Çin Tarihi 1-14 ders notu.pdf

8/10/2019 in Tarihi 1-14 ders notu.pdf

1/368

N TARH

TARH LSANS PROGRAMI

PROF. DR. MUALLA UYDU YCEL

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES


2/368

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

TARH LSANS PROGRAMI

N TARH

Prof. Dr. Mualla Uydu Ycel


3/368


4/368

II

NDEKLER NSZ.................................................................................................................................. I

NDEKLER ..................................................................................................................... II

KISALTMALAR ............................................................................................................... VII

YAZAR NOTU ................................................................................................................. VIII

1. NN CORAF YAPISI VE ESK A TARH.........................................................1

1.1. Corafi ve dar Yap...................................................................................................7

1.1.1. Kuzey in....................................................................................................... 11

1.1.2. Gney in....................................................................................................... 13

1.2. Eski a Tarihi.......................................................................................................... 15

1.2.1. lk Ta Devri................................................................................................... 15

1.2.2. Cilal Ta Devri............................................................................................... 16

1.3. Dou Asyann En nemli Tarih ncesi Kltrleri..................................................... 16

1.3.1. lk Tunguz Kltr.......................................................................................... 17

1.3.2. lk Mool Kltr (Kuzey Kltr)................................................................. 17

1.3.3. lk Trk Kltr (Kuzey-Bat Kltr)............................................................ 171.3.4. lk Tibet Kltr............................................................................................. 17

1.3.5. Liao Kltr (Gney Kltr)......................................................................... 17

1.3.6. Tai Kltr (Gney Kltr)........................................................................... 18

1.4. anside Tarih ncesi Dnemde Kurulan lk Kk Devletler .................................... 19

2. NDE KURULAN LK HANEDANLAR (SLALELER)............................................ 27

2.1. inde Kurulan Hanedanlara Genel Bak...................................................................... 33

2.2. Shang Slalesi (M 1450-1050) .................................................................................... 342.3. Chou Slalesi (M 1050-247) ....................................................................................... 36

2.4. Chin Slalesi (M 249-207) ......................................................................................... 40

3. HAN SLALES (M 206- MS 220)............................................................................... 51

3.1. Han Slalesinin lk Dman Hun Devletinin Kuruluu ve in ile Mcadelesi ............ 57

3.2. Kanton De vleti ile mparatorie L ve Sonras............................................................... 58

3.3. Wang Mang Dnemi...................................................................................................... 63

3.4. Han Devrinin Sonu ........................................................................................................ 65


5/368


6/368

IV

7.3. Tanglarn En Parlak Devri......................................................................................... 151

7.4. mparatorie Wu Devri ve Sonrasnda Gktrklerle Mcadeleler ................................. 152

7.5. Araplarn Gelii ve Uygurlarla Mnasebetler .............................................................. 155

7.5. Tang Devrinin Sonu.................................................................................................. 1578. NN KNC PARALANMA DEVR (906-1280) VE MOOL DEVR (1280-1468)........................................................................................................................................... 167

8.1. inin kinci Paralanma Devri (906-1280) ................................................................. 173

8.1.1. Be Slale Devri (906-960) ................................................................................ 173

8.1.2. Kuzey Sung Slalesi (960-1126) ........................................................................ 175

8.1.3. Kuzeyde Liao Slalesi (907-1211) .................................................................... 177

8.1.4. Kuzeyde Hsia Devleti (1038-1227) .................................................................... 178

8.1.5. Gney Sung Slalesi (1127-1279) ...................................................................... 179

8.1.6. Kuzeyde Ju- chen (Ccen) Devleti (1115-1234) .................................................. 179

8.2. Mool Devri: Yuan Hanedan (1280- 1368) ............................................................ 180

9. MNG SLALES (1368- 1644) VE MANU SLALESNN (1644- 1911) LKDNEM........................................................................................................................... 195

9.1. Ming Slalesi(1368-1644) .......................................................................................... 201

9.1.1. Avrupallarn Gelileri....................................................................................... 206

9.1.2. syanlar ve Manularla Savalar .................................................................... 208

9.2. Manu Slalesi (1644-1911)nin Ykseli Dnemi...................................................... 210

9.2.1. in Devletinin Genilemesi (Kang-hsi Devri) ............................................. 211

9.2.2. Manu Dneminde in-Rus Mnasebetlerinin Balamas.............................. 212

10. MANU SLALES (1644-1911)NN ZLME DNEM ................................... 223

10.1. Trkistan Savalar ve zlmenin Balamas (Chien-lung Devri) ........................... 229

10.2. Avrupa Tesirinin Balamas ve in zerindeki Etkisi................................................ 23010.3. I. Afyon Sava ve Sonular...................................................................................... 233

10.4. II. Afyon Sava ve Sonular............................................................................... 234

10.5. inde Yaanan syanlar ........................................................................................ 235

10.6. XIX. Yzylda inin D likileri....................................................................... 238

10.7. Japon in Sava...................................................................................................... 239

11. MANU DNEMNN SONU VE CUMHURYET DNEM................................... 250

11.1. Manu Dneminin Sonu............................................................................................ 256


7/368

V

11.1.1. inde Reform stei ve 100 Gnlk Yeni Anayasa Deiiklii Hareketi ......... 256

11.1.2. Boksrler syan, Sekiz Devlet Koalisyonu ve Pekin Anlamalar .................... 257

11.1.3 . Manu Dnemi ve Manu (Qing) Hkmetinin Sonu.................................. 259

11.2. 4 Mays Vatansever Genler Hareketi................................................................... 26211.3. Cumhuriyet Dnemi: Mao Zedong ve in Komnist Partisinin (KP) Kuruluu ....... 263

11.3.1. in Komnist Partisinin Kuruluu................................................................ 264

11.3.2. kinci Sava Dnemi................................................................................. 265

11.3.3. Kzl Ordunun Uzun Seferi............................................................................ 266

11.3.4. in-Japon Sava........................................................................................... 266

11.3.5. in Milliyeti Parti ile in Komnist Partisi Arasndaki Anlamazlklar ....... 267

11.3.6. in Halk Cumhuriyetinin Kuruluu ve lk Dnemler .................................... 26811.3.7. inin Planl Doum Siyaseti........................................................................ 269

11.3.8. in Halk Cumhuriyetinin Uluslararas Dzeydeki Temaslar ........................ 270

12. DOU TRKSTAN UYGUR TARH....................................................................... 279

12.1. Yakn a in ve Dou Trkistan likileri: Uygur Trkleri...................................... 285

12.2. arlk Rusyasnn Trkistan Corafyasnn Dousundaki Faaliyetleri....................... 286

12.3. XIX. Yzylda Uygurlarn in stilasna Kar karttklar Baz nemli syanlar .... 286

12.4. Yakup Bey ve Kagar Devleti.................................................................................... 28812.5. Minguo Dnemi ve Dou Trkistan (Sincan)n Eyalet Olma Sreci.......................... 290

12.6. Dou Trkistan slam Cumhuriyetinin Kuruluu ve Ykl....................................... 292

12.7. Dou Trkistan Cumhuriyeti...................................................................................... 293

12.8. Baytak- Boda Olay............................................................................................. 294

12.9. Kzl inin Gelii ve Sincan Eyaletinin Kuruluu............................................... 295

12.9. Uygur zerk Blgesi............................................................................................ 296

13. N KLTR........................................................................................................... 308

13.1. in Kltrnn Oluumu........................................................................................... 314

13.2. Shang Slalesi Dneminde Kltr ........................................................................ 315

13.3. Chou Devletinde Kltr Hayat................................................................................. 317

13.3.1. Konfys ve Felsefesi.................................................................................. 317

13.3.2. Lao-Tse ve Felsefesi (Taoizm) ...................................................................... 320

13.3.3. Kanuncular .................................................................................................... 321

13.3.4. Sosyal Hayat ................................................................................................. 321


8/368

VI

14. N KLTR (DEVAM)......................................................................................... 332

14.1. Han Devleti Kltr Hayat......................................................................................... 338

14.2. Birinci Paralanma Devri Kltr Hayat ve Budizmin inde Gelimesi.............. 339

14.3. Tang ve Sung Devri Kltr Hayat............................................................................ 34114.4. Mool ve Ming Devrinde Kltr Hayat..................................................................... 346

14.5. Manu Devrinde Kltr Hayat.................................................................................. 349

KAYNAKA..................................................................................................................... 358


9/368

VII

KISALTMALARM: Milattan nce

MS: Milattan Sonra


10/368

VIII

YAZAR NOTU

in gnmzdekresel bir g olarak dnya devletleri arasnda nemli bir konumda bulunmaktadr. Tarih boyunca biz Trkler ile youn bir siyasi ve kltrel iliki yaayaninlilerintarih ini bir ayrntl bir ekilde olmasa da retmek bu dersin ana amacdr. SosyalBilimler de bilgilerin aklda kalabilmesi bu bilgilerin srekli tekrar ile mmkn olmaktadr.Tekrar metodu en iyi metod olarak kabul edilmektedir. Sizlere tavsiyemiz bu metoduuygulamanzdr .


11/368

1

1. NN CORAF YAPISI VE ESK A TARH


12/368

2

Bu Blmde Neler reneceiz? 1.1. Corafi ve dar i Yap

1.2. Eski a Tarihi

1.3. Dou Asyann En nemli Tarih ncesi Kltrleri 1.4. anside Tarih ncesi Dnemde Kurulan lk Kk Devletler


13/368

3

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

1) inin corafi ve idari yaps nasldr?

2) inin Eski atarih i arkeolojik verilere gre ne zamana dayanmaktadr?

3) inde tarih ncesi dnemde yaayan ilk kavimler ve oluturduklar kltrlernelerdir?


14/368

4

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Konu Kazanm Kazanmn nasl eldeedilecei veyagelitirilecei

inin corafi ve idariyaps

inde tarih sre iindenemli rol oynayan corafiunsurlarn ve blgelerinkavranmas

inin Eski a Tarihi inde ilk insan, Ta devrive Cilal Ta devridnemlerine ait bilgileredinilmesi

inin tarih ncesi ilkkltrleri

inde farkl etnikkavimler tarafndanoluturulan tarih ncesikltrlerin renilmesi

anside tarih ncesi dnemde kurulan ilkkk devletler

inde hakknda efsanevi bilgilere sahip olunan ilkdevletler hakknda bilgiedinilmesi


15/368

5

Anahtar Kavramlar

Kuzey in

Gney in

Huang-ho

Yang-tse

Pekin Adam

Hsia Slalesi


16/368

6

Giri

in tarih ine giri iin kavranmas elzem olan corafi ve idari yapnn tarih sreiinde incelendii bu blmde, ayrca inin Eski atarih i, tarih ncesi dnemden itibarengeirilen evreler ve ilk tarih hanedan olan Shang Slalesi dnemine kadar yaayan farkletnik kavimlerin oluturduu kltrler ele alnmtr. Son olarak hakknda efsanevi bilgileresahip olduumuz anside kurulan Shang ncesi kk devletlerden ksaca bahsedilmitir.


17/368

7

1.1. Corafi ve dar Yap Bugn corafi olarak dnyann nc en geni topraklarna sahip olan inin toprak

genilii tarih boyunca ok deimitir. Bu devlet bazen btn Trkistan ve Moolistanihtiva etmi bazen de Sar Irmak blgesinde kk bir devlet olarak kalmtr. Bugn ise in

douda Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, kuzeyde Moolistan, kuzeybatda Tacikistan,Krgzistan ve Kazakistan Cumhuriyetleri, kuzeydouda Rusya Federasyonu, gneydeVietnam, Laos ve Myanmar, batda Pakistan ve Afganistan, gneybatda Hindistan, Nepal,Sikkim ve Btan topraklar ile komudur. lkenin dousu Byk Okyanusun kenardenizlerinden olan Sar Deniz, Dou in Denizi ve Gney in Denizi ile snrldr ve dou vegneydoudaki denizler boyunca Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Japonya, Filipinler,Brunei, Malezya ve Endonezya yer almaktadr. Kara snr 22.800 kilometre, genilii dou- bat dorultusunda 5000, kuzey-gney dorultusunda ise 5500 kilometreyi bulmaktadr.9.571.300 kilometrekarelik yzlm ile yeryznn alan bakmndan Rusya ve Kanadadansonra nc, 1.339.724.852 (2011 saymna gre) nfusu ile de en kalabalk lkesidir.

Genellikle asl in denilen blge, kuzeyde in Seddi ile evrilen, batda KansuEyaletini snrlar ierisine alp Trkistan darda brakan 18 eyalet blgesidir. Aslnda18eyalet veya in olarak adlandrlan terim, Manu Slalesi dneminde inin ekirdek blgesini igal edilen yeni blgelerden ayrdetmek iin Batllar tarafndan kullanlan tabirdir. Bugn bu blgede ayn dili konuan (birbirlerinden ok farkl leheler bulunduu hlde), aynyazy yazan ayn kltre sahip olan ve son 7 yzyl ounlukla ayn siyasi idare tarafndanynetilen bir halk yaamaktadr. Ancak unu da belirtelim ki eskiden bu blgede inlilerden baka; bugn hl bakiyeleri mevcut olan baka kavimler de yaamlardr. Bu yzdendir ki

M 2000li yllarda bugnk anlamda inliolmam, sadece, zamanla birbirleriylekararak bir birlik meydana getiren birok kabileler ve boylar yer almlardr. Bu yeni birlik birbirleriyle uyuarak bir kltrel birlik ortaya koymular ve inli adn almlardr.inliler bylece oalmlar ve nihayet asl inin bulunduu btn blgeye, yani 18eyalete yaylmlardr. Gnmzde in Halk Cumhuriyeti tarafndan ynetilen in, 22 eyalet(Anhui, Fuijan, Gansu, Guangdong, Guizhou, Hainan, Hebei, Heilongjiang, Henan, Hubei,Hunan, Jiangsu, Jiangxi, Jilin, Liaoning, Qinghai, Shaanxi ensi-, Shandong, Shanxi ansi-, Sichuan, Yunnan, Zhejinang), 5 zerk blge (Sincan Uygur zerk Blgesi, Moolistan,Tibet, Guangxi ve Mslmanlarn Hui- yaad Ningxia), 4 dorudan ynetilen belediye(Pekin, angay, Tientsin ve Chongqing) ile 2 zel idari blge (Hong Kong ve Makao)danoluur. in Halk Cumhuriyeti, hibir zaman kontrol altna alamad Tayvan' 23. eyaletiolarak grmtr. Tayvan adas ve Pescadoresden oluan Tayvan Eyaletini in Cumhuriyetiynetmektedir.


18/368

8

Harita 1: Gnmzde inin dari Blgeleri (tr.wikipedia.org)

Tarih srete ini corafi olarak ikiye ayrabiliriz: Kuzey ve Gney in. Busnflandrmaya paralel olarak inin corafi yaps ile bu yapnn belirledii yaam biimi veetnik kavimlere gre yaplm dier bir snflandrmas ise ve D indir. Ming hanedandnemi (1368-1644) dhil olmak zere in, tarih in imparatorluunun ekirdeinioluturan, Han inlilerinin yerletii alak tarm blgesidir. D in ise seyrek nfuslu, Trk,Mool ve Tibet gibi farkl etnik kavimlerin yaadklar, yksek ve hayvancln youn olarakyapld corafi blgedir. D inin neredeyse hepsi gnmzde zerk blgeler hlinegelmitir. Manu dneminde birletirilen bu iki blge, Kuzey ve Gney in snflandrmasaltnda da incelenebilir. Ancak kuzeyde bulunan Manurya blgesi, son iki yzyldagelenHan gmenleri ve ormanlk alanlarn tarm alanlarna dntrlmesi ile daha ziyade in blgesine dhil olmutur. Tarih sre iinde gneydeki inlilerin kuzeydeki kavimlerlemcadelelerinden sklkla bahsedilecei iin aada Kuzey ve Gney in snflandrmastercih edilmitir.


19/368

9

Harita 2: inin farkl dnemlerdeki snrlar gsteren D ve in Blgeleri (in, letiimAtlasl Byk Uygarlklar Ans.)


20/368

10

Harita 3: Ls tabakalaryla gsterilen Kuzey in ve Gney in (in, letiim Atlasl BykUygarlklar Ans.)


21/368

11

1.1.1. Kuzey in

Kuzey in, Trklerin anavatanlarnn corafyasnn devamlln gsteren, Trklerineski yurtlarndan biri olmas asndan Trktarih i iin byk nem arz etmektedir. Kuzey veGney in arasndaki corafi snr Trkistandaki byk Kun-lun Dalarnn doudakidevam olan Qinling (Chin-ling- shan) Dalar ve Huai Nehri ile belirlenir. Qinling Dalar,ayn zamanda bir iklim snrdr. Dan kuzeyindeki arazi, karakteri itibariyle bize Anadoluyaylasn hatrlatr. Kk dalarn zerleri ve byk dalarn etekleri kaln bir lstabakasyla rtldr. Ls, ince bir toprak, yani amurdur. Bu toprak ilkbaharda rzgrlarla birlikte Moolistandan gelir. zellikle frtnalar bu tozdan olduka fazla getirirler. Ls okverimli olduundan tarlalar iinde bir nevi sunni gbre vazifesi grr ve bu durum, tarmn bu blgede erken ortaya kn aklar. Ancak lsn kurumasyla boluklarn olumas ve bu boluklara yamur sularnn dolmas sebebiyle topran kmesi, Kuzey inin ls blgesindeyol inaatn g klmaktadr.

Kuzey inde kara iklimi hkm srmektedir. Klar genelde gneli ve oldukasouk, yazlar rzgrl ve scaktr. Temmuz-Austosta scaklk 40-42 dereceye kadarykselerek kuvvetli ve srekli yamur yaar. lkenin ilerine doru yamurlar azalr ve bu blgelerde sk sk kuraklk yaanr.

Kuzeyin balca nehriHuang-ho (Altn Nehir veya Sar Irmak )dur. Ona ls blgesinden geerken beraberinde pek ok erimi ls getirdii iin Sar Irmak ad verilmitir.Bu lsn ylmas sebebiyle nehrin yata ykselip defalarca yer deitirmitir. Son bykyatak deitirme 1852de olmutur.

Kuzey inde, lke iin nemli olan bir dier srada ise Manuryann kuzeyindengneye uzanan Chang-pai- shan Dann devam olan Bat Dalardr. Bu dalar, Qinlingetemas edinceye kadar gneye uzanr. Bu iki sradan arasnda, batdan douya doru akanHuang- ho skp kalr. Bu geit, inin en nemli ulam yollarndan biridir. Bunun zerindemilattan nce ve sonra inin bakenti olanLo-yang (bazen Ho-nan-fu da denmitir) ehri

bulunur.

Bat Dalar, Kuzey ini iki ksma ayrr: Shandong (dalarn dousundaki blge) veansi (dalarn batsndaki blge). Shangdong douya doru uzanan yarmadann bulunduueyaletin addr. Eskiden Hunlarn yaadklar ansi eyaletinin merkezi iseTai-yandr; Fen Nehri buradan gneyden batya akmaya balar. Fen Nehrinin kylar, bir zamanlar, inin eneski yksek kltrlerinin merkezine ev sahiplii yapmtr. Eyaletin en kuzeyinde, topran bozkr ve le dnt yerde, zaman zaman Trk Tabgalarnn hkmet merkezi olmuolan Ta- tung (Da tun) ehri bulunmaktadr.

Pekin in etrafndaki blge (kuzey bakenti Pekin, Moollar dneminden sonzamanlara kadar hemen hemen daima hkmet merkezi olmutur) ile Tienchin (Tientsin),nceden Hopei (Hebei) eyaletine ait iken dorudan ynetilen belediye hline getirilmilerdir.


22/368

12

inin en kuzey batsnda Kansu eyaleti bulunmaktadr. Kansu, inden Trkistanakadar uzanan ince, dar bir yerdedir; kuzeyde Gobi l, gneyde ise Gney Tibet Dalar ilesnrlanmtr. lle dalarn arasndaki dar blgede bulunduundan hem ziraat hem deulama uygundur. Bu yol, in ile Bat Asya arasndaki byk kervan yolunun balangcolduundan blge in iin daima stratejik ve iktisadi neme sahip olmutur. Ayrca siyasiolarak da bu yol, Tibetliler ile Gobide yaayan kavimleri (Trkler yahut Moollar) birbirlerinden ayrdndan bunlarn ine kar ittifak etmelerine engel olmutur. DouKansu Eyaletine balanan ensi Eyaletinin dou snr, kuzeyden gneye doru akan SanIrmaktr. Eyaletin kuzeyindeki bozkrlar inlilerin, Trklerin ve Moollarn sahip olmak iinsavatklar, Hunlarn eski yurtlarndan olan Ordos Blgesi dir. Gneyde ise Sar Irman

bir kolu olan Wei Nehr i vardr ve Wei, inin en eski kltr merkezlerinden biri olup aynad tayan verimli bir ovadan gemektedir. Ayn zamanda kervan yolu da Wei Nehri boyuncadouya gitmektedir. Yine Weinin aa kolu zerinde, Orta alarda pek ok defa uzun sreile ine bakentlik yapm olanChang-an (Hsi-an-fu ) ehri bulunmaktadr. Chang-an daLo- yang gibi transit ticaretin balca merkezi olmutur.

inin ikinci, dnyann ise altnc en nemli ve en byk nehirleri arasnda yer alanSar Irman uzunluu 5.464 km olup inin batsndan Bohai Denizine akmaktadr. SarIrmak in medeniyetinin beii olarak da adlandrlmaktadr. Zira havzas en eski inmedeniyetlerinin ortaya kmasn salamtr. Ancak aa blgelerinde lslerin getirdiiamurun tabann doldurmas sonucu sk sk seller yaanmtr. Mesela l870 ylnda nehrintamas sonucu 1 milyondan fazla kii hayatn kaybetmitir. Bu yzden de nehre ininkaderi ad verilmitir.

Sar Irman kuzey-gney istikametinden bat-dou istikametine akmaya baladyerde inin en nemli kalelerinden biri olanTung-kuan (Tongguan) kalesi yer almaktadr.Bu kale tarih boyunca b yk bir rol oynam ve ona sahip olan bakenti zapt etmitir. SarIrmakta gemiler Tung-kuana kadar aadan yukar seyrsefer edilebilir, daha yukarlardaise yalnz nehir aa gidilebilir, yukar gidilemez Ancak aada da nehir yalnz alt dzgem ilerin gitmesine elverilidir, nk nehir beraberinde getirdii balk yznden birok syerler ve kum setler oluturmutur. Wei Nehri de alt dz gemilerin gemesi iin elverilidir.Bu da bize bakent Chang-ann, tpk daha douda bulunan bakent Lo-yang gibi, iaesinigemilerle temin edebildiini gstermektedir. Bu, in tarihinin olumasnda ok etkili

olmutur. Pekinin etrafndaki bu blge, nemini arttrr arttrmaz ana nehrin kuzey ksmnaimparator kanal denilen bir kanalla balanmtr.

Kuzey inde Tientsin ve Tsing-tao (Ching-tao; Shantung yarmadasnn gneykysnda)dan baka gvenli hemen hemen hibir liman yoktur. Bunlar, inin Orta atarih inde de nemli bir rol oynamamlardr; nk Dou in Denizinin ve bilhassa SarDenizin korkun frtnalarna gvenilmemitir. Eskiden inde btn suyollar nakliyatnehirlerde yaplmtr.


23/368

13

1.1.2. Gney in

Gney inin iki byk can damar vardr: Kuzeyde Yang-tse Nehri ile gneydekiHsi- ho (nci) Nehri. Her iki nehir ve kollar zerinde gemiler yukarlara kadar kolaycaseyrsefer edebilir. Tibetten gelen birok da silsilesi doudan Yang-tse ile Hsi-hoarasndaki blgeye uzanr. Gneyin corafi yapsnn karmakl halkn kulland leheninde farkllamasna sebep olmutur. Bu yzden de bir vadide oturan halkla baka bir vadideoturan halk aralarnda glkle anlaabilmektedirler.

Yang-tse, Uzun Irmak anlamna gelmekte ve in ile Asyann en uzun rmazelliini tamaktadr. 6.300 kilometre ile dnyada uzunlukta nc srada yer almaktadr.Derinlik olarak da 152- 182 m ile dnyann en derin rma zelliine sahiptir. Irmak Tibetsnrndaki buzullarla kapl dalardan doarak ini batanbaa geip Dou in Denizinedklr ve kollar ile en verimli blgeleri kaplar. Yzyllar boyunca inin en nemli bir

ticaret ve ulam yolu olmutur. Irman aznda inin en byk ehri olanangay limanvardr. Gney inin verimliliini salamakla birlikte Yang-tse Nehri yazn yaan iddetliyamurlar yznden taar; mal ve can kaybna sebep olur.

Yang- tse Nehrinin kuzeyinde, Qinling Dalarnn gneyinde en uzak batda Sih-chuan (Sichuan) Eyaleti vardr. Bu eyaleti evreleyen dalarn yksek olmas, eyaletinkendisini dier in eyaletlerinden ayrmasna ve bamsz bir devlet olarak yaamasnsalamtr. Gda ve maden bakmndan da zengindir. Eyaletin dou komusu olan sava bakenti Chung-ching (Chongqing) gnmzde dorudan ynetilen bir belediye idaresinesahiptir. Douda bu eyalete Hupi (Hubei) eyaleti balanmaktadr. Eyaletin gney snrn, gl-ler blgesinden geen Yang-tse tekil etmektedir. Bu gller, Yang-tsenn ilkbahardaTibetten getirdii sularn biriktii bir nevi su ambardr. Bu yzden bu memleket okverimlidir; ayn zamanda kk kanallar ve nehirler eklinde birok ulatrma yollar vcudagetirmektedir. Han Nehrinin Yang-tseye dkld yerde Han-kou, Han-yang ve Wu-chang adlarnda ehir bulunuyordu; gnmzde bu ehirler birleerekWu- han ehrinioluturmulardr. Bu ehirler ulam asndan gayet elverili bir yerde bulunduklarndan byk retim merkezleri olmular ve bu sayede intarih i boyunca, birok defalar bu blgelere hkmeden devletlere bakentlik yapmlardr. Bugn Hubei Eyaletinde yer alanWu-han, inin en byk sanayi ehri olma zelliini tamaktadr.

Anhui ve sahilde yer alan Kiangsu (Jiangsu) eyaletleri Yang- tsenn sularyla beslenengller ve kk nehirlere sahiptirler. Bu blge pirin ziraatnn balca iki merkezinden biridir. Gney inde pirin mill gdadr, Kuzey inde ise daha ziyade buday ve dar ekilir.Pirin ise ancak yksek halk tabakasnn yedii bir yiyecek olarak grlmektedir.

Yang- tsenin aznda kk bir ehir olarak yer alan angay, Avrupallarn zelliklede ngilizlerin 19. yzyldaki youn yerleimleri zerine inin en byk ve en modern ehriolmutur. Eskiden, deniz ar ticaret bir rol oynamadan nce daha ierilerde bulunan Su-chou(Tai-hu- Gl kenarnda bulunur), Yang-chou ve Nanking (gney bakenti) ehirleri daha ok

nemli idiler. Bu ehirler Kuzey ile Gney in arasndaki i ticaretin balca byk ticaretlimanlar olmulardr. Byk pirin nakliyat, ipekliler ve gneyin btn mahsulleri bu


24/368

14

ehirden gemitir. Su-chou, inin en gzel ehirlerinden biridir ve Dounun Venedikisaylmaktadr; nk iinden birok kanallar gemektedir. Marco Polo bu ehri eserinde kesinolarak tasvir etmitir. Nanking eitli zamanlar boyunca ine bakentlik yapmtr.

Yang- tsenin gneyinde yer alan eyaletler ise tamamen dalktr ve g alabilengeitleri vardr. Balca ulam yollarndan uzak bulunduklarndan inin geri kalmeyaletleridirler; ayn zamanda yerlilerin en uzun zaman kaldklar ve ksmen bugne kadartutunabildikleri bir blgedir. Yine en uzak batda, Dou Himalayadan gneye doru kvrlanve dalarn engeller tekil ettikleri da zincirinin ortasnda yer alan Ynnan Eyaleti bulunmaktadr. Bu eyaletin bakenti 2000 metre ykseklikteki bir yaylann zerinde ve birgln kenarnda bulunan Kun-ming (eski ismiyle Yn-nan- fu) ehridir. Eyalet bilhassawolfram (tungsten), kalay, altn, bakr ve gm cevherleri bakmndan zengindir. HunanEyaletinin iinden geen Huang Nehri ok nemli bir ulam yoludur. Yine douda, byk bir gl ve birok nehirleriyle Kiangsi (Jiangxi) Eyaleti bulunmaktadr. Bu yzden bu blge

zaman zaman gney sahili ile kuzey arasndaki ticaret iin bir geit tekil etmitir.1500 ylndan itibaren Avrupa ile temaslar baladnda Batl tccarlarn yerletikleri

2-3 byk ehir dnda, sahil blgelerinin halk fakir kalmtr.Hangchou koyunda bakentiHang- chou (Hangzhu) olan Chekiang (Zhejiang) Eyaleti bulunmaktadr. Gnmzde bakentPekin nasl byk bir ovann kuzey kesinde bulunuyorsa, Hang-chou da gney kesinde

bulun maktadr; buras sadece byk bir ticaret merkezi deil, ayn zamanda byk pirinistihsal eden blgenin de merkezidir. Bunun gneyinde bakenti ve liman Fu-chou (Fuzhou)ve Orta alarda mehur limanlar Chan-chou (Arap kaynaklarnda Zayton denir) veAmoy olan Fukien (Fujian) Eyaleti bulunmaktadr. Chekiang ve Fukienin, tarih bakmndan,kaderi ounlukla ayn olmutur. Bakente kar uzun zaman bamszln mdafaa edebilenkk devletlerin mevcudiyetleri pek nadir deildir. Bilhassa Fukien ok dalktr ve karadanok g zapt edilebilir.

Gney inin bir dier nemli nehri olan Hsi-ho (nci Nehir)nun nehir blgesinde ikieyalet bulunmaktadr. Biri kaynak blgesinde Kuang-hsi (Guangxi Zhuang), dieri de nehrinaz blgesindeki Kuang-tung (Guangdong)dur. Nehrin hemen aznda Kwang-chou(Kanton) bu lunmaktadr; bu ehir ayn zamanda Orta alarn balangcndan beri inin ennemli ticaret ehirlerinden biri olmu ve Kuang-tung Eyaletine de bakentlik yapmtr.

Nehrin denize dkld yerde, koyun iki tarafnda, kar karya bir zamanlar iki Avrupasmrgesi olan gnmzde ise zel idari blge olan Hongkong ve Makao bulunmaktadr; heriki ehir de, Avrupallarn iskn etmeleriyle meydana gelmiler, ancak tarih adan bir roloynamamlardr. Kanton, Hsi-honun aznda bulunduundan, nehir blgesinde gerekleen btn retimin sevk edildii byk ticaret liman olmasn salamtr. Kanton ayrcayabanclarn Hindistanda yahut Bat Asyada ilk ulatklar ve mallarn boalttklar,karlnda da in mallarn ve bilhassa ipeklileri ykledikleri bir in liman olma zelliinikazanmtr. Avrupallar sayesinde nem kazanan bir dier liman ise Fukien Eyaletininsnrna yakn Swatow limandr.


25/368

15

inin en gney eyaleti olan Kuang-hsi, dorudan doruya nehirle snrlanan kara paras hari, az ge limitir. Burada zellikle kymetli odunlar (Teak -tahtas ve bakalar)retilmektedir. Eyaletin uzak ksmlarnda bugn bile hl pek ok inli olmayan insanlaryaamaktadrlar.

Sahilin tam karsnda inliler, yerliler ve ok erken zamanlarda g etmiMslmanlar ile meskn, odun retim blgesi olan byk Hainan Adas bulunmaktadr. Enson yllar mstesna,tarih bakmdan hibir rol oynamamtr. Daha douda bulunan veTayvan olarak bilinen Formoza Adas, Japonlar tarafndan gasp edilinceye kadar,uzunzaman, inliler e aitti. Daha kuzeyde ise Liu- chiu Adalar (modern Japonca telaffuzu:Okinawa) vardr. Btn bu adalar, ancak yenialarda yabanc dmanlarla giriilenatmalar sonucunda nem kazanmlar, intarih inde nemli bir rol oynamamlardr.

1.2. Eski a Tarihi

inin tarih ncesi dnemini 1) Ta Devri; 2) Cilal Ta Devri eklinde ikiyeayrabiliriz.

Dou Asyada ilk insan buluntular, Pekinin gneyindeki maaralarda bulunanSinanthropos Pekinensis , yani Pekin Adamna aittir. Pekin Adamnn bir insan olduufakat tip itibariyle bu gnk insandan ok farkl olduu dnlmektedir. Bu tipin Cavada

bulunan Pithekan-thropos ile yakn akraba olan insan rknn ayr bir kolunu tekil ettii kabuledilmektedir. Bu insandan sonraki insan rklarnn nasl meydana geldii bugn bile henzaydnlanamamtr. Ancak antropologlar Pekin Adamnn zellikle Mool rklarnda grlen

baz hususiyetleri tadn iddia etmektedirler. Pekin Adamnn gayet basit aletler kullanan,ate yakabilen avc olduu tahmin edilmektedir. Pekin Adam soyunun orada ne kadar zamanyaad henz belli deildir, ilk izleri M 1 milyon ylna kadar gitmektedir; en par lak devride M 500.000 yldr.

1.2.1. lk Ta Devri

Bugn orak bir bozkr zelliine brnen Ordos Blgesi eskiden insanlarnyaamalarna elverili kk nehirler ve gllerle dolu idi. Burada pek ok hayvan, zellikle defiller, su aygrlar, zamanla kaybolmu geyik ve sr cinsleri ile tapirler yaamakta idiler.Yaklak M 50.000 yllarnda bu gllerin kenarlarnda bir insan rktan, birok ta ve pek azkemikli aletler zamanmza kadar ulamtr. Bu aletler, tip itibariyle, Kabata devrine ait olanAvrupadaki Mousterien tipi, biraz da Aurignacien veya Magdelenien tipi ile mukayeseedilmilerdir. Ancak bu aletler, Avrupada bulunanlarla tamamen ayn zelliklere sahipolmayp kendilerine has bir karaktere sahiptirler. Gnmze kadar bu dneme ait tam birkemik bakiyesi bulunmad iin bu kltr tayan insanlarn nasl grndk leri tespitedilememitir. Rzgrn ls sprmesi ta aletlerin hepsinin topran yzne karak bulunmalarn salamtr. Bu Ta Devri Kltr galiba uzun sre devam etmi ve yalnzKuzey inde deil Moolistan ve Manuryaya da yaylmtr. Ta devrinin her yerde ayn

zamanda son bulduu da kabul edilmektedir.


26/368

16

Arkeolojik verilere gre, Manuryada ve Dou Moolistanda henz ta aletlerin bulunduu srada Bat Moolistan ve Kuzey inde maden biliniyor ve kullanlyordu. Ancakyine de gnmze kadar Bat ve Gney inde Kabata Devrine ait aletlerin bulunmamolmas da nemlidir. Herhlde bu blgelerde ta kltr yerine tahta veya daha dorusu bugn bile Hindiinin iptidai kabilelerinde bulunan bambu kltrnn mevcut olduunukabul etmek gerekir. Orada btn aletler bambudan yaplmtr ve bunlar bugne kadarmuhafaza etmek tabii mmkn olmamtr.

Aa-yukar M 25.000de Kuzey inde Pekinin gneyindeki maaralarda yeni birinsan rkna ait kemikler bulunmutur ve bunlarn bugn Kuzey Japonyada oturan ve Moololmayan Ainulara ait olabilecekleri dnlmektedir. Bu insanlarn aletleri teknik bakmdandaha gelimi olsa da Kabata Devrinde yaamlardr. Bu halk sonradan tekrar kaybolmuve bakiyeleri Kuzey Korede alm mezarlarda bulunmutur. Trkistanda Mool olmayan birok kabilenin ierisinde bu lk -Ainularn eridii kabul edilmektedir.

1.2.2. Cilal Ta Devri

M 4000den itibaren arkeolojik bulgulara gre Dou Asyann deiik blgelerinde bulunan neolitik aletler arasnda hibir birlik yoktur. Kendilerine has bir hayat tarz ortayakoyan eitli kltrler vardr. Bunlarn arasnda inin kuzey batsnda hem hayvan besleyenhem de ziraatle megul olan bir kltr dikkati ekmektedir. Bu kltr drt keli ve bir tarafkeskin bir balta kullanmasyla dier kltrlerden ayrlmaktadr. Bu kltr yaayan halkndousunda gneye kadar uzanan corafyada silindir baltalar kullanan baka bir kltre sahipinsanlar vard. Bu srada zellikle gney ve sahil blgesinde, Kore ve Japonya sahillerinekadar uzanan kltrde omuz baltalar bulunmakta idi. Bu kltrn her biri, ilk nceleri birbirlerinden bamsz olmular, ancak daha sonra drt ke balta yava yava Bat indengneye geerken omuz baltas kltr Hindistann dousuna kadar yaylmtr. Bu omuz baltas kltrn tayanlara, dil aratrclar, Austroasiat adn vermilerdir. BunlarAvustralya halknn esasn tekil etmilerdir. Bunlarn ayrca Hindistann Munda,Hindiinin Monkhmer kabileleri ile Endonezya ve bilhassa Malezyada bakiyeleri kalmtr.Bu kabile lerin hepsi daha sonra Gney inden g etmilerdir. Silindir balta kltrntayanlar Malezyadaki Papua kabileleridir; bunlar galiba dierlerinden ok daha nce Gneyinden ayrlmlardr. Her iki grup da eski Japon kltrne ok etki etmitir. Kuzeybat

inin drt keli balta kltr de ok yaylm, gneye gitmi ve orada Ostronezya ka bileleri(bunlardan Malayenler meydana gelmitir), balta kltrn olduka fazla kullanarak bukltr Japonyaya gtrmlerdir. Bylece M 4000 yllarnda btn Dou Asyada veKabata Devrinde henz mevcut olduu zannedilmeyen Japonyadaki eitli kltrlerde byk bir karma olmutur.

1.3. Dou Asyann En nemli Tarih ncesi Kltrleri

Son yllarda yaplan etnolojik ve arkeolojik aratrmalar sonucunda tahminen M2500li yllardan itibaren Dou-Asyada yaayan boy ve milletlere ait bilgilere ulalmtr.


27/368

17

Bu bilgilere gre bu corafyada o dnemde kendi kendilerine gelien birok ayr yerlikltrler tespit edilmitir. Bu kltrler unlardr:

1.3.1. lk Tunguz Kltr

Merkezi bugnk Hopei, Shandong ve Gney Manurya eyaletlerinde grlen bukuzeydou kltr, bugnk Tunguzlarn atalar ile eski Sibirya kabileleri tarafndanmeydana getirilmitir. Bu kltr ortaya koyan insanlarn zellikle avc olduklar ve az daolsa iptidai bir ekilde ziraatla megul olduklar dnlmektedir. Ayrca baz esasl ekillerihtiva eden kaba ve kaln anak mlekler de yapmlardr. Bu ekiller (rnein; ayakldenilen ekil), sonraki in anak -mlekiliinde uzun zaman muhafaza ed ilmitir Bukltrn bir dier en belirgin zellii de domuz beslemek olmutur.

1.3.2. lk Mool Kltr (Kuzey Kltr)

Tunguz kltrnn batsnda, bugn bir in eyaleti olan ensi ile MoolistandakiJehol Eyaleti civarnda bu kltrn izlerine rastlanmtr. Bunlar balangta avc iken dahasonralar oban-gebe kltrne dhil olarak zellikle sr yetitirmilerdir. Bu kltryaayanlar ilk dnem Moollardr. Antropolojik bakmdan Tunguzlar, Mool rknamensupturlar.

1.3.3. lk Trk Kltr (Kuzey-Bat Kltr)

lk Tunguz ve Mool kltrn meydana getirenlerin batsnda bulunan ve kuzeybat

kltrn meydana getirenlerin sonraki Trklerin atalar olduklarna phe yoktur. Kuzeybatkltr de menei bakmndan bir avc kltrdr ve sonradan oban kltrne dnmtr.Ayrca azmsanmayacak bir ziraat kltrne de (zellikle buday ve dar) sahip olmutur. Ennemli hayvan ise attr. in kaynaklarndan rendiimize gre, bu kltrn merkezi bu-gnk ensi ve Kansu Eyaletleridir ve bu kltr yaatanlar, zellikle yksek dzlkyerlerde oturmulardr. Bu kltr oluturan Trklerin atalar M 3. bin yln ortalarnda bu blgede yaamlardr. Ancak buradan Trklerin ilk vatanlarnn in eyaletleri olan ensi veKansu olduu iddiasna gidilmemelidir. Buralar ancak ilk Trklere ait blgenin yalnz bir paras olabilirler. Maalesef bu dneme ait in kaynaklar, Trk blgesinin merkezini kesinolarak tespit etmeye imkn vermemektedirler.

1.3.4. lk Tibet Kltr

Batda, bugnk Sichuan Eyaleti ile Kansu ve ensi Eyaletlerinin btn dank blgelerinde yine ayr bir kltr olarak gnmzdeki Tibet kabilelerinin atalar yaamlardr.Tibetliler zellikle koyun beslemiler ve koyunlar iin dalk yerleri tercih etmilerdir.

1.3.5. Liao Kltr (Gney Kltr)

Gneyde yaanan kltrler arasnda ilk srada Liao Kltr gelmektedir. Bu kltryaatanlar yukarda bahsettiimiz Austroasiatlardr. Bunlar, hibir zaman yksek bir kltr


28/368

18

ortaya koyamamlar, iptidai avclktan kamamlardr. Bunlarn daha dousundaki YaoKltrnde de erken dnem Austronez kltr yaanmtr. Bu kltr yaatanlar dalardayaamlar ve ksmen toplayc ve avc, ksmen de gayet basit ziraatle uramlardr. Bu ikikltr de daha sonralar gneyin son byk kltr olan Tai kltr ile karmlardr.

1.3.6. Tai Kltr (Gney Kltr)

Tai Kltrnn esas ziraat kltrne dayanmaktadr. Ancak ziraat, ok iptidai birekil olan yakma suretiyle yaplmtr. Bu eit ziraatte dalarn yamalarndaki aalarlaallar yaklr ve elde edilen kle eitli bitkiler bilhassa da kknde yumru bulunanlarekilmitir. Bu yzdendir ki halk ok sulak vadilerde yaam ve pirin ekmitir. Pirin bylece byk bir ihtimalle Gney inden Hindistana, oradan da Bat ve Gney Asyayagitmitir. Bu kltr meydana getirenler bugnk Siyamllarn (Taylandllar) byk bir ksmile yine gnmzdeki inlilerin en nemli atalardrlar. Yao ile Tai kltrlerinin

karmasndan gney-dou inde Yeh kltr meydana gelmitir ve bu kltr ikinci bir ilk -Austronez k ltrn oluturmutur. Bu kltr yksek bir gemici kltrdr. Yenleringemicileri sadece Gney in ile Hindiinin btn sahillerinde deil, Japonya ve Kore(Kora)de de smrge kurmulardr. Dier taraftan Hindiine g eden Yenler zamanlaHollanda Ad alarna yerleerek Malayenleri meydana getirmilerdir. Yine bu kltr sonralarEndonezyann byk bir ksmna yaylarak yukarda bahsettiimiz drt keli balta kltrtipine rnek olmutur.

zetle syleyebiliriz ki M 3. bin yllarnda bugnk inin kuzeyinde birok kltryaam ve bunlarn genel zellikleri hayvan beslemek olmutur. Bunlarn arasndan zellikleTrkler hepsinden kuvvetli olmu ve daha sonraki gelimelerde ok nemli rolleroynamlardr.

Gneyde ise daha ziyade zirai kltrler yaamlar ve bunlarn arasndan Tai kltren kuvvetlisi olmutur. Bu kltrde tpk Trk kltr gibi ilerideki gelimelerde ok nemliroller stlenmitir.

Yukarda verdiimiz hem kuzey hem de gneyde yaatlan kltrler birbirleriyle i iegirmilerdir. Arkeolojik verilere gre bu i ie girme M 2000de haklarnda daha fazla bilgilere sahip olduumuz birka yeni kltrn meydana gelmesine de sebep olmutur ki bukltrlerin en nemlileri batdaYang- shao kltr ile doudaLung- shan kltrdr.

Yang- shao kltr genellikle dalk blgelerde zellikle de Kuzeybat in, Moolistan, Manurya (Orta-kuzey in) ile inin en batsnda yani Trkistanda yaklakM 2000de grlmtr. Bu kltrn bulunduu blgelerde nce Tibet, daha sonralar Trkve Ta i kltr unsurlar birbirleriyle karmlardr. Bu kltrn en nemli zellii ok gzelanak -mlek yapmasdr. Bu anak -mlekler krmz, beyaz ve siyah renklere boyanmlarve bazen de zerlerine hayali resimler izilmitir.

Lung- shan kltr ise yine M 2000-1600lerde Huang-honun deltasna yerleen Tai,Yao ve Tunguzlar tarafndan ortaya konulmutur. Bu kltr bulunduu yerin ad ile anlmtr.


29/368

19

Bu kltr ziraati bir kltrdr ve iskn bakmndan eski Anadolu yerlilerine benzemektedir.Hykler zerine otururlar ve amur ile kerpiten ev yaparlard. Kylerinin etrafn duvarlarladmanlar olan Yao ve TrkMool kavimlerinden korumak iin evirirlerdi. zelikleTrkler ve Moollar ile giriilen hem dmanca hem de dosta ilikiler zamanla yeni birkltrn ortaya kmasna sebep olmutur. Shang adn alan bu kltr, Dou Asyada M1500 ile 1050 yllar arasnda yaayan ilk yksek kltr olma zelliini tamaktadr. Nitekim bu kltr Dou Asyada ilk devleti kurmutur ve bu devleti kuranlarn Trkler olduklardnlmektedir.

1.4. anside Tarih ncesi Dnemde Kurulan lk Kk Devletler

Yang-shao ve Lung- Shan kltrleri dnda, zellikle kltrlerin temas ettikleri ansive Dou Honanda bulunan ve sonraki in rivayetlerinde aktarlan kk kltrler de mevcutidi. Yar efsanevi birer kral olan Yao ve Shunun her ikisinin de srasyla Gney ansi ve

Dou Honanda kk birer ehir devletine sahip olduu dnlmektedir. Bunlar birbirleriyle savamlar ve byk bir ihtimalle Yao ortadan kaldrlmtr.

Bunun dnda in kaynaklarnda ad geen devletlerden biri, Hsia slalesi tarafndanGney anside kurulduu tahmin edilen devlettir. Hsia slalesi muhtemelen iktidarda M1800- 1500 yllar arasnda kalmtr. Bu kltrde yeni bir kltr unsuru olan ilk tungrlmtr. Hsia slalesinin kurulmasnn sebebinin tunun ithali olduu da ilerisrlmektedir.

inde ise tunun izlerine ilk nce Yang-shao kltrnn orta tabakalarnda, yani

yaklak M 1800 yllarnda rastlanmakta ve M 1400de ok fazla yayld grlmektedir.En eski silahlarn ekilleri Sibiryadaki silahlarn ekillerine benzediklerinden mitolojik vearkeolojik baz delillerin hepsi tuncun ine kuzeyden geldiini ve inde teekkletmediini gstermektedirler. Bronz, Trk boylar vastasyla (veya Trk efsanelerinde getiigibi mnferit madenci kabileler tarafndan) Dou Asyaya getirilmitir. Orada ilk zamanlaraait silahlarn ekilleri muhafaza edilmitir. Fakat M 1450 yllarnda grlen bronz kaplar,Asyann baka yerlerinde yaplanlardan tamamen farkldrlar; bunlarda gney (galiba Taikltr) tezyinat grlmektedir ki bu tezyinat tahta kaplar ile kabaktan yaplan kaplar zerineyaplmlardr. Daha sonra bronza tatbik edilmitir. Buradan da anlalaca zere bronz

dkme sanat ilk nce Trk boylar tarafndan ithal edildii Kuzey inden, kendilerine has bir bronz sanayisinin teekkl ettii Dou ve Gney ine yaylmtr. Zaten Kuzey inde az bakr ve kalayn olmas ve Gney inde bunlardan bol miktarda bulunup kolay elde edilmesiok erken zamanlarda gneyden kuzeye tun gtrlmesine sebep olmutur.


30/368

20

Uygulamalar

1) inde tarih sre iinde ne kan yerleimleri buna yol aan corafi ve beerunsurlara dayanarak belirtiniz.


31/368

21

Uygulama Sorular 1) inin tarih geliiminde Kuzey in ve Gney inde corafya nasl bir rol

oynamtr?

2) inin tarih geliiminde Kuzey in ve Gney inde ortaya kan etnik kavimler,kltrleri ve bu kltrlerin en belirgin zellikleri nelerdir?


32/368

22

Bu Blmde Ne rendik zeti

Bugn corafi olarak dnyann nc en geni topraklarna sahip olan inin toprakgenilii tarih boyunca ok deimitir. Bu devlet bazen btn Trkistan ve Moolistanihtiva etmi bazen de Sar Irmak blgesinde kk bir devlet olarak kalmtr. Gnmzdednyann yzlm asndan nc, 1.339.724.852 (2011 saymna gre) nfusu ile de enkalabalk lkesidir. in Halk Cumhuriyeti tarafndan ynetilen in, 22 eyalet, 5 zerk blge,4 belediye ve 2 zel idari blgeden olumaktadr.

Tarih srete in corafi olarakKuzey ve Gney in veya ( D ve in) olarakikiye ayrlmtr. Kuzey in, Trklerin anavatanlarnn corafyasnn devamlln gsteren,Trklerin eski yurtlarndan biri olmas asndan Trktarih i iin byk nem arz etmektedir.Kuzey ve Gney in arasndaki corafi snr Trkistandaki byk Kun-lun Dalarnndoudaki devam olanQinling (Chin-ling- shan) Dalar ve Huai Nehri ile belirlenir. Kuzeyinde tarm mmkn klabilen, ancak yol yapmn zorlatran bir tr ince toprak olan kaln bir ls tabakasyla rtl olmasdr. Kuzey inde kara iklimi hkm srmektedir. Klargenelde gneli ve olduka souk, yazlar rzgrl ve scaktr. lkenin ilerine doruyamurlar azalr ve bu blgelerde sk sk kuraklk yaanr. Kuzeyin balca nehriHuang-ho (Altn Nehir veya Sar Irmak )dur. Kuzey inin dier nemli corafi unsurlarBatDalar, Sar Irmakn kollar olanWei ve Fen Nehirler idir. Kuzey inde Hunlarnyaadklar yurtlarndan olanansi, Kansu ve kuzeyinde Ordos Blgesi bulunan ensiEyaletleri tarih adan nemli yerlerdir. Yine Kuzey inde uzun yllar ine bakentliketmi Lo-yang (Ho-nan-fu), Chang-an (Hsi-an-fu), Pekin gibi nemli merkezler yeralmaktadr. Kuzey inde buday ve dar ekilir.

Gney inin iki byk can damar vardr: Kuzeyde Yang-tse Nehri ile gneydekiHsi- ho (nci) Nehri. Gneyin corafi yapsnn karmakl halkn kulland lehenin defarkllamasna sebep olmutur. in ile Asyann en uzun rma zelliini tayan Yang-tse,yzyllar boyunca inin en nemli bir ticaret ve ulam yolu olmutur. Gney indenceleri in tarih inde bakentlik etmi nemli merkezler; Han Nehrinin Yang-tseyedkld yerde bulunanHan- kou, Han-yang ve Wu- chang adlarnda ehir(gnmzde inin en byk sanayi ehri olan Wu-han ehrini olutururlar) ve gney bakenti olarak tannan Nanking (Nankin) dir. inde denizar ticaretin ve Avrupallarnyerlemelerinin balamasylaangay, Kwang-chou (Kanton) gibi liman ehirleri nemkazanmtr. Gney inde pirin mill gdadr. En nemli pirin merkezleriAnhui veKiangsu (Jiangsu) Eyaletleridir. nceleri ine bal olan adalar (zellikleTayvan olarak

bilinen Formoza Adas) ve Hong Kong, Makao gibi liman ehirleri XX. yzylda Japonyave Avrupa ile yaplan savalarda nemli rol oynamtr. in Halk Cumhuriyeti, hlen inCumhuriyeti tarafndan ynetilen Tayvan 23. Eyaleti olarak grmektedir.

inin tarih ncesi dnemiTa Devri ve Cilal Ta Devri olarak ikiye ayrlr. DouAsyada ilk insan buluntular, Pekinin gneyindeki maaralarda bulunanPekin Ad amnaaittir. Baz Mongoloid zellikler tayan Pekin Adamnn izleri M 1 milyon ylna kadargitmektedir. Ta Devri kltr, Moolistan ve Manuryaya yayld dnlen Kuzey in(zellikle Ordos Blgesi)de M 50.000e giden Kabata Devrine ait tave kemik aletlerle


33/368

23

tespit edilmitir. Arkeolojik verilere gre, Manuryada ve Dou Moolistanda henz taaletlerin bulunduu srada Bat Moolistan ve Kuzey inde maden biliniyor vekullanlyordu. Bat ve Gney inde Kabata Devrine ait aletlerin bulunmamas, aletlerin burada tahta veya bambudan yaplm ve korunamam olmas sebebiyle aklanmaktadr.Cilal Ta Devrinde ise inin farkl blgelerinde drt keli balta, silindir balta, omuz baltas gibi farkl aletler kullanlmaktayd.

Dou Asyann en nemli tarih ncesi kltrleri; kuzeydouda, merkezi bugnkHopei, Shandong ve Gney Manurya eyaletlerinde grlenlk Tunguz Kltr, kuzeydeensi ile Moolistandaki Jehol Eyaleti civarnda grlenlk Mool Kltr,kuzeybatda, merkezi bugnk ensi ve Kansu Eyaletleri olanlk Trk Kltr , batdaSichuan Eyaleti ile Kansu ve ensi Eyaletlerinin btn dank blgelerinde yine ayr birkltr olarak grlenlk Tibet Kltr ve gneyde yaayanLiao ve Tai Kltrleridir. M2000de bu kltrlerin birbirine karmasyla en nemlileri batdaYang- shao Kltr iledouda Lung- shan Kltr olmak zere yeni kltrler meydana gelmitir. Bu kltrlerdnda, zellikle kltrlerin temas ettikleri ansi ve Dou Honanda bulunan ve sonraki inrivayetlerinde aktarlan kk kltrler de bulunmaktadr. Yar efsanevi birer kral olanYaove Shu nun her ikisinin de srasyla Gney ansi ve Dou Honanda kk birer ehirdevletine sahip olduu dnlmektedir. Bunun dnda in kaynaklarnda ad geendevletlerden biri, Hsia slalesi (M 1800-1500) muhtemelen tarafndan Gney ansidekurulduu tahmin edilen devlettir. inde M 1800 yllarnda grlen ve M 1400deyaygnlaan tun ile bronzun kuzeydeki Trklerden geldii bilinmektedir.


34/368

24

Blm Sorular

1) Shan- tung Eyaletinde bulunan hangi dalar bizim mukaddes kabul ettiimizdalarn addr?

a) Tai- shan

b) Po-teng-li

c) Hoa-yan

d) Shansi

e) Huang-ho

2)

Hangisi Yang- tse eyaletinin ou zaman inden bamsz kendini idareetmesinin sebeplerinden deildir?

a) Etrafndaki dalarn yksekliklerinin fazla olmamas

b) Mdafaasnn kolay olmas

c) Maden bakmndan zengin olmas

d) Yeteri kadar yiyecek temin edebilmesi

e) Silah retebilmesi

3) Yang- tsede bulunan hangi ehir eskiden beri Avrupallarn ilgisini ektii iininin en modern ehri olmutur?

a) Tibet

b) Pekin

c) Shangai

d) Nanking

e) Yang-chou

4) inin en gneyinde bulunan Kuang-hsi hangisi konusunda nemli bir istihsal blgesidir?

a) Maden

b) Tarm

c) Silah


35/368

25

d) Odun

e) Yn

5) inin tarihten nceki dnemleri ka gruba ayrlr?

a) 4

b) 3

c) 2

d) 5

e) 1

6) Hangisi Dou Asyann prehistorik kltrlerinden biri deildir?

a) lk Tunguz Kltr

b) lk Mool Kltr

c) Liao Kltr

d) lk Trk Kltr

e)

Tibet Kltr 7) Balca blgeleri Kansu ve Shensi Eyaletleri olan ve at en nemli hayvan

olarak gren prehistorik kltr hangisidir?

a) lk Mool Kltr

b) lk Trk Kltr

c) lk Tunguz Kltr

d) Liao Kltr

e) lk Tibet Kltr


36/368

26

8) Aadaki devletlerden hangisi bugn corafi olarak dnyann nc en genitopraklarna sahip olan inin komularndan biri deildir?

a) Japonya

b) Rusya

c) Kazakistan

d) Pakistan

e) zbekistan

9) in 9.571.300 kilometrekarelik yzlm ile yeryznn alan bakmndandnyann kanc byk lkesidir?

a) Birinci

b) Drdnc

c) nc

d) kinci

e) Yedinci

10) Kuzey in blgesindeki kk dalarn zerleri ile byk dalarn eteklerindegrdmz ls nedir?

a) nce bir toprak yani amur

b) Kar

c) Killi Toprak

d) Gl

e) Su Birikintisi

Cevaplar

1) a, 2) e, 3) c, 4) e, 5) c, 6) e, 7) b, 8) e, 9) c, 10) a


37/368

27

2. NDE KURULAN LK HANEDANLAR (SLALELER)


38/368

28

Bu Blmde Neler reneceiz?

2.1. inde Kurulan Hanedanlara Genel Bak

2.2. Shang Slalesi (M 1450-1050)

2.3. Chou Slalesi (M 1050-247)

2.4. Chin Slalesi (M 249-207)


39/368

29


1) Miladdan nceki dnemde indeki ynetim ekli nasldr?

2) Miladdan nceki dnemde inin ynetici zmreleri ve halkn etnik kimlikleri nasldr?

3) Miladdan nceki dnemde ini yneten hanedanlarn etnik yaps yaam biimi ve kltr hayatn nasl etkilemitir?


40/368

30


Konu Kazanm Kazanmn nasl eldeedil ecei veyagelitirilecei

in hanedanlar (slaleler) ini yneten hanedanlarve birlik ile paralanmadnemleri hakknda ilk

bilgileri edinmek

2.10. Blmlerde ilenenin hanedanlarnnkarlatrlmal olarakincelenmesi

Shang Devleti inin ilk hanedanl olan

Shang Devletinin kurulu,gelime ve k dnemleri hakknda genel

bilgi edinmek

2.10. Blmlerde ilenen

in hanedanlarnnkarlatrlmal olarakincelenmesi

Chou Devleti inin ilk Trk kkenlihanedanlk olan ChouDevletinin kurulu,gelime ve kdnemleri hakknda genel

bilgi edinmek


Chin Devleti Ksa mrl olmakla birlikte inin tmne tek bana hkim olan ilkslale olan ChinDevletinin kurulu,gelime ve kdnemleri hakknda genel

bilgi edinmek



41/368

31

Anahtar Kavramlar

in

Hanedan

Slale Shang

Chou

Chin

Hun

Wu-wang

Shih-huang-ti

Touman


42/368

32

Giri

Bu blmde ncelikle inde kurulan hanedanlara genel bak ile bunun alt blmnde inde paralanma ve birlik dnemlerinin hangi hanedan dnemlerinerastladndan bahsedilmitir. Ardndan iinde inli olmayan etnik kavimlerin, zellikleTrklerin oluumunda yer aldklar, hatta kurucu olduu ilk iki byk hanedan olan Shang veChou Hanedanlar dnemi incelenmitir.


43/368

33

2.1. inde Kurulan Hanedanlara Genel Bak

inin uzuntarihi boyunca yirmiden fazla resm (tarihiler tarafndan meru saylanslale) ve daha fazla da gayriresm slale grmtr. Bunlarn arasnda devlet, onaltdevlet, be slale ve on devlet dnemleri yaanmtr. mparatorluk birlik a, iki de blnme a yaamtr. Bu arada siyasal gten yoksun bilinmeyen slalelerin birbiriniizledii kargaa dnemleri de son derece nemlidir. Zira bireyler stnde devlet basksazald iin kltr ilerlemelerinin ou sz konusu dnemlerde gereklemitir. Uzun biryetkicilik geleneine (nfusun belli ilkeler erevesinde dzenlenmesi ve ekonominindenetlenmesi) dayanan in (Chin) Krall, ini birletirmeyi baaran krallktr amaimparatorluk dzeninin balangcndan ok feodal dzenin biti noktas olarakdnlmelidir. Hanlarn yarattklar siyasi model (memurlar snf,imparator ailesi ve devletyksek grevlileri arasndaki denge) ise, daha sonraki slaleler iin deimez bir rneksaylmtr. Bununla birlikte, Tang ve Sung mparatorluklarnn balca zellikleri yaygn birynetime dayanan hkmetin, olgunluu ve karmakldr. Bu model ylesine baarlolmutur ki o dnemde Japonya ve Kore tarafndan da benimsenmitir. Tang slalesinin sonaermesi ile ini yalnzca kt stnde ynetmenin imknszl ortaya km, inlileraradklar zm silhlarn ve otoritenin gcn getiren Mool slalesinde bulmulardr.Bunu unutmayan Ming ve Qing slaleleri, brokrasi kurulularn devlet organlarnn skdenetimi altna almlar ve imparatorun arln daha fazla duyurmaya balamlardr. Sonslale olan Qingin knn tek nedeni ise, yeni bir olgunun ortaya kmasdr: Budorudan doruya refahtan kaynaklanan ok hzl bir nfus artnn sonucudur (XVIII.yzyln ikinci yarsnda lke nfusu iki kat artmtr).


44/368

34

Tablo 1: Han dneminden itibaren inin birlik ve paralanma dnemlerini gsterentablo (in, letiim Atlasl Byk Uygarlklar Ans.)

2.2. Shang Slalesi (M 1450-1050)in tarih inde iktidarn genetik olarak ilk getii hanedanHsia Slalesi kabul edilse de

Shang Slalesi hakknda bilinenler daha salam arkeolojik bulgulara dayanmaktadr.Kronolojik olarak Shang Slalesi dnemi M 1700lerde balatlp 1122lerde bitirilse de budoru bir kronoloji olarak kabul edilmez ve dorusu M 1450-1050 yllar aras olarakkabulgrr. Bu slale byk bir kltre sahip olmusa da in kltrne ait baz nemli unsurlareksik olduundan (mesela sonradan inlilerde grlen baba egemenlii yerine anneegemenlii vard) ona in kltrnden nceki kltr ad verilmitir. Shang Devleti ierisindeTunguz tesiri sezilse de esas itibar ile Tai ve Yao kltrlerinden olumutur.


45/368

35

Hem kendileri hem de selefleri ilk merkez otoriteyi kurmular ve tun madenniilemilerdir. Nitekim tun M 1400lere gelindiinde artk yaygn olarak silah ve ss eyasyapmnda kullanlmaya balanmtr. Shanglarn bir dier nemli zellikleri in kltrndeteden beri elzem olan ipei gelitirerek yazy icat etmeleri olmutur. Ancak dayanksz Hintkamna (bambu) yazldklar iin kaytlarnn nerede ise tamam kaybolmutur. Tun ve baka madenlere yazl olanlardan gnmze ulaanlar vardr. Bunlarda kelimeler,anlamlarna benzer resimlerle temsil edilmilerdir.

Shang Devletinin merkezi, Kuzeydou Honanda, Shansi Dann kenarnda bulunuyor ve ovaya doru yaylyordu. ehirlerini muhtemelen Sar Nehirin dou yakasndakurmulard; topraklar bylece ehir devletlerine blnm ve bir ehirden dierine geebilen bir taht anlay ile ynetilmitir. Bunlarn kltrleri hem zirai hem de bir ehir kltr idi.ehirler surlarla evrilmi ve bu surlarn ilk rnekleri yaklak 10 metre ykseklikte ve 20metre geniliinde olmulardr. Evler ister sradan halkn oturduu evler, ister kral saraylar

olsun, kerpiten veya sktrlm topraktan genellikle drt keli yaplmtr. Bu ekilsonraki in evlerinde de grlmtr. ehirde tun aletler bilhassa da kaplar dklmtr.Bronz silhlarn ekilleri Sibiryadakilere benzedii hlde kaplarn ekilleri gneydekilere benzemektedir. Bronz dkme teknii ok yksek bir seviyeye ulamtr.

Gndelik iin bronz kaplardan ziyade toprak kaplar kullanmlardr. Baz fiyatraporlarnda grld zere bronz ve tun birinci bin yln ortalarnda hl ok pahalolmutur. Bir husus vardr ki bunu bilmeden inin tarih ve kltrel gelimesi anlalamaz:Bu da inin daima maden sknts ektiidir. Bunun iin in maden sermaye olarak biriktirmi ve bylece fiyatlar ykseltmitir. Fiyatlar yeteri miktarda ykselince, bunlar yine piyasaya arz etmi ve fiyatlarn yeniden dmesini salamtr. Daha sonralar maden paramevcut olduu zaman, bu enflsyon ve develasyon olarak karmza kmtr. Maden parann hakik kymetiyle itibari kymeti ayn olmutur. Yani bir sikkede bulunan madeninkymeti, itibari kymeti kadard. Bunun iin de bronz kaplar eritmek suretiyle para yaplmtr.Piya sada fazla para bulununca da parann deeri dmtr. Bu srada paradan maden kaplaryaplmtr. Bylece, yine para azalm ve kymeti artmtr. O zaman da tekrar kaplar eritilerek para baslmtr. inde, btn tarih boyunca, maden ktlndan ve madenn azretilmesinden dolay daima maden mevcudu ile maden kymeti arasnda nemli birdalgalanma meydana gelmitir. Bu yzdendir ki bronz kaplar hi bir zaman devaml olarak

kullanlmamtr. Fakat topraktan yaplan kaplar her zaman var olmulardr. Bu de porseleninerken icat edilmesine sebep olmutur. Porselen kap, metal kabn hem kalitesine sahip olmuhem de daha ucuza mal olmutur.

Yukarda ifade ettiimiz gibi ipek kullanmlardr. inde ipekbcekiliinin icad okeskidir. pekbcekiliinin Gney inden geldiine phe yoktur. Bulunan ipekli kuma bakiyeleri, dokumaclk tekniinde byk bir gelime yaadklarn gstermektedir. pekten baka, kendir gibi nebati lifler de kullanmlardr. Buna karlk henz bilmedikleri iin ynlkumalar kullanmamlardr.


46/368

36

Shang Hanedanl dneminde insanlarn ou iftilikle uramlar, pirin, buday,dar ve baka sebzeler ekerek bykba hayvan ile domuz ve kpek beslemilerdir. Atlarnise kuzeydeki atl-gebe kabilelerden temin etmilerdir. Hkmdarlar, iftilerin iledikleritopraklar zerinde hak sahibi olmular ve bunu, hububat vergisi, sava hizmeti veya zorlaaltrma gibi ykmllkler gibi gsterip almlardr. u da bir gerektir ki Neolitikdnemlerden itibaren inli ynetici snflar, sur, set veya kanal gibi kamusal yaplarninasnda ok youn olarak insan emei kullanmlar ve insanlarn bu srada ektikleri eziyetigrmezden gelmilerdir.

Devlet in bandati denilen bir imparator bulunmutur. Ancak bu fiilen gl birhkmdar olmaktan ziyade bapapaz olarak grlm ve lkenin uzak blgelerinde,imparator sadece din bir ef olarak tanyan beyler bulunmutur. Devlet zaten ok kkt ve bugnk Hopei Eyaletinin gney ksm, Orta ve Dou Honan, Dou Shensi ve Bat Shan-tunun snrlar ierisinnde bulunuyordu.

Shang Devleti ok tanrl bir din anlayna sahip olmutur ve bu tanrlarn ou bereket tanrlar olup bunlara ok miktarda insan kurban edilmitir ki kurban edilenlerin ouda Tibet meneinden gelen sava esirleridir. Ancak Shang dneminin sonuna doru bukltrde ok enteresan gelimeler olmu ve dine astral bir klt nfuz etmitir ki bu tesirkuzeyden gebe kltre sahip olan Trklerden veya Moollardan gelmitir. Bundan sonradaha fazla at beslemeye ve bununla birlikte sava arabas da kullanmaya balamlardr. Savaarabas Trkler tarafndan icat edilmitir. Bu arabalarn sahipleri Shang dneminde ksasrede imtiyazl kiiler olmular ve devletin eklini derebeylie dntrmtr. Shangdevletinde Trk tesirinin gittike artmas ieride birok isyann kmasna sebep olmu venihayetinde bu isyanlardan biri M 1050de slaleyi ykmtr.

2.3. Chou Slalesi (M 1050-247)

M 1050de balayp M 247de sona eren Choular (baz kaynaklara gre de M1122- 257 aras), Shang Slalesi zamannda batda kk bir devlet kurarak nce OrtaShensiye, daha sonrada Dou Shensiye ilerlemek zorunda kalmlardr. Bugnk bilgilerimize gre Choular, aslen bir Trk kabilesiydiler; kk olan devletleri, zellikleTrkler ile Tibetlilerden oluuyordu. Kltrleri, yukarda bahsedilen Yang-shao (boyal

anak mlek) kltrne ok yaknd ve zamanla daha da gelimitir. Bunlarn bronz silahlarile bil hassa sava arabalar vard. Dou Shensiye ekilmelerinin sebebi byk bir ihtimalleyine Trklere mensup baka boylarn basklar ile olmutur. Bylece Shang kltryle birmnasebet kurmular ve onlarn kuvvetli etkileri altnda kalmlardr. Shanglarn hkmdarailesi ile Choularn hkmdar ailesi arasnda evlenmeler gereklemi ve bylece Chou kl-tr esas karakterini kaybederek, gittike Shang kltrne benzemeye balamtr. Choularazamanla zel yetkiler verilmi ve ynetim bir derebeylik ekline dnmse de yine deShang Devletine bal kalmtr. Bu ekilde Chou Devletinin kuvveti gittike artarken ShangDevleti, derebeylerinin itaatsizlikleri yznden kuvvetini kaybetmeye balamtr. M1050de Chou hkmdar (muharip kralWu-wang ) douya kar ayaklanm, Orta Honanakadar ilerleyerek Sar Irmak gemitir. Burada Shang ordusunu malup ederek imha etmi


47/368

37

ve son Shang hkmdarn yakalayarak ldrmtr. Bylece Chou Slalesi kurulmu ve aslin tarih i de balamtr. Wu-wangn komuta ettii ordu, tpk sonraki bozkr ordular gibi

bir ok mnferit kabilelerden olumutur. Bu kabilelerin birou Tibet kabileleri idi. ByleceShang kltrnn iine, kuvvetli Trk unsurlaryla birlikte, Tibet kltr de girmitir. Yenidevlet ancak bund an sonra kendisine binlerce yl devam etme kabiliyetini veren kuvvetikazanmtr. Chou hkmdarlarnn ailelerine mensup olanlara ve mttefik kabilelerinreislerine beylikler datlmtr. Yeterli derecede kuvvetleri olmad iin tbiyet altnaalnamayanlar ile zamannda tbiyet altna girmi olan kabile reislerine de derebeyliklerverilmitir. Bu ekilde olduka byk bir devlet meydana getirilmitir. Birlemi kabilelerinreislerinin memnun etmek icap ettiinden derebeylikler datlmtr. Ayrca yollarn birbirlerine balanmada yeterli derecede msait olmamalar lkeyi baka ekilde idareetmenin imknszlna gtrmtr. Kuzey inde, ls bulunan yerlerde, iyi yollar yapmakok zor olduundan yeni kullanlmaya balanan sava arabalar iin ulam yollarnnolmamas byk bir mesele olmutur. Nitekim bugn hl Gney inde bulunan kk patikalar g yollarn birbirlerine balamaktadrlar.

Chou Devletinin bugnk Hsi-an- fuya yakn, Shenside bir merkez kuvveti bulunuyordu; balarnda eski boy beyleri bulunan ekseriya kk veya byk garnizonlardanoluan saysz (binden fazla) byk ve kk derebeylikleri vard. Ynetiminderebeylikeklinde olmasnn sebebi, istilaclarn yabanc olmalar ile lkenin eitli ksmlarnda

bulunan garnizonla rn eski kabile reislerinin idaresi altnda bulunmas olmutur. Fakat bugarnizon larn etrafnda yine eski ahali otururken, kuzeyde eski Shang ahalisi ile daha dou vegneyde ise daha baka halklar ile kltrler yaamlardr. Bu garnizonlarn byk bir ksmdrt keli ve etraf duvarla evrilmiti. stilaclarn garnizonlarnda bir asilzade tabakasteekkl ettirilmitir. Bu tabaka, garnizonlarnn etrafnda oturan yerlilerden tamamen ayryaam ve bunlar halka kara sallar kendilerine de yz aile demilerdir.

stilaclar, saf bir gk dini olan ve iinde en mhimi gne ve yldz klt bulunankendi dinlerini de beraberlerinde getirmilerdi; bu din, Trk boylarnn dinlerine ok yaknd,daha dorusu ondan kaynaklanmt. Eskiden oban olan bu istilaclar, ziraatla megul olanShanglardan sava esirlerini daha iyi kullanmasn bildiklerinden, insan kurban etme detiniortadan kaldrmlardr. Choularn da ekonomileri ziraate dayandndan kleleri yeteri kadariyi deerlendirememiler ve onlar asilzadelerin ilerini grdrmek iin hem uak olarak

evlerde hem de byk iftliklerde ift srdrmek iin kullanmlardr. nk Choular yeni birsaban icat etmilerdir.

Choularda iki ahlk sistemi grlmtr. Biri, asilzadelerden mteekkil yksektabaka iin dieri de avam tabakas yani halk iin. Ayn ekilde, iki din ve iki aile sistemikullanlmtr.

Chou dneminin balangcnda en nemli reform, imparator Wu-wangun kardeiChou dkChou-kung tarafndan yaplmtr. Wu-wangn lmnden sonra henz ocukolan oluna naiplik eden Chou-kung, gereken reformlar yapmak suretiyle, kendisinin Choudevrinin balarndaki en byk ahsiyet olarak tannmasn salamtr. Fakat Shang


48/368

38

slalesinin asilzade tabakas, bu srada henz tamamyla bertaraf edilmediklerinden byk birisyn karmaya almlardr. Choular bu isyan bastrarak Shanglarn eski hkmetmerkezlerinde yaayan ahalinin byk bir ksmn Lo-yang adndaki ehre srmlerdir. Orada onlar ayr ayr yerletirmilerdir ki MS 5. yzylda bile burada Shanglarn bakiyelerine tesadf edilmitir.

Choularn hkmet merkezleri, yukarda da sylediimiz gibiHsi-an-fu civarolmutur. Bu merkez bir ift ehir grnmndedir: Bir ehirde, imparatorla Choularnyksek tabakas yaamlar; dier ehirde de tbiyet altna alnm olan halklar oturmutur.Choular daha sonra ikinci bir hkmet merkezi kurmulardr ki, buras bugnk HonanEyaletindeki Lo-yang dr. Lo-yang, yeni devletin tam orta snda bulunmu ve gk dinine grednyann merkezi telkki edilmitir. mparatorun da burada oturmas icap etmitir. Lo-yangda bir ift ehir idi; birinde, orayidare edenlerin resm daireleri bulunmu, dierinde ise byk bir ksm zanaat olan ve oraya yerletirilmi bulunan Shang hkmet merkezinden

getirilmi olanlar oturmulardr. Herhlde bulduklar zanaatlarn hepsini almlardr, zira ilkChou devrinin bronz kaplar ile Shang devrininkiler hemen hemen ayndrlar. Evlerin ekilleride eskisi gibi kalmtr. Geri Choular, kltrlerinin mal olan uha ve ynl kumalar da beraberlerinde getirmiler ancak elbiselerini deitirmemilerdir. Sadece mezarlarn ekillerideimitir: Shang devrinde toprak altnda ev eklinde mezarlar yaparlarken; daha sonralar byk bozkr skinlerinin tercih ettikleri gibi, byk tmls-mezarlar yapmlardr.

Chou slalesi, ilk yzyllardan itibaren gittike kudretini kaybetmitir. Bu durumdaima savalarla uramak zorunda kalan kudretli hkmdarlarn savalarda telefolmalarndan ve bunlarn yerlerine geenlerin de ekseriyetle liyakatsiz prenslerdenolumalarndan kaynaklanmtr. Fakat en nemli sebep devletin ok byk ve bu yzden deg idare edilmi olmasdr. Derebeyleri ile asilzadeler kendi ileriyle megul olmular; yanikendi garnizonlar etrafndaki kyleri tbiyetleri altna alp onlara hkmetmek isterlerken,kendilerine ok uzak olan merkeze artk nem vermemee balamlardr. Durum, merkezde bulunan ynetim iin, daha douda bulunan derebeyliklerden daha kt idi. nk doudagarnizonlarn etrafnda ziraatle uraan bir halk bulunuyordu, hlbuki Choularn merkeziolan Hsi-an- fu evresinde yar gebe Tibetliler ve Trkler ile Moollardan mteekkilgebeler yayorlard. Choularn kendileri kk bir boydan ibaret olduklar iin kuvvetlideillerdi; kuvvetlerini daha ok yardmc kabileler oluturuyordu. Ancak bunlar da imdi

asilzade olarak, Choulardan uzak, btn lkede dank bir hlde yayorlard. Choular,kendilerini, hkmet merkezine ok yakn oturan Trkler ve Moollar ile tbiyet altna girenmuharip kabilelerine kar mdafaa etmek zorunda hissetmilerdir. lk yzyl boyunca durumiyi idi, nk derebeylerinden yardmc ordular geliyordu; fakat ok gemeden bunlarazalmaya balam ve derebeyleri kendi siyasetleriyle megul olmulardr. Bylece Choular,her an ayaklanan, ehirlere hcum ederek yama eden, tbiyet altndaki muharip kabilelerlesavamak zorunda kalan bir grnm izmilerdir. Oturduklar yer snra yakn olduu iin,umumiyetle dardan gelen dmanlarla yalnz balarna savamak zorunda kalmlardr.

Choular, istila ettikleri her yerde garnizonlar kurduklarndan ve bu garnizonlarnetrafna zanaatlar ve kyllerden oluan gmenler yerletirdiklerinden, Trk ve Mool


49/368

39

gebelerin otlaklarnn klmesine sebep olmulardr. Yukarda da ifade ettiimiz gibikendileri de biraz ziraatle megul olmulardr. Ancak zamanla bu zirai mahsulleri mbadeleveya soygunculukla daha ko lay elde edebileceklerini grnce bu ii yava yava brakarakyalnzca gebe yaamaya ve zirai mahsullerini komularndan temin etmeye balamlardr.Fakat ziraatten vazgemekle zor bir duruma girmilerdir. Zira inliler herhangi bir sebeptenmahsulleri teslim etmedikleri yahut ok yksek bir bedel istedikleri zaman a kalmlardr. Ozaman da mallar soygunculukla elde etmilerdir. Garnizonlarn arasnda yaayan ge beler,ksmen byyen baskdan kaarak genellikle Choularn tesirlerinin az olduu veazderebeyliin bulunduu Shansi Eyaletine ekilmiler, geride kalanlarn bir ksm ise savalarsrasnda imha edilmilerdir. Chou dnemi M 772 ylna kadar bu tr deiimlere ahitliketmitir.

M 771 ylnda Shen adnda bir derebeylik kuzey kavimlerinden Chan- jung adl birkabile ile ittifak kurup, bat hkmet merkezinde hkmdara hcum ederek ldrmtr.

Chan- junlar bir Tibet kabilesi idiler ama gelirlerken yanlarnda baka pek ok kabileler ileTrkleri de getirmilerdi. Bu srada sadk birka derebeyin yardm ile Chou hanedanndan bir prens kurtarlarak douya ikinci hkmet merkezi olan Lo-yanga gtrlmtr. Bu ehirdeo zamana kadar hi hkmdar oturmamtr. Kurtarmada grev alan derebeylerinden biriKk Chin derebeyi idi ve bu derebeyliin halk sadece inlilerden olumam, Tibetlilerile Trkler de bu derebeylikte yaamlardr.

Bu srada Lo-yangda ynetimi elinde bulunduran mparatorPing-wang , balangtan beri iktidara sahip olamayan bir idareci portresi izmitir. Merkezinin lkeninortasnda bulunmas dmanlarn saldrlarndan korunmasn salamtr. Ayrca idare ettii blge de, ehrin etrafnda bulunanlardan byk deildi. Bu srada dmanlar saldrlarnadevam ederlerken; Chou ehirlerinde oturan halk da lkenin ortasndaki ehirlere hcumetmitir. Ping-wang, kuvvetli bir idarenin esasn tekil edebilecek byk topraklara malikolmad ve derebeyleri tarafndan tayin edildii iin onlara mteekkir olduundan iktidarnderebeylerin efi olarak kullanmam, daha ziyade bir eit mukaddes bakral vazifesigrmtr. Bunu, ondan sonra gelen dier krallar da yapmlardr. Hkmdar, daha ziyadeiktidar sahibi olan bir sembol olarak grlmtr.

Geen yzyllar zarfnda derebeyler arasndaki birlik bozulmu, eskiden birbirleriyle

akraba olduklarn ve beraber savatklarn unutmulardr. Mnferit derebeylerin, ehir -lerinden uzakta bulunan topraklar ele geirmee ve ehir devletlerinden mlk-devletlerkurmaa balamalar zamanla aralarnda ihtilflar kmasna sebep olmutur. ktidar savalaresnasnda kk beyliklerin biroklar imha edilmitir. Ancak M8-7 . yzyllar zarfnda eskiehir garnizonlarndan hakik devletlerin meydana geldiini syleyebiliriz. Bu sradaderebeylerinin birbirleriyle savatklar durumlarda kk olaylar yattracak, daha bykhadiselerde de, ya baka derebeylerinin yardmn isteyecek yahut yeni durumu tasvip edecek bir hakeme ihtiya duyulmutur ki bu hakem M 771den itibaren bizzat hkmdarn kendisiolmu ve bu grevler onun asli vazifesi saylmtr.


50/368

40

Merkezdeki hkmdar ailesi tamamen iktidarsz olduundan ve derebeyleri de bamsz hkmdarlar olarak yalnz balarna ynetimi ellerinde bulundurduklarndan, busrada inin d siyasetinden bahsetmemiz hemen hemen mmkn deildir. M 481-256yllar arasnda inde en ok i savalarn olduu ve says bini bulan derebeylerinin gitgideazald dnem Savaan Devletler Dnemi olarak adlandrlmtr. Bu dnemde inlitccarlar ve ok gemeden inli kyller gittike daha fazla ovalara doru gitmiler ve buralara uymak zorunda kalmlardr. Uymadklar takdirde de ovalardan karlmlardr.Buna mukabil kuzeyde Hun boylar ile devaml savalar yaanmaya balanmtr.Kaynaklarda M 300den itibaren ilk defaHun-yi (Hun) ad gemektedir. Bu kuzey boylarusta bir ekilde at srtnda savama tekniine sahiptiler. inliler sonralar bu teknii taklitetmilerse de, onlar kadar baarl olamamlardr. Gittike kuzeye giden inli kyller,efendileri tarafndan kuzey kavimlerine kar korunmak zorunda kalmlardr. Fakat bunlar,ordularn inin i isyanlarnda ve savalarnda kullanmak zorunda kaldklarndan, kyllerekar yaplan kuzey kavimlerinin svari taarruzlarna mni olmay salamak iin bir snrduvar ina etmilerdir. Bylece Byk in Seddinin ilk eklini meydana getirmilerdir.Bu ekilde ilk defa inlilerle inli olmayanlar arasnda sabit bir snr yaplmtr. Busnrlarda, tpk ehir duvarlarnn yannda kurulan pazarlar gibi, byk pazarlar kurulmu veinli kyller mahsullerini inli olmayan gebelerle mbadele etmilerdir. Bu ekildeticaret ya pan her iki grup da buna ok alm ve her iki taraf iin de bu ok faydal olmutur.Bundan sonra gebelerden at satn alp inin ilerinde satan birok at tccarna tesadfedilmitir.

Chou hkmdarlar M 7. yzyldan itibaren artk tam bir diktatr gibi hareket edenderebeyler tarafndan ynetilmeye balanmlardr. Bunlarn arasnda en kudretlisiPaolmutur. Pa, bugnk Shantung Eyaletinde kurulan Chi Devletinin derebeyi idi. Kuzeyinden gelen bronz ve demirin topraklarndan gemesi ekonomik olarak gcnarttrdndan, o dnemdeki en yksek kltrn temsilcisi olmutur.

2.4. Chin Slalesi (M 249-207)

M 256 ylnda Chou Slalesinin son imparatoru, Chin Derebeyliinin hkmdarlehine tahttan feragat ettii iin bazlar, Chin Slalesinin balangcn M 256, bazlar iseM 249 veya 221 ylndan balatmaktadrlar; nk 221de btn slaleler bertaraf edilerek

Chin yalnz bana btn ine hkim olmutur. M 207 yl, genellikle slalenin son bulduu yl olarak kabul edilmitir.

Chin Devletinin bulunduu bugnk Shensi ve Dou Kansu, corafi bakmndan,geit blgeleridir. Gneyde yksek ve hemen hemen geilemeyecek dalar, kuzeyde bozkrve l vardr. Yalnz ortada Wei (Shenside) ve Tao (Kansuda) Nehirleri boyunca ziraateelverili birka blge vardr ki, bu ayn zamanda dou ile bat arasndaki yegne yoldur.Trkistana gidip gelenler bu geit blgeden gemek zorunda kalmlardr. Trkistanla ilkmnasebetler bu sralarda kurulmaya balanm ve bu Chin Devletinin d ticarette bykkazanlar temin etmesine sebep olmutur. Btn bu sebepler Chinin M 250de ok glve ekonomik bakmndan da en st seviyede bir devlet olmasna yardm etmitir. ilerinde


51/368

41

derebeylik sistemi tamamyla kaldrlm, devlet yeni ekonomik ve sosyal durumdan en iyiekilde istifade edecek olan hukuk mektebi prensiplerine gre idare edilmitir.

Chin hkmdarnn gayri meru olu, Chao Devletinde tutsak olarak bulunurken,orada L Pu-wei adnda bir byk tccarla tanmtr. Bu adam byk bir siyasi roloynayarak, Chin hkmdarnn bu gayri meru ocuunun veliaht olarak ilan edilmesinisalam ve ona hanm olarak bir kz satmtr. Bu evlenmeden mehur mparatorShih-huang-ti dnyaya gelmitir. L Pu-wei, hmisi ile birlikte Chine gelerek bavekil;imparator M 247de ldnde olu Shih-huang- ti daha reit olmadan ona naip olmutur.lk defa intarih inde bir tccar, yani asilzadelere mensup olmayan birisi bu kadar yksek birmevki sahibi olmutur. L Pu-weinin ne ticareti yapt kesin olarak bilinmiyorsa da, Chao(Shansinin kuzeyinde) Devletinin balca ihracat olan at ticareti yapm olduudnlmektedir. O zamanki ordunun ata ihtiyac olduundan, at ticaretinin byk siyasitesiri olduu da kabul edilmektedir.

Shih-huang- ti iktidar ele geirdikten bir mddet sonra L Pu-weiyi grevinden alarakyerine hukuk mektebine mensup bir grup maviri iktidar mevkiine getirmitir. Bunlarnarasnda en mhimiLi Sih dir. Bunlar, L Pu-weinin balatm olduu sakin siyaset yerinefaal bir istila politikasna balamlardr. M 230 ile M 222 yllar arasnda savalar birbirini tkip etmi ve nihayetinde btn derebeylikleri zapt ve ilhak etmilerdir.

M 221den M 210a kadar btn ine hkim olan Shih-huang- ti hakkndakigrler eitlidir. Konfyse muhalif olmas ve muahhar melliflerin hepsinin deKonfyanist olmalar onun resm intarih i tarafndan tannmamasna yol amtr. Batsinolojisi ise onu birok defalartarih in en byk ahsiyetleri arasnda sayarak vmtr.Gnmzde yaplan aratrmalar, Shih-huang- tinin vasat bir adam olup, byk kabiliyetleremalik olmadn, batl itikatlara inandn, mistik ve amanistik fikirlere balandngstermitir. daresinin esas prensipleri, evvelce hukuk filozoflar tarafndan hazrlanm;sonra bavekil olan Li Sih tarafndan tatbik edilmitir. Aslnda zamannn en nemli ahsiyetiodur. Ancak dnce zerinde sk bir denetim uygulam ve tasvip etmedii kitaplar (ki bunlarn ou Konfyse aitti) yaktrmtr.

lkede tekrar birlik salandktan ve derebeylikler ortadan kaldrldktan sonrahkmet, snrlarn darya kar korumak vazifesini stlenmitir. Bu ii gneye karyapmas kolayd; nk orada kltrleri aa olan kavimler yayorlard ki, bunlar inlilerekar byk bir tehlike tekil edemezlerdi. Kantona ve daha gneye kadar uzanan ticaretkolonileri, il ve bucak eklinde bulunan in idare merkezinin en nemli noktalarnda bulunduklarndan korunmulardr. Her il ve bucan kendisine gre kk bir ordusu vard ve bu ordu tehlike annda onlar koruyacak durumda idi. Bu gney iin yeterli idi. Ancakkuzeyde durum ok daha zordu. Chinler, in dhilindeki istilalaryla birlikte, kuzeyde desnrlarn geniletmiler ve gebe kavimleri geri itmilerdir. Bu yzden bu kabileler, Ordos blgesindeki en iyi otlaklarn kaybetmiler ve ekonomik bakmndan ok zor durumadmlerdir. stelik ktlk da ba gsterince, bu gebe kavimler, kolaylkla bir boy beyininidaresi altnda toplanmak zorunda kalmlard ki; bu da onlara zorla yeni otlaklar elde ederek,


52/368

42

daha iyi hayat artlar temin etmelerine imkn salamtr. Bu durum, ilk defa bu devirdeinin kuzeyindeTou-man (Tuman, Teoman) adndaki eflerinin idaresinde, bir HunDevleti kurmak iin byk bir boy birlii tekil etmelerinin nn amtr. Bu ilk HunDevleti henz kk olsa da muharip ve faal durumda olmasndan dolay, Chin iin birtehlike tekil etmitir. Bu yzden mparator Shih-huang- ti kuzeyde devaml olarak byk birordu bulundurmaya ve daha nce ina ettikleri setleri yeniden tamir edip byk bir sistemkurmaya karar vermitir. Bylece de M 214de byk bir set meydana getirmilerdir. inSeddini uzattrm ama bu uzatma 300.000 yakn insann hayatna mal olmutur.

Shih-huang- ti yapt bir seyahat srasndahastala narak lm (M 210), iktidarelden brakmak istemeyen Li Sih ile ba harem aasChao Kao , daha kabiliyetli olanaabeyini bertaraf ederek kk olunu tahta karmlardr. 20 yanda olan yeni imparatorErh-shih-huang- ti, tamamen kendi siyasetlerini devam ettiren nazrlarn tesirleri altndakalmtr. Fakat imparator Shih-huang- tinin lm, bir tepkinin de domasna vesile

olmu tur, illerde bulunan eski asilzadeler nfuzlarn tamamen kaybettiklerini ileri srerekayaklanmlardr. Baz generaller, merkezin tazyikinden ve denetleyiciler tarafndan devamlolarak kontrol edilmelerinden holanmadklar iin, mnferit ahslar da eskisinden fazlamecbur hizmete tbi olduklarndan ve bu mkellefiyeti lkelerinden uzaklarda yapmakzorunda kaldklarndan ayaklanmlardr. Birka ay zarfnda muhtelif isyanlar kmtr. Busrada hem Chine hem de birbirlerine kar savaan 6 ayr kral ortaya kmtr. mparatorunyannda bulunanlardan Chao Kao ile Li Sih bunlarla savamlar ancak bu savalarn birindeLi Sih katledilmitir. Bunun zerine Chao Kao imparatoru ldrm ve yerine kanimparatoru da ldrmek istemitir. Ancak yeni imparator ondan nce davranarak onuhanerlemitir. M 206da asilerden biri olanLiu Pang , hkmet merkezine girerekimparatoru tahttan indirmitir. Liu Pang geri ekilmek ve hasm ile savamak zorundakalmsa da sonunda hasmna kar koymaya ve bu yllar zarfnda inde yeni teekkl edendier 18 devleti bertaraf etmeye muvaffak olmutur.


53/368

43

Uygulamalar1) Milatt an nceki dnemde ortaya kan in hanedanlarn karlatrnz.


54/368

44

Uygulama Sorular

1) Bu blmde anlatlan Milat ncesi dnemde kurulan ilk in hanedanlarnn glve zayf ynlerini, ortaya kma ve sonlanma sebeplerini birbiri ile ilikilendiripkarlatrnz.


55/368

45

Bu Blmde Ne rendik zeti

Efsanevi bilgilerin tesinde, arkeolojik bulgulara gre inin siyasitarih i M ikinci bin yl iinde ortaya kan Shang Devletine dayanmaktadr. in, nerede ise XX. yzyldahalk cumhuriyetinin kurulmasna kadar drt bin yla yakn bir dnem boyunca, tahta birhanedan ailesinden kral veya imparatorlarn getii, bazen de hanedan deiiminin yaand bir idare sistemi ile ynetilmitir.

Bu blmde miladdan nceki dnemde devletler kuran Shang, Chou ve Chinhanedanlklar hakknda bilgiler verilmitir. Kronolojik olarak Shang slalesi dnemi M1450- 1050 yllar aras olarak kabul grr. Bu slale byk bir kltre sahip olmusa da inkltrne ait baz nemli unsurlar eksik olduundan ona in kltrnden nceki kltr adverilmitir. Shang devleti ierisinde Tunguz tesiri sezilse de esas itibar ile Tai ve Yaokltrlerinden olumutur. Siyasi olarak ilk kez merkez otoriteyi kuran Shang hanedan,

kltr alannda da inin nemli merhaleler katetmesine yol amtr. Tun madenninilenmesi, yksek bronz dkm tekniinin gelitirilmesi, ipein ve yaznn icad bunlararasnda en nemlileridir. O dnemde bile pahal olan tun ve bronz madenleri, ekonomiyidengelemede bazen para, bazen maden kap olarak kullanlmtr. Bugnk Hopei Eyaletiningney ksm, Orta ve Dou Honan, Dou Shensi ve Bat Shan-tunun snrlar ierinde bulunan devletin merkezi, Kuzeydou Honanda, Shansi Dann kenarnda idi. Hem ziraihem ehir kltrne sahip Shang hanedan dneminde surla evrili ehirler mevcut idi. ouiftilikle uraan halk pirin, buday, dar ve baka sebzeler ekerek bykba hayvan iledomuz ve kpek beslemilerdir. Shang Devletinin son zamanlarda dinlerine nfuz eden astralklt, at beslenmeye ve sava arabas imaline balanmas Trklerin etkisini ispatlamaktadr. Buetkinin artmas ile kan isyanlar sonucu M 1050de Shang Slalesi yklmtr.

Aslen Trk kabilesi olan Chou slalesi (M 1050-M 247), Shang slalesi zamannda batda kk bir devlet kurarak nce Orta Shensiye, daha sonrada Dou Shensiyeilerlemitir. Halkn ou Trk ve Tibetlilerden olumakta idi. Ancak Shanglarn hkmdarailesi ile Choularn hkmdar ailesi arasnda evlenmeler gereklemi ve bylece Chou kl-tr esas karakterini kaybederek, gittike Shang kltrne benzemeye balamtr. M1050de Chou hkmdarWu-wang son Shang hkmdarn yakalayarak ldrm, byleceChou slalesi kurulmutur. Chou hkmdarlarnn ailelerine mensup olanlara ve mttefik

kabilelerin reislerine beylikler datlm ve merkezi Shenside bugnk Hsi-an- fuda bulunan byk bir devlet meydana getirilmitir. Merkezde kurulan ift ehrin birinde imparatorlaChoularn yksek tabakas; dierinde ise tabiyet altna alnm halklar yaamakta idi. Bu iftehir anlay, ikinci hkmet merkezi olan Lo-yangda da devam etmi ve Lo-yangChoularn iinde gne ve yldz klt bulunan saf gk dinine gre dnyann merkezi kabuledilmitir. Choular eski Trk kltr dorultusunda ynl kumalar retmiler ve tmlsmezarlar yapmlardr. Derebeylerin gcnn artmas, derebeyler arasnda itilafn artmas vemerkez otoritenin azalmas ile birlikte zayflamaya balamtr. Hunlarla savalarn balad bu dnemde Byk in Seddinin ilk ekli olan snr duvar ve snrlarda bozkr gebeleri veinlilerin ticaretine balanmtr. M 481-256 yllar arasnda inde en ok i savalarn


56/368

46

olduu ve says bini bulan derebeylerinin gitgide azald dnem Savaan DevletlerDnemi olarak adlandrlmtr.

Chou slalesi M 256 ylnda sonlannca yerine Chin Slalesi (M 249-M 207)gemitir. Shensi ve Dou Kansuda bulunan ve M 221 ylnda btn ine hkim olan buslale devleti dneminde Trkistan ile balayan ticari mnasebetler devleti ekonomik, sosyalve siyasi adan kalkndrmtr. M 221- M 210 yllar arasnda btn ine hkim olanShih-huang-ti bu devletin en tan nan imparatorudur. Chin Devleti Hunlar kuzeyde geriye pskrtm ve bu durum Hunlarn boy birlii oluturupTouman nderliinde Hun Devletikurmalarnn nn amtr. Hun tehlikesi M 214te in Seddi byk bir set olarakyaplmtr. Merkez otoriteye kar kan derebeylerin isyanlar sonucunda yklan devletinsonrasnda M 206daLiu Pang inde yeni teekkl eden dier 18 devleti bertaraf etmitir.


57/368

47

Blm Sorular

1) M 1050 ile M 247 arasnda Trkler ve Tibetlilerden oluan slaleaadakilerdenhangisidir?

a) Chou slalesi

b) Shang slalesi

c) Tang slalesi

d) Han slalesi

e) Liang slalesi

2)

Aadakilerden hangisi Trk meneinden gelen Choularn din yaplar iinsylenemez?

a) Gk dini vard.

b) Gne klt vard.

c) Yldz klt vard.

d) Budizmin hkmlerini tamaktayd.

e) stilclar tarafndan getirilmiti

3) Choularn hkmet merkezi neresidir?

a) Honan

b) Tibet

c) Hsi-an-fu

d) Kansu

e) Shensi


58/368

48

4) Hangisi Trkistan ile mnasebetlerin balad ilk blgelerden biridir?

a) Shensi

b) Tang

c) Chou

d) Gobi

e) Tibet

5) Hangisi intarihinde ilk defa asilzadelere mensup olmad hlde yksek birmevkiye sahip olmutur?

a) Lao-tse

b) Lao-tsung

c) Wang-mang

d) Shih-huang-ti

e) Chih

6) inlilerin Hun Devletinden korunmak zere ina ettikleri in Seddi ka

ylnda ina edilmitir?

a) M 223

b) M 234

c) M 214

d) M 215

e) M 213


59/368

49

7) Resm in tarihinin Konfiyse muhalif olarak yorumlad hkmdar kimdir?

a) Shih-huang-ti

b) Liu Hsiu

c) Cheng-ti

d) Ai-ti

e) Wang-Mang

8) Chinler, in dhilindeki istilalaryla kuzeyli kavimler zerinde nasl birdeiiklik yapmamlardr?

a) Kuzeyde snrlarn geniletmiler ve gebe kavimleri geri itmilerdir.

b) Bu kabileler, Ordos blgesindeki en iyi otlaklarn kaybetmilerdir

c) Ekonomik bakmndan ok zor duruma dmlerdir.

d) Kolaylkla bir boy beyinin idaresi altnda toplanmak zorunda kalmlardr

e) Bu kavimleri Chin devletinin idaresi altna almlardr.

9) Chin mparatoru Shih-huang- tiyi kuzeyde devaml olarak byk bir ordu bulundurmaya ve daha nce ina ettikleri setleri yeniden tamir edip byk bir sistem kurmayaiten sebep hangisidir?

a) Tunguz Tehlikesi

b) Chou Tehlikesi

c) Hsiung -nu (Hun) Tehlikesi

d) Hsia Tehlikesi

e) Shang Tehlikesi


60/368

50

10) inde tun maden ilk olarak hangi hanedan dneminde ilenmeye balamtr?

a) Chou

b) Han

c) Chin

d) Shang

e) Liang

Cevaplar

1) a, 2) d, 3) c, 4) a, 5) d, 6) c, 7) a, 8) e, 9) c, 10) d


61/368

51

3. HAN SLALES (M 206- MS 220)


62/368

52

Bu Blmde Neler reneceiz?

3.1. Han Slalesinin lk Dman Hun Devletinin Kuruluu ve in ile Mcadelesi

3.2. Kanton Devleti ve mparatorie L ile sonras

3.3. Wang Mang Dnemi

3.4. Han Devrinin Sonu


63/368

53


1) Han Slalesinin in siyasi ve kltrtarih i iin nemi nedir?

2) Han Slalesi dnemi Trktarih i asndan nasl deerlendirilebilir?

3) Han ve Hun ilikilerinin geliimi nasl olmutur?


64/368

54


Konu Kazanm Kazanmn nasl elde

edilecei veyagelitirilecei Han Slalesi Han Slalesi dneminin

balang, geliim vesonlanma srelerihakknda bilgi edinilmesi

Han Slalesi dnemindeHunlarla ilikiler

Hunlarn ykseli vegerileme dnemlerinetekabl eden Han slalesi

dneminde Trk -inilikilerinin renilmesi

Hun tarih i hakknda anakaynaklarn aratrlpincelenmesi

Çin Tarihi 1-14 ders notu.pdf

Documents