-
COMPOSITION DE LA COMMISSION DU RAPPORT ET DES TUDES DE LA COUR
DE CASSATION
Prsidence: M.ChristianCharruault,Conseiller
Secrtariatgnral: M.HuguesAdida-Canac,Conseillerrfrendaire
MmelodieDubarry,Adjointadministratif
PremirechambreCivile: M.Jean-DominiqueSarcelet,Avocatgnral
M.PascalChauvin,Conseillerrfrendaire
DeuximechambreCivile: M.PatriceMaynial,Premieravocatgnral
MmeClaireCoutou,Conseillerrfrendaire
M.SavinienGrignon-Dumoulin,Conseillerrfrendaire
TroisimechambreCivile: M.OlivierGurin,Avocatgnral
M.LaurentJacques,Conseillerrfrendaire
Chambrecommerciale,financireetconomique:
M.ChristianMellotte,Premieravocatgnral
M.GhislaindeMonteynard,Conseillerrfrendaire
Chambresociale: M.JacquesDuplat,Premieravocatgnral
MmeLaurencePcaut-Rivolier,Conseillerrfrendaire
Chambrecriminelle: M.LouisDiGuardia,Premieravocatgnral
M.FabriceDelbano,Conseillerrfrendaire
MmeDominiqueGuihal,Conseillerrfrendaire
MmePascaleLabrousse,Conseillerrfrendaire
MmeLaurenceLazerges,Conseillerrfrendaire
M.PaulChaumont,Conseillerrfrendaire
Servicededocumentationetdtudes:
M.AlainLacabarats,Conseiller,DirecteurduServicededocumentationetdtudes
-
SOMMAIRE
PREMIRE PARTIESUGGESTIONS DE MODIFICATIONS LGISLATIVES OU
RGLEMENTAIRES 7
DEUXIME
PARTIEDISCOURS...................................................................................................
2
TROISIME
PARTIETUDE.........................................................................................................
4
AVANT-PROPOS, par Frdrique
Dreifuss-Netter......................................... 4
LA SANT DANS LA JURISPRUDENCE DE LA COUR DE CASSATION.......
9
QUATRIME PARTIEJURISPRUDENCE DE LA
COUR...................................................................
1
CINQUIME PARTIEACTIVIT DE LA
COUR................................................................................
48
-
PREMIRE PARTIE
SUGGESTIONS
DE MODIFICATIONS
LGISLATIVES
OU RGLEMENTAIRES
REPRODUCTIONAUTORISEAVECINDICATIONDELASOURCE
UTILISATIONCOMMERCIALEINTERDITE
-
P r o p o s i t i o n s d e r f o r m e e n m a t i r e c i v i
l e
9
I PROPOSITIONS DE RFORME EN MATIRE CIVILE
A Bilan sur les propositions de rforme dans le domaine civil
Lecomitdesuivi,composdesmembresdubureaudelaCourdecassationainsiquedudirecteurdesaffairescivilesetdusceau,sestrunile9janvier2008afindexaminerlessuitesventuellementdonnesauxpropositionsderformedestextesdenaturelgislativeetrglementaireenmatirecivilefigurantdanslesrapportsannuelsdelaCourdecassation
Lamodificationdesrglesdeprescriptionenmatiredassurances:
Lesrapports1990,1996,1997,2001et2002soulevaientlaquestiondelasuspensiondudlaideprescriptionpendantladuredespourparlersaveclassureur.
Ladifficulttientaufaitque,dslorsquedespourparlerssengagentaveclassureur,ouquesemetenuvreuneprocduredemdiationdansdesconditionsprvuesaucontrat,lassurnepeutconcevoirquelaprescriptionpuissecourirpendantquilssedroulent;aussi,lesassursnutilisentpaslaprocduredinterruptiondelaprescriptionparlettrerecommandeavecaccusderception.CestlaraisonpourlaquellelaCourdecassationasuggr,ds1997,quilsoitprcisparlaloiquelexistencedepourparlersentrelassu-reuretlassuroulouverturedunepropositiondemdiation,suspendlaprescriptionaussilongtempsquilsdurent.
IlconvientdajouterquunepropositiondedirectiveduParlementeuropenetduConseil004/251du22octobre2004surcertainsaspectsdelamdiationenmatirecivileetcom-mercialeprvoitpoursapartensonarticle7lasuspensiondudlaideprescriptionencasderecourslamdiation;cettepropositionafaitlobjetdunavisduConseilconomiqueetsocialeuropenle9juin2005etdunepremirelectureparleParlementeuropenquilaamendele29mars2007.
Le21novembre2007,leSnataadoptenpremirelectureunepropositiondeloimodi-fiantlarticle2238ducodecivilafindeprvoirqueledlaideprescriptionsoitsuspenducompterdujouro,aprslasurvenancedunlitige,lespartiesconviennentderecourirlamdiationoulaconciliation,ou,dfautdaccordcrit,compterdujourdelapremirerunionoudemdiationoudeconciliation.Ledlaideprescriptionrecommencecourircompterdeladatelaquellelamdiationoulaconciliationesttermine.
Cetextenacependantpasenvisaglhypothseolesparties,sansrecourirformellementuneprocduredemdiationoudeconciliation,entamentdespourparlers.Aussiest-ilpro-posdemodifierainsiquilsuitlardactiondelarticleL.114-2ducodedesassurances:
La prescription est interrompue par une des causes ordinaires
dinterruption de la prescription.
1. rapports1990,1996,1997,2001,2002.
-
10
P R E M I R E P A R T I E : S U G G E S T I O N S D E M O D I F
I C A T I O N SL G I S L A T I V E S O U R G L E M E N T A I R E
S
Elle lest aussi par la dsignation dun expert, linitiative de
lune de parties, la suite dun sinistre, jusqu la notification
lassur du rapport dexpertise, ainsi quen cas de pourparlers entre
lassur et lassureur jusqu la notification de leur fin par lettre
recommande avec demande davis de rception.
Elle peut ltre, en outre, par lenvoi dune lettre recommande avec
accus adres-se par lassureur lassur en ce qui concerne laction en
paiement de la prime et par lassur lassureur en ce qui concerne le
rglement de lindemnit.
Rsolutionjudiciaireducontratdetravailpourinaptitude:
LaCourdecassationmaintientsapropositiondemodificationdelarticleL.122-32-9ducodedutravailpourpermettrelextensiondelarsolutionjudiciaireducontratdetra-vailpouruneinaptitudedontloriginenestpasprofessionnelle2.
Ledirecteurdesaffairescivilessestmontrfavorableauprincipedunetellerforme.Ilatoutefoisfaitobserverquelesngociationsencoursentrelespartenairessociaux,quipourraientaboutirltablissementdemcanismesdindemnisationencasdersolutionducontrat,pourraientrendrecettepropositionsansobjet.
Labrogationdelaloidu30mai857:
Laloidu30mai1857,quilimitaitledroitdagirdessocitsbelgeslgalementconsti-tues3atabrogeparlarticle27II4delaloino2007-1787du20dcembre2007rela-tivelasimplificationdudroit(publieauJOno296du21dcembre2007page20639).
Oralitdesdbats:
Ledirecteurdesaffairescivilesafaitsavoirquesesservicesavaientdoresetdjtra-vaillsurlaperspectivedunerformedelaprocdurecivileencequiconcerneloralitdesdbats,dontleslimitesetlesdifficultsonttsoulignesparlaCourdecassationdanslerapportannuel2003quisuggraitlamodificationdesarticles727,843,871,882et946ducodedeprocdurecivileetR.516-7ducodedutravail4.Toutefois,unetellerforme,nepourratreenvisagequedanslasuitedestravauxmensparlacommissionprsideparleDoyenGuinchardsurlarpartitiondescontentieuxcivils.Onpourraitenvisagerquelleconcerneaussilaprocduredevantletribunaldesaffairesdescuritsocialeetlesjuridic-tionsducontentieuxdelincapacit.
Modificationdelarticle424dunouveaucodedeprocdurecivile5:
Ledirecteurdesaffairescivilessestmontrrservproposdelasuggestion,formu-leen2004,decrerunalinasecondlarticle424ducodedeprocdurecivile,destinlargirentoutematireetpourtouslesrecourslasolutionposeparlarticleL.623-8ducodedecommerce,rservantauseulministrepubliclepourvoiencassationpourdfaut
2. rapports2002,2004,2005.3. rapport2003,page16.4.
rapport2003,page17.5. rapport2004,page14.
-
P r o p o s i t i o n s d e r f o r m e e n m a t i r e c i v i
l e
11
de communication de certaines procdures en matire commerciale.
Il estime que linter-vention du ministre public tat prvu dans
lintrt gnral, toute partie peut invoquer lir-rgularit dune procdure
mene sans son intervention lorsquelle est obligatoire.
Il sest montr en revanche intress par lide de dresser la liste
des procdures dans lesquelles il est prvu lintervention obligatoire
du ministre public et de supprimer une telle obligation lorsquelle
napparaissait pas indispensable.
Abrogation du dernier alina de larticle L. 261-11 du code de la
construc-tion et de lhabitation 6 :
Le directeur des affaires civiles a fait savoir que labrogation
du dernier alina de lar-ticle L 261-11 du code de la construction
et de lhabitation, qui lui parait bienvenue, pour-rait rapidement
intervenir.
Modification de larticle L. 654-6 du code de commerce :
Pour harmoniser le rgime de linterdiction de grer prvue que les
juges pnaux et com-merciaux peuvent prononcer respectivement en
vertu des articles L. 654-6 et L. 653-11 du code de commerce et
mettre en cohrence ces deux textes, il a t suggr dajouter lar-ticle
L. 654-6 du code de commerce, aprs lexpression qui reconnat lune
des personnes mentionnes larticle 654-1 coupable de banqueroute
peut en outre , les mots dans les conditions prvues larticle
653-11, alina 1 .
Le directeur des affaires civiles a indiqu que le ministre de la
justice, qui travaille actuellement sur une refonte du livre VI du
code de commerce, a pris en compte cette sug-gestion qui devrait
tre reprise dans un prochain projet de loi.
B Suggestions effectues au cours de lanne 2007
Modification des dispositions rgissant la procdure du pourvoi,
en matire civile, avec reprsentation obligatoire :
Le 15 juin 2007, le premier prsident a suggr au directeur des
affaires civiles un certain nombre de modifications de dispositions
du code de procdure civile relatives la procdure du pourvoi en
cassation, avec reprsentation obligatoire, qui sont apparues
ncessaires, dune part, pour accompagner le processus de
dmatrialisation des dossiers en uvre devant la Cour de cassation,
et, dautre part, pour prendre en compte certaines modifications des
pra-tiques suivies devant la Cour, rsultant de la jurisprudence de
la Cour mais aussi des dis-positions relevant de la juridiction du
premier prsident.
Sur le premier point, il est apparu que la spcificit de la
procdure de pourvoi impo-sait certains ajustements des textes
actuels pour permettre une mise en uvre effective des dispositions
des articles 748-1 et suivants du code de procdure civile issus du
dcret
6. Rapport 2006 page 13.7. Rapport 2006 page 14.
-
12
P R E M I R E P A R T I E : S U G G E S T I O N S D E M O D I F
I C A T I O N SL G I S L A T I V E S O U R G L E M E N T A I R E
S
no2005-1678du28dcembre2005autorisantlacommunicationlectronique.Cestainsi,notamment,quelesmentionsdeladclarationdepourvoiparaissaientpouvoirtresim-plifies,etlesformalitsincombantaugreffetreadapteslapossibilitderecourirlacommunicationlectronique.
Surlesecond,plusieursmodificationssontapparuesncessaires.
Enpremierlieu,etenaccordaveclOrdredesavocatsauConseildtatetlaCourdecassationetpourentrinerunepratiqueenvigueurdepuisplusdedeuxanssurlefondementdelarticle1009ducodedeprocdurecivilepermettantaupremierprsidentderduiredesdlaisdeproductiondesmmoiresdoffice,ilestapparuopportunderduirelesdlaisdinstructiondespourvois.Ilaainsitproposdepasserdecinqquatremoisledlaidedptdummoireendemande,etdetroisdeuxmoisceluidummoireendfense.
Deuximement,ilapparusouhaitabledemodifierlesdispositionsdelarticle611-1ducodedeprocdurecivile,ennexigeantplusquelasignificationdelarrtattaqusoitpra-lableaupourvoi.
LeConseildtatajugdanssadcisiondassembledu5juillet1985(CGTeta.,req.no21893)quelardactionactuelledelarticle1015restreignaitlesgarantiesessentiellesdesjusticiablesdanslamesureoilprvoitqueseulslesmoyensdecassation,etnonlesmoyensderejet,doiventdonnerlieuavertissementpralableauxparties.Iladonctproposdeprvoirquedsormaislespartiesdevaienttreavisespralablementaussilorsquilestenvi-sagderejeterunmoyenparsubstitutiondunmotifdepurdroitunmotiferron.
Enfin,ilatproposdesupprimercertainesformalitsexigesparlecodedeproc-durecivilequineprsententpasdintrtpourlaprocduredevantlaCourdecassationetalourdissentinutilementlachargedugreffeetdesparties,etparsoucidesimplification,deconfreraupremierprsidentlafacultdedlguersonpouvoirdeconstaterladchancedupourvoi,fautedeproductiondummoireampliatifdanslesdlaisimpartis.
lasuitedunerencontrequisestdroulele26octobre2007,ledirecteurdesaffairescivilesafaitsavoirquelessentieldecessuggestionsseraitreprisdansundcretparatredanslecourantdupremiertrimestre2008.
Modificationdelarticle009-2dunouveaucodedeprocdurecivile:
Auxtermesdelarticle1009-1ducodedeprocdurecivile,horslesmatiresolepourvoiempchelexcutiondeladcisionattaque,lepremierprsidentpeutdcider,lademandedudfendeur,laradiationdelaffairesiledemandeurnejustifiepasavoirex-cutladcisionattaque,moinsquilneluiapparaissequelexcutionseraitdenatureentranerdesconsquencesmanifestementexcessivesouqueledemandeurestdanslimpos-sibilitdexcuterladcision.Ledlaidepremptioncourtalors,selonlarticle1009-2,compterdelanotificationdeladcisionordonnantlaradiation.
Larticle1009-3prvoitquelepremierprsidentautoriselarinscriptiondelaffaireaurledelaCoursurjustificationdelexcutiondeladcisionattaque,saufsilconstatelapremption.
-
P r o p o s i t i o n s d e r f o r m e e n m a t i r e c i v i
l e
1
Cettederniredispositionnacependantpaseutousleseffetsescomptsparlesrdac-teursdudcretdu26fvrier1999enraisondelarglegnraleposelarticle388ducodeprocdurecivileetselonlaquellelapremptionnepeuttrerelevedofficeparlejuge.LadeuximechambreciviledelaCourdecassationauneinterprtationstrictedecetextepuisquelledcidenonseulementquelejugenepeutreleverdofficelexceptiondepremption,maisencorequilnapaslepouvoirdereteniruntempsdepremptionquinestpasinvoquparlesparties(2eCiv.,13janvier2000,Bull.2000,II,no7;2eCiv.,11janvier2006,Bull.2006,II,no15).
CettesituationfaitquunefoislesdossiersradisdurledelaCourdecassationparlepremierprsident,celui-cinepeutconstaterdofficelapremptionquirestesoumiseaubonvouloirdesparties.dfautdedemandeexpressederinscriptiondeleurdossierparlesparties,linstancerestedoncpendantedevantlaCourdecassation.
Or,cesaffaires,enralitmoribondes,etdontlespartiessedsintressent,alourdis-sentinutilementlatchedugreffeetencombrentlaCourdecassation.Leurnombreestloindtrengligeable;ilslvecejour3750.
CestpourquoiilseraitopportundeconfreraupremierprsidentdelaCourdecassa-tion,pardrogationlargledicteausecondalinadelarticle388,lafacultdereleverdofficelapremptiondesdossiersradisdurledelaCourdecassation.Ainsi,ilestpro-posdajouterlarticle1009-2unalinardigdelafaonsuivante:
le premier prsident, ou son dlgu, peut doffice, par drogation la
rgle dic-te au second alina de larticle 388, aprs avoir invit les
parties faire conna-tre leurs observations, constater la premption
.
Untelpouvoirpermettraiteffectivementaupremierprsidentetsesdlgusdassu-rerlebonfonctionnementdelajuridictionetsondessaisissement.
Linvitationfaiteauxparties,linitiativedupremierprsident,garantiraitlerespectduprincipedelacontradiction.
lasuitedelarencontredu26octobre2007,ledirecteurdesaffairescivilesafaitsavoirquundcretparatreprochainementdevraitreprendrecettesuggestion.
C Propositions nouvelles
Propositions de la chambre sociale
Laprotectiondesconseillersprudhommes
Lesmembresdesconseilsdeprudhommesbnficientdunstatutprotecteurdestingarantirleurindpendance.CestainsiquelarticleL.514-2ducodedutravailtendauprofitdesdecandidatauxfonctionsdeconseillerprudhomme,deconseillerprudhommeenfonction,ouencoredancienconseillerprudhommelaprocdureprvuelarticleL.412-18pourlelicenciementdesdlgussyndicaux.LarticleL.531-1prvoitparailleursque
-
14
P R E M I R E P A R T I E : S U G G E S T I O N S D E M O D I F
I C A T I O N SL G I S L A T I V E S O U R G L E M E N T A I R E
S
quiconqueauraportatteinteoutentdeporteratteintesoitlalibredsignationdescan-didatsllectiondesconseillersprudhommes,soitlindpendanceoulexercicergu-lierdesfonctionsdeconseillerprudhommeestpunidunemprisonnementdunanetduneamendede3750euros.
Lerespectparlemployeurdesdispositionsrelativesaulicenciementdessalarispro-tgspeuttoutefoissavrerdifficileenpratiquesilignorequelesalariquillicencieestprotgenqualitdecandidatauxfonctionsdeconseillerprudhomme,deconseillerprudhommeenfonction,ouencoredancienconseillerprudhomme.Labonnefoidelem-ployeurpeutdautantplustresurprisequilsagitduneprotectionlonguedesortequaucoursdunmmemandatprudhomal,lesalaripeutchangerplusieursfoisdemployeur.Lesystmeactuelreposantsurlopposabilitdelaprotectiontiredunepublicitlocalenap-paratdoncpassatisfaisante.
Defaonparadoxale,lebonemployeurestdslorslgalementconduitprocderaurelevdetouslesconseillersprudhomauxdeFranceetseconstituerunfichiermanuel,ouinformatisaprsdclarationlaCNIL.
Aussiest-ilsuggrdemodifier,ainsiquilsuit,lesecondalinadelarticleL.514-2pourclarifierladuredelaprotectionetdinsrerunalinaprcisantlesconsquencesdunlicenciementprononcenmconnaissancedustatutdeconseillerprudhommedusalari.
ArticleL.54-2ducodedutravail:
Lexercice des fonctions de conseiller prudhomme et la
participation aux activits men-tionnes aux articles L. 514-1 et L.
514-3 ne sauraient tre une cause de rupture par lem-ployeur du
contrat de travail.
Le licenciement par lemployeur dun salari exerant les fonctions
de conseiller prudhomme ou ayant cess ses fonctions depuis moins de
six mois est soumis la procdure prvue par lar-ticle L. 412-18 du
prsent code. Il en est de mme du licenciement des candidats aux
fonctions de conseiller prudhomme. Cette disposition est applicable
ds que lemployeur a reu notifi-cation de la candidature du salari
ou lorsque le salari fait la preuve que lemployeur a eu
connaissance de limminence de sa candidature et au plus tard
compter de la publi-cation des candidatures par le prfet. Elle
cesse lexpiration dun dlai de six mois suivant cette publication.
Le bnfice de cette protection ne peut tre invoqu que par les
candidats dont le nom figure sur la liste dpose.
Le licenciement dun salari prononc dans lignorance de sa qualit
de conseiller prudhomme, dancien conseiller prudhomme ou de
candidat aux fonctions de conseiller prudhomme est annul si, dans
les quinze jours compter de sa noti-fication, le salari informe
lemployeur par lettre recommande avec accus de rception de sa
qualit en mentionnant auprs de quel conseil de prudhommes il exerce
ou il a exerc ses fonctions, ou il est candidat. Si lemployeur
envisage toujours de licencier le salari, il dispose dun dlai de
quinze jours pour enga-ger la procdure prvue larticle L.
412-18.
-
P r o p o s i t i o n s d e r f o r m e e n m a t i r e c i v i
l e
1
Lorsque le conseiller prudhomme salari est titulaire dun contrat
dure dtermine ou dun contrat de travail temporaire, il bnficie des
mmes garanties et protections que celles qui sont accordes, par
larticle L. 412-18, aux dlgus syndicaux titulaires de tels
contrats.
Dans les branches dactivit caractre saisonnier, les dlais de
protection dfinis au second alina du prsent article sont prolongs
dune dure gale la priode habituelle dinterrup-tion de lactivit du
salari .
Unmcanismesimilairepourraittretenduaulicenciementdetouslessalarisprot-gsenraisondunmandatextrieurlentreprise,notammentlesadministrateurssalarisdesorganismesdescuritsocialeetlesconseillersdessalaris.
Ledirecteurdesaffairescivilessestmontrfavorablecettesuggestionquiluiparaitopportunemaisncessitedtresoumiselavisduconseilsuprieurdelaprudhomie.Ilafaitsavoirquillarelaieraitauprsduministredutravail.
Proposition de la deuxime chambre civile
Procdure devant les juridictions du contentieux technique de la
scurit sociale
ModificationdelarticleR.43-26ducodedelascuritsociale
Dansleurrdactionissuedudcretno2003-614du3juillet2003,lesdispositionsdelar-ticleR.143-26ducodedelascuritsocialedisposentquelespartiesdevantlaCournatio-naledelincapacitetdelatarificationdelassurancedesaccidentsdutravail(CNITAAT)sontdispensesduministredavocatoudavouetquellescomparaissentenpersonneetprsententleursobservationsoralesoucrites.CesdispositionsfontobligationlaCour,lorsquelleseprononcesurlesdemandesdontelleestsaisie,derespecterdanslensembledesesconsquencesleprincipedeloralitdesdbats(v.endernierlieu,2eCiv.,20juin2007,MmeBelhommec/.CARPIMKO,pourvoino06-15708,arrtno1015F-D).
Lapplicationdecesdispositionssuscite,enpratique,biendesdifficults.LaCNITAAT,dontlesigeestAmiens,estappelestatuer,pourlaFranceentire(ycomprislesdpar-tementsdoutre-mer),dunepart,enappeldesjugementsrendusparlestribunauxduconten-tieuxdelincapacitsurleslitigesnsdeladterminationdelinaptitudeoudelincapacitpermanentepartiellepourlattributiondespensionsdinvalidit,despensionsdevieillessepourinaptitudeautravailetdesrentesaccidentsdutravail,dautrepart,enpremieretder-nierressort,surleslitigestouchantlapplicationdesrglesdelatarificationdurisqueacci-dentsdutravail.Cesdifficultsontdailleurstconfirmes,loccasiondecontactsavecladeuximechambrecivile,parlesmembresdelaCNITAAT.
Lapplicationdesdispositionssusmentionnesducodedelascuritsocialeconduitainsiexigerdesjusticiables,silsnepeuventfaireappelunavocat,serendreenper-sonnelaudiencepoursoutenirleursprtentions.UnetelleexigenceparatexcessiveeugardladimensionminemmentsocialedeslitigesdontlaCNITAATestappeleconna-tre.Ilnestpascertain,audemeurant,quellesaccordepleinementauxdispositionsdes
-
16
P R E M I R E P A R T I E : S U G G E S T I O N S D E M O D I F
I C A T I O N S L G I S L A T I V E S O U R G L E M E N T A I R E
S
articles R. 14327 et suivants du code de la scurit sociale qui,
sagissant de linstruction des affaires, donnent un caractre quelque
peu hybride la procdure applicable devant la CNITAAT.
Cest pourquoi il est propos de complter les dispositions de
larticle R. 14326 du code de la scurit sociale dun second alina
dispensant les parties de comparatre personnellement ds lors
quelles ont fait parvenir en temps utile des conclusions dment
motives.
Proposition de rdaction : Toutefois lenvoi avant la clture de
linstruction, par lettre recommande avec demande davis de rception,
de conclusions motives supple la comparution per-sonnelle ou la
reprsentation des parties .
Application des dispositions de droit commun sur la procdure
orale
La question de la comparution des parties conduit dailleurs
sinterroger, plus largement, sur lensemble des rgles de procdure
applicables devant les juridictions du contentieux technique de la
scurit sociale. On observera en effet que, contrairement la
solution retenue tant pour les juridictions du contentieux gnral de
la scurit sociale (article R. 14217) que pour les tribunaux du
contentieux de lincapacit (article R. 1436) , aucune disposition du
Code de la scurit sociale ne renvoie, sagissant de la procdure
suivie devant la CNITAT, aux dispositions du code de procdure en
labsence de dispositions spcifiques. Certes il est fait application
par la jurisprudence des dispositions du code de procdure civile ,
mais sans quaucune disposition ny renvoie expressment.
Cest pourquoi il est propos de complter les dispositions du code
de la scurit sociale par un article ( insrer dans les dispositions
relatives la procdure devant la CNITAT).
Proposition de rdaction : La procdure devant la Cour nationale
de lincapacit et de la tarification de las-surance des accidents du
travail est rgie par le livre Ier du code de procdure civile sous
rserve des dispositions de la prsente sous-section .
Le directeur des affaires civiles fait observer que les
ministres concerns (justice, travail) ont mis en place un groupe de
travail sur les juridictions sociales qui traite tant de
lorganisation que de la procdure. Ces propositions pourraient tre
reprises dans le cadre des travaux subsquents.
Il ajoute quen application de larticle 74 du code de procdure
civile, les dispositions du livre premier du code de procdure
civile sappliquent devant toutes les juridictions de lordre
judiciaire statuant en matire sociale, sous rserve des rgles
spciales cette matire et des dispositions particulires chaque
juridiction. Il en rsulte quen vertu de cette disposition, le livre
premier du code de procdure civile est dores et dj applicable
devant la
. Suivant ces deux dispositions, la procdure applicable devant
le TASS et le TCI est rgie, sauf disposition particulire, par les
dispositions du livre 1er du Code de procdure civile.. Larrt
susmentionn du 20 juin 2007 a t rendu ainsi au double visa de
larticle R. 1436 du code de la scurit sociale, ensemble larticle
46, alina 1er, du code de procdure civile.
-
P r o p o s i t i o n s d e r f o r m e e n m a t i r e c i v i
l e
17
Cour nationale de lincapacit et de la tarification de lassurance
des accidents du travail, sous rserve des dispositions propres la
matire sociale et cette juridiction. Nanmoins, il estime que la
proposition de la Cour de cassation prsente un intrt dans un souci
daccessibilit au droit. En effet, ajouter cette disposition, cest
affirmer la similitude de rgime entre toutes les juridictions de
scurit sociale. En outre, un article de cette nature va dans le
sens de lharmonisation de la procdure au sein du contentieux gnral
et du contentieux technique de la scurit sociale qui doit tre
recherch.
Proposition de la troisime chambre civile
Abrogation de larticle 1792-4 du code civil
Larticle 1724 du code civil dispose que :
Le fabricant dun ouvrage, dune partie douvrage ou dun lment
dquipement conu et produit pour satisfaire, en tat de service, des
exigences prcises et dter-mines lavance, est solidairement
responsable des obligations mises par les arti-cles 1792, 1792-2 et
1792-3 la charge du locateur douvrage qui a mis en uvre, sans
modification et conformment aux rgles dictes par le fabricant,
louvrage, la partie douvrage ou lment dquipement considr.
Sont assimils des fabricants pour lapplication du prsent article
:Celui qui a import un ouvrage, une partie douvrage ou un lment
dquipement fabriqu ltranger ;Celui qui la prsent comme son uvre en
faisant figurer sur lui son nom, sa mar-que de fabrique ou tout
autre signe distinctif .
Ce texte, introduit dans le code civil par la loi du 4 janvier
17, ne donne aucune dfinition prcise des lments dquipement
entranant la responsabilit solidaire (habituellement appels EPERS)
et ne fournit aucune liste douvrages susceptible de constituer des
EPERS.
La troisime chambre civile a donc t amene interprter le texte ce
quelle a fait de manire restrictive limitant ainsi son application.
Mais la suite dune rbellion dune cour dappel, lassemble plnire de
la Cour de cassation par un arrt du 26 janvier 2007, a qualifi
dEPERS des panneaux isothermes destins ldification de btiments
industriels en adoptant une dfinition plus large de cette notion
dans les termes suivants : Ayant constat dune part, que des
panneaux isothermes, commands par le locateur douvrage, avaient t
fabriqus sur mesure, une fois leurs dimensions dtermines, afin de
rpondre des exigences sanitaires et thermiques spcifiques, dautre
part, que les amnagements effectus sur le chan-tier taient
conformes aux prvisions et directives du locateur douvrage, et que
les panneaux, conus et produits pour le btiment en cause, avaient t
mis en uvre sans modification, la cour dappel en a exactement dduit
que le fabricant tait solidairement responsable des obli-gations
mises la charge du locateur douvrage .
Mais ces panneaux ayant t lorigine de nombreux procs, les
qualifications et motivations des diverses cours dappel saisies
aboutissent des rsultats peu cohrents, la
-
18
P R E M I R E P A R T I E : S U G G E S T I O N S D E M O D I F
I C A T I O N SL G I S L A T I V E S O U R G L E M E N T A I R E
S
qualificationdEPERSntantpasconstantepourlesmmespanneauxsuivantleschan-tiersoilssontutiliss.
LamajoritdeladoctrinecritiquececonceptdEPERSdslorsqueladfinitionrete-nueparlassembleplnirerenddifficileladistinctionentreEPERSetproduitsindiffren-cis,toutlmentdquipementpouvantdevenirunEPERSetquelanotiondamnagementseffectussurlechantierenconformitaveclesprescriptionsdufabricantnestpasclaire-mentdtermine.
Auxtermesdelarrtdu26janvier2007,ilapparatquetoutdpenddescirconstancesdefaitdelespceetdelamotivationdveloppeparlesjugesdufond.Ilsensuitquelefabri-cantdunlmentdquipementnesaitpasdemanirecertainesilestsoumisounonlar-ticle1792-4ducodecivil.Lesfabricantsnebnficientdaucunescuritjuridiquequandlaqualificationdeleursproduitsetdansledoute,ilspeuventtrecontraintsdesassurercommefabricantdEPERSafindesegarantirdunrisqueventuelcequiaugmentelecotdeproductiondesproduits.Lesassureursnesontpasenmesuredvaluerlerisque.
Ilsembledoncopportundeproposerlasuppressiondecetexte,appeledesesvuxparladoctrine.
Audemeurant,cetexteneprsenteplusdintrtmajeurdslorsquelordonnancedu8juin2005portantmodificationdesdispositionsrelativeslobligationdassurancedansledomainedelaconstructionaintroduitdanslecodecivilunarticle1792-7quinoncequene
sont pas considrs comme des lments dquipement dun ouvrage au sens
des articles 1792, 1792-2, 1792-3 et 1792-4, les lments dquipement
y compris leurs accessoires dont la fonction exclusive est de
permettre lexercice dune activit professionnelle dans louvrage
.Ainsi,nombredlmentsdquipementserontdsormaiscartsduchampdapplicationdelarticle1792-4ducodecivil.Pourlesautres,ilresteraitdautresfondementsaumatredouvragepourpoursuivrelefabricantenresponsabilit(responsabilitdedroitcommun,obligationdeconseil,garantiedesvicescachs,obligationdedlivranceconforme,obliga-tiondescurit,obligationdeconformitdueauxconsommateursouresponsabilitdufaitdesproduitsdfectueux).
II PROPOSITIONS DE RFORME EN MATIRE PNALE
A Suivi des suggestions de rforme dans le domaine pnal :
Lecomitdesuivi,composdemembresdubureaudelaCourdecassationainsiquedudirecteurdesaffairescriminellesetdesgrces,sestrunile11fvrier2008afindexa-minerlessuitesventuellementdonnesauxpropositionsderformedestextesdenaturelgislativeetrglementaireenmatirepnalefigurantdanslesrapportsannuelsdelaCourdecassation.
-
19
Extensiondelareprsentationobligatoiredevantlachambrecriminelle:
Cetteproposition,rgulirementformuledepuis200010,napastsuiviedeffet.
Modificationdelarticle223-5-2ducodepnal:
Larticle223-15-2ducodepnal,issudelaloino2001-504du12juin2001quiacorr-lativementabroglarticle313-4dummecode,incriminelabusfrauduleuxdeltatdigno-ranceoudelasituationdefaiblessedunmineuroudunepersonnevulnrable.Pourqueledlitsoitconstitu,cetexteexigequelaminoritoulaparticulirevulnrabilitdelavic-timesoitapparente
et connue de son auteur
.LebureaudelaCourdecassationaproposaurapportannuel2005(page17)desubstituerauxmotsdont
la vulnrabilit est apparente et connue de son auteur
lesmotsapparente ou connue de son auteur .
Ledirecteurdesaffairescriminellesaindiququecettesuggestionpourraitfairelobjetdunamendementdposdansunprojetdeloirformantlaprocdurepnale.
Modificationdelarticle55ducodedeprocdurepnale2:
Larticle551ducodedeprocdurepnaleprvoitquunepartiecivilepeutfairedli-vrerunecitationetquelhuissierdoitdfrersansdlaicetterquisition.Cetextenen-visagequelacitationdlivreparunepartiecivile,personnephysique,etnenvisagepaslecasoelleestdlivrelinitiativedelapartiecivile,personnemorale.LebureaudelaCourdecassationadoncsuggrquelarticle551ducodedeprocdurepnalesoitcom-pltenreprenantlaformulationretenuelarticle648ducodedeprocdurecivile,selonlequelsilerequrantestunepersonnemorale,lactedhuissierdoitprcisersaforme,sadnomination,sonsigesocialetlorganequilareprsentelgalement.
Ledirecteurdesaffairescriminellesafaitsavoirquecettesuggestionpourraitventuel-lementtrouversaplacedansleprojetdeloivenir.
ModificationdelarticleL.22-4ducodedejusticemilitaire(anct.article205)3:
Cettepropositionconsistantre-crireladernirephrasedelalina2delarticle205delafaonsuivante:
Le jury est compos conformment aux articles 254 258-1, 293 305 du
code de procdure pnale, sous rserve des dispositions prvues aux
troisime et cin-quime alinas
atsuiviedeffetparlordonnanceno2006-637du1erjuin2006portantrefonteducodedejusticemilitaire.
10.
rapport2000,page23,rapport2001,page18,rapport2002,page12,rapport2003,page14,rap-port2004,page9,rapport2005,page9.11.
rapport2005,page17.12. rapport2005,page17.13.
rapport2005,page18.
P r o p o s i t i o n s d e r f o r m e e n m a t i r e p n a l
e
-
20
P R E M I R E P A R T I E : S U G G E S T I O N S D E M O D I F
I C A T I O N SL G I S L A T I V E S O U R G L E M E N T A I R E
S
Modificationdelarticle380-4ducodedeprocdurepnale4:
Cetteproposition,consistanttendreladrogationactuellementprvueparlarticle698-7ducodedeprocdurepnaleetcomplterlarticle380-14dummecodepourper-mettrelachambrecriminellededsigner,enappel,letribunalauxarmesdeParisensaformationsigeantavecjury,autrement
compose
,atsuiviedeffetparlaloino2007-289du5mars2007quiamodifilarticleL221-2ducodedelajusticemilitaire.
Modificationdelarticle380-ducodedeprocdurepnale5:
Cettepropositionconsistaitcomplterlarticle380-11ducodedeprocdurepnaleauxtermesduquellaccuspeutsedsisterdesonappelformlencontredunarrtdecondam-nationrenduparunecourdassisesenpremierressort,afinqueleprocureurgnralpuissegalementsedsisterdesonappelformaprsceluiduprvenuencasdedsistementdecelui-ci.Elleatrepriseparlarticle23delaloin2007-291du5mars2007.
Modificationdelarticle584ducodedeprocdurepnale6:
Cettepropositionconsistecrerunnouvelarticledanslecodedeprocdurepnaleafindenjoindreauprocureurgnral,demandeurencassation,dedposersonmmoireaugreffedelaCourdecassationdanslemoisdeladclarationdepourvoi.Elleatsuiviedeffetparlaloino2007-291du5mars2007quiainsrdanslecodedeprocdurepnaleunnouvelarticle585-2quidisposequesauf
drogation accorde par le prsident de la chambre crimi-nelle, le
mmoire du ministre public, lorsque ce dernier se pourvoit en
cassation, doit parvenir au greffe de la Cour de cassation au plus
tard un mois aprs la date du pourvoi.
Modificationdelarticle695-2-2ducodedeprocdurepnale7:
Cettepropositionconsistesubstituerlarticle695-12-2auxmotsquatre
mois dem-prisonnement lesmotsquatre mois de privation de libert
.
Ledirecteurdesaffairescriminellesaindiququeladoptiondecetteproposition,dontleprincipenefaitpasdifficult,estsubordonnellaborationdunprojetderformedumandatdarrteuropendanslequelellepourraittrouversaplace.
B Suggestions nouvelles
Propositionsdelacommissiondervision:
LaCourdervisionestconduiteformulerdeuxpropositionsdemodificationlgisla-tiveconcernantlaprocduredevantlacommissiondervision.
14. rapport2005,page19.15. rapport2005,page20.16.
rapport2005,page20.17. rapport2005page21.
-
21
La premire
suggestionestmotiveparleconstatdelaccroissementdunombredaffai-resnouvellesenregistresdevantelle.De51en1989,lenombrededemandesestpass156en2007.
Or,lexpriencemontrequenombredecesrequtessebornentcritiquerladcisiondecondamnationsansfairetatdaucunlmentnouveau(quandilnesagitpasdelasim-pleinvocationdelaffairedOutreau)ousontformespardescondamnsquiviennentdevoirleurprcdentedemanderejete.Aussiest-ilpropos,pourpermettreauxmem-bresdelacommissiondeseconsacrerpleinementlexamendesrequtesquilemritentdeconfrerlapossibilitauprsidentdelacommissionderejeterlesdemandesmanifeste-mentirrecevablesparunedcisionnonmotive.
Ainsi,seraitajoutlarticle623undernieralinaainsirdig:
Lorsque la demande en rvision parat manifestement irrecevable,
le prsident de la commission de rvision, ou son dlgu, peut la
rejeter (ventuellement) par une dcision non motive.
Ledirecteurdesaffairescriminellesaindiququeladoptiondecetteproposition,laquelleilsemontrefavorable,pourraittrouversaplacedansunfuturprojetderformedelaprocdurepnale.
La deuxime
suggestionrsultedelabsencedenotesdaudiencesdanslesdossierscri-minelsetdelanon-motivationdesarrtsdescoursdassises,quirendentparticulirementdifficilelapprciationdelanouveautdufaitinvoquetdesonimportancequantlaculpa-bilitducondamn.Certes,larticle308ducodedeprocdurepnaleprvoitquelepr-sidentdelacourdassisespeutordonnerquelesdbatsferontlobjetentoutouenpartie,soussoncontrle,dunenregistrementsonore.MaissicemmetexteautoriselutilisationultrieuredecetenregistrementdevantlacourdassisesoudevantlaCourdecassationsai-siedunedemandedervision,ilnapastenvisagquilpuisseltredevantlacommis-siondervision.
Aussiest-ilsuggrdajouterauquatrimealinadelarticle308,aprslesmotsdevant
la cour dassises statuant en appel ,lesmotsdevant la commission de
rvision .
Ledirecteurdesaffairescriminellesaindiququeladoptiondecetteproposition,quineposeaucunedifficult,pourraittrouversaplacedansunfuturprojetderformedelaprocdurepnale.
La troisime suggestionportesurladuredeconservationdesscells.
Lesarticles2124delaloidu23juin1999ontapportdesmodificationssubstantiel-lesaurgimedeconservationdesobjetsplacssousmaindejustice,notamment,quantladuredecetteconservation.
Larticle41-4ducodedeprocdurepnaleprvoit,danssondernieralina,quesilarestitutionnapastdemandeoudcidedansledlaidesixmoiscompterdeladci-siondeclassementoudeladcisionparlaquelleladernirejuridictionapuissacomp-tence,lesobjetsnonrestitusdeviennentpropritdeltat.Ledlai,quitaitdetroisans
P r o p o s i t i o n s d e r f o r m e e n m a t i r e p n a l
e
-
22
P R E M I R E P A R T I E : S U G G E S T I O N S D E M O D I F
I C A T I O N SL G I S L A T I V E S O U R G L E M E N T A I R E
S
jusqucetterforme,atconsidrablementraccourci,etce,danslebut,dvacuerdesgreffeslesnombreuxscellsquiysontentreposs.
Toutefois,cettemesurenestpassansprsenterdetrsgravesinconvnientslgarddelaprocduredervisiondescondamnationspnales.Eneffet,linstructiondesdemandesdervisionpeutncessiterlexamendesobjetsoudocumentsplacssousscells,notammentauxfinsdexpertises,derecherchedADN,decomparaisonbalistique,etc.Ladestructionrapidedecesscellsrisquedefaireobstacle,defaonirrmdiable,detellesinvestiga-tionsdontlancessitatavredansdesaffairesrcentestelles:
laffaireSEZNECquiadonnlieudenouvellesexpertisesdesdocumentssaisis,quiconstituaientlabasedelaccusation;
laffaireDILLS,danslaquelle,enrevancheladestructiondesscellsaentravlinstruc-tiondelarequte;
laffaireRADDAD,danslaquellelesportesplacessousscellsauraientputredtruites;
laffaireLEPRINCE,danslaquelletouslesscells,saufun,transmisauxlaboratoires,onttdtruits.
Ainsidesrequtesnepourronttreinstruitescompltementenraisondeladisparitiondespicesconviction.
Silest,lvidence,ncessairedestatuersurlarestitutiondumaximumdesobjetspla-cssousscells,ilapparatqueleraccourcissementdudlai,quiapourbutdedsencom-brerlesgreffes,prsentedesrieuxinconvnients:
dunepart,ilinciteencoremoinslesjuridictionsetlesparquetsrestituer,ceauprju-dicedespersonnesconcernesparlessaisies;
dautrepart,ilentravelactiondelajustice,encasdedemandedervision,etgale-ment,encasderouvertureduneinformationpourchargesnouvelles,derexamendunedcisionpnaledfinitive(articles626-1etsuivants),danstouslescasouneaffairepeuttrerejuge.
Aussi,ilapparatsouhaitablequunedispositionlgislativepermette,enmatirecrimi-nelle,aucondamndedemanderauministrepubliclaconservationdesscells.Encasdoppositiondecedernier,laquestionseraittrancheparlachambredelinstruction.
Ledirecteurdesaffairescriminellesaindiququeladoptiondecetteproposition,quiprsentesesyeuxunintrtcertain,seraitexpertiseplusavantdanslecadredungroupedetravailconstituparsadirectionpourrflchirlaquestiondelagestiondesscellsjudiciairesdanssaglobalit.
-
DEUXIME PARTIE
DISCOURS
-
D i s c o u r s d u p r e m i e r p r s i d e n t
2
DISCOURSPRONONClorsdelaudiencesolennellededbutdannejudiciaire,levendredi11janvier2008par:MonsieurVincentLamanda,premierprsidentdelaCourdecassation
Laudienceestouverte.
MonsieurlePremierministre,
LaCourvousexprimesavivereconnaissancepourlintrtetlaconsidrationquevousluitmoignezenluifaisantlhommagedevotreprsence.
Cettemarqueappuyedestimelatouche.traversnotrejuridiction,cestlinstitutionjudiciairetouteentirequisetrouvehonore.
Noussommesheureuxdaccueillirlechefdungouvernementpourquilactionestins-parabledelintentionetquiaplaclajusticeaurangdesespriorits.
Madamelegardedessceaux,
Enparticipantcettecrmoniequiconsacrenonlareprisedenostravaux,maisleurpoursuitesousunnouveaumillsime,vousnousaccordezunepreuvesupplmentairedat-tentionsoutenue.
Parmavoix,laCourvouspriedagrertoutesagratitudepourleprcieuxencourage-mentquevousluiapportezainsi.
MonsieurleministredelajusticeduPortugal,
Noussommesparticulirementsensiblesvotrevenue.Lespacejudiciaireeuropensaffirmedsormaiscommeuneralit.Soyezassurquelespraticiensdumondedelajus-ticesemploientlerendrechaquejourplusvivant.
Cestpourmoiloccasiondesaluerlesprsidentsetlesmembresdesjuridictionsinter-nationalesetdescourssuprmesdelUnioneuropennequinousaccompagnentaujourdhui.Ilsnoustmoignent,delaplusbellefaon,leurattachement.
MesdamesetMessieursleshautespersonnalits,
Nousvoussavonsgrdevotrefidlitnosaudiencessolennelles.Ellenousgratifieausenspleinduterme.
Mesdames,messieurs,mescherscollgues,
Quandlannetournesursesgonds,cenestplusletempsdesedsoler,nidegmir.Danslapriodeosinstallelhiverdeschoses,lhiverdescursdoitsachever.
-
26
D E U X I M E P A R T I E : D I S C O U R S
26
Lecielrconfortelaterreparlapromessedunsoleilplushautdejourenjour.Ltafinidtremort.Cestbienletempsdelespranceetdesheureuxsouhaits.
Suivonslesecretmouvementdelanature.Gardons-nousdeteinterdhumeurchagrinecessemainesetcesmoisdontnulnepeutprvoircequilsseront.vitonsaussidenousdupernous-mmesenpeignantdecouleurssombresnosinstitutionsetceuxquilesservent.
rpter:bonneanne!,nousdevrions
finirparnousouvrircequenousnonons.
Onneprditpasquelanneserabonne.Onnensaitrien.Ondclaresimplementquilfautchoisirdelimaginerbonne,cetteannequicommence.
Lacoutumenestpaslaseuleraisondetantdaimablesmessageschangs.Touscesvuxsontdessignes.Endisposantnosrsolutionsdanslesensquilsexpriment,nousseronsfortscontrecespetitsmauxquinesontrien,maisdontladclamationtristefaitpourtantquelquechose.
Puissions-noustouspartagercethumblebonheurenespoir!
Heureux2008pourchacundentrevous!
Monsieurleprocureurgnralvousavezlaparole.
* * *
Merci,Monsieurleprocureurgnral.
Je me concentre de plus en plus dans ma matire ; je my concentre
tellement, je vis tellement hors de toute socit et de toutes
affections du cur que jen suis crain-dre () de devenir avec le
temps une machine droit, comme la plupart de mes semblables, gens
spciaux, sil en fut jamais
Ainsiseconfiaitunamiundenosancienscollgues,AlexisdeTocqueville.
Aujourdhui encore, nombre dentre nous pourraient exprimer une
semblableproccupation.
Lafonctiondejugerestunenobletchedunerareexigence.Plusquelexercicedunmtier,cestunengagementdetoutltre.Plusquefaondtre,raisondtre,unedifficileaccessionuneplushauteinterrogationhumaine,unsenspluslevdelavie,richetou-joursdesourcesirrvles.
LesfemmesetleshommesquiserventlajusticeenFrancenelefontpasmcanique-ment,maisscrupuleusement,avechumanit.
-
D i s c o u r s d u p r e m i e r p r s i d e n t
2727
Lajusticehumaniselesconflits.Elledveloppeuneculture,uneposture,presquunephilosophiedurenouvellementdesrelations.Ellelibrelesparoles.Elleritualiselesdbats.Encelaaussi,elleestprofondmenthumaine.
Uneaffairesetransmuetoujoursunpeuendevenantprocs.
Sadresserunjuge,cestdjcivilisersademande.Lejusticiableformulesavrit.Ilestobligdesexpliquer.Maisilestaussicontraintdentendrelediscoursdelautre.
Leprtoireestunlieuprivilgidexpression,dcouteetdquilibre.
Unprincipeessentielyestmisenuvre:celuidelacontradiction.Lesrponsesauxmoyensinvoqusdepartetdautre,leschangesdepices,dargumentations,depreuves,dinjonctions,deprotestations,derserves,ainsiqueleurexamencroisfontprogresserlaprocdurejusquaujugement,etsouventvoluerlespointsdevuelesplusantagonistes.
Dansledomainejudiciaire,enprincipe,leverbeprcdetoujourslaction.Laparole,quellesoitcriteouprononce,estaucentreduprocessusdcisionnel,commeunealchi-miedudprissementdeladispute,etluiconfretoutesadimensionhumaine.Lejugepeutainsiquilibreraumieuxlespassions,lesintrts,lespuissances.Sesmotsdoiventtrejus-tes.Ilsprennentalorsleurvraipoids.
Aupnal,parexemple,lchangequiseproduitentreunmisenexamen,unprvenuouunaccus,etsonjugeestparfoissifortquilmarquelunetlautreauplusprofonddeux-mmes:lepremiersesouviendradecemomentprequiluiaredonnplaceparmileshom-mes;lesecondnoublierapascetinstantdcisifquiasuffijustifiersavocation.
Aucivil,jusqulafindelaudience,ladiscussionsenourrit.Lamiseentatdescausesapourobjetessentieldorganiserlacommunicationentretouslesacteursduprocs.
Lamodernisationdelappareiljudiciaireconduitncessairementrnovercetgardnosmodesdeprocder.
LaCourdecassationsestengagersolumentdanslutilisationdesnouvellestechno-logies.Uneconventionatsignele21dcembredernieraveclOrdredesavocatsauxConseils.Dssonapprobationparunarrtquenousvousremercionsdavoirbienvouluenvisagerdeprendre,Mmelegardedessceaux,lespourvois,enmatirecivile,pourronttreformsparvoielectronique.Lesmmoiresetlespicesproduitesleurappuipourronttretransmissousformenumrise.
Ladmatrialisationtotaledesprocduresdevraitdonccommencertreeffectivedevantnotrejuridictiondansquelquesmois.
Enallgeantlescontraintesmatriellesdesmagistrats,desfonctionnairesdugreffeetdesavocats,ellepermettrachacundeconsacrerdavantagednergielamliorationdelaqualitduservicerenduauxjusticiables.
Quetousceuxquiontcontribularalisationdecetambitieuxprojetsachentmareconnaissance.
-
28
D E U X I M E P A R T I E : D I S C O U R S
28
Maislepalaisdejusticenestpasseulementlelieududbatentrelespartiesdevantlejuge.Cestaussilecentreprivilgidundialogueentremagistratsappartenantunmmetribunal,lorsdudlibrsiriche,ousitudesniveauxdiffrents,loccasiondujuge-mentdunrecoursosaffinentlesrflexions,sharmonisentlespositions.
LajurisprudencenestpaslefruitdelaseuleactivitdelaCourdecassation,mmesilacontributiondecelle-ciestdesplusimportantes:leslmentsfigurantsurlaplaquettequiatdposevotreplace,sontlpourentmoigner.
Lesjuridictionsdupremieretduseconddegrconcourentpuissamment,partouchessuccessives,lvolutiondelinterprtationdelaloi.
Situesauplusprsdesjusticiables,bnficiantduconcoursclairdesavocatsetdesavous,ellessontlesvigiesdudroit.LibresdesuivreounonlesdcisionsdenotreCour,ellespeuventtoujours,enadoptantunesolutionnouvelleoudivergente,linvitersinter-rogersurlebienfonddesaproprejurisprudence.
LassembleplniredelaCourdecassationestlinstrumentnatureldecedialogueaveclesjugesdufond.Ellenhsitepas,quandillefaut,revenirsurlesanalysesdenoscham-bres.Dansplusduntiersdescas,elleapprouvelessolutionsinnovantesdescoursdappelquinesesontpasconformeslinterprtationprcdemmentdonne.
Noussouhaitonsamplifier,cetteanne,ledialogueaveclescoursdappel.Encentrali-sant,dansunebasededonnesgreparnotreservicededocumentationetdtudes,touteslesdcisionsquellesrendent,sansselimitercellesfrappesdepourvoi,nouspourrons,laidedunmoteurderecherchesappropri,amliorerlaconnaissancedescontentieux.Ilnesagiraplusseulementdeveillerassurer,parlacensuredelaCourdecassation,lap-plicationuniformedelaloisurleterritoirenational,maisencorederestituerauxcoursdap-pelunevisiondensembledesprocdurestraitesetdeleuroffrirdedisposerdesanalysesthmatiquesetcomparativesquileurparatrontutiles.
Autredialogueindispensable,celuidujugeetdulgislateur.Denombreuxcontactsexis-tententrelaCourdecassationetlespouvoirsrglementairesetlgislatifs.Ilarrivemmequedesformulesdenosarrtsinspirentlesrdacteursdeslois.Enoutre,nouspublionstouslesansunrapportdactivitquiestloccasiondenousadresserceuxqueluvredlabo-rationdudroitintresseetdefairedespropositionsdemodificationdetextes.Depuisplu-sieursannes,unthmedtudeyesttraitdefaonapprofondie.Leprochainporterasurlasant.
Enfin,ledialogueentrelePalaisetlUniversitestdesplusfructueux.Poursuivisurleterraindelancessairevolutiondudroitetdelanonmoinsindispensablescuritjuridi-que,ilmetenscnelacommunautdesgensdejustice,artisansdelajurisprudence,etladoctrine,expressioncollectivedelasciencejuridique.
En2008,serontorganisesdesrencontres,dunenouvelleforme,entredesmembresdegrandesfacultsdedroitetdenoschambres,autourdesujetsdintrtcommun.Pourunjugeuncommentairesavantesttoujoursstimulant.
Cesmultiplesdialoguessenrichissentensecompltant.
-
D i s c o u r s d u p r e m i e r p r s i d e n t
2929
Lajusticeesthumanisme.Elleestvivante,commeestvivelaparolequelleporteetquelledploie.Danslasalledaudience,ledroitpossdeuneforcequiselitdanslaction.Toutsejouedanslchange,toutsyaccomplit.
Oui,lajusticeesthumanisme.Elleestlangagevivant.Si,avecFranoisCheng,onpeutsedclarerprtaffirmerquecestdanslelangagequersidenotremystre,alors,lana-lysedesdcisionsjudiciairesaidepeut-treleveruncoinduvoilesurcemystrehumain.Lirelesminutesdesjugements,cest,dunecertainefaon,lirelhistoire.Suivrelesvaria-tionsdelajurisprudence,cest,enquelquesorte,suivrelestransformationsdelasocit.Portalissoutenaitdailleursquunrecueilbienfaitdescausesclbresserait,chaquepoque,lerecueilleplusinstructifpourlobservateurphilosophe.Ilavertiraitlelgisla-teurdelabontoudelinsuffisancedeslois;lemagistrat,delatendancequildoitdonnersesdcisions;lecitoyen,desvicesquildoitredouteretdespigescontrelesquelsildoitseprmunirdelapartdeshommesaveclesquelsilestobligdevivre.
Defait,lajusticeaccompagnelesmouvementsdelasocit,tantilsagitduneuvrecollective,sanscesseretouche,sanscesseenprogrs.Parfoismme,ellelesanticipe.Elleestlemiroirfidledesontemps.Maisellenennestpasquunsimplereflet.Elleparticipeactivementauxvolutionsculturelles,conomiquesetsociales.Elleestdoncnaturellementaucurdetouslesdbats.
Pourdonnersapleinemesure,lacommunicationorganiseautourdujuge,dansunlieuetuntempsritualiss,demanirepacifieetformalise,requiertdeluiimpartialitetindpen-dance.Etcestdelaqualitetdelasrnitdecettecommunicationquesadcision,rev-tuedslorsdesmmescaractresdindpendanceetdimpartialit,tiretoutesonautorit.
Lejugeestbienplusquunfroidtechnicien,cettemachinedroitqueredoutaitdedevenirAlexisdeTocqueville.Illuirevient,avecscience,curethumilit,derenouvelerquotidiennementcemiracle:jugerhumainementdesaffaireshumaines.Aureste,Tocquevillelui-mmeserefusaitperdresipeuquecesoitdecettehumanitagissante.Ilconcluaitainsisonpropos:Jaimeraiscependantmieuxbrlermeslivresquedenarriverl.
LaCourconstatequilatsatisfaitauxprescriptionsducodedelorganisationjudi-ciaireetquilyalieuenconsquencededclarerlaudienceleve.Maisnotrecrmonienestpaspourautantacheve.
MonsieurlePremierministre,
Vousavezsouhaitvousexprimerpubliquementsurlajusticeetchoisipourlefairecelieuetcemoment.
Sachezcombienlinstitutionquenousservonsyestsensible.
Lesplaiesprofondessontlonguesserefermer.
Cestpourquoinousvoussavonsgrandgrdavoirsaisipourparlerlinstantolesjuri-dictionsfontunebrvehaltesurleurrouteincessante,afindemesurerlecheminparcouruetdenvisagerceluiquisouvredevantelles.
-
0
D E U X I M E P A R T I E : D I S C O U R S
0
Cestunhonneurdevousinviterprendremaintenantlaparole.
* * *
Merci,MonsieurlePremierministre.
Mesdames,Messieurs,mescherscollgues,
Monsieurleprocureurgnraletmoi-mmevousserionsreconnaissantsdebienvou-loirdemeurerquelquesinstantsencorevotreplace,afindenouspermettredereconduireMonsieurlePremierministre,avantdevousretrouverenchambreduconseilonousauronsplaisirvoussaluer.
-
D i s o u r s d u p r o c u r e u r g n r a l
1
DISCOURSPRONONClorsdelaudiencesolennellededbutdannejudiciaire,levendredi11janvier2008par:MonsieurJean-LouisNadal,procureurgnralprslaCourdecassation
MonsieurlePremierministre,
vousavezbienvoulunoushonorerdevotreprsence.Nousvoussommestrsrecon-naissantsdecettemarquedeconsidrationpourlaCourdecassationet,audeldecetteenceinte,pourlinstitutionjudiciaire,considrationdautantplusmarquequevousnousferezdansuninstantlhonneurdeprendrelaparole.
MadameleGardedesSceaux,MinistredelaJustice,noussommestrshonorsetheu-reuxdevousaccueillirdanscettemaisonquiestaussilavtre.
MesdamesetMessieurslesparlementaires,MesdamesetMessieursleshautespersonnalits,soyeztrschaleureusementremercispourcettefidlitparlaquellevousavezbien
voulucetteanneencore,rpondrenotreinvitation.
MonsieurleMinistredelaJusticeduPortugal,Messieurslesprsidentsetmembresdesjuridictionsinternationaleseteuropennes,MonsieurlereprsentantdeMonsieurFrancoFrattini,vice-prsidentdelaCommission
europenne,votreprsencesymboliselepartagedunidalcommun,celuidelEuropedelaJustice,
soyezentrschaleureusementremercis.
* * *
Cetteaudiencesolennellederentre,MonsieurlePremierprsidentVincentLamanda,estlapremireplacesousvotreprsidence.Cestpourmoiloccasiondevousdire,devantcetteminenteassemble,toutlintrtquejetrouveauxrelationsquenousavonsinstau-respourlebiendecetteCour,auservicedelajustice,decedroitduplusfaibleselonlaformuledeJosephJoubert.
Cette audience est de grand apparat. Le cadre, les costumes, les
propos, tout rap-pelle nos traditions. Mais ne nous jugez pas
seulement sur cette pompe et sur ce faste. Nous ne confondons pas
tradition et immobilisme .
Ainsisexprimaitenceslieux,voiciquaranteans,MonsieurlePremierprsidentMauriceAydalot.Sesparolesontconservtouteleuractualit.Parsonoffice,notreCoursenracinedanslatraditionmais,parsonactivit,ellesinscritdanslamodernit.LaCourdecassation
-
2
D E U X I M E P A R T I E : D I S C O U R S
2
constitueaujourdhuiunecommunautdeprsde500personnes,hommesetfemmes,magis-tratsetfonctionnairesdetoutesgnrations.
Entresesmurs,sontabordeslesquestionslesplusdiverses,enparticuliercellesquitra-duisentlatransformationdenotresocit,samodernisation,sonancragedanslUnioneuro-penne,quilsagissedudroitdelafamille,dudroitconomiqueetsocial,decetimmenseterritoirequeconstituentlesnouvellestechnologies,oududroitpnalappliquauxnou-vellesformesdedlinquance.
LalgitimitquelesmagistratsdelaCourdecassationacquirentparleurculturejuri-dique,ilslarenouvellentparuneadaptationconstanteauxnouvellesnormesdudroitetparladoptiondesmthodesdetravaillesplusmodernes.Puisantdessourcesdocumentairesaujourdhuisivaries,presqueexhaustivesetbiensouventinstantanesquediffusentlesbasesdedonnesinformatises,ilsontcur,parcesmoyensmodernes,derpondredanslesmeilleursdlaisuneattentedejusticetoujoursplusimpatiente.
Ledroitestmaintenant en ligne
etcetterapiditdanslaractionnestpaslamoin-dredesqualitsdansunesocittoujoursmarqueparuneplusfortejudiciarisation.NotrecostumeparatdescendudestableauxquiornentcetteCour,maiscellesetceuxquilespor-tentappartiennentbienautroisimemillnaire.IcinestpasdemiselaharanguedeJulesMicheletexhortant
les scribes sortir du bulletin des lois, carter les montagnes de
papier timbr qui cachent la nature .
* * *
Cenestcependantpasseulementdecesquestionsquejevoudrais,vousentretenir.Ladiversit,lamodernitdelaCourdecassationsont,biensr,lobjetdenossoinslesplusquotidiensmaisilmesemblequecesimpratifssontdsormaissuffisammentreconnus,pourquelonenfasselconomiedevantlesplushautesautoritsdeltat.
Non,cestdesujetsdinterrogation,voiredinquitude,quetraiteramonpropos.Jvoquais,lorsdeladernireaudiencederentre,lacrisequetraverselajustice,crisedidentitsus-citepardesremisesencausesansappel,crisedeconfianceprovoqueparderaresmaisaccablantsdysfonctionnementsquiconstituentautantdeblessures.Ilatmaintesfoissou-lignlancessitdadapterlefonctionnementdelinstitutionjudiciaire,derformeretderevisiterlesfondamentaux,quecesoitlagestiondesressourceshumaines,laformationdesmagistrats,oulancessairerationalisationdelorganisationjudiciaire.
Larformedelacartejudiciaireestcetgardissuedecetterflexion.Elledoitcetitreconsidrerlafoisunedemandetoujourscroissantedejusticeetlancessairesp-cialisationdescontentieux.Sanscetteapprocheglobale,cetterformenerpondraquetrspartiellementauxdfisquenousposeaujourdhuilamodernisationdelinstitution.CestaudemeurantcequeleConseilsuprieurdelaMagistratureasouligndanssondernierrap-portenobservantquecetterefonte
ne peut se limiter une slection purement gographi-que tendant
rduire le nombre des juridictions, mme si cette rduction constitue
un de ses objectifs. Cest pourquoi les rformes venir devraient
sattacher retrouver une cohrence entre
-
D i s o u r s d u p r o c u r e u r g n r a l
limplantation des juridictions, les fonctions assignes chacune
dentre elles, et lintrt du justiciable
.JenedoutepasquelimportantecommissionprsideparleProfesseurSergeGuinchardprendraenconsidrationcesexigencesaucoursdesestravaux.
* * *
LesmagistratsetlesfonctionnairesdeJusticesontconvaincusdelancessitdecetterformecommedetoutescellesquitendentlamodernisationdelinstitution.Confrontsdansleurquotidienlaviolencesoustoutessesformes,sociale,conomiqueoupnale,pre-mierstmoinsquilssontdesactesparfoislesplusinsoutenables,accomplissantleurtcheavecpassion,certainsdentreeuxressententdouloureusementcettecrisedeconfiance,cettefracturenonrsorbeentrenosconcitoyensetlinstitution,cesoupondecorporatisme.
Lemalaiseestperceptibletouslesniveauxdelamachinejudiciaire.Cestpourquoijeparledinquitude.CestcellesetceuxquiserventquotidiennementlaJusticeetquipar-tagentcesentimentquejemadresseraiuninstant.Jeveuxleurdire:accomplissezvotremissionaveclaconsciencedecequevoustesunrouageessentieldenotresocit,accom-plissezvotremissionaveccetteconvictionquelactedejugerimpliqueceteffortperma-nentsursoi-mme,quilestcette
brlure
dontparlaitsibienAlbertCamus.Votrerle,inscritdanslaConstitution,degarantdesliberts,doittrecetgardunencouragementpermanent,afindeconserverintact,malgrlescritiquesetlesincomprhensions,lafoietlapassiondanslaJustice.
* * *
Cesinterrogations,MonsieurlePrsidentdelaRpubliqueasulesprendreencompte,etnousluiensommestrsreconnaissants,lorsquilaconfiauComitplacsouslapr-sidencedeMonsieurdouardBalladurlamissionderflchirlarformedesinstitutionsdelaVeRpublique.
Laquestion,biensrntaitpasaucurdesrflexionsetlenjeutaitplusvaste,quiconcernaitlamodernisationetlerquilibragedesinstitutions,maisellentaitpasindif-frentenonplus,sagissantdelorganisationetdufonctionnementdelunedesinstitutionsessentiellesdelaRpublique.
CestungrandhonneurpourleprocureurgnralprslaCourdecassationdavoirtinvitparceComitprendrepartcedbat,comitdevantlequeljaidfendulidequelesoupon,tellarumeur,estunpoisondvastateuraupointquetoutemiseencause,mmelgre,mmemalfonde,porteatteinteaucrditdelajusticetoutentire.CettejusticedontMonsieurlePrsidentdelaRpubliqueavaittenuprciser,danssalettredemission,queson
indpendance nest pas[...]pleinement garantie, ni sa responsabilit
suffisamment engage.
-
4
D E U X I M E P A R T I E : D I S C O U R S
4
JenauraispaslaprtentiondedirequeceComitmadonnraison,maisjesuisentoutcasheureuxdeconstaterquelesanalysesserejoignentausujetdeladifficilequestiondelaresponsabilitdesmagistrats.
JenveuxpourpreuvelapropositionquiouvrelavoielasaisineduConseilsuprieurdelamagistratureparlesjusticiables.UnConseildontlalgitimitseraitrenforceparunecompositionplusouvertesurlasocitpourdbattreplussereinementavecnonseulementlecorpsjudiciairemaisaussietsurtout,aveclapopulationdenotrepays.
Unetellerforme,quelesmembresdelactuelConseilsuprieurdelamagistrature,avecnombredemagistrats,appellentdeleurvuxsera,jenendoutepas,dterminantepourrtablircetteindispensableconfiancedescitoyensenversleurjustice,confiancequifondelautoritdelachosejuge,confiancequirenforceleliensocialetpacifielestensionsnesdesconflitsinhrentstoutevieensocit.
* * *
Concernantladlicatequestiondustatutduparquet,leComitprsidparMonsieurdouardBalladurpropose,etcelaconstitueunprogrsconsidrable,quelesprocureursgnrauxnesoientplusnommsenConseildesministres,maiscommelexempledeleurscollguesdusige,suravisduConseilsuprieurdelamagistrature.
cetgard,cefutunsujetdefiertpourleparquetgnraldelaCourdecassationdavoirorganis,aveclcolenationaledelamagistratureuncolloquesurlavenirduminis-trepublic.AucoursdecetterichejournedoctobredernierdanslaprestigieuseenceinteduSnat,desuniversitairesreconnusparleurstravaux,desmagistratsfranaisettran-gers,despersonnalitspolitiquesdepremierplan,toutesensibilitconfondue,sontvenuesconfronterexpriencesetopinions.Unanciengardedessceauxasunousdmontrerquelesraisonsayantprsid,endestempspresqueanciens,linstaurationdunrgimeparti-culierpourlanominationdesprocureursgnrauxontperdudenosjoursleuractualitetpartant,leurpertinence.
LeComitprsidparMonsieurdouardBalladurasaisiquilnesagissaitpaslquedunesimplequestiondenuanceetilfautluientrereconnaissant.NousnerpteronseneffetjamaisassezquelaresponsabilitdesmagistratsduMinistrePublic,traverslamiseenuvredunepolitiquedactionpubliquedtermineparleGouvernement,estdtrelegardiendeslibertsindividuelles.
Dansuncontexteolautoritjudiciaireestexposeauxcritiqueslespluscontradictoi-res,lavoixduministrepublicneserapleinementaccepteetrespectequesilimpartialitetleprofessionnalismedumagistratduparquetnefontpaslobjetdecettesuspiciondontjedisaisquelleestunpoison.CetteexigenceatparfaitementtraceparlePrsidentdelaRpublique,lorsquilasouhaitqueleComitBalladurrflchisse,jeciteencore,auxmoyens
dune meilleure conciliation entre lexigence dapplication homogne
par les parquets de la politique pnale dfinie par le Gouvernement,
et la garantie due aux justiciables quaucune considration autre que
judiciaire nintervient dans le fonctionnement de la justice.
-
D i s o u r s d u p r o c u r e u r g n r a l
LafinproposedesnominationsdesProcureursgnrauxenConseildesMinistresestunepremireavance,unpremierpas.Jelesalue.Oui,unpremierpasquipermetdesp-rerquunjour,cesnominationsinterviendrontaveclavisconformeduConseilsuprieurdelamagistraturelinstardenoscollguesdusige.
* * *
MesdamesetMessieurs,
Jenevoudraispascloremonpropossansrendrecomptedelvolutiondelarformeduparquetgnral.Cetterformeadoresetdjportsesfruits,puisquaveclaidedetroisgardesdessceaux,dontvous,MadamelaMinistre,lespremiersavocatsgnrauxsontenplacetandisquelesavocatsgnrauxrfrendaires,quiconstituerontlevivierdesavocatsgnrauxdedemain,existentdj,parleffetdelaloidu5mars2007.CetterformedoitpermettreauparquetgnraldemieuxjouerencoresonrleauprsdesChambresdelaCour,dtrecettepasserelleindispensableentrelejugeetlescitoyens,afinquelarglededroitintgrepleinementlesvolutionsdenotresocitenmutation.Ouvertsurlextrieur,leparquetgnralpeutcontribuerlexpressiondundroitvivant.
lheureolaFrancevaprendrelaprsidencedelUnion,jaigalementsouhaitqueleparquetgnralacclrecetteouverturedansuneperspectiveeuropenne,afindefd-rerceniveauunvritablerseaudexperts,favorisantlexpressiondelanormecommu-nautaireetlaconsolidationdelespacedeJusticeetdelibert.
Leprojetquejentreprends,avecmeshomologuesdesdiffrentstatsdelUnion,deconstitutiondunrseaudesprocureursgnrauxdesCourssuprmeseuropennessins-critdanscetteperspective.
Jevousremercie,MadamelaMinistre,davoirfaitsavoirquevousapportiezvotresou-tienceprojetdeconstitutiondurseaudesprocureursgnrauxdesCourssuprmeseuro-pennesainsiqueMonsieurlePrsidentFrancoFrattini,quiaacceptquenosprochainsentretiensportentsurcedossier,auseulservicedudroit,cesouveraindumondeselonlabelleformuledeMirabeau.
* * *
MesdamesetMessieurs,
ilmeresteencespremiersjoursdejanviersouhaiter,pourvous-mmesetceuxquivoussontchers,unebonneetheureuseetanne.
Jevousremercie.
-
D i s c o u r s d u P r e m i e r m i n i s t r e
7
DISCOURSPRONONClorsdelaudiencesolennellededbutdannejudiciaire,levendredi11janvier2008par:MonsieurFranoisFillon,Premierministre
MadameleGardedesSceaux,MonsieurleMinistredelaJusticeduPortugal,MonsieurlePremierprsident,MonsieurleProcureurgnral,Mesdames,Messieurs,
IlnestpasfrquentquunPremierministreprennelaparoledevantlaCourdecassation.
Envousadressant,aunomdugouvernement,mesvuxlesplusconfiantsetrespectueuxpourcettenouvelleanne,jeveuxpardesmotsclairsdonnertoutesarsonanceauprivi-lgequimestoffertaujourdhui.
Maconsidrationpourlinstitutionjudiciaireprendracineaucurdemesconvictionsrpublicaines.
Decetteconsidration,jetirelacertitudequepolitiqueetjusticepeuventseparlercurouvert.
Nousdemandonsconstammentauxjugesdenouscouter.Ilestlgitimequelesjugessefassententendredenous.Ilestdebonnepratiquequenouspuissionsleurrpondre.
LedialogueentreGouvernementetjustice,nendoutonspas,estdeceuxquelaFranceveutvoirentretenus.
Commelapolitique,ilincombelajusticederechercherdesquilibresnouveauxentrelesaspirationschangeantesdelasocitetlapermanencedesesvaleurs,desonthi-que,decertainsdesprincipesimmuablesdesondroit.
Commelapolitique,lajusticesetrouveconfrontedesexigencesdunevaritdsar-mante,desdemandesparfoisdiscutables,etparfoiscontraires.
Dbrouillerlatechnicitcroissantedelaloi.clairerlesinterfrencescomplexesdesconventionsinternationales,lapparitionde
domainesnouveauxdudroit.Accompagner,enlasurveillant,lajudiciarisationdelasocit.Mnagerunespacelacompassionhumanitaire.Accueilliretreconnatreladtressedesvictimes.Cernerapprcieretcondamnerlgarementdescoupables.Rparerlesprjudices.Expliquer,mesurer,punir,consoler,surveiller,rinsrer.Affronterlabrutalitdunmondedontlesprofessionsdejusticerencontrentdabord,par
principe,lesmanifestationsdedsespoir,deviolenceetdabus.
-
8
D E U X I M E P A R T I E : D I S C O U R S
8
Lasuperpositiondeceslogiquesfaitdelajustice,plusquetouteautre,unetcheinfi-nimentsubtileetgrave.
LaFrancemesureladifficultdesresponsabilitsquellevousreconnat,laconfianceetlareconnaissancequellevousaccordeetlesespoirsquelleplaceenvous.
Inquitedelamobilitdesnormes,elleveuttrouverdansvosarbitrageslesbalisesdununiverstropfluctuant.
Troubleparlafrquenceetparlagravitdesatteintesauxlois,elleattenddevouslascurit,lefficacit,maisaussildictiondesrglesdesensqui,soussonrelativismeappa-rent,doiventcontinuerdergirnotremonde.
Ellecomptesurlinstitutionjudiciairepourresterdignedurespectetdelattachemententiersquellenecessedeluiporter.
CommesoixantemillionsdeFranais,jesuisconscientdelagrandeurdevotreenga-gementdansluvredejustice,etsoucieuxdevoirclairer,aubnficedenotrepays,lesquestionnementspressantsquilcomporte.
Chaquejour,lesprofessionsdejusticeausenslargemagistrats,fonctionnaires,notaires,avous,avocatsctoientlasouffrancephysique,morale,etsocialedesjusticiables.Ellesaffrontentau-dedanslpreuvedeleurconscience,au-dehorslexpressionparfoissvredelinsatisfactiondesmdias,desgroupesdepression,descitoyensparfois.
Chaquejour,lemanquedemoyensetletempsperdulepallierfontdudnuementdesservicesjudiciairesuneproccupationlancinante.
Surcepoint,nulnedoutequelesalarmesdesjugessoientfondes,leursrclamationslgitimes.Cestpourquoijeviensdevantvousporteurdambitionsmajeurespourlinstitu-tionjudiciaire.
DepuisllectionduPrsidentdelaRpublique,etconformmentsonmandat,jaientreprisdengagerlaFrancedansuncyclederformesprofond,dontjeveuxquellemergeplusforte,plusaudacieuse,plussre,plussolidaire.
Autorit,scurit,galitdesdroitsetdesdevoirs,unitdescitoyenssouslaprotectiondelaloi,cesontprcismentdesvaleursdejustice,etcesontlesvaleursquelesFranaisrclament.
Ellesassocientdemaniretroitelinstitutionjudiciairellanpluslargedesrformesinstitutionnelles,conomiquesetsociales.
Lajusticeestdoresetdjdanslarforme.Ilnepeutpasyavoirderenouveaunatio-nalsansunrenouveaudejustice.
Desaffairesrcentesontjetsurlesprocdurescomplexesdelinstruction,delamiseenexamen,delalibrationconditionnelleunesuspiciondontpersonnenivous,nimoi,nilopinionpubliquenenvisagedesaccommoderpluslongtemps.
LattachementdesFranaissadissipationestimprieux.Peut-tregagnerait-ellecequelajusticedpouillecetterobedobscurit,ouen
toutcasperuecommetellequienveloppeencoresonfonctionnement,sonlangage,sesdcisions?
Jesaisetmesuretoutletravailquelesjuridictionsfontencesens,etaupremierchefvotreCour,MonsieurlePremierPrsident,MonsieurleProcureurGnral.
-
D i s c o u r s d u P r e m i e r m i n i s t r e
99
Unaccordvritableseraliseentoutcasentrelesouhaitdesjuges,larflexionduGouvernementetlesaspirationsdescitoyens:lautoritjudiciairequetousrclament,cestuneautoritprestigieuse,efficaceetlisible;uneautoritquiincarneavectransparencelaforceetlarationalitdudroit
Quefaut-ilpourcela?
Ilfautdabordunepolitiquepnalevolontaire.Lactivitlgislativedecesderniersmoissinscritdansunevolontclairementaffirmedugouvernement:laloisurlespeinesplanchers,larformedelacartejudiciaire,lafutureloipnitentiaire,lamiseenplacepro-chaineduncontrleurdeslieuxprivatifsdelibert,leprojetdeloisurlescentresderten-tiondesretpourlescriminelsdangereuxnesontpasdesmesuresdecirconstance,desamnagementscommodes.Cesontdesmesuresdestinescrer,dansundlaibref,lesconditionsindispensablesauretourdelaconfianceetdelefficacit.Unejusticeefficacenerecherchepaslerendementpourlerendement.
Ellenesesoumetpasunelogiquedechiffre.Maiselleserapproche,parlaqualitdesesrponses,duniveaulevdesattentesnationales.JerendshommageRachidaDATI,quiconduitlesvolutionslgislativesncessairesavecbeaucoupdeconstanceetdedroi-ture.Elleasumontrer,parsonaction,quesilesmodalitsdelarformerestaientjusquauboutsujetdedbatetdeconcertation,lecouragedagirduGouvernement,enrevanche,nesengociaitpas.
Pourtrelisible,lajusticedoitaussisavoirregarderdansquelsdomaineselleinter-vient,etselonquellesmodalits:cestdanscetespritqueleministreuvreactuellement,autraversdestravauxengagssurlespossibilitsdedpnalisation,voirededjudiciari-sation,ainsiquesurlarestructurationdescontentieux.
Acerenouveaudelajustice,ilfautdesmoyenssupplmentaires.Cesmoyenssontprogressivementdbloqus.Dansuncontextegnraldecontrainteconomique,lebudgetduministredelaJusticeaugmente.Danslesprochainesannes,deuxministresverrontleurbudgetaugmenterfortement:larechercheetlajustice.Desemploisysontcrs,cestuneexceptionremarquableparmitouslesministresfranais,etuneexceptionjustifie.Lquipementinformatiquerenouvel,lapossibilitdorganiserdesaudiencessousformedevidoconfrences,lanumrisationdesprocdurespnales,linstallationdesportiquesmagntiqueslentredestribunauxsontlespremierssignestangiblesdelentredenotrejusticedanscettemodernittechnologiquequevousappelezdevosvux.
Pourquelarformeaboutisse,ilfautenfincesadaptationsqueleGouvernementrclameavecinsistanceetavecconfiancedelapartdesprofessionsdejustice.Avecinsistance,parcequilfautallervite,pourquedesrsultatsconcretsviennentdissiperlesentimentdimpunitquisattachecertainsdlits,certainsquartiers,certainespopu-lations.Avecconfianceaussi,cartoutconfirmequedansunpaysoleurcomptenceetleurdvouementonttoujourstsouligns,lesgensdejusticeserontlespremiersacteursetlespremiersbnficiairesdesvolutionsengages.
Oui,lesgensdejusticemritentpleinementlaconfiancedelaNation,etlepouvoirquilsincarnentdansltat!
-
40
D E U X I M E P A R T I E : D I S C O U R S
40
Oui,leurrectitude,leurdisponibilit,lexcellencedeleurformationmritentmieuxquelinconfortduncadreancienoleuraction,sisouvent,spuise,etlimagedelajus-ticeavecelle!
Jaiparltoutlheure,mesdamesetmessieurs,delefficacitretrouvedelajustice.Ellenesesparepasdesonautoritmorale.
Cequelegouvernementquejedirigeentendaccompagner,cenestpasseulementunerorganisationtechniciennedesjuridictions.Cestleregaindecetteautoritsymboliquepropre,indpendante,transcendante,qui,dansuntatdedroit,distinguelaJusticedunsimpleinstrumentdepouvoir.
CestdanscettelogiquequesinscritlarflexionactuellesurlarformeduConseilSuprieurdelaMagistrature,etsurlapossibilitdedonnersonindpendancedenouvel-lesgarantiesobjectives.
CestaussidanscettelogiquequesinscritnotreeffortversuneJusticeencoreplusresponsable.
UneJusticeplusresponsabledoitsavoirmontrerauxFranaisquellefaitlemeilleurusagedespouvoirsetdesoutilsquisontdpossentresesmains.LaRvisionGnraledesPolitiquesPubliquesquenousavonslanceseraunpremierpasimportantencesens.Personnenedoutequelleaidefairemieuxapprcierlactiondelinstitutionjudiciaire,commeelleaideramieuxconnatrelapertinenceetlecotdelensembledespolitiquespourlanation.
Vouslevoyez,riendanslactionduPrsidentdelaRpubliqueetdugouvernementquejemnenedessinecereculdelinstitution,cettejusticeaminimadontcertainesinquitu-desquenousentendonsnousprtentleprojet.
Faut-ilquejeleredise?Ilnyaurapasderformesanslajustice.IlnyauraderformedelaJusticequepourlajustice.
Laloidemars2007prvoitlacollgialitdelinstruction.LesFranaislappellentdeleursvux.Desconsidrationspratiques,dmographiques,gographiqueslinterdisentencoreparfois.Nousallonslarendrepossible.
Lasolitudedumagistratfacelaloiestuneralit.Lisolementprofessionnellaredou-ble.Nousallonslesfairereculer,pourquelejugementpuisseserendrehorsdetoutepres-sioncontingente,danslaconsidrationsereineduDroit.
PourdevenircettejusticeprochedontlesFranais,commelesprofessionsdejustice,mettentledsir,nousallonsluidonnerlesmoyensdesemontrerplussouple,plusmobile,plusractive,
Unejusticeproche,cestunejusticedontlesdcisionsportentleureffetloellessontncessaires,etquandellessontncessaires.
Cestunejusticeaccessible,etquiaaccspartoutolalumiredudroitdoitjaillir.Cestunejusticequitablit,auxyeuxdupeuple,leliendirectentrelaloietsoneffet.
Mesdamesetmessieurs,Jentendslavoixdesjuges.Jentendssasagesse.Maisjentendsaussilavoixdunpays
quipresselensembledespouvoirsdassurer,demanireplusdtermine,laprotectiondes
-
D i s c o u r s d u P r e m i e r m i n i s t r e
4141
personnesdesfaibles,desenfants,desfamilles,desvictimesdeviolsetdesvices;sincessaire,pardesdispositionsaudacieuses.
Unprojetdeloiactuellementdiscutprvoitdeprolongerlartentiondecriminelspr-sentantunrisquelevdercidive,au-deldutermedeleurpeine.
CeprojetdeloiconcernequelquesdizainesdecondamnsdangereuxenFrance;endpitdesdoutesquipsentsurlapossibilitdeleurrinsertion,ilscontinuerontderece-voirsoinsettraitements,commelexigecerespectdelindividuquiresteetresteratoujoursenFrancelargledelactionpublique.
Nayonspaspeurdessayer!Soyonsprudents,soyonsrflchis,prenonsletempsetlesprcautionsindispensables,
maisnayonspaspeurdetranscrireenloisnouvellesdesmesuresquiparaissentutileslaboutissementreldutravaildejustice!
Nesparonspaslajusticedumouvementgnralquiencourageaujourdhui,danstouslesdomaines,linitiative.
JassumedevantvouslestravauxaccomplisparleGouvernementetaupremierrangparMadameleGardedesSceaux,pourapporterlaprotectiondenosconcitoyensdesmoyensindits,desmoyensjustesetforts.
Dansquelquesmois,laFranceprendralaprsidencedelUnioneuropenneetjetienssaluericilaprsencedeMonsieurlereprsentantdeMonsieurFrattini,ainsiqueleshau-tespersonnalitsdumondejudiciaireeuropen.Interconnexiondescasiersjudiciaires,for-mationdesmagistrats,leschantiersjudiciaireseuropenssontencours.LaFranceauracurdelesconduireetaveclavolontdelesfaireaboutir.
MonsieurlePremierprsident,MonsieurleProcureurgnral,Mesdamesetmessieurs,
LasolennitvisibledelaCourdeCassationcompteparmisesforces.Elleestlin-dicedeshritagesquiontfaonnnotretraditionjuridique.
Nosprofessionsdejusticedoiventpouvoirsappuyersureux,pourconstruireleursdci-sionsetleurdonnerleurautorit.
Ceshritagesnesontpasnepeuventpastrelachapedecertitudessouslaquelletoutcouragedefairemieux,touteffort,touteinnovationseraientparavancetouffs.Continuonsensembledaffronter,enfaisantvivreceshritages,lacomplexitdestemps.
-
TROISIME PARTIE
TUDE
REPRODUCTIONAUTORISEAVECINDICATIONDELASOURCE
UTILISATIONCOMMERCIALEINTERDITE
-
44
T R O I S I M E P A R T I E : T U D E
LA SANT DANS LA JURISPRUDENCE DE LA COUR DE CASSATION
SousladirectionscientifiquedeMadameleprofesseurFrdriqueDreifuss-Netter,
ontcontribultude:
HuguesAdida-Canac
MichelBlatman
DanileCaron
ClaireCoutou
Anne-lisabethCrdeville
DomitilleDuval-Arnould
DominiqueGuihal
HervGosselin
Jean-PierreGridel
SavinienGrignon-Dumoulin
LaurentJacques
FrdricJenny
ReneKoering-Joulin
RgisLafargue
ClaudeMathon
GhislaindeMonteynard
douardRottier
Jean-DominiqueSarcelet
PierreSargos
MichelTrdez
-
A v a n t - p r o p o s
4
AVANT-PROPOS
Par Frdrique Dreifuss-NetterProfesseur lUniversit
Paris-Descartes
Ausortirdelasecondeguerremondiale,alorsquesefaisaientjourlespromessesdedia-gnosticsplusprcisgrcelaradiologieetdethrapeutiquesefficacestelleslesantibioti-ques,laDclarationdesdroitsdelhommede1946,laquellerenvoieleprambuledelaConstitutionde1958,proclamaitquela
loi garantit tous, notamment lenfant, la mre et aux vieux
travailleurs, la protection de la
sant18.Aujourdhui,alorsquelabiologieetlagntiqueontbouleverslamdecinetraditionnelle,faisantnatrelafoisdimmensesespoirsthrapeutiquesattachslathrapiegniqueoucellulaireetlescraintesdunnouvelasser-vissementdelhommeparlascience,plusdesoixantedix-ansaprsleclbrearrtMercier(Civ.,26mai936,DP936..88,rapportJosserand,concl.Matter,noteE.P.)parlequellaCourdecassationfaisaitbnficierlesmalades,vialobligationcontractuelledumdecin,duderniertatdesconnaissancesscientifiques,laprotectiondelasantreprsenteunenjeujuridiqueconsidrable.Progressivement,dbordantaussibienlecadredelamde-cineclassiquequeceluidudroitinterne,sestdifiunsoclelgislatifetrglementairededroitdelasant,dictpardesexigencesthiquesetjuridiquesimprieuses.Decetensem-ble,faitdestratessuccessivesquienentachentlacohrence,mergentquelquesrepresquelonpeutessayerdedgagerdansunordreapproximativementchronologique.
Laconstructiondundroitdelexprimentationhumaine.LesprocsdeNurembergavaientfaitapparatrelancessitpourlesnationsdesedoterdegarde-fouspourviterjamaislesacrificedtreshumainsaunomdelascience.Dscettepoque,commenaitseprofilerlundesgrandsaxesdelalgislationpourlesannesvenir:laprotectiondesdroitsfondamentauxauregarddesactivitsmdicalesetscientifiques.En1951,Canguilhem,lorsduneconfrenceconsacrelexprimentationsurlevivantani-mal19,dclaraitquele
problme de lexprimentation sur lhomme nest plus un simple pro-blme
de technique, cest un problme de valeur. Ds lors que la biologie
concerne lhomme non plus simplement comme problme, mais comme
instrument de la recherche de solutions le concernant, la question
se pose delle-mme de dcider si le prix du savoir est tel que le
sujet de savoir puisse consentir devenir objet de son propre
savoir. On naura pas de peine reconna-tre ici le dbat toujours
ouvert concernant lhomme moyen ou fin, objet ou
personne.Ilnestdoncriendtonnantceque,unefoismisenplaceunsystmesanitairedequalitacces-sibleauplusgrandnombreetpourconcilierlesexigenceslieslautorisationdemisesurlemarchdesmdicamentsetlaprotectiondespersonnes,sesoitimposeuneloisurla
18. VoiraussilaclbredfinitiondelOMSen1946: La sant est un tat de
complet bien-tre phy-sique, mental et social, et ne consiste pas
seulement en une absence de maladie ou dinfirmit .19.
InLaconnaissancedelavie,LibrairiephilosophiqueJ.Vrin,2medition1998,p.17ets.
-
46
T R O I S I M E P A R T I E : T U D E
recherchebiomdicale,laloiHurietdu20dcembre1988,rcemmentmodifieparlaloidu9aot2004pourtremiseenconformitavecledroiteuropen20.Cesloisreposentsurlesgrandsprincipesquijustifientauplaninternationallexprimentationhumaine:examenparuncomitindpendant,pertinencedelarecherche,respectdelabalancebnfice/ris-queetconsentementclair.
Lmergencedundroitdelabiomdecine.Paralllementlarecherchebio-mdicaleetdansundomainevoisin,unautreaxeimportantconcernelarglementationdesactivitsdebiomdecine,parfoisappeledroitdelabiothique,cequiestuneimpro-pritdelangagecarlthiqueneseconfondniaveclascience,niavecledroit.OnsaitquelaFrance,olaloiCaillavetpermettaitdjdepuis1974lesgreffesdorganes,atlepre-mierpaysenEuropesedoteren1994dunelgislationenglobantlesdonsdlmentsetproduitsducorpshumain,lassistancemdicalelaprocration,lesdiagnosticsantnatauxetlagntique21.Ledispositif,adopttitreexprimentalenprincipepourcinqans,atrexamindixansplustard.Laloidu6aot2004no2004-800relativelabiothiquesedis-tinguedelaversionprcdenteencequelleouvrelaportelarecherchesurlesembryonsetlescellulessouchesembryonnaires22.Cesloisdoiventtremisesenparallleaveclvo-lutionquiaconsacrledroitdesfemmeslacontraception23,puislinterruptiondegros-sesse24etenfinlastrilisationcontraceptive25.Eneffet,toutescesactivitssedmarquentdelamdecinetraditionnelleencequelesatteinteslintgritphysiquedespersonnesnepoursuiventpasunobjectifpurementthrapeutique.Tanttilsagitduneatteintelaper-sonnedanslintrtthrapeutiquedautruicommecestlecasaveclesgreffesdorganes26,tanttderpondrenonunepathologiemaisundsirouunrefusdenfant,tanttdem-pcherlanaissancedenfantsatteintsdepathologiesgraves,tanttenfindeprocderdestestsdiagnosticsouprdictifsdemaladiesgntiquesoudidentifierdespersonnesparleursempreintesgntiques.Lesproblmatiquesattachescesactivitssontvariesmaisellesmettentenjeudesvaleursquidpassentdetrsloinlesobjectifsdeprotectiondelasant.Lerledudroitsentrouveprofondmentboulevers.Laproclamationduprincipederespectdeladignitdelapersonnehumaine27,quidemeureunconceptgomtrievariablerefltant
20.
Surcesvolutions,voirlescommentairesdeD.ThouveninetlabibliographiesouslarticleL.1121-1,CodedelasantpubliquesousladirectiondeF.Dreifuss-Netter,LexisnexisLitec,2medition2007.21.
Ilsagitdedeuxloisdu29juillet1994:loino94-653relativeaurespectducorpshumainetloino94-654relativeaudonetlutilisationdeslmentsetproduitsducorpshumain,lassistancemdicalelaprocrationetaudiagnosticprnatal.22.
Art.L.2151-5ducodedelasantpublique.23.
Loino67-1176du28dcembre1967.24.
Loino75-17du17janvier1975diteloiVeilrelativealinterruptionvolontairedegrossessemodi-fieparlaloino79-1204du31dcembre1979etparlaloino2001-588du4juillet2001relativelinterruptionvolontairedegrossesseetlacontraception.25.
Loino2001-588du4juillet2001prcite.Lastrilisationcontraceptiveconcerneaussileshommes.26.
Cequepermettitreexceptionnellarticle16-3duCodecivil:Il ne peut tre
port atteinte lintgrit du corps humain quen cas de ncessit mdicale
pour la personne ou titre exceptionnel dans lintrt thrapeutique
dautrui.27.
LesprincipesdebaserelatifsauxactivitsdebiothiqueonttinscritsauCodecivilauxarti-cles16etsuivants.Deladignitdelapersonnehumaine,dcoulentlancessitduconsentement,lagratuitetlanonymat.
-
A v a n t - p r o p o s
47
desconflitsidologiques28,questionnelafonctiondudroitquiltireductdelontologie:commelcritCatherineLabrusse-Riou,le
droit est ainsi plac dans une situation difficile, si ce nest
impossible. On lui demande, pour dpartager les philosophies ou les
sciences adver-ses, de dire sur lhomme une vrit quil ne peut pas
dire. Mais en mme temps, on lui rcuse le droit de penser ce quil
doit noncer, savoir le jugement sur les faits et les vrits quon lui
pr-sente, partir de rgles de droit ou de catgories dont le
fondement ou le contenu sont discu-ts ou mme
discrdits29.Malgrcesdifficults,lelgislateurparvienttantbienquemalunquilibrenormatifentredesvaleurscontradictoires.Ledroiteuropen,quecesoitparlintermdiairedelaConventiondOviedononencoreratifieparlaFrance,ouparlebiaisdelajurisprudencedelaCoureuropennedesdroitsdelhommequimetenavantdanscesmatireslamargedapprciationlaisseauxtats30,nefournitquuncadretrsgnral.LedroitfranaisoccupeenEuropeuneplaceintermdiaireentrelespaystendanceutilita-risteetpermissive31etlespaysotouteinterventionsurlevivantestvueavecdfaveur32.
Lapercedelautonomiedelapersonnemaladedanslesdcisionsrelativessasant.Letroisimeaxeimportantdelalgislationmoderneenmatiredesantconcernelesrapportsentrelapersonnemaladeouusagerdusystmedesant33etlesprofessionnels.Onsaitquelaloidu4mars2002,enconsacrantlaparticipationdelaper-sonneauxdcisionsconcernantsasant34,arompuaveclattitudeditedupaternalismemdicalillustrparleProfesseurPortesdanssoncommentaireducodededontologiemdicale(
Tout acte mdical nest, ne peut tre et ne doit tre quune confiance
qui rejoint librement une
conscience).Ilsagitldunetranspositionendroitdelasantduprincipethiquedautonomiequineseconfondpasaveclacapacitjuridique35.Lecodedelasantpublique,sinspirantdunesolutiondicteen2001auprofitdesjeunesfemmesdemandantuneinterruptiondegrossesse,permetauxmineursdesefairesoignerengardantlesecretlgarddestitulairesdelautoritparentale36.Danslemmeordredides,lenouvelarticle
28.
B.Mathieu,Ladignitdelapersonne,queldroit.Queltitulaire?D1996,chronp282;M-LPaviaetThRevet(sousladirectionde),Ladignitdelapersonnehumaine,Economica1999;thique,droitetdignitdelapersonne,MlangesoffertsCh.Bolze,Economica1999;C.GirardetS.Vauchez,Ladignitdelapersonnehumaine.Recherchesurunprocessusdejuridicisation,P.U.F.2005.29.
C.LabrusseRiou,Lavritdansledroitdespersonnes,inLhommelanatureetledroit,pr-sentparB.EdelmanetM-AHermitte,C.Bourgeois1988p159ets.30.
S.Greer,Lamargedapprciation:interprtationetpouvoirdiscrtionnairedanslecadredelaConventioneuropennedesDroitsdelHomme,DossiersDroitsdelHommeno17,2000.31.
CommeleRoyaumeUnietlaBelgique.32.
IlsagitdunepartdepaysfortetraditioncatholiquecommelIrlandeoulItaliemaisaussidespaystraditionjuridiquegermaniqueolacraintedunerenaissancedeleugnismeparalyselacti-vitdebiomdecine.Toutefois,lesclivagessontcomplexes:eneffet,lItalietaitjusquen2003,lelieudetouteslesdrives,tandisquelEspagneoulaGrce,et,plusrcemmentlePortugal,malgrlinfluencedelareligion,ontdeslgislationsquiserapprochentdecellesdelaFrance,etquisontmmepluslibralessurcertainspoints.33.
Cetermeemployparlelgislateurdu4mars2002,quiheurteparfoisparsaconnotationadmi-nistrativesejustifieparlefaitquetouteslespersonnesquiontfaireauxprofessionnelsdesantnesontpasmalades.34.
art.L.1111-4ducodedelasantpublique.35.
DBerthiau,Comprendreleprincipedautonomieendroitdelasant,Mdecineetdroit2006,53-60.36.
art.L.1111-5ducodedelasantpublique.
-
48
T R O I S I M E P A R T I E : T U D E
459ducodecivilissudelaloidu5mars2007relativeauxmajeursprotgsquientreraenvigueurle1erjanvier2009prvoitquela
personne protge prend seule les dcisions relati-ves sa personne
dans la mesure o son tat le permet
.Lesdispositionsrelativesaurefusdesoinsetlafindevie,aveclapriseencomptedesdirectivesanticipes37,confirmentcettepercedelautonomieaudtrimentdupouvoirmdical,aupointquelesmdecinssesen-tentparfoissommsderpondreunedemandeaumprisdeleurpropreautonomie38.
Lindemnisationdesvictimesdedommagesayantleuroriginedanslactivitdesant.Sansallerjusquaccrditerlathse,queleschiffrestendentrelativiser,dunejudiciarisationdelamdecine,ilestdevenubanaldeconstaterquelesactesdedia-gnosticetdesoins,aufuretmesuredeleursophistication,deviennentplusagressifstan-disquelesvictimesdedommagesnesersignentpaslafatalitetrecherchentsinondesresponsables,toutlemoinsdesexplications.Moinsmeurtriersquelesaccidentsdelacir-culationmaisprsentantventuellementuncaractresriel,lesdommagesayantleurori-ginedanslactivitdesantontprovoqulinterventiondulgislateurplusieursreprises,parfoissouslimpulsiondedirectiveseuropennes.Cestlecasdelaloidu31mai1998relativelaresponsabilitdufaitdesproduitsquiavocationsappliquerauxproduitsdesant.Maissurtout,laloidu4mars2002relativeauxdroitsdesmaladesetlaqualitdusystmedesant,complteparlaloidu30dcembre2002,amisenplaceunsystmecompletdindemnisationdesvictimesdaccidentsmdicaux,associantdunemanirecom-plmentaireresponsabilitetassurancedunepart,solidaritnationaledautrepartaveclacrationdelONIAM39.
Laculturedelaprventionetdelaprcaution.Sinulnecontestequenmatiremdicale,laprventiondespathologiesesttoujoursprfrableleurtraitementetsicertainsdispositifsdenatureviterlasurvenancedudommage,telleslesmesuresdeluttecontrelesinfectionsnosocomialesnesoulventguredobjections,ilnendemeurepasmoinsquunsouciexcessifdeprventionpeutentrerenconflitavecleslibertsindividuelles.Cestainsiquelactiondesautoritspubliquesdansledomainedesautorisationsdemisesurlemar-choudelvaluationdesrisquespeuventconduirelimiterlalibertdentreprendredeslaboratoiresoudesproducteursdesubstancesayantuneffetsurlasant40.Maisonassistegalementaudveloppementdemesuresquisadressentdirectementauxindividusafindelesprotgercontredescomportementsdangereuxpoureux-mmes.Linterdictiondutabacdanslensembledeslieuxpublicsau1erjanvier2008constituelillustrationduninterven-tionnismeprventifenmatiredesantquisuscitedesinterrogations.Parlacoercition,ouplussubtilementpardesmessagesquiencouragentchezlesindividuslaconformitlanormesociale,lerisqueestquelasantpubliquedevienne,ainsiquelacritunauteurqubcois,uneentreprise
de normalisation des groupes indisciplins41.
37. .artL.111-11ducodedelasantpublique.38. Voirinfra1.1.1.1.39.
Voirinfra2.2.2.40.
M.-A.Hermitte,Relirelordrejuridiquelalumireduprincipedeprcaution,D2007,Dossierprincipedeprcaution,p.1518.41.
R.Mass,Vsant,inDictionnaireducorps,sousladirectiondeMMarzano,puf2007.
-
A v a n t - p r o p o s
49
Lesnouveauxrlesdumdecin.Lapublicationdesactesduncolloquequisestdroulen200642conduitsedemandersilesprofessionnelsdesant,dontlesdevoirssontdsormaiscodifisdansuncodedelasantpubliquenesontpasdevenusavanttoutlesgestionnairesdunepolitiquedesantoulesmatresduvredunordrepublicsani-taire.Lutilitdelactemdicalquine
consiste plus seulement garantir la sant des indi-vidus mais aussi
assurer une certaine rgulation des
comportements43aurait-ellecontraintlemdecin,unefoisdpouilldesesoripeauxlaDiafoirus,endosserlecostumepasse-partoutdunquelconquetechnocrate?
Danscecontextehtrognedontilvientdtretracunbrefpanoramaetolelgis-lateursemblestrerservlerleprincipal,ildevientloisibledesinterrogersurlaplacedelajurisprudence.Naguresourcequasiuniquedudroitprivdelasant,alorsrduitlaresponsabilitmdicalepourlesdommagessurvenusdanslesecteurlibraldesoins,lejugejudiciaireest-ildepuislorscondamndevenirlabouchedunerglementationtatillonneettechnique?
Leprsentrapportdmontrequilnennestrien.Eneffet,quellesquesoientltendueoulesmodalitsdelinterventionlgislative,leprocsdemeurelelieuolesnouvellesexi-gencesdesantpubliqueseconfrontentaveclesattentesindividuellesdesjusticiables44.Lejugeyesttenudeconcilierlescontraintespolitiques,socialesouconomiquesaveclapriseencomptedelasouffrancedespersonnesmalades,gesouhandicapes,desdtenus,dessalarisexpossdessubstancestoxiquesoudesenfantsvictimesdusaturnisme.Decepointdevue,ladcisionjudiciairedemeurelelieuparexcellencecequeRicurappelaitlejugement
moral en
situation45.Plusquejamais,leprtoireapparatcommelascneosejouentlesgrandestragdiesmodernesquesontlescontaminationstransfusionnellesoulanaissancedenfantslourdementhandicaps.Desaffairesemblmatiques46,enparticulierdansledomainedelaresponsab