Top Banner

of 26

co hoc ket cau

Jan 09, 2016

Download

Documents

IBERGM

he sieu tinh
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.1

    Chng 11. TNH H THANH SIU TNH BNG PHNG PHP LC

    I. KHI NIM C BN H tnh nh (HT): s lin kt = s phng trnh cn bng tnh hc. H siu tnh (HST) l h c s lin kt nhiu hn s phng trnh cn

    bng tnh hc. H siu tnh l h bt bin hnh v c cc lin kt tha. Bc siu tnh ca h c tnh bng s lin kt tha. S lin kt tha ca mt h c th l lin kt ngoi (lin kt cn thit gi cho h c c nh) hay lin kt ni (lin kt gia cc phn i vi nhau trong cng mt h)

    So vi h tnh nh, HST c nhng c im sau: Ni lc trong HST phn b u hn, ng sut v bin dng nh hn

    so vi HT c cng kch thc v ti trng. HST c nhc im l d pht sinh cc ng sut khi nhit thay i, khi c ln cc gi ta, gia cng lp ghp khng chnh xc.

    Khi nhng lin kt tha b h hng th h vn khng b ph loi, v khi h vn bt bin hnh hc.

    V d: Hnh 11.1a,e: h tha 2 lin kt ngoi: bc siu tnh ca h l 2. Hnh 11.1b: h tha 1 lin kt ngoi: bc siu tnh ca h l 1. Hnh 11.1c:

    h tha 3 lin kt ngoi v 3 lin kt ni: bc siu tnh l 6. Hnh 11.1d: h tha 3 lin kt ni, bc siu tnh ca h l 3.

    Khung khp kn (hnh 1.1f) siu tnh bc ba. V mun ni phn (A) v (B), cn 3 lin kt n hoc 1 khp v 1 lin kt n hay thay ba lin kt n bng mi hn cng (hnh 11.1g,h).

    Khi nim lin kt tha ch c tnh qui c. Bi v m bo cho h bt bin hnh th chng l tha, nhng s c mt ca chng s to cho kt cu c cng cao hn v do , lm vic tt hn so vi h tnh nh. Sau y ta gii HST bng phng php lc.

    a)

    e)

    b) c) d)

    f) g) h) (A) (B) (A) (B)

    Hnh 11.1

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.2

    II. GII H SIU TNH BNG PHNG PHP LC 1. H c bn ca HST l mt HT c c t HST cho bng cch b bt cc lin kt tha.

    HST c th c nhiu h c bn (hnh 11.2).

    Cn ch rng: Sau khi b cc lin

    kt tha, h phi m bo tnh bt bin hnh ca n. Ch c php gim

    bt cc lin kt n ch khng c php thm lin kt n vo mt mt ct bt k.

    V d: h trn hnh 11.3b, c khng phi l h c bn ca h trn hnh 11.3a, v n s bin hnh. 2. HT tng ng HT tng ng vi HST cho khi bin dng v chuyn v ca

    chng hon ton ging nhau. HT tng ng l h c bn chn ca HST: cc lin kt tha biu

    din phn lc lin kt (hnh 11.4). Phn lc lin kt c xc nh vi iu kin bin dng v chuyn v ca HT hon ton ging nh HST cho.

    Hnh 11.4

    3. Thit lp h phng trnh chnh tc xc nh cc phn lc lin kt Vi mi phn lc lin kt Xi ta c mt iu kin chuyn v:

    l

    q

    l

    Hnh 11.2(a) (b) (c)

    a) b) c)

    l

    l

    Hnh 11.3

    (a) (b) (c)

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.3

    Gi i l chuyn v ca im t ca Xi theo phng ca Xi , gy ra do ti trng Pi v tt c cc Xj (j = 1, 2, , n), vi n l bc siu tnh ta c:

    i = i (i = 1, 2, , n) (11.1) y i l chuyn v ti im t ca Xi v theo phng Xi do ti trng

    cho gy ra trong HST, du (+) ly khi chiu chuyn v ca i cng chiu vi chiu ca lc Xi v ly du (-)khi chiu chuyn v ca i ngc chiu vi chiu ca lc Xi. Trong cc trng hp thng gp nh gi c nh, di ng, ngm th ta c i = 0. Tuy nhin c nhng trng hp i 0, chng hn gi ta n hi. Nu HST c n bc siu tnh n phng trnh (11.1) h phng

    trnh chnh tc xc nh cc phn lc lin kt Xi (i = 1, 2, .., n):

    1 11 1 12 2 1n n 1p

    2 21 1 22 2 2n n 2p

    n n1 1 n2 2 nn n np

    X X ... X 0

    X X ... X 0

    .............................................................

    X X ... X 0

    = + + + + = = + + + + = = + + + + = (11.2)

    trong : ip l chuyn v theo phng i ca h c bn do ti trng gy nn. ik l chuyn v n v theo phng i ca h c bn do lc n v t theo phng k gy nn. Ta c th tnh c ip v ik theo cng thc Mo sau:

    = = = = + + + i i i

    l l ln n nzi zk xi xk zi zk

    iki 1 i 1 i 1x p0 0 0

    N N M M M Mdz dz ... dz

    EF EJ GJ

    = = =

    = + + + i i il l ln n n

    zi zp xi xp zi zpip

    i 1 i 1 i 1x p0 0 0

    N N M M M Mdz dz ... dz

    EF EJ GJ

    Nu b qua nh hng ca ko-nn v xon so vi un, th ip v ik tnh theo cng thc Mo sau (b qua ch s x, y trong cng thc):

    iln

    i kik

    i 1 0

    M Mdz

    EJ= = ; i

    lni p

    ipi 1 0

    M Mdz

    EJ= = (11.3)

    Sau khi xc nh c cc phn lc lin kt Xi, t cc phn lc lin kt Xi cng vi ti trng ln h c bn mt HT tng ng. Gii HST bng phng php lc ta c cc bc sau: Bc 1. Xc nh bc siu tnh v chn h c bn Bc 2. Xc nh HT tng ng bng cch t vo h c bn cc phn

    lc lin kt tng ng vi cc lin kt tha b i. Bc 3. Thit lp h phng trnh chnh tc

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.4

    V d 11.1: V biu ni lc ca khung nh hnh v 11.5a

    Gii: Khung c hai bc siu tnh, h c bn c chn nh hnh 11.5b.

    HT tng ng nh trn hnh 11.5c. Phng trnh chnh tc c dng:

    11 1 12 2 1p

    21 1 22 2 2p

    X X 0

    X X 0

    + + = + + = Biu mmen un do ti trng (Mp) nh hnh 11.5d. p dng phng php nhn biu Versaghin ta c:

    3n

    1 111

    x x xi 1 0

    M M 1 1 2 4adz .a.a. a a.a.aEJ EJ 2 3 3EJ=

    = = + = il

    3n

    1 212

    x x xi 1 0

    M M 1 1 adz .a.a.aEJ EJ 2 2EJ=

    = = = il

    3n

    2 222

    x x xi 1 0

    M M 1 1 2 adz .a.a. aEJ EJ 2 3 3EJ=

    = = = il

    2 2 4n

    p 11p

    x x xi 1 0

    M M 1 1 a 3 a 5qadz .aq. . a q. .a.aEJ EJ 3 2 4 2 8EJ=

    = = + = il

    2 4n

    p 22p

    x x xi 1 0

    M M 1 1 a qadz .aq. .aEJ EJ 2 2 4EJ=

    = = = il

    Hnh 11.5

    X2

    X1

    (c)

    X2=1

    2M

    (f)

    a

    C B

    A

    a

    a

    (a)

    q

    (e)X1=1

    1M

    a

    C B

    A

    MP

    qa2/2

    (d)

    (b)

    H c bn

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.5

    Thay vo phng trnh chnh tc, ta c:

    + = = = + =

    3 3 4

    1 2 1x x x

    3 3 4

    21 2x x x

    3 a 1 a 5 qa 3X X 0 X qa4 EJ 2 EJ 8 EJ 731 a 1 a 1 qa X qaX X 0

    282 EJ 3 EJ 4 EJ

    v biu M, N, Q ta t cc lc X1, X2 vo h c bn vi lc X1 c chiu ngc li v kt qu mang du m. Biu M, N, Q nh hnh 11.6.

    Hnh 11.6

    III. TNH H SIU TNH I XNG 1. nh ngha : H i xng l h khi c t nht mt trc i xng. H i xng chu ti trng i xng khi ti trng t ln phn ny l

    nh ca ti trng t ln phn kia qua gng phng t ti trc i xng v vung gc vi mt phng ca h. Nu ti trng ca phn ny l nh ca phn kia nhng c chiu ngc

    li th ta gi l h i xng chu ti trng phn i xng. Hnh (11.7a,b,c) - HST

    i xng, h chu ti trng i xng, h chu ti trng phn i xng. 2. Tnh cht (mnh ) Tng t, ni lc

    cng c tnh cht i xng hoc phn i xng. Trong mt phng: Nz , Mx c tnh

    i xng, Qy c tnh phn i xng Trong khng gian: Nz, Mx, My l i

    xng, Qx, Qy v Mz phn i xng.

    a) b) c)Hnh 11.7

    Mx

    Mx

    Qy

    Qy

    Hnh 11.8

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.6

    Tnh cht ca HST i xng: Nu mt h i xng chu ti trng i xng th ni lc phn i xng trn mt ct trong mt phng i xng ca h l bng khng. Ngc li nu ti trng l phn i xng th ni lc i xng phi bng khng. Ch cc nhn xt sau: Khi h

    l i xng chu ti trng i xng th biu mmen l i xng, ngc li nu ti trng phn i xng th biu mmen l phn i xng. Php nhn Vrsaghin gia biu i xng v phn i xng l bng khng.

    Chng minh. Gi s c HST i xng chu ti phn i xng (hnh 11.10b). Chn h c bn bng cch ct i khung. Phi chng minh cc thnh phn ni lc i xng X1 v X2 trn mt ct l bng khng.

    X1 , X2 , X3 l nghim ca phng trnh chnh tc:

    11 1 12 2 13 3 1p

    21 1 22 2 23 3 2p

    31 1 32 2 33 3 3p

    X X X 0

    X X X 0

    X X X 0

    + + + = + + + = + + + = (11.4)

    Biu 1M , 2M l i xng cn biu 3M l phn i xng nn: 13 = 31 = 23 = 32 =1p = 2p = 0 Do h phng trnh chnh tc trn thu gn li nh sau:

    11 1 12 2

    21 1 22 2

    33 3 3p

    X X 0

    X X 0

    X 0

    + = + = + = (11.5)

    Hai phng trnh u l mt h thng phng trnh thun nht 2 n s nh thc khc khng X1 = X2 = 0.

    Mx

    Qx

    Nz

    xy

    z

    yx

    zMyQy

    Mz

    Hnh 11.9

    X3 X3

    X2 X2

    X1 Pk=1

    Hnh 11.10

    (a)

    Pk=1 P

    (b)

    P

    l l Pl

    kM Mm l l l

    Pl

    l

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.7

    Tng t, khung chu lc i xng nh hnh v 11.10a. Lc biu ti trng l i xng nn: 13 = 31 = 23 = 32 = 3P = 0

    H phng trnh chnh tc: 11 1 12 2 1p

    21 1 22 2 2p

    33 3

    X X 0

    X X 0

    X 0

    + + = + + = = (11.6)

    T phng trnh th 3 ta c X3 = 0 pcm. Trng hp h i xng nhng ti trng bt k tng tc dng ca h

    c ti trng i xng v h chu ti trng phn i xng (hnh 11.11).

    IV. HST C CC LIN KT CHU CHUYN V CNG BC tnh ton nhng HST c cc gi ta chu chuyn v cng bc ta

    cng s s dng nhng l lun va m t trn. Ni lc trong h c cc lin kt chu chuyn v cng bc l do cc gi ta chu cc chuyn v cng bc. p dng h phng trnh chnh tc (11.2) vo trng hp ny ta phi

    ch khi chn h c bn, khng nn loi b cc lin kt c chuyn v cng bc m phi ct cc lin kt y. Ngoi ra c th la chn h c bn bng cch loi b cc lin kt tha khng c chuyn v cng bc.

    Gi s cho mt dm nh hnh 11.12a, nu chn h c bn bng cch loi b lin kt gi ta B c chuyn v cng bc th iu kin bin dng theo phng ca n s X1 do cc n s Xk nu c (trn hnh 11.12a khng ch ra nhng n s ny) v chuyn v cng bc gy ra s khng bng khng. C th l:

    1X 1 2 n(X ,X ,...,X ) 0 =

    By gi nu ta chn h c bn bng cch ct lin kt c chuyn v cng bc B th iu kin chuyn v theo phng lin kt y vn bng khng. V lc ny iu kin va ni l iu kin m ta chuyn v tng i ca hai mt ct ca lin kt va b ct:

    P/2P/2P/2P/2P

    Hnh 11.11

    = +

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.8

    1X 1 2 n(X ,X ,...,X ) 0 =

    Nu chn h c bn bng cch ct cc lin kt tha c chuyn v cng bc th phng trnh th k c dng:

    + + + + + + =k1 1 k2 2 kk k kn n kX X ... X ... X 0 (k=1,n) (11.7) Cc h s kj tnh nh i vi trng hp h chu ti trng.

    k l chuyn v theo phng ca lc Xk do chuyn v cng bc gy ra trong h c bn. N c xc nh theo cng thc sau:

    = =

    = n nk i i i ii 1 i 1

    R M (11.8)

    Trong i iR ,M l phn lc theo phng lin kt th i do lc kX = 1 gy ra trong h c bn. i l chuyn v thng theo phng lin kt th i v

    i l gc xoay ti lin kt th i trong h siu tnh cho.

    V d 11.2: Tnh mmen un ln nht trong trc c cho trn hnh

    11.12a, nu khi ch to tm ca lch i mt on . Gii H c bn chn nh hnh 11.12b. Phng trnh chnh tc c dng: + =11 1 1X 0 Trong = = = 1 1R . 1. Biu 1M cho trn hnh 11.12c, nhn biu ny vi chnh n ta c:

    3

    111 1 1 2 12 .

    EJ 2 2 3 2 6EJ = =

    ll. l. l

    Thay 1 v 11 va tm c vo phng trnh chnh tc ta c:

    12

    l

    A B

    g

    l l

    C

    X1

    a)

    b)

    c)1X 1=

    2

    3EJ l

    d)

    1M

    M

    Hnh 11.12

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.9

    1 36EJX = l

    Biu mmen un v gi tr mmen un ln nht trn hnh 11.12d.

    IV. TNH HST CHU NHIT THAY I

    Vic tnh HST chu nhit thay i cng tng t nh tnh h chu tc dng ca ti trng, ch khc y l s bin thin ca nhit l nguyn nhn gy ra ni lc trong h. V th s hng kp thay bng kt l chuyn v theo phng Xk do s bin thin nhit gy ra trong h c bn. C th l

    = + + + + = = + + + + = = + + + + =

    1 11 1 12 2 1n n 1t

    2 21 1 22 2 2n n 2t

    n n1 1 n2 2 nn n nt

    X X ... X 0

    X X ... X 0

    .............................................................

    X X ... X 0

    (11.9)

    Trong cc h s kt c xc nh nh sau: 2 1kt c k k

    0 0

    t - tt N dZ M dZh

    = + l l Hay ( ) ( ) 2 1kt k c k t - tN t M h = + Trong ( )kN v ( )kM l din tch ca biu lc dc v mmen

    un do lc kX 1= gy ra trong h c bn; 1 2c t + tt 2= ; l h s dn n nhit ca vt liu ca h; h l chiu cao MCN; t1 v t2 l bin thin ca nhit hai pha ca MCN.

    Cc h s kj c xc nh nh trng hp h chu ti trng. Sau khi thit lp v gii h phng trnh chnh tc ta s tm c cc n

    s X1, X2, X3, Vic v cc biu ni lc c tin hnh theo cc phng php bit.

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.10

    IV. TNH DM LIN TC 1. nh ngha Dm lin tc l dm

    siu tnh t trn nhiu gi ta n, trong c mt gi ta c nh (hnh 11.13a). Khong cch gia hai gi ta gi l nhp. Bc siu tnh ca dm bng s nhp tr mt. 2. Phng trnh ba mmen Chn h c bn ca

    dm bng cch t ln mi gi ta mt khp chia dm thnh nhiu dm n (hnh 11.13b). Nhng lc tc dng ln

    mt nhp no ch nh hng n chuyn v ca nhp bn cnh khi xt chuyn v mt gi ta bt k, ch cn xt hai nhp lin tip nhau v cc n s ch l cc mmen un ni lc Mi (hnh 11.13c) (Mi>0 lm cng th di). Phng trnh chnh

    tc (phng trnh ba mmen) vit theo iu kin gc xoay tng i gia hai mt ct ti gi ta phi bng khng. V d ti gi ta th i: 11M1 + 12M2 ++ i,i-1Mi-1 + i,iMi + i,i+1Mi+1 ++ 1nMn + ip = 0 Cc h s i1 = i2 = = i(i-2) = = 0, do lc tc dng trn hai nhp

    trn hai gi ta th i ch nh hng n gc xoay ca gi ta trn hai nhp . Phng trnh chnh tc ca h c dng sau:

    i,i-1Mi-1 + i,iMi + i,i+1Mi+1 + ip = 0 (11.10) Cc h s v s hng t do trong (11.10) tnh theo phng php nhn

    biu Vrsaghin, ta c:

    1

    ibi+1 ai+1 bi

    P

    li+1 li

    M1 M2 M3 M3

    P

    M2 M1

    ll ll

    q

    M4 M0q

    0 1 2 3 4

    Mi-1 Mi Mi+1 Mi+1Mi Mi-1q

    i-1 i i+1

    aii-1 i+1

    C C

    i i+1

    Mi-1=1

    Mi=1

    1

    1

    Mi+1=1

    i 1M

    iM

    i 1M +

    Mp

    a)

    b)

    c)

    d)

    e)

    f)

    g)

    Hnh 11.13

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.11

    i 1

    i 1 i ii,i 1 i

    i i i0

    M M 1 1 1dz . .1. .EJ EJ 2 3 6EJ

    = = =l ll

    i

    i i i i 1i,i i i 1

    i i 1 i i 10

    M M 1 1 2 1 1 2dz . .1. . . .1. .EJ EJ 2 3 EJ 2 3 3EJ 3EJ

    +++ +

    = = + = +l l ll l

    i 1

    i i 1 i 1i,i 1 i 1

    i 1 i 1 i 10

    M M 1 1 1dz . .1. .EJ EJ 2 3 6EJ

    + + ++ ++ + +

    = = =l ll

    i

    p i i i 1ip i i 1

    i i i 1 i 10

    M M a b1 1dz . . . .EJ EJ EJ

    +++ +

    = = + l

    l l

    trong : li, li+1 : di ca nhp th i v th (i+1). i, i+1: Din tch ca biu mmen do ti trng gy nn trn hai nhp th i v th (i+1). ai, bi+1: Khong cch t trng tm ca cc din tch n gi ta th (i-1) v (i+1).

    Thay cc tr s vo phng trnh chnh tc, ta c: i i i 1 i 1 i i i 1 i 1

    i 1 i i 1i i i 1 i 1 i i i 1 i 1

    .a .bM M M 06EJ 3EJ 3EJ 6EJ EJ EJ

    + + + + ++ + + +

    + + + + + = l l l l

    l l (11.11)

    Nu cng EJ khng i trn sut chiu di ca dm, ta c :

    ( ) i i i 1 i 1i i 1 i i 1 i i 1 i 1i i 1

    .a .bM 2 M M 6 0+ + + + ++

    + + + + + = l l l l

    l l (11.12)

    V d :V biu lc ct, mmen un ca dm lin tc nh hnh v (11.14a)

    l

    M1 M2 M3

    P=ql

    M2 M1

    l l l

    q

    M0

    0 1 2 3

    a)

    b)

    l l

    ql2/8 ql2/4

    Mpc)

    Hnh 11.14 5ql/8

    M2 M2

    1M

    2M

    M1M1

    d)

    ql2/40

    e)

    3ql2/20

    ql/40ql2/20

    3ql2/20 7ql2/20

    3ql/813ql/20

    7ql/20

    Mx

    Qy

    f)

    g)

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.12

    Gii: y l HST bc 2. H c bn nh hnh 11.14b. Biu mmen un Mp nh hnh 11.14c.

    Phng trnh ba mmen i vi gi ta th 1, 2 v 3 l:

    + + + + = + + + + =

    2

    0 1 2

    2 2

    1 2 3

    2 q 1M 2( + )M M 6 0 . . . 0

    3 8 2

    2 q 1 1 q 1M 2( + )M M 6 . . . . . . 0

    3 8 2 2 4 2

    ll l l l l

    l ll l l l l l

    Trong M0 = M3 = 0 (do cc khp khng c mmen ngoi lc tp trung). Gii h phng trnh trn ta c:

    M1 = 2ql

    40 ; M2 =

    23ql20

    ; Du (-) ch cc mmen c chiu ngc vi chiu chn. Cng cc biu Mp, M1, M2 ta c biu Mx (hnh 11.14f). Sau khi

    tnh phn lc cc gi ta ca biu Mp, M1, M2 v cng cc vect phn lc, ta thu c biu Qy nh trn hnh 11.14g. 3. Trng hp c bit Trng hp dm lin tc c u tha v u ngm th cch gii ca

    chng ta nh sau: Tng tng b u tha v thu gn tt c ngoi lc t trn on

    v gi ta cui cng. Mmen un thu gn c th xem l mmen lin kt ti mt ct ca gi ta cui cng (mmen c tr s dng khi n lm cng th di v c tr s m khi n lm cng th trn) hoc c xem l mmen un ngoi lc tc ng ln dm. Cn lin kt ngm th c thay bng mt nhp t trn mt gi ta c nh v mt lin kt n. cng EJx ca on nhp ny c xem l ln v cng v chiu di ca nhp c xem l bng khng (hnh 11.15).

    Hnh 11.15

    Phng trnh ba mmen c p dng i vi tng nhp cnh nh phn trn.

    l0=0

    P

    P

    l

    M=Pl

  • Chng 11. Tnh h thanh siu tnh bng phng php lc

    11.13

    V d: V biu ni lc ca dm chu lc nh hnh v (11.15a).

    Gii: H c bn v th t cc nhp, cc gi ta c nh s nh hnh

    11.15b. Biu Mp do ti trng gy nn trn h c bn nh hnh v (11.15c). Mmen thu gn gi ta cui cng c xem l mmen lin kt trn mt

    ct ca gi ta . V vy trn biu mmen Mp khng c mmen . Vi cc gi ta (1), (2), ta thit lp c cc phng trnh ba mmen nh sau:

    + + + = + + + =

    ll l l l l

    ll l l l l

    2

    0 1 2

    2

    1 2 3

    2 q 1M 2( + )M M 6 . . . 0

    3 8 2

    2 q 1M 2( + )M M 6 . . . 0

    3 8 2

    Gii h trn vi M0 = 0 v M3 = 0.5Pl = 0.5ql2 ta c:

    M1 = 25ql

    28 ; M2 = 23ql

    28 ; Mmen M10 c

    ngha l M2 lm cng th di. Biu mmen un v lc ct cho trn hnh 11.15f,g.

    Hnh 11.15

    0

    M1

    l0=0

    M0=0

    l/2

    M2

    P=ql

    M3=-ql2/2 M2

    l l

    q

    1 2 3

    a)

    b)

    l l

    ql2/8

    Mpc)

    17ql/28

    1M

    2M

    M1d)

    5ql2/28

    e)

    3ql2/28

    11ql/14

    5ql2/28ql2/2

    3ql/14

    ql

    Mx

    Qy

    f)

    g)

    3ql2/28

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-1

    Chng 12. ti trng ng

    I. Khi nim 1. Ti trng tnh, ti trng ng Ti trng tnh tc l nhng lc hoc ngu lc c t ln

    m hnh kho st mt cch t t, lin tc t khng n tr s cui cng v t tr i khng i, hoc bin i khng ng k theo thi gian. Ti trng tnh khng lm xut hin lc qun tnh. Ti trng tc dng mt cch t ngt hoc bin i theo thi

    gian, v d nhng ti trng xut hin do va chm, rung ng, v.v... nhng ti trng ny c gi l ti trng ng. Mt cch tng qut, ta gi nhng ti trng gy ra gia tc c

    tr s ng k trn vt th c xt, l nhng ti trng ng. 2. Phn loi ti trng ng Bi ton chuyn ng c gia tc khng i w=const, v d,

    chuyn ng ca cc thang my, vn thang trong xy dng, nng hoc h cc vt nng, trng hp chuyn ng trn vi vn tc gc quay hng s ca cc v lng hoc cc trc truyn ng. Bi ton c gia tc thay i v l hm xc nh theo thi

    gian w = w(t). Trng hp gia tc thay i tun hon theo thi gian, gi l dao ng. V d bn rung, m di, m bn lm cht cc vt liu, bi ton dao ng ca cc my cng c, ... Bi ton trong chuyn ng xy ra rt nhanh trong mt

    thi gian ngn, c gi l bi ton va chm. V d phanh mt cch t ngt, ng cc bng ba, sng p vo p chn, 3. Cc gi thit khi tnh ton. Ta chp nhn nhng gi thit sau:

    a) Tnh cht vt liu khi chu ti trng tnh v ti trng ng l nh nhau.

    b) Chp nhn cc gi thit v tnh cht bin dng ca thanh nh khi chu ti trng tnh, chng hn cc gi thit v tit din phng, gi thit v th dc khng tc dng tng h.

    S dng cc kt qu, cc nguyn l v ng lc hc, chng hn: - Nguyn l DAlembert: qtF mw=

    r r (12.1)

    - Nguyn l bo ton nng lng: T + U = A (12.2) - Nguyn l bo ton xung lng: ng lng ca h trc v

    sau khi va chm l mt tr s khng i.

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-2

    II. Chuyn ng vi gia tc khng i 1. Bi ton ko mt vt nng ln cao Xt mt vt nng P

    c ko ln theo phng thng ng vi gia tc khng i bi mt dy cp c mt ct F. Trng lng bn thn ca dy khng ng k so vi trng lng P (hnh 8.1). p dng nguyn l

    almbe (dAlembert) v phng php mt ct, chng ta d dng suy ra ni lc trn mt ct ca dy cp:

    N = P + Pqt

    N = P + P wg = w

    1g

    + P = KP (12.3)

    Vi K = 1 + wg

    Khi gia tc w = 0, th K = 1 v N = Nt = P. Ti trng Nt (khi khng c gia tc) l ti trng tnh, ti trng

    N (khi c gia tc) l ti trng ng: N = KNt. ng sut mt ct ca dy khi khng c gia tc t, khi c gia

    tc l ng sut ng . V dy chu ko ng tm, nn: t

    t

    N NK K

    F F = = = (12.4)

    Cc cng thc (12.3) v (12.4) cho thy: bi ton vi ti trng ng tng ng nh bi ton vi ti trng tnh ln hn K ln. H s K c gi l h s ng hay h s ti trng ng. Kt lun: Nh vy, ni chung, nhng yu t khc nhau gia

    ti trng ng v ti trng tnh c xt n bng h s ng v vic gii cc bi ton vi ti trng ng quy v vic xc nh cc h s ng .

    P

    1 1

    z

    l

    Hnh 8.1

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-3

    2. Chuyn ng quay vi vn tc khng i Xt v lng c b dy t rt b so vi ng knh trung bnh D = 2R

    quay vi vn tc gc khng i (hnh 12-2a). V lng c din tch mt ct ngang F, trng lng ring ca vt liu l . Tnh ng sut ng ca v lng. n gin, ta b qua nh hng ca

    cc nan hoa v trng lng bn thn v lng. Nh vy, trn v lng ch c lc ly tm tc dng phn b u q V v lng quay vi vn tc gc =

    const, nn gia tc gc & = 0. Vy gia tc tip tuyn wt = & R = 0 v gia tc php tuyn wn = 2R Trn mt n v chiu di c khi

    lng F, cng ca lc ly tm l: q =

    2 2n

    F F FRW Rg g g = =

    Ni lc trn mt ct ngang: tng tng ct v lng bi mt ct xuyn tm. Do tnh cht i xng, trn mi mt ct ngang ch c thnh phn ni lc l lc dc N, ng sut php c coi l phn b u (v b dy t b so vi ng knh). (hnh 12-2b) Lp tng hnh chiu cc lc theo phng y, ta c:

    = = = x x2 22 2 0 0

    FR FR2.N q .ds.sin d . sin d 2 .

    g g

    ng sut ko trong v lng l: 2 2

    R

    g

    = (12.5) Nhn xt: ng sut trong v lng tng rt nhanh nu tng hay R. iu kin bn khi tnh v lng l: [ ] =

    2 2

    k

    R

    g

    trong []k: ng sut cho php khi ko ca vt liu Ghi ch :Chu k T l khong thi gian thc hin mt dao ng (s). Tn

    s f l s dao ng trong 1 giy (hertz). Tn s vng (tn s ring): s dao

    ng trong 2 giy: 2 2 fT = =

    y

    x

    t

    Hnh 12-2

    R

    q (N/cm)

    a)

    d

    ds dP=q.ds

    N=.F N=.F

    b)

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-4

    III. DAO NG CA H N HI 1. Khi nim chung v dao ng Khi nghin cu v dao ng ca h n hi, trc tin ta cn c khi

    nim v bc t do: bc t do ca mt h n hi khi dao ng l s thng s c lp xc nh v tr ca h. V d: hnh 12-3a, nu b qua

    trng lng ca dm th h c 1 bc t do (ch cn bit tung y ca khi lng m xc nh v tr ca vt m). Nu k n trng lng ca dm h c v s bc t do v cn bit v s tung y xc nh mi im trn dm. Trc truyn mang hai puli (hnh

    12-3b). Nu b qua trng lng ca trc 2 bc t do (ch cn bit hai gc xon ca hai puli ta s xc nh v tr ca h). Khi tnh phi chn s tnh,

    da vo mc gn ng cho php gia s tnh v h thc ang xt. V d: nu khi lng m >> so vi khi lng ca dm lp s

    tnh l khi lng m t trn dm n hi khng c khi lng h mt bc t do. Nu trng lng ca khi lng m khng ln so vi trng lng dm, ta phi ly s tnh l mt h c v s bc t do bc t do ca mt h xc nh theo s tnh chn, ngha l ph thuc vo s gn ng m ta chn khi lp s tnh. Dao ng ca h n hi c chia ra: Dao ng cng bc: dao ng ca h n hi di tc dng ca ngoi

    lc bin i theo thi gian (lc kch thch). P(t) 0 Dao ng t do: dao ng khng c lc kch thch P(t)=0: Dao ng t do khng c lc cn: h s cn = 0; P(t) = 0 Dao ng t do c n lc cn ca mi trng: 0 ; P(t) = 0

    Trng lng ca khi lng m c cn bng vi lc n hi ca dm tc ng ln khi lng.

    m

    y

    Hnh 12.3

    a)

    2

    1

    b)

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-5

    2. Dao ng ca h n hi mt bc t do a) Phng trnh vi phn biu din dao ng Dm mang khi lng m

    (b qua trng lng dm). Lc kch thch P(t) bin i theo thi gian tc dng ti mt ct ngang c honh z. Tm chuyn v y(t) ca khi lng m theo thi gian t. Vn tc v gia tc ca khi

    lng ny l:

    2

    2

    dy d yv y(t) ; a y(t)dt dt

    = = = =& && Chuyn v ca m do nhng lc sau y gy ra: Lc kch thch P(t), lc

    cn ngc chiu chuyn ng v t l vi vn tc: Fc = -y& ; ( - h s cn), lc qun tnh: Fqt = - m y&& Gi l chuyn v gy ra do lc bng mt n v ti v tr m chuyn

    v do lc P(t) gy ra l .P(t), chuyn v do lc cn gy ra l .Fc = - . y(t)& , chuyn v do lc qun tnh gy ra l -.m y(t)&& Chuyn v do cc lc tc dng vo h gy ra l [ ]y(t) P(t) y(t) my(t)= & && (12.6) Chia (12.6) cho m. v t: 2 m

    = ; 2 1m. =

    Do ta c: 2 P(t)y(t) 2 y(t) y(t) m+ + =&& & (12.7) y l phng trnh vi phn ca dao ng. H s biu din nh

    hng ca lc cn ca mi trng n dao ng v < . b) Dao ng t do khng c lc cn Dao ng t do khng c lc cn: P(t) = 0, = 0. Phng trnh vi phn ca dao ng c dng: + =&& 2y(t) y(t) 0 (12.8) Nghim ca phng trnh ny c dng: y(t) = C1cost + C2sint Biu din C1 v C2 qua hai hng s tch phn mi l A v bng cch t: C1 = A sin ; C2 = A cos Ta c phng trnh dao ng t do: y(t) = A sin(t + ) (12.9) iu kin ban u t = 0 => y(0) = y0; 0y(0) y=& & xc nh C1 v C2

    z

    a

    m

    y(t)

    z

    Hnh 12.4

    P(t)

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-6

    Phng trnh (12-9) cho thy: Chuyn ng t do khng lc cn l mt dao ng iu ho c bin A

    v chu k T = 2 . th dao ng hnh

    sin nh trn hnh 12-5.

    Tn s dao ng f = 1T 2

    = . Tn s gc hay tn s dao ng

    ring: = 2f ;

    0

    1 g g

    m mg y = = = (Hert = 1/s) c) Dao ng t do c k n lc cn V P(t) = 0, 0, khi phng trnh vi phn ca dao ng l: + + =&& & 2y(t) 2 y(t) y(t) 0 (12.10) Vi iu kin hn ch < (lc cn khng qu ln), nghim c dng:

    t1y(t) Ae sin( t )

    = + (12.11) Dao ng l hm tt dn theo thi gian vi tn s gc:

    2 21 = <

    Chu k dao ng: = =

    1 21

    2

    2 2 1T

    1

    Dng dao ng c biu din trn hnh 12.6, bin dao ng gim dn theo thi gian, bi vy ta gi l dao ng t do tt dn. Khi lc cn cng ln, tc l h s cng ln th s tt dn cng nhanh.

    Sau mi chu k T1, bin dao ng gim vi t s:

    1

    1

    tT

    (t T )

    e e conste

    + = = tc l gim theo cp s nhn Hnh 12.6

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-7

    3. Dao ng cng bc - hin tng cng hung Dao ng cng bc: xt lc P(t) bin thin tun hon theo thi gian:

    P(t) = Posint Lc cng bc bt k c th khai trin theo chui Fourier trng

    hp ring m ta nghin cu khng lm gim tnh tng qut ca kt qu. Phng trnh vi phn dao ng c dng khng thun nht:

    2 0Py(t) 2 y(t) y(t) sin tm

    + + = && & (12.12) Nghim tng qut ca phng trnh ny c dng: y(t) = y1(t) + y2(t) Nghim tng qut ca phng trnh vi phn thun nht l biu thc: y1 = e-t C sin(1t + 1) (12.13) Cn nghim ring y2(t) c dng: y2(t) = C1sint + C2cost Thay y2 vo (12.12), sau mt s bin i ta tm c: y2 = A1sin(t + ) (12.14)

    vi k hiu 01 22 2 22 4

    PA

    41

    = +

    ; ( )2 2

    22 2 2 2

    arcos4

    = +

    Nghim tng qut ca dao ng cng bc: y(t) = e-t C sin(1t + 1) + A1sin(t + ) (12.15) S hng th nht tt dn theo thi gian, sau mt thi gian ln h ch

    cn li s hng th hai vi tn s ca lc cng bc , bin A1: y(t) = A1sin(t + ) = 022 2 2

    2 4

    sin( t )P

    41

    + +

    (12.16)

    Lng P0 tng ng vi gi tr chuyn v gy ra bi mt lc tnh yt, c tr s bng bin lc cng bc v c phng theo phng dao ng:

    y(t) = t t22 2 22 4

    sin( t )y k (t)y

    41

    + = +

    (12.17)

    trong k(t) l h s ng, hm ny t cc tr K khi sin(t + ) = 1. Chuyn v cc tr tng ng, k hiu bng y: y(t) = K. yt (12.18) K = +

    22 2 2

    2 4

    1

    41

    (12.19)

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-8

    C th gii bi ton ng bng cch gii bi ton tnh ri nhn vi h s ng k . ng sut c dng: = = t tk . ; k . (12.20) H s ng cc tr K cng ln th hiu ng ng cng ln. H s ny

    ph thuc vo t s /. th quan h gia K v / ng vi cc gi tr khc nhau ca h s cn nht c trnh by trn hnh 12.7. tnh bn khi

    ng sut thay i c th dng v theo (12.20). Nu trn h cn c ti trng tnh tc dng th tp l tng ng sut do ti trng tnh v ng sut ng , . + Hin tng cng hng: th K - (/) cho

    thy: khi / 1, ngha l khi tn s lc cng bc trng vi tn s dao ng ring ca h y rt ln, c th bng v cng nu khng c lc cn. l hin tng cng hng.

    Thc t tn ti min cng hng, nm trong khong 0,75 1,25 ; h s ng trong min ny t tr s kh ln. Trnh hin tng cng hng, cn cu to h sao cho tn s dao ng

    ring ca h khng gn vi tn s ca lc cng bc, chng hn thay i khi lng ca h hoc thay i kt cu bng cch thm cc thit b gim chn nh l xo, cc tm m n hi. + Kt lun chung v tnh ton kt cu chu dao ng cng bc i vi h n hi, vt liu tun theo nh lut Hc, ta c th vit biu

    thc (12.18) cho i lng nghin cu bt k: S = K.St (12.21) v S = S0 + S = S0 + K.St (12.22)

    trong S - i lng nghin cu c th l chuyn v, ng sut, bin dng ca h, S0 - i lng tng ng trong bi ton tnh do tc ng ca trng lng m t sn trn h, St - i lng tng ng trong bi ton tnh do tc ng ca mt lc tnh, tr s bng bin ca lc cng bc v c phng theo phng dao ng, K - h s ng cc tr, tnh theo biu thc (12.19).

    Hnh 12.7

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-9

    V d 12.1: Mt mt trng lng 6kN t ti chnh gia dm n gin (hnh 12.8) c chiu di nhp 4,5m lm t thp I s 30, c tc quay ca trc n = 600 vng/ph. Trc c trng lng 50 N, c lch tm e = 0,5 cm. B qua lc cn, tnh ng sut php ln nht pht sinh trn tit din ca dm.

    Bi gii

    Tc gc ca trc quay: 2 n 2 .600

    62,85rad / s60 60

    = = = . Lc ly tm pht sinh khi trc quay lch tm:

    2 2

    0

    1 1 50P me . 0,5.62,85 5038N

    2 2 9,80= = =

    Lc cng bc c dng: P(t) = P0 sint = 5,038 sin62,85 kN. Theo bng thp nh hnh Jx=7080 cm4; Wx=472 cm3; E=2,1.104 kN/cm2. vng ban u, do trng lng mt P t sn gy ra:

    = = =3 3

    0 4

    P 6.(450)y 0,0766 cm

    48EJ 48.2,1.10 .7080

    l

    Tn s dao ng ring ca dm: = = =0

    g 980113 (1/s)

    y 0,0766

    H s ng, khi b qua lc cn:

    K =

    2 2

    2 2 2 2 222

    22

    1 1 1131,448

    113 62,8511

    = = = =

    Mmen un ln nht ti tit din chnh gia nhp bng:

    M =M0+M=M0+K Mt= + = + =0 PP 6.4,5 5,038.4,5K 1,448 14,957 kNm4 4 4 4ll

    ng sut php ln nht trn tit din:

    2

    max

    M 1495,73,17kN / cm

    W 472 = = =

    A B

    Hnh 12.8

    l/2 l/2

    P0 50N e

    N0 30

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-10

    IV. BI TON TI TRNG VA CHM 1. Va chm ng ca h mt bc t do Va chm: hin tng hai vt tc

    dng vo nhau trong thi gian rt ngn. Cc gi thuyt sau: a) Khi chu va chm vt liu vn tun

    theo nh lut Hc b- Mun n hi E ca vt liu khi

    chu ti trng tnh v khi chu va chm l nh nhau.

    Cc giai on va chm: a) Giai on th nht: trng lng Q ri va chm trng lng P: vn tc

    v0 ca trng lng Q trc lc va chm b gim t ngt cho n lc c hai trng lng P v Q cng chuyn ng vi vn tc v. Theo nh lut bo ton

    ng lng: 0 0Q Q P Q

    v v v vg g Q P

    += = + b) Giai on th hai: c hai trng lng Q v P gn vo nhau v cng

    chuyn ng vi vn tc v n lc c hai dng li do sc cn ca h n hi. on ng m Q v P va thc hin chnh l chuyn v y ln nht ti mt ct va chm. Trong giai on ny ng nng ca h l:

    ( )+ + = = = + +

    2

    2 20 0

    1 Q P 1 Q P Q 1 QT . v T . v v

    2 g 2 g Q P 2 g 1 P / Q

    Khi P v Q cng di chuyn mt on y, th nng ca h: = (Q +P)y Nu gi U l th nng bin dng n hi ca h nhn c do va chm

    th theo nh lut bo ton nng lng ta c: U = T + Th nng bin dng n hi c tnh nh sau: lc u trn dm c t

    sn trng lng P, th nng bin dng n hi lc : 1 t1U P.y2

    = trong : yt l chuyn v tnh ti mt ct va chm do P gy ra, yt = P. ( chuyn v tnh do lc bng mt n v gy ra)

    2t

    1y1U

    2=

    Khi va chm, chuyn v ton phn mt ct va chm l (yt + y). Theo cc gi thuyt trn, th nng bin dng n hi lc :

    += 2

    t 2

    (y y )1U

    2

    Nh vy th nng bin dng n hi do va chm l:

    += = = + = + 2 2 2 2

    t t t 2 1

    (y y ) y y y y y1 1U U U P.y

    2 2 2 2

    P

    Q

    P

    Q

    y

    yt

    H

    Hnh 12.9

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-11

    Do U = T + ( )+ = + + +2

    2 0

    y 1 QP.y v (Q P)y

    2 2 g 1 P / Q

    hay ( ) =+

    22 0

    Qvy 2 Qy 0

    g 1 P / Q (12.23)

    Gi t l chuyn v tnh ca h n hi ti mt ct va chm do trng lng Q c t mt cch tnh ln h gy ra th tng t nh trn ta c:

    t = Q. tQ =

    Th vo (12.23) ta c: = +

    22 t 0 t

    vy 2 y 0

    Pg 1

    Q

    Ch ly nghim dng ca phng trnh: 2

    2 t 0 t t

    vy

    Pg 1

    Q

    = + + + >0

    Thay 20v 2gH= , ta c: tt

    2Hy (1 1 )

    P1

    Q

    = + + + (12.24)

    H s ng k, tc l s ln ln hn ca chuyn v ng (do va chm) i vi chuyn v tnh do trng lng Q t mt cch tnh ln h:

    = = tt

    yk y k .y

    y t

    2Hk 1 1

    P1

    Q

    = + + + (12.25)

    Cc trng hp t bit: 1. Nu trn dm khng c khi lng P t sn th h s ng:

    t

    2Hk 1 1= + + (12.26)

    2. Nu trng lng Q tc dng t ngt vo h, tc l: H = 0, th k = 2, tc l chuyn v ng, ng sut ng ln gp hai ln so vi bi ton tnh. ng sut php v tip do ti trng va chm: = k.t ; = k.t Nu trn h cn c ti trng tnh th ng sut ng v chuyn v ng: = (Q) + t(P); y = y(Q) + yt(P); Nhn xt: trong cng thc ca h s ng, ta thy nu chuyn v tnh yt

    ln, tc l h c cng nh th h s ng k nh. Vy mun gim h s

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-12

    ng ta phi gim cng ca h hay t ti mt ct va chm nhng b phn c cng nh nh l xo, ... tng yt. Khi xc nh h s ng k ta b qua trng lng bn thn ca h

    n hi. Ngi ta chng minh c rng nu k n trng lng bn thn ca h th h s ng cng khng thay i nhiu. Do trong khi tnh vi ti trng va chm, ta khng xt n trng lng bn thn ca h. 2. Va chm ngang ca h mt bc t do Va chm ngang nh hnh 12.10. Qu trnh va chm

    vn thc hin qua hai giai on nh trong va chm ng. V cc khi lng u di chuyn theo phng ngang nn th nng = 0. vy theo nh lut bo ton nng lng:

    T = U

    ng nng T: 20

    1 QT v

    2 Pg 1

    Q

    = +

    Th nng bin dng n hi m h nhn c sau va chm c tnh nh sau: tuy c trng lng P t trc trn dm, nhng P khng lm dm bin dng ngang nn: U1 = 0. Khi va chm, chuyn v ca mt ct va chm l y nn lc th nng bin dng n hi:

    = 2

    2

    y1U

    2 2

    2 2 20 0

    y1 Q 1 Qv y v

    2 2P Pg 1 g 1

    Q Q

    = = + + (12.27)

    Nu gi yt l chuyn v tnh theo phng ngang mt ct va chm do lc c gi tr bng trng lng va chm Q tc dng tnh ln phng ngang:

    t = Q. =

    tQ

    Do ta c th vit biu thc (12.27) li nh sau: = +

    2 2t 0y vP

    g 1Q

    Gi tr y ch ly du dng, do y = k.t

    Vi = +

    20

    t

    vk

    Pg 1

    Q

    (12.28)

    PQ

    Hnh 12.10

  • Chng 12. Ti trng ng

    12-13

    V d 12.2: Xc nh ng sut php ln nht trn tit din mt ct chu va chm theo phng thng ng cho trn hnh 12.11. B qua trng lng ca ct. Cho bit Q = 600 N; H = 6cm; E = 103 kN/cm2.

    Gii Chuyn v tnh bng bin dng di ca ct do

    trng lng Q t tnh trn ct l:

    yt = t = l = + = 31 21 2

    Q. Q.3,4.10 cm

    EF EF

    l l

    H s ng: t

    2Hk 1 1

    P1

    Q

    = + + + =

    = t

    2H1 1+ + = 3

    2.61 1 60,41

    3,4.10+ + =

    ng sut pht ln nht trn tit din:

    = = = = 2 t 2

    Q 0,6k . k . 60,41. 1,82kN / cm

    F 20

    V d 12.3: Xc nh h s ng ca dm thp ch I s 14 (hnh 12.12) chu va chm bi vt c trng lng 100 N chuyn ng theo phng ngang vi vn tc v0 = 20km/h khi khng k v khi c k n trng lng ca dm.

    Gii Thp ch I s 14 ta c cc c trng:

    trng lng trn 1m di l 137N, Jx = 572 cm4, E = 2,1.104 kN/cm2. Chuyn v tnh:

    3 32

    t 4x

    Q 0,1.400y 1,1.10 cm

    48EJ 48.2,1.10 .572= = =l

    - Khi khng k n trng lng bn thn

    2 20

    2t

    v 555,5k 169

    gy 980.1,1.10= = =

    Khi k n trng lng bn thn, ta thu gn trng lng v tit din va chm chnh gia dm vi h s thu gn l 17/35 v c trng lng thu gn l P = (17/35).137.4 = 266 N

    2 20

    2

    t

    v 555,5k 88

    266P980. 1 .1,1.10g 1 y

    100Q

    = = = ++

    Nh th trng lng bn thn lm gim nh hng ca va chm. Vic khng k n trng lng bn thn khin php tnh thin v an ton.

    6 cm

    80 cm

    60 cmF2=20cm2

    F1=30cm2

    Q

    Hnh 12.11

    Q

    Hnh 12.12

    N0 14

    v0

    Qyt

    l=4m