Cyfres newydd, rhif 54 Calan 2021 - Capel y Garn · 2020. 12. 18. · yn medru dathlu na Phasg, na Diolchgarwch, na chanu ein carolau Nadolig yn ein capeli. Tybed a fydd Cofid, fel

Cyfres newydd, rhif 54 Calan 2021

EdrychEdrychwchynôladiolchwchiDduw.EdrychwnymlaenacymddiriedwchynNuw.Edrychwcho’chcwmpasagwasanaethwchDduw.EdrychwchifynyacheisiwchDduw.

NickyGumbel

2

CynydaeargrynWrthwrando’nofalusargyfeillionoOgledd-ddwyrainIndia,byddechynclywed,obrydi’wgilydd,rywgymaltebygihyn:‘roeddhynnycynydaeargryn’,neuweithiaucyfeiridatrywddigwyddiad‘wedi’rdaeargryn’.Roedd‘ydaeargryn’,morddramaDgfeleifodwedieiserioyngnghofyllwyth.

Doeddydigwyddiad,mae’nrhaidimigyfaddef,yngolygufawrddimimi.Ondwedichwilio,canfuwydmaicyfeirioatddigwyddiadar12Mehefin1897yroeddybobl.Nidyw’nanodddeallpamfodydigwyddiadwedigadaeleiôlardirweddacarddychymygtrigolionBryniauCasia.Effeithioddydaeargryngymaintarrannaugogleddolyllwyfandirnesi’rDrgodiaramranDaddros10metrouchder.Dros120oflynyddoeddynddiweddarachrhenniramseryn‘cynydaeargryn’neu‘wedi’rdaeargryn’.

Gobrinfodunrhywunounrhywraddwedirhag-weldydigwyddiadna’rdinistr.

Flwyddynynôl,prinygallaiunrhywunfodwedidarogandyfodiadypla,na’rgofidgydaCofidaddaethi’nrhan.DoedddimsônynyrAlmanacnacynysêrybyddaieincymunedauodangloacnafyddemynmedrudathlunaPhasg,naDiolchgarwch,nachanueincarolauNadoligyneincapeli.TybedafyddCofid,felydaeargrynynIndia,yncaeleiddefnyddiofelcarregfillDrgyfleusifesureindyddiauwrthi?

Flwyddynynôl,Brecsit,achwblhau’rtrafodaethauersicrhauteleraumasnachuffafriolatheg,oeddyrunigbethobwysarygorwel.YngnghanolargyfwngCofid,foddbynnag,cripioddgorwelionBrecsitynllechwraiddatom.Byddeffeithiaueifratharnomamflynyddoeddiddod.

Ercymaintyrydymynedrychymlaenatweldcefn2020,acerydaethnewyddiongwellynddiweddarabodrhaglenfrechuwedidechraucaeleigweithredu,gwyddomnafyddyCofidameingadaelgyda’rcalendracnachiliapryderonBrecsitgydathroadyflwyddyn.Pamorhyderusydym,tybed,ycawn‘FlwyddynNewydddda’yn2021?

Wrthgamu’nansicri’rflwyddynaddawymaegennym,felpoblyrArglwyddIesuGrist,obaithymedrwneifeddiannu.Gobaithydywymedrwneirannugyda’ncymdogion.

3

Daw,feddawdiweddaryCofidymmhenyrhawd.Daw,feddawawrpangawngydgyfarfoddrachefnyneincapeli.Daw,feddawyrawriwynebucanlyniadaupenderfyniadaugwleidyddoladewisiadauddoe.

Ondnidynnhreiglamser,neunewidhinsawddwleidyddolneugymdeithasolymaeeingobaithni.

Wedi’rcyfanmae’nanorfodydawrhywbryderarallynlleCofidi’ndychryndrachefn!

Dychmygwchŵryneisteddaradfaileigartref.Niddaeargrynachosoddydinistrondgoresgyniadarhyfel.O’igwmpasmaearoglmwgacwylofainpobloeddwedieusiomiyneuharweinwyr,euduwiau,euDuw.GorchfygwydJerwsalem.CaethgludwydyrarweinwyrolligydiFabilon.ChwalwydacysbeiliwydyDeml.Dadrithiwydyboblogaeth.Fe’illoriwydmewnanobaithllwyr.

Dacw’rgŵr.Jeremeiayweienw.Acefoeddyrunfu’ncondemnioannuwioldebyboblacyndarogangwae.Gwrandewcharno’nbrwydroâ’rArglwydd,yndweudynonestyneiddagraueifodwediyfedy‘wermoda’rbustl’,a‘diflannoddfynerthahefydfyngobaithoddiwrthDduw’.

Aceto.

Aceto.

Yngnghanoleiofidmynegabaradocsrhyfeddolffydd.YngnghanolychwalfafawradnabuJeremeiaffyddlondebanhaeddiannolyrArglwyddeihun.Acymmhresenoldebgwrthrycheiffyddtroddgrŵneialarynsibrydiadoobaith:

Meddyliafynwastadamhyn,acfellydisgwyliafyneiddgar.NidoesterfynargariadyrARGLWYDD,acynsicrniphallaeidosturiaethau.Ymaentynnewyddbobbore,amawrywdyffyddlondeb.Dywedais,“YrARGLWYDDywfyrhan,amhynnydisgwyliafwrtho.”

IGristnogion,cartrefaein‘Gobaith’mewnperson:yrArglwyddIesuGristeihun.DymaUnnaddywedoddgelwydderioed.Acarddechraublwyddynnewyddynnherfysgeinbywydauerysyn‘noddfaacynnerthini’,yngymorthparodyneincyfyngderau.

WatcynJames

4

YsgolSularZoomPwyfyddaiwedimeddwlddechraumisMawrthdiwethafnafyddaiynbosiblinigynnalysgolSulynfestriCapelPenllwyn,nacynunrhywfestriarallofewnyrofalaethoherwyddyrafiechydofnadwyyma.Gwelwneisiaucwmni’rplantynfawr,onddiolchamdechnolegapharatoadautrylwyreinGweinidog,DrWatcynJames.MaeplantysgolionSulBowStreet,CapelSeion,PenllwynaChaerffiliynedrychymlaenyneiddgarbobSulacynelwa’nfawro’rsesiynauyma.

Dechreuirdrwyofyni’rplantamunrhywjôcybuiddyntddodareithrawsynystodyrwythnos,e.e.BethD’ngalwplismonoLanberis?–Copa’rWyddfa!Bethsy’nmyndifynyondbythyndodilawr?Dyoed!

Byddyplanta’roedolionynceisio’ugorauglasiddodohydi’ratebioncywir.Cântstorio’rBeibliddilyn,abyddfideo’ncaeleiarddangosynogystalâchwesDynauynymwneudâ’rhanes.

Ynolaf,ceirgweithgareddaucelf,posauasialensauobobmath,acmaehynigydynhelpi’rplantganolbwynDoaryrhynmaennhwwedi’iddysgu,acyndodâ’rBeiblynfywibobun.

DymaenghraifogardiaudiolchiwasanaethiechydyrNHSowaithyplantanegesbwrpasoloddimewn.CaiffyrhaineuhanfoniYsbytyBronglaisgydahyn.Roeddyrorchwylhonyncyd-fyndâhanesIesuyniacháumabunoswyddogionllywodraethHerod,ahwythaufelteulu’ndodyngredinwyr.

Diolchynfawrichi,blant,ameichffyddlondebbobboreSul,adiolchetoi’nGweinidogamdrefnuareichcyferahynnymewnfforddmorddiddorolacaddysgiadol,agwneudynsiŵrnadywcyfnodyCovidynamharuareichgwybodaethFeiblaidd.

NadoligLlawenaBlwyddynNewyddDdaibobun!

HeulwenLewis

5

Manylion Cyswllt y Gweinidog: Y Parchedig Ddr R. Watcyn James Eryl, Capel Bangor, Aberystwyth,

SY23 3LZ 01970 880615

ebost: [email protected]

Cardiau’r plant yn diolch i’r NHS

Os gwyddoch chi am unrhyw blant fyddai’n mwynhau’r cyfle i ymuno â sesiynau bywiog yr ysgol Sul am 10.30 o’r gloch dros Zoom ar fore Sul, anfonwch air at y Gweinidog, y Parch Watcyn James. Croeso cynnes i bawb.

mailto:[email protected]

6

Diolch i holl gyfranwyr a darllenwyr ‘Gair o’r Garn’ am eu cefnogaeth yn ystod y flwyddyn hon, sydd wedi bod yn gyfnod mor heriol i lawer. Rydyn ni’n arbennig o falch o ddeall bod ein cyn-weinidog, y Parch Wyn Morris, yn gwella’n dda yn dilyn ei driniaeth ddiweddar. Pob dymuniad da iddo. Anfonwn ein cofion arbennig at bawb sydd mewn gwaeledd neu sydd wedi’u hynysu a’r rhai sy’n pryderu neu’n galaru am anwyliaid, gan hyderu y bydd neges oesol y Nadolig cyntaf yn nerth ac yn gysur i chi. Dymunwn flwyddyn newydd fendithiol i bob un ohonoch, gan obeithio y bydd cyfle inni ddod at ein gilydd i gydadddoli a chymdeithasu wyneb yn wyneb yn ystod 2021.

7

Cyhoeddiadau’rOfalaethGanfodysefyllfaoranCovid-19ynparhau’nansicr,rydymynrhag-weldybyddyroedfaona’rysgolSulyncaeleucynnaldrosZoomynystodmisoeddIonawr,ChwefroraMawrth:yroedfaam9.30arforeSul,a’rysgolSulyndilynam10.30o’rgloch.Maegwahoddiadibawbiymunoynygwasanaethauhyn–maeZoomynhawddiawni’wddefnyddioacargaelargyfrifiadur,ardabled(iPad&c)ahefyddrwy’rffôn.Felly,rhowchgynnigarno–anfonwchairatyGweinidogamfanylion.ByddyGweinidoga’rswyddogionynadolygu’rsefyllfa’nrheolaidd,acosbyddmoddinniddodateingilyddigydaddoliynadeiladau’rcapeli,byddwnyneichhysbysuo’rtrefniadauynydulliauarferol.

Gwelerhefyd:www.capelygarn.orgTudalenFacebook:CapelyGarnSianelYouTube:CapelyGarnDilynwchniarTwioer:@capelygarn

15Ionawr ‘CymruaBryniauCasia:sgwrsachân ganGarethBonello CymdeithasLenyddolyGarnam7.30pm drosZoom–cysylltwchâMarianamfanylion 25Ionawr PwyllgorSwyddogionyrOfalaeth drwygyfrwngZoomam7.30o’rgloch19Chwefror ‘AilystyriedO.M.Edwards’:sgwrsrhwng HazelWalfordDaviesaGruffyddAledWilliams CymdeithasLenyddolyGarnam7.30pm drosZoom–cysylltwchâMarianamfanylion 5Mawrth DyddGweddi’rByd ‘AdeiladwcharSylfaenGadarn’–gwasanaeth arbennigabaratowydganChwioryddVanuatu –manylioniddilyn19Mawrth ‘NosonyngnghwmniSiânJames’ CymdeithasLenyddolyGarnam7.30pm drosZoom–cysylltwchâMarianamfanylion

http://www.capelygarn.org

8

Tudalen y Plant

PosauoGomicStori’rNadolig(Cyhoeddiadau’rGair,2015)

9

Gobaith–myfyrdodargyferSulcyntafyrAdfent‘Ynydyddhwnnwfeddywedir,“Wele,dymaeinDuwni.Buomyndisgwylamdanoi’ngwaredu;Dyma’rArglwyddybuomyndisgwylamdano,gorfoleddwnallawenychwnyneiiachawdwriaeth.” ’(Eseia25:9)

YstyrygairLladinadventusywdyfodiad,acmae’ncyfeirioatddauddyfodiad,sefdyfodiadCristyNadoligcyntafahefydydisgwyliadameiailddyfodiadynydyfodol.Tymorgobaithyw’rAdfent.O’rtrirhinweddmawr–ffydd,gobaith,cariad–ynddiaurhoddirmwyosylwi’rddauarallnagiobaith.1.Carwnbwysleisio’ngyntafyrhoddwydinniobaith,gobaithygallwnddibynnuarno,adynasy’nrhoi’rgalluinniwynebueinpresennol.Mae’rApostolynyLlythyratyrEffesiaidynsônameiddarllenwyrcyniddyntddodynGristnogionfelhyn:pobloeddech,meddai,‘hebGrist,hebobaithahebDduwynybyd’(2:12).Acmaeynalaweroboblfellyyneinplithniheddiw;ynwir,maerhaiohonyntynymfalchïoeubod‘hebGristahebDduw’.Mewnbeth,felly,ymaennhw’nrhoieugobaith?Wel,maentyneiroimewncynnydd(progress)anochelsyddiddigwyddwrthiboblymarfereurheswmacymarfereuryddidoddiwrthyrhynmaennhw’neucyfrifyw‘hualau’crefydd.Mewngair,gobeithioamweldsefydluteyrnasdynaryddaearymaent:‘Dynareibeneihunpiauhiohynymlaen’.Onddoesdimangenrhywlawerogrebwyllisylweddolimaiadeiladuardywodymae’rawduronhyn.Faint,ynwir,odysDolaethsyddboddynyngwella’nnaturiolacynbowndowellafelly?I’rgwrthwyneb,oniddirywiad,acynamlanobaith,awelwnarbobllawyneincymdeithasa’nbydcyfoes?Acmae’rcyfnodcythrybluspresennolwedidwysáu’rteimladauhyn.‘OpDmismandhopearenotthesame’,ddywedoddydiweddarBrifRabbi,yrArglwyddJonathanSacks,mewncyfrolosgyrsiauagyfrannoddi‘Thoughtfortheday’,yndwynyteitlFromOp>mismtoHope:

‘OpDmismisthebeliefthattheworldischangingforthebeoer;hopeisthebeliefthat,together,wecanmaketheworldbeoer.OpDmismisapassivevirtue,hopeisanacDveone.ItneedsnocouragetobeanopDmist,butittakesagreatdealofcouragetohope.’

10

Mae’refengylynsefydlueigobaitharweithgarwchDuwyneinplith.Ystyriwnadnodau’rBenedictus,sefProffwydoliaethSachareias,tadIoanFedyddiwr:

‘HynywtrugareddcaloneinDuw–feddawâ’rwawrddyddoddiuchodi’nplith,ilewyrchuaryrhaisy’neisteddynnhywyllwchcysgodangau,achyfeirioeintraedifforddtangnefedd.’(Allano’rBenedictus,Luc1:78–9)

Dynapamyrydymyngalludaliobeithiomewnbydfelhwngyda’ihollbroblemau.Mae’nrhaidgosodsylfeini’rdyfodolynypresennol.EnwailgyfrolhunangofiannolBarackObamaywTheAudacityofHope.Ie,caelhyderiobeithio:‘daretohope’.‘Dimondcredmewn“Duwagwynebdynol”,fely’idatguddiwydganIesuGrist,allddwyngobaithparhaol,’meddai’rPabEmeritusBenedict.GalwoddJonathanSacksobaithyn‘signaloftranscendence–somethingthatspeakstousfrombeyondwhereweare’.2.OndcysyllDrgobaithfelarferâ’rdyfodol,acâ’rdyfodolynunig.Oes,wrthgwrs,maeganGristnogionobaithamydyfodolynogystalagamypresennol.Maentyngwybodnaddifancollsy’neuharos.Ondnidrhywabwydagynigiri’rffyddloniaid,nidrhyw‘pieintheskywhenyoudie’,yw’raddewidamgymdeithasysaintynynefi’rCrisDon.YnunobenodaumawryTestamentNewydd,yr11egynyLlythyratyrHebreaid,disgrifirlluorai–arwyryrHenDestamentganfwyaf–addilynoddeugweledigaetharyddaeardrwyfywmewnffyddagobaithachyrchuatnodarbennig.Acyndilynybennodceiryranogaethhon:

‘Amhynny,ganfodcymainttorfodysDono’ncwmpas,gadewchininnaufwrwymaithbobrhwystr,a’rpechodsy’neinmaglumorrhwydd,arhedegyryrfasyddo’nblaenhebddiffygio,gangadwgolwgarIesu,awdurapherffeithyddffydd.’(12:1–2).

Gellirbyw’rpresennolynanrhydeddusacynddiofnosyw’narwainatynodarbennigoddilynyrArglwyddIesu.3.Felly,mae’rAdfentyneincydioâ’rddaufydamfodawnelodyfodiadyCristâ’iddauddyfodiad.Nidynunigâ’rbydaddawymaeâwnelo’rgobaithCristnogolondmae’ngwblangenrheidiolermwynbywynybydhwnhefyd.

11

Oherwyddbodydyfodolynddiogel,maemoddbyw’rpresennolynhyderusynogystal.Felly,ynycyfnodcynydyfodolmae’rgobaithCristnogolyncynnwysceisiotrawsnewidybydhwnhefyd.Wedi’rcyfan,onidydymyngweddïo’nfeunyddiol:‘Deleddydeyrnas;gwnelerdyewyllys,aryddaearfelynynef’?Felly,mae’rsawlsy’nmedduarygobaithCristnogolynrhwymofyw’nwahanolynybyda’rbywydhwn.Aconidoesaddewidionamhynmewncânarallsy’ngysyllDedigâ’rAdfenta’rNadolig:yMagnificat(CânMair,Luc1:51–3)?

‘Gwnaethrymusterâ’ifraich,gwasgaroddyrhaibalcheucalon:tynnodddywysogionoddiareugorseddau,adyrchafoddyrhaidistadl;llwythoddynewynogârhoddion,acanfonoddycyfoethogionymaithynwaglaw.’

Dyma’nwirarwyddionoddyfodiadteyrnasDduwi’nplith.Dimonddrwyweithreducariadachydymdeimladachyfiawnderybyddwnni’ndodiberthynigymdeithasynef.‘Inaworldwhereitisalltooeasytodespair,tosinkbackinresignaDon,therearelivingandacDvecommuniDeswhichcallusnottogiveup...andtoworkwithandforthosewhobringlifeandhealingtotheirpeople’(JohnRichesoBrifysgolGlasgow).CeirhanesamydiweddarRabbiHugoGrynynAuschwitz:ynoroeddyteulu’nmesurybwyd–yra>ons–prinynofalus,ynenwedigynnhrymderygaeaf.WrthbaratoiargyferGŵylHanukkah,defnyddioddeidadlwmpofargarînfeltanwyddargyferygannwyllsy’narwyddo’rgoleuniaddethlirynyrŵylhon.‘Pam,’gofynnai’rteulu,‘yrhollwastraffaradnoddauprin?’Ateboddytad:‘Gwyddomfodmoddbywamdairwythnoshebfwyd,ondhebobaithnidoesmoddbywyniawnamdrimunud.’Hyfrydoeddderbyndrwy’rpostynddiweddargalendroddiwrthyFeiblGymdeithasâ’rpennawd:CalendarofHope.Maeffyddagobaithynghydâchariadynhanfodolifywydynygoleuni.GorffennwngydageiriauRhufeiniaid15.13:‘AbyddediDduw,ffynhonnellgobaith,eichllenwiâphobllawenyddathangnefeddwrthichwiarfereichffydd,neseichbod,trwynerthyrYsbrydGlân,yngorlifoâgobaith.’

JohnTudnoWilliams

12

CymdeithasLenyddolyGarnDaethniferddaigyfarfodcyntafygymdeithasagynhaliwydarZoomnosWener,Hydref16eg,gyda’rAthroGruffyddAledWilliams,CadeiryddyGymdeithas,yncadeirio.Gwaithhawddiddo,meddai,oeddcyflwyno’rsiaradwraig,SaraHuws,ganeibod,ynogystalâbodynunoblantyreglwys,hefydynwynebcyfarwyddarysgrindeleduyncyflwyno’rrhaglenWaliau’nSiarad.DilynoddawrddifyrdrosbengydaSara’nolrhaineihaneshieihunathrwyhynny’nrhoicipolwginiarddirgeledigaethaumegishanescelf–niddimonddarluniaumewnfframiauondyrhynallfodynghudddanblastrarwalyddhenadeiladau.Aethymlaenwedynisônamdrefnuadodrefnuarddangosfeyddacamgueddfeydd–pagreiriaui’wdangos,abethasuti’wharddangos–ymathobethfyddynarosyneinmeddyliauytronesafycawngyfleiymweldâsefydliadauo’rfath.Daethysgwrsibengyda’iphrosiectcynhyrfusdiweddaraf,sefysbrydolisefydluamgueddfanewyddsbonarhanesmenywodymmhendwyreiniolLlundain.GallaihonfododdiddordebmawriniyngNgheredigionganfodcymaintoferchedifainco’rardalwedimyndiwasanaethuynLlundainyny19egganrifadechrau’r20fedacwediarosyno,ernadynypendwyreiniolefalle.DiolchiSaraamawrlawngwybodaeth.

13

TroAlanacAnnWynneJonesoeddhiidrefnucwisargyferyrailgyfarfodarDachwedd20fed,acroeddniferddawrtheusgriniauâ’upensilaua’upapurauynbarod.CwesDynauargerddoriaethroddoddAlaniniacamfaterionmwycyffredinolroeddcwesDynauAnn.YParchedigWatcynaMrsLowriJamesddaethi’rbrig,allongyfarchiadaumawriddynnhw.Diolchogalonhefydi’rcwisfeistriamgwesDynauherioladifyrdrosben.

YngnghyfarfodRhagfyr11eg,HeleddAnnHallaLlinosDafisfu’ncyflwynonawsyNadoligarlafaracargân.Brafoeddgweldniferddawediymunoânietoifwynhaudetholiadamrywiolofarddoniaethacherddoriaeth.

CawsomeintywysynôlifydyFicerRhysPrichard(1579?–1644)ganLlinosDafis,athrwygyfrwngniferoddyfyniadauo’rgyfrolCannwyllyCymry,dangosoddgampyFiceryngosodrhannauo’rBeiblarfydracodlargyferpobleioes.Acmae’nrhyfeddolfodeincenhedlaethninnau,400mlyneddynddiweddarach,yndaliallugwerthfawroginegesoesolycerddihyn.

TaithgerddorolagafwydganHeleddAnnHall,ganddechraugydaKarlJenkinsagorffengydamedliogarolaucyfarwydd.Arydaithhefydcawsomflasodrefniannaugwahanologarolwerinolo’rWcráin,yperfformiadcyntafo‘GarolEliseus’agweithiauganycyfansoddwyrpoblogaiddEricWhitacreaJohnRuoer.Brafoeddcaelcyfleiwrandoargarolaullaiadnabyddus,a’rcyfanwedi’igyflwynoa’iesboniomewnfforddmorddifyradeheuigganHeledd.

Daethpwydâ’rsesiwnibenynaddasiawndrwywrandoargarolDafyddJonesoGaio,‘Wele,cawsomyMeseia’.

Mae’nsyndodsutmae’rrhaisyddwedimentrowedicyfarwyddoâ’rdechnolegnewydda’rteimladcynnesogymdeithasuallddodyneisgil,ernadywcystalâchyfarfodynycnawdwrthgwrs.

Felly,bethamroicynnigarniargyfereincyfarfodnesafar15Ionawr–panfyddycerddordawnusoGaerdydd,GarethBonello,yncyflwynosgwrsachânameiymchwili’rberthynasrhwngdiwylliantCymruadiwylliantBryniauCasia,yngNgogledd-ddwyrainIndia.Nosonddifyrarall,ynddi-os!

14

TaithyDoethionCerddydyw‘TheJourneyoftheMagi’(‘TaithyDoethion’)asgrifennoddT.S.Eliotyn1927,blwyddynodrobwyntyneihanespangafoddeifedyddioa’idderbyniEglwysLoegr.Dymauno’i‘gerddiCristnogol’cynharaf.Mae’nwerthsônamhanescyfansoddi’rgerddfely’ihadroddwydganElioteihunan.Mae’nymddangosfodysyniadamygerddwedidodatoynyreglwysunboreSul.AethadrefamyndaDisgrifennu,gyda,meddai,hannerpotelaidoBooth’sGinarybwrddo’iflaen;erbynamsercinioroeddybotelynwaga’rgerddwedieisgrifennu.OnidnidyddiodaysgogoddawenEliotmewngwirionedd,ondrhywbethcryfach,sefeiffyddgrefyddol.FegynhyrchoddEliotyborehwnnwgerddddwysagoarbennig,sy’ncaeleihystyriedfeluno’igerddicrefyddolgorau.

Cerddynywersrydd,cerddddi-odlobedwarpennillydyw.Ynddimaeuno’rdoethionynllefaruyneihenaintgangofioamydaithiFethlehemflynyddoeddynghynt.Nidyw’rsônamydaithyngonfensiynol:nicheirynddisônpenodolamddilynyseren,nasônamyraur,thus,a’rmyrr,nadarlunpertoFaira’rbabanIesuynypreseb.Ynrhyddieitholiawn,ycyfanaddywedyrhenŵrameibrofiadymMethlehemyweifodyn‘foddhaol’,ynySaesneggwreiddiol‘itwas(youmaysay)saDsfactory’.

Mae’rddaubennillcyntafynsônynuniongyrcholamgaledi’rdaithdrwy’reiraynnhrymderygaeaf,hiraethydoethionameuhenfywydmoethusynypalasaugynt,a’uhamheuoneubodarberwylffôl.Fegeirnewidcywairynytrydyddpennill,sy’nsônamydoethionynnesáuatddiweddeutaith,yndisgyno’rucheldiroeddllawneiraiddyffryndymunolaffrwythlon.Fegeirdelweddauhyfrydyma.Maeiraiohonynt,yrhanfwyafefallai,gysyllDadaucrefyddol:yrhaimwyafamlwgydy’rsônamdriphrenynerbynyrwybren–adlais,wrthgwrs,o’rtaircroesarGalfaria;sônhefydamddynionynchwaraedisamarian,adlaiso’rmilwyrRhufeinigynbwrwcoelbrenamddilladCristadegyCroeshoeliad.CyrraeddBethlehema’rstablo’rdiwedd,ondnidyw’rhenŵrynmanyluynghylchyprofiadnacyndisgrifio’rolygfa,dimonddweudynsyml:‘roeddo’nfoddhaol’.

15

Mae’rpedweryddpennillynfwyanodd.Mae’rhenŵrynsynhwyroiddoefa’rdoethioneraillweldymMethlehemnidynunigEnedigaethondhefydFarwolaeth,arunlefelefallaigenedigaethCristarhagargoelo’ifarwolaeth.FegeirawgrymnadoeddydoethionwedillawnsylweddolibethawelsantymMethlehem,ondroeddentynsynhwyrobodrhywnewidwediboderhynny.Ynôlyneucynefin,ernadydyntwedillwyrddirnadeuprofiad,o’iherwyddnidydyntbellachynteimlo’ngartrefol;maentwedieudieithrioiraddauoddiwrtheupobleuhunainsy’ndaliaddoliduwiau’rhendrefn.

Mae’rllinellolafynarbennigoenigmaDgacanodd:‘Ishouldbegladofanotherdeath’/‘Mifyddwni’nfalchofarwolaetharall’.Ymbalfaluawnaethybeirniaidllenyddolwynebynwynebâ’rllinellhon.Ynôlrhaimae’rhenŵrdoethyndeisyfumarwolaethoherwyddeifodynsylweddolifodeifydef–bydysêr-ddewiniaida’udiwyllianta’ucrefydd–wedidarfodynsgildyfodiadCrist.Maeymasylweddoliadoddiwedduncyfnodadechrauunnewydd.YmMethlehemfeweloddydoethioneumarwolaetheuhunainmegis,marwolaetheufforddofyw.Efallai.

Ynteuayw’rdehongliadhwnynrhylythrennol?Ayw’rgerddyngweithioarfwynagungwastad?Ai’rbarddeihunsy’nllefaruynrhithuno’rdoethionmewngwirionedd,gyda’rgerddgyfanyndrosiad,ynfetaffor,ameibererindodysbrydola’ihanawsterau,ameiddeisyfiadamFarwolaethyrhenhunana’iEniysbrydolmaesolaw?

Mae’nwerthcofioynycyswlltymaamybeddargraffaddewisoddEliotareigyfereihunymhendeugainmlynedd(dyfyniadauo’iddilyniantdiweddarachogerddi,ei‘FourQuartets’):‘Inmybeginningismyend…Inmyendismybeginning’/‘Ynfynechraumaefyniwedd…Ynfyniweddmaefynechrau’.Atydiwinyddionefallai,ynhytrachna’rbeirniaidllenyddol,ydylidtroiamesboniadaryllinellolaf.Ondsutbynnag,maemoddmwynhau’rgerddarsawllefel,hebgaeleichllorioganeihamwysedd,achaelpleserohonihebboeni’normodolamsicrwydddehongliad.

GruffyddAledWilliams

16

‘TaithyDoethion’(T.S.Eliot)

’Roeddhi’noerpanddaethomni,Yradegwaetha’o’rflwyddynArgyfertaith,athaithoeddmorhir:Eira’nddwfnaryffyrdda’roerni’nbrathu,Ynnhrymderygaea’.A’rcamelodynddolurus,eutraedynbrifo,ynddrwgeuhwyliau,Yngorweddilawrynyreirameiriol.WeithiaufehiraethemAmypalasauhafaiddaryllechweddau,a’rterasau,A’rmerchedsidanaiddyngweinidiodfelys.

Ynadynaichi’rgyrwyrcamelodyntynguacyncwynoAcynrhedegiffwrdd,yndyheuameudioda’umerched,Athanau’rnosyndiffodd,a’rdiffygcysgod,A’rdinasoeddynelyniaethus,a’rtrefi’nanghroesawgar,A’rpentrefi’nfuduracyncodicrocbris:Migawsomniamsercaled.Ynydiwedd’roeddynwellgennymdeithiodrwy’rnos,Ganfachuambellgyntunweithiau,Gyda’rlleisiau’ncanuyneinclusDau,ganddweudMaigwiriondeboeddhynigyd.

17

YnaardoriadgwawrdaethomilawriddyffryndymunolAoeddynirahebeiraa’iborfeyddynbêr,Gydanantredegogamelinddŵryncuro’rtywyllwch,Athriphrenynerbynyrwybrenisel,Acharlamaihengeffylgwynymaitharyddôl.Ynadaethomatdafarnadailgwinwydduwchlintelydrws,Chwellawwrthyporthynchwaraedisamddarnauarian,Athraedyncicio’rcostrelicrwynllawngwin.Ond’wyddainebddim,acfellyfeaethomymlaenAchyrraeddfinnos,’runeiliadcynprydGangaelhydi’rlle;’roeddo(miallechchiddweud) ynfoddhaol.

’Roeddhynigydamsermaithynôl,’rwy’ncofio,Acfe’igwnawnoeto,ondmirownarglawrYrholiadyma,Hyn;agawsomni’nharwainyrhollfforddamEnedigaethneuamFarwolaeth?’Roeddynaeni,ynsicr,’RoeddgennymdysDolaethadimamheuaeth.Miwelaisieniamarwolaeth,Ond’roeddemwedimeddwleubodynwahanol;’RoeddyGeniymaYningtostachwerwinni,felMarwolaeth,einmarwolaeth.Aethomynôli’ncynefin,yteyrnasoeddhyn,Ondhebfodyngartrefolynomwyach,odanyrhendrefn,Gydadieithriaidynanwesueuduwiau.Mifyddwni’nfalchofarwolaetharall.

cyf.GruffyddAledWilliams

18

GweddiarddechrauBlwyddynNewyddDywedoddyrArglwyddIesuGristwrtheiddisgyblion,‘Heboffi,niallwchchiwneuddim.’Niddweudymae,wrthgwrs,nadoesymdrechnallafurnachydweithio’nangenrheidiolnacynddymunol.Ynwir,ardrothwy’rFlwyddynNewyddmae’nbriodoleinbodyncydnabodeincyfraniadaugwahanol,ganddiolchiDduwambobunsy’nweithgaracynofalusohonom,einbuddiannau,eincapeli.OndcawsomddysguetoelenipamoregwanydymmewngwirioneddaphamoraneffeithiolyweinhollfwriadaudaionushebdrugareddacymyrraethyrArglwyddIesuGrist,drwyeiYsbrydGlân.Ardrothwy’rFlwyddynNewyddcarwneichgwahoddiymunogydamiiweddïoacialwaryrArglwyddameidrugareddacamdywallDadgrasolanertholo'iYsbrydGlân.Llemae’rprintyndrwmneu’nddu,bethamoediifeddwlaciychwaneguein‘Amen’–byddedfelly.Gadewchinigeisio’rArglwyddyneinhollffyrddacniddimondpanfyddpethauwedimyndynsgrecharnom!

Gweddiamobaith OArglwyddDduw,DuwathadeinHarglwyddIesuGrist,yrydymamymostwngi’thddaionigrasoldi.Addolwndi.Yrydymamgydnaboddyddaionia’thamyneddtuagatomwrthinifwrwtremynôldrosyflwyddynsy’ndirwyniben.DiolchwniDnadwytwedicefnuardyblantamfoment,hydynoedynystodyprofiadaucaledaddaethi’nrhan.DiolchiF.Buomynbywyngnghysgodpla’rCofidacyroeddemynteimloeingwendida’nmeidroldebwrthiniwynebugelynnaallemmo’iweld.Arglwydd,diolchwniDamyGwasanaethIechyd,amfeddygon,amnyrsys,amweithwyrcymdeithasol,amofalwyr,amathrawon,amysgolionaphrifysgolion,ambobuna’ncynorthwyoddynddiarbedynystodyflwyddyn.DiolchiF.

19

Arglwydd,wrthiniwynebuBlwyddynNewydd,gwyddomnadyw'rCofidwedicilioo’nDr,acybyddheriauaddawynsgilBrecsitynparhaui’nbwrw.Dysganio’rnewyddbethywpwysoardyras,pwysoardyfraich,pwysoardygariad.Arglwydd,trugarha.DiolchwneinbodwedicaelyfraintoddathludyfodiadIesuGristi’rbydynEmaniwel,ynDduwgydani.Daethostâllawenydd,achyfiawnderaheddwchachariadmewnpersoni’nbyd.Cymaintoeddgorfoleddynefnesiangylionnefunomewncânofawluwchlaweinbydtrist.Arglwydd,dysgniiglus~einioiadnabodtonaumawlengylnef,achaniatâininnauymunoynynefolgân.Arglwydd,agoreincalonnauermwyni’ngwefusaufynegidyfawl.Gweddïwndroseincapeli.GweddïwndrosblantyrysgolionSul.Cadwanhwrhagpobniwedaphobcam.Arglwydd,deleddyDeyrnas.Gweddïwndrosyrhaiyneinplithsyddwedicefnu,nidynunigargapelachwrdd,ondarnatD,OArglwydd.Wneidifodyndirionwrthynta’udenu’nôlatat?Atyrofnus,tyrdynagos.Wrthyrhaisy’nbywgydasalwch,trugarha.Wrthyrhaisy’nbywyngnghaethiwedofn,neuchwerwedd,neusy’nmethumaddau,trugarha.A’rrhaisy’nlluddedigarydaith,yncloffi,ynblinodanbwysaueuhamgylchiadau–addoidiatynti’wcynnal?Arglwydd,trugarhaAgweddïwndrosdyEglwys,Iesuda.AwneidieinhadnewyddudrwydywallDadnertholo’thYsbrydGlân?Ac,Arglwydd,awneididdechrau’radnewyddiadhwnnwynfynghaloni?ArglwyddIesuGrist,Arwaethafeinhamgylchiadau,einhofnaua’nhansicrwydd,rydymamddatganmaidyeiddodiydym.ArglwyddIesuGrist,rydymyndewisrhoieinhymddirieda’nffyddynotacrydymamgamui’rflwyddynnewyddgydathi’ngwmpeiniacynarweinydd.

Amen.

20

CarolPlygainDewchallan,bawb,o’chcartrefclydIddathlupenblwyddmwya’rbyd,OndblemaeCrist,palemaeCrist?Mae’ndristnadydywynycrud.Welllawenhawn,maeyneinplithOndnidynsymudmegisrhith,Disgleiriomae,disgleiriomaeErpobrhywwaefelperlogwlith.CansynddoEfcryawneinffydd,Hwnydywanrhegmwya’rdydd,Dewchbawbi’rwledd,dewchbawbi’rwledd,HyfrydywgweddyrIesurhydd.OsIesullwydyrIddewyw,Iniymae’nwaredwrbyw,DrwyGymrufad,drwyGymrufadYnFeddygrhadagwirFabDuw.Cyd-ddathlwn,bawb,mae’r‘rhyfedd’rinHeddiwynfalmi’ndyddiaublin,EinHarglwyddDa,OArglwyddda,Tiyweinbara,Tiyw’rgwin.

VernonJones

21

DyddGweddi’rByd–5Mawrth2021

ByddDyddGweddi’rByd2021yncaeleigynnalar5Mawrth2021ac,felarfer,maegwasanaetharbennigwedi’ilunioargyferyrachlysur.Ytrohwn,paratowydygwasanaethganChwioryddCristnogolVanuatua’rthemayw‘AdeiladwcharSylfaenGadarn’.Arochrarallybyd,ynyCefnforTawel,2000ofillDroeddi’rdwyrainoAwstralia,ymaegrŵpo80oynysoeddsy’nffurfioVanuatu.Mae’rtraethauodywodduagwyn,ypysgodlliwgarsy’nnofioynyrîffcwrel,a’radarhyfrydyncreuamgylcheddhudol,ondetomae’rynysoeddhynyndioddefynsgilstormyddtrofannol,daeargrynfeyddaswnamisobrydi’wgilydd.Gelwirarferched,dynionaphlanti‘AdeiladuarSylfaenGadarn’abywmewnundod,cariadaheddwchyngnghyd-destunyramrywiaethethnigadiwylliannoltebygi’rhynageirynVanuatuacmewnllawermanarallynybyd.Amfanylionpellach(ynSaesneg),ewchi:hops://www.wwdp.org.uk/

22

Capel y Garn

Llongyfarchiadau calonnog i’r canlynol: Marjorie Hughes ar ddathlu ei phen-blwydd yn 90 oed;

Mair ac Alun Jenkins ar enedigaeth ŵyr bach, Dewi Glyn, mab Aled a Kathryn;

Elina Davies ar enedigaeth gorwyr, Evan, mab Hazel a Mathew;

Nans Morgan ar enedigaeth gorwyres, Nyfain, merch Gruffudd a Mari

Nyfain fach yn ymweld â’i hen fam-gu, Nans Morgan, am y tro cyntaf, gyda Gruffudd, ei thad

23

CrisFonDrwy’rpost,felarfer,ydyddo’rblaencyrhaeddoddyrhifynolafamelenio’rcylchgrawnCris>on,Tachwedd/Rhagfyr2020.MaeCris>onyngylchgrawndeufisolagyhoeddirganFwrddCyhoeddi’reglwysiisod:EglwysBresbyteraiddCymru,YrEglwysFethodistaidd,YrEglwysyngNghymru,UndebBedyddwyrCymru,UndebyrAnnibynwyrCymraeg,a’rEglwysGatholigRufeinig.YParchedigOwainLlŷrEvans,Caerdydd,yw’rgolygyddadewisirthemabenodolibobrhifyn,acynnaturiolddigonythemaytrohwnyw‘Geni’.Ynyrhifynhwnceirunarbymthegoerthyglauachroesairsy’nadlewyrchu,fwyneulai,gynnwysyrhifynnaueraill,acamrywiaetheangogyfranwyr.Gellirdarllenpobrhifyn,sy’nunneuddwydudaleniboberthygl,ynhamddenolahwylusiawn.Nodirymaenghreifiauogynnwysyrhifynhwn:‘Bethlehem’,EmlynDavies;‘Genedigaetha’rGair’,CarwynGraves;‘Genisy’narwainataileni?’AronTreharne;‘YsbrydCristyneintywysienedigaethnewydd’,JohnRoberts.Ynbersonol,fefyddai’ngwerthfawrogi’nfawrgyfraniadAledLewisEvanssy’nymddangosbronynddieithriadarddechraupobrhifynarffurfgweddi,a’rtrohwn‘Gweddi’rGeni’.Maeeigyfraniadbobamserynffresiawn,ynwahanoli’rdisgwyl,acyneichprocioifeddwlaciddweudyrhynsyddyneincalonnaumewnfforddmorgynnilachynnesfelynydyfyniadhwn:

ODad,rydymyndysDoniEniynyrhuddincymeriadawelwnyneinhenoedamyneddgara’usirioldebynwynebu’rfeirws.Diolch,ODad,amyrhollwaithtawelawneirdrosot–amygorchwylionbachnawyddomniamdanynnhwyngnghymunedauaceglwysiachapeliCymru.Pethauawneirynycysgodionhebchwennychcymeradwyaethnachlodgweladwy...Yneincysgodiunig,anoddacofnusambelldro,diolchwnpanfyddsiopawedieiadaelwrthydrws,a’rsgwrsa’rcodillawobellynaileniynomhydermewndynoliaethachymdeithas...WrthinigofiodyEniymMethlehemaphanddawblwyddynnewydd,boedi’thGariaddigaeleienifwyfwyyneincalonnauoll.

Diolchynfawr,Aled,unwaitheto.Edrychwnymlaenatyrhifynnesafpantaw’rthemafydd‘Newid’,ac,wrthgwrs,diolchabendithDuwarymdrechionpobunsy’nysbrydoliacyngweithioarycylchgrawn.

InaTudnoWilliams

24

SwyddogionyrOfalaethCadeirydd:MarianBeechHughes,yGarn

Is-gadeirydd:MrsInaTudnoWilliams,CapelSeionYsgrifennydd:GruffyddAledWilliams,

Bronafon,Dolau,BowStreet,Aberystwyth,Ceredigion,SY245AE(ffôn:01970820664;ebost:[email protected])

Cyfraniadauargyferyrhifynnesaferbyn6Mawrthi’rgolygydd:MarianBHughes,14MaesyGarn,BowStreet

01970828662;[email protected]

Grŵp Help Llaw – Capel y GarnErnadyw’rGrŵpyncyfarfodarhynobryd,mae’rymdrechioniestyncymorthynparhau,achyfrannwyd£60tuagatWaterAidynystodymisoedddiwethafhyn.

RydymynparhauigasglunewidmânatWaterAid,acmaepotelbwrpasolynfestri’rGarnidderbynunrhywroddion.

Rydymhefydyncasglustampiausyddwedi’udefnyddioargyferydeillionetoeleni.

Felly,byddemynddiolchgaramunrhywstampiau,e.e.oddiaramlennieichcardiauNadolig,i’wcyflwynoi’relusenarbennigyma.Cofiwchadaelrhimynotua1cmogwmpasystampiauwrtheutorriallan.

Diolchambobcefnogaeth,

Shan(01970828268)Ann(01970828163)

Caption