Page 1
สฤณ อาชวานนทกล
Fringer | คนชายขอบ
http://www.fringer.org/ปรบปรงจากสไลดทนาเสนอในงานเสวนาเรอง “ชวตในทองนากบโลกาภวตน”
วนท 11 กรกฎาคม 2551
จดโดย มลนธทนา รวมกบ กระทรวงวฒนธรรม และหอนทรรศการศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม
ณ โรงละครเลก หอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม
งานนเผยแพรภายใตลขสทธ Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-
nc-sa) โดยผสรางอนญาตใหทาซา แจกจาย แสดง และสรางงานดดแปลงจากสวนใดสวนหนงของงานน
ไดโดยเสร แตเฉพาะในกรณทใหเครดตผสราง ไมนาไปใชในทางการคา และเผยแพรงานดดแปลงภายใต
ลขสทธเดยวกนนเทานน
แวดวงทางเลอก
Page 2
หวขอนาเสนอ
1. ขอสงเกตบางประการเกยวกบ “ทางเลอก” ของชมชน
2. โมเดลทอาศยความรวมมอกนระหวางรฐและชมชน
ระบบจายตรง (Direct Payment) และตวอยางจากกมพชา
โครงการ CAMPFIRE ในซมบบเว
การบรหารจดการนาโดยชมชนในกานา
3. องคกรการเงนชมชนในไทย
พฒนาการขององคกรการเงนชมชน
แนวคดและการขบเคลอน2
Page 3
ขอสงเกตบางประการเกยวกบ “ทางเลอก” ของชมชน
“ทางเลอก” ตองอยไดและยงยน (viable + sustainable) – ไมอยางนนกไมมประโยชนทจะเลอก เปนเพยง “มายาคตของเสรภาพ”
กรอบและขอบเขตของ “ทางเลอก” เปลยนแปลงอยตลอดเวลาตามความเปลยนแปลงของบรบททางการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม เทคโนโลย และองคความร เชน เมอตนทนของโลกรอนสงขน โมเดลการผลตพลงงานหมนเวยนระดบชมชน กกลายเปนทางเลอกทนาสนใจขนมาได
ขดจากดหลกๆ ของงานวจยเกยวกบโมเดลการพฒนาทางเลอก ทชาวบานทาเองหรอทารวมกบเอนจโอและ/หรอเจาหนาทรฐในประเทศไทยคอ เนนศกษาแต “กรณความสาเรจ” และ “ความเกง” ของปจเจกบคคล (เชน ปราชญชาวบาน) มากเกนไป จนสงเคราะหกระบวนการ และระบบทจะเอาไป “ผลตซา” ยากมาก
โลกาภวตนเปดทางใหกบ “ทางเลอก” ทอาศยการรวมมอระหวางชมชนกบ “คนนอก” มากกวาเดม
3
Page 4
ระบบจายตรง (Direct Payment)(ขอขอบคณขอมลจาก คณเพชร มโนปวตร รองผอานวยการ สมาคม
อนรกษสตวปา (WCS) ประเทศไทย ผเขยนคอลมน “โลกสเขยว” ใน
โอเพนออนไลน : http://www.onopen.com/?cat=81)
4
Page 5
แนวทางการอนรกษทรพยากรธรรมชาต
สมยกอน เปาหมายหลกดานการอนรกษสงแวดลอมคอ “การจดตงพนทอนรกษ” แตในความเปนจรงพบวา พนทอนรกษหลายแหงมกอยแคบนกระดาษ (“Paper Park”) เทานน
แนวทางการอนรกษจงแตกออกเปน 2 แนวทาง ไดแกแนวทางการเสรมสรางประสทธภาพในการจดการพนทอนรกษของภาครฐ เนนการบงคบใชกฎหมาย สรางศกยภาพดานงานวจยและพฒนาบคลากรในพนทอนรกษ ปจจบน “ลาสมย” แลว เพราะความสาเรจขนอยกบคณภาพของเจาหนาทเปนหลก และชมชนขาดแรงจงใจทจะมสวนรวม
แนวทางการจดการ “คน” ทอยรอบ ๆ พนทอนรกษ เนนการทางานรวมกบชมชนทองถน เสรมสรางการมสวนรวมและพฒนาชวตความเปนอย เชอวาเมอคนอยดกนดและมจตสานกในการอนรกษทดแลว จะไมเขาไปทาลายธรรมชาตอก แนวทางนไดรบการตอบรบอยางกวางขวางจากทง World Bank และ UNDP เพราะตอบโจทยเรองสงแวดลอม สงคม และเศรษฐกจไปพรอมกน เปน “การพฒนาอยางยงยน” 5
Page 6
แนวทางการอนรกษแบบจดการ “คน”
แนวทางจดการ “คน” เกอบจะกลายเปน
กระแสหลก โดยการบรณาการอนรกษเขา
กบการพฒนา (ICDP- Integrated
Conservation and Development Project)
และการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชน
ทองถน (CBNRM- Community-based
Natural Resource Management) เปนวธใหชมชนทพงพาการใชทรพยากรอยแลว มาเปนผดแลอนรกษ ใช และจดการทรพยากรดวยตวเอง โดยใชมาตรการตาง ๆ ซงมหวใจสาคญอยทการสรางจตสานกและความพรอมของแตละชมชน
ทผานมาประสบปญหาในหลายพนท เพราะตองใชเวลาบมเพาะ ปรบเปลยนวถชวต และมตนทนมหาศาล
6
Page 7
ระบบการจายตรง
งานศกษาหลายชนตงขอสงเกตวาแนวทางนลมเหลว เพราะไมอาจ
ตานทานกระแสทนนยมได สดทายชาวบานยงคงทาลายทรพยากร
ตอไป ดงนนงบประมาณททมเทไปกเหมอน “ตานาพรกละลายแมนา”
องคกรอนรกษบางแหงจงเรมหนกลบใชระบบจายตรง (Direct
Payment) เพอเปนการสรางแรงจงใจใหชมชนทองถนเขามามสวน
รวมกบการอนรกษ แทนทจะตองไปผานกระบวนการสรางจตสานก
หรอเปลยนแปลงวถชวตของชมชนทองถนเสยกอน
7
Page 8
ระบบการจายตรง
การจายตรง เปนการสรางแรงจงใจทางเศรษฐกจใหชมชนทองถนหน
มาอนรกษธรรมชาตแทนการทาลาย มหลายรปแบบและกอใหเกดผล
โดยตรงกบการอนรกษแตกตางกนออกไป
การจายคาตอบแทนใหคนในชมชนเพอสงเสรมการอนรกษ เชน จางพราน
ใหมาเปนเจาหนาทอนรกษ
การสนบสนนงบประมาณใหหนวยงานทดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต
การสรางรายไดใหชมชนผานชองทาง “การทองเทยวเชงอนรกษ”
การครอบครองกรรมสทธในการบรหารจดการพนทนน ๆ เชน การระดม
ทนซอพนทธรรมชาตเพอนามาจดตงเปนเขตอนรกษเอกชนหรอศนยศกษา
ธรรมชาต
8
Page 9
โครงการอนรกษนกนาหายากในกมพชา
Northern Plains เปนทงหญาธรรมชาตผสม
ปาเตงรงและพนทชมนาอนอดมสมบรณ
ขนาดใหญอยในประเทศกมพชา และยงเปน
แหลงอาศยและวางไขของนกหายากใกล
สญพนธหลายชนด โดยเฉพาะนกชอนหอยดา
(White-Shouldered Ibis) และนกชอนหอยใหญ (Giant Ibis) ทใกลสญพนธและมอยทนท
เดยวเทานนในโลก
ตงแตปลาย 1990 เรมมการกอตวอยางเงยบ ๆ ของโครงการ Ecotourism หลายโครงการ
หนงในนนคอโครงการทองเทยวเชงอนรกษนกหายาก (Tmatboey Ibis Tourism Site) โดย
จดตงคณะกรรมการหมบานอนประกอบไปดวยตวแทนทมาจากการเลอกตง 9 คน มหนาท
หลกคอจดการ “กองทนพฒนาหมบาน” ในนามของชมชน
9
Page 10
โครงการอนรกษนกนาหายากในกมพชา (ตอ)
ดาเนนโครงการหลก 2 โครงการ
โครงการทองเทยวเชงอนรกษ โดยจดใหพนท
บรเวณนนเปนแหลงทองเทยว สาหรบนกดนก
โดยไกดทองถนไดผลตอบแทนจากการพา
นกทองเทยวไปดนก และเกบคาบรการจาก
ทพก (Home stay), อาหารและเครองดม
โครงการปกปองรงนก (Bird Nest Production
Program) เนองจากการเกบไขนกมาขายเปนภย
คกคามทสาคญทสดตอความอยรอดของนก
ในโครงการนรฐจงใหเงนตอบแทนแกชาวบานท
พบรงนกและดแลรกษารงนกไปจนกวาลกนกจะ
ออกจากรง รวมทงมเจาหนาท 2 คนคอยดแลตรวจสอบและตดตามผลงานเตมเวลา 10
Page 11
โครงการอนรกษนกนาหายากในกมพชา (ตอ)
เมอถงป 2004 รฐจงออกกฎใหพนทแหงนเปน
พนทอนรกษ หามลาสตว
ถาสมาชกคนใดไมเคารพกฎการรกษารงนกหรอฝา
ฝนลานก แผนการทองเทยวทงหมดจะถกยกเลก
ทนท หรอไมผฝาฝนจะตองถกตดสทธจากการ
ไดรบผลประโยชนตาง ๆ
หลงจากดาเนนการมาระยะหนง โครงการนเรมเปน
ทรจกมากขนในกลมนกดนก นกทองเทยวเพมขน
และมแนวโนมวาจะใชเวลาทองเทยวนานขนทกป
ทาใหเกดรายไดหมนเวยนในชมชนมากขน
เฉพาะป 2006 – 2007 การทองเทยวสรางรายได
ใหกบชมชนกวา $7,000 ซงเมอเทยบกบรายได
50 เซนตตอวนของชาวกมพชาแลว นถอเปนความ
แตกตางอยางมนยสาคญ 11
Page 12
ผลของโครงการอนรกษนกนาหายากในกมพชา
ประชากรนกมจานวนเพมขน ปญหาการลานกลด
ลงอยางมนยสาคญ รวมทงยงสรางทศนคตใน
เรองการอยรวมกบนกของชาวบานใหดขน
เพราะสมาชกชมชนรวานกและสตวปาอนๆ เปน
แมเหลกดงดดนกทองเทยว
รายไดจากโครงการนกวา 80 เปอรเซนตตกอย
กบชาวบานโดยตรง เปนการสงเสรมการสราง
รายไดอยางถกกฎหมายใหชาวบาน แทนท
จะตองเสยงหารายไดจากการลาหรอขโมยลกนก
ซงผดกฎหมาย 12
Page 13
สรางความเขาใจเกยวกบการจดสรร
พนทเพอการอนรกษใหกบชาวบาน
ถอเปนวธแกปญหาทเสยตนทนนอยและ
มประสทธภาพเมอเทยบกบวธอน ๆ
ปจจบนคณะกรรมการหมบานสามารถรบผดชอบ
ดแล และจดการการทองเทยวไดดวยตวเองเกอบทงหมดแลว
จดแขงของทงสองโครงการอยทการเชอมโยงเปาหมายการอนรกษ เขากบแนวทางการดาเนนงานโดยตรง และมระบบการสารวจตดตามประชากรนกทชดเจน
ใช “เงน” สรางแรงจงใจในทางทเออตอการอนรกษอยางยงยน 13
ผลของโครงการอนรกษนกนาหายากในกมพชา (ตอ)
Page 14
14
โครงการ CAMPFIRE ในซมบบเว
Page 15
วฒนธรรมชมชนในซมบบเว
ชาวบานกวา 5 ลานคนอาศยอยใน
‘พนทชมชน’ (communal land) ซงกนพนท
กวาครงประเทศซมบบเว ทกคนเปนสมาชกเผา
ซงแตละเผามเสาสลกรปสตว (totem)
ชนดตาง ๆ เปนสญลกษณ ซงบงบอกวา
หามสมาชกในเผาฆาสตวชนดเดยวกบทสลกอยบนเสาของเผาตนเอง
ในชมชนมความเชอททาหนาทเปนกลไกควบคมการลาสตวปาท “ไดผล”
กวากฎหมาย เพราะชาวบานเชอวาการละเมดความเชอเหลานจะทาใหฟา
ดนลงโทษ
15
Page 16
จารตทองถนและความขดแยงกบเจาหนาทในซมบบเว
พนทประมาณรอยละ 12 ของซมบบเวเปนพนทสงวนในเขตอทยานแหงชาต ซง
ทบซอนกบพนทชมชน มสตวปาหลายชนด บางชนดแพรพนธเรวมากจนกอความ
เสยหายดานสงแวดลอม บางชนดกมปญหาทางพนธกรรมจากการผสมพนธกบ
ญาตพนองเชอสายเดยวกน (inbreeding)
เมอรฐสถาปนาอทยานแหงชาตชาวบานจานวนมากถกไลท จงไปอาศยอยบรเวณ
ชมชนในเขตใกลเคยงทมสตวปาออกมาเดน ทาลายพชผล ทารายสตวเลยงและ
บางครงกทารายมนษยดวยเสมอ ชาวบานจงไมมองวาสตวปาเปนทรพยากรทมคา
ควรแกการอนรกษ
ปญหานนาไปสความขดแยงระหวางชาวบานและเจาหนาทอทยาน ทาใหมการฆา
ทาลายสตวปาอยางผดกฎหมายบอยครง
16
Page 17
17
กาเนดโครงการ CAMPFIRE
CAMPFIRE (Communal Areas Management Program for
Indigenous Resources) เปนโครงการทรฐบาลซมบบเวรเรมกลาง
ทศวรรษ 1980 ออกแบบมาเพอสรางสมดลระหวางการรกษาพนธ
สตวปา และการพฒนาชนบทจากรายไดทมาจากสตวปา สนบสนนให
ชาวบานรวมกนบรหารจดการและควบคมประชากรสตวปา และระบบ
นเวศในชมชนดวยตวเอง เปลยนความคดของชาวบาน ใหมองวาสตว
ปาเปนทรพยากรสาคญ
Page 18
แหลงรายไดจากโครงการ CAMPFIRE
สมปทานลาสตว: รายไดกวารอยละ 90 ในโครงการ CAMPFIRE มาจากการ
ขายสมปทานลาสตวใหนกลาสตวมออาชพ และผประกอบการซาฟาร ภายใต
โควตาทรฐบาลให เชน นกลาสตวตองจายเงน US$12,000 เพอลาชางและ
ควายปา แตตองอยในความดแลอยางใกลชดของมออาชพทองถนทไดรบ
ใบอนญาต
การลาสตวแบบนถอเปน ‘การทองเทยวเชงนเวศ’ (ecotourism) ชนด เพราะรฐ
ไมตองเสยคาใชจายอดหนนนกทองเทยว ทาความเสยหายตอระบบนเวศ
ทองถนนอยมาก และทารายไดสง
ขายสตวปา: ในพนททมประชากรสตวปาจานวนมาก ชาวบานกขายสตวปา
ใหกบอทยานแหงชาตหรอพนทสตวสงวนเพอสรางรายได
18
Page 19
แหลงรายไดจากโครงการ CAMPFIRE (ตอ)
ขายของปา: ภายใตโครงการ CAMPFIRE ชาวบานสามารถขายของทเกบได
จากในปา เชน ไขจระเข ใหกบนกทองเทยวและคนตางถนได
การทองเทยว: ในอดตรายไดสวนใหญจากนกทองเทยวตกเปนของบรษททวร
ไมใชของชมชนทองถน แตโครงการ CAMPFIRE พฒนาโปรแกรมทองเทยว
เชงนเวศและเชงวฒนธรรม เชน ทวรดนก และทวรบอนาพรอน โดยจาง
ชาวบานเปนไกดทวรและใหชาวบานบรหารจดการทพกสาหรบนกทองเทยวเอง
ขายหนงและเนอสตวปา: ในบรเวณทมสตวปา เชน ละมง ชกชม กรมอทยาน
แหงชาตกดแลใหชาวบานฆาและขายหนงกบเนอสตวได
19
Page 20
20
โครงสรางการจดการในโครงการ CAMPFIRE
หมบานทเขารวมโครงการ CAMPFIRE จะแตงตง “คณะกรรมการสตวปา”
(wildlife committee) ซงมหนาทตรวจนบสตวปาในบรเวณทองทหมบานของตน
ทกเดอน, ลาดตระเวนไมใหมการลกลอบฆาสตวและใหความรกบชาวบานดวย
รฐบาลทาหนาทฝกสอนนกสารวจ (game scout) เพอชวยสอดสองดแลปาและ
บรหารประชากรสตวปา
กรมอทยานทาหนาทจด workshop ขนทกป เพอกาหนดโควตาการลาสตว
ประจาปรวมกนกบชาวบาน โดยคานงถงศกยภาพของพนทในการรองรบ
ประชากรสตวแตละชนด (carrying capacity)
องคกร World Wildlife Fund (WWF) ชวยนบจานวนประชากรสตวปา โดยใช
ภาพถายทางอากาศ
สวนเจาของบรษททวรตองเกบขอมลสตวปาทลกทวรลาอยางละเอยด และ
รายงานขอมลตอรฐกอนทจะไดรบโควตาใหม
Page 21
การบรหารรายไดจากโครงการ CAMPFIRE
สภามณฑล (District Council) เปนผจดเกบรายไดจากโครงการและใชรายได
นนตามเกณฑทโครงการแนะนา ไดแก:
80% ของรายไดมอบใหกบชมชนทองถนโดยตรง ซงจะตดสนใจรวมกนวาจะนาเงนไป
ใชทาอะไร
20% ทเหลอเปนของสภามณฑล ใชเปนคาใชจายในการบรหารจดการโครงการ
CAMPFIRE ในพนท
ในป 1993 เพยงปเดยว 26 มณฑลทเขารวมโครงการสามารถหารายได จาก
โครงการไดมากกวา 1.4 ลานเหรยญสหรฐ
ในปทรายไดดชาวบานจะนารายไดไปพฒนาชมชน เชน สรางสถานอนามย,
ถนนหรอโรงเรยน, ขดบอนาบาดาล, จางไกด สวนในปทรายไดไมด ชาวบานมก
นาเงนไปซออาหาร เชน ขาวโพด มาสารองเพอใชบรโภคยามขาดแคลน
ตงแตป 1989 โครงการมชาวบานเขารวมกวา 250,000 คน 21
Page 22
22
การบรหารจดการนาโดยชมชนในกานา
Page 23
การ “แปรรป” รฐวสาหกจ
ปจจบนกลมทนขนาดใหญและองคกรโลกบาลอยาง IMF และ World Bank มกกดดน
รฐบาลประเทศโลกทสามให “แปรรป” สาธารณสมบตแลวนามาขายเอากาไร
โดยเฉพาะกจการผกขาดธรรมชาต (Natural Monopoly) เชน กจการสงกระแสไฟฟา
และกจการสงนาประปา ซงสามารถทากาไรสงมากจากการใชอานาจผกขาด
กลมทนมกจะผลกดนใหรฐออกกฎหมายคมครองและสงเสรมการกระทาของตนเพอ
สรางความชอบธรรม โดยอางวาการแปรรปจะชวยเพม “ประสทธภาพ” ของการ
ใหบรการ สวน IMF และ World Bank จะผลกดนใหประเทศลกหนแปรรป ดวยการ
ผกเขาเปนเงอนไขหนงของเงนกดอกเบยตาทประเทศยากจนมกจะจาเปนตองกมา
พฒนาประเทศ
การเขาถงไฟฟาและนาประปาแทจรงแลวถอเปน “สทธมนษยชนขนพนฐาน” ทรฐม
หนาทผลตและแจกจายนาไฟใหกบประชาชนทกคนทวประเทศ ในราคายอมเยา ไม
แสวงหากาไรเหมอนบรษททวไป
23
Page 24
ปญหาของการ “แปรรป”
การแปรรปนนจะ “ไดผล” อยางยงยน ทาประโยชนตอประชาชนสวนใหญ
กตอเมอตลาดสามารถการนตวาจะเกดการแขงขนในกจการนนๆ จรง
หรอไมรฐกตองออกกฎเกณฑควบคมอยางเขมงวด เพอไมใหเกดการใช
อานาจผกขาดในทางทไมเปนธรรมตอผบรโภคไดเทานน
เมอใดทกจการถกแปรรปภายใตเงอนไขอน เอกชนจะสามารถขนราคา
สนคาไดเตมท โดยผบรโภคไมมทางเลอก ทาใหผมรายไดนอยตอง
เดอดรอน เงนจานวนมหาศาลวงเขาสกระเปาของกลมทนขนาดใหญ
เกดปญหาตองแลกไดแลกเสยระหวาง “ประสทธภาพ” กบ “ความเทา
เทยมของโอกาส” กลาวคอ ถาตองการใหการบรหารมประสทธภาพ ก
ตองยอมสละความเทาเทยมในสงคม ในกรณของสาธารณปโภคขน
พนฐาน นนหมายถงการตองยอมสละสทธมนษยชนขนพนฐานดวย24
Page 25
การตอสกบการ “แปรรป” นาประปาในกานา
กอนป 2538 นโยบายนาของรฐตงอยบนความจาเปนของประชาชนเปนหลก ดงนน
รฐบาลกานาจงมงเนนการใหบรการนาประปากบชมชนทยากจนทสด เพอยกระดบ
สขอนามย
รฐบาลกานาแยกระบบนาประปาของประเทศออกเปนสองหนวยธรกจ
การประปาสวนภมภาคซงขาดทนอยางตอเนอง บรหารโดยองคกรนาเพอ
ชมชน (Community Water Supply Agency – ยอวา CWSA)
การประปาในเมองซงมกาไร เดมเปนของรฐแตตงใจแปรรปใหเอกชนบรหาร
IMF และ World Bank เสนอและสนบสนนใหรฐบาลแปรรปกจการนาประปาในเมอง
ทสามารถทากาไรได รฐบาลกานาจงออกมาตรการขนคานาเพอเตรยมตวสาหรบการ
แปรรปนาประปาใหเปนของเอกชน เพราะตองมกาไรสงพอทจะดงดดนกลงทน
เอกชน
25
Page 26
ความเดอดรอนของชาวกานา
การทมบอนาสะอาดไมเพยงพอ สงผลใหกานามโรคระบาดมากเปนอนดบ 2 ของโลก
ในป 2544 รฐบาลกานาเปนหน World Bank และ IMF กวา 12,000 ลานบาท จง
ประกาศขนคานากวา 95 % เพอทาใหกจการนาประปามผลกาไรดขน ซงจะชวยให
สามารถขายกจการใหนกลงทนตางชาตนาเงนมาใชหนดงกลาวได สวนบรษทเอกชน
ไดรบอนญาตใหโอนผลกาไรทงหมดกลบประเทศได ทาใหผลประโยชนทงหมดตกอยกบ
บรษทขามชาต ในขณะทความเสยงทงหมดตกอยกบประเทศกานา
ถาการแปรรปดาเนนไปตามแผน รฐบาลจะไมสามารถนากาไรจากประปาในเมองมา
อดหนนการขาดทนของประปาชนบทได ขอตกลงระหวางรฐบาลกานากบWorld Bank
และ IMF เปดทางใหบรษทขามชาตยกษใหญทมอทธพลทางการเมอง เขามาแสวงหา
กาไรในกจการนา แมผลการวจยจานวนมากจะบงชวาการแปรรปนาประปามกสงผลให
อตราผปวยสงขน เพมชองวางทางเศรษฐกจ และทาใหสภาพแวดลอมเสอมโทรมเรวขน
กตาม 26
Page 27
ความเดอดรอนของชาวกานา (ตอ)
World Bank ยงบงคบใหรฐบาลกานากอหนเพมอก 20,000 ลานบาท เพอลงทนในระบบนา ใหกบบรษทเอกชนทชนะประมล ทาใหรฐบาลตองแบกรบภาระหนและดอกเบยเพมขน และยงเสนอใหเงนกอก 400 ลานเหรยญ เพอปฏรประบบนาประปาทรฐเปนเจาของ แตมขอแมวา
ตองยกเลกขอบงคบทใหผใชนารายใหญทรารวยอดหนนคานาใหกบชมชนทยากไร
รฐบาลตองขายนาทราคาตลาด
ตอง “คนตนทนทงจานวน” (full cost recovery) นนคอคนทสามารถจายคานาเตมจานวนเทานนทใชนาได สวนคนทจายไมไดตองถกตดนา
ชมชนตางๆ ตองอดหนนเงนจานวน 5-10 % ของเงนลงทนในโครงการนาในชนบท แตหลายครงชมชนมเงนไมพอจาย ทาใหโครงการตองหยดชะงก
การขนคานาครงนนกอใหเกดความเดอดรอนแสนสาหสไปทวประเทศ ลกๆ ตองออกจากโรงเรยนเพอแมจะไดมเงนจายคานา ชาวกานาตองใชเงนเพอซอนากวาวนละ 40 เพนซ ซงประมาณเทากบรายไดตอวน ทาใหไมมเงนออม ภาระสวนใหญตกอยกบเดกและผหญงทตองออกไปหานามาใชแทนนาประปา และเมอไมมนาสะอาดใชชาวกานากวา 70 % ตองประสบกบโรคระบาดอยางหนก
ชาวกานาบางคนตอบโตประเดนการจายคานาวา ในเมอเขาไมไดเงนเดอนในอตราตลาด แลวพวกเขาจะจายคานาในราคาตลาดไดอยางไร และยงมองวาพวกเขาอาจจะตองดมอากาศแทนนา
27
Page 28
การตอสเพออานาจของชมชน
รดอลฟ อาเมนกา-เอเตโก (Rudolf Amenga-Etego) อดตทนายความ
อาย 40 ป เคยรบวาความใหกบคนจนหลายรายทไมสามารถจาย
คานาประปา หรอถกรฐฟองขนศาลในขอหาแอบใชนาเพอยงชพโดย
ผดกฎหมาย เหนความเดอดรอนของประชาชนมามาก เขามองวาหาก
รฐปลอยใหนาประปาเปนสนคาในระบบตลาดเสร ชาวกานาสวนใหญ
จะไมมนาสะอาดใช เพราะจายคานาไมได
เขากอตงแนวรวมตอตานการแปรรปนาแหงชาต (National Coalition Against the Privatization
of Water : NCAP) ในป 2001 ทางานตอตานนโยบายแปรรปของรฐบาลและยงคดคนทางเลอก
ใหมในการบรหารจดการนาโดยไมตองอาศยการแปรรป
28
Page 29
จดประสงคของแนวรวมตอตานการแปรรปนาแหงชาต
ตอตานโครงการแปรรปของรฐบาลกานาทม World Bank หนนหลงอย
สรางความเขาใจและตระหนกในกระบวนการการแปรรปนาในกานา
เรยกรองใหบรษททมแผนจะเขามาประมลนาในกานา ถอนตวอยางเรวทสด
เผยแพรความรและเอกสารเกยวกบการเจรจา การประมล ขอตกลงในโครงการ
"Service Management Contract"
สรางความรวมมอของกลมทตอสเพอนา ทงในและตางประเทศ
ศกษาและเรยนรจากบทเรยนในอดตเกยวกบการแปรรปนา
คดคนทางเลอกใหมๆ เกยวกบการบรหารจดการนาโดยชมชน
กระตนใหประชาชนมบทบาทในการตดสนใจเรองการปฏรประบบนา
สนบสนนใหประชาชนทกคนมสทธทจะมนาสะอาดใช ภายในป 201029
Page 30
การตอสเพออานาจของชมชน (ตอ)
อาเมนกา-เอเตโกสนบสนนใหรฐบาลและเอนจโอรวมมอ
กบชมชน เจรจาตอรองกบรฐวสาหกจทผลตนาในเมองเทมาเล
ใหขายนาประปาในราคาขายสง และใหชาวบานหมบานซาเวลก
ซงเคยมโรคพยาธระบาดรนแรงทสดในประเทศ รบผดชอบการ
จายนา เกบคานา บารงรกษาระบบนาประปา และใหบรการหลง
การขายเอง ชมชนรจะรวาครอบครวใดบางทจายคานาไมได กยกเวนใหไมตองจาย โดยมองวาชมชนทองถนควรมสทธเรยกรองใหเจาหนาทรฐรบผดชอบตอปญหา เพราะบรษทเอกชนจะรบผดชอบตอผถอหนเทานน
มองวารฐควรบรหารจดการนาแตใหชมชนทองถนมสวนรวม เพราะการมสวนรวมของทองถนจะชวยปองกนคอรรปชน ทาใหเกดความโปรงใสตรวจสอบได การทชมชนมอานาจควบคมระบบนา ทาใหพวกเขามแรงจงใจทจะแกไขปญหาตางๆ เชน ทอนาระเบด อยางทนทวงท ทาใหลดปญหาการจายนาเกน
ชมชนซาเวลกลดราคาคานาจนถงระดบทชาวบานสวนใหญพอจะจายได30
Page 31
ผลของโมเดลทางเลอก
โรคพยาธในหมบานซาเวลกลดลงเกอบเปน 0 และประชากรกวา 74 % มนา
สะอาดใช ใน 3 ปทใชโมเดลน ชาวบานเกบคานาได 100 % นาทอยนอกระบบ
(Unaccounted for water) ในพนทลดลงเหลอ 15 % แตเมอเกดการขาดแคลน
นาจากเมองเทมาเล เพราะไดรบเงนอดหนนจากรฐไมเพยงพอ และเรมมการ
เตรยมขนตอนแปรรปอกครงหนง สงผลใหรฐวสาหกจผผลตนาตองจากด
ปรมาณนาทจายใหกบชมชนซาเวลกไปโดยปรยาย
ประสบการณของกานาแสดงใหเหนวา
ความสาเรจของโมเดลทางเลอกแบบนจะตองอาศยวสยทศน และเจตจานงทาง
การเมองทแนวแนของรฐบาลวา จะใหบรการสาธารธปโภคพนฐานในฐานะทเปน
“สทธมนษยชนขนพนฐาน” ของประชาชน
ชมชนมศกยภาพในการบรหารจดการนาในชมชนอยางมประสทธภาพเพยงพอตอ
ความตองการของคนในชมชน ถานาองคความรจากโลกธรกจมาใชกนาจะยง
ไดผลดกวาเดมอก 31
Page 32
32
องคกรการเงนชมชนในไทย(ขอขอบคณขอมลจาก อาจารยภม ภคเมธาว มหาวทยาลยวลยลกษณ
หวหนาโครงการ “การจดการความรเพอพฒนาองคกรการเงนชมชน”)
Page 33
33
องคกรการเงนชมชนในไทยเรมขนในป 2500 โดยองคกรศาสนาครสตททางานชวยเหลอคนจน
ในสลมคลองเตย ไดนาแนวคดเรองสหกรณจากเยอรมนตะวนตกเขามาเผยแพรและจดตงกลม
เครดตยเนยนขนในป 2508 เพอเปนเครองมอในการพฒนาชมชนและการพงตนเองอยางยงยน
ผนาองคกรพยายามจะรวมมอกบภาครฐตงแตเรมดาเนนการ แตกลบไมคอยไดรบความรวมมอ
อกทงรฐยงระแวงคอยสอดสองดแลอยางใกลชด
องคกรเอกชนดานศาสนามการรวมตวกนอยางตอเนองเพอเผยแพรแนวคดใหชมชน เพราะรฐ
มลกษณะเปนเผดจการและปญหาภายในชมชนบางแหงทพงพารฐ ไมคดพงตนเอง
ดวยความพยายามอยางยากลาบาก แกนนากลมไดดาเนนการจดทะเบยนเปนสหกรณในป
2521 และมการเชอมโยงเปนเครอขายในนามชมนมสหกรณเครดตยเนยนแหงประเทศไทย (ช.
ส.ค.)ในป 2522
กลไกทใชขบเคลอนงานของเครดตยเนยนมโครงสรางเปนระบบเครอขายทชดเจนคอ ม
สานกงานใหญทาหนาทบรหารจดการ และสานกงานยอยเปนหนวยเผยแพรและใหการ
สนบสนน โดยมสานกงานสงเสรมสหกรณในแตละจงหวดเปนกลไกของรฐททาหนาทกากบ
ดแลอกทางหนง
เครดตยเนยน: จดเรมตนองคกรการเงนชมชน
Page 34
34
กลมออมทรพยเพอการผลต : เครองมอพฒนาชนบทของรฐราชการ
ในป 2517 กรมการพฒนาชมชนไดนาแนวคดสหกรณผนวกกบกลมเครดตยเนยนและการให
สนเชอเพอการเกษตรจดตงเปน “กลมออมทรพยเพอการผลต” เปนโครงการนารองเพอพฒนา
เศรษฐกจชนบทตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 โดยยดหลกคณธรรม 5 ประการ คอ ความซอสตย
ความเสยสละ ความรบผดชอบ ความเหนอกเหนใจและความไววางใจซงกนและกน
กลมฯ มการเชอมโยงกจกรรมตอเนอง รวมทงธรกจประเภทอน ๆ โดยมวตถประสงคเพอให
ประชาชนรจกการบรหารจดการในเชงธรกจดานการผลตและการตลาด
ในตอนแรกมแนวคดใหเตรยมจดทะเบยนเปนสหกรณออมทรพยเพอการผลตตอไป แตตอมาได
เปลยนมาสนบสนนใหจดทะเบยนเปนสมาคมกลมออมทรพยเพอการผลตแทน
แนวทางการสนบสนนกลมมการปรบเปลยนมาโดยตลอด สวนหนงเพราะชมชนชนบทมลกษณะ
พงพามาแตเดม โดยทรฐมบทบาทหลกในทงดานการสงเคราะหและควบคม โดยการใหเงน
อดหนน ปรารถนาใหชมชนเชอฟงอยในโอวาท
วธการดาเนนงานและระเบยบปฏบตหลายอยางไมเออใหชมชนไดประโยชนเทาใดนก ทาให
กลมจานวนมากถกบอนไซจนตองยบเลกไป สวนทเหลออยกไดหาทางพฒนารปแบบใหม ๆ
เชน กลมสจจะสะสมทรพยพฒนาคณธรรมครบวงจรชวต
Page 35
35
กลมสจจะสะสมทรพยพฒนาคณธรรมครบวงจรชวต : ธรรมะภาคปฏบต
กลมสจจะสะสมทรพยพฒนาคณธรรมครบวงจรชวต เกดจากการพฒนารปแบบของกลม
ออมทรพยเพอการผลตใหเออประโยชนตอสมาชกอยางแทจรง
รเรมโดยครชบ ยอดแกวในป 2525 โดยพฒนารปแบบและการบรหารจดการเนนทการสราง
สวสดการเพอชวยเหลอสมาชกโดยแบงเงนกาไรครงหนงมาจดตงและสมทบกองทนสวสดการ
ในแตละป และใหมการฝกฝนการทางานโดยเปดใหมการกยมตงแตเรมดาเนนการ
แนวคดดงกลาวไดรบการเผยแพรขยายผลจนเปนทรจกกนอยางกวางขวาง โดยการนาไป
ประยกตเขากบหลกธรรมคาสอนของพทธศาสนาของพระสบน ปณโต เพอเปนเครองมอพา
ชมชนเขาสธรรมนาไปจดตงและเผยแพรทจงหวดตราดในป 2533 ตอมาไดขยายผลโดย
เชอมโยงเครอขายพระสงฆทวประเทศ มสถาบนชมชนทองถนพฒนา (สทพ.)ใหการสนบสนน
โดยมพระสงฆเขารวม
สามารถขยายการจดตงกลมไดประมาณ 500 กลม และในปจจบนกาลงดาเนนโครงการ
เชอมโยงเครอขายพระสงฆเพอหนนเสรมการทางานของกลมสจจะสะสมทรพยพฒนาคณธรรม
ครบวงจรชวตโดยใชศนยเรยนรของพระสบนทจงหวดตราดเปนแกนดาเนนงานโดยการ
สนบสนนของสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)
Page 36
36
ธนาคารหมบาน : รปแบบใหมทพยายามขยายผลผานระบบราชการ
กอตงโดย อ.จานง สมประสงค อาศยแนวคดจากสหกรณและธนาคารกรามนของบงคลาเทศ
นามาทดลองในโครงการอสานเขยวในป 2532 จากนนไดเผยแพรขยายผลโดยความรวมมอ
จากมลนธเผยแพรชวตประเสรฐ ซงสงเสรมใหมการนาหลกพทธศาสนามาใชในการพฒนา
แนวทางดงกลาวไดขยายผลผานเครอขายของระบบราชการ โดยสานกปลดกระทรวงฯได
มอบหมายใหสานกงานเกษตรและสหกรณในแตละจงหวดเปนแกนหลกในการจดตงเครอขาย
องคกรชมชนระดบจงหวดขนทวประเทศ
การออมทรพยชวยเหลอกนเองในรปแบบทคอนขางเปนอสระชวยใหกลมชาวบานทสนใจงาน
พฒนาสงคมทงในเมองและชนบททตองการหลกหนจากรปแบบกลมออมทรพยทกรมการ
พฒนาชมชนสงเสรมอยมชองทางนาไปดาเนนการอยางหลากหลาย
กลมเหลานไดเรยนรดวยตนเองและจากการหนนชวยขององคกรพฒนาเอกชน ทาใหเกด
รปแบบใหม ๆ ขนมากมาย เชน สหกรณออมทรพยอล-อสลามยะห ซงเปนรปแบบออมทรพย
ตามหลกการศาสนาอสลามทจงหวดภเกต ตอมาไดกลายเปนกลมตนแบบทมการประยกต
รปแบบธนาคารหมบานใหเขากบหลกการของศาสนาอสลาม ซงหามไมใหกยมเงนโดยคด
ดอกเบย จงเปนการระดมทนนามาดาเนนธรกจรวมกน เกดขนในหลายพนทในภาคใต
Page 37
37
พลวตของขบวนองคกรการเงนชมชนหนาทของกรมการพฒนาชมชนคอย ๆ เปลยนจากเปน “เจาของ” มาเปนสนบสนนและคอย ๆ
ปลอยใหชมชนดาเนนการเอง สวนหนงมาจากกระบวนการตอสของกลมทเตบโตเปนอสระ
ดวยตนเอง และการหนนชวยขององคกรพฒนาเอกชนทเขาไปเสรมการทางานของภาครฐ ให
ชมชนไดมทยนในสงคมอยางแทจรง การกระจายอานาจและการมสวนรวมของประชาชน
ผลกดนใหรฐจดตงกองทนพฒนาชมชนเมองของขบวนการสลม ซงตอมากลายเปนสถาบน
พฒนาองคกรชมชน (พอช.)
ตอมา พอช. ไดพฒนากลไกเชงระบบ โดยใหทกฝายเขามามสวนรวมในทกกระบวนการของ
การดาเนนงาน โดยเจาหนาทสถาบนฯ เปนเพยง “ผชวย” เพอใหองคกรชมชนเปนแกนหลก
ในการพฒนาอยางแทจรง
พอช. สนบสนนใหมการจดตงสถาบนพฒนาองคกรการเงนและสวสดการชมชนแหงชาต
(พอสช.) ขน เพอตองการจดระบบในการพฒนาองคกรการเงนชมชนใหมประสทธภาพและม
ความเปนเอกภาพ โดยมครชบ ยอดแกวเปนประธาน เพอดาเนนการ เชอมโยงกลมออม
ทรพยรปแบบตางๆ เขาสกระบวนการเรยนรรวมกน โดยมเปาหมายสาคญทการสราง
กระบวนการเรยนร ใหกบกลมออมทรพยสามารถจดสวสดการของตนเองได
Page 38
38
นโยบายพฒนาชนบทและกระตนเศรษฐกจในรปกองทนของรฐ
ในป 2536 รฐบาลมนโยบายกระจายรายไดและความเจรญไปสภมภาคและจดทาโครงการ
แกไขปญหาความยากจน โดยจดตงกองทนแกไขปญหาความยากจน(กขคจ.) จดสรรเงนทน
หมนเวยนใหหมบานยากจน โดยมแนวคดทจะสนบสนนใหมการจดตงกลมออมทรพยเพอการ
ผลตในครวเรอนทไดรบทนหมนเวยนตอไป
การดาเนนงานมทงทสาเรจและเกดปญหา ซงมาจากเงอนไขภายในของชมชนและกลไกการ
สนบสนนทขาดความตอเนองและการทมเทอยางเพยงพอ หลงจากนนในป 2542 รฐได
สนบสนนเงนทนมยาซาวาใหกบกลมกจกรรมในหมบานนาไปหมนเวยนเพอการผลต โดยไมม
ระบบตดตามสนบสนนและการประเมนผลแตอยางใด โดยทเงนทนดงกลาวไดไหลเวยนเขาไป
เสรมการทางานขององคกรการเงนชมชนทงโดยตรงและโดยออม
ในป 2544 พรรคไทยรกไทยไดเสนอนโยบายกองทนหมบาน มแนวคดมาจากกองทนชมชน
ตนแบบ เชน กลมออมทรพยตาบลคลองเปยะ และกลมสจจะสะสมทรพย โดยใชกลไกการ
ดาเนนงานแบบผสมผสานทงการกระจายอานาจ การมสวนรวมของภาคตาง ๆ และกลไกการ
ตดตามสนบสนนทตอเนองเปนระบบ ถอเปนพลงขบเคลอนทางการเมองทมผลตอขบวนการ
องคกรการเงนชมชนมากทสดในปจจบน
Page 39
39
แนวคดและการขบเคลอนขบวนองคกรการเงนชมชนในประเทศไทย
ทมาขององคกรการเงนชมชนรปแบบตาง ๆ และวตถประสงคในการดาเนนงานลวนมความ
คลายคลงกน คอ มาจากแนวคดสหกรณทเนนความรวมมอชวยเหลอกน ซงสอดคลอง
กบหลกธรรมคาสอนของศาสนา
หนวยงานของรฐไดใชกลมออมทรพยเพอการผลตเปนเครองมอในการพฒนาชนบท แต
เนองจากสภาพสงคมและการเมองไทยในขณะนนยงเปนรฐเผดจการอปถมภ รวมทงระบบ
ราชการทขาดประสทธภาพ ทาใหมการคดคนรปแบบและกลไกสนบสนนอนๆ เขามาเสรมการ
ทางานของรฐ ทสาคญคอ บทบาทขององคกรพฒนาเอกชนททางานในเชงสงเคราะหและการ
ขบเคลอนใหเกดความเปลยนแปลงในชมชนและทางการเมอง โดยใชกลมออมทรพยเปน
เครองมอ
เมอสภาพสงคมเปลยนแปลงไปโดยมปจจยสาคญจากการเตบโตทางเศรษฐกจ ทาใหเกดการ
เปลยนแปลงทงในเชงโครงสรางและหนวยปฏบตการของรฐ หนนเนองเปนพลงเสรมการ
เปลยนแปลงซงกนและกน เกดการผสมผสานองคกรภาครฐกบงานพฒนาสงคมทภาค
ประชาชนเขามามสวนรวมในการดาเนนงานมากขน
Page 40
40
ผลของความเปลยนแปลงสวนหนงเปนการกระจายอานาจในระบบการเมองในรปองคกร
ปกครองสวนทองถน หลงมรฐธรรมนญฉบบป 2540 ขณะทเกดหนวยปฏบตการของรฐทม
เจตนารมณและการดาเนนงานแบบองคกรพฒนาเอกชนเกดขน คอ กองทนพฒนาชมชนเมอง
ซงตอมาไดขยายบทบาทการทางานในชวงวกฤตเศรษฐกจ เกดกองทนเพอสงคม ตอเนองโดย
สถาบนพฒนาองคกรชมชน
หลงจากมการเลอกตงในป 2544 พรรคไทยรกไทยไดเปนแกนนาจดตงรฐบาลและไดดาเนน
นโยบายกองทนหมบานและชมชนเมองดวยเจตจานงทางการเมองทไมเคยมมากอน
แมวารฐบาลกอนหนาไทยรกไทยจะเคยดาเนนนโยบายกระจายเมดเงนใหกบชมชนในหลาย
รปแบบ โดยเฉพาะในรปกองทนหมนเวยน เชน นโยบายเงนผน นโยบายแกไขปญหาความ
ยากจน และมาตรการบรรเทาปญหาจากวกฤตเศรษฐกจดวยกองทนมยาซาวา แตกเปนการ
ดาเนนนโยบายทปราศจากเจตจานงทางการเมองทชดเจน ไมมการคดคนรปแบบการ
ดาเนนงานทเชอมโยงอยางเปนระบบ เพยงแต “ผก” นโยบายไวกบกลไกทางการเมองแบบ
อปถมภเทานน
อยางไรกตาม ลกษณะ “มกงาย” ของกองทนหมบานกอใหเกดคาถามมากมายถงประสทธผล
แนวคดและการขบเคลอนขบวนองคกรการเงนชมชน (ตอ)
Page 41
แนวคดการเชอมโยงหนวยจดการความรองคกรการเงนชมชน
41
Page 42
42
การจดระบบบรการการเงนใหกบชมชนฐานรากของกระทรวงการคลง
กระทรวงการคลงไดแตงตง “คณะกรรมการสงเสรมบรการทางการเงนระดบราก
หญา” โดยมวตถประสงคเพอกากบดแลและสนบสนนองคกรการเงนชมชนใหเปน
หนวยบรการทางการเงนใหกบชมชนฐานราก
คณะกรรมการไดตงอนกรรมการยกราง “แผนแมบทการเงนระดบฐานราก” เพอ
ดาเนนการจดระบบองคกรการเงนชมชนใหมความมนคงชดเจน เพอใหหนวยงาน
ทเกยวของ มนโยบายในการดาเนนงานไปในทศทางเดยวกน โดยทาการศกษา
แนวคด การดาเนนงาน รวมทงการเชอมโยงเปนเครอขายรปแบบตาง ๆ พรอม
ทงรบฟงความคดเหนจากผแทนองคกรการเงนชมชนจากทกภาค
ไดรบการผลกดนและสนบสนนโดยสถาบนพฒนาองคกรชมชนเพอใหเกดการม
สวนรวมของขบวนการองคกรการเงนชมชนในการวางระบบการสนบสนนท
สอดคลองกบสภาพความเปนจรง ใหเกดประโยชนกบองคกรการเงนชมชนมาก
ทสด
Page 43
43
ทศทางในอนาคตจากงานวจยของอาจารยภม
การขบเคลอนเชงอดมการณ
การจดการระบบใหมประสทธภาพ และเชอมโยงเขากบกลมการเงนรปแบบอนๆ เพอทา
ใหระบบกลมและเครอขายองคกรการเงนชมชนเปนปกแผนอยางแทจรง
ควรประสานงานรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถน และสถาบนการเงนของรฐเพอ
สนบสนนใหองคกรการเงนชมชนเปนหนวยจดการงบประมาณมลฐานในรปสถาบน
การเงนเพอสรางชมชนสวสดการและเปนหนวยจดการการเรยนรตามอธยาศย
เสนอนโยบายจดตงกองทนสมทบเพอสรางสวสดการชมชนและสนบสนนการดาเนนงาน
ของกองทนหมบานรวมทงการเชอมโยงเครอขายองคกรการเงนในหมบานและตาบล
ขยายแนวคดไปสการกระจายอานาจและการมสวนรวมของชมชน โดยอาศยกลไกของ
กลมและเครอขาย
ทงหมดนจะตองอาศยพลงการเรยนรของประชาชนทรวมตวกนเปนกลมองคกรและเครอขายท
มเจตจานงทางการเมองอยางชดเจน
Page 44
44
การขบเคลอนบนฐานความร
รปแบบและวธการจดการกลมเครอขายระดบหมบาน/ตาบลใหม
ประสทธภาพ เชอมโยงไปสการแกปญหาความยากจนและเสรมสรางความ
เขมแขงใหกบชมชน
เสรมสรางกระบวนการเรยนรขนในชมชนโดยกลมและเครอขายระดบ
หมบาน/ตาบล
เสรมสรางระบบการทางานและทกษะความรทจาเปนของหนวยสนบสนนใน
พนทเพอใชในการเสรมสรางกระบวนการเรยนรใหกบกลมเครอขายระดบ
หมบาน/ตาบล
ปรบปรงรปแบบและวธการในการจดการทนระดบบคคล/ครอบครวของ
สมาชกกลมใหเกดความเขมแขงขนในระดบจตใจ เศรษฐกจและสงคม
ทศทางในอนาคตจากงานวจยของอาจารยภม (ตอ)
Page 45
45
ทศทางการขบเคลอนองคกรการเงนชมชนในปจจบน ตงอยบนฐานคดของการ
“พงตนเอง” โดยใหรฐและเอนจโอชวยสนบสนน ยงไมเชอมไปถงภาคเอกชน
(เชน ธนาคารพาณชย) และดงนนจงอาจประสบปญหาจากขอจากดในระบบ เชน
ความเชองชาของระบบราชการ และความดอยประสทธภาพของธนาคารรฐเมอ
เทยบกบธนาคารเอกชน
ประเดนทควรเรมมการอภปรายคอ จะสรางแรงจงใจใหกบภาคเอกชน
อยางไร เพอเชอมโยงองคความรจากโลกธรกจ (นวตกรรมทางการเงน
เครองมอในการบรหารจดการ เทคโนโลย ฯลฯ) เขามาหนนเสรมองคกร
การเงนชมชน? แนวคดใหมๆ เชน ความรบผดชอบของธรกจตอสงคม,
โมเดลธรกจเพอสงคม (ธนาคารกรามน) จะชวยไดหรอไม เพยงใด ในทางท
ไมสงผลเสยตอชมชนในระยะยาว (เชน ปญหาการเสยวนยทางการเงนถา
ธนาคารกระตนใหบรโภคเกนตวเพราะหวงกาไรระยะสน)?
ขอสงเกตเกยวกบทศทางขององคกรการเงนชมชน
Page 46
โมเดลทางเลอกทประสบความสาเรจบอกอะไรเราบาง
“ชมชน” เปนผเลนในพนททางเศรษฐกจอนทรงพลง ทปจจบนมนกเศรษฐศาสตรนอยคนท
จะศกษาอยางจรงจง เพราะมกจะมองเหนแต “เศรษฐกจในระบบ” เทานน
กรณความสาเรจของโมเดลการบรหารจดการทรพยากรโดยชมชน เชน เหมองฝายพญาคา
ในลมนาปง และระบบ ซบค ในบาหล อนโดนเซย แสดงใหเหนศกยภาพของชมชนในการ
บรหารจดการทไดทงประสทธภาพ ความเทาเทยมกน (ทกคนมโอกาสเขาถงและใช
ทรพยากร) และความยงยน แสดงใหเหนวาในหลายกรณ “ความรวมมอกน” ระหวางคนใน
ชมชน สงผลดกวา “การแขงขน” ของเอกชนทใชมโนทศนธรกจกระแสหลกแบบเดมๆ
บทบาทของรฐและเอกชน ควรเปนการสนบสนนในดานองคความร ทน เทคโนโลย และ
ปจจยอนๆ ทจาเปน เพอ “หนนเสรม” โมเดลทสงเสรมใหชมชนเปน “เจาของ” และ “บรหาร”
ทรพยากร ไมใชครอบงาทางความคด หรอผกขาดควบคมการบรหารจดการไวกบตวเอง
“เงน” ไมใชปศาจรายททาลายชวตและวถชวตของชมชนเสมอไป ถารจกวธบรหารจดการ
อยางถกตอง คานงถงความยงยนในระยะยาวมากกวาผลกาไรในระยะสน เพอปรบเปลยน
แรงจงใจไปในทศทางทเหมาะสม46