą do poznawczej interpretacji, a ta do emocji

Nico Frijda: emocja a gotowość do działania Poznawcza ocena

sytuacji prowadzi do emocji, a ta koreluje ze zmianą gotowości do działania. Ta korelacja jest

znacząca, ale nie pokazuje jednoznacznego związku

Teoria Jamesa-Langego

Emocje to percepcje stanów własnego ciała!

„Jeżeli wyobrazimy sobie jakąś silną emocję, a następnie staramy się wyabstrahować ze swej świadomości tej emocji wszystkie doznania związane z jej symptomami cielesnymi, to stwierdzimy, że nie ma tam nic więcej” (James 2002, s.348) Carl Lange (1834-1900) – duński lekarz,

opublikował w 1885 książkę o emocjach jako stanach naczynioruchowych

Efekt emocjonalny grymasu

Efekt emocjonalny grymasu

Bardzo znane badania z 1988 roku: Strack, F, L L Martin i S Stepper. 1988. Inhibiting and

facilitating conditions of the human smile: A nonobtrusive test of the facial feedback hypothesis. „Journal of personality and social psychology” 54 (5): 768–777. doi:10.1037/0022-3514.54.5.768.

Ale wyników nie udało się powtórzyć: Wagenmakers, E.- J., T. Beek, L. Dijkhoff, Q. F. Gronau, A.

Acosta, R. B. Adams, D. N. Albohn i in. 2016. Registered Replication Report: Strack, Martin, & Stepper (1988). „Perspectives on Psychological Science” 11 (6): 917–928. doi:10.1177/1745691616674458.

Zarzut Jaaka Pankseppa

Teoria Jamesa-Langego jest fałszywa, bo zmiany fizjologiczne towarzyszące waloryzowanym zdarzeniom poprzedzają świadomy i powolny proces percepcyjny.

Osoby z uszkodzeniami rdzenia kręgowego, upośledzającymi świadomą percepcję stanu ciała, mają zasadniczo normalne reakcje emocjonalne. Z drugiej strony osoby z paraliżem twarzy

odczuwają zmniejszony repertuar reakcji emocjonalnych (wg raportów werbalnych)

Zarzut z intencjonalności

Stefek Burczymucha boi się myszy. Ale jak można ująć to, że jego strach dotyczy myszy, skoro bojąc się, percypuje po prostu stan swojego ciała?

Przedmiot czy przyczyna emocji? Czym różni się

strach od lęku? Strach jest

wywołany przez konkretny bodziec, a lęk – nie. Bywa bezprzedmiotowy, lecz dojmujący.

Emocja jako wytwór kulturowy W różnych kulturach te same

zdarzenia wiążą się z różnym wartościowaniem emocjonalnym.

Pyszna czeczeńska zupa możenie budzić entuzjazmu w Polsce… Ale badania Ekmana pokazują

dosyć uniwersalny charakteremocji podstawowych.

Czyli…

Teorie oceny dotyczą przede wszystkim poznawczego wymiaru emocji.

Teoria Jamesa-Langego dotyczy cielesnego wymiaru emocji.

Teorie emocji jako procesu społeczno-kulturowego uwzględniają historyczno-społeczny wymiar np. miłości romantycznej czy obrzydzenia wobec sera w Chinach.

Standardowa charakterystyka emocjiWe współczesnych badaniach najczęściej

przyjmuje się, że emocja jest: bardzo szybkim skorelowanym ze zmianą stanu ciała mimowolnym zachowaniem, będącym

reakcją na zidentyfikowany percepcyjnie i zwaloryzowany (świadomie lub nie) stan otoczenia lub podmiotu.

Filozoficzne ujęcie u Jessego Prinza Emocje są cielesnymi stanami

reprezentacyjnymi, które reprezentują rdzenne tematy relacyjne.

Są przy tym quasi-modularne, bo aktywują się obligatoryjnie.

I są rodzajami naturalnymi!

Standardowa charakterystyka i model Pankseppa Także teorie

spoza tych trzech głównych grup podobnie konceptualizują emocje, zbliżając je do percepcji lub oceny aktualnego stanu rzeczy.

Ale to zbyt prosty model.

Koncepcja ekologiczna

Czy boimy się tego, co obserwujemy?

Koncepcja ekologiczna

Emocje tworzą system wczesnego ostrzegania, który jest wbudowany w organizm.

Emocje wyprzedzają czasowo percepcje (najpierw pojawia się emocja, a percepcja pojawia się – choć nie musi wystąpić – później).

Emocje pełnią funkcję poznawczą: informują organizm o tym, co (nieuchronnie) nastąpi, a nie o tym, co aktualnie się dzieje.

Emocje są antycypacjami (podobnie jak u Frijdy). W koncepcji Dawida Wienera (UAM) emocje to

antycypacje tego, co nieuchronne

Percepcja a antycypacja

Percepcja dotyczy tego, co już zaszło. Tymczasem emocje mają

ostrzec przed tym, co może się zdarzyćLub przygotować do przyjemnego dalszego

stanu (utrwalić zachowanie) … czyli są nakierowane na

przyszłość.

Podsumowanie

W klasycznym ujęciu racjonalności emocje przeszkadzają rozumowi.

Współczesne badania raczej potwierdzają tezę przeciwną.

Emocje zwykle mają następujące wymiary: Poznawczy: świadoma waloryzacja Cielesny: zmiana fizjologiczna w ciele Neurobiologiczny: wewnętrzne procesy

obronne Kulturowy: bywają wyuczone

Podsumowanie

Współczesna neuronauka afektywna stara się łączyć wiele świadectw empirycznych, budując skomplikowane modele różnych zjawisk afektywnych.

Żadne ujęcie procesów umysłowych nie jest kompletne bez zrozumienia procesów emocjonalnych i ich wpływu na procesy poznawcze!

Dalsze lektury