This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
تفاده ازا اسایش بدت فرسیین ش تعمدل های ...
1391 زمستان 29جغرافیا و توسعه شماره 29/4/1390وصول مقاله :
27/4/1391أييد نهايي : ت 119- 130 صفحات :
BLM و Fargasهای تعیین شدت فرسایش با استفاده از مدلمورد: حوضه ی آبخیز بندره
3وحید غالمی، دکتر 2 دکتر علی اصغر محمدی، 1 مهدی نوجوان
چکیده
شناخت مناطق مختلف یک حوضه آبخیز )به عنوان یک واحد طبیعی برنامه ریزی( از نظر وقوع فرسایش و شدت آن همواره یکی از مهمترین اهداف کارشناسان منابع طبیعی بوده
اند که هرکدام دارایهایی به صورت تجربی ارائه شدهاست. برای رسیدن به این هدف مدل-نقاط قوت و ضعفی می باشند. از جمله مدل هایی که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته
کیلومتر40/28 می باشند که در حوضه ی آبخیز بندره با سطحی معادلBLM وFargasاند مدل های تنها دو عامل فرسایش پذیریFargasواقع در استان آذربايجان غربي اجرا شده است. مدل مربع
شاملBLMنوع سنگ و تراکم زهکشی را در هر واحد سنگی در نظر می گیرد در حالی که مدل هفت عامل فرسايش سطحي، الشبرگ سطحي، پوشش سنگي سطح زمین، آثار تخريب در
سطح زمين، فرسايش شیاری سطحی، آثار رسوبگذاري حاصل از جريان و توسعه ی فرسایش خندقی می باشد که برگرفته از تیپ های فرسایشی می باشد. هدف از تحقیق حاضر بررسی
هریک از مدل های فوق در منطقه ی مورد مطالعه می باشد. نتایج حاصل از دو روش نشان داد وFargasدو كالس فرسايش كم و متوسط در سطح حوضه وجود دارد، بطوري که در روش
% از حوضه داراي شدت27/90% از سطح حوضه دارای شدت فرسايش كم و 72/9همكاران از سطح حوضه ی دارای شدت فرسايش كمBLM 63/50%فرسايش متوسط می باشد و در روش
% از سطح حوضه ی دارای شدت فرسايش متوسط می باشد. همچنین نتایج نشان داد36/49و از سطح اراضی با شدت64/54% از سطح اراضی با شدت فرسايش كم و 206/19در حدود
BLM و Fargas% از سطح حوضه مورد مطالعه در روش 85/73فرسايش متوسط بوده، بنابراین دارای توافق با یکدیگر از نظر شدت فرسایش می باشند.
دکwwwwwwتر آبخwwwwwwیزداری دانشwwwwwwگاه آزاد اسwwwwwwالمی، واحwwwwwwد علwwwwwwوم و تحقیقwwwwwwات تهwwwwwwران ) نویسwwwwwwنده مسwwwwwwؤول ([email protected]
-استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیالن، گروه مرتع و آبخیزداری3
2 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره
فرسایش دقت بیشتری مبذول نمایند
زیرا به طور طبیعی در این مناطق هم فرسایش شدیدتر است و هم امکان
)کردوانی،تشکیل خاک کمتر است . بدین ترتیب شناخت مناطق(7: 1377
حساس به فرسایش و رسوبزا و پهنه بندی آن در قسمت های مختلف یک
حوضه ی آبخیز یکی از موارد اساسی در اولویت بندی مناطق جهت کارهای اجرایی حفاظت خاک و آبخیزداری
می باشد. (359-357: 1997) و همکاران0فارگاس
، روشی را ارائه نمودند که در آن با استفاده از دو عامل فرسایش پذیری نوع سنگ و تراکم زهکشی سعی در شناخت
ای رسوبزا )شدتمنابع منطقه ای نمودند.فرسایش( در سطح منطقه
محققین مذکور روش خود را در در شمال Joaquin Costaحوضه ی آبخیز
شرقی اسپانیا با سطحی معادلkm21500آزمودند که دارای درست نمایی
،(537-545: 1378)% بود. احمدی 5/78 در روشی که به نام روش
ژئومورفولوژی ارائه نموده است با شناسی، شیب،های سنگبکارگیری نقشه
هایجهت، ارتفاع و نیز تفسیر عکس هایهوایی توانسته است به رخساره
فرسایش دست یافته و شدت فرسایش را تعیین نماید. قابل ذکر است که ایشان
روش خود را در حوضه ی آبخیز بابا احمدی در زاگرس جنوبی آزموده و آن
-را برای ایران مناسب تشخیص داده ،(270: 1386)است. سالجقه و دلفاری
با مقایسه روش های کیفی به این نتیجه0EPMژئومورفولوژی و کّمی
رسیدند که روش ژئومورفولوژی به علت در نظر گرفتن عوامل بیشتر دخیل
در EPMدر فرسایش نسبت به روش
زیرحوضه ی خسبان حوضه ی آبخیز طالقان نتایج بهتری را ارائه می دهد.
دهد که درهمچنین نتایج آنها نشان می % طبقات فرسایش مشخص65/45
شده حاصل از دو مدل مشابه بوده ،(286: 1386)است. کریمی و همکاران
GIS0 در محیط SATEEC0با کاربرد مدل اقدام به برآورد رسوب زایی و تهیه ی
نقشه ی شدت فرسایش در زیرحوضه ی سد زاینده رود نمودند و به این نتیجه
رسیدند که مقادیر زیاد تولید رسوب و هایتمرکز فرسایش، در ارتفاعات و شیب
ها می باشد. همچنین اینکناری آبراهه تحقیق نشان می دهد که استفاده از مدل
SATEECمی تواند برآورد قابل قبولی از میزان فرسایش سطحی و شیاری در
های آبخیز کشور داشتهسطح حوضهباشد.
در ارزيابي(265: 1371)جالليان درPSIACدهي با مدل مقدار رسوب
حوضه ی آبخيز شمال کارون به اين دارايPSIAC است که مدل نتيجه رسيده
همبستگي خوبي با مقدار رسوب حاصلسنجي بوده است.از ايستگاه رسوب
، در(84-100: 1372)باقرزاده کريمي پژوهشي در زيرحوضه ی اوزون دره از
اوزن به اين نتيجهحوضه ی آبخيز قزل با مقادير PSIACرسيده است که مدل
گيري شده مطابقت خوبي داشتهاندازه را مناسبEPM0است و همچنين مدل
براي ساير مناطق مشابه منطقه یتحقيق دانسته است.
نيز با پژوهشي(169: 1372) صادقي در زيرحوضه ی اوزون دره براي تعيين
ميزان فرسايش و رسوب با استفاده از داگالسف فورنيه و ،PSIAC،EPMهاي مدل
به اين نتيجه رسيده است که0کرک باي0-Fargas0-Erosion Potential Method 0-Sediment Assessment Tool for Effective Control 0-Geographic Information System 01- Erosion Potential Method02-Kirkby
3
تفاده ازا اسایش بدت فرسیین ش تعمدل های ...
ها بوده و بهتر از ساير مدلPSIACمدل نيز از دقت قابلEPMهمچنين مدل
)قبولي برخوردار بوده است. اسدي در بررسي کاربرد مدل(71- 92: 1374PSIACگيري از روش کيفي با بهره
ژئومورفولوژي به اين نتيجه رسيده است که در مناطق داراي آمار رسوب
هاي هواييتوان با تفسير عکسمحدود، مي و انجام مطالعات صحرايي با استفاده از
روش کيفي ژئومورفولوژي، با تغيير ضرايب مدل با توجه به شرايط منطقه
)کوپايي از مدل استفاده نمود. مسلمي به اين نتيجه رسيده( 107-89: 1376
است که انجام روش ژئومورفولوژي در يک يا چند حوضه ی آبخيز که از آمار صحيح و کافي برخوردار بوده و به
صورت کمي درآيد و با مقادير رسوب آيد، کارا بودهاي مقايسه به عملمشاهده
عنوان يک روش ساده وتواند به و مي هاي فرسايش وفراگير در مطالعه
رسوب مورد استفاده قرار گيرد.
روش تحقیقمنطقه ی مورد مطالعه
حوضه ی آبخيز بندره با مساحت استان آذربایجاندر کیلومترمربع 40/28
پیرانشهر و درغربی و شهرستان )شكلقرار گرفته شمال غرب این شهر
و از نظر موقعيت جغرافيايي بين(154 ، 01 و45تا
14، 08 و 45 طول شرقي و 18، عرض36 و 53، 45 تا 36 و 34
شمالي واقع شده است. ه اع حوضداكثر ارتفتر و3110ح م
ر روجي براباع در خ 1487حداقل ارتف
د. مرا می باشطح دریتر از سزام کدره )دره ی داالوان و بنتي حوض جمعي
ارتنه به روش دو مال و اقليم منطق س بسيار مرطوب مي باشد. از نظر كاربري
% اراضي182/1% ديم، 82/11اراضي اغي،18/0زراعي آبي، ي ب % اراض
كوني و 35/0رتعي45/86% مس % مه یمي باشد.ازنظر زمين شناسي حوض
نندجمورد مطالعه در زون یرجان – س ست اين زون يكي ازه اسرار گرفت قه درت كران اساختاري اياي س زون هه و ازرار گرفتور قربی كش بخش غزي وران مركه زون ايرب بمت غ سرقمت شان، از س زون البرز - آذربايجمال به زاگرس چين خورده، از سمت شردد.دود مي گوي محاد- خ به زون مهابود درتي موجنگي و آبرفدهاي س واحه ادوار مختلف وط به ی مرب حوضدهاين واحند. س زمين شناسي مي باشويمال به سمت ش سنگي منطقه از سدتردد و از شتر مي گوب جوان جن
وژيدگرشكلي آنها كاسته ميردد. ليتول گ سنگ-غالب حوضه شامل شيل- ماسه
و توسعه فرسایش خندقی در نظر ( که دارای نتایج4اند )جدولگرفته شده
اند.از%( بوده85/73قابل قبولی ) آنجایی که با توجه به شرایط طبیعی موجود در کشور مدل خاصی برای
برآورد فرسایش و رسوب به صورت کمی وجود ندارد و اگر هم از مدلی
استفاده شود، یا بیشتر جنبه ی کیفی داشته و یا جزء مدل های وارداتی
محسوب می شود، لذا الزم است و پیشنهاد می شود با مطالعه ی مدل های
مختلف و با در نظر گرفتن عوامل مختلف مؤثر در فرسایش به دنبال ایجاد
مدل های متناسب با شرایط طبیعی کشور باشیم. همچنین با توجه به نتایج،
مدل فارگاس به دلیل در نظر گرفتن عوامل کمتر و در دسترس، جهت تعیین شدت فرسایش در مراحل شناسایی و توجیهی قابل پیشنهاد می باشد همچنین در رابطه با مشکالت مربوط به کمبود
آمار و اطالعات مورد نیاز مدل های مورد های صورت گرفته ازبررسی، در پژوهش
در(340: 1389)احمدی و محمدی، جمله PSIACای که به ارزیابی مدل های مطالعه
با تأثیر عوامل ژئومورفولوژی EPMو اند، با توجه به کمبود آمار وداشته
MPSIACاطالعات مورد نیاز از روش استفاده نکردند و در مقابل با تهیه ی
نقشه ی ژئومورفولوژی و تعیین های ژئومورفولوژی برای تکمیلرخساره
12 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره
بهره گرفته شد. لذا نمونه ی PSIACمدل
تحقیق ذکر شده مجدداً دلیلی بر اهمیت مدل های کمکی چون فارگاس و عوامل ژئومورفولوژی جهت تکمیل کمبودهای موجود، در رابطه با عوامل مورد نیاز-مدل ها و رسیدن به واقعیت زمینی می
باشد. منابع
(. ژئومورفولوژي1378احمدي، حسن )-1 )فرسايش آبي(،1کاربردي، جلد
انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سوم)باتجدید نظر کامل(.
احمدی، حسن؛ علی اصغر محمدی )-2 (. بررسی تخمین رسوب با1389
باEPMو PSIACاستفاده از مدل های تأثیر عوامل ژئومورفولوژی )مطالعه ی
موردی: حوضه ی آبخیز ده نمک(، فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات
. شماره17مرتع و بیابان ایران. جلد 3 .
اربرد1374اسدي، محمد)-3ي ک (. بررسايش وPsiacروش رآورد فرس در ب
طبيعي. دانشگاه تهران.د )-4اقرزاده کريمي، محم (.1372ب
دلارايي مي کرآوردبررساي ب هنجشفرسايش و رسوب و تکنيک هاي س
ايشGISاز دور و ات فرس در مطالعاناک، پايد.خه کارشناسي ارش نام
دانشکده منابع طبيعي تربيت مدرس. (. مطالعات کيفي1371جالليان، احمد )-5
ه یاک در حوضايش خ و کّمي فرس آبخيز شمالي رودخانه کارون، سومينکدهران. دانشاک ايوم خره عل کنگهران و مؤسسگاه ته کشاورزي. دانشتحقيقات خاک و آب وزارت کشاورزي.
(. فرسايش1379رفاهي، حسينقلي )-6 آبي و كنترل آن، انتشارات دانشگاه
تهران. چاپ سوم. (.1386سالجقه،علي؛ صادق دلفاری )-7
مقايسه هاي كيفي ژئومورفولوژي و كّميروشEPMدر برآورد فرسايش و رسوب