crkveno prikazanje

SREDNJOVJEKOVNA DRAMA

SREDNJOVJEKOVNA DRAMA CRKVENA DRAMA

liturgijska drama

crkveno prikazanje misterij mirakul moralitet

crkvena drama (vrsta) fikcionalno djelo specifi na sadr aja u kojem nema autorskih komentara, a pisana je u obliku dijaloga; nadre ena je podvrstama: liturgijska drama i crkveno prikazanje

crkveno prikazanje(podvrsta)

nastalo za potrebe pu kih pobo nosti i uvjetovano novom primjenom i prakti kim ivotom. Ta dominantna funkcija je uvjetovala niz osobina na osnovi kojih se crkveno prikazanje moglo odvojiti od vrste crkvene drame, ali i od podskupine liturgijskih drama.

ad crkveno prikazanje

Namijenjenost novom krugu gledalaca uvjetovala je: prelazak na narodni jezik, izlazak iz crkvenog prostora na trg ispred crkve, spu tanje stila na razinu slu atelja, izravno obra anje gledaocima radi sna nog poticanja emocija i religioznodidakti nog pou avanja.


te su, pak, osobitosti uvjetovale strukturu prikazanja koja ne poznaju podjelu na inove, a naj e e obuhva aju prolog, komentare unutar teksta i epilog. tijekom pravocrtno vo ene radnje bez izra enih dramskih napetosti likovi u njima poprimaju osobine "uloga", nisu psiholo ki razra eni, a postupci su im podre eni strogo kodiranom predlo ku iz kojeg su potekli. Iz takove kompozicije proizlazi i simultana pozornica na kojoj su se u vrijeme vjerskih praznika izvodile predstave.


Ve ina je prikazanja u srednjem vijeku djelo anonimnih autora, a pisana su ona osmera kim distisima koji su ponajbolje odgovarali misaonim dometima tada njeg pu kog ovjeka. U crkvenim prikazanjima jezik postaje narodni, stil se spu ta na razinu slu atelja, pokreta prikazanja postaje puk koji uslijed straha od kazni, koji se narodu utjelovljuje propovijedanjem, te i tra enju oprosta, tovanju nekih svetaca, ali i kultu mrtvih, grijeha i naplate, te brizi za pojedina no spasenje svakoga ponaosob.


Nastanak crkvenih prikazanja. U okviru pu kih pobo nosti po ele su se za potrebe lai kih crkvenih obreda sastavljati lirski tekstovi koji su imali sna no razvijen dramski karakter. Te lirsko-narativne pjesme, koje Kolumbi naziva prvim razvojnim stupnjem pasionskih tekstova, nastale su za pjevanje u bratov tinskim pu kim pobo nostima i u njima su slobodno interpretirani dijelovi teksta evan elja postupnim irenjem motiva i pojedinih epizoda.


Kao primjer spomenuta razvojna stupnja Kolumbi izdvaja dvije kra e tvorevine pod naslovom Pesan od muki Hristovi i Edga usmo elne glase te nagla ava: "Razlike me u njima zapa aju se samo u manjim kvantitativnim promjenama, u ispu tanju ili dodavanju dvostihova, pa pripadaju jednoj jedinstvenoj verziji, zapravo ve spomenutom lirsko-narativnom anru kao prvom i po etnom stupnju hrvatskog pasionskog ciklusa. Oni, kao to je ve re eno, svojom unutra njom organizacijom, temeljenom na upravnom govoru, na dijalogu, postaju podloga za primamljivu i lako ostvarivu te nju za daljnjim osamostaljivanjem dijalo ke fakture."


Takva je osobina navedenih lirskonarativnih tekstova vjerojatno bila poticajnom nekom prepisiva u ili prera iva u da, na temelju iste versifikacijske strukture, izvr i transformaciju lirsko-narativnog teksta u novi anrovski tip.


Taj je prijelaz izvr en kvalitativnim i kvantitativnim postupcima, te se stoga kao osnovna osobina novog - dijalo kog tipa, u odnosu na prethodni, javlja ve i broj dvostihova, a tekst je organiziran kao dijalo ki iskaz, s podjelom na uloge. Vidljivo je to iz tekstova poznatih pod nazivom Pla Marijin ili Pla bla ene gospoje sa uvanim u dvama rukopisima: jednom vrbni kom glagoljskom s kraja 15. st. i jednom rapskom latini kom kojeg je 1471. zapisao Matij Pici .


to se ti e kvantitativna postupka dijalo ki tekstovi u odnosu na prethodne narativne tekstove ire sadr aj, dok su kvalitativni postupci, presudni za prelazak u novi anrovski stupanj, vidljivi, prije svega, u organizaciji dijaloga: "Dijalo ka verzija pasionskih tekstova, u odnosu na prethodnu narativnu fazu, unosi tekstualno i strukturalno izdvojene osobe kao sudionike u upravnom govoru, dijalogu. To su prije svega aktivna dramska, a po nekim elementima i scenska lica, koja ve sa injavaju mali ansambl: Anjel, Gospa (majka), Ivan, Magdalena, Gospodin (sin) i Osip. Me utim, odre enu scensku predod bu pobu uju i pasivna, ali u tekstu prisutna lica kojima se obra aju aktivne osobe. To su, kako je ve navedeno: puk, vratari, idovi ( udiji), vladike erusalimske, otac."


Didaskalije se u ovim tekstovima javljaju ne samo kao oznake tko govori, ve i kome se govori, te pobu uju izvjesnu dinamiku i kretanje. Upravo one posjeduju strukturalnu va nost na osnovi koje su nastali oblici sa svim odlikama dramske koncepcije, tj. s mogu no u scenskog izvo enja.

Prijelaz iz dijalo kih pla eva prema novom anru tzv. dramatizaciji izvr en je zahvaljuju i, tako er, znatnijim kvalitativnim i kvantitativnim pomacima

Kvalitativni pomaci, kao bitni nosioci anrovskog preobra aja, vidljivi su u dosljednoj podjeli itavog teksta na uloge, te vrsto zacrtanoj scenskoj predod bi koja je, bez obzira na slo eniji fabulativni raspon, uskoro postala prikladnom podlogom za sadr ajno obuhvatnije tekstove koji e postati primjerom novih anrovskih struktura.

Najraniji tekst nove skupine knji evnih tekstova u kome su o ite izrazite kvantitativne i kvalitativne promjene je Muka koja se nalazi u Tkonskom zborniku, a koja je nastala krajem 14. ili po etkom 15. stolje a. Taj tekst predstavlja temelj za izu avanje skupine crkvenih prikazanja.

Usporedimo li tako Tkonsku Muku iji sadr aj obuhva a doga aje od Isusove propovijedi i Mandaljenina pokajanja do Isusove smrti i Petrova pla a s Pla em bla ene dive Marije vidljivo je da je Muka neovisno djelo koje u svojih 970 dvostihova sadr i samo 21 dvostih iz Klimantovi eva Pla a.


termini za razvojne stupnjeve dramskih srvj. tekstova: lirsko-narativna pjesma (dramska lauda) dijalo ki pla (dijalo ka pjesma) dramatizirani pla (dramatizacija) prikazanje ili skazanje (uz razvijeniji tip: cikli ko prikazanje)

Prvi stupanj lirsko-narativne pjesme. Prvi takvi tekstovi nastali su za pjevanje u bratov tinskim pu kim pobo nostima; u po etku nisu imali scensku namjenu, no zbog misti ko-asketskog, emotivnog sastavlja eva stava, zbog izravnosti i obostrane komunikativnosti izme u izvo a a i vjernika, sadr avali su i neke dramati ne elemente pogodne za do ivljaj scenske predod be;

Drugi razvojni stupanj dijalo ke pjesme. Preobra aj iz narativnog u dijalo ki tip izvr en je pomakom u kvantitativnim i kvalitativnim postupcima; za razliku od prethodnog tipa koji je u poznatim varijantama imao do 120 stihova, ve najraniji dijalo ki tekst morao je imati oko 500 dvostihova (1953. C. Fiskovi , objavio je Pla latini ke pjesmarice Matija Pici a 1471, a 1960. V. tefani donosi vrbni ki tekst iz kraja 15. st.) tim je tekstovima popunjena praznina u dotad samo pretpostavljenom genetskom nizu hrvatskih pasionskih tekstova; odlika verzije dijalo kih tekstova je u tome to u odnosu na prethodne narativne pjesme oni ire sadr aj

dijalo ka verzija pasionskih tekstova u odnosu na prethodnu narativnu fazu unosi tekstualno i strukturalno izdvojene osobe kao sudionike u upravnom govoru, u dijalogu; to su aktivna dramska, a po nekim elementima i scenska lica koja ve ine mali ansambl: Anjel, Gospa (majka), Ivan, Magdalena, Gospodin (sin) i Osip; i pasivna lica kojima se obra aju aktivne osobe pobu uju odre enu scensku predod bu: puk, vratari, idovi ( udiji), vladike erusalimske, otac; didaskalije koje u tim dijalo kim tekstovima upu uju na obra anje govorniku ili drugim osobama, koje pobu uju odre eno kretanje i dinamiku bile su bitne koji je nekog od novih prera iva a potaknuo da na temelju kvantitativnih i kvalitativnih postupaka sastavi tekst s odlikama dramske koncepcije, s mogu nostima scenskog izvo enja, dakle da produ i genetski niz novim anrovskim tipom.

Tre i razvojni stupanj prvotna dramatizacija; novi kvalitativni skok ali s ve im podudarnostima izme u tekstova dijalo ke i dramatizirane verzije. Dramatizirane varijante postale su nam poznate tek kada je F. Fancev 1938. objavio Pla bla ene dive Marije fra imuna Klimatovi a iz 1505. postoje 4 glagoljska prijepisa koji su po kvantitativnim i kvalitativnim elementima dosta bliski; podudaranja me u varjantnim tekstovima dramatiziranih verzija govore o njihovoj bliskosti i o te nji da to bolje sa uvaju zajedni ke osobine anra kojem pripadaju, a odstupanja pokazuju da je morao postojati mnogo ve i broj varjantnih tekstova no to ih mi danas poznajemo; kvantitativni postupci su znatni ali su ponovo bitniji oni kvalitativni kvalitativni pomaci u smisaonim obilje jima teksta

etvrti razvojni stupanj razvijeno prikazanje. Poslije prvotne dramatizacije pasionskog sadr aja novi rezultat transformiranja te dramske strukture predstavlja tip razvijenog prikazanja, a prvi u kronolo kom slijedu je tekst Muka Spasitelja na ega u glagoljskom Tkonskom zborniku iz kraja 15. i po etka 16. st. (objavio ga je 1939. Fancev) Ta muka u svojih 970 stihova sadr i samo 21 dvostih iz Klimnatovi eva Pla a. Za pretpostaviti je da je morao postojati neki prethodni tekst razvijenog prikazanja u kojem su morali biti zastupljeni dvostisi iz prvotne dramatizacije. Npr Muka Spasitelja na ega iz 1556. podudara se s tkonskim tekstom u 539 dvostihova, ali i u 143 dvostiha s Klimantovi evim tekstom i 134 s Akademijinim tekstom: Tkonski tekst ne pokazuje ve e genetske veze s varijantama prethodnog stupnja, ali tekst Muke iz 1556. sa 140 podudarnih dvostihova s varijantama dramatizacije, daje zaklju iti da je genetska veza u mati nom tekstu toga anrovskoga tipa bila mnogo ve a.

Novi anr ima mnogo iri sadr aj, preko 30 osoba, pove anje broja scena i motiva kao i pasivnih i aktivnih osoba to je utjecalo i na razvoj posebnog podstupnja cikli ko prikazanje: Ja i izraz kvalitativnog pomaka ponovo se uo ava u didaskalijama, a one imaju posebnu ulogu zbog simultane scene, pa upute moraju sadr avati upute za kretanje glumaca na tako slo enoj pozornici; u cikli kom prikazanju u injen je jo jedan kvalitativni pomak izra en je smisao za glumu, preciznije su formulirane geste i mimika, pa upute sadr e vi e pojedinosti. nedostaju podaci o publici i izvo enju.