-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 1
OCUK HAKLARI BALAMINDA TA ATAN OCUKLAR MESELES:
ELETRLER VE NERLER
1. GR Bu makalenin yazlmasndaki ama, Trk hukukunu son birka yldr
ziyadesiyle
megul eden ve bir trl kesin bir zm getirilemeyen, ta atan
ocuklar meselesinin bata hukuksal olmak zere eitli ynlerden
incelenmesi ve bu sorun balamnda gerek mevzuata gerekse uygulamaya
yneltilen eletiriler ile ortaya atlan zm nerileri hakknda bilgi
verilmesidir.
Ancak bu ama dorultusunda ta atan ocuklar meselesine daha detayl
dalmadan nce; bu konudaki tartmalarn altyapsn oluturan bir takm
kavramlara deinmekte fayda vardr.
2. KAVRAMLAR
2.1.Ayrmclk Yasa Ayrmclk, uluslararas szlemelerde dorudan bir
tanm yaplmad halde, birok
szlemede farkl balamlarda da olsa kendine yer bulmutur. Ayrmclk
yasann kapsamn belirterek daha kolay anlalmasn salamak amacyla
Birlemi Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 2. maddesinin
birinci fkras alntlanacak olursa;
Bu Szleme'ye taraf her devlet kendi lkesinde yaayan ve yetkisi
altnda bulunan btn bireylere rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal
ya da baka fikir, ulusal ya da toplumsal kken, mlkiyet, doum ya da
baka bir stat bakmndan hibir ayrm gzetmeksizin bu Szleme'de tannan
haklar salamak ve bu haklara sayg gstermekle ykmldr.1 Bu hkmn yan
sra, ayrmcln trlerinden yola karak da ayrmcln ne
olduunu anlamak mmkndr. Snflandrlma yaplacak olursa ayrmclk,
genellikle, dorudan ve dolayl ayrmclk olarak iki ekilde gerekleir.
Dorudan ayrmclk, ayn veya benzer konumda olan kiiler arasnda fark
yaratldnda, bu kiilere farkl muamele yapldnda ortaya kmaktadr.
Dolayl ayrmclk ise dorudan ayrmcln yasaklanmasnn yeterli olmad baz
durumlarda karlalan bir sonutur; kiiler ve kii gruplar arasndaki
mevcut ekonomik, sosyal, fiziksel vs. zelliklerden doan
farkllklarn
1The United Nations International Covenant on Civil And
Political Rights, Article 2.
http://www.hrweb.org/legal/cpr.html
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 2
gz ard edilerek yaplacak ayn muamele bu tr bir ayrmcln domasna
sebep olabilmektedir.2
Ayrmclk yasann uluslararas hukuk mevzuatndaki temelleri
bakmndan; Her Trl Irk Ayrmclnn Tasfiye Edilmesine Dair Uluslararas
Szleme, Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 2. maddesi, Ekonomik,
Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesinin 2. maddesi, Avrupa nsan Haklar
Szlemesinin 14. maddesi, Amerikan nsan Haklar Szlemesinin 1.
maddesi ve Afrika nsan ve Halklarn Haklar artnn 2. Maddesi rnek
olarak belirtilebilir.3 Bunlardan, BM Genel Kurulunca kabul edilen
ve 1969da yrrle girmi olan Her Trl Irk Ayrmclnn Tasfiye Edilmesine
Dair Uluslararas Szleme, daha nce yaplm ayrmcla kar uluslararas
szlemeleri tekrar etmenin yannda taraf devletlere ayrmcln nlenmesi
hususunda pozitif ykmllkler yklemesi bakmndan zel nem
arzetmektedir4. Trk Hukukunda ise ayrmclk yasann gz nnde
bulundurulmas iin hukuksal dayana tekil eden balca hkm, Anayasann
ayn zamanda eitlik ilkesini de ieren 10. maddesidir. Bu maddenin
ayrmclk yasan ilgilendiren birinci fkras u ekildedir: Herkes, dil,
rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve
benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir.
2.2.Eitlik lkesi Doktrinde eitlik ilkesi, ekli hukuki eitlik ve
maddi hukuki eitlik olmak zere iki anlamda yorumlanmtr. ekli hukuki
eitlik, kanunlarn genel ve soyut nitelikte tamas, yani kapsad
herkese eit olarak uygulanmasdr. maddi hukuki eitlik kavram ise ayn
durumda bulunanlara kar haklarda ve devlerde, yararlarda ve
ykmllklerde, yetkilerde ve sorumluluklarda, frsatlarda ve
hizmetlerde eit davranma zorunluluudur.5 Anayasa Mahkemesi de bu
dorultuda bir kararnda, Anayasada ngrlen eitliin eitlerin eitlii
anlamnda olduunu ve eit olmayanlara farkl kuraln uygulanmasnn
eitlik ilkesine aykr olmadn ifade etmitir.6
Kanun nnde eitlik ilkesi ile ayrmclk yasa birbiriyle yakn
ilikisi ola kavramlardr. Kanun nnde eitlik lkesi, ayrmclk yasa ile
birlikte insan haklarnn korunmasnda temel ve genel prensiplerden
biri olarak kabul edilmektedir.7Bunun yannda ayrmclk yasann
devletin daha ziyade negatif bir edimini gerektirirken, eitlik
ilkesinin
2 KARAN, Ula: Avrupa Birlii lkelerinde Ayrmclk Yasa ve Eitlik
Kurumlar. nsan Haklar Ortak
Platformu, Ankara 2009, s. 9-10. 3 KARAN, Ula: Trk Hukukunda
Ayrmclk Yasa ve Trk Ceza Kanununun 122. maddesinin
Uygulanabilirlii. TBB Dergisi, 2007, Say. 73, s. 148. 4
Szlemenin tam metni iin bkz.: International Convention on the
Elimination of All Forms of Racial
Discrimination.
http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CERD.aspx 5
ZBUDUN, Ergun: Trk Anayasa Hukuku. Yetkin Yaynlar, Ankara 2010, s.
151.
6 Anayasa Mahkemesi Karar, E. 1988/7, K. 1988/27. Anayasa
Mahkemesi Kararlar Dergisi, Say. 24, s. 421.
7 Birlemi Milletler nsan Haklar Komitesinin 18 Nolu Genel
Yorumu: Ayrmclk Yasa(ev. Lema Uyar).
http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/Books/khuku/ayrimcilik_yasaginin_kapsami/ayrimcilik_yasagi_insan_haklari_komitesinin_18_no_lu_genel_y.pdf
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 3
ancak devletin pozitif bir edimiyle gerekletirilebilmesi
bakmndan bu iki kavramn birbirinden ayrld kabul edilmektedir.8
Eitlik ilkesi ve ayrmclk yasa, birbirleriyle neredeyse i ie gemi
kavramlar olmalarnn doal bir sonucu olarak gerek uluslararas gerek
ulusal mevzuatta bir arada dzenlenmitir. Anayasann ayrmclk yasan da
dzenleyen 10.maddesinin ayn zamanda eitlik ilkesinin de dayana
olmas, hatta bu maddenin kanun nnde eitlik baln tamas da bu durumun
ak bir gstergesidir.
2.3.Pozitif Ayrmclk Pozitif ayrmclk, sadece yasa nnde eitlik
gibi soyut bir kavram ile toplumsal
hayatta fiili eitlie ulaabilmenin mmkn olamayaca gereinden
hareketle, fiili eitlii salayabilmek iin dezavantajl konumda
olanlar lehine alnacak etkin nlemleri ifade eder.
Ortaya k zaman tam olarak tespit edilemeyecek derecede gemie
uzanan eitlik ilkesine kyasla pozitif ayrmclk yeni saylabilecek bir
kavramdr. Bir gre gre pozitif ayrmclk hkmlerinin, dnsel temelleri
1788 Amerikan Anayasasna ve hukuki temelleri de 9 Temmuz 1868de
ABDde kabul edilen On Drdnc Dzenlemeye (Fourteenth Amendment)
dayanmaktadr.9Ancak bir terim olarak pozitif ayrmclk (ngilizce
Affirmative action veya ufak bir anlam farkll ile Reverse
Discrimination) 1960lara kadar kullanlmamtr. Zamanla insan haklar
ve eitlik fikirlerine paralel olarak gelien fikir, pozitif ayrmclk
ad altnda ilk defa 1961 ylnda John F. Kennedynin bir yrtme ileminde
ortaya konmu; daha sonra 1965te Johnsonn bir ilemiyle yeri daha da
salama alnmtr.10 Bundan sonrasnda da gerek ABDde gerekse
uluslararas szlemelerde eitlik ilkesi ve ayrmclk yasa kavramlarnn
ayrlmaz bir paras haline gelmitir.
Pozitif ayrmcln meruluu bugn Avrupa nsan Haklar Mahkemesince de
kabul edilmekte ve eitli kararlarda 14. maddenin ihlali anlamna
gelmedii ifade edilmektedir. rnein AHM; Abdulaziz, Cabales ve
Balkandali-Birleik Krallk davasnda, szlemeci bir devletin gmen
politikasn belirlerken kendisinin yahut yakn balantlara sahip olduu
lkelerin vatandalarn ncelikle tercih etmesinin rk ayrmcl
saylamayacana hkmetmi; Rasmussen-sve davasnda ise, babaln reddi
davas aabilmesi iin Danimarka kanunlarnn kocaya belli bir sre
kstlamas getirdii halde, kocann eski einin ayn davay aabilmesi iin
byle bir kstlamann olmamasnn ayrmclk tekil etmedii sonucuna
varmtr.11
8The United Nations International Covenant on Civil And
Political Rights, Article 26. http://www.hrweb.org/legal/cpr.html 9
MEYER, Foy III: The Rise And Fall of Affirmative Action. Texas
Review of Law & Politics, Nisan 2004, C.
8, Say. 2, s. 440, 450. 10
RUBIO, Philip: A History of Affirmative Action, 1619-2000. 2001,
s. 144.
http://books.google.com.tr/books?id=wCl_aXzDjZAC&pg=PA144&dq=affirmative+action+history+kennedy&hl=en&sa=X&ei=4CQsT9eqOIrW0QWVyIGtCA&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
11
DUTERTRE, Gilles: Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarndan
rnekler. Avrupa Konseyi Yaynlar, 2003, s. 297-298.
http://www.yargitay.gov.tr/abproje/belge/kitaplar/aihm_kararlarindan_ornekler.pdf
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 4
Trk Hukukunda pozitif ayrmcl dzenleyen balca hkm yine Anayasann
10. maddesidir. 2004 ve 2010 yllarnda yaplan deiikliklerle bu
maddeye Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu
eitliin yaama gemesini salamakla ykmldr. Bu maksatla alnacak
tedbirler eitlik ilkesine aykr olarak yklenemez ve ocuklar, yallar,
zrller, harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve
gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr saylmaz fkralar
eklenmi; bylece pozitif ayrmclk ilkesi hem glendirilmi hem de
kapsam ynnden geniletilmitir.12 Bu hkmler dnda da pozitif ayrmcla
ynelik olarak ocuk Koruma Kanunu gibi eitli kanunlar karlmtr.
2.4.ocuk Haklar ocuk, bir kaynakta zihinsel, fiziksel ve ruhsal
ynden tam bir olgunlua erimemi,
toplumdaki rol ve grevlerini henz renmekte olan, bakma ve eitime
ihtiyac olan varlktr13 eklinde tanmlanmtr. Ancak ocuk kavramnn
hukuki anlam biraz daha farkldr ve bugn dnyann tamamna yaknnda
olduu gibi; ocuk Koruma Kanununda da ocuk Daha erken yata ergin
olsa bile, on sekiz yan doldurmam kii olarak tanmlanmtr14; ki bu
tanm aada deinilecek olan ocuk Haklarna Dair Szlemeden aynen
alnmadr15. leride deinilecek olan Pekin Kurallar ise 2. maddesinin
2. Fkrasnn a bendinde ocuu mevcut hukuk sistemi iinde ileyebilecei
bir sutan dolay kendisine byk insanlardan farkl davranlmas gereken
kii16 olarak tanmlamtr. Trk ceza hukukunda ocuklar, ocuk haklar ile
Anayasann 10. maddesi ve bir grup kanundan dolay pozitif ayrmcln
birer znesi kabul edilmektedir.
ocukluk, sosyo-kltrel bir kavramdr ve bu yzden anlam norm ve
deerlere; dolaysyla da zamana gre deiiklik gstermitir. rnein antik
Yunanlar, ocukluk dnemine nem vermemekte ve onun hakknda olduka
belirsiz terimler kullanmakta iken; Ortaada Bat Avrupa toplumlarnda
ocukluk bamllk ile ayn anlama gelmekte; 5-7 yalarnda sona
ermekteydi. ocuklarn minyatr birer yetikin olarak grlmekten kp ayr
bir snf olarak kabul edilmeleri bir gre gre 13. yzylda sanat
alannda balamsa da bugn ulalan aamaya varlmas bir hayli zaman alm;
ocukluun hukuksal, toplumsal ve eitsel kurumlar erevesinde korunan
bir kavram halini almas iin 20. yzyla kadar gelinmesi gerekmitir.17
Feodal rejimin kyle beraber onun yerini alan yeni ekonomik yaplanma
ve modern devlet anlaynn getirdii su ve ceza politikas gibi eitli
etmenlerden dolay, bu uzun zaman diliminde ocuklarn iledii sularda
da art grlm ve ocuk sululuu kavram ortaya kmtr. Papann daha 14 Kasm
1703 tarihinde ocuk sululuu 12
ZBUDUN, s. 152-153. 13
YELESDA, Hayati: Ceza Hukukunda ocuk Kavram ve Cezai
Sorumluluunun Belirlenmesindeki Kriterler. Ulusal Tez Merkezi.
stanbul 2006, s. 1. 14
Kanunun tam metni iin bkz.: ocuk Koruma Kanunu.
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1527.html 15
Convention on theRights of the Child, Article 1.
http://www.unesco.org/education/pdf/CHILD_E.PDF 16
United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of
Juvenile Justice, Article 2.
http://www.un.org/documents/ga/res/40/a40r033.htm 17
EFE, Metin: ocuklarn Cezai Sorumluluu. Ulusal Tez Merkezi. Konya
2008, s. 3-4.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 5
konusunda bir emirname hazrlamas da sz edilen bu kavramn bir
sorun haline geliinin ak bir gstergesidir.18 ocuk sululuu hzl bir
ykseli gsterirken ocuk yarglamas ve ocuklara zel haklarn ortaya
kmas daha sonra olmutur. Bunun daha iyi anlalmas iin eitli rneklere
bakmak faydal olacaktr; mesela 1828 ylnda New Jerseyde 12 yanda
iledii bir sutan tr bir ocuk aslabilirdi.19 Benzer ekilde 1780lerin
sonuna kadar ngilterede 200den fazla ocuun idama mahkum edilip,
yedi yandaki bir kzn elbise almak suundan asld
kaydedilmektedir.20
Btn bu ocuk sululuu ve yarglamas sorunlarna karlk, son yzyldan
ncesinde de toplumlarn bir ou hukukla ihtilafa den ocuklarn
yetikinlerden farkl bir ekilde muamele grmesi gerektiini, farkl
llerde olsa da, kabul etmilerdir. rnein, Norvete 13. yzylda geerli
olan ceza kanununa gre hrszlk yapan yetikinler iki ellerini
kaybedecekleri halde, ocuklar hrszlk yaptklarnda yalnz bir ellerini
kaybedeceklerdir.21 ocuk haklarnn esaslar ilk defa 15.yzylda
spanyol dnr Vives tarafndan ortaya atlmtr;22 bu haklara ilikin ilk
toplumsal politika belgesinin ise 1779 ylnda svirenin Zrih
Kantonunda yaynlanan bir emirname olduu kabul edilir.23 19. yzyla
yaklarken ve 20. yzyl balarnda da ocuk haklar ve ocuklarn korunma
altna alnmas dorultusunda, zellikle Avrupa ve ABDde bir takm
kongreler ve toplantlar dzenlenmi, eitli tekilatlar kurulmutur.24
Ancak bu konudaki en somut adm ayn zamanda hak szcnn ilk kez
benimsenmi olduu,25 1924 tarihli, Cenevre Bildirisi veya ocuk
Haklar Beyannamesinin yaynlanmasdr. Bu bildirinin balangc Umum
Milletlerin erkek ve kadnlar insanln haiz olduu en mutena eyi ocua
vermeye mecbur bulunduunu, rki, milli ve dini her trl telkinler
haricinde bir vazife olmak zere kabul ettikleri Cenevre Beyannamesi
ismi verilen bu ocuk Haklar Beyannamesi ile tasdik ederler26
eklindedir. Bugn Cenevre Bildirisini tamamlayan ve uluslararas
alanda, Trkiyeyi de kapsayacak ekilde, geni etki ve uygulama alanna
sahip, ocuk haklarna ilkin uluslararas belgeler 2000 ylnda yrrle
giren ocuk Haklarnn Kullanlmasna likin Avrupa Szlemesi,27 Birlemi
Milletler Genel Kurulunca 1985 ylnda kabul edilen Kkler iin Adalet
Sistemine Dair Birlemi Milletler Asgari Standart Kurallar (Pekin
Kurallar),28 yine 18
MT, Eylem: ocuk Haklar Paradigmas ve ocuk Ceza Yarglamasna Hakim
Olan lkeler Asndan Trkiyedeki Dzenleme ve Uygulamalarn
Deerlendirilmesi. nsan Haklar Ortak Platformu, Ankara 2009, s.
9-10. 19
EFE, s. 29. 20
MT, s. 10. 21
EFE, s. 39. 22
EFE, s. 4. 23
MT, s. 6. 24
EFE, s. 4-5. 25
MT, s. 6. 26
Szlemenin tam metni iin bkz.: Geneva Decleration of the Rights
of the Child. http://www.un-documents.net/gdrc1924.htm 27
Szlemenin tam metni iin bkz.: European Convention on the
Exercise of Childrens Rights.
http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/html/160.htm 28
Szlemenin tam metni iin bkz.: United Nations Standard Minimum
Rules for the Administration of Juvenile Justice.
http://www.un.org/documents/ga/res/40/a40r033.htm
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 6
ayn kurulca 1990 ylnda kabul edilen ocuk Sululuunun nlenmesi iin
Birlemi Milletler Ynlendirici lkeleri (Riyad lkeleri)29 ve yine ayn
kurulca ayn yl kabul edilen zgrlnden Yoksun Braklan Kklerin
Korunmas Hakknda Birlemi Milletler Asgari Kurallar (Havana
Kurallar)30 ve en nemlisi; Birlemi Millletler Genel Kurulunun 1989
ylnda kabul ettii ve 1990da yrrle giren ocuk Haklarna Dair Szleme31
olarak sralanabilir. ocuk Haklarna Dair Szleme, bu szlemeye taraf
olan devletlere ocuk haklarnn korunmas konusunda pozitif ykmllkler
yklemekte ve bu devletlerin ocuk hukuku mevzuatlarn
ekillendirmelerinde bir model oluturmaktadr. Saylan zellikleri,
geni kapsam ve dorudan uygulamay dzenleyen hkmleri ile bu szleme
yukarda saylanlar arasnda en belirleyici olandr. 1982 Anayasasnn
90. maddesine gre, usulne gre yrrle konulmu milletleraras
antlamalar kanun hkmndedir. Bu hkmden hareketle, Trkiyenin de kabul
etmi olduu, ad geen bu szlemelerin herhangi ek bir kanuni
dzenlemeye gerek duymakszn kendiliinden uygulanaca ve kanunlarla
elitikleri takdirde uyumazln szleme hkmlerine gre zmlenecei
sylenebilir.
Anayasann 10. maddesinin 3. fkrasna gre ocuklar (...) iin
alnacak tedbirler eitlik ilkesine ayr saylmaz. Bu da Trk hukukunda
ocuklara ynelik pozitif ayrmcln kabul anlamna gelmektedir. Bu
dorultuda ocuklara yeri geldiinde pozitif ayrmclk uygulanarak
Trkiyenin imzalad, ocuk haklarna ilikin uluslararas szlemelere
paralel olarak ocuklara yetikinlere tannmayan bir takm haklar
tannmal ve onlara zel bir kurallar ve yarglama sistemi getirilmesi
gerekmektedir. Bu gereksinimi karlamak iin bir takm yasal
dzenlemeler de yaplmtr. Bu dzenlemelere, Trkiyede alanndaki en geni
kapsaml kanun olan ve sua srklenen ocuk kavramn literatre sokan
ocuk Koruma Kanunu rnek verilebilir. Bunun dnda Trk Ceza Kanunu ve
dier bir takm dzenlemeler de ocuklara ilikin eitli hkmler
iermektedir.
ocuklara tannan haklarn ieriini ksaca zetlemek gerekirse, bu
haklar yaama, zgrlk ve gvenlik hakk, zel hayata sayg, ifade zgrl ve
ikence yasa gibi birok insan haklar belgesinde kabul edilen insan
haklarnn yan sra, tutuklamaya ne zaman bavurulaca, tutukluluk
koullar ve sresi, yarglama koullar, ocuklara zel ocuk mahkemeleri
kurulmas gibi eitli konularda herkese tannmayan bir takm haklardan
meydana gelmektedir. Bir hayli geni olan bu haklar yelpazesinin
detaylarna girmek ok fazla yer tutaca ve almann amacndan sapmasna
neden olaca iin, ta atan ocuklar meselesini ilgilendiren ve ihlal
edildii iddia olunan haklara daha sonra deinilmek zere ocuk haklar
konusundaki aklamalara burada son verilecektir.
29
Szlemenin tam metni iin bkz.: United Nations Guidelines for the
Prevention of Juvenile Delinquency.
http://www.un.org/documents/ga/res/45/a45r112.htm 30
Szlemenin tam metni iin bkz.: United Nations Rules for the
Protection of Juveniles Deprived of their Liberty.
http://www.un.org/documents/ga/res/45/a45r113.htm 31
Szlemenin tam metni iin bkz.: Convention on the Rights of the
Child. http://www.unesco.org/education/pdf/CHILD_E.PDF
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 7
3. TA ATAN OCUKLAR MESELES 3.1.Arkaplan
Son yllarda Trkiyenin belirli blgelerinde ve byk kentlerde
meydana gelen yasa d gsteri ve yrylerde ocuklarn n planda
kullanlmas, toplumsal eylemlerde ocuklarn ne karlmas da ocuklara
ynelik yeni bir uygulama olarak karmza kmakta, konu kamuoyunda ta
atan ocuklar olarak tartlmaktadr. lk kez 15 ubat 2006 tarihinde
Cizrede Abdullah calann yakalanmasnn yldnm nedeniyle yaplan
eylemlerde ocuklarn polise ta atmasyla32 kendini gsteren bu olgu, o
gnden bugne zaman zaman hzlanp yavalayarak da olsa varln srdrmtr.
Olaylarn bu hale gelmesi ve ocuklarn eylemlerin neredeyse merkezine
yerletirilmesinin ok sayda sebebi vardr.
ocuklarn istismar yoluyla, sz konusu yasad eylemlerde bu denli
yaygn bir ekilde kullanlmasnn balca sebepleri Aydn ve Gndzn bu
konudaki almasndan33 da faydalanarak yle zetlenebilir:
- ocuklarn ceza ehliyetinin olmamas veya az olmas, - ocuklarn
istenilen ama dorultusunda kullanlmasnn yetikinlere gre
daha kolay olmas, - ocuunun bir yetikine gre phe ekmemesi, -
Gvenlik glerinin ocuklara kar g kullanamayacann; eer ocuklara
iddet
veya orantsz g uygularsa da propaganda yoluyla gvenlik glerinin
veya devletin despot, zalim, vicdansz olarak nitelendirilerek
meruiyetinin sorgulanmasnn veya etnik temel zerinden zihin bulankl
yaratlmasnn mmkn olduu bilgisi,
- Yasad yaplanmalar tarafndan ocuk ve kadnlarmzla hep birlikte
mcadele veriyoruz mesajnn hedef kitleye verilmesi,
- Vatanda ile gvenlik glerini ocuklar zerinden kar karya
getirmeyi, bir kaos ortam oluturmay ve halkn bir blmnn devlete olan
gven ve bakn zedeleme dncesi Saylan sebeplerin benzerleriyle devam
edilen listeyi daha da uzatmak mmkndr.
Gitgide hz kazarak ciddi bir sorun halini alan bu ta atan
ocuklar olgusunun zmn ise iki ayr balk halinde ele almak faydal
olacaktr. Bu balklardan ilki, dorudan sorunun kaynana inerek
sebeplerini ortadan kaldrmaya ilikinken; ikincisi ise ta atan
ocuklar meselesi balamnda ortaya kan hukuka ve insan haklarna aykr
muameleyi deitirmeyi kapsamaktadr.
3.2.ocuk Sululuunun Sebepleri ve Bu Sebeplerin Ortadan Kaldrlmas
ocuk sululuunun sebepleri birok hukuku ve bilim adamnca tartlm ve
eitli
fikirler ortaya konmutur. Bugne dek ocuklarn su ilemesindeki
etkenler arasnda; cinsiyet, ya, ergenlik gibi kiisel zellikler ile
paralanm aile yaps, aile iin etkileim ve 32
DURNA, Tezcan; KUBLAY, ala: Basnn iddeti-Siyasal Gsterilerde
Polise Ta Atan ocuklar rnei. Ankara niversitesi SBF Dergisi, C. 65,
Say. 3, s. 51. 33
AYDIN, Hakan; GNDZ, Veysel: ocuk Gvenliinin Salanmasnda Yerel
Ynetimlerin Rol. Trk dare Dergisi, Eyll 2010, Say. 468, s. 18.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 8
disiplinin nitelii, sosyo-ekonomik stat, olumsuz rol-modelleri,
ehirleme, g, kamu ynetiminin niteliine ilikin sorunlar, mevzuatn
nitelii ve uygulanmasna ilikin sorunlar gibi toplumsal sebepler34
ve hatta lkenin sosyal ve ekonomik politikalar, etnik ve kltrel
yaps, medya35 gibi unsurlar saylmtr. Ancak yaplan aratrmalar gz
nnde bulundurulduunda, terrle birlikte yaygnlaan ta atan ocuklar
sorununu besleyen asl etkenler; ekonomik deiim ile g ve bu gn
getirdii sonular olarak grnmektedir. ocuk sululuu kapsamnda kanunla
ihtilafa den ocuklarn belirgin zellii, bu ocuklarn bykehirlere g
eden; gelir, eitim ve salk bakmndan yoksul ailelerin ocuklar
olmasdr. Daha iyi bir yaam kurmak amacyla byk kentlere g eden
aileler eski deerlerini brakm; ancak yenilere de ayak
uyduramamtr.36 Bu ocuklarn okul anda olan birou g srecini yaamam
olup, okuma yazma bildikleri ve Trkeyi ailedeki yetikinlerden daha
iyi konutuklar iin i bulma anslar daha fazla olmakta,37ailelerinin
geimini salamak zere almak zorunda kalmakta ve g etmi olan birok
aile de ekonomik nedenlerden tr ocuklarn okula gnderememektedirler.
Bunun dnda g eden ailelerin bir yandan yeni bir hayat kurma abas
iine girdiklerinden; ocuklarn ihmal etmesi ve krsaldakinin aksine
komu, akraba, arkada gibi kontrol mekanizmalarn bulamamas ve eitim
eksiklii; zaman zaman ebeveynlerin ocuklarn kastl olarak suta
kullanmas gibi ciddi bir sorunla bir araya geldiinde ocuklar iyice
babo ve istismara ak hale gelmektedir.38 Tm bu olumsuz koullar
karsnda, sk sk gzlemlendii zere, terr rgt PKKnn ocuklar yasad
toplant ve gsterilerinde ocuklar n saflarda kullanmas mmkn
olabilmektedir.
Terr sularyla yarglanmakta olan ocuklar bu noktaya tayan
fiillere iten sebepler yalnzca toplumsal kaynakl deildir; sorunun
bir de bireysel yn olduunu sylemek yanl olmayacaktr. eitli
kaynaklarda kabul edildii zere; gerek devletin kolluk
kuvvetlerinin, gerekse de belli aamalarda yarglamaya uzman sfatyla
dahil olan psikolog gibi kiilerin ocuklara kar tutum ve baz
nyarglar, sorunun durulmak yahut zlmek yerine daha da bymesine ve
olaylara karp da gzaltna alnan ocuklarn rehabilite edilmelerindense
daha da kalc bir ekilde yasad faaliyetlerini srdrmelerine katkda
bulunmaktadr. Bu almada, polisin tavr ve etkilerini grmek bakmndan
sulu ocuklara muamelesine ilikin, Ankarada bulunan tutukevindeki
ocuklarla 2001 ylnda yrtlen bir aratrmadaki39 verilerden
faydalanlacaktr. Her ne kadar aratrma ta atan ocuklar olgusunun
ortaya kndan nce gerekletirilmise de, daha hafif sular karsnda dahi
polisin tavrn ortaya koyduu ve ayrca ocuklarn polis gzetimi altnda
ne ynlerden nasl etki altnda kalabilecei hakknda bilgi vermesi
asndan faydaldr. Aratrmann sonucunda ulalan sonulardan bazlar
yledir:
34
GKPINAR, Mahmut: Sosyal ve Kriminal Boyutlaryla ocuk Sululuu.
TBB Dergisi, 2007, Say. 72, s. 211-229. 35
AYDIN; GNDZ, s. 13. 36
AYDIN; GNDZ, s. 15? 37
YILMAZ, zge: Ta Atan ocuklar ve Kahraman Psikologlar. Eletirel
Psikoloji Blteni. Eyll 2010, Say. 3-4, s. 39. 38
AYDIN; GNDZ, s. 15-17. 39
NTA, zlem Cankurtaran: Tutuklu ocuklarn Gzyle ocuk Adalet
Sisteminin Deerlendirilmesi. TBB Dergisi, 2006, Say. 66, s.
261.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 9
- ocuklarn gzalt srelerinin ayrntlarna bakldnda polisin ocuklarn
hepsine kelepe takt sylenebilir. Kelepe bu durumlarda bir kt
muamele arac olarak kullanlmaktadr ve ocuklarn ok rahatsz olduklar
bir semboldr.40
- ocuklar gzalt srecinde aileleriyle
grtrlmemektedir.41(Bugnlerde terr suu kapsamnda gzaltna alnan
ocuklarn aileleriyle grmesinin zaman zaman dorudan doruya
engellenmekte olduunu belirtmek yerinde olacaktr.)
- Birok ocuk fiziksel ve cinsel ikenceye maruz kalmakta ancak
polis tarafndan tehdit edildiklerinden hemen hibiri adli tp
doktoruna bunu sylememekte hatta bazlar polis ile adli tp arasnda
bir iliki olduuna inanmaktadrlar. zellikle nispeten ar sular ileyen
ocuklarn urad ikence, uykusuz kalmalarna sebep olacak dzeye
ulamakta ve sorgulandklar yerleri ezim yeri, ykm yeri olarak
anmalarna yol amaktadr.42
Tm bu yaadklarnn sonucunda ocuklarn polis hakkndaki yargs doaldr
ki genellikle olumsuz olmaktadr. Tutuklu ocuklar iin polis, bir
yandan kaybolduklarnda, a kaldklarnda yardm istedikleri bir kii
olarak yer alrken dier yandan daha ok cezalandran ve korkulan bir
kiidir. yukarda bahsedilen ayn aratrmada ocuklarn polislere ilikin
ifadelerinde aydan post, polisten dost olmaz ve a gzl, bebeleri
ezen kiiler gibi cmleler yer almaktadr. Polisin tutumu ocuklar
zerinde zaman zaman o kadar etkili olabilmektedir ki; baz ocuklarn
tutukevi sonras sabkal olmak ve polisin damgalayc tutumundan
kurtulabilmek iin bulunduklar kenti hatta lkeyi deitirmeyi dndkleri
gzlemlenmitir.43
Ayn aratrma, polislerin ocuk sululara etkisi ve onlarda brakt
izlenimler dnda da bulgulara ulamtr. Bunlardan birisi
tutukevlerinin, ocuklarn yeni su ykleri dinleyip yeni arkadalar
edindikleri bir su okulu haline gelmesidir. Bir baka ilgi eken sonu
da baz avukatlarn ak bir ekilde bu ocuklar savunmay reddetmesine
karlk ocuklarn da baz durumlarda avukatlar kendilerini yeterince
savunmamakla sulamalardr.44
Terr suu iddiasyla tutuklu bulunan ocuklarn tavrlarndaki deiim
ve yeniden serbest kaldklarndaki ynelimleri konusunda psikologlar
cephesine de baz eletiriler yneltilmitir. Bu eletirilere gre
yarglama yahut tutukluluk srecine dahil olan bir takm psikologlar,
yanl tutumlarndan tr mesleklerinin amacna ters den sonulara ve
olumsuz gelimelere sebep olmakta; ocuklar da ayn sulara daha fazla
itmektedirler. Bu gibi durumlarn bir rneine, Diyarbakr barosunun
kentteki E tipi cezaevinde kapatlm bulunan 17 ocukla 2009 Eyllnde
yapt grmelerin sonucunda hazrlad raporda rastlanmaktadr; bu rapora
gre cezaevi psikolou ocuklara siz terristsiniz demi ve
kelepelerinin karlmamasna gz yummutur. Bu profesyonel olmayan
muamele de aktr ki bilimsel olmayp, psikoloun yalnzca politik
grlerine gre hareket ettii, devletin sylemlerini ocuun yksek
faydasnn nne geirdii iin ocuun topluma yeniden 40
NTA, s. 265-266. 41
NTA, s. 267. 42
NTA, s. 268-271. 43
NTA, s. 263, 271. 44
NTA, s. 267-268, 271.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 10
kazandrlmas bir yana; ancak ocuun kendini daha da fazla bask
altnda hissetmesine ve devletten yz evirerek daha fazla sua
bulamasna sebep olacaktr. ocuklar in Adalet arclarnn sunduu bir
baka habere gre ise, dier bir psikolog, stanbulda tutuklu bulunan
V.A. adl ocukla yapt grme srasnda elde ettii bilgileri raporuna
yazarak, aibeli bir yarglama srecinde, savcln rapordaki ek sularla
birlikte 20 gn ile 20 yl 4 ay arasnda hapis cezasn talep etmesinin
yolunu amtr. Bu psikoloun fiili de ikenceden beter olduu eklinde
sert bir ekilde eletirilmitir. Zira burada psikolog, ocuun
kendisine ilikin tarafszlk yanlsamasndan faydalanm, aralarndaki
gven ilikisini ktye kullanmtr. Olayda sorgu polisinin yerini
stlenen psikoloun yapt psikolojik grme sann zlmesini salamtr.45
Bununsa byk bir facia olduu olduu ortadadr; mesleinin getirdii gven
duygusunu istismar yoluyla devletin kolluk kuvvet gibi hareket eden
psikolog; ocuun ocuk haklar kapsamnda bilgilendirilmesi, korunmas
ve rehabilite edilmesi bir yana, ykmna yol amtr.
Ta atan ocuklar sorununun kesin ve olumlu bir zme
kavuturulabilmesi iin, ncelikle yaplmas gerekenin, onu douran ve
ayakta tutan sebeplerin bir bir ortadan kaldrlmas olduu kansndayz.
Bunun nasl yaplaca ise geni kapsaml fakat cevab imkansz da olmayan
bir sorudur.
En batan sylemek gerekir ki; meselenin balangc hukukun snrlar
dnda olduu iin zm araylarna da yine hukuk dndaki alanlarda balamak
lazmdr. Bu bakmdan da en bata zerine eilmeyi gerektiren konu sosyal
ve ekonomik artlarn dzeltilmesidir. Ancak dorudan hukukla ilgisinin
kstl olmas itibariyle bu konuda fazla sz sylenmeden geilecektir.
Ksaca denebilir ki; devletin ekonomik politikalarn deitirerek ve
gerekli dzenlemeleri yaparak; g ve gn getirdii her tr uyumsuzluu
gidermesi arttr. Bunun dnda ocuklarn sua srklenmesi ve yasad
eylemlerde istismar edilmesinde eitimsizliin byk etkisi gz nnde
bulundurularak, eylemlerin en youn olduu yerlere ncelik tannmak
zere, gerek ocuklar gerekse de ailelerine ynelik olarak, en uygun
bulunan ekilde eitim yatrmlar yaplmaldr. Fiilleri hakknda daha
bilinli ve iradesi mantn zrhyla kuanm nesiller phesiz ki hem
kendileri hem de ocuklar iin daha doru kararlar verecek; hem
kendilerinin hem de ocuklarnn sua alet edilmesine karlk daha
bilinli hareket edeceklerdir. Ayn zamanda bu yolla, ocuklarn
yalnzca ailelerince ihmali deil, sosyal evre bakmndan savunmaszl da
kayda deer biimde kaybolacak; okullar etkin birer sosyal kontrol
mekanizmas olarak ocuklarn sutan uzak kalp bo zamanlarn daha faydal
ekilde geirmelerine katk salayacaktr. Elbette ki bunlarn tmyle
merkezi idare tarafndan salanmas mmkn deildir ve sivil toplum
kurulular ile yerel ynetimleri de nemli roller dmektedir. Bu
noktada da aile ve ocuk sorunlarna ynelik aratrma ve gelitirme
hizmetleri veren stratejik aratrma merkezleri veya enstitler
kurulmas, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurulu bnyesindeki
Koruma Bakm ve Rehabilitasyon Merkezi saysnn arttrlmas, risk altnda
veya kanunla ihtilaf halinde olan ocuklarn okul sonras vakitlerini
geirebilecekleri ett merkezleri, ocuk koruma, barnma ve sosyal
yardm merkezleri, sosyal ve kltrel faaliyet alanlar, spor ve oyun
olanlar, beceri ve hobi kurslar gibi sosyalleecei ortamlarn
oluturulmas amacyla yerel ynetimlerin 45
YILMAZ, s. 40-41.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 11
btelerine daha fazla denek aktarlmas nem arz etmektedir.46
Elbette ki bu faaliyetler gerekletirilirken bir yandan bunlara
destek verecek hukuki dzenlemeler olmazsa olmazdr.
ocuklarn adalet sistemine bak ve bu sistemle yaadklar
tecrbelerin nemi de; kk yalarda su ilemi olan ocuklarn ilerleyen
yalarda da su ileme potansiyelinin yksek olduu gz nne alndnda47bir
hayli byktr. Bu dorultuda mevcut uygulamada baz deiikliklerin
yaplmas da ak bir ihtiyatr. Sz edilen deiikliklerin kapsamn
belirlemek iin ise en basit ve gvenilir yntem; bata ocuk Haklar
Szlemesi, Pekin, Riyad ve Havana Kurallar olmak zere ocuklarn
haklarna ilikin hukuki belgeleri yol gsterici kabul etmek olacaktr.
smi saylan belgeler incelendiinde alnmas gereken balca nlemler u
ekilde sralanabilir:
- ocuklara sre hakknda bilgi verilmesi, - Polis tarafndan
alkonulan ocuun annda anne ve babasna yada vasisine bilgi
verilmesi, - ocuklarla ilgili yaplacak ilemlerin en ksa srede
yaplmas, - ocuun kimliinin medya ve kamuya kar sakl tutulmas, -
ocuklarn fotoraf ve parmak izinin alnmasna ilikin snrlamalarn
olmas, - ocukla ilgili kaytlarn yetikinlerin kaytlarndan ayr
tutulmas, - ocua zarar verecek muameleden saknlmas (kelepe
kullanlmamas, adli tp
incelemelerinde ocuklarn mhrlenmemesi, hastanede yataa
zincirlenmemesi gibi), - ocuun adalet sreci iine ekilmeden,
toplumdaki dier kaynaklara ynlendirilmesi, - ocuun su ilemesini
nlemeye ynelik hizmetlerde yer almas, - Kk sulularla srekli temas
halinde bulunan polislerin zel olarak eitilmesi ve
byk ehirlerde zel ocuk polisi birimlerinin oluturulmas. Adalet
sistemi-ocuk ilikisi konusunda bir eletirinin de psikologlara
yneltildii
belirtilmiti. Elbette ki her psikolog iin bahsedilen sulamalarda
bulunmak mmkn deildir fakat deinilen sorunlarn ciddiyeti bir takm
nlemler alnmasnn yerinde olacan gstermektedir. Bu dorultuda bir gre
gre psikologlar cezaevi olgusu ile sulu olduu iddiasyla tutuklanan
ocuklarn hayatlarn ve bu hayatn koullarn kavrayan; yeri geldiinde
devletin iddet ieren ya da insan haklarn ihlal eden eylemleri
karsnda ocuun yannda yer alp devlete tavr alabilecek bir yaklam
gstermelidir. Aksi takdirde psikoloun emei eksik kalmaya ve
psikolog grevinde baarszla mahkmdur. Buna eklenecek dier bir nlem
olarak, psikologlar iin bir meslek yasas kartlmas ile psikologlarn
mesleki uygulamalarnn etik adan deerlendirmesini yapacak ve bu
konudaki ihlallere ynelik yaptrm uygulayabilecek bir mesleki rgt
oluturulmas nerisi de ne srlmtr.48
Yukarda bahsedilen ve ocuklarn sua srklenmesinin gerek sosyal
gerekse bireysel nedenlerini ortadan kaldrmay amalayan zm
nerilerinin doal olarak hepsi herkese kabul grmeyecektir fakat
eitli kesimlerin grlerini ifade eden ve bazlar dorudan
46
AYDIN; GNDZ, s. 30-31. 47
AYDIN; GNDZ, s. 19. 48
YILMAZ, s. 43-44.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 12
bilimsel aratrma sonularn baz alan bu nerilerin tartlmasnn dahi
ta atan ocuklar meselesinin zme ulamasnda nemli potansiyel tadna
phe yoktur.
3.3.Hukuki Mevzuat ve Uygulamaya likin Sorunlar ve zmleri Ta
atan ocuklar olgusu balamnda karlalan sorunlarn sebeplerine ve
bu
sebeplere bal olarak ortaya atlan bir grup zm nerisine yukarda
deinilmitir ancak mesele bunlarla bitmemektedir. Sorunun
genilememesi ve tekrar ortaya kmamas iin kaynaklar yok edilebilse
bile; ta atan ocuklar olgusunu sorun olmaktan karp yeterli zaman
tanndnda tmyle tarihe kartrmasn salayabilmek iin hukukular olarak
bir de meselenin mevzuat, yarg sistemini ve insan haklar
uygulamalarn ilgilendiren ksma eilmek arttr. Bu ynden mevcut
sorunlar ise kabaca mevzuata ilikin olanlar ve yarglama srecine
ilikin olanlar eklinde snflandrlabilir.
Trkiyede ocuk mahkemeleri yllardan beri vardr ve faaliyet
gstermeyi srdrmektedir. Ancak 30 Temmuz 2003 tarihine kadar ocuk
mahkemelerinde yarglanabilme yann st snr 15ti. 30 Temmuz 2003
tarihinde ise ocuklar iin olumlu bir gelime yaand ve 4963 sayl
Kanun ile ocuk Koruma Kanununun 6. maddesinde, 15 olan ya snrn 18e
karan bir deiiklik gerekletirilmitir. Ancak yalnzca 3 sene iinde,
bu olumlu deiikliin ilevini ciddi oranda kstlayan baka bir dzenleme
yaplm; Terrle Mcadele Kanununun baz maddelerindeki 20 Haziran 2006
deiiklikleriyle 15-18 ya aralndaki ocuklarn da zel yetkilendirilmi
ar ceza mahkemelerinde yarglanabilecei hkm getirilmitir. Kanunda
yaplan dzenlemeyle ayn zamanda kanunun 13. maddesi de deitirilerek,
mahkeme tarafndan verilen cezann ocuun 15 yan gemi olmas halinde
ertelenemeyecei hkm getirilmi ve 11-15 ya aralndakiler ile daha byk
ocuklar arasnda ayrmc bir uygulamaya sebebiyet verilmitir. Durumu
daha da olumsuz hale getiren ey ise, Yargtay tarafndan 2006'da Trk
Ceza Yasas madde 220/6'nn yorumlanma ekli olmutur. yerel mahkeme
ile Yargtay arasnda kan anlamazlkta, Yargtay Ceza Genel Kurulunun
verdii son karar itihat oluturmu ve daha sonra benzer davalar iin
kullanlr duruma gelmitir.49 Ceza Genel Kurulunun verdii karar u
ekildedir:
rgtn genel ars, rgte ait yayn organlarnn yaynlar ve arlar ile
somutlam olup bu arlarn belirli bir kiiye yaplm olmasna gerek
bulunmamaktadr. rgtn bilgisi ve istemi dorultusunda gerekletirilen
bu eylemlerin rgt adna gerekletirildii sabittir. rgt adna
gerekletirilen bu eylemelere katlan sann eylemi, dier sularn yannda
5237 sayl TCKNIN 314/3 ve 220/6 maddeleri yollamasyla 314/2
maddesine de aykrlk oluturur50 Yargtay Ceza Genel Kurulu'nun verdii
kararla, yasa d rgtle hibir yelik ilikisi
kurulamad durumda bile, sadece gsterilere katlmak rgt yelii
anlamna gelecektir. Bu
49ocuklar in Adalet Giriimi, Trkiye: ocuk Haklar Komitesine
Ynelik STK Raporu-Trkiyede ocuk Adalet Sistemi ve Silahl atma.
Nisan 2009, s. 3-4. 50
Yargtay Ceza Genel Kurulu karar, E. 2007/9-282, K. 2008/44.
http://www.kararara.com/yargitay/ycdk3/yrgtyk15018.htm
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 13
nedenle bundan sulu bulunanlara Trk Ceza Kanunu 314/2 de ngrlen
cezann uygulanmas gereklidir.51
Terrle Mcadele Kanununda yaplan bu deiikliklerin ve Yargtayn
getirdii yorumun ardndan, sz konusu kanunla hakknda yasal ilem
yaplan ocuk says 2006da 299ken, bu say 2007de 438e, 2008de 571e
ykselmitir.52Bu 571 ocuktan 306s Trk Ceza Kanununun 220/6 maddesine
dayanlarak silahl rgt yeliiyle sulanm; dier 265 ocuk hakknda da byk
olaslkla esasen Terrle Mcadele Kanununun terr rgt propagandas
yapmaya ilikin 7/2 maddesinden kovuturma balatlmtr.53
2009 ylnda, ocuklara ynelik olarak balatlan kovuturmalarn
saysndaki art karsnda ok sayda sivil toplum kuruluu Terrle Mcadele
Kanununun ilgili maddelerinin iptal edilmesi ve ocuklara kar terrle
mcadele yasalarnn ve Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun
kullanlmasna bir son verilmesi amacyla youn bir ekilde kampanya
yrtmeye balamtr.542009 ylnda ayn zamanda, Birlemi Milletler ocuk
Haklar Komitesi 15 yandan byk ocuklarn yetikinler gibi zel Yetkili
Ar Ceza Mahkemelerinde yarglanmalarna izin veren Terrle Mcadele
Kanununa 2006da yaplan deiikliklerle ilgili kayglarn dile
getirmitir. Komite, Gsteriler ve kamuya ak toplantlara katlmak gibi
sebepler iin Terrle Mcadele Kanununun uygulanmakta olduuna dair
raporlar karsnda zellikle kayg duyduunu belirtmi; Trk hkmetinin
Terrle Mcadele Kanununu ocuklarn yetikinler gibi zel Yetkili Ar
Ceza Mahkemelerinde yarglanmamalarn salayacak ve olaan mahkemelerde
ocuk adalet standartlarnn korunmasn garanti altna alacak ekilde
deitirmesini de ieren bir dizi tavsiyede bulunmutur. Komite ayrca
Trkiyenin ocuklar yalnzca son are olarak ve mmkn olan en ksa sre
iin gzaltnda tutmas ve ocuklara bir dizi dier usul korumasn salamas
ynnde ar yapmtr.55 Nihayet 22 Temmuz 2010da Meclis, gelecekte
ocuklarn yalnzca ocuk adalet sisteminde yarglanmalarn garanti altna
alan birok maddede deiiklii onaylamtr. Bu deiikliklerin getirdii
baz olumlu sonular unlardr: ocuklar bundan byle ocuk mahkemelerinde
ya da ocuk mahkemeleri gibi hareket eden yetikin mahkemelerinde
yarglanacaktr; propaganda suu ilemi ya da polisin datmasna direnmi
ocuklar terr rgt adna su ilemekle (Terrle Mcadele Kanunu, Madde
2/2)sulanmayacaktr; ocuklara arlatrlm ceza verilmeyecek ve kamu
dzenine kar ilenen sular iin uygulanan ceza erteleme ve benzeri
tedbirlerden faydalanabilecektir. Deiikliklerle, Toplant ve Gsteri
Yryleri Kanununda gsteriler srasnda polisin dalma emrine cebren ve
ta
51
Bu hkmde silahl rgt yeliinin cezas be yldan on yla kadar hapis
cezas olarak dzenlenmitir. 52
Daha detayl istatistikler ve eitli merkezlerde kovuturmas yaplan
ocuklarn saysnn yalarna gre dalm iin bkz. Human Rights Watch:
Protestoyu Terr Suu Saymak-Gstericileri Yarglamak ve Hapsetmek iin
Terrle Mcadele Yasalarnn Keyfi Kullanm. Kasm 2010, s. 31-32.
http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/turkey1110tuwebwcover.pdf
53
Human Rights Watch: Protestoyu Terr Suu Saymak. s. 27. 54
Human Rights Watch: Protestoyu Terr Suu Saymak. s. 28 55
ocuk Haklar Komitesi, Trkiyeyle ilgili Nihai Gzlemler, 52.
oturum, 14 Eyll 2009.
http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/co/CRC-C-OPAC-TUR-CO1.pdf
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 14
dahil silahla direnme sular iin ngrlen cezalarda da hem ocuklar
hem yetikinler iin indirime gidilmitir.56 Ancak sorun udur ki; bu
yeni yasa ocuklarn terr propagandas yapmakla sulanmasna izin veren
hkmleri iptal etmemitir. (Terrle Mcadele Kanunu 7/2. madde veya TCK
220/8.Madde uyarnca) Ayrca yeni yasaya gre Molotof kokteyli dahil
patlayc madde kullanmakla sulanan ocuk gstericilerin hala terr rgt
adna su ilemek ile sulanabileceinin de altn izmek gerekir.57 Ta
atan ocuklar meselesinde, Trkiyedeki ocuk adalet sisteminin
ileyiine dair bir takm baka sorunlar da yarglama srecinde ortaya
kmaktadr. Bu sorularn birincisi mahkeme ncesi gzalt sreleridir. Ta
atan gsterici ocuklara ilikin davalarn ounda ocuklar mahkemeye
karlncaya kadar gzaltnda tutulmulardr. Trk mahkemelerinde ilemlerin
ne kadar uzun srebildii gz nne alndnda bu sre bir yla kadar
kabilmektedir ve yerel insan haklar ve ocuk haklar gruplar sk sk
ocuk gstericilerin gzaltnda tutulmasnn onlar aile
sosyalizasyonundan uzaklatrmasndan ve eitimlerini srdrememelerinden
duyduklar kaygy dile getirmilerdir. Bazlar, birok ocuun hapishanede
radikalleme olaslndan ve uzun vadede ailelerine ve topluma
yabanclaabilecei kaygs tamaktadr.58
Birlemi Milletler ocuk haklar Szlemesi uyarnca ocuklar ancak son
are olarak ve mmkn olan en ksa sre iin alkonmal, tutuklanmal ya da
hapsedilmelidir.59 ocuun yarar temel dncedir.60 BM ocuk Haklar
Komitesi 2001 Trkiye deerlendirmesinde ocuklarn uzun sreli duruma
ncesi gzaltnda tutulmas ve alkonma koullarnn kt olmas ve gzalt
sresinde eitim, rehabilitasyon ve yeniden entegrasyon programlarnn
yetersizliinden duyduu kaygy ifade etmi, Trkiyeye duruma ncesi
gzaltnn yalnzca son are olarak ve mmkn olduunca ksa, yasann
tariflediinden daha uzun olmamas gerektiini hatrlatm ve Mmkn olan
her durumda gzaltna alternatif tedbirler kullanlmaldr
demitir.61112Komite, daha sonra ayn kayglar Eyll 2009da da tekrar
etmi ve Trkiyeye eitli tavsiyelerde bulunmutur.62113
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi de, Trkiye aleyhine alm ok sayda
davada ocuklar iin duruma ncesi gzalt srelerinin ok uzun olduuna
hkmetmi ve tutuksuz yarglanma hakknn ihlallerini tespit etmitir63.
rnein Seluk v. Trkiye davasnda 56
Kanunun tam metni iin bkz.: Terrle Mcadele Kanunu ile Baz
Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun.
http://www.mevzuatlar.com/sy/resmiGazete/rga/10/07/250710001.htm
57
Human Rights Watch: Protestoyu Terr Suu Saymak. s. 29. 58
Human Rights Watch: Protestoyu Terr Suu Saymak. s. 60.
59Convention on theRights of the Child, Article 37.
http://www.unesco.org/education/pdf/CHILD_E.PDF 60Convention on
theRights of the Child, Article 3.
http://www.unesco.org/education/pdf/CHILD_E.PDF 61
ocuk Haklar Komitesi, Trkiyeye Dair Nihai Hkmler, 27.Oturum, 9
Temmuz 2001.
http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G01/432/64/PDF/G0143264.pdf?OpenElement
62
ocuk Haklar Komitesi, Trkiye zerine Nihai Gzlemler, 52. Oturum,
14 Eyll 2009.
http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/co/CRC-C-OPAC-TUR-CO1.pdf
63
Bu gibi Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarna rnek olarak
bkz.: pek ve Dierleri v. Trkiye, No. 17019/02 ve 30070/02, 3 ubat
2009.
http://hudoc.echr.coe.int/sites/fra/pages/search.aspx?i=001-91063;
Gve v. Trkiye, No. 70337/01, 20 Ocak 2009.
http://hudoc.echr.coe.int/sites/fra/pages/search.aspx?i=003-2610659-2839228.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 15
mahkeme, zellikle olay zaman bavurucunun ocuk yata olduu
gereinden hareketle Mahkeme yetkililerin bavurann drt aydan uzun
bir sre gzaltnda tutulmasna neden ihtiya duyulduuna dair ikna edici
bir aklama getiremedii sonucuna varm,64Nart v. Trkiye davasnda da
zellikle bavurucunun olay srasnda ocuk olduunu dikkate alarak, 48
gnlk duruma ncesi gzaltnn ok uzun bir sre olduuna hkmetmitir.65
ocuk gstericilerle ilgili sregiden hukuk sreci incelendiinde
duruma ncesi gzaltnn2009 ylnda yaygn olarak kullanld grlebilir.
Diyarbakr ve Adana mahkemelerinde srmekte olan davalara bakldnda
(Diyarbakr mahkemelerinde yarglanmakta olanlarn ocuklarn tipik
olarak be ay duruma ncesi tutuklu kald grlebilir ancak nemli sayda
davada bu sre bir yl amaktadr. rnein, 16 ubat 2008de Cizrede
dzenlenen gsteriye katlm 40 ocuun davalar incelendiinde bir yldan
uzun sre duruma ncesi gzaltnda tutulduklar grlmtr.
Yarglama srecine ilikin dier sorunlar da ocuklarn kar karya kald
kt muamele ile usule ilikin sorunlardr. nsan Haklar zleme rgtnn
Mays-Haziran 2009da Adanada hukuki ilemleri srmekte olan ancak
gzaltndan serbest braklm ocuklarla yapt grmelerde varlan sonular
incelendiinde bunlar ak bir ekilde grmek mmkndr. Grlen ocuklarn
gerek kz gerek olan hepsi, daha nce Ankarada yaplan aratrmada
gzlemlenene paralel biimde, hrpalandklarn, dvldklerini dile
getirmilerdir. Olan ocuklar ayrca yetikinlerin kald Krkler E Tipi
Cezaevine gtrldklerinde jandarma ve ceza infaz memurlar tarafndan
da kt muameleye maruz braklp kendilerine kfr edildiklerini
anlatmlardr; doktorlarla yaadklarnn da ayn ekilde olduu tutarl
ifadelerinden anlalmtr. ocuklar cezaevindeyken avukatlaryla
gremedikleri iin de kt muamele ikayetleri ou kez ancak ilk duruma
srasnda yaplabilmitir. Tm bunlarn yan sra grlen ocuklarn hepsi de
gzaltndan serbest brakldktan sonra uyku bozukluu ve eski hayatlarna
devam etmekte zorlandklarndan ikayet etmilerdir. Sz konusu
aratrmadan sonra ortaya kan bilgiler de yine bu bulgular destekler
niteliktedir.66
Bunun dnda yukarda anlatlan ayn aratrma kapsamnda ocuklarn tamam
davalarnn ele alnnda eitli aykrlklardan sz etmitir ve ulalan
sonular67 temel olarak u ekilde zetlemek mmkndr:
- ocuk zanllar Emniyet Mdrl ocuk ubeye transfer edilmeden nce
saatlerce Emniyet Mdrl Terrle Mcadele ubesinde tutulmutur. Bu sure
zarfnda savc ya da avukat olmad halde sk sk polis memurlarnca
sorgulanmlardr. Bu iki uygulama da Trkiye yasalarna aykrdr.
64
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Karar, Seluk v. Trkiye, No.
21768/02, para. 36, 10 Ocak 2006.
http://www.yargitay.gov.tr/aihm/upload/21768_02.pdf 65
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Karar, Nart v. Trkiye, No.
20817/04, para. 34, 6 Mays 2008.
http://portal.ubap.org.tr/App_Themes/Dergi/2009-81-508.pdf 66
Human Rights Watch: Protestoyu Terr Suu Saymak. s. 62-64. 67
Human Rights Watch: Protestoyu Terr Suu Saymak. s. 63.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 16
- ocuklar alkonma veya gzaltnda olduklarna dair ailelerine haber
verilmesi haklaryla ilgili bilgilendirilmemi, ailelerine hemen
haber verilmemi ve baz vakalarda yanllkla ocuklarn gzaltnda olmad
sylenmitir.
- ocuklarn Adana Adli Tpta tbbi muayeneleri (polis gzaltnda
tutulan herkes iin zorunludur) stnkr, kap akken ve polislerin
duyabilecei ekilde gerekletirilmitir.
- Adanadaki ocuklar sorgu iin savclk nne karlncaya kadar bir
avukatla grmemitir. ocuklar avukatlarla grebildiyse de bu ancak
adliyede, savcnn odasnn nnde alelacele gereklemitir. Bu ise, Trk
yasalar uyarnca hukuki danma haklarndan faydalanamadklarn
gstermektedir. Tm bu sorunlarn nasl zlp de ta atan ocuklar
konusunda gerek mevzuatn
gerekse de adalet sisteminin dier paralarnn insan haklarna
hukukuna uyumlu hale getirilecei sorusunun cevabna gelinecek
olursa; aranan cevabn ou kez sorunun iinde sakl olduu grlecektir.
mevzuat konusundaki sorunlara yukarda deinilmitir. Ek olarak bir ey
sylemeye gerek duyulmamaktadr; ancak ocuklar hakkndaki tm dosyalarn
bir an nce yeniden incelenmesi ve insan haklar ile ocuk haklarna
uygun biimde sonuca ulatrlmas gereini srarla belirtmek yerinde
olacaktr. Bunun dnda duruma ncesi gzaltlara ilikin olarak,
Trkiyenin BM ocuk Haklar Szlemesi erevesindeki ykmllkleri ve Avrupa
nsan Haklar Mahkemesi itihatlarna uygun olarak ocuklarn uzun
srelerce gzaltnda tutulmas uygulamasna bir an nce son verilmeli ve
ocuklarn sadece son are olarak ve mmkn olan en ksa sre iin gzaltna
alnmasn salanmaldr. Ayrca ocuk pheliler yahut sanklarn hakim nnde
dile getirdii kt muamele iddialarnn soruturulmas da nem
arzetmektedir. yaplmas gereken dier baz eyler de, ocuk
gstericilerin yakalanmasyla ilgili eylemlerin yasaya uygun hale
getirilmesi, ocuk phelilerin derhal Emniyet Mdrl ocuk ubesine
nakledilmesi, ailelerinin vakit geirmeden gzaltna alndklarna dair
bilgilendirilmesi, gzaltndaki ocuklara haklarnn sylenmesi, barolara
gzaltndaki btn ocuklar hakknda bilgi verilmesi ve bylece barolarn
Ceza Muhakemesi Kanununun ilgili maddesi uyarnca polis gzaltndaki
tm ocuk phelilere hemen hukuki yardm salayabilmesi, son olarak da
kolluk grevlilerince yakalanmalarndan sonraki srecin her hangi bir
aamasnda ocuk pheli ya da sanklara bu tr ikayette bulunmalar iin
olanak salanmas olarak sralanabilir.68
ocuk adalet sisteminin daha da gelitirilmesi yolundaki genel,
fakat ayn zamanda ta atan ocuklar meselesine de uyarlanabilecek ve
etkide bulunabilecek dikkate deer bir baka neri de Yargtaydaki su
odakl yaplanmann ocuklar zelinde terk edilerek Yargtay bnyesinde
bir ocuk htisas Dairesi kurulmasdr. Byle bir deiikliin balca
faydalarnn, ocuk yarglamasnn sresini nemli lde ksaltmas ve Sosyal
nceleme Raporlarnn yeterliliini inceleyebilecek uzman personel
salanmas araclyla sistemin otokontrol kabiliyeti kazanmas olaca
tahmin edilmektedir. Elbette ki byle bir dzenlemeyle birlikte ocuun
fiziksel, duygusal ve sosyal tm geliimini inceleyen Sosyal nceleme
Raporlarn hazrlayacak sosyal almaclar iin yasadaki boluklar
kapatlarak
68
Human Rights Watch: Protestoyu Terr Suu Saymak. s. 65-66.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 17
uzmanlktan uzaklamaya engel olunmas ve bu sosyal almaclara
ihtiya duyduklar imkanlarn salanmas da ziyadesiyle nem
tamaktadr.69
4. SONU Polise ta atan ocuklar olgusu daha nce de deinildii zere
etkisi zaman iinde artp
azalan bir sorun olmakla beraber; son yllarda medyada grmeye
alldk bir tema haline gelmitir. Polise ta atan ocuklar ifadesinin
ilk defa kullanld zamandan bu yana geen sekiz yla ramen bu meseleye
kesin bir zm bulunmak bir yana, bugn yaananlardan dorudan
etkilenenlerin ou dahi bu durumu neredeyse gnlk yaamlarnn herhangi
bir paras addedecek kadar kabullenmi grnmektedirler. Tm bunlarn
anlamysa u ana dek ocuk sululuunun bu zel trne kar alnan nlemlerin
etkisiz kalddr. O halde artk yaplagelenden farkl uygulamalarn
denenme zaman gelmitir. Bu dorultuda da, gerek devlet, gerek yerel
ynetimler ve sivil toplum rgtleri; gerekse de bizzat toplumun her
bir ferdine eitli roller dmektedir.
zm arama sreci boyunca akldan karmamak gerekir ki; ta atan
ocuklar sorununun dikkate alnmas gereken belki de en nemli zellii;
sorunun yalnzca hukuksal kaynakl olmamas itibariyle srf hukuki
nlemlerle zlemezlii ve btncl bir yaklam mecbur klmasdr. zm ad
altnda her ne neri getirilirse getirilsin; salayc baar kanaatimce
bu hususun gzden karlmamasna baldr. Bu dorultuda, bugne kadar
uluslararas toplumun ynlendirmeleri ve devlet eliyle yaplan
dzenlemelerin tesine geilmesi zorunludur.
Yukardaki ifadelere uygun olarak ekillendirilmi olan zm
nerileri, uzun vadeli ve ksa vadeli olarak iki grupta ele
alnabilir. Zira, bir suu nlemenin en kesin yolu; suu cezalandrmak
deil; onu douran nedenlere ynelerek daha meydana gelmeden suu
engellemektir. Ancak bunun gerekletirilebilmesi, toplumun aile ve
eitim gibi eitli kurumlarnn kapsaml deiikliklere uramasn
gerektirdiinden, uzun vadeli planlarn tamamlanaca zamana kadar
sorunun daha da byyp yaylmasn engelleyecek ve zararlarn mmkn
mertebe snrlayacak bir takm ksa vadeli zmlere de ihtiya vardr.
Uzun vadeli zmlerin banda; ocuk sululuunun nedenlerini ortadan
kaldrmak gelmektedir. Bu da, ta atan ocuklar meselesi ve Trkiyede
ocuklarn sua srklenmesi balamnda deerlendirildiinde, ocuklardan nce
onlarn evresinden yola kmay gerektirmektedir. yle ki, ocuk toplum
iinde byyp gelimekte ve kiilii ile hayatnn ekillenmesinde en byk
etkenler aile, ekonomi, kltr, okul gibi toplumsal kurumlar
olmaktadr. Ailelerin sosyo-ekonomik durumlarnn iyiletirilmesi ve
ocuk kavram ile ocuk geliimi gibi konularda bilgilendirilmesi, phe
yoktur ki, bu ailelerin yetitirecekleri ocuklar zerinde hayati bir
etkiye kaynaklk edecektir. Bunun tesinde, zellikle okul yoluyla
ocuklarn kendileri, evreleri ve onlar sua ynlendirebilecek sebepler
zerine bilinlendirilmesi; ocuklarn sua srklenmesini byk lde
engellemeye katkda bulunacaktr. zetle, ta atan ocuklar meselesinin
ve genel olarak Trkiyede ocuk 69
Trkiye ocuk Politikas-ocuk Adalet Sistemi. Gndem ocuk, 2008, s.
5.
http://www.gundemcocuk.org/dokumanlar/gc_turkiye_cocuk_politikasi/3.1.1.%20adalet.pdf
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 18
sululuu sorununun zmlenmesi adna balca ara eitim olmal ve bu
srete devlet kurumlar, aileler ve sua ynelen ocuklarn mensup olduu
sosyal evre ile mmkn olduunca ibirlii iinde hareket etmelidir. Bu
ibirliinde, ocuun hayatnn daha byk bir paras olan ailesinin, devlet
kurumlarna kyasen daha nemli bir yere ve daha byk etkiye sahip
olduu unutulmamaldr.
Daha ksa vadeli zmler ise; ocuk adalet sistemini dzenleyen
mevzuatn yeniden gzden geirilerek bu konudaki uluslararas ilkelere
aykrlklarn giderilmesi ile gerek ulusal gerekse de uluslararas
mevzuatta tasvir edilen ve ideal kabul edilen bir ocuk adalet
sisteminin uygulamada da olabildiince ideale yakn ve engellerle
karlamadan ilemesini amalayan zmlerdir.
ocuk hukukunun uluslararas ilkelerine uygunluun salanmas
bakmndan ulusal ocuk adalet sistemimizde deimesi gereken iki husus
vardr. Bunlardan ilki; ocuk adalet sistemimizin yetikinler
hakkndaki kavramlar ve kurumlar ile yrtlmesi sorunudur. Gerekli
dzenlemelerle ocuk hukuku mevzuatmz ve ilgili kurumlar, ocuk Haklar
Szlemesinde de ngrld zere tamamen ocuklara zg bir biimde yeniden
ekillendirilmelidir. kinci husus ise; 12-18 yalar arasndaki
ocuklarn su ilediinin sabit olduu hallerde hakimi ceza uygulamaya
mecbur klan TCK m. 31 hkmdr. Zira, uluslararas mevzuata gre
cezalandrma fikrinin ocuk adalet sisteminde yeri olmayp; son are
olarak grlmesi gereken cezadan ziyade sosyal nlemlerin n plana
kartlmas gerekir. Bu bakmdan, yeni bir dzenleme yaplarak, hkime
12-18 ya grubundaki ocuklarca ilenen hafif ve orta arlktaki sularda
nleme ile cezaya karar verme arasnda takdir yetkisi
tannmaldr.70
ocuk adalet sisteminin sorunsuz ilemesi bakmndan ise gereken
nlemleri alma ykmll yasamadan ok dier organlara dmektedir. Bugn,
aradan geen yllara ramen ocuk Koruma Kanunu ve konuyla ilgili dier
mevzuatta dzenlenen yarg kurulular (mahkemeler vb.) hala yeterli
derecede oluturulamam ve yaygnlatrlamamtr. ncelik, ocuk adalet
sisteminin ocuk mahkemeleri gibi bu unsurlarndaki eksiklerin
tamamlanmas olmaldr. Bu konuda, zellikle ocuk mahkemelerinin on
sekiz yann altndaki tm ocuklarn ocuk mahkemelerinde yarglanmasna
imkan verecek kadar arttrlmas nemlidir; temyiz makamlar bakmndan da
ocuk sularna bakan yeni bir Yargtay dairesi kurulmas dosyalarn daha
abuk sonulanmas bakmndan yerinde olabilir71. Belirtmek gerekir ki,
mahkemelerinkine benzer bir durum, kolluk kuvvetlerinin ocuk adalet
sistemi iinde yer alan birimleri ve bunlarn maddi yetersizlikleri
iin de geerlidir ve ayn ekilde buradaki eksiklikler de
kapatlmaldr.
Sistemin, yukarda belirtildii gibi, ngrld kadar ilevsel
olabilmesi iin gereken maddi imknlara kavuturulmasnn yannda; zm
adna atlmas gereken bir dier ksa vadeli adm da; ocuk adalet
sisteminde yer alan birimlerin gerekli uzmanlama ve bilgi ile
desteklenmesi olmaldr. zellikle, daha nceki ksmlarda rneklendii
gibi, gzaltna alnan ocuklarn ifadelerinin ortaya koyduu zere kolluk
kuvvetleri mensuplarnn ocuk hukuk ve 70
AKYZ, Emine: ocuk Hukuku-ocuklarn Haklar ve Korunmas. Pegem
Akademi Yaynevi, Ankara 2010. s.430. 71
AKYZ, s. 431.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 19
hukukun da tesinde, ocuk geliimi ve psikolojisi zerine
bilinlendirilmesi byk nem tamaktadr. Bu bilinlendirme de,
seminerler ve hizmet ii eitim programlar ile byk lde baarlabilir.
Adalet sisteminin ileyii sresince ocuklarla iletiime geen; hkim,
psikolog gibi dier kiilerin de benzer bir eitimden gemesi faydal
olacaktr.
Hukuki dzenlemeler, uzmanlk ve maddi kaynak artrm konularnn
tmyle balantl ve hem ta atan ocuklar hem de dier tm ocuk sululuu
olaylarnn zmnde dikkate deer bir unsur olan sosyal inceleme
raporlarna ayrca deinmek isabetli olacaktr. Sosyal inceleme
raporlar; ocuk mahkemelerinin ocuun geliiminin her ynn gz nnde
bulundurarak yarglama yapmas imknn salamak itibar ile ocuk adalet
sisteminin omurgasn oluturmaktadr. Ancak ne yazk ki ocuk Koruma
Kanununun 35. Maddesinde, bu incelemenin ancak gerekirse yaptrlmas
dzenlenmitir. Hkme bir deiiklik getirilerek rapor hazrlanmasnn
zorunlu klnmas bir zme ulamak yolundaki gerekliliklerden
biridir.72
Kanundaki dzenlemenin fiilen amacna ulaabilmesi adna uzmanlarn
derinlikli raporlar hazrlamas iin gerekli imknlar da salanmaldr.
Nitekim gnmzde uygulamada az sayda uzman, ok saydaki davaya ilikin
raporlar yetitirebilmek iin detayl bir aratrmann gerektirdii zaman
bulamayp yzeysel raporlarla yetinmektedirler. Bu yzden ocuk
mahkemelerine yeterli say ve nitelikle uzmanlar atanarak bunlarn
daha geni parasal kaynaklarla desteklenmesi, sosyal inceleme
raporlarnn faydasn grmek iin elzemdir.73
zm nerileri sunmak noktasnda, sivil toplum kurulularna da zel
bir parantez amak gereklidir. Zira, nerilen zmn her aamasndaki
taraflar arasnda, sivil toplum kurulular alternatifi olmayan bir
katk salayc konumundadr. Uzun vadede aile ve toplum ile devlet
kurumlar arasnda irtibat salamakta kat mevzuat hkmleri ve brokratik
engeller nedeniyle zaman zaman eli kolu balanan kamu kurulularna
kyasen sivil toplum kurulular daha ok kiiye ak, katlm kolay ve
insan odakl faaliyetleri ile ok daha etkili bir konumdadr. Ksa
vadede ise, kamu kurulular bakmndan yer yer maddi imkanlarn
yetersizlii veya sistemin ileyiinin yava kalmasndan tr ortaya kan
eksiklikleri sivil toplum kurulular devlet kurumlar ile ibirlii
iinde kapatabilir; profesyonel destein tesinde; hukuk ihlallerinin
tespiti bakmndan da kamu kurumu olmamak dolaysyla daha etkili bir
denetim organ roln stlenebilir.
Yukarda saylan ksa vadeli nlemler alnacak olursa; belki su
oranlar ya da ocuklara ynelik kovuturmalar belirgin lde azalmayacak
ancak ocuk adalet sisteminin ileyiinde meydana gelen insan haklar
ihlalleri ile ocuklarn rehabilite edilebilecekleri halde bsbtn
topluma yabanclamas sonucunu douran olaylar nlenebilecektir. Bu da;
adaletin ve sutan caydrc bir etken olarak hukuki gvenliin salanmas;
toplumun gelecei olan ocuklarn toplumun kaybna dnmemesi adna kayda
deer bir admdr. Uzun vadede ocuk sululuu sebeplerinin ortadan
kaldrlmas da ocuk adalet sistemine ihtiyacn ok daha az olduu, ok
daha salkl bir toplumun ortaya kmasn salayacaktr.
72
AKYZ, s. 430. 73
AKYZ, s. 431.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 20
KAYNAKA AKYZ, Emine: ocuk Hukuku-ocuklarn Haklar ve Korunmas.
Pegem Akademi
Yaynevi, Ankara 2010. AYDIN, Hakan; GNDZ, Veysel: ocuk
Gvenliinin Salanmasnda Yerel
Ynetimlerin Rol. Trk dare Dergisi, Eyll 2010, Say. 468, s. 9-32.
Birlemi Milletler nsan Haklar Komitesinin 18 Nolu Genel Yorumu:
Ayrmclk
Yasa(ev. Lema Uyar).
http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/Books/khuku/ayrimcilik_yasaginin_kapsami/ayrimcilik_yasagi_insan_haklari_komitesinin_18_no_lu_genel_y.pdf
Convention on the Rights of the Child.
http://www.unesco.org/education/pdf/CHILD_E.PDF
ocuk Haklar Komitesi, Trkiyeyle ilgili Nihai Gzlemler, 52.
oturum, 14 Eyll 2009.
http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/co/CRC-C-OPAC-TUR-CO1.pdf
ocuk Haklar Komitesi, Trkiyeye Dair Nihai Hkmler, 27.Oturum, 9
Temmuz 2001.
http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G01/432/64/PDF/G0143264.pdf?OpenElement
ocuklar in Adalet Giriimi, Trkiye: ocuk Haklar Komitesine Ynelik
STK Raporu-Trkiyede ocuk Adalet Sistemi ve Silahl atma. Nisan 2009.
http://www.ihop.org.tr/dosya/cocukadalet/opactr.pdf
ocuk Koruma Kanunu.
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1527.html DURNA, Tezcan;
KUBLAY, ala: Basnn iddeti-Siyasal Gsterilerde Polise Ta
Atan ocuklar rnei. Ankara niversitesi SBF Dergisi, C. 65, Say.
3, s. 51-85. DUTERTRE, Gilles: Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
Kararlarndan rnekler.
Avrupa Konseyi Yaynlar, 2003.
http://www.yargitay.gov.tr/abproje/belge/kitaplar/aihm_kararlarindan_ornekler.pdf
EFE, Metin: ocuklarn Cezai Sorumluluu. Ulusal Tez Merkezi. Konya
2008. European Convention on the Exercise of Childrens Rights.
http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/html/160.htm
Geneva Decleration of the Rights of the Child.
http://www.un-documents.net/gdrc1924.htm
GKPINAR, Mahmut: Sosyal ve Kriminal Boyutlaryla ocuk Sululuu.
TBB Dergisi, 2007, Say. 72, s. 206-233.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 21
Human Rights Watch: Protestoyu Terr Suu Saymak-Gstericileri
Yarglamak ve Hapsetmek iin Terrle Mcadele Yasalarnn Keyfi Kullanm.
Kasm 2010.
http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/turkey1110tuwebwcover.pdf
International Convention on the Elimination of All Forms of
Racial Discrimination.
http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CERD.aspx
KARAN, Ula: Avrupa Birlii lkelerinde Ayrmclk Yasa ve Eitlik
Kurumlar. nsan Haklar Ortak Platformu, Ankara 2009.
KARAN, Ula: Trk Hukukunda Ayrmclk Yasa ve Trk Ceza Kanununun
122. maddesinin Uygulanabilirlii. TBB Dergisi, 2007, Say. 73, s.
146-173.
MEYER, Foy III: The Rise And Fall of Affirmative Action. Texas
Review of Law&Politics, Nisan 2004, C. 8, Say. 2, s.
438-533.
NTA, zlem Cankurtaran: Tutuklu ocuklarn Gzyle ocuk Adalet
Sisteminin Deerlendirilmesi. TBB Dergisi, 2006, Say. 66, s.
257-274.
ZBUDUN, Ergun: Trk Anayasa Hukuku. Yetkin Yaynlar, Ankara 2010.
RUBIO, Philip: A History of Affirmative Action, 1619-2000.
2001.
http://books.google.com.tr/books?id=wCl_aXzDjZAC&pg=PA144&dq=affirmative+action+history+kennedy&hl=en&sa=X&ei=4CQsT9eqOIrW0QWVyIGtCA&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
Terrle Mcadele Kanunu ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair
Kanun.
http://www.mevzuatlar.com/sy/resmiGazete/rga/10/07/250710001.htm
Trkiye ocuk Politikas-ocuk Adalet Sistemi. Gndem ocuk, 2008.
http://www.gundemcocuk.org/dokumanlar/gc_turkiye_cocuk_politikasi/3.1.1.%20adalet.pdf
United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile
Delinquency. http://www.un.org/documents/ga/res/45/a45r112.htm
United Nations International Covenant on Civil And Political
Rights.http://www.hrweb.org/legal/cpr.html
United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of
their Liberty.
http://www.un.org/documents/ga/res/45/a45r113.htm
United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of
Juvenile Justice.
http://www.un.org/documents/ga/res/40/a40r033.htm
MT, Eylem: ocuk Haklar Paradigmas ve ocuk Ceza Yarglamasna Hakim
Olan lkeler Asndan Trkiyedeki Dzenleme ve Uygulamalarn
Deerlendirilmesi. nsan Haklar Ortak Platformu, Ankara 2009.
-
ocuk Haklar Balada Ta Ata ocuklar Meselesi 22
YELESDA, Hayati: Ceza Hukukunda ocuk Kavram ve Cezai
Sorumluluunun Belirlenmesindeki Kriterler. Ulusal Tez Merkezi.
stanbul 2006.
YILMAZ, zge: Ta Atan ocuklar ve Kahraman Psikologlar. Eletirel
Psikoloji Blteni, Eyll 2010, Say. 3-4, s. 37-45.
Anayasa Mahkemesi Karar, E. 1988/7, K. 1988/27. Anayasa
Mahkemesi Kararlar Dergisi, Say. 24.
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Karar, pek ve Dierleri v. Trkiye,
No. 17019/02 ve 30070/02, 3 ubat 2009.
http://hudoc.echr.coe.int/sites/fra/pages/search.aspx?i=001-91063
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Karar, Gve v. Trkiye, No. 70337/01,
20 Ocak 2009.
http://hudoc.echr.coe.int/sites/fra/pages/search.aspx?i=003-2610659-2839228
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Karar, Nart v. Trkiye, No.
20817/04, 6 Mays 2008.
http://portal.ubap.org.tr/App_Themes/Dergi/2009-81-508.pdf
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Karar, Seluk v. Trkiye, No.
21768/02, 10 Ocak 2006.
http://www.yargitay.gov.tr/aihm/upload/21768_02.pdf
Yargtay Ceza Genel Kurulu karar, E. 2007/9-282, K. 2008/44.
http://www.kararara.com/yargitay/ycdk3/yrgtyk15018.htm