Page 1
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I EKONOMISË
DEPARTAMENTI I KONTABILITETIT
DISERTACION
“CILËSIA E INFORMACIONIT DHE RAPORTIMIT FINANCIAR PAS HYRJES
SË STANDARDEVE KONTABËL KOMBËTARE DHE NDËRKOMBËTARE NË
SHQIPËRI”
Për mbrojtjen e Gradës shkencore
“DOKTOR”
Përgatiti: Udhëheqës shkencor: Msc. Albana KASTRATI (KULLOLLI) Prof. Dr. Jorgji BOLLANO
Janar 2017
Page 2
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
ii
© Copyright Albana Kastrati, 2017
Përmbajtja e këtij punimi është totalisht autentike. Të gjitha të drejtat e rezervuara.
DEKLARATË
Unë, e nënshkruara Albana Kastrati, deklaroj që:
(1) Ky studim i paraqitur për mbrojtjen e gradës shkencore “Doktor” përfaqëson punimin
tim origjinal, përveç rasteve të citimeve dhe referencave.
(2) Ky studim nuk është përdorur më parë si tezë apo projekt kursi në këtë Universitet
apo në Universitete të tjera.
Page 3
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
iii
Mirënjohje dhe falënderime Në çdo fushë të jetës pa përkrahje dhe pa mbështetje nuk mund të arrish asgjë. Prandaj në
këtë moment të mbylljes së punimit tim të doktoraturës, dëshiroj të falënderoj të gjithë
ata, që më ndihmuan dhe më qëndruan pranë gjatë këtyre viteve të mundimshme:
Së pari, një falënderim të veçantë kam për Profesorin tim udhëheqës të këtij studimi,
Prof. Dr. Jorgji Bollano, i cili më ndihmoi në çdo hap me këshillat e tij shumë të
vlefshme.
Së dyti, një falënderim kam për Prof. As. Dr. Mirjeta Beqiri, e cila më ndihmoi të kryej
me sukses analizën statistikore të këtij studimi, pa ndihmën e së cilës, nuk do të kisha
mundur ta përmbyllja kurrë këtë studim.
Së treti, një falënderim kam për të gjithë profesorët e tjerë si: Prof. Dr. Lindita Lati, Prof.
Dr. Drita Kruja, Prof. As. Dr. Rezarta Perri, Prof. Dr. Hysen Çela, Prof. Dr. Ledri Kurti,
etj të cilat më ndihmuan me çdo material të mundshëm, në lidhje me temën.
Së katërti, një falënderim për koleget dhe shoqet e mia: Blertën, Aurorën, Klejdin,
Erjolën dhe Nevilën, me të cilat diskutonim çdo të re në lidhje me doktoraturat tona.
Së pesti, një falënderim për të gjithë profesionistët dhe përfaqësuesit e shoqatave të
kontabilitetit, të cilët u shprehën të gatshëm të jepnin intervistat, duke i dhënë frymën
praktike studimit tim.
Së fundmi, por jo për nga rëndësia, nuk mund të lë pa falenderuar ndihmën time më
primare, familjen time, pa ndihmën dhe përkrahjen e të cilëve asgjë nuk do të ishte e
mundur. Njëkohësisht u kërkoj edhe falje për kohën, që i kam lënë pas dore për t’iu
përkushtuar këtij studimi.
SHUMË FALEMINDERIT!
Page 4
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
iv
Abstrakt Informacioni është një nga pjesët më të rëndësishme të jetës sonë. Sa herë që ne duam të marrim një
vendim, gjithmonë kërkojmë informacionin në mënyra të ndryshme. E njëjta gjë ndodh edhe me
infornacionin e njësisë ekonomike. Sapo manaxherët përballen me një vendimarrje, e para gjë, që ata bëjnë
është kontrolli i informacionit kontabël. Që vendimarrja të jetë sa më e vlefshme duhet që informacioni kontabël, që paraqitet në pasqyrat financiare, të jetë sa më cilësor.
Prandaj qëllimi i këtij studimi është të shihet se si ka evoluar cilësia e informacionit kontabël në Shqipëri
pas implementimit të standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit nga njësitë e ndryshme
ekonomike.
Për përmbushjen e këtij qëllimi është shqyrtuar një literaturë e gjerë në lidhje me cilësinë e informacionit
kontabël dhe gjetjen e faktorëve, që ndikojnë mbi të.
Për të realizuar këtë studim janë marrë në shqyrtim të dhënat e publikuara nga njësitë ekonomike në
Qendrën Kombëtare të Biznesit. Për përpunimin e tyre është përdorur një model i regresionit linear të
shumëfishtë dhe janë nxjerrë përfundime në lidhje me cilësinë e informacionit dhe raportimit financiar të
njësive ekonomike. Në fund janë kryer edhe disa intervista të strukturuara me përfaqësues të institucioneve
dhe shoqatave të kontabilitetit, për të parë perceptimin e tyre në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël.
Së fundmi, janë dhënë disa konkluzione dhe rekomandime në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël në të ardhmen.
Fjalët kyçe: Informacion kontabël, raportim financiar, cilësi, standardet kombëtare të kontabilitetit,
standardet ndërkombëtare të kontabilitetit.
Kodi JEL: M41
Abstract The information is one of the most important parts of our life. Every time we have to take a decision, we
look for information in different manners. The same thing happens with the economic unit too. Every time
managers have to take a decision, the first thing they do is to control the accounting information. In order
the decision to be correct, the accounting information of the financial statement should be qualitative.
The main purpose of this study is to see how was the evolution of the quality of accounting information in
Albania after the implementation of national and international accounting standards in different economic
units.
To fulfill this purpose we have reviewed a wide literature that link with the accounting quality and the
factors that influence it.
This study is realized with the published data of economic units, we take from the National Business
Centre. Then to process them we use a multiple regression model. Finally, some structured interviews are
realized with experts of the field from institutions and nongovernmental organizations.
Finally are listed some conclusions and recommendations to improve the quality of accounting information
in the future.
Keywords: accounting information, financial report, quality, national accounting standards,
international accounting standards
JEL Code: M41
Page 5
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
v
PËRMBAJTJA Mirënjohje dhe falënderime.................................................................................................... iii
Abstrakt ................................................................................................................................... iv
Lista e tabelave ...................................................................................................................... viii
Lista e figurave ........................................................................................................................ ix
Lista e shkurtimeve ................................................................................................................. ix
Hyrja ....................................................................................................................................... 11
Problematika e trajtuar në studim....................................................................................................... 12
Qëllimi dhe objektivat e studimit ....................................................................................................... 12
Rëndësia e studimit ........................................................................................................................... 13
Kufizimet e studimit .......................................................................................................................... 13
Metodologjia e ndjekur ...................................................................................................................... 14
Organizimi i studimit......................................................................................................................... 15
KAPITULLI I: CILËSIA E INFORMACIONIT DHE RAPORTIMIT
FINANCIAR- SHQYRTIMI I LITERATURËS ................................................................... 17
1.1 Kontabiliteti dhe Informacioni ..................................................................................................... 17
1.2 Raportimi financiar dhe rëndësia e tij ........................................................................................... 18
1.3 Aplikimi i SNRF dhe argumentat që lejojnë apo pengojnë këtë zhvillim ...................................... 20
1.4 Cilësia e informacionit kontabël sipas SKK 1, kuadrit konceptual të SNK (SNRF) dhe
GAAP ............................................................................................................................................... 22
1.5. Përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël ......................................................................... 25
1.6 Cilësia e informacionit kontabël sipas studiuesve shqiptarë .......................................................... 29
1.7 Cilësia e informacionit kontabël dhe disa mënyra të matjes së saj ................................................. 31
1.8 Modeli Barth dhe variablat e tij .................................................................................................... 40
1.8.1 Manaxhimi i fitimeve ................................................................................................ 42
1.8.2. Njohja në kohë e humbjeve ...................................................................................... 45
Page 6
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
vi
1.8.3 Përputhja e vlerësimeve ............................................................................................ 45
1.8.4. Vlerësimi i kostos së parashikuar të kapitalit ............................................................ 46
KAPITULLI II: KRAHASIMI I SHTETEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR
NË LIDHJE ME APLIKIMIN E SNRF DHE CILËSINË E INFORMACIONIT
KONTABËL ........................................................................................................................... 48
2.1 SNRF në vendet e Ballkanit Perëndimor ...................................................................................... 48
2.2 Zhvillimet e kontabilitetit në Shqipëri .......................................................................................... 49
2.3 Zhvillimet e kontabilitetit në Kosovë ........................................................................................... 53
2.4 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Maqedoni .................................................. 55
2.5 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Serbi .......................................................... 57
2.6 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Bosnje Hercegovinë ................................... 59
2.7 Zhvillimet e kontabilitetit në Mal të Zi ......................................................................................... 61
2.8 Dallimet dhe ngjashmëritë përsa i përket kontabilitetit të vendeve të Ballkanit Perëndimor .......... 62
KAPITULLI III: METODOLOGJIA E STUDIMIT DHE NDËRTIMI I
HIPOTEZAVE ....................................................................................................................... 66
3.1 Procesi i kërkimit dhe fazat e tij ................................................................................................... 66
3.2 Ndërtimi i hipotezave .................................................................................................................. 70
3.3 Hipotezat e punimit ..................................................................................................................... 71
3.4 Testimi i hipotezave dhe analiza e të dhënave .............................................................................. 72
KAPITULLI IV: ANALIZA DHE REZULTATET E STUDIMIT ..................................... 73
4.1 Analiza e njësive ekonomike që përdorin standardet kombëtare të kontabilitetit ........................... 73
4.1.1 Karakteristika të përgjithshme të kampionit të zgjedhur ............................................. 73
4.1.2 Hipotezat dhe pyetja kërkimore ................................................................................. 75
4.1.3 Testimi i hipotezave dhe interpretimi i rezultateve të studimit.................................... 76
4.2 Analiza e njësive ekonomike që përdorin standardet ndërkombëtare të kontabilitetit .................... 90
4.2.1 Karakteristika të përgjithshme të kampionit të zgjedhur ............................................. 90
Page 7
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
vii
4.2.2 Hipotezat dhe pyetja kërkimore ................................................................................. 91
4.2.3 Testimi i hipotezave dhe interpretimi i rezultateve të studimit.................................... 92
4.3 Intervistat e zhvilluara me ekspertët e fushës dhe rezultatet e tyre............................................... 103
KAPITULLI V: PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ................................................ 108
5.1. Konkluzione të përgjithshme .................................................................................................... 108
5.2 Konkluzione në lidhje me analizën empirike dhe intervistat e realizuara ..................................... 109
5.3 Rekomandime ........................................................................................................................... 112
5.4 Kufizimet e studimit dhe nxitja e studimeve të mëtejshme në këtë fushë .................................... 113
LITERATURA ..................................................................................................................... 115
ANEKSE ............................................................................................................................... 121
Intervista ............................................................................................................................... 127
Page 8
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
viii
Lista e tabelave Tabela 1.1 Klasifikimi i modeleve për vlerësimin e cilësisë së informacionit
kontabël………………………………………………………….
fq. 36
Tabela 2.1 Auditimi sipas formave juridike të organizimit të njësive…… fq. 52
Tabela 2.2 SNRF në vendet e Ballkanit Perëndimor……………………. fq. 63
Tabela 4.1 Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë…………………………………………………….
fq. 77
Tabela 4.2 Matrica e korrelacionit të variablave të pavarur………………. fq. 78
Tabela 4.3 Analiza me testin F……………………………………………. fq. 80
Tabela 4.4 Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe
variancës së tyre………………………………………………..
fq. 80
Tabela 4.5 Tabela ANOVA………………………………………………… fq. 81
Tabela 4.6 Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë………………………………………………………
fq. 82
Tabela 4.7 Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe
variancës së tyre………………………………………………….
fq. 84
Tabela 4.8 Tabela ANOVA………………………………………………… fq. 84
Tabela 4.9 Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë………………………………………………………
fq. 85
Tabela 4.10 Përfundimet e analizës statistikorenë lidhje me njësitë që
zbatojnë SKK-të
fq. 89
Tabela 4.11 Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë………………………………………………………
fq. 92
Tabela 4.12 Matrica e korrelacionit të variablave të pavarur………………… fq. 93
Tabela 4.13 Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe
variancës së tyre…………………………………………………
fq. 95
Tabela 4.14 Tabela ANOVA………………………………………………… fq. 95
Tabela 4.15 Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë……………………………………………………..
fq. 96
Page 9
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
ix
Tabela 4.16 Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe
variancës së tyre………………………………………………….
fq. 98
Tabela 4.17 Tabela ANOVA…………………………………………………. fq. 98
Tabela 4.18 Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë………………………………………………………
fq. 98
Tabela 4.19 Përfundimet e analizës statistikore në lidhje me njësitë që
zbatojnë SNK (SNRF)-të
Fq.103
Tabela A Lista e njësive ekonomike të marra në studim në lidhje me
aplikimin e SKK – ve…………………………………………….
fq. 121
Tabela B Lista e njësive ekonomike të marra në studim në lidhje me
aplikimin e SNK (SNRF) – ve…………………………………..
fq. 125
Lista e figurave Figura 1.1 Hierarkia e cilësive të informacionit kontabël………………….. fq. 24
Figura 1.2 Përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël……………….. fq. 25
Figura 3.1 Procesi i kërkimit……………………………………………..… fq. 68
Figura 4.1 Shpërndarja e njësive ekonomike sipas qarqeve………………. fq. 73
Figura 4.2 Njësitë ekonomike sipas vendodhjes…………………………... fq. 74
Figura 4.3 Njësitë ekonomike sipas llojit të aktivitetit ekonomik………. fq. 74
Figura 4.4 Njësitë ekonomike të marra në studim sipas llojit të
aktivitetit……………………
fq. 75
Figura 4.5 Lidhja ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet
monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit………………………
fq. 88
Figura 4.6 Njësitë ekonomike sipas llojit të aktivitetit…………………… fq. 90
Figura 4.7 Lidhja ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve rrjedhëse me mjetet
monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit………………………
fq. 102
Lista e shkurtimeve BAM Marka Boshnjake
BB Banka Botërore
BE Bashkimi Evropian
Page 10
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
x
BH Bosnjë Hercegovinë
BP Ballkani Perëndimor
BSNK Bordi i standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit
CON Pasqyra e koncepteve të kontabilitetit
DHAÇ Dhoma e Audituesve të Çertifikuar
DPD Drejtoria e Përgjithshme e Doganave
DPT Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve
GAAP Parimet përgjithësisht të pranuara të kontabilitetit
KIRFN Komiteti i Interpretimeve për Raportim Financiar Ndërkombëtar
KKA Komisioni i Kontabilitetit dhe Auditimit
KKF Këshilli i Kontabilistëve dhe Financierëve
KKK Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit
KKRF Këshilli i Kosovës për Raportim Financiar
KSNK Komiteti i standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit
NVM Njësi të vogla dhe të mesme
QKB Qendra Kombëtare e Biznesit
RS Republika Srpska
SKJ Standardet jugosllave të kontabilitetit
SKK Standardet kombëtare të kontabilitetit
SNA Standardet ndërkombëtare të auditimit
SNK 1 Standardet ndërkombëtare të kontabilitetit
SNRF2 Standardet ndërkombëtare të raportimit financiar
1 Ky term u përdor deri në fundin e vitit 2000 për standartet ndërkombëtare të kontabilitetit
2 Ky term u përdor për të gjitha standartet ndërkombëtare të raportimit financiar të hartuara pas 1 Janar
2001
Page 11
Hyrja Sipas Dechow dhe Schrand (2004): “Cilësia e informacionit kontabël është shkalla në të
cilën informacioni kontabël në mënyrë të saktë reflekton performancën aktuale operative
të njësisë ekonomike, përdoret për të parashikuar të ardhmen dhe ndihmon në vlerësimin
e vlerës së njësisë ekonomike”.
Duke marrë shkas nga ky citim vendosa të trajtoj më tej cilësinë e informacionit kontabël
dhe nevojën që ka çdo vend për të.
Globalizimi në rritje i tregjeve botërore ka rritur nevojën e njësive ekonomike për një
informacion kontabël sa më të sinqertë dhe real në lidhje me gjendjen e tyre. Këtë
informacion, për të gjithë përdoruesit, e sigurojnë pasqyrat financiare. Që të mund të
kuptohen dhe të krahasohen me njëra tjetrën, këto pasqyra kanë nevojë për një paraqitje
sa më të ngjashme. Kjo e fundit ofrohet si nga SKK-të ashtu edhe nga SNK (SNRF)-të.
Standardet ofrojnë një format të caktuar në lidhje me paraqitjen e pasqyrave financiare.
Duke pasur të njëjtin format, pasqyrat financiare i shërbejnë të gjithë përdoruesve të tyre
për t’u siguruar informacionin, që u nevojitet në lidhje me futjen e njësive në tregjet e
huaja ose për të bërë krahasimin e tyre me njësitë e tjera në të njëjtin vend. Njësitë
ekonomike mund të hyjnë në tregjet e huaja ose për të kryer investime ose për të marrë
hua. Këto dy objektiva realizohen më së miri kur në këto tregje, paraqitja e pasqyrave
financiare është e të njëjtit format.
Shqipëria që nga viti 2008 e në vazhdim, i ka bërë të detyrueshme të dyja llojet e
standardeve për njësitë ekonomike. SKK-të përdoren nga njësitë e vogla, të mesme dhe
nga mikronjësitë, ndërsa SNK (SNRF)-të përdoren nga njësitë ekonomike të listuara dhe
me interes publik dhe nga njësitë, të cilat përmbushin njëkohësisht kriterin e xhiros mbi
1,250 miliardë lekë dhe numrin e punonjësve mbi 100 punonjës për 2 vite me radhë.
Përveç formatit, standardet i vënë theksin edhe paraqitjes në pasqyrat financiare të
gjendjes reale të njësisë ekonomike, pa pasur shtrembërime të saj. Kjo paraqitje ka të bëjë
me cilësinë e informacionit kontabël. Meqë në Shqipëri kanë kaluar 8 vite nga përdorimi
i këtyre standardeve ia vlen të shohim, se çfarë ka ndodhur me informacionin, që
paraqesin pasqyrat financiare, a është përmirësuar cilësia e tij, a ka mbetur në të njëjtat
nivele apo është përkeqësuar ai në krahasim me vitet e mëparshme.
Shumë studiues të huaj kanë vlerësuar cilësinë e informacionit kontabël në botë duke u
bazuar në të dhënat e njësive ekonomike para dhe pas hyrjes së standardeve
ndërkombëtare të kontabilitetit. Ata gjithashtu kanë përcaktuar edhe faktorët, të cilët
ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël dhe njëkohësisht edhe mbi atë të
raportimit financiar. Shumica e lidhin cilësinë me manaxhimin e fitimeve, njohjen në
kohë të humbjeve dhe me koston e kapitalit. Në të njëjtën linjë janë munduar të ecin edhe
studiuesit shqiptarë, pavarësisht se mund të thuhet, që studimet në këtë fushë janë të
pakta.
Nga të gjitha studimet si të huaja, ashtu edhe shqiptare, thuhet se cilësi më të lartë
raportimi shfaqin njësitë ekonomike të mëdha dhe njësitë financiare. Një thënie e tillë
është e vlefshme pothuajse për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, duke u nisur nga
Page 12
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
12
raportet e Bankës Botërore. Kjo, vjen si rezultat i veprimtarisë së kontrolluar të tyre dhe
raporteve të auditimit, të hartuara në lidhje me to.
Problematika e trajtuar në studim
Një problem konsiderohet si një çështje, e cila ekziston në literaturë, teori apo praktikë
dhe që udhëheq nevojën e ndërrmarjes së një studimi. (Crewell, J., 2003, fq.8)
Edhe pse kanë kaluar 25 vite që Shqipëria ka hyrë në ekonominë e tregut, vazhdon të
mbetet një vend në tranzicion. Duke u nisur nga trajtimi që i bëhet informacionit kontabël
në të gjitha aspektet, vitet e fundit, vendosa të shqyrtoj cilësinë e tij. Në këtë studim është
trajtuar hollësisht koncepti i informacionit, informacionit kontabël dhe raportimit
financiar. Më pas është trajtuar koncepti i cilësisë së informacionit kontabël duke u
mbështetur në SKK-të, SNK (SNRF)-të, GAAP dhe nga studimet e kryera në lidhje me
të, nga studiues të ndryshëm. Janë përcaktuar modelet kryesore të përdorura për matjen e
cilësisë nga studiuesit e saj dhe variablat përbërës të tyre.
Ky studim bëhet në lidhje me pasqyrat financiare të njësive ekonomike, gjetja e të cilave
është e vështirë, sepse në Shqipëri njësitë ekonomike i konsiderojnë ato si shumë sekrete.
Prandaj, studimi do të shtrihet për të dhënat e njësive ekonomike, të siguruara nga QKB
dhe të dhëna të tjera të siguruara nga burime të tjera. Gjithsej janë marrë në studim 150
njësi ekonomike që zbatojnë SKK-të dhe 22 njësi ekonomike që zbatojnë SNK (SNRF)-
të. Në lidhje me aplikimin e SKK-ve të dhënat janë marrë nga QKB-ja, ndërsa për të parë
aplikimin e SNK (SNRF)-ve të dhënat janë marrë nga QKB-ja dhe faqet e këtyre njësive
ekonomike në internet.
Qëllimi dhe objektivat e studimit
Qëllimi kryesor i këtij studimi është të vlerësohet cilësia e informacionit kontabël dhe
raportimit financiar në Shqipëri, pas hyrjes së standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare
të kontabilitetit.
Në mbështetje të këtij qëllimi janë vendosur objektivat e mëposhtme:
1. Së pari, njohja me konceptet kryesore të informacionit dhe raportimit financiar, të
dhënë nga studiues të ndryshëm dhe njohja me trajtimin nga standardet dhe
GAAP të karakteristikave cilësore të informacionit kontabël.
2. Së dyti, shqyrtimi i literaturës në lidhje me modelet e aplikuara për matjen e
cilësisë së informacionit kontabël dhe përcaktuesit e saj. (Ndalja në veçanti në
trajtimin e modelit Barth.)
3. Së treti, shqyrtimi i literaturës në lidhje me krahasimin e raportimit financiar në
Shqipëri dhe në vendet e Ballkanit Perëndimor nga pikpamja historike dhe ligjore.
Evidentimi i faktorëve që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël në
secilin prej këtyre vendeve.
4. Së katërti, njohja me metodologjinë që do të përdoret gjatë këtij studimi.
5. Së pesti, vlerësimi i modelit Barth në Shqipëri në lidhje me njësitë që aplikojnë
SKK-të dhe SNK (SNRF)-të dhe kryerja e intervistave të strukturuara me
profesionistët kontabël.
Page 13
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
13
6. Së gjashti, dhënia e disa konkluzioneve në lidhje me faktorët që ndikojnë në
cilësinë e informacionit kontabël dhe dhënia e rekomandimeve për studime të
tjera në këtë fushë.
Rëndësia e studimit
Ky studim është i pari në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël
nëpërmjet një modeli statistikor në Shqipëri.
Ai jep një pamje të plotë të situatës së raportimit financiar në Shqipëri para dhe pas hyrjes
së SKK-ve dhe SNK (SNRF)-ve në zbatim. Ai gjithashtu tenton të vlerësojë cilësinë e
informacionit kontabël pas hyrjes në zbatim të këtyre standardeve.
Ky studim synon t’i japë përgjigje pyetjeve kërkimore të mëposhtme:
A kanë pasqyrat financiare të njësive ekonomike manaxhim të fitimeve?
Si ndikon manaxhimi i fitimeve mbi cilësinë e informacionit kontabël?
Ky studim synon t’u shërbejë të gjithë përdoruesve të informacionit kontabël,
organizatave profesionale, organeve përgjegjëse në lidhje me raportimin financiar në
Shqipëri dhe organizatave të huaja të interesuara në lidhje me vlerësimin e cilësisë së
informacionit kontabël.
Ai shërben si bazë për studime të tjera më të gjera dhe më të thelluara, në shkallë
kombëtare dhe ndërkombëtare. Ai vlerëson modelin e matjes së cilësisë së informacionit
kontabël, të aplikuar nga Barth, në njësitë ekonomike shqiptare. Ky model mund të
përdoret në të ardhmen edhe nga njësitë e tjera, që operojnë në vendet e Ballkanit
Perëndimor, të cilët kanë një situatë të ngjashme me Shqipërinë përsa i përket raportimit
financiar. Më pas mund të bëhet edhe një krahasim ndërmjet këtyre vendeve.
Gjithashtu mund të shërbejë si bazë teorike në lëndët e ndryshme të zhvilluara në
auditoret e universiteteve shqiptare, të cilat kanë në bazë të tyre kontabilitetin.
Kufizimet e studimit
Ky studim mbart këto kufizime:
Vështirësitë në lidhje me gjetjen e informacionit: Në lidhje me cilësinë e informacionit
kontabël pas hyrjes së SKK-ve studimi do të kryhet për njësitë ekonomike shqiptare, të
cilat kanë një jetëgjatësi mbi 10 vite në treg. Studimi do të kryhet për të dhënat e viteve
2006 – 2014, sepse të dhënat e vitit 2015 janë publikuar me vonesë nga QKB-ja. Në
Qendrën Kombëtare të Biznesit janë të publikuara të dhënat për vitet 2006, 2007, 2011,
2012, 2013 dhe 2014. Pra, ka mangësi për të dhënat e tjera. Për disa njësi të dhënat, janë
marrë në rrugë të tjera, si p.sh. nëpërmjet njohjeve ose nëpërmjet organeve tatimore,
ndërsa për shumicën e tyre mungojnë. Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël pas
hyrjes së SNK (SNRF)-ve, studimi do të kryhet për njësitë ekonomike shqiptare, të cilat i
zbatojnë këto standarde. Këto të dhëna i kemi marrë nga faqet e këtyre njësive në internet
Page 14
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
14
dhe nga të dhënat publikuara në faqen e QKB-së. Mirëpo edhe këtu të dhënat nuk janë të
plota, ka mangësi në lidhje me të dhënat në disa vite.
Numri i kufizuar për variablat e pavarur: Modeli Barth mbart në vetvete 11 variabla të
varur për vlerësimin e manaxhimit të fitimeve dhe njohjes në kohë të humbjeve. Këto
variabla janë: madhësia, rritja, emetimi, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve,
qarkullimi i aktiveve, mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit, auditimi,
shkëmbime, listimi dhe mbyllja. Ne do të shqyrtojmë vetëm 6 prej tyre, të cilët mund t’i
marrim nga pasqyrat financiare të njësive ekonomike shqiptare, ndërsa të tjerët kanë
lidhje me vlerën e tregut të elementëve të pasqyrave financiare dhe shkëmbimet në bursë.
Ne aktualisht në Shqipëri nuk kemi një treg aktiv të kapitaleve dhe Bursa nuk ka
funksionuar ndonjëherë. Ajo është mbyllur që nga viti 2014. Për këto arsye, variablat e
marrë në studim janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve,
qarkullimi i aktiveve dhe mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Ndërsa
përsa i përket variablit të auditimit, nuk do të merret parasysh, sepse për njësitë që
zbatojnë SKK-të auditimi kryhet nga njësitë shqiptare të auditimit dhe në këtë rast ky
variabël merr vlerën zero. Ndërsa për njësitë që zbatojnë SNK (SNRF)-të auditimi kryhet
nga 4 shoqëritë audituese më të mëdha në botë dhe në këtë rast ky variabël merr vlerën 1
për të gjitha. Heqja e këtyre variablave nga ekuacioni i modelit Barth nuk ndikon në
nxjerrjen e një rezultati në lidhje me pranimin ose hedhjen poshtë të hipotezave, sepse
këto variabla marrin pjesë në të gjitha ekuacionet e regresionit të ndërtuara. Gjithashtu ia
vlen të theksojmë që në secilin prej studimeve të kryera nga autorë të ndryshëm, nuk ka
modele, të cilat nuk marrin parasysh vlerat e tregut të elementëve të pasqyrave financiare.
Mangësitë e metodës së regresionit linear të shumëfishtë: Kjo metodë analizon vetëm
lidhjen lineare të variablit të pavarur me variablin e varur, ndërkohë që, mund të
ekzistojnë edhe lidhje të tjera. P.sh. në cilësinë e informacionit kontabël ndikojnë edhe
legjislacioni në fuqi, mjedisi ekonomik ku operon njësia ekonomike, sistemi fiskal i një
shteti etj. Të gjitha këto nuk janë marrë parasysh. Gjithashtu mund të themi që të dhënat e
munguara kanë efekt negativ në analizën e regresionit, sepse zvogëlohet numri i
observimeve të kryera dhe ndikon tek koefiçenti R2
i ekuacioneve.
Metodologjia e ndjekur
Metodologjia e ndjekur gjatë këtij studimi është e bazuar tek metoda deduktive e
kërkimit. Kjo, sepse ky studim merr të gatshëm modelin Barth dhe e aplikon atë mbi të
dhënat e njësive ekonomike shqiptare duke nxjerrë rezultatet e këtij aplikimi.
Në këtë studim janë përdorur metodat sasiore të kombinuara me metodat cilësore të cilat i
shtojnë vlerë atij.
Gjatë këtij studimi kemi dy burime të dhënash:
Burimi sekondar, i cili ka të bëjë me studimin e literaturës sipas dy pikëpamjeve:
Studimet në lidhje me konceptet e informacionit kontabël, raportimit financiar, cilësisë së
raportimit financiar etj.., të marra nga librat, SKK-të, SNK (SNRF)-të dhe GAAP-të,
faqet e internetit, revistat shkencore etj.
Page 15
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
15
Studimet në lidhje me modelet e trajtuara nga studiues të ndryshëm në lidhje me
vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël dhe lidhjen e tij me faktorë të tjerë edhe
këta të marrë nga librat, faqet e internetit dhe revistat shkencore.
Burimi primar, i cili ka të bëjë me të dhënat e publikuara në pasqyrat financiare të njësive
ekonomike dhe intervistat e strukturuara me profesionistët kontabël. Për të kryer këtë
studim janë marrë të dhëna për 172 njësi ekonomike, nga të cilat 150 njësi zbatojnë SKK-
të dhe 22 njësi ekonomike zbatojnë SNK (SNRF)-të. Këto njësi kanë mbi 10 vite aktivitet
dhe do të studiohen për periudhën nga viti 2006-2014. Mbi këto të dhëna është aplikuar
modeli Barth për vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël. Ndërsa në lidhje me
intervistat e strukturuara janë kryer dhjetë intervista me profesionistë kontabël dhe
përkatësisht: një me përfaqësuesen e KKK, një me përfaqësuesin e shoqatës së IEKA, një
me përfaqësuesin e shoqatës IKM, një me përfaqësuesin e shoqatës së SHKFSH dhe nga
tre intervista me kontabël të miratuar dhe ekspertë kontabël të rregjistruar. Këto intervista
janë kryer për të mbështetur analizën statistikore dhe për t’i shtuar studimit vlera
praktike.
Organizimi i studimit
Studimi fillon me një përmbledhje përsa i përket çështjeve që do trajtohen gjatë tij. Më
pas, trajtohen: problematika e studimit, qëllimi dhe objektivat e tij, rëndësia e studimit,
kufizimet e studimit dhe metodologjia e përdorur. Më tej kalohet tek kapitujt e studimit.
Studimi është i organizuar në pesë kapituj:
Kapitulli i parë trajton shqyrtimin e literaturës në dy pikëpamje: në lidhje me konceptet
kryesore dhe në lidhje me modelet e vlerësimit të cilësisë së informacionit kontabël. Ai
trajton konceptet e informacionit, raportimit financiar dhe karakteristikat cilësore të
informacionit kontabël të para sipas SNK (SNRF), SKK dhe GAAP. Në brendësi të
kapitullit janë studime të bëra nga studiuesit shqiptarë dhe të huaj në lidhje me
përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël dhe në lidhje me vlerësimin e saj. Një
pjesë të këtij kapitulli e zë trajtimi i modelit Barth, që do të përdoret për vlerësimin e
cilësisë së informacionit kontabël në Shqipëri.
Kapitulli i dytë. trajton raportimin financiar në Shqipëri dhe në vendet e Ballkanit
Perëndimor. Në këtë kapitull jepet trajtimi historik dhe ligjor i kontabilitetit në secilin
prej shteteve dhe aplikimin e SNK (SNRF)-ve në to. Për këtë, janë parë studime të
autorëve të ndryshëm të huaj dhe vendas. Gjithashtu në fund të këtij kapitulli janë trajtuar
ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet raportimeve financiare të këtyre shteteve, datat e
hyrjes në përdorim të standardeve së bashku me autoritetet që ndjekin zbatimin e tyre dhe
një vlerësim në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në këto shtete dhe faktorët që
e kanë ndikuar atë.
Kapitulli i tretë trajton metodologjinë, që është ndjekur gjatë studimit dhe hapat e procesit
të kërkimit. Në të vendosen hipotezat bazë studimore, të cilat do të marrin përgjigje gjatë
studimit.
Page 16
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
16
Kapitulli i katërt bën analizën statistikore të të dhënave të marra nga pasqyrat financiare
të njësive ekonomike. Në të, paraqiten edhe intervistat e strukturuara të kryera me
profesionistët kontabël.
Kapitulli i pestë jep disa përfundime në lidhje me studimin, disa rekomandime dhe trajton
mundësitë për kërkime të mëtejshme.
Page 17
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
17
KAPITULLI I
CILËSIA E INFORMACIONIT DHE RAPORTIMIT FINANCIAR
SHQYRTIMI I LITERATURËS Objekti i studimit tonë është cilësia e informacionit kontabël pas hyrjes së standardeve
kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit, prandaj në këtë kapitull do të trajtohet
shqyrtimi i literaturës në lidhje me të.
Objekti i këtij kapitulli është trajtimi teorik i koncepteve të cilësisë së informacionit
kontabël, raportimit financiar dhe cilësisë së raportimit financiar. Ky studim nuk do të
kishte kuptim në qoftë se nuk do të shiheshin karakteristikat cilësore të informacionit
kontabël sipas SKK-ve, SNK (SNRF)-ve dhe GAAP-ve për të krijuar një tablo të saktë në
lidhje me to. Gjithashtu trajtohen hollësisht edhe përcaktuesit e informacionit kontabël
dhe studimet e bëra nga autorë shqiptarë dhe të huaj në lidhje me vlerësimin e cilësisë së
informacionit kontabël. Një vëmendje e veçantë i kushtohet trajtimit të modelit Barth, të
cilin do ta përdorim në kapitujt e ardhshëm për vlerësimin e cilësisë së informacionit
kontabël në Shqipëri.
1.1 Kontabiliteti dhe Informacioni
Meqë ky punim trajton cilësinë e informacionit kontabël ia vlen të diskutojmë fillimisht
se çfarë është informacioni në përgjithësi dhe ai kontabël në veçanti.
Fjala “Informacion” vjen nga fjala latine informatio, e cila e ka prejardhjen e saj nga fjala
“informare” që do të thotë “t’i japësh formë mendjes”, të disiplinosh, të krijosh një ide
ose të mësosh. Ndërsa fjala informatio në latinisht do të thotë ide ose koncept.
Duke u nisur nga këto kuptime të fjalës informacion, në përgjithësi, ia vlen të ndalesh
edhe në fjalorin e biznesit për të parë kuptimin e kësaj fjale.
Sipas këtij fjalori, fjala informacion do të thotë: “Të dhëna që janë: (a) të sakta dhe në
kohë, (b) specifike dhe të organizuara për një qëllim ta caktuar, (c) të paraqitura në një
kontekst që paraqet kuptim dhe përputhje dhe (d) udhëheqëse drejt rritjes së
kuptueshmërisë dhe rënies së pasigurisë. Informacioni është i vlefshëm, sepse ai mund të
ndikojë sjelljen, marrjen e vendimeve ose të ardhurat”. Ndërsa termi cilësi, po sipas
fjalorit të biznesit do të thotë: “Gjatë prodhimit, një matës i perfeksionit, pra të qenurit pa
defekte, pa ndryshime thelbësore. Pra, cilësor është një produkt, i cili plotëson me
përpikmëri të gjitha kërkesat e konsumatorit ose përdoruesit.” Pra, sipas dy
përkufizimeve të mësipërme, cilësi e informacionit, do të thotë informacion pa defekte
dhe në përputhje me të gjitha rregullat e një shteti.
Sipas një studimi të bërë nga Michael Stanleigh (2010) thuhet, se cilësia është ajo çfarë
një klient kërkon, prandaj njësia ekonomike duhet t’i përshtatet kërkesave të tij, për të
arritur nivelin më të lartë të saj.
Ndërsa një përkufizim më të plotë e kanë dhënë Dechow dhe Schrand (2004), sipas të
cilëve: “Cilësia e informacionit kontabël është shkalla në të cilën informacioni kontabël
në mënyrë të saktë reflekton performancën aktuale operative të njësisë ekonomike,
përdoret për të parashikuar të ardhmen dhe ndihmon në vlerësimin e vlerës së njësisë
ekonomike”
Page 18
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
18
Sipas Dhamo, S., (2009) kontabiliteti si sistem informacioni mund të përkufizohet si
procesi i vrojtimit, matjes, vlerësimit, interpretimit, dhe komunikimit të informacionit
financiar për qëllime të kontrollit financiar dhe marrjen e vendimeve efektive të drejtimit
ekonomik të njësive ekonomike.
Siç e shohim, nga përkufizimi i kontabilitetit në qendër të tij është informacioni financiar,
si bazë e komunikimit që vendos njësia ekonomike me përdoruesit e brendshëm dhe të
jashtëm të tij. Në mënyrë që kompania të jetë sa më e sukseshme dhe sa më e përkrahur
nga ambjenti ku ajo operon, duhet që ky informacion i publikuar nga ajo të jetë sa më i
saktë si në aspektin sasior ashtu edhe në atë cilësor. Gjithashtu nevojitet edhe një
transparencë sa më e madhe e këtij informacioni.
Njëkohësisht, mund të themi që, kontabiliteti i mbajtur në mënyrë të rregullt dhe të
sinqertë jep siguri për njësinë ekonomike, që mund të shihet në tre aspekte (Bollano, J.,
Hoxha, E., 2011):
1. Siguri juridike, që do të thotë që, njësia ekonomike është në rregull me ligjin, pra
është e mbrojtur nga gjobat dhe penalitetet.
2. Siguri fiskale, që do të thotë që, shumë nga tatimet llogariten mbi bazën e të
dhënave të kontabilitetit. Pra kontrollet tatimore janë një verifikim i të dhënave të
kontabilitetit të saj.
3. Siguri në administrim, që do të thotë që, kontabiliteti është një busull për
drejtimin e njësisë, sepse tregon gjendjen, ku njësia ekonomike ndodhet dhe i jep
mundësinë asaj, të orientohet për të ardhmen.
Pra, sa më i sinqertë kontabilizimi i të dhënave të njësisë, aq më e lehtë rruga e njësisë
për të parashikuar të ardhmen e saj.
1.2 Raportimi financiar dhe rëndësia e tij
Siç e thamë edhe më sipër, për marrjen e vendimeve të drejta për njësinë ekonomike
nevojitet që informacioni që paraqet kjo njësi, të jetë sa më i sinqertë. Ky informacion
siguron të dhëna në lidhje me pozicionin financiar të njësisë ekonomike, performancën
dhe ndryshimet në gjendjen financiare të saj.
Por nga kush sigurohet një informacion i tillë?
Një informacion i tillë, sigurohet nga një raportim financiar cilësor.
Çfarë është raportimi financiar?
Sipas fjalorit të biznesit raportimi financiar është një përmbledhje e dokumentave të
përgatitura nga agjencitë qeveritare në fund të periudhës kontabël. Zakonisht ky përfshin
përmbledhje të të dhënave kontabël të njësisë ekonomike, të organizuara sipas një formati
të caktuar.
Ndërsa sipas Dhamo, S., (2009, fq.61) raportimi financiar është tërësia e informacionit që
komunikohet nga kontabiliteti financiar, në formën e tabelave, shifrave dhe fjalëve, të
paraqitura sipas disa rregullave të caktuara.
Pra, raportimi financiar arrihet nëpërmjet ndërtimit të pasqyrave financiare të njësisë
ekonomike. Këto pasqyra financiare, duhet të ndërtohen në përputhje me parimet e
kontabilitetit kombëtare dhe ndërkombëtare, në mënyrë që informacioni që ato përmbajnë
të jetë sa më i besueshëm dhe i krahasueshëm.
Page 19
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
19
Cilësia e lartë e raportimit financiar është një faktor kyç për besueshmërinë e
informacionit financiar, për zhvillimin ekonomik dhe financiar të një vendi si dhe për
hyrjen e investimeve të huaja. Në një vend ku ky standard nuk zbatohet dhe ku nuk ka
tregje kapitali të mirëorganizuara edhe hyrja e investimeve të huaja vështirësohet. Kjo
ndodh sepse investitorët e huaj nuk kanë besim në mbarëvajtjen e investimit të tyre.
Në qoftë se raportimi financiar nuk është i besueshëm atëherë kjo sjell pasoja katastrofike
për ekonominë e një vendi, sepse e furnizon atë me informacion të pasaktë. Mund të
përmendim këtu rastet e: Enron, Parmalat, Worldcom etj, të cilat i sollën pasoja të rënda
aksionerëve të tyre, punonjësve dhe kompanive të tjera që kishin marrëdhënie me to.
Raportimi financiar cilësor dhe i besueshëm (Dhamo, S., 2009, fq. 70) mund të shihet
sipas drejtimeve të mëposhtme:
a) Siguron forcimin e arkitekturës financiare vendase dhe reduktimin e krizave të
tregjeve financiare dhe ndikimeve negative që shoqërojnë ato
b) Lehtëson proçesin e huamarrjes së shoqërive të vogla prej sektorit financiar
formal duke ulur kështu koston e informacionit dhe të huamarrjes
c) Ndikon në futjen e investimeve të huaja direkte dhe mobilizimin e kursimeve
vendase
d) Lejon investitorët të vlerësojnë perspektivat e shoqërive dhe marrjen e vendimeve
të investimeve të mirëinformuara, të cilat çojnë në uljen e kostos së kapitalit dhe
shpërndarjen më të mirë të burimeve
e) Siguron informacionin, i cili lejon që aksionerët dhe publiku të kenë një mundësi
marrje të informacionit për të vlerësuar ecurinë e drejtimit dhe duke mundësuar
kështu një rol të tyre aktiv në tregjet e kapitalit
f) Mbështet integrimin global dhe rajonal
Duke u mbështetur në drejtimet e mësipërme mund të themi, që mungesa e tregjeve të
kapitalit në Shqipëri ndikon në cilësinë e raportimit financiar dhe anasjelltas.
I vetmi treg i organizuar i kapitaleve në Shqipëri ishte Bursa e Tiranës. Ajo u krijua në
vitin 2002, si shoqëri aksionere dhe ka funksionuar në përputhje me ligjin nr. 9901 datë
14.04.2008 “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” dhe ligjin nr. 9879 datë 21.02.2008 “Për
titujt”. Ngaqë veprimtaria e saj nuk u krye me sukses, ajo është mbyllur në dhjetor 2014
dhe aktualisht nuk ekziston asnjë treg i kapitaleve në Shqipëri.
Së fundmi mund të themi që, raportimi financiar cilësor varet nga disa faktorë të cilët
janë (Dhamo, S., 2009):
Ambjenti ekonomik; Në Shqipëri mund të thuhet se pavarësisht nga ndërhyrjet e
shtetit për rregullimin dhe sigurimin e një ambjenti të qëndrueshëm për zhvillimin
e biznesit vazhdojmë të kemi ekonomi informale, konkurrencë të pandershme,
korrupsion, evazion fiskal të kryer nga shumë njësi ekonomike, pasqyra financiare
të dyfishta etj.
Kuadri rregullator dhe më gjerë; Rregullat fiskale të ndryshueshme herë pas here
ndikojnë negativisht si tek njësitë ekonomike ashtu edhe tek profesionistët
kontabël, ndërsa përsa i përket rregullave kontabël janë të mirëvendosura por
shpeshherë nuk zbatohen.
Struktura ekonomike dhe e biznesit; Shumica e njësive ekonomike që operojnë
në Shqipëri janë Njësi të Vogla dhe të Mesme (NVM), 97.7% (Hoxha, E., 2014)
Page 20
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
20
dhe të pakta janë Biznese të Mëdha, që shumica janë monopole. Kjo ndikon në
cilësinë e informacionit kontabël, ku të parat paraqesin një cilësi më të ulët
kontabël, ndërsa të dytat një cilësi më të lartë.
Niveli i përgatitjes profesionale dhe i organizimit profesional; Mund të themi që
në nivelin universitar përgatitja teorike e brezave është në nivele të larta, po
mungon ndjeshëm ana praktike. Ndërsa përsa i përket organizmave profesionale
janë të mirëorganizuar dhe organizojnë herëpashere trajnime në lidhje me
standardet kombëtare apo ndërkombëtare të kontabilitetit.
Për të arritur një raportim financiar sa më cilësor nevojitet që të gjitha njësitë ekonomike
të raportojnë në përputhje me disa rregulla apo standarde të njëjta. Për këtë që nga 1 Janar
i vitit 2005 shumica e njësive ekonomike në të gjithë botën raportojnë në përputhje me
SNK (SNRF)-të.
1.3 Aplikimi i SNRF dhe argumentat që lejojnë apo pengojnë këtë zhvillim
Më 19 korrik 2002, Parlamenti Evropian vendosi që të gjitha kompanitë e listuara në
secilën prej bursave botërore që nga data 1 Janar 2005 do të raportojnë duke u bazuar në
SNK (SNRF)-të. Përhapja e gjerë e SNK (SNRF) -ve do të ndikonte shumë në mjedisin
operues të bizneseve. Shumë shtete të ndryshme të botës filluan së pari të aplikonin disa
nga SNK (SNRF) -të, në mënyrë që të përgatiteshin për metodat e reja.
Sipas Dhamo, S. (2009) fazat në të cilat kaloi standardizimi ndërkombëtar ishin
harmonizimi dhe standardizimi. Harmonizimi është procesi i rritjes së përputhshmërisë së
praktikave kontabël duke kufizuar shkallën e tyre të ndryshimeve. Ndërsa standardizimi
kërkon që të imponohet një rrjet rregullash më rigoroz dhe të njëjta.
Ka disa arsye që kanë ndikuar pozitivisht në standardizimin e kontabilitetit, siç janë:
1. Globalizimi i ekonomisë botërore. Ky globalizim ka sjellë lidhje dhe shkëmbime
të ndërsjellta ndërmjet kompanive, të cilat operojnë në vende të ndryshme.
Gjithashtu edhe krijimi i kompanive shumëkombëshe kërkon që kompanitë mëma
dhe kompanitë bija të raportojnë nën të njëjtat rregulla, gjë që ofrohet nga SNK
(SNRF)-të.
2. Nevoja e futjes në tregjet e huaja të kapitaleve. Dihet që komisionet e
organizimit të tregjeve të kapitalit, për kuotimin në to të shoqërive, kanë si
kërkesë zbatimin e standardeve të përcaktuara prej tyre të kontabilitetit. Për këtë
zbatimi i standardeve të njëjta është një element thelbësor për të siguruar një
informacion transparent dhe të krahasueshëm të pasqyrave financiare.
3. Përfshirja në një organizëm të vetëm të shumë shteteve evropiane. Përveç
zbatimit të ligjeve të njëjta, për këto vende duhen ndjekur edhe politika kontabël
të njëjta. Por këto politika të njëjta kontabël nuk kishin efekt përjashtimor, pra
lejonin edhe përdorimin e praktikave kontabël të tjera kombëtare për njësitë që
nuk përmbushnin kriteret.
4. Nevoja për të ulur kostot e rritjes së kapitalit të shoqërive dhe të përpunimit të
informacionit kontabël. Njësitë ekonomike që kishin nevojë për kapital më parë
duhet të siguronin ndërtimin e pasqyrave të tyre financiare në përputhje me
rregullat e tregjeve të huaja të kapitalit. Kjo gjë kërkonte kohë dhe mjete
Page 21
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
21
monetare. Prandaj standardizimi i vinte në ndihmë duke ia shkurtuar shpenzimet e
kohës dhe të mjeteve monetare.
Por nga ana tjetër qëndrojnë arsyet që kanë penguar standardizimin ndërkombëtar. Ato
janë (Dhamo, S., 2009):
1. Madhësia e diferencave aktuale midis praktikave të kontabilitetit në shtete të
ndryshme. Ekzistojnë disa ndryshime të rëndësishme ndërmjet shkollave të
kontabilitetit. Në disa vende pasqyrat financiare kanë rol informues (shkolla
anglo-saksone) ndërsa në disa të tjera pasqyrat financiare kanë rol ligjor.
2. Vështirësitë në arritjen e konsensusit në rang kombëtar e aq më tepër në rang
ndërkombëtar. Çdo organizëm ndërkombëtar ndeshet me vështirësi të mëdha
politike në përpjekjet e tij për të fituar konsensusin ndërkombëtar. Po e njëjta gjë
ndodh edhe me Komitetin e Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit, sepse
nevojitet një punë e madhe për të rakorduar procedurat e kontabilitetit në vendet e
botës së tretë me ato të vendeve të sofistikuara të botës së industrializuar.
3. Vendet në zhvillim e shohin me dyshim KSNK, duke menduar se ai dominohet
nga SHBA. Kjo vjen se pranimi i SNK (SNRF)-ve nga ana e autoriteteteve
amerikane të listimit në tregjet e letrave me vlerë nuk ka qenë i mundur.
Komisioni i Letrave me Vlerë dhe të Këmbimit ka qenë e mbetet pengesë
kryesore për t’u kaluar. Megjithatë në këtë dejtim janë bërë hapa të rëndësishëm
gjatë viteve 2002 dhe 2003.
4. Mungesa e organizmave të forta profesionale të kontabilistëve në disa vende.
Kjo do të thotë që çdo organizëm kontabël kombëtar siç është edhe KSNK, që
kërkon të operojë përmes organizmave kombëtare të kontabilistëve nuk do të jetë
efektiv në të gjitha vendet.
5. Nacionalizimi është një problem tjetër. Kjo shfaqet në mosdashjen e pranimit të
kompromiseve për të përfshirë ndryshime në praktikat e kontabilitetit kundrejt
atyre të vendeve të tjera dhe mungesës së interesit për kontabilitetin e vendeve të
tjera.
6. Një problem tjetër është efekti i “pasojave të ekonomisë” mbi standardet e
kontabilitetit. Ngaqë pasojat e ekonomisë mbi standardet e kontabilitetit
ndryshojnë nga një vend në një vend tjetër kjo mund të bëhet faktor pengues për
harmonizimin dhe standardizimin.
7. Rënia e ish kampit socialist dhe kalimi i shumë vendeve të Evropës Lindore
drejt ekonomisë së tregut ka krijuar shumë vështirësi. Standardizimi kërkon që
këto vende të përqafojnë SNK (SNRF)-të, pasi ekonomitë e tyre të stabilizohen.
Megjithatë, aktualisht, mund të themi që shumica e vendeve në botë kanë pranuar SNK
(SNRF)-të dhe i zbatojnë me përpikmëri pavarësisht vendndodhjes së tyre. Por në disa
vende të tjera kemi dy lloje të standardeve SKK-të dhe SNK (SNRF)-të të cilësuara për
kompani të ndryshme, në mënyrë që t’i përshtaten sa më shumë nevojave për raportim
financiar të kompanive.
Page 22
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
22
1.4 Cilësia e informacionit kontabël sipas SKK 1, kuadrit konceptual të SNK
(SNRF)-ve dhe GAAP-ve
Në SKK 1 trajtohen karakteristikat cilësore të informacionit kontabël të cilat janë:
a) Kuptueshmëria. Informacioni i paraqitur në pasqyrat financiare duhet të jetë sa
më i kuptueshëm dhe pa anomali për të gjithë përdoruesit e tyre, që kanë njohuri
të mjaftueshme të kontabilitetit. Gjatë gjithë materialit të pasqyrave financiare
duhen përdorur të njëjtat terma në mënyrë të tillë, që të mos ketë keqkuptime. Në
qoftë se i njëjti informacion përdoret në pjesë të ndryshme të materialit të
pasqyrave financiare atëherë për t’u kuptuar më mirë nga të gjithë përdoruesit, si
të brendshëm dhe të jashtëm, duhen vendosur referenca.
b) Rëndësia dhe Materialiteti. Pasqyrat financiare duhet të paraqesin të gjithë
informacionin material që ndikon mbi pozicionin financiar, performancën
financiare dhe flukset e mjeteve monetare. Informacioni në këto pasqyra
financiare do të konsiderohet material, atëherë kur mungesa e tij ndikon në
vendimet ekonomike të përdoruesve të pasqyrave financiare të njësisë ekonomike.
c) Besueshmëria. Informacioni i dhënë në pasqyrat financiare duhet të jetë i
besueshëm. Është i tillë atëherë kur ai është i lirë nga gabimet materiale dhe
paragjykimet. Që informacioni të jetë i besueshëm duhet që të përmbushen disa
parime:
Parimi i paraqitjes me besnikëri. Informacioni që të jetë i besueshëm duhet
të paraqesë me besnikëri transaksionet dhe ngjarjet e tjera që ai mundohet
ose duhet t’i paraqesë.
Parimi i përparësisë së përmbajtjes ekonomike mbi formën ligjore. Për
paraqitjen e transaksioneve ekonomike në pasqyrat financiare merret
parasysh së pari përmbajtja ekonomike e tyre, e cila nuk është e thënë që
të përputhet gjithmonë me formën ligjore.
Parimi i paanshmërisë. Informacioni i pasqyrave financiare duhet të jetë i
paanshëm që do të thotë nuk duhet të jetë influencuar.
Parimi i maturisë. Natyra dhe shkalla e pasigurisë, që shoqëron ngjarje të
ndryshme ekonomike, duhet paraqitur në shënimet shpjeguese të
pasqyrave financiare. Ky ka të bëjë me parimin e kujdesit, që është
përfshirja e një shkalle maturie në ushtrimin e gjykimeve të nevojshme, në
bërjen e vlerësimeve të kërkuara sipas kushteve të pasigurisë, në mënyrë
që të mos kemi mbivlerësime të aktiveve/ të ardhurave apo nënvlerësime
të detyrimeve/shpenzimeve.
Parimi i plotësisë. Pasqyrat financiare duhet të japin të gjithë
informacionin e nevojshëm për të paraqitur një pamje të drejtë dhe të
vërtetë të pozicionit financiar, performancës financiare dhe mjeteve të
mjeteve monetare të njësisë ekonomike.
d) Qëndrueshmëria dhe Krahasueshmëria. Për të përgatitur pasqyrat financiare të
njësive ekonomike duhen përdorur të njëjtat politika kontabël, e njëjta paraqitje
dhe të njëjtat formate të pasqyrave financiare. Qëndrueshmëria në politikat
kontabël dhe në formatin e pasqyrave financiare është e nevojshme për një
krahasim objektiv të njësisë ekonomike në vite dhe për ta krahasuar atë me njësitë
Page 23
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
23
e tjera, të cilat operojnë në të njëjtin sektor. Informacioni krahasues për periudhën
paraardhëse duhet të jepet për çdo shumë të raportuar në pasqyrat financiare.
Ndërsa sipas kuadrit konceptual të SNK (SNRF)-ve karakteristikat cilësore të
informacionit kontabël ndahen në dy grupe:
1. Karakteristikat cilësore themelore ku bëjnë pjesë:
a. Përkatësia, e cila ka të bëjë me atë, se informacioni financiar përkatës bën
të mundur një ndryshim në lidhje me vendimet e marra nga përdoruesit.
Ky ndryshim mund të ketë vlerë parashikuese ose konfirmuese ose të dyja.
b. Paraqitja me besnikëri, që ka të bëjë me atë, se raportet financiare
paraqesin dukuritë ekonomike në fjalë dhe shifra. Që paraqitja të jetë
besnike përshkrimi duhet të ketë 3 karakteristika: i plotë, neutral dhe pa
gabime.
2. Karakteristikat cilësore rritëse të cilat rrisin dobishmërinë e informacionit që
është përkatës dhe i paraqitur me besnikëri. Këtu bëjnë pjesë:
a. Krahasueshmëria, e cila përfshin krahasimin e informacionit për
vendimarrje në njësinë ekonomike me njësitë e tjera, për të zgjedhur midis
disa alternativave.
b. Verifikueshmëria, e cila ndihmon për të siguruar përdoruesit, se
informacioni paraqet me besnikëri dukuritë ekonomike, të cilat ai synon të
paraqesë. Verifikimi mund të jetë i drejtpërdrejtë ose i tërthortë.
Verifikimi i drejtpërdrejtë do të thotë verifikimi i një shume apo paraqitje
përmes vëzhgimit të drejtpërdrejtë. Ndërsa verifikimi i tërthortë do të thotë
kontrolli i inputeve në një model, formulë apo teknikë tjetër dhe
rillogaritja e rezultateve duke përdorur metodologjinë e njëjtë.
c. Dhënia në kohë e informacionit, që do të thotë që informacioni të jetë i
disponueshëm në kohë për vendimmarrësit, që të mund të ndikojë mbi
vendimet e tyre.
d. Kuptueshmëria, që ka të bëjë me paraqitjen sa më konçize dhe të qartë të
informacionit kontabël.
Sipas Pasqyrës së Koncepteve të Kontabilitetit CON 2 (Bragg, S., 2012, fq. 18) të
GAAP-ve thuhet që qëllimi i raportimit financiar të njësive ekonomike është t’i ofrojnë
përdoruesve të pasqyrave financiare, informacion sa më të vlefshëm në vendimmarjet e
tyre. Ajo identifikon karakteristikat cilësore të informacionit kontabël që e bëjnë atë të
dobishëm në vendimarrje (që sqarohen edhe nga figura 1.1). Sipas CON 2 ato janë:
a) Dobishmëria për vendimarrësit. Kjo është edhe karakteristika kryesore e
informacionit kontabël.
b) Rëndësia. Njësoj si më sipër.
c) Besueshmëria. Njësoj si më sipër, por pa parime të cilësuara.
d) Verifikueshmëria. Nënkupton që nga matje të ndryshme të pavarura të ngjarjeve
të njëjta arrihet në të njëjtin rezultat në kontabilitet. Kjo ka të bëjë me:
Paanshmërinë
Krahasueshmërinë
Qëndrueshmërinë
Page 24
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
24
e) Trade – offs. Edhe pse është mirë që informacioni kontabël të përmbajë
karakteristikat e mësipërme, ato nuk janë gjithmonë të pajtueshme me njëra
tjetrën. Shpesh një karakteristikë mund të përfitohet duke sakrifikuar një tjetër,
prandaj përzgjedhja (trade – offs) duhet bërë duke u bazuar në rëndësinë relative
të karakteristikës. Pra duhet përzgjedhur ajo karakteristikë, e cila varet nga natyra
dhe nevojat specifike të përdoruesit.
Figura 1.1. Hierarkia e Cilësive të Informacionit kontabël
Burimi: Bragg, S. 2012. GAAP 2012 Interpretation and application of generally accepted accounting
principles. Botimi I. USA. John Wiley & Sons.
f) Kufizimet. Karakteristikat cilësore të informacionit kontabël janë objekt i dy
kufizimeve: materialitetit dhe lidhjes kosto – përfitim të informacionit. Përsa i
përket materialitetit nevojitet gjykimi në varësi të madhësisë së transaksionit dhe
Përdoruesit e Inf. Kontabël
Kufizimet e përhapura
Cilësitë specifike të
përdoruesit
Cilësitë specifike primare të
vendimarrjes
Përbërësit e cilësive primare
Cilësitë sekondare dhe
ndërvepruese
Baza për njohje
Vendimarrësit dhe
karakteristikat e tyre
Përfitimet > kostot
Kuptueshmëria
Përdorimi I Inf në
vendimarrje
Besueshmëria Rëndësia
Paraqitja besnike Verifikueshmëria
Inf në kohë
Vlera e
parashikueshme
Paanshmëria
Vlera e
feedback
Krahasueshmëria (duke
përfshirë qëndrueshmërinë)
Materialiteti
Page 25
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
25
efektit të tij. Ndërsa lidhja kosto – përfitim, tregon që informacioni duhet
pasqyruar në pasqyrat financiare në qoftë se përfitimet e tij tejkalojnë kostot. Por
ky vlerësim në kontabilitet është shumë i vështirë.
g) Konservatizmi. Konservatizmi është reagimi ndaj pasigurisë. Për shumë vite me
rradhë kontabilistët ishin të ndikuar nga konservatizmi. Konservatizmi në
kontabilitet mund t’i mashtrojë përdoruesit e informacionit kontabël në qoftë se ai
rezulton në një vendosje të qëllimshme të vlerës së aktiveve neto ose të ardhurës
neto. Kjo gjë çon në kundërshtim të karakteristikave themelore të informacionit
kontabël të cilat janë: besueshmëria, paanshmëria dhe krahasueshmëria.
Pra, siç mund ta vëmë re, nga krahasimi i karakteristikave cilësore të informacionit
kontabël nga SKK-të dhe SNK (SNRF)-të me GAAP shohim se standardi i jep cilësitë në
mënyrë më të përmbledhur, ndërsa GAAP i sqarojnë hollësisht ato duke na njohur ne
edhe me karakteristika, të cilat vijnë si rezultat i mbledhjes së informacionit siç janë:
trade offs, kufizimet dhe konservatorizmi.
1.5. Përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël
Sipas studimeve të kryera në fushën e kontabilitetit thuhet që raportimi financiar
zvogëlon asimetrinë e informacionit duke zbuluar informacionin e përshtatshëm dhe në
kohë reale. (Frankel dhe Li 2004). Ngaqë ekziston një lidhje ndërmjet cilësisë së
kontabilitetit dhe efiçencës së ekonomisë në vende të ndryshme sistemet ndërkombëtare
të kontabilitetit kanë përpunuar një varg modelesh për të shpjeguar pasojat ekonomike të
raportimit financiar.
Naomi Soderstrom dhe Kevin Jialin Sun (2007) dhanë skemën e mëposhtme, në figurën
1.2, në lidhje me përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël
Figura 1.2. Përcaktuesit e Cilësisë së Informacionit Kontabël
2 5 7 9 11 Nxitja nga:
3
1 4 6 8 10
1
Burimi: Soderstrom, N., Sun, K. 2007. IFRS adoption and accounting quality: A review. European
Accounting Review vol 16, no. 4 (2007) fq. 702
Sistemet Ligjore dhe Politike
Standardet e
Kontabilitetit
Zhvillimi I
Tregjeve
Financiare
Struktura
e Kapitalit
Organizimi
ligjor I
biznesit
Sistemi I
Taksave
Cilësia e Informacionit Kontabël
Page 26
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
26
Sipas studimit të tyre, cilësia e kontabilitetit përcaktohet nga cilësia e standardeve të
kontabilitetit që përdor njësia ekonomike (shigjeta 1, fig. 1.2). Në qoftë se BSNK-ja
vazhdon të përmirësojë cilësinë e SNK (SNRF)-ve, ata mendonin që cilësia e raportimit
financiar bëhej më e përshtatshme dhe më e besueshme. Comprix (2003) gjeti që reagimi
pozitiv i tregjeve financiare ndaj mundësisë së adoptimit të standardeve nga BE lidhet me
numrin e masave të përbashkëta që ka ndërmjet SNK (SNRF)-ve me praktikat kontabël
kombëtare. Për mendimin tim kjo është e vlefshme edhe për Shqipërinë. Qëndrimi në
koherencë nga ana e KKK-së për përditësimin e SNK (SNRF)-ve ka bërë që edhe
përshtatja e njësive të jetë më e lehtë.
Megjithatë Soderstrom dhe Sun mendonin se përdorimi i një kompleksi të vetëm
standardesh mund të mos e rrisë cilësinë e kontabilitetit në mënyrë uniforme për të gjitha
njësitë ekonomike dhe vendet. Kjo ndodh, sepse ka edhe faktorë të tjerë, që duhet të ecin
në të njëjtën linjë sikurse është sistemi ligjor dhe politik dhe nxitja e raportimit financiar,
i cili mund të ndikojë në cilësinë e fitimeve.
Sistemet ligjore dhe politike ndikojnë mbi cilësinë e kontabilitetit në mënyra të
ndryshme. Së pari ata ndikojnë cilësinë e kontabilitetit nëpërmjet standardeve të
kontabilitetit. (shigjeta 2, fig. 1.2) Vendosja e standardeve është një proçes politik, në të
cilin përdoruesit e informacionit kontabël kanë influencë të ndjeshme. Për të zvogëluar
këtë influencë në vitin 2001 KSNK-ja u zëvendësua nga BSNK-ja, i cili funksionon si një
organizatë jofitimprurëse. Edhe pse ndodhi një gjë e tillë, bordi vazhdon të jetë nën
presionin e politikës globale. Ky presion shihet tek kundërshtimi i lartë që shumë shtete
të Evropës i bënë aplikimit të SNK 39. Sipas Armstrong (2007) i njohur shumë është rasti
i Francës dhe bankave tregtare. Ata kundërshtonin vlerësimin nga bankat të
instrumentave financiarë me vlerë tregu, sepse sipas tyre, kjo do të rriste
paqëndrueshmërinë e pasqyrave financiare. Si përfundim Këshilli i Evropës mori
vendimin të aplikonte SNK 39, duke përdorur kontabilitetin mbrojtës për depozitat
themelore të bankave, i cili është i ndaluar në SHBA. Aplikimi i SNK 39 ka hasur
vështirësi edhe në Shqipëri tek institucionet financiare, sepse nuk ka një treg aktiv të
instrumentave financiarë në Shqipëri.
Por, edhe sistemet ligjore ndikojnë mbi standardet e kontabilitetit. Sipas vendeve anglo-
saksone, që përdorin të drejtën zakonore ndërhyrjet e shtetit në standardet e kontabilitetit
janë të vogla, ndërsa në rastin e shteteve evropiane standardet e kontabilitetit janë pjesë e
legjislacioneve përkatëse. E njëjta gjë ndodh edhe në Shqipëri, në ligjin 9228 “Për
kontabilitetin dhe pasqyrat finaciare, neni 4, i cili shpall të detyrueshme zbatimin e SKK-
ve dhe SNK (SNRF)-ve. Pra standardet ndikohen nga prioritetet e qeverive.
Gjithashtu sistemet ligjore ndikojnë edhe mbi cilësinë e informacionit kontabël,
nëpërmjet zbatimit të standardeve të kontabilitetit dhe konfliktit ndërmjet manaxherëve
dhe audituesve. (shigjeta 3, fig. 1.2) Sipas La Porta dhe të tjerë (1998) u zbulua që
zbatimi i ligjit në vendet me të drejtën zakonore është më i lartë. Ky është i rëndësishëm
sidomos kur shqyrtojmë cilësinë e kontabilitetit nëpërmjet zbatimit të SNK (SNRF)-ve.
BSNK i ka vendosur SNK (SNRF), por nuk e ka vendosur detyrimin e zbatimit të tyre.
Kjo vendoset nga legjislacionet në fuqi të vendeve të ndryshme. Gjithashtu nga studimet
e tjera në fushën e kontabilitetit vihet re se njësitë e listuara në bursa, pavarësisht vendit
Page 27
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
27
të origjinës së tyre kanë një cilësi më të lartë të kontabilitetit se sa të tjerat në po ato
vende.
Gjithashtu sistemet ligjore dhe politike ndikojnë në mënyrë indirekte mbi nxitjet e lidhura
me raportimin financiar. Ata ndikohen nga kërkesa dhe oferta për informacion.
Nxitja e parë e raportimit financiar që ndikon mbi cilësinë e kontabilitetit është zhvillimi i
tregjeve financiare. (shigjeta 4, figura 1.2) Kërkesa për informacion vjen së pari nga
pjesëmarrësit në këto tregje, të cilët kanë nevojë të zvogëlojnë asimetrinë e informacionit.
Në qoftë se informacioni që paraqesin njësitë ekonomike nuk është i saktë, atëherë
pjesmarrësit e tregjeve financiare do ta kishin të vështirë të dallonin kompanitë e mira
nga kompanitë e këqia. Kështu që ata do të aplikonin strategjinë “mbrojtja nëpërmjet
çmimeve”, që do të thotë çmime të larta për financimin e kompanive. Në këtë rast vetëm
kompanitë e këqia do të ishin të gatshme të siguronin kapitale nga këto investitorë. Në
këtë mënyrë tregjet financiare do të kishin më shumë kompani të këqia. Spence (1973)
shprehet, se kjo përzgjedhje e keqe, mund të reduktohet nëpërmjet sinjaleve që lëshojnë
kompanitë me cilësi të lartë të informacionit kontabël. Sinjalizimi i tregjeve mund të
arrihet nëpërmjet trasparencës që përdorin kompanitë e mira. Pra ata do të mund të
siguronin fondet e nevojshme me një kosto më të ulët.
Sistemet ligjore dhe politike ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël në mënyrë
indirekte nëpërmjet zhvillimit të tregjeve të kapitalit. (shigjeta 5, fig. 1.2) Mbrojtja e lartë
e investitorëve dhe niveli i ulët i shpronësimeve të qeverisë u garanton investitorëve
kthimin e investimeve të tyre dhe rrit numrin e investitorëve të gatshëm të ofrojnë
financime. Sipas La Porta (1998) cilësia e ligjeve dhe e zbatueshmërisë së tyre ndikon në
madhësinë e tregjeve të kapitalit. Ndërsa Stulz dhe Williamson (2003) zbuluan që jo
vetëm sistemet ligjore, por edhe kultura dhe feja lidhen me mbrojtjen e investitorëve dhe
madhësinë e tregjeve financiare.
Njësitë ekonomike me nevoja financimi të ndryshme kanë nxitje të ndryshme për
raportim financiar. (shigjeta 6, fig. 1.2) Aksionerët dhe kreditorët përdorin mënyra të
ndryshme për të ulur asimetrinë e informacionit. Në qoftë se investitorët investojnë direkt
në një treg kapitali, ata kontrollojnë raportet financiare të njësisë ekonomike dhe
mundohen të zbulojnë sa më shumë informacion në lidhje me një njësi ekonomike. Por
në qoftë se ata i japin hua një banke, ata i depozitojnë paratë në bankë dhe ia delegojnë
kontrollin e njësive huamarrëse bankës. Sipas Sun (2006) argumentohet se bankat
kërkojnë më pak raportimin financiar të njësive ekonomike, sepse ata kanë njohje
personale me manaxherët e këtyre njësive. Pra si përfundim, ai gjeti që përdorimi i
raportimeve financiare të njësive ekonomike në rastet kur financimi i tyre bëhet me
kapital është më i lartë, se në rastet kur ai bëhet me hua.
Sistemet ligjore dhe politike gjithashtu ndikojnë mbi cilësinë e kontabilitetit në mënyrë
indirekte edhe nëpërmjet strukturave të kapitalit. (shigjeta 7, fig. 1.2) Pra në njësitë
ekonomike, që operojnë në vende me mbrojtje të lartë ligjore për kreditorët, kostoja e
financimit është më e ulët se në vende me nivel të lartë korrupsioni dhe ku ndërhyrja e
shtetit është më e lartë.
Njësitë ekonomike me pronësi të përqendruar (nivele të larta borxhi) dhe me ndarje të
mëdha ndërmjet të drejtave monetare dhe të drejtave pronësore kanë nevojë të ulët për
raportim financiar. (shigjeta 8, fig. 1.2) Së pari, aksionerët kontrollues nuk kanë nevojë
Page 28
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
28
për raportimin financiar sepse ata janë shumë aktivë në manaxhim dhe i kanë të ditura
faktet kryesore që u nevojiten. Ball dhe Shivakumar (2005) dhe Burgstahler e të tjerë
(2007) vunë re se saktësia e fitimeve të deklaruara në kompanitë me pak aksionerë ishte
më e ulët se në kompanitë me një numër të madh aksionerësh, pavarësisht se, që të dyja
përdornin të njëjtin kontabilitet, i nënshtroheshin të njëjtit sistem tatimor dhe të njëjtave
standarde. Kjo, sepse aksionerët e njësive me pronësi të përqendruar nuk kanë nevojë për
raportimin financiar të tyre, sepse e ndjekin në çdo hap njësinë e tyre. Kjo gjë shmang
edhe rrjedhjen e informacionit, gjë që mund të ndodhë në njësitë me shumë aksionerë.
Gjithashtu kjo shmangje e rrjedhjes së informacionit bën që shpeshherë aksionerët
minoritarë të mos kenë informacion mbi kompaninë. Së dyti, aksionerët kontrollues
nxiten të fshehin shfrytëzimin e pasurisë për aksionerët minoritarë. Kjo mosmarrëveshje
ndërmjet të drejtave kontrolluese dhe të drejtave monetare krijon një problem të madh
ndërmjet aksionerëve kontrollues dhe minoritarë dhe nxit aksionerët kontrollues të
fshehin problemet nëpërmjet raportimit financiar. Së treti, aksionerët kontrollues kanë
interesa afatgjata në një njësi ekonomike, kështu që edhe investimi i tyre është afatgjatë.
Këto investime mund të rezultojnë në humbje fillestare të mëdha të cilat mund të
gjenerojnë fitime të mëdha në të ardhmen. Luhatshmëria e lartë e fitimeve është një
tregues jo i mirë për rastet kur njësitë ekonomike kanë nevojë për financime nga bankat.
Kështu që, aksionerët kontrollues mundohen të sheshojnë këto fitime. Kjo gjë është një
disavantazh për investitorët e huaj, të cilët kërkojnë më shumë informacion se investitorët
vendas.
Sistemet ligjore dhe politike mund të ndikojnë në mënyrë indirekte tek cilësia e fitimeve
nëpërmjet strukturës së kapitalit. (shigjeta 9, fig. 1.2). La Porta dhe të tjerët zbuluan, se
shtetet që sigurojnë mbrojtje të lartë për investitorët kanë struktura kapitali më të
diversifikuara. Ata e argumentonin këtë duke thënë, se pronësia e përqendruar është
zëvendësim për mbrojtjen ligjore sepse: (1) aksionerët kanë nevojë për më shumë
kontroll për të ndikuar mbi manaxherët dhe (2) investitorët e vegjël nuk janë të interesuar
për të blerë aksione për shkak të mbrojtjes së ulët, që u bëhet atyre. Sistemet politike
gjithashtu ndikojnë strukturën e kapitalit. Një qeveri e cila është e korruptuar është e
prirur drejt njësive me pronësi të përqendruar. Fan dhe Wong (2002) dhe Morck (1996)
dhanë dy argumente pse kompanitë me pak aksionerë janë më të mira për qeveritë e
korruptuara. Së pari, në njësitë me kontroll të përqendruar në sa më pak duar,
vendimarrja mund t’ju shërbejë politikanëve për të mbajtur një reputacion të pastër dhe
për të krijuar lehtësisht lobingje kur u nevojiten. Së dyti një manaxher kontrollues ka një
pozicion më të sigurt se një manaxher i punësuar. Kjo siguri i jep njësisë ekonomike më
shumë mundësi për favoret tregtare me politikanët. Kështu që sistemet politike dhe
ligjore ndikojnë mbi strukturën e kapitalit e më pas në cilësinë e fitimeve.
Një aspekt i rëndësishëm i sistemit ligjor është sistemi fiskal. Ka disa mënyra, përmes të
cilave sistemi fiskal mund të ndikojë mbi cilësinë e fitimeve. (shigjeta 10, fig. 1.2) Sipas
Guenther dhe Young (2000) së pari fitimet ndikojnë shumë pak në një njësi ekonomike
në një shtet që ka një lidhje të fortë ndërmjet fitimit kontabël dhe fitimit të tatueshëm. Një
lidhje e fortë ndërmjet standardeve të kontabilitetit dhe ligjeve fiskale e ul cilësinë e
standardeve të kontabilitetit, sepse ato i shërbejnë qeverisë së këtyre vendeve për të
mbledhur taksat. Së dyti, një normë e lartë tatimore do të çojë në zvogëlimin e fitimit të
Page 29
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
29
tatueshëm. Fitimi kontabël dhe fitimi i tatueshëm janë të lidhur ngushtë vetëm në vende
që kanë përputhje të plotë ndërmjet kontabilitetit dhe raportimit fiskal, siç është SHBA.
Kështu që një nivel i lartë i tatimeve çon në fshehjen e fitimeve në raportimin financiar,
duke rezultuar në një cilësi të ulët të tij. Burgstahler dhe të tjerët (2007) gjetën, që në
vendet europiane ku ka norma të larta tatimore, shtetet i manipulojnë më shumë fitimet.
Së treti një shtet autoritar për tatimet ka pushtetin ligjor për të kontrolluar fitimet e
njësive ekonomike. Autoritetet tatimore nuk kanë të njëjtin problem si aksionerët kur
mungojnë fitimet, ata thjeshtë, nuk përfitojnë tatime për llogari të shtetit.
Së fundmi sistemet ligjore dhe politike ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël
nëpërmjet sistemit fiskal. (shigjeta 11, fig. 1.2) Në shtetet që i përmbahen të drejtës
zakonore raportimi financiar përdoret për të zvogëluar asimetrinë e informacionit, ndërsa
në shtetet që i përmbahen të drejtës ligjore raportimi financiar shërben për të matur sasinë
e tatimeve të mbledhura në buxhetin e shtetit. Hung (2001) dhe Guenther dhe Young
(2000) zbuluan se vendet e së drejtës zakonore kanë një përputhshmëri të lartë ndërmjet
kontabilitetit dhe sistemit fiskal. Në këto vende normat e tatimeve vendosen nëpërmjet
proceseve politike. Ministritë e Financave dhe Drejtoritë e Përgjithshme të Tatimeve
caktohen nga proceset politike. Së fundmi, niveli i korrupsionit ndikon direkt mbi
efektivitetin e grumbullimit të tatimeve. Prandaj sistemet politike ndikojnë mbi sistemet
fiskale dhe rrjedhimisht edhe mbi cilësinë e fitimeve.
Së fundmi, mund të themi që, përcaktuesit e cilësisë së kontabilitetit kanë një ndikim të
madh në implikimet politike. Përderisa të gjitha shtetet e Evropës do të kenë rregulla të
njëjta për raportimin financiar, përmirësimet e vazhdueshme në cilësinë e informacionit
kontabël do të varen nga ndryshimet në sistemet ligjore dhe politike dhe në stimujt e
raportimit financiar. Ndryshimi i të gjithë institucioneve të një shteti është i vështirë,
kështu që, ndryshimi i stimujve të raportimit financiar mund të jetë ndryshimi me më pak
kosto për të arritur në një raportim financiar cilësor.
1.6 Cilësia e informacionit kontabël sipas studiuesve shqiptarë
Studimet shqiptare në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël janë të pakta. Ndoshta
kjo vjen ngaqë Shqipëria vazhdon të mbetet një vend në tranzicion dhe transparenca e
informacionit kontabël vazhdon të mbetet në nivele të ulëta.
Një ndër studimet e para të bëra në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në
Shqipëri është ai i bërë nga Banka Botërore (2006), e cila arriti në konkluzionin se cilësia
e informacionit kontabël të njësive ekonomike ishte në nivele tepër të ulëta. Dallim bënin
vetëm institucionet financiare të cilat shfaqnin një cilësi më të lartë.
Më pas është një studim i bërë nga Bollano (2010), në lidhje me aplikimin e standardeve
në Shqipëri dhe cilësinë e informacionit kontabël. Sipas tij aplikimi i SKK-ve në Shqipëri
mbetet në fazën fillestare, ka defiçenca të mëdha në lidhje me aplikimin e tyre dhe
kalimin nga rregullat ekzistuese. Kjo vjen sipas tij nga niveli i ulët i njohurive të
profesionistëve kontabël. Prandaj rekomandohet që ata t’i nënshtrohen trajnimeve të
vazhdueshme.
Një studim tjetër në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël pas hyrjes së SKK-ve
është kryer nga Perri dhe Naqellari (2010). Me anë të një pyetësori të realizuar tek
profesionistët kontabël ata arritën në konkluzionin, se informacioni kontabël i
Page 30
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
30
mikronjësive dhe njësive të vogla dhe të mesme vazhdon të mbetet në nivele të ulëta, do
me thënë besueshmëria e tij është e dobët. Ata gjithashtu panë se shumë prej
profesionistëve kontabël vazhdonin të mos i zbatonin SKK-të pavarësisht se zbatimi i
tyre ishte i detyruar me ligj.
Nga një studim i kryer nga Shuli (2011), u pa efekti që kishte manaxhimi i fitimeve në
cilësinë e informacionit kontabël. Për këtë ajo ka përdorur intervistat me këto kategori
kontabilistësh: kontabilistët shqiptarë dhe kompanitë e kontabilistëve shqiptarë apo të
huaj që operojnë në Shqipëri, audituesit shqiptarë dhe kompanitë audituese shqiptare apo
të huaja që operojnë në Shqipëri. Nga intervistat u pa që manaxhimi i fitimeve përdoret
shpesh nga manaxherët shqiptarë, sidomos në fund të vitit. Kjo bëhet për të rritur cilësinë
e raportimit financiar dhe sidomos treguesit e përfitueshmërisë. Sipas kontabilistëve dhe
audituesve të pasqyrave financiare manaxhimi i fitimeve është një detyrë që u përket më
tepër manaxherëve të njësive ekonomike. Kjo gjë në përgjithësi, bëhet për të shmangur
detyrimet tatimore. Si rasti më i shpeshtë i manaxhimit të fitimeve, konsiderohen
shpenzimet e shtyra. Përdorimi i kësaj praktike bën që të rriten shpenzimet e periudhës
aktuale duke rezultuar në një fitim më të vogël dhe rrjedhimisht në një pagesë tatim fitimi
më të vogël. Gjithashtu vihet theksi edhe në raportimin e humbjeve gjatë viteve të
tranzicionit për shumë kompani prodhuese të mëdha. Ata nëpërmjet kësaj i kanë fshehur
shtetit aktivitetin e tyre faktik. Si përfundim thuhet se manaxhimi i fitimeve mund të
konsiderohet mashtrim në momentin që shuma e tij është e lartë, por në të kundërt
konsiderohet shmangie fiskale.
Nga referimi i mbajtur nga Lati (2012), thuhet se cilësia e raportimit financiar në Shqipëri
ndikon në konkurrencën ndërmjet njësive ekonomike. Kjo sepse nëpërmjet tij njësitë
ekonomike arrijnë të mashtrojnë organet tatimore, duke rezultuar në një konkurrencë të
pabarabartë ndërmjet tyre. Në këtë publikim ajo u bën thirrje të gjithë profesionistëve
kontabël që të mos shohin vetëm anën ekonomike personale, por ta shohin profesionin e
tyre si jetik për të gjithë shoqërinë.
Nga referimi i mbajtur nga Çela (2012), vihet theksi në rolin që ka audituesi në cilësinë e
raportimit financiar të njësive ekonomike. Ai gjithashtu i bën thirrje të gjithë
profesionistëve që të mblidhen dhe të krijojnë një organizëm mbikqyrës për rolin e
audituesit.
Nga referimi i mbajtur nga Dhuci (2012) në lidhje me raportimin financiar të bankave në
përputhje me SNRF vihet re se, raportimi financiar i bankave mbetet në raportimet më
cilësore që aktualisht ka në Shqipëri. Gjatë këtij referimi ai vë theksin edhe tek
vështirësitë e hasura gjatë implementimit të këtyre standardeve. Vështirësi në lidhje me
vlerësimin e instrumentave financiare, përkeqësimin e tyre, llogaritë e
kundërpozicionimeve dhe paraqitjen e pasqyrave financiare.
Po ashtu nga referimi i mbajtuar nga Kodra (2012) po në këtë konferencë vihen re edhe
vështirësitë që ka përballuar sektori i shoqërive të sigurimit në lidhje me implementimin e
SNRF. Ai ndalet hollësisht në legjislacionin në fuqi dhe zbatimin e SNRF 4 “Kontratat e
sigurimit”. Gjithashtu në këtë referim ai liston edhe vështirësitë e zbatimit të këtij
standardi për njohjen e rezervave të ndryshme dhe mënyrave të njohjes të skontuara apo
të paskontuara. Sipas tij nevojiten rregullore shtesë për aplikimin sa më të mirë të tij.
Page 31
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
31
Një studim tjetër është studimi i kryer nga Hoxha (2014) me oficerët e kredisë në
institucionet bankare dhe inspektorët e vlerësimit dhe kontrollit të organeve tatimore në
lidhje me cilësinë e raportimit financiar. Për ta realizuar këtë ajo hartoi një pyetësor për
ta. Nga ky pyetësor, ajo pa se shumica e njësive ekonomike për shkak të mungesës së
fondeve për trajnimin e punonjësve të tyre, kishin kontraktuar zyra kontabël për kryerjen
e shërbimeve financiare, ndërsa ekonomistët e rinj pranë tyre shërbenin si llogaritarë të
thjeshtë. Gjithashtu ajo pa se shumica e këtyre njësive ekonomike i ndërtonin pasqyrat
financiare në përputhje me legjislacionin tatimor duke anashkaluar zbatimin e
standardeve. Edhe sipas këtij pyetësori u vu re mungesa e besueshmërisë së oficerëve të
kredisë dhe inspektorëve të vlerësimit në lidhje me pasqyrat financiare.
Për shkaqet e mësipërme mund të themi që Shqipëria fatkeqësisht vazhdon të ketë cilësi
të ulët të raportimit financiar në mikronjësitë, njësitë e vogla dhe të mesme, përveç rastit
të kompanive të mëdha, të cilat i nënshtrohen auditimit; përmendim këtu bankat,
shoqëritë e sigurimeve etj.
1.7 Cilësia e informacionit kontabël dhe disa mënyra të matjes së saj
Shumë studiues të ndryshëm e kanë përcaktuar cilësinë e informacionit kontabël duke u
nisur nga aplikimi i SNK (SNRF)-ve qoftë ai i detyrueshëm apo vullnetar. Ata kanë
dhënë përcaktimet e tyre në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël dhe kanë parë
lidhjen e saj me faktorë të ndryshëm.
Sipas Penman (2003) cilësia e informacionit kontabël diskutohet sipas interesit të
aksionerëve dhe vlerësimit të drejtë të tyre. Ajo bazohet në përdorimin e informacionit
nga aksionerët dhe perspektivën e njësisë në të ardhmen. Ai gjithashtu e pa cilësinë e
informacionit kontabël edhe në varësi të cilësisë së fitimeve. Ai tha se cilësia e fitimeve
është një karakteristikë e rëndësishme e raportimit financiar përderisa aksionerët blejnë
fitimet e ardhshme. Termi cilësi e fitimeve ka interpretime të ndryshme nga studiues të
ndryshëm. Shumë autorë e lidhin termin cilësi e fitimeve me ngjarjet ekonomike që
ndodhin në njësinë ekonomike, ndërsa të tjerë thonë që fitimet me cilësi të lartë janë të
qëndrueshme dhe zgjasin në të ardhmen. Ndërsa vlerësimi më i mirë jepet nga lidhja që
ekziston ndërmjet mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit me treguesin
LNEG që jepet nga raporti i të ardhurës neto me totalin e aktiveve.
Nga një studim i Lang dhe të tjerë (2003) u krahasua cilësia e informacionit kontabël në
njësitë ekonomike të listuara në bursat e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, me ato të
palistuara në këto bursa. U morën në studim 413 njësi ekonomike nga shtetet të ndryshme
të botës të listuara në këto bursa dhe po aq të palistuara në këto bursa për vitet 1990 –
2001. Për të matur cilësinë e informacionit kontabël u morën në studim variablat në lidhje
me manaxhimin e fitimeve, njohjen në kohë të humbjeve dhe lidhjen ndërmjet çmimeve
të tregut për aksionet dhe vlerat kontabël të tyre. Në përfundim të studimit, u vu re se
njësitë ekonomike të listuara në bursa shfaqnin manaxhim më të ulët të fitimeve, njohje të
humbjeve për një kohë më të shkurtër dhe përputhje të vlerësimeve të çmimeve me vlerën
kontabël në krahasim me ato të palistuara. Pra, ato shfaqnin karakteristika të një cilësie të
lartë.
Nga një studim i Bharath dhe të tjerë (2004) u pa që cilësia e informacionit kontabël
lidhet me koston e huave që përcaktojnë bankat për klientët e tyre. U pa që kishte një
Page 32
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
32
lidhje negative ndërmjet cilësisë dhe kostove të huave, pra sa më e ulët cilësia e
informacionit kontabël aq më të larta kostot e huave dhe e kundërta. Rezultatet mbeten të
njëjta edhe pasi u morën parasysh disa supozime në lidhje me riskun e huave. Supozimet
kishin të bënin me matjen e anormalitetit të aktiveve/detyrimeve afatshkurtra, kontrollin e
huave dhe karakteristikat e njësive ekonomike.
Barth është një nga studiueset që ka kryer studime të shumta në lidhje me cilësinë e
informacionit kontabël dhe SNK (SNRF)-ve. Në një studim të saj së bashku me të tjerë
(2006), ajo pa se aplikimi i SNK (SNRF)-ve është shoqëruar me një cilësi më të lartë të
informacionit kontabël dhe me kosto më të ulta të kapitalit. Ata studiuan 1885 observime
në 319 njësi, nga 21 shtete të ndryshme të botës, të cilat kishin aplikuar SNK (SNRF)-të
nga viti 1994 e në vazhdim. Të dhënat e marra i përkisnin viteve 1990 – 2003, (të
publikuara nga Worldscope) nga të cilat 4 vitet e para ishin para adoptimit të SNK
(SNRF)-ve dhe vitet e tjera ishin pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Gjatë studimit të tyre
ata panë nëse aplikimi i standardeve shoqërohet me një manaxhim më të lehtë të fitimeve,
me njohjen e humbjes në kohë më të shkurtër, përputhje më të madhe ndërmjet llogarive
të kontabilitetit dhe kosto kapitali më të ulët se sa nga aplikimi i GAAP-ve aktuale. U vu
re që hipotezat e ndërtuara nga autorët u vërtetuan. Ata gjithashtu panë një lidhje të ulët
të aplikimit të SNK (SNRF)-ve me uljen e kostos së pritshme të kapitalit.
Në shtator të vitit 2007, studiuesit e mësipërm e aplikuan të njëjtin model në 1896
observime të 327 njësive ekonomike nga 21 shtete në botë, të cilat kishin aplikuar SNK
(SNRF)-të. Periudha ishte e njëjta dhe variablat të njëjtë për studimin. U arrit në
përfundimin, se njësitë ekonomike që kishin aplikuar SNK (SNRF)-të kishin një cilësi më
të lartë kontabiliteti se ato pa SNK (SNRF)-të. Kjo gjë vinte si rezultat i ndërveprimit të
cilësive të raportimit financiar që janë: standardet e kontabilitetit, interpretimi i tyre,
detyrimi në lidhje me zbatimin dhe çështjet gjyqësore. Ngaqë ata përfshinë në studimin e
tyre edhe efektin e ndërhyrjeve të mjedisit ekonomik, ata nuk kishin siguri të
mjaftueshme nëse përfundimet e tyre i dedikoheshin cilësive të raportimit financiar apo
këtyre ndërhyrjeve. Ata vetëm arritën në përfundimin, se cilësia e informacionit kontabël
është më e lartë në njësitë që aplikonin SNK (SNRF)-të, por nuk e gjetën një gjë të tillë
gjatë krahasimit të periudhave për të dy llojet e njësive. Në lidhje me njësitë që zbatonin
SNK (SNRF)-të arritën në përfundimin, se cilësia e informacionit kontabël ishte më e
lartë në periudhën pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve.
Ndërsa në një studim tjetër të nëntorit të vitit 2007 autorët panë se cilësia e informacionit
kontabël që vinte si rezultat i zbatimit të SNK (SNRF)-ve ishte më e lartë se ajo nga
zbatimi i GAAP-ve. Modeli u aplikua në 2212 njësi ekonomike të tjera nga 24 shtete të
botës dhe të dhënat i përkisnin periudhës 1995 – 2006. U krahasuan disa njësi ekonomike
që aplikonin SNK (SNRF)-të në botë me njësitë ekonomike që aplikonin SNK (SNRF)-të
në SHBA dhe njësitë ekonomike që aplikonin GAAP-të në SHBA. U pa që, njësitë
ekonomike, të cilat aplikonin SNK (SNRF)-të në botë ndryshonin nga njësitë ekonomike
që aplikonin SNK (SNRF)-të në SHBA, kjo për shkak të rregulloreve në fuqi dhe
mjedisit gjyqësor. Së fundmi, u arrit në përfundimin, se njësitë ekonomike, të cilat
operonin në SHBA kanë një cilësi më të lartë raportimi se njësitë ekonomike, që operonin
në shtetet e tjera. Nga krahasimi njësive ekonomike që operonin me SNK (SNRF) dhe
njësive ekonomike të SHBA para dhe pas SNK (SNRF)-ve, u pa, që aplikimi i SNK
Page 33
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
33
(SNRF)-ve nuk sillte ndryshime të mëdha të cilësisë ndërmjet dy grupeve, pavarësisht se
ndryshimet në përputhjen e vlerave uleshin pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve nga njësitë,
të cilat i aplikonin ato. Gjithashtu u pa, që cilësia e informacionit kontabël në njësitë që
aplikonin GAAP-të ishte më e ulët, se tek ato, të cilat aplikonin SNK (SNRF)-të. Së
fundmi, ky studim rekomandon që SEC mund të heqë pengesën e tregtimit të titujve në
bursat e SHBA për njësitë ekonomike joamerikane, duke mos sakrifikuar cilësinë e
informacionit kontabël të atyre që aplikojnë GAAP të SHBA.
Sipas një studimi të kryer nga Beatty dhe të tjerë (2007) u pa efekti që ka informacioni
konfidencial dhe monitorimi mbi rolin e cilësisë së informacionit kontabël në
vendimarrjet për investime. Ata studiuan 2251 njësi ekonomike, që i morën të dhënat e
tyre nga SDC (Të dhënat e letrave me vlerë të Korporatave), të cilat kishin blerë letra me
vlerë borxhi të emetuara nga shteti ose nga institucione të tjera. Nga këto njësi, 886 njësi
kishin blerë letra me vlerë të borxhit të emetuara nga shteti, 1836 njësi kishin blerë letra
me vlerë të borxhit nga institucionet private dhe 471 të tjera kishin blerë letra me vlerë
borxhi të përbashkët shtet privat. Nga vëzhgimi i këtyre njësive ekonomike ata panë se
cilësia e informacionit kontabël ndikon mbi investimin në ato njësi, të cilat kanë marrë
letra me vlerë të borxhit privat. Ata gjithashtu panë se kufizimet e investimeve jo vetëm
që zvogëlojnë ndjeshmërinë e investimeve ndaj flukseve të mjeteve monetare, por
gjithashtu zvogëlojnë ndikimin e cilësisë së informacionit kontabël mbi investimet me
ndjeshmëri të lartë ndaj flukseve të mjeteve monetare. Gjithashtu ky studim zbulon që
burimi i financimit ndikon mbi vendimarrjet e investimeve dhe tregon edhe rolin që kanë
bankat në uljen e mosmarrëveshjeve.
Një studim tjetër u krye nga Morais dhe Curto (2008). Ata aplikuan modelin Barth mbi
34 njësi ekonomike portugeze, të listuara në bursë, për të parë cilësinë e informacionit
kontabël para dhe pas SNK (SNRF) -ve. Këto 34 njësi ekonomike u studiuan për
veprimtarinë e tyre në periudhën 10-vjecare nga 1995-2005, ku 1995-2004 ishte periudha
para standardeve dhe 2004-2005 ishte periudha pas standardeve. Ata arritën në
përfundimin se njësitë ekonomike shfaqnin më pak manaxhim të fitimeve gjatë periudhës
së adoptimit të SNK (SNRF)-ve se para saj, pra kjo tregonte përmirësim të cilësisë së
fitimeve. Ata gjithashtu panë se përputhja e vlerësimeve në periudhën e pas adoptimit të
SNK (SNRF)-ve ishte më e ulët. Kjo sipas tyre sqarohej edhe nga numri i vogël i
observimeve të njësive ekonomike pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve (72 observime për
njësi me SNK (SNRF) dhe 212 për njësi që zbatonin SKK portugeze) ose ngaqë periudha
pas SNK (SNRF)-ve është një periudhë e shkurtër apo tranzit.
Nga një studim që kryen Paiva dhe Lourenço (2009) në njësitë ekonomike të listuara në
bursa nga Anglia dhe Franca u arrit në përfundimin se raportimi financiar në Angli është
më cilësor në njësitë e mëdha dhe në njësitë që kanë flukse monetare të mëdha, ndërsa në
Francë për njësitë e mëdha dhe ato që janë të listuara në bursën e Bashkimit Evropian.
Gjithsej u kryen 1147 observime për vitet 2006-2008 në Francë dhe 1084 observime për
të njëjtat vite në Angli. Për të vlerësuar cilësinë e informacionit kontabël ata fillimisht
aplikuan modelin Dechow për të parë cilësinë e aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Për
secilën njësi ekonomike ata llogaritën aktivet dhe detyrimet afatshkurtra dhe më pas i
ndanë ato në elementët diskretë dhe jo diskretë. Të parët nuk kishin lidhje me
performancën e njësisë ekonomike, por me manaxhimin e fitimeve, ndërsa të dytët
Page 34
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
34
lidheshin direkt me performancën e njësisë ekonomike. Pra sa më të lartë elementët
diskretë të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra të njësisë ekonomike, aq më i lartë
manaxhimi i fitimeve, aq më e ulët cilësia e informacionit kontabël dhe anasjelltas. Por
nga literatura e mëparshme, ata panë se elementët diskretë të aktiveve dhe detyrimeve
afatshkurtra ndikoheshin edhe nga faktorë të tjerë nga mjedisi i biznesit siç ishin:
madhësia e njësisë ekonomike, leva financiare, rritja e të ardhurave, auditimi dhe faktorë
të tjerë. Prandaj ata menduan që një konkluzion më të mirë do ta jepte modeli Barth, i cili
i merrte parasysh këta faktorë. Pasi aplikuan këtë model ata arritën në përfundimin se
cilësia e informacionit kontabël ishte më e lartë në njësitë e mëdha franceze dhe angleze
dhe ato të listuara në bursë. Gjithashtu njësitë me një raport të lartë borxhi shfaqnin cilësi
më të ulët të informacionit kontabël se të tjerat. Ndërsa auditimi nga 4 kompanitë e
mëdha botërore nuk luante rol në rritjen e cilësisë së informacionit kontabël të njësive të
këtyre 2 shteteve.
Nga një studim i Hilary (2009) kemi që vlera e njësive ekonomike me cilësi të lartë të
kontabilitetit është më e qëndrueshme se vlera e njësive ekonomike me cilësi të ulët të
kontabilitetit. Ai e pa këtë duke studiuar lidhjen midis cilësisë së informacionit kontabël
dhe treguesve të likuiditetit, kthimit dhe luhatshmërisë së çmimeve në një 10 ditësh të
marrë nga viti 1981 – 2006, gjatë të cilave kishte pasur ngjarje kastastrofike në tregun e
aksioneve. (rënie të mënjëhershme të çmimeve) Ai studioi lidhjen që ekzistonte ndërmjet
cilësisë së informacionit kontabël dhe normës së kthimit të aksioneve. U arrit në
përfundimin se njësitë ekonomike me cilësi të lartë të informacionit kontabël u shoqëruan
me një normë kthimi më të qëndrueshme gjatë ditëve të ngjarjeve katastrofike. Për të
matur cilësinë e informacionit kontabël ai përdori këta tregues: totalin e aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra gjatë vitit, fitimin neto, mjetet monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit, shpenzimet e amortizimit dhe aktivet mesatare totale gjatë vitit. Ky tregues
tregon se si një sistem i kontabilitetit mat ndryshimet në pasurinë e njësisë ekonomike.
Duhet të kemi parasysh që, ndryshimet në pasurinë e njësisë ekonomike nuk ndodhin
gjithmonë në të njëjtën kohë me ndryshimet në mjetet monetare dhe manaxherët
shpeshherë bëjnë gabime gjatë përllogaritjes së pasurisë. Prandaj lidhja ndërmjet vlerës së
pasurisë së raportuar dhe reale është joperfekte. Kështu që edhe cilësia e lidhjes ndërmjet
vlerave të pasurisë dhe gabimeve në ndërtimin e pasqyrave financiare ndryshon ndërmjet
njësive ekonomike dhe kjo reflektohet edhe në cilësinë e informacionit kontabël. Edhe në
lidhje me likuiditetin u vu re një lidhje e fortë ndërmjet likuiditetit dhe cilësisë së
informacionit kontabël, por nuk ndodhi e njëjta gjë me luhatshmërinë e çmimeve. Cilësia
e lartë ndikonte në ulje të luhatshmërisë së çmimeve.
Dechow dhe të tjerë (2010) duke u nisur nga Pasqyra e Koncepteve të Kontabilitetit
Financiar nr. 1 (SFAC 1) tek GAAP, e përshkruan cilësinë e kontabilitetit duke thënë se:
“fitimet me cilësi të lartë japin më shumë informacion për performancën e një njësie
ekonomike që është në përputhje me një vendimarrje specifike, se sa vetë vendimarrësit e
saj.” Ata panë konceptet e cilësisë së fitimeve duke shqyrtuar më shumë se 300 punime
në këtë fushë.
Sipas Hribar dhe të tjerë (2010) jepet një mënyrë tjetër për matjen e cilësisë së
informacionit kontabël, nëpërmjet tarifave të audituesve. Teoria ekonomike që
shfrytëzuan ata thoshte se në një ekuilibër konkurrues tarifat e auditimit përfshijnë koston
Page 35
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
35
e pritshme të cilësisë së ulët të fitimeve. Ata zbuluan që sa më e ulët të jetë cilësia e
informacionit kontabël të një njësie ekonomike, aq më të larta do të jenë tarifat e
auditimit për të. Ata e krahasuan këtë lidhje, me lidhjen ndërmjet numrit të policëve dhe
normës së krimeve të kryera në ekonomi.
Sipas Schiller dhe Vegt (2010) cilësia e informacionit kontabël lidhet me raportimin e
ndërmjetëm3 të njësisë ekonomike. Ata panë se raportimi i ndërmjetëm në shumicën e
rasteve nuk e përmirëson cilësinë e informacionit kontabël, por përkundrazi në disa raste
dhe e ul atë. Raportimi i ndërmjetëm ishte karakteristike për njësitë ekonomike të reja në
bursën e Nju Jorkut nga viti 1923-1973. Pra çdo raport vjetor i njësive ekonomike duhet
të përfshinte brenda tij edhe raportimet 3-mujore të saj. Këta nuk ishin të sakta për shkak
të kostove fikse direkte. Më pas raportet e kërkuara ishin 6 mujore. Për këtë autorët
studiuan cilësinë e informacionit kontabël në raportet 6-mujore dhe një vjeçare për një
njësi ekonomike që likuidohet pas një viti dhe për të është përgatitur një raport likuidimi.
Ata e panë cilësinë e informacionit kontabël duke u ndalur në dy dimensione:
besueshmërinë e tij dhe informacioni në kohë reale. Ata së pari morën informacion në
lidhje me besueshmërinë e raporteve dhe më pas panë nëse raportet ishin përgatitur në
kohë. Pasi të dyja këto ishin pozitive atëherë ata arritën në përfundimin se raportimi i
përkohshëm është përmirësuar. Ndërsa në rastin kur njëri nga dimensionet nuk plotësohet
atëherë raportimi i përkohshëm nuk jep të njëjtin rezultat për cilësinë e informacionit
kontabël. Kjo vjen si rrjedhojë e ndërveprimit strategjik ndërmjet manaxherit të njësisë
ekonomike dhe tregut të kapitalit.
Nga një studim i kryer nga Jackson (2011) u vu re që një raportim financiar cilësor çon
në një evidentim të saktë të çmimeve të produkteve në të ardhmen. Sipas tij cilësia e
informacionit kontabël është specifike për çdo përdorues të pasqyrave financiare, sepse
ata kanë qëllime të ndryshme kur i përdorin ato. Ai e konsideron cilësinë e informacionit
kontabël si sinonim me cilësinë e fitimeve. Për të shqyrtuar cilësinë e informacionit
kontabël ai mori parasysh 3 përafrime: (1) probabilitetin e gabimeve materiale të
kontabilitetit (2) cilësinë e kontabilitetit rrjedhës dhe (3) fitimet e sheshuara. Duke
përdorur cilësinë e kontabilitetit rrjedhës dhe fitimet e sheshuara rezultatet ishin në një
lidhje të fortë me të dhënat e vitit dhe kontrollin e qeverisjes së korporatave do me thënë
sa më të larta të parat aq më e lartë cilësia e raportimit financiar. Ndërsa e kundërta
ndodhte me probabilitetin e gabimeve materiale, sa më i lartë ky aq më e ulët cilësia e
raportimit financiar.
Sipas Ma dhe Martin (2012) thuhet se cilësia e informacionit kontabël ndikon mbi kostot
e kapitalit, kostot e borxhit, zgjedhjen ndërmjet borxhit publik apo privat dhe në huatë e
ofuara nga sindikatat e huave. Ata vëzhguan koston e kredive tregtare të furnitorëve që
rezultojnë nga një cilësi e ulët e informacionit kontabël të klientëve. Ata panë një lidhje
negative ndërmjet cilësisë së informacionit kontabël të klientëve të mëdhenj me nivelin e
parave të furnitorëve. Nga kjo u pa që cilësia e informacionit kontabël të klientëve ka një
ndikim të madh mbi furnitorët.
3 Përkthimi nga anglishtja për “Interim reporting”
Page 36
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
36
Në vitin 2015, Christensen dhe të tjerë e aplikuan modelin Barth në njësitë gjermane. Ata
zgjodhën 310 njësi ekonomike, nga të cilat 177 nuk i adoptuan SNK (SNRF)-të deri në
vitin 2005, kur ato u bënë të detyrueshme dhe 133 i adoptuan vullnetarisht SNK (SNRF)-
të që nga viti 1998. Periudha e të dhënave përfshinte vitet 1993 – 2006. Nga studimi u pa
që manaxhimi i fitimeve u ul pas hyrjes së SNK (SNRF)-ve për njësitë që i kishin
adoptuar vullnetarisht ato. Pra u rrit cilësia e informacionit kontabël. E kundërta ndodhi
me njësitë që nuk i kishin adoptuar SNK (SNRF)-të deri në vitin 2005. Manaxhimi i
fitimeve u rrit pas adoptimit, dmth cilësia e informacionit kontabël u ul. Sipas autorëve
kjo gjë vinte si rezultat i tre faktorëve: Variablat ndryshojnë me kalimin e kohës, kështu
që trendi i kohës përcakton edhe rezultatet. Cilësia e informacionit kontabël ka nevojë për
kohë për t’u shfaqur në pasqyrat financiare, gjë që nuk ishte e mundur ngaqë ata studiuan
vetëm 2 vite pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Mungesa e cilësisë së informacionit
kontabël mund t’u dedikohej edhe matjeve statistikore, të cilat në rastin e tyre ishin të
pakta në numër. Pra si përfundim, ata thanë që jo gjithmonë adoptimi i SNK (SNRF)-ve
çon në rritje të cilësisë së informacionit kontabël. Kjo varet nga shtysa që kanë hartuesit e
pasqyrave financiare t’i pranojnë standardet e reja, pavarësisht nëse ato janë të një cilësie
të lartë apo jo.
Yurt dhe Ergun (2015) bënë një studim mbi adoptimin e SNK (SNRF)-ve dhe cilësinë e
kontabilitetit në Turqi. Për të parë këtë ata morën në studim 19 njësi ekonomike të
listuara në Bursën e Stambollit. Ky studim përfshinte 133 observime, të shpërndara në
periudhën 2005 – 2011. Nga studimet empirike duke përdorur modelin Barth, u pa që
cilësia e informacionit kontabël ishte e ulët, pavarësisht aplikimit të SNK (SNRF)-ve. Kjo
vinte si rezultat i nivelit të lartë të detyrimeve që përdornin njësitë ekonomike për të
financuar veprimtarinë e tyre. Por nga analiza gjatë viteve shihet që cilësia e
informacionit kontabël gjatë viteve ka ardhur duke u përmirësuar pas hyrjes së SNK
(SNRF)-ve. Nga studiuesit rekomandohet që të adaptohen SNK (SNRF)-të nga të gjitha
njësitë ekonomike në mënyrë që të përmirësohet cilësia e informacionit kontabël dhe të
shmanget efekti i dëmshëm që sjell asimetria e informacionit tek ekonomia në tërësi.
Më poshtë në tabelën 1.1 jepen në mënyrë të përmbledhur të gjitha modelet e përdorura
për matjen e cilësisë dhe përfundimet e tyre.
Tabela 1.1. Klasifikimi i modeleve për vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël
Modeli Autori Përshkrimi Përfundimet
CIK sipas
interesit të
aksionerëve
Stephen H.
Penman (2003)
CIK sipas interesit të
aksionerëve dhe vlerësimit
të drejtë të tyre.
Lidh cilësinë e
informacionit me
cilësinë e fitimeve.
CIK në
njësive
ekonomike
të listuara
dhe të
Mark Lang dhe
të tjerë (2003)
CIK në lidhje me listimin
në bursë të njësive
ekonomike
CIK lidhet me
manaxhimin e fitimeve,
njohjen në kohë të
humbjeve dhe me
përputhjen e çmimeve
Page 37
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
37
palistuara në
bursë
të tregut për aksionet
me vlerën kontabël
Manaxhimi i ulët i
fitimeve, njohja e
shpejtë e humbjeve dhe
përputhja e çmimit të
tregut të aksioneve me
vlerën kontabël
tregonin cilësi më të
lartë për njësitë e
listuara se për ato të
palistuara.
CIK dhe
kostoja e
huave
bankare
Sreedhar
Bharath dhe të
tjerë (2004)
U pa cilësia e informacionit
kontabël në lidhje me
koston e huave bankare.
U vu re një lidhje
negative ndërmjet CIK
dhe kostove të huave
bankare. CIK luante një
rol të rëndësishëm në
përpilimin e kontratave
ndërmjet bankës dhe
klientëve të saj.
U vlerësuan elementët
jonormalë të A/D
afatshkurtra, A/D
afatshkurtra aktuale dhe
A/D afatshkurtra
operative për të matur
CIK.
SNK
(SNRF) dhe
CIK
Mary E. Barth
dhe të tjerë
(2006), (2007)
Cilësia e informacionit
kontabël matet nëpërmjet:
manaxhimit të fitimeve,
njohjes në kohë të
humbjeve dhe përputhjeve
të vlerësimeve kontabël.
Ata evidentuan që
njësitë ekonomike me
cilësi më të lartë të
informacionit kontabël
shfaqnin manaxhim më
të ulët të fitimeve, kohë
më të shkurtër për
njohjen e humbjes dhe
përputhje më të lartë të
vlerësimeve kontabël
për fitimet dhe
kapitalin.
Përcaktuesit Soderstrom dhe Jep efektin e sistemeve Tregon që standardet e
Page 38
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
38
e CIK Sun (2007) ligjore dhe politike mbi
standardet e kontabilitetit,
zhvillimin e tregjeve të
kapitalit, strukturën e
kapitalit, pronësinë dhe
sistemin e taksave dhe më
pas ndikimin e tyre mbi
cilësinë e informacionit
kontabël.
kontabilitetit, sistemet
ligjore dhe politike dhe
stimujt e raportimit
financiar ndikojnë mbi
cilësinë e informacionit
konntabël
CIK për
vendimarrjet
në investime
Anne Beatty dhe
të tjerë (2007)
Jep efektin që ka
informacioni konfidencial
dhe monitorimi mbi rolin e
cilësisë së informacionit
kontabël në vendimarrje
Tregon që cilësia më e
lartë e informacionit
kontabël ul
ndjeshmëritë ndaj
mjeteve monetare të
investimeve të njësive
ekonomike në letra me
vlerë të borxhit publik
ose të bankave.
Gjithashtu jep
rëndësinë që ka burimi i
financimit tek
vendimarrjet e
investimeve.
CIK pas
hyrjes së
SNK
(SNRF) në
Portugali
Ana I. Morais
dhe Jose Dias
Curto (2008)
Jep lidhjen mes CIK dhe
manaxhimit të fitimeve dhe
përputhjes së vlerësimeve
kontabël në Portugali pas
hyrjes së SNK (SNRF)-ve
U pa që ekzistonte një
lidhje positive e drejtë
ndërmjet CIK me
cilësinë e fitimeve dhe
përputhjes së
vlerësimeve.
Përcaktuesit
e CIK
Inna C. Paiva
dhe Isabel C.
Lourenço (2009)
U panë përcaktuesit e CIK
pas hyrjes së SNK (SNRF)-
ve.
U pa që CIK është më e
lartë në njësitë e mëdha
dhe në njësitë që kanë
mjete të mëdha
monetare. Gjithashtu u
vu re që CIK është më e
ulët në njësitë
ekonomike që
financohen me borxh
CIK në
lidhje me
ngjarjet
Gilles Hilary
(2009)
Zbuloi që vlera e njësive
ekonomike me CIK të lartë
është më e qëndrueshme se
Ai pa lidhjen ndërmjet
CIK dhe normës së
kthimit të aksioneve,
Page 39
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
39
katastrofike
të tregut
vlera e njësive me CIK të
ulët në rastin e ngjarjeve
katastrofike të tregut
CIK me likuiditetin dhe
CIK me
ndryshueshmërinë e
çmimeve. Sa më e lartë
CIK një normë kthimi
më e qëndrueshme, po
ashtu edhe për
likuiditetin dhe
ndryshueshmërinë në
çmime.
CIK sipas
tarifave të
audituesve
Paul Hribar dhe
të tjerë (2010)
Ata zbuluan lidhjen që
ekziston ndërmjet cilësisë
së informacionit kontabël
dhe tarifave të audituesve
U pa një lidhje negative
ndërmjet CIK dhe
tarifave të audituesve
Raportimi i
ndërmjetëm
dhe CIK
Ulf Schiller dhe
Marcel de Vegt
(2010)
Ata zbuluan lidhjen që
ekziston ndërmjet
raportimit të ndërmjetëm
dhe CIK. E panë këtë në 2
drejtime: besueshmërinë e
raportimeve dhe
informacioni në kohë reale.
Kur edhe besueshmëria
e raportimeve dhe
raportet në kohë ishin
positive atëherë thuhej
që CIK ishte rritur.
Ndërsa kur njëri nga
dimensionet nuk ishte
pozitiv atëherë
rezultatet nuk ishin të
njëjta.
CIK me
përcaktimin
e çmimeve
Andrew Jackson
(2011)
CIK matet nëpërmjet 3
përafrimeve: probabiliteti i
gabimeve materiale të
kontabilitetit, cilësisë së
kontabilitetit rrjedhës dhe
fitimeve të sheshuara
U pa që CIK ndikohej
pozitivisht nga cilësia e
kontabilitetit rrjedhës
dhe fitimet e sheshuara
dhe negativisht nga
probabiliteti i gabimeve
mteriale të
kontabilitetit.
CIK dhe
politikat e
likuiditetit
dhe
financimit të
njësive
ekonomike
Tao Ma dhe
Xiumin Martin
(2012)
Ata zbuluan lidhjen që ka
ndërmjet CIK të një njësie
ekonomike dhe
vendimarrjes së tij për të
përdorur kreditë tregtare
dhe efektin zinxhir tek
mjetet monetare të
furnitorit kur ky është një
U pa që ndërmjet CIK
dhe kostos së kredive
tregtare ekzistonte një
lidhje negative. Po të
njëjtin efekt kishte edhe
mbi mjetet monetare të
furnitorit.
Page 40
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
40
klient i madh i furnitorit
CIK dhe
SNK
(SNRF)
Christensen dhe
të tjerë (2015)
Ata shqyrtuan ndikimin e
SNK (SNRF)-ve mbi CIK
Kampioni i vogël
prodhoi rezultate të
ndryshme. Për këto
rezultate ata u shprehën
se jo gjithmonë
aplikimi i SNK
(SNRF)-ve çon në rritje
të cilësisë së
informacionit kontabël.
kjo varet nga shtysa e
hartuesve të PF-ve për
t’i pranuar ato.
SNK
(SNRF) dhe
CIK
Cetin Yurt dhe
Ugur Ergun
(2015)
Ata shqyrtuan ndikimin e
SNK (SNRF)-ve mbi CIK
U pa që CIK është
përmirësuar pas
implementimit të SNK
(SNRF)-ve.
1.8 Modeli Barth dhe variablat e tij
Modeli Barth, Landsman dhe Lang i ka fillimet e tij në vitin 2006 (Barth, M. et al. 2006).
Së pari ai u aplikua në disa njësi ekonomike nga shtete të ndryshme të botës. Ata
krahasuan karakteristikat e vlerave kontabël për njësitë ekonomike të cilat aplikonin SNK
(SNRF)-të me disa njësi të tjera të cilat aplikonin parimet përgjithësisht të pranuara të
kontabilitetit (GAAP). U vu re që njësitë, të cilat kishin aplikuar SNK (SNRF)-të
shfaqnin manaxhim më të ulët të fitimeve, njohje në kohë të humbjeve dhe përputhje të
vlerësimeve kontabël më të lartë, se ato që nuk i aplikonin SNK (SNRF)-të. Si
përfundim, u pa që njësitë të cilat aplikonin SNK (SNRF)-të shfaqnin cilësi më të lartë të
informacionit kontabël se sa në kohën kur ato aplikonin GAAP-të. Gjithashtu u pa që
cilësia e informacionit kontabël ishte më e lartë për njësitë ekonomike të cilat i aplikonin
SNK (SNRF)-të me ata që aplikonin GAAP-të edhe në të njëjtën periudhë. U vu re
gjithashtu, një evidencë e ulët përsa i përket thënies që aplikimi i SNK (SNRF)-ve ishte
shoqëruar me një kosto të ulët të kapitalit për këto njësi.
Duke u nisur nga studimet e mëparshme në këtë fushë, ata e vlerësuan manaxhimin e
fitimeve duke u bazuar në variancën e ndryshimit të të ardhurës neto, raportin e variancës
së ndryshimit të të ardhurës neto me variancën e ndryshimit të mjetet monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit, korrelacionin ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me
mjetet monetare nga veprimtaritë e shfrytëzimit dhe frekuencat e ndryshimeve pozitive
në të ardhurën neto. Ata e interpretuan variancën e lartë të së ardhurës neto, raportin e
lartë të variancës së ndryshimit të së ardhurës neto me ndryshimin në mjetet monetare
nga aktivitetet e shfrytëzimit, korrelacionin e ulët negativ ndërmjet aktiveve dhe
Page 41
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
41
detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit dhe
frekuencën e ulët të ndryshimeve pozitive të së ardhurës neto si shprehje të manaxhimit të
ulët të fitimeve.
Ata gjithashtu interpretuan shpërndarjen e humbjeve në një kohë më të shkurtër si rritje të
cilësisë së informacionit kontabël. Variabli i përdorur nga ata ishte frekuenca e lartë e
humbjeve neto, pas vlerësimit të faktorëve të tjerë, që ndikonin mbi të. Ata e interpretuan
një frekuencë të lartë të humbjes neto si njohje në kohë të humbjeve.
Më pas, ata vlerësuan përputhjen e vlerësimeve të tregut me vlerat kontabël si rritje të
cilësisë së informacionit kontabël. Variabli i përdorur për matjen e përputhjes së
vlerësimeve ishte fuqia shpjeguese e të ardhurës dhe vlerës kontabël të kapitalit për
çmimet, dhe normën e kthimit të aksioneve për fitimet. Ata e shpjeguan fuqinë e lartë
sqaruese si shprehje të përputhjes së lartë të vlerësimeve.
Së fundmi, ata siguruan të dhëna mbi lidhjen ndërmjet aplikimit të SNK (SNRF)-ve dhe
kostos së kapitalit të njësive ekonomike. Hartuesit e standardeve e kanë parë uljen e
kostos së kapitalit të njësive ekonomike si rezultat i parashikuar i aplikimit të SNK
(SNRF)-ve. Kjo ishte thënë paraprakisht nga Bob Herz, kryetar i BSNK, i cili theksonte
se adoptimi i SNK (SNRF)-ve do të ulte koston e kapitalit, të përgatitjes së pasqyrave
financiare dhe të përdorimit të informacionit kontabël.
Në ndryshim nga studimet e mëparshme të bëra në lidhje me cilësinë e informacionit
kontabël, ata e shtrinë studimin e tyre në 23 shtete të ndryshme, të cilat i adaptuan SNK
(SNRF)-të gjatë viteve 1994 – 2003. Duke qenë se studimet e mëparshme ishin fokusuar
vetëm në një shtet, ata nuk kishin nevojë të studionin efektin e faktorëve specifikë që
ndikonin në gjendjen e atij shteti. Kështu që, ata morën në studim një kampion më të
gjerë dhe një grup variablash, të cilët i lejonin ata të shihnin në mënyrë më të
përgjithshme, se si aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohej me një cilësi më të lartë të
informacionit kontabël.
Nga studimet e mëparshme të dy bashkëautorëve (2003) ishte parë se cilësia e
informacionit kontabël ishte përmirësuar në të gjithë botën. Pra, ishte e mundur që
përmirësimi i cilësisë t’u dedikohej faktorëve të përgjithshëm ekonomikë në të gjithë
botën. Për ta parë këtë, ata krahasuan ndryshimet në cilësinë e informacionit kontabël në
periudhën para dhe pas adoptimit për njësitë me SNK (SNRF) me po të njëjtën periudhë
për njësitë pa SNK (SNRF). Ata parashikuan që cilësia e informacionit kontabël u rrit më
shumë për njësitë me SNK (SNRF) se për ata pa SNK (SNRF).
Për të përzgjedhur kampionin u veprua në të njëjtën mënyrë me studimet e mëparshme,
por duke i modifikuar në përputhje me modelin e tyre. Pra u përzgjodhën njësi
ekonomike me SNK (SNRF) duke përcaktuar shtetin, industrinë dhe vitin e adoptimit të
SNK (SNRF)-ve. Më pas u përzgjodhën njësitë ekonomike pa SNK (SNRF), vlera e
tregut e kapitalit të të cilave në vitin e adoptimit ishte e përafërt me njësitë me SNK
(SNRF). Kështu, u bë një çiftëzim i njësive me SNK (SNRF) me njësinë përkatëse pa
Page 42
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
42
SNK (SNRF). Analiza u bë për të dhënat e njësive ekonomike në vitet e njëjta, në të cilat
ata kishin të dhëna.
Sikurse edhe në studimet e tjera, të cilat shpjegonin ndryshimet ndërmjet njësive
ekonomike të listuara dhe njësive të tjera, u pa që adoptimi i SNK (SNRF)-ve nga këto
njësi mund të mos ishte vullnetar por edhe i detyrueshëm nga karakteristikat që shfaqnin
këto njësi. Prandaj në model u vendosën dy supozime shtesë; Së pari u përfshinë në
model faktorë të cilët mund të ndikonin në marrjen e vendimit të firmës për të adoptuar
SNK (SNRF)-të siç ishin: rritja e njësisë ekonomike dhe vlera e detyrimeve në fund të
vitit. Së dyti ata supozuan që çdo njësi mund të vendoste vetë për adoptimin e SNK
(SNRF), prandaj e krahasuan atë para dhe pas SNK (SNRF)-ve.
1.8.1 Manaxhimi i fitimeve
Matësi i parë i manaxhimit të fitimeve ishte ΔEAN, e cila ishte raporti i ndryshimit të të
ardhurës neto në vite me totalin e aktiveve. Një variancë e ulët e këtij treguesi do të
cilësohej si sheshim i fitimeve. Megjithatë, e ardhura neto mund të ndikohet edhe nga
faktorë të tjerë, të cilët kanë të bëjnë me nxitjen e njësisë ekonomike për të adoptuar SNK
(SNRF), të cilët nuk lidhen me sheshimin e fitimeve. Edhe pse ky model nuk mori
parasysh këto efekte, disa prej tyre nuk mund të hiqeshin totalisht. Kështu që, variabli i
varur ΔEAN u dha si regression i variablave të mëposhtëm të pavarur:
ΔEAN = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3EMETIMIit + α4LEVA
FINANCIAREit + α5ΔDETYRIMEit + α6QARKULLIMI I AKTIVEVE +
α7MMASHit + α8AUDit + α9SHKËMBIMEit + α10LISTIMIit + α11MBYLLJAit
+ Ԑit (1)
Ku:
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës së tregut në fund të vitit të kapitalit
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
EMETIMI është ndryshimi në përqindje i aksioneve të zakonshme
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i detyrimeve me vlerën
kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën ne fund të vitit të totalit
të aktiveve
MMASH4 është mjete monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
4 Sipas përcaktimit të bërë nga SKK 2 i përmirësuar
Page 43
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
43
AUD është një variabël dikotom, i cili merr vlerën 1 kur njësia ekonomike është audituar
nga njëra nga 5 firmat e mëdha audituese siç janë: PwC, KPMG, Arthur Andersen, E&Y
dhe D&T dhe 0 në rastet e tjera
SHKËMBIME është numri i shkëmbimeve të një njësie të listuar
LISTIMI është një variabël tregues, i cili merr vlerën 1 nqs firma është listuar në njërën
nga bursat e SHBA dhe Worldscope tregon që shkëmbimi në bursën e SHBA nuk është
shkëmbimi i parë për njësinë ekonomike
MBYLLJA është përqindja e aksioneve që njësia ekonomike ka raportuar në Worldscope
Ekuacioni (1) përfshinte efektet e industrisë dhe të shtetit, sikurse edhe ekuacionet e
mëposhtme (2) dhe (8). Ata e vlerësuan ekuacionin (1) duke i vendosur të gjitha të dhënat
në të njëjtën periudhë, para apo pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Për këtë vlerësim,
varianca e ΔEAN është varianca cross sectional përkatëse e njësive me SNK (SNRF) dhe
pa SNK (SNRF) në periudhën pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Për të bërë krahasimin e
firmave me SNK (SNRF) ata i vendosën të gjithë të dhënat e viteve para dhe pas
adoptimit. Për këtë krahasim varianca e ΔEAN është varianca cross sectional e mbetjeve
për njësitë me SNK (SNRF) para dhe pas adoptimit. Më pas ata i testuan ndryshimet në
këto varianca duke përdorur F-test. Ata krahasuan ndyshimin në variancën e ΔEAN në
periudhat para dhe pas adoptimit për të gjitha njësitë ekonomike me dhe pa SNK (SNRF),
me ndryshimin e vlerësimeve të matura për njësitë me dhe pa SNK (SNRF).
Matësi i dytë për manaxhimin e fitimeve ishte raporti ndërmjet variancës së ΔEAN me
variancën e ΔMMASH. Njësitë të cilat shfaqnin paqëndrueshmëri të ΔMMASH kishin
paqëndrueshmëri edhe të ΔEAN dhe matja e dytë e tyre u bë për ta vënë në dukje këtë
fakt. Në qoftë së njësitë kishin përdorur aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për
manaxhimin e fitimeve varianca e ΔEAN ishte më e ulët se varianca e ΔMMASH.
Sikurse edhe ΔEAN edhe ΔMMASH mund të ndikohej nga faktorë të tjerë që lidheshin
me nxitjen e njësive ekonomike për të adoptuar SNK (SNRF). Prandaj u ra dakord që të
bëhej një vlerësim i një ekuacioni të ngjashëm për variablin e varur ΔMMASH:
ΔMMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3EMETIMIit + α4LEVA
FINANCIAREit + α5ΔDETYRIMEit + α6QARKULLIMI I AKTIVEVE +
α7MMASHit + α8AUDit + α9SHKËMBIMEit + α10LISTIMIit + α11MBYLLJAit
+ Ԑit (2)
Sikurse edhe tek ekuacioni (1) ne i vendosëm të dhënat sipas periudhave për të bërë
krahasimin. Varianca e ΔMMASH është varianca cross sectional e mbetjeve të ekuacionit
(2), ku përbërja e grupit varej nga krahasimi që ata bënë. Matësi i tyre i dytë ishte raporti
i variancës së ΔEAN me variancën e ΔMMASH.
Matësi i tretë i manaxhimit të fitimeve ishte i bazuar në korrelacionin Spearman ndërmjet
aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare nga aktivitetet e shfrytëzimit.
Duke u nisur nga dy matjet e bëra tek ekuacionet (1) dhe (2) dhe nga faktorët e tjerë që
Page 44
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
44
ndikonin tek manaxhimi i fitimeve ata panë korrelacionin e mbetjeve në ekuacionet (3)
dhe (4) për MMASH dhe ADRR në veçanti dhe jo korrelacionin ndërmjet MMASH dhe
ADRR së bashku. I njëjti regression, si në fillim u bë edhe në lidhje me këto variabla të
varur, MMASH dhe ADRR, duke përjashtuar MMASH:
MMASHit = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3EMETIMIit + α4LEVA
FINANCIAREit + α5ΔDETYRIMEit + α6QARKULLIMI I AKTIVEVE +
α7AUDit + α8SHKËMBIMEit + α9LISTIMIit + α10MBYLLJAit + Ԑit (3)
ADRRit = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3EMETIMIit + α4LEVA
FINANCIAREit + α5ΔDETYRIMEit + α6QARKULLIMI I AKTIVEVE +
α7AUDit + α8SHKËMBIMEit + α9LISTIMIit + α10MBYLLJAit + Ԑit (4)
Ku: ADRR = (EAN – MMASH) / Totalin e Aktiveve
Më pas matësi i tyre i manaxhimit drejt pozitivitetit të fitimeve, ishte hyrja e koeficientit
të raportit ndërmjet të ardhurës neto me totalin e aktiveve, SPOS, në ekuacionet (5) dhe
(6). Në momentin kur u krahasuan njësitë me dhe pa SNK (SNRF) në periudhën e pas
adoptimit të standardeve u morën të dhënat e kësaj periudhe.
SNK (SNRF)(0,1)it = α0 + α1SPOSit + α2MADHËSIAit + α3RRITJAit + α4EMETIMIit
+ α5LEVA FINANCIAREit + α6ΔDETYRIMEit + α7QARKULLIMI I
AKTIVEVE + α8MMASHit + α9AUDit + α10SHKËMBIMEit + α11LISTIMIit +
α12MBYLLJAit + Ԑit (5)
Ku:
SNK (SNRF)(0,1) është një variabël dikotom që merr vlera 1 për njësitë me SNK
(SNRF) dhe 0 për njësitë pa SNK (SNRF) dhe SPOS është një variabël tregues që merr
vlera 1 nqs ky raport është ndërmjet 0 dhe 0.01 përndryshe është 0.
Koefiçenti negativ para SPOS tregon që njësitë ekonomike pa SNK (SNRF) i
manaxhojnë fitimet më shpesh se njësitë me SNK (SNRF). Ata e përdorën koeficientin
para SPOS për të krahasuar njësitë ekonomike me apo pa SNK (SNRF) me njëra tjetrën
dhe jo ndërmjet tyre, sepse kombinimi i tyre do të shoqërohej edhe me faktorë të tjerë
ekonomikë.
Për të krahasuar njësitë ekonomike me SNK (SNRF) para dhe pas adoptimit të SNK
(SNRF)-ve, ata vlerësuan ekuacionin (6) për të njëjtat vite:
POST(0,1)it = α0 + α1SPOSit + α2MADHËSIAit + α3RRITJAit + α4EMETIMIit +
α5LEVA FINANCIAREit + α6ΔDETYRIMEit + α7QARKULLIMI I
AKTIVEVE + α8MMASHit + α9AUDit + α10SHKËMBIMEit +
α11LISTIMIit + α12MBYLLJAit + Ԑit (6)
Ku:
Page 45
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
45
POST (0,1) është një variabël tregues që merr vlerën 1 për të dhënat e periudhës së pas
adoptimit të SNK (SNRF) dhe 0 para adoptimit të SNK (SNRF). Një koefiçent negativ
para SPOS tregon që njësitë me SNK (SNRF) i manaxhojnë fitimet më shumë në
periudhën para adoptimit se pas adoptimit.
1.8.2. Njohja në kohë e humbjeve
Ata matën njohjen në kohë të humbjeve si koefiçenti para përqindjes së humbjes neto,
LNEG, në ekuacionet (7) dhe (8). Për të gjetur këtë koefiçent ata vlerësuan ekuacionin e
mëposhtëm me të dhënat e njësive ekonomike para dhe pas adoptimit të SNK (SNRF):
SNK (SNRF)(0,1)it = α0 + α1LNEGit + α2MADHËSIAit + α3RRITJAit + α4EMETIMIit
+ α5LEVA FINANCIAREit + α6ΔDETYRIMEit + α7QARKULLIMI I
AKTIVEVE + α8MMASHit + α9AUDit + α10SHKËMBIMEit + α11LISTIMIit +
α12MBYLLJAit + Ԑit (7)
Ku:
LNEG është një variabël dikotom që është i barabartë me 1 për rastet ku raporti
EAN/Totalin e aktiveve është më i vogël se -0.2, përndryshe është 0. Një koefiçent
pozitiv para LNEG tregon se njësitë ekonomike me SNK (SNRF) njohin humbjet më
shpejt se njësitë pa SNK (SNRF). Pra siç u tha më lart ekuacioni (7) u përdor për të
krahasuar njësitë me SNK (SNRF) dhe ata pa SNK (SNRF).
Ndërsa ekuacioni (8) u përdor për krahasimin e njësive me SNK (SNRF) para dhe pas
adoptimit.
POST(0,1)it = α0 + α1LNEGit + α2MADHËSIAit + α3RRITJAit + α4EMETIMIit +
α5LEVA FINANCIAREit + α6ΔDETYRIMEit + α7QARKULLIMI I AKTIVEVE +
α8MMASHit + α9AUDit + α10SHKËMBIMEit + α11LISTIMIit + α12MBYLLJAit + Ԑit
(8)
Një koefiçent pozitiv para LNEG tregonte që njësitë ekonomike me SNK (SNRF) i
njohin humbjet më shpejt pas adoptimit të standardeve se para adoptimit të tyre. Për
SPOS dhe LNEG ata testuan për diferenca ndërmjet koefiçentëve para SPOS dhe LNEG
për njësitë ekonomike me dhe pa SNK (SNRF) duke u mbështetur tek ekuacionet (6) dhe
(8) duke parë të gjitha të dhënat për të gjitha periudhat.
1.8.3 Përputhja e vlerësimeve
Matësin e parë të përputhjes së vlerësimeve ata e bazuan në fuqinë shpjeguese të
regresionit të çmimit të aksioneve me vlerën kontabël të kapitalit. Për të hequr efektin e
industrisë dhe shtetit mbi matësin e përputhjes së vlerësimeve ata fillimisht bënë
regresionin e çmimit të aksioneve, Ç*, me efektin fiks të industrisë dhe shtetit. Më pas
hoqën mbetjet nga ky regression për vlerën kontabël të aksioneve VKA dhe për të
ardhurën neto për aksion, EANPA, më vete për njësitë me dhe pa SNK (SNRF) në
periudhën para dhe pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Pra ata vlerësuan katër regresione.
Duke u bazuar në studimet e mëparshme për të dhënë një vlerë sa më të saktë ata matën
Page 46
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
46
çmimin e aksioneve 6 muaj pas mbylljes së periudhës kontabël. Matësi i parë i përputhjes
së vlerësimeve i shqyrtuar nga ata ishte R2
i rregulluar i ekuacionit (9):
Ç*
it = β0 + β1VKAit + β2EANPAit + Ԑit (9)
Ata testuan domethënien e R2
në të gjitha testet e përputhjes së vlerësimeve të bazuara në
testin Cramer.
Matësi i dytë dhe i tretë i tyre i përputhjes së vlerësimeve bazohej në fuqinë shpjeguese të
regresioneve të të ardhurës neto për aksion me normën vjetore të kthimit për aksion.
Duke u nisur nga studimet e Ball, Kothari dhe Rubin (2000) që thonin se cilësia e
informacionit kontabël do të ndikojë në dhënien e informacioneve negative për njësinë
ekonomike se sa në informacione pozitive ata ndërtuan dy regresione të kundërta me
variablin e varur të fitimit. Njëri prej tyre ishte për lajmet pozitive ndërsa tjetri për lajmet
negative. Sikurse edhe në rastin e matësit të parë që u hoqën efektet e shtetit dhe të
industrisë, e njëjta gjë u ndoq edhe për rastin e dytë. Ata më parë hoqën efektet nga e
ardhura neto për aksion EAN/Ç*
dhe më pas bënë regresionin me kthimin vjetor të
aksioneve, KTHIMI, duke e marrë atë 9 muaj para mbylljes së periudhës kontabël dhe 3
muaj pas mbylljes së saj. Matësi i dytë dhe i tretë i përputhjes së vlerësimeve ishte
vlerësimi i R2
nga ekuacioni (10) i vlerësuar për lajmet e mira dhe të këqija.
[EAN/Ç]*
it = β0 + β1KTHIMIit + Ԑit (10)
Sikurse edhe tek ekuacioni (9) edhe (10) u vlerësua më vete për njësitë ekonomike me
SNK (SNRF) dhe pa SNK (SNRF) për periudhat para dhe pas adoptimit.
1.8.4. Vlerësimi i kostos së parashikuar të kapitalit
Para se të jepnin një model për matjen e kostos së parashikuar të kapitalit ata shqyrtuan
literaturën në lidhje me metodat e vlerësimit të kostos së kapitalit. Nga shqyrtimi i
literaturës ata parashikuan që me aplikimin e SNK (SNRF)-ve kostoja e kapitalit do të
ulej.
Për matjen e kostos së kapitalit ata u bazuan në modelin e Fama dhe French (1993),
modeli 3-faktorësh. Ai model e shprehte normën e kthimit të kapitalit duke u bazuar tek
norma e kthimit pa risk Ri – Rf, si funksion linear i shtesës së kthimit të portofolit, RM –
Rf dhe kthimin më të lartë të tregut dhe kthimin më të ulët të tij.
Proçedura e tyre për vlerësimin e matjes së normës së parashikuar të kostos së kapitalit ka
dy hapa. Në fillim, ata matën ndjeshmërinë e kthimit të secilës njësi ekonomike me
secilin nga 3 faktorët e modelit Fama dhe French, duke vlerësuar për secilën njësi
regresionin mujor të mëposhtëm:
RETi,m – Rf,m = αi + βRMRF,i (RM,m – Rf,m) + βHML,i (HMLm) + βSMB,i (SMBm) + Ԑi,m (11)
Ku:
RETi,m – Rf,m është norma e kthimit mujore për aksionet pa normën pa risk
Page 47
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
47
βRMRF,i ; βHML,i dhe βSMB,i janë faktorët e koeficientëve
Ata e vlerësuan ekuacionin (11) duke përdorur 60 normat mujore të kthimit, në qoftë se
ishin të vlefshme para fillimit të vitit t të njësisë ekonomike i. për vitin fiscal t , ne
vendosëm β mujore të barabarta me koeficientët βˆRMRF,i,t, β
ˆHML,i,t dhe β
ˆSMB,i,t.
Së dyti, ata vlerësuan faktorin e normës vjetore të kthimit duke llogaritur faktorin mesatar
mujor të normës së kthimit gjatë 60 muajve para muajit m dhe më pas kombinuan
mesataren mujore të normave të kthimit gjatë 12 muajve para vitit fiskal i. Më pas ata
përfituan normën e pritshme të kostos së kapitalit, ECC, për njësinë ekonomike i dhe
vitin t (duke u bazuar në të dhënat e vlefshme në fillim të vitit t), duke shumëzuar
faktorin e pritshëm të kthimeve me normat e vlerësuara të këtyre faktorëve:
ECCit = R f.t + βˆRMRF,i,t R M - R f ]t + β
ˆHML,i,t M ]t + β
ˆSMB,i,t M ]T (12)
Ku:
R f.t është norma e pritshme e kthimit pa risk për vitin t+1 dhe R M - R f ]t ; H M ]t dhe
S M B ]T janë faktorët vjetor të pritshëm të kthimit për vitin fiskal t+1.
Si përfundim mund të themi se studiuesit e ndryshëm në kohë të ndryshme kanë aplikuar
modele të ndryshme matjeje të cilësisë së informacionit kontabël. Në këtë punim është
zgjedhur të aplikohet modeli Barth për matjen e cilësisë së informacionit kontabël,
prandaj një pjesë të veçantë të këtij kapitulli e zë sqarimi i këtij modeli. Është zgjedhur
ky model sepse variablat e tij janë pjesë e pasqyrave financiare të njësive ekonomike
shqiptare. Është një model që vlerëson manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare
duke marrë parasysh të ardhurën neto dhe aktivet dhe detyrimet afatshkurtra, tre mjetet
më të përdorshme në manaxhimin e tij. (Yurt, C., Ergun, U., 2015) Është një model që
është përdorur edhe në vendet e Ballkanit siç është: Turqia. Ndërsa përsa i përket
modeleve të tjera janë më të vështira të vlerësohen, sepse marrin në shqyrtim variabla që
në mjedisin ekonomik shqiptar nuk mund të vlerësohen sikurse janë: tarifat e auditimit,
raportimet e ndërmjetme të njësive ekonomike, ngjarjet e katastrofike të bursave, kostot e
huave të cilat mbeten informacione konfidenciale të bankave etj.
Page 48
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
48
KAPITULLI II
KRAHASIMI I SHTETEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË
LIDHJE ME APLIKIMIN E SNRF DHE CILËSINË E
INFORMACIONIT KONTABËL Meqë Shqipëria bën pjesë në vendet e Ballkanit Perëndimor, që aderojnë për të hyrë në
Bashkimin Evropian e pamë të domosdoshme futjen e një kapitulli mbi krahasimin e
Shqipërisë me këto vende në lidhje me raportimin financiar.
Gjatë këtij kapitulli janë studiuar punime të ndryshme të studiuesve në lidhje me
evoluimin e kontabilitetit në këto vende. Gjithashtu kemi parë edhe ligjin mbi
kontabilitetin në secilin prej vendeve dhe jam munduar të jap një panoramë të plotë të
situatës së secilit prej tyre. Një ndihmë të madhe në këtë trajtim më kanë dhënë edhe
studimet e Bankës Botërore në lidhje me ecurinë e kontabilitetit dhe cilësinë e raportimit
financiar.
Së fundmi jemi munduar të japim në mënyrë të përmbledhur edhe dallimet dhe
ngjashmëritë që ekzistojnë në legjislacionin e këtyre vendeve për mbajtjen e
kontabilitetit, autoritetet përgjegjëse që merren me aplikimin e SNK (SNRF)-ve tek secili
prej tyre dhe faktorët që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël.
2.1 SNRF në vendet e Ballkanit Perëndimor
Sipas David Lipton (FMN, 2015), manaxher i Fondit Monetar Ndërkombëtar, thuhet që,
vendet e Ballkanit Perëndimor, kalimin nga socializmi në kapitalizëm e patën më të
vështirë se vendet e tjera të Evropës. Kjo vinte si shkak i luftërave të vazhdueshme të
zhvilluara ndërmjet këtyre vendeve.
Por me mbarimin e luftërave ndërmjet tyre dhe rikthimin e paqes, këto vende jo vetëm që
u rindërtuan, por ndërtuan edhe institucionet e nevojshme për të mbështetur ekonominë e
tregut. Sot mbas 20 vitesh mund të thuhet që jo vetëm ka pasur ndryshime, por ka pasur
edhe rritje të standardit të jetesës dhe të të ardhurave.
Po sipas tij, kjo ndoshta vjen edhe ngaqë këto vende aspirojnë për një vend në Bashkimin
Evropian dhe prandaj edhe rruga e tyre ka marrë drejtimin e duhur. Shumica e tyre
zbatojnë SNRF pavarësisht nga kufizimi ose jo në zbatim.
Meqë ne kemi pothuajse të njëjtat hapa me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor,
menduam të shohim se si është zhvilluar kontabiliteti dhe raportimi financiar në këto
vende në mënyrë që të bëjmë një krahasim ndërmjet tyre.
Page 49
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
49
2.2 Zhvillimet e kontabilitetit në Shqipëri
Në vendin tonë kontabiliteti ka traditë të hershme. Fillimet e tij shihen që në kohën e
Perandorisë Osmane (Dhimarko, Th., 2007), e cila lëshonte udhëzime për mbajtjen e tij.
Këto udhëzime vinin edhe në Shqipëri si pjesë e territoreve që administroheshin prej saj.
Në vitin 1912 u shpall pavarësia e Shqipërisë dhe bashkë me të nevojiteshin edhe krijimi
i ligjeve për shtetin e ri të sapokrijuar. Që në këtë kohë kemi hapat e para të kontabilitetit,
ku ai fillimisht mbahej sipas metodave turke, me defter të rregjistrimit të dyfishtë. Kjo
sepse shumica e administratës së qeverisë së re vinte nga administrata turke. Në vitin
1924, me nismën e qeverisë së Fan Nolit u hap shkolla e parë e kontabilitetit dhe tregtisë
në Vlorë, që u quajt Shkolla Tregtare e Vlorës. Kjo shkollë ishte me drejtim evropian dhe
perëndimor. Më pas në vitin 1929 u hartua Ligji i Kontabilitetit nga Mbretëria e Zogut.
Në këtë kohë ekzistonin edhe ekspertizat kontabël. Që nga ajo kohë e prapa kontabiliteti
pati një zhvillim të vrullshëm.
Sipas Binaj dhe Kalemi (2012) zhvillimin e kontabilitetit në 100 vite pavarësi e ndajmë
në 3 periudha:
1. Periudha e parë 1912 -1944. Në strukturën e shtetit të ri modern të krijuar në Shqipëri
ishte e nevojshme edhe ekzistenca e një strukture të financës dhe kontabilitetit që të
merrej me mbledhjen e taksave dhe më vonë administrimin e tyre. Kjo ishte një periudhë
e vështirë për shtetin shqiptar ngaqë edhe fondet ishin të kufizuara, megjithatë ia dolën t’i
manaxhonin me kujdes. Në fillim, sikurse e thamë edhe më lart vihet re ekzistenca e
defterit që mbahej sipas metodës së rrëgjistrimit të dyfishtë, që Turqia e kishte adaptuar
nga specialistët francezë që nga shekulli XVIII. Në vitin 1924 u hap Shkolla Tregtare e
Vlorës, e cila do të përgatiste e para kontabilistët shqiptarë, të cilët do të mbanin peshën e
kontabilitetit në kohën e mëvoshme të Mbretërisë dhe të Diktaturës. Ndërsa në vitin 1929
do të hartohej ligji i parë shqiptar i kontabilitetit, i cili përfshinte parimet dhe rregullat për
mbajtjen e kontabilitetit të asaj kohe. Ky ligj ishte i përparuar për kohën dhe bëri që
raportimi financiar të ngrihej në nivele të larta. Ai solli një rregullshmëri të mbajtjes së
kontabilitetit, sa edhe sot gjen raportime të asaj kohe të ruajtura me kujdes në arkivat e
shtetit. Bie në sy, që të gjitha dokumentet dhe bilancet janë të pasqyruara me një shkrim
të qartë dhe të pastër.
2. Periudha e dytë 1944 – 1992. Në këtë periudhë u bë centralizimi i ekonomisë që kërkonte
një ligj dhe plan për kontabilitetin e centralizuar. Për këtë në vitin 1947 doli Plani i parë
Kontabël nga Ministria e Financave, i cili mbështetej në eksperiencën ruse. Më pas në
vitin 1965, u bënë përpjekje për ta rregulluar planin për t’ia hequr influencën ruse dhe u
vendos “Plani Unik Kontabël” dhe në vitin 1979, u bënë ndryshime të tjera për të
centralizuar më tej administrimin e ekonomisë dhe informacionin kontabël. Deri në vitet
’50 në vendin tonë funksiononte kontabiliteti me dy nivele: kontabilitet i përgjithshëm
dhe kontabilitet i brendshëm. Më vonë ato u njësuan në kontabilitetin e integruar sipas
përvojës ruse dhe botërore. Ky i fundit pasqyronte në mënyrë të plotë, të pandërprerë dhe
të dokumentuar në çdo hap veprimet ekonomike. Dokumentacioni bazë miratohej nga
Ministria e Financave. Gjatë kësaj periudhe mori hov arsimimi i brezave të rinj. U shtri
Page 50
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
50
arsimi i mesëm pothuajse në të gjitha qytetet. Në vitin 1954 u themelua Instituti
Ekonomik dhe më pas në vitin 1957 ky institut iu atashua Universitetit të Tiranës si
Fakultet i Ekonomisë. Në vitin 1973 në Fakultetin e Ekonomisë Agrare, pranë Institutit
Bujqësor të Kamzës u atashua edhe dega e Financës dhe Kontabilitetit për Bujqësinë. Më
vonë këto dy Fakultete shtrinë Filialet e tyre në të gjithë Shqipërinë. Në këto universitete
u edukuan shumë kontabilistë, të cilët kanë dhënë dhe japin kontributin e tyre edhe gjatë
këtyre viteve të ekonomisë së decentralizuar. Vlen të përmendim këtu edhe pedagogët e
shquar me prejardhje nga shkolla italiane siç janë: Lefter Kriqi, Xhemil Çela, Njazi
Boçari, Malo Frashëri, Laze Ajazi, Pandeli Gjika dhe shumë të tjerë. Ndërsa një ndër më
të talentuarit e fushës së financës dhe kontabilitetit mbetet Aristotel Pano, i cili e ktheu
kontabilitetin në një disiplinë shkencore rigoroze dhe krijoi tiparet e shkollës shqiptare të
analizës, duke e ngritur atë në nivelet më të larta bashkëkohore të perëndimit
3. Periudha e tretë 1992 e në vazhdim. Përsa i përket historisë së zhvillimit të kontabilitetit
mund të themi që Shqipëria bën pjesë në ato vende që u futën vonë në ekonominë e
tregut. Për rrjedhojë, edhe metodat e kontabilitetit, të cilat ajo ka përdorur, i janë
përshtatur kushteve sociale dhe ekonomike nëpër të cilat ka kaluar. Mund të thuhet që
reforma kontabël në Shqipëri pas vitit ’92 ka kaluar në dy etapa kryesore: (Bollano, J.,
2010)
I. Faza e parë përfshin periudhën 1993-2004. Ajo fillon me daljen e ligjit nr. 7661
“Për kontabilitetin” që hyri në fuqi në janar të vitit 1993. Ky ligj përcaktoi format
kryesore të mbajtjes së kontabilitetit, të vlerësimit të elementëve të llogarive
vjetore dhe të formës së ndërtimit të tyre. Ai u plotësua me Planin Kontabël të
Përgjithshëm, i cili zbërthente rregullat kryesore të kontabilitetit dhe përcaktonte
planin e llogarive që do të shërbente për të gjitha shoqëritë, me përjashtim të
sektorit publik dhe atij bankar. Gjatë kësaj faze u punua edhe me ligjin për
shoqëritë tregtare i cili përcaktonte edhe rregullat e publikimit të llogarive vjetore
dhe aspekte të auditimit të tyre. Më pas u përgatitën edhe manuale të
kontabilitetit për sektorin bankar, sektorin publik dhe KESH-in etj. Në këtë kohë
filloi edhe rregullimi i profesioneve të pavarura. Kështu në vitin 1998 me vendim
qeverie filloi liçensimi i Kontabilistëve të Miratuar dhe i Ekspertëve kontabël të
autorizuar.
II. Faza e dytë përfshin vitin 2004 e në vijim. Në këtë periudhë del ligji i ri me nr.
9228 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” i cili u miratua nga parlamenti
në Prill të vitit 2004 dhe hyri në fuqi në janar të vitit 2006. Ai është një ligj që i
hapi rrugën zhvillimit të kontabilitetit nëpërmjet standardeve kombëtare dhe
ndërkombëtare. Në vitin 2006 u publikuan Standardet Kombëtare të
Kontabilitetit që janë futur për zbatim në janar të vitit 2008. Ndërsa nga 1 janari
2015 janë futur në zbatim standardet kombëtare të përmirësuara të kontabilitetit.
Ata janë përmirësuar për t’ju përshtatur zhvillimeve ekonomike të Shqipërisë dhe
janë në përputhje me SNRF për NVM.
Aktualisht në vendin tonë struktura e raportimit financiar është e organizuar në 3 nivele:
Në nivelin e parë përfshihen njësitë ekonomike që zbatojnë SNRF-të. Këtu bëjnë pjesë:
Page 51
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
51
a) Njësi ekonomike të listuara dhe me interes publik siç janë: bankat e nivelit të dytë,
shoqëritë e sigurimeve dhe risigurimeve, fondet e letrave me vlerë edhe kur ato nuk janë
të listuara në një bursë zyrtare letrash me vlerë dhe
b) Njësitë e tjera ekonomike të mëdha, të palistuara kur ato kanë realizuar dy vitet e fundit
njëkohësisht këto dy kritere:
të ardhurat vjetore mbi 1,250,000,000 lekë;
numrin mesatar vjetor të punonjësve mbi 100 persona.
Në nivelin e dytë përfshihen njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme që zbatojnë 14
SKK. Sipas ligjit nr. 10042 “Për ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme” datë 22.12.2008
njësi të vogla konsiderohen ato që kanë numër punonjësish më të vogël se 50 dhe një
xhiro vjetore apo bilanc total vjetor me pak se 50 milion lekë. Ndërsa njësi të mesme
konsiderohen ato njësi që kanë 50 – 250 punonjës dhe një xhiro vjetore apo bilanc total
vjetor 50 – 250 milionë lekë.
Në nivelin e tretë janë mikronjësitë të cilat bëjnë raportimin mbi bazën e SKK 15. Sipas
SKK 15 dhe ligjit nr. 10042 “Për ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme”, mikronjësi quhet
një njësi ekonomike ku punësohen më pak se 10 persona dhe që ka një shifër afarizmi
dhe/ose bilanc total vjetor jo më të madh se 10 milionë lekë.
Nga ndarja e mësipërme mund të themi që për nivelin e parë të njësive ekonomike, KKK
i ka përkthyer SNRF dhe i ka përditësuar çdo ditë me ndryshimet e reja dhe aktualisht
kemi në përdorim 29 SNK (SNRF) dhe 13 SNRF.
Ndërsa për nivelin e dytë dhe të tretë në janar të vitit 2015 ka vënë në zbatim SKK-të e
përmirësuara. 15 SKK të kontabilitetit të përmirësuara janë:
SKK 1 Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasqyrave financiare
SKK 2 Paraqitja e Pasqyrave Financiare
SKK 3 Instrumentet Financiare
SKK 4 Inventarët
SKK 5 Aktivet Afatgjata Materiale dhe Aktivet Afatgjata Jomateriale
SKK 6 Provizionet, Detyrimet dhe Aktivet e Kushtëzuara
SKK 7 Kontabilizimi i qirave
SKK 8 Të ardhurat
SKK 9 Kombinimet e bizneseve dhe Konsolidimi
SKK 10 Grantet dhe forma të tjera të Ndihmës
SKK 11 Tatimi mbi Fitimin
SKK 12 Efekti i ndryshimeve të kurseve të këmbimit
SKK 13 Aktivet Biologjike dhe marrëveshjet konçesionare
SKK 14 Trajtimi kontabël i Investimeve në Pjesëmarrje dhe Sipërmarrje të Përbashkëta
SKK 15 Mbi parimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar nga mikronjesite ekonomike
Page 52
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
52
Aktualisht KKK ka përfunduar punën për një standard të veçantë për OJF, SKK 16, i cili
është miratuar nga MF dhe ka hyrë në zbatim më 1 Janar 2016.
Sipas ligjit 7638 “Për shoqëritë tregtare” kemi këto forma juridike të organizimit të
bizneseve: (1)Shoqëritë kolektive; (2)Shoqëritë komandite; (3)Shoqëritë me përgjegjësi
të kufizuar dhe (4)Shoqëritë anonime.
Përsa i përket rregullave të kontabilitetit janë të mësipërmet. Por, po ky ligj përcakton
edhe shoqëritë që duhet t’i nënshtrohen auditimit vjetor. Rregullat jepen në tabelën e
mëposhtme:
Tabela 2.1: Auditimi sipas formave juridike të organizimit të njësive
Tipi i njësisë Kërkesat e detyrueshme të auditimit
SHPK Duhet të caktojnë një auditues nëse kapërcejnë 2 nga kriteret e
mëposhtme:
1. Aktivet e bilancit në 6 milion lekë (48618 €)
2. Shitjet vjetore prej 12 milion lekë (97236 €)
3. Mesatarisht 10 punonjës
SHA të listuara Duhet të caktojnë dy auditues
SHA të palistuara me
një kapital deri në 20
milion lekë, duke
përfshirë edhe
Ndërrmarrjet Shtetërore
Duhet të caktojnë 1 auditues
SHA të palistuara me
një kapital deri në 20
milion lekë, duke
përfshirë edhe
Ndërrmarrjet Shtetërore
Duhet të caktojnë 2 auditues
Bankat Duhet të caktojnë 1 ose dy auditues sipas të dhënave të
mësipërme
Shoqëritë e Sigurimeve Duhet të caktojnë 1 ose dy auditues sipas të dhënave të
mësipërme Burimi: Shqipëria - ROSC mbi kontabilitetin dhe auditimin (2006)
Ky ligj ka ndryshuar me ligjin nr 10091 datë 05.03.2009 dhe që nga ajo kohë nuk ka
pasur më ndryshime. Sipas këtij ligji i nënshtrohen auditimit njësitë e mëposhtme:
a) të gjitha shoqëritë tregtare, pavarësisht nga forma e tyre, të cilat zbatojnë
standardet ndërkombëtare të raportimit financiar;
b) të gjitha shoqëritë aksionare, të cilat zbatojnë për raportimin financiar standardet
kombëtare të kontabilitetit;
c) shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar, të cilat zbatojnë për raportimin financiar
standardet kombëtare të kontabilitetit, kur në mbyllje të periudhës kontabël tejkalojnë dy
prej tre treguesve të mëposhtëm:
Page 53
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
53
i) totali i aktiveve të bilancit, në mbyllje të periudhës kontabël përkatëse, arrin ose e
kalon shumën prej 40 milionë lekësh;
ii) shuma e të ardhurave nga veprimtaria ekonomike (qarkullimi) në atë periudhë
kontabël arrin ose e kalon shumën prej 30 milionë lekësh;
iii) ka, mesatarisht, 30 të punësuar gjatë periudhës kontabël.
Pasqyrat financiare në Shqipëri përgatiten për një periudhë kontabël të barabartë me vitin
kalendarik dhe duhet të dorëzohen deri më 31 Mars të vitit pasardhës. Ata përgatiten në
monedhën vendase lekë.
Pra, si përfundim, mund të themi që Shqipëria sipas të dhënave të mësipërme i është
përshtatur mjaft mirë kërkesave të Bashkimit Evropian. Disavantazhi kryesor i saj mbetet
ende mospërputhja e legjislacioneve.
Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve, të hartuar nga Banka Botërore,
përveç sektorit bankar cilësia e pasqyrave të tjera financiare lë për të dëshiruar. Cilësia
më e lartë e pasqyrave të sektorit bankar vjen si rezultat i monitorimit dhe nxitjes për
zbatim të SNK (SNRF)-ve nga ana e Bankës Qendrore të Shqipërisë, kufizimit të
shoqërive audituese që lejohet të kryejnë auditimin e tyre dhe aftësisë së bankave për të
tërhequr profesionistë të kualifikuar pranë tyre. Ndërsa cilësia e dobët e pasqyrave
financiare të përgatitura nga njësitë e tjera vjen nga kërkesa e kufizuar për informacion
nga palët e treta, dominimi i raportimit për qëllime tatimore në mungesë të qëllimeve të
tjera, nxitja e kufizuar për zbatim të SNK (SNRF)-ve dhe SKK-ve nga autoritetet
përkatëse dhe aftësitë e kufizuara të kontabilistëve dhe audituesve. Si rezultat i dobësisë
që paraqesin pasqyrat financiare, në raport thuhet se bankat nuk u besojnë pasqyrave për
të dhënë kredi. Bankat i marrin vendimet e tyre duke u mbështetur tek disa faktorë të tjerë
siç janë: shuma e kolateralit, parashikimet e ecurisë së biznesit, vizitat që ata vetë kryejnë
pranë njësive ekonomike, pasqyrat financiare që tregojnë situatën reale të njësisë
ekonomike etj.
2.3 Zhvillimet e kontabilitetit në Kosovë
Zhvillimi i kontabilitetit në Kosovë mund të shihet në 2 periudha:
1. Periudha e paraluftës; Kontabiliteti në Kosovë ishte në përputhje me legjislacionin
e Jugosllavisë. Në bazë të këtij legjislacioni, ishin hartuar standardet jugosllave të
kontabilitetit, të cilat nuk zbatohen më në Kosovë që nga viti 1999. Këto
standarde përfshinin edhe planin kontabël unik për te gjithë territorin e
Jugosllavisë, duke përfshirë edhe kodin numerik, që ishte i zbatueshëm për të
gjitha kompanitë.
2. Periudha e pasluftës; Kontabiliteti në Kosovë ka pasur zhvillime pozitive. Në vitet
e para kontabiliteti rregullohej me ligjet sipas rrregullores së UNMIK-ut 2001/30.
Sipas kësaj rregulloreje u krijua Bordi i Kosovës për Standardet e Raportimit
Page 54
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
54
Financiar, i cili në vitin 2002 hartoi SKK të mbështetura në SNK (SNRF). Janë 18
SKK, të cilat zbatohen edhe sot. Ato janë:
SKK 1 Prezantimi i pasqyrave financiare
SKK 2 Stoqet
SKK 3 Patundshmëria, impiantet dhe pajimet
SKK 5 Fitimi apo humbja neto për periudhën, zërat e jashtëzakonshëm, ndryshimet në
vlerësimet kontabël, ndryshimet në politikat kontabël, dhe gabimet fondamentale
SKK 6 Të hyrat
SKK7 Kontabiliteti për grantet nga qeveria dhe shpalosja e asistencës së qeverisë
SKK8 Pasqyrat e rrjedhës së keshit
SKK10 Shpalosjet e palëve të ndërlidhura
SKK11 Efektet e ndryshimeve në kurset e këmbimit në valutë të huaj
SKK12 Tatimet mbi fitimin
SKK13 Lizingët (lizingu)
SKK14 Instrumentet financiare
SKK15 Pasuritë e paprekshme
SKK16 Kontratat e ndërtimit
SKK17 Provizionet, detyrimet kontingjente dhe pasuritë kontingjente
SKK18 Ngjarjet pas datës së pasqyrës së bilancit
SKK19 Fitimet për aksion
Ky bord gjithashtu merrej edhe me çertifikimin dhe liçencimin e kontabilistëve dhe
audituesve. SKK-të përdoreshin nga njësitë e vogla dhe të mesme të Kosovës, ndërsa të
tjerat zbatonin SNK (SNRF) -të.
Ndërsa, në vitin 2011 u aprovua ligji nr. 04/L – 014 “Për kontabilitetin, raportimin
financiar dhe kontrollin”, i cili përcaktoi si autoritet përgjegjës për kontabilitetin
Këshillin e Kosovës për Raportimin Financiar (KKRF). Sipas këtij ligji shoqëritë tregtare
për qëllim të raportimit financiar klasifikohen në:
1. Shoqëri tregtare të mëdha që plotësojnë këto kritere:
Qarkullimi vjetor i tyre është më i madh se 4 milion €
Asetet bruto në bilancin e gjendjes më të mëdha se 2 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar më i madh se 50
punonjës
2. Shoqëri tregtare të mesme që plotësojnë këto kritere:
Page 55
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
55
Qarkullimi vjetor i tyre është më i madh se 2 milion € dhe më i vogël se
4 milion €
Asetet bruto në bilancin e gjendjes më të mëdha se 1 milion € dhe më të
vogël se 2 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar më i madh se 10
punonjës dhe më i vogël se 50.
3. Shoqëri tregtare të vogla që plotësojnë këto kritere:
Qarkullimi vjetor i tyre është më i madh se 50000€ dhe më i vogël se 2
milion €
Asetet bruto në bilancin e gjendjes më të mëdha se 25000€ dhe më i
vogël se 1 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar deri në 10 punonjës
4. Mikrondërrmarrjet që plotësojnë këto kritere:
Qarkullimi vjetor i tyre është më pak se 50000 €
Asetet bruto në bilancin e gjendjes më pak se 25000 €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar deri në 10 punonjës
Sipas këtij ligji, kontabiliteti dhe auditimi i 3 llojeve të para të shoqërive i nënshtrohen
SNK (SNRF)-ve ndërsa lloji i katërt rregullohet nga KKRF. Megjithatë në ligj ka
mangësi përsa i përket cilësimit të përdorimit të SKK-ve.
I nënshtrohen auditimit shoqëritë tregtare të mëdha dhe të mesme, ndërsa të tjerat nuk e
kanë këtë detyrim.
Pasqyrat financiare të njësive ekonomike hartohen për një periudhë kontabël të barabartë
me vitin kalendarik dhe duhet të dorëzohen deri më datë 30 prill të vitit pasardhës. Ato
përgatiten në monedhën vendase euro.
Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për Kosovën, të hartuar nga
Banka Botërore, cilësia e raportimit financiar në Kosovë vazhdon të mbetet në nivel të
ulët, përveç pasqyrave financiare të institucioneve financiare, të audituara, të cilat
konsiderohen në një nivel më të lartë. Cilësia e ulët e pasqyrave financiare vjen edhe nga
niveli profesional i ulët i hartuesve të tyre, pavarësisht se vitet e fundit vihet re një
përmirësim i dukshëm në këtë fushë. Gjithashtu cilësia e ulët vjen edhe si rezultat i
kërkesave për pasqyra të ndryshme nga përdorues të ndryshëm, pra sasia mbi cilësinë.
Edhe cilësia e auditimit lë për të dëshiruar. Kjo sepse KKRF nuk ushtron kontrolle të
herëpashershme mbi njësitë audituese, pavarësisht prej kërkesave të herëpashershme për
dokumentacion dhe mos rinovimit automatik të liçensave të audituesve.
2.4 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Maqedoni
Maqedonia e fitoi pavarësinë nga Republika e Jugosllavisë në vitin 1991, por zhvillimi i
saj ekonomik linte për të dëshiruar. Kjo, për shkak të luftrave dhe të konflikteve të
vazhdueshme brenda për brenda vendit. Por që nga nënshkrimi i marrëveshjes së
Stabilizim Asocimit e më pas Maqedonia arriti të mbante një stabilitet ekonomik dhe të
drejtohej drejt vendeve të Evropës Perëndimore. Maqedonia u bë kandidate për të hyrë
në Bashkimin Evropian në vitin 2005.
Page 56
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
56
Por perspektivat e zhvillimit të kontabilitetit fillojnë që në vitin 1998 kur Maqedonia
vendosi që ta bazonte kontabilitetin e saj sipas SNK (SNRF)-ve.
Për këtë ajo iu nënshtrua një vale përkthimesh të këtyre standardeve dhe aplikimit të tyre
në ekonomi.
Këtu mund të përmendim (Gjorgieva, T., 2011):
1. Përkthimet e vitit 1999 të SNK (SNRF)-ve. Pasi u përkthyen SNK (SNRF)-të u
publikuan në fletoren zyrtare të Republikës së Maqedonisë dhe u lanë për
referencë në ndërtimin e Pasqyrave Financiare. Maqedonia duhej t’i përmbahej
këtij përkthimi edhe pas vitit 1999 dhe kjo bënte që ndryshimet në SNK (SNRF)
të mos reflektoheshin në kohë. Prandaj u la detyrë nga ROSC 2003 të bëheshin
përmirësimet e SNK (SNRF)-ve, në mënyrë që ata të ishin të përditësuara me çdo
ndryshim të publikuar nga BSNK.
2. Përkthimet e vitit 2005 të SNK (SNRF)-ve. Ky u realizua gjatë vitit 2004 dhe këtë
herë përveç SNK (SNRF)-ve me ndryshime u përkthyen edhe SNRF-të dhe
interpretimet e KIRFN. Ata u publikuan në fletoren zyrtare të Republikës së
Maqedonisë po gjatë këtij viti. Megjithë rekomandimet e bëra nga Raporti mbi
observimin e standardeve dhe kodeve, të përgatitur nga Banka Botërore për
përditësime të herëpashershme Maqedonia vazhdonte të kishte mungesa në këtë
plan. Prandaj nevojitej një organizëm i veçantë në këtë drejtim.
3. Përkthimet e vitit 2010 të SNK (SNRF). Në këtë rast ligji i ri për kontabilitetin
përmbante të gjitha SNK (SNRF)-të, SNRF-të, interpretimet KIRFN dhe
interpretimet e BSNK (SNRF), përveç SNK (SNRF) 10 “Ngjarjet pas datës së
Pasqyrës së Pozicionit Financiar”, SNRF 9 “Instrumentat financiarë” dhe KIRFN
18 “Transferimi I aktiveve nga klientët” dhe KIRFN 19 “Shlyerja e detyrimeve
me instrumentat e kapitalit neto” të cilat nuk u përkthyen, rrjedhimisht nuk u
publikuan dhe nuk ishin të detyrueshme për zbatim.
Që nga kjo kohë nuk ka pasur më përkthime dhe përditësime të SNK (SNRF)-ve.
Sipas ligjit të shoqërive tregtare, njësitë ekonomike në Maqedoni i ndajmë në:
1. Shoqëri tregtare të mëdha që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat torale vjetore janë më të mëdha se 10 milion €
Aktivet totale mesatare më të mëdha se 11 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar më i madh se 250
punonjës
2. Shoqëri tregtare të mesme që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë 2 – 10 milion €
Aktivet totale mesatare më pak se 2 – 11 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është 50 – 250
punonjës.
3. Shoqëri tregtare të vogla që plotësojnë këto kritere:
Qarkullimi vjetor i tyre është më i madh se 50000€ dhe më i vogël se 2
milion €
Aktivet totale mesatare më pak se 2 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar 10 – 50 punonjës
4. Mikronjësitë që plotësojnë këto kritere:
Page 57
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
57
Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 50000 €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar deri në 10 punonjës
Për t’u konsideruar secili lloj i kompanive duhet të përmbushen të paktën 2 nga 3 kushtet
e mësipërme. Po sipas ligjit të mësipërm të gjitha mikronjësitë dhe njësitë e vogla do të
përdorin SNRF-të për NVM, ndërsa të tjerat do të përdorin të gjitha SNK (SNRF)-të e
tjera.
Ndërsa përsa i përket auditimit në këtë ligj specifikohet që të gjitha njësitë e mëdha dhe të
mesme i nënshtrohen auditimit nga një auditues i jashtëm, ndërsa për njësitë e vogla dhe
mikronjësitë nuk kërkohet një gjë e tillë.
Pasqyrat financiare të njësive ekonomike hartohen për një periudhë kontabël të barabartë
me vitin kalendarik dhe duhet të dorëzohen deri më datë 30 prill të vitit pasardhës. Ato
përgatiten në monedhën vendase dinari maqedonas.
Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për Maqedoninë, cilësia e
raportimit financiar të njësive ekonomike varet nga madhësia e njësisë, lloji i industrisë
në të cilën operon dhe statusi i listimit të saj në bursë. Pra duke u nisur nga kjo thuhet se
cilësia e raportimit financiar në institucionet financiare siç janë: bankat, agjensitë e
sigurimeve etj, është e një niveli më të lartë se në njësitë ekonomike të tjera. Të parat
përdorin totalisht SNRF-të, ndërsa të tjerat standardet kombëtare të Maqedonisë të
përziera me SNRF-të. Një problem tjetër që ndikon tek cilësia është edhe përditësimi i
standardeve dhe përkthimi i tyre. Ende nuk ka një autoritet përkatës, i cili të merret me
një detyrë të tillë. Kjo detyrë vazhdon të realizohet nga Ministria e Financave. Tek cilësia
dhe zbatimi i SNRF-ve ndikon edhe statusi i audituesve. Në raport thuhet, se njësitë të
cilat auditohen nga rrjetet ndërkombëtare të audituesve janë më tepër në përputhje me
SNRF-të se të tjerat, gjë që rrit në mënyrë indirekte cilësinë e tyre të raportimit financiar.
Faktor tjetër ndikues mbi cilësinë është edhe ndërtimi i pasqyrave financiare për t’iu
përshtatur legjislacioneve tatimore se sa rregullave që paraqiten tek SNK (SNRF)-të,
veçori kjo e pothuajse të gjitha shteteve të Ballkanit Perëndimor.
2.5 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Serbi
Detyrimi ligjor për të përgatitur pasqyrat financiare të bilancit, pasqyrën e të ardhurave
dhe shpenzimeve dhe pasqyrën e inventarëve i ka fillimet e tij në ligjin tregtar, i cili
konfirmohet nga një dokument francez i titulluar “The Decrees of Comerce” në vitin
1673. Ndërsa përsa i përket Republikës së Jugosllavisë, pjesë e së cilës ishte edhe Serbia,
fillimet e dokumentuara janë pas afro 3 shekujsh, përkatësisht në vitin 1937 me
publikimin e legjislacionit tregtar të mbështetur në legjislacionin tregtar gjerman. Ky ligj
nuk u aplikua kurrë i plotë.
Më pas nga mesi i viteve ’80 kemi fillimet e harmonizimit të legjislacionit të Republikës
së Jugosllavisë me atë ndërkombëtar. Kjo, erdhi si pasojë e investimeve, që bëri Banka
Botërore në fushën e prodhimit bujqësor gjatë këtyre viteve. Në vitin 1986 Këshilli
Federal Ekzekutiv firmosi një marrëveshje për përgatitjen dhe adoptimin e standardeve
jugosllave të kontabilitetit (SKJ) me Federatën e Kontabilistëve dhe Financierëve. Pas
kësaj u hartua ligji tregtar i cili u quajt Ligji mbi Kontabilitetin. Për herë të parë ligji
Page 58
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
58
përshkruante mbajtjen e kontabilitetit, ndërtimin e pasqyrave financiare dhe auditimin e
tyre.
Ligji mbi kontabilitetin bëri që Federata e Kontabistëve dhe Financierëve të Serbisë të
dedikohej në përkthimin dhe implementimin e SKJ-ve. Në vitin 1992 Federata publikoi
30 standarde kombëtare të Jugosllavisë. Ndërsa në vitin 1993 ajo publikoi 2 SKJ; SKJ 31
“Profesioni kontabël” sipas të cilit duhej që një profesionist të mbante librat e njësisë
ekonomike dhe më pas të përgatiste pasqyrat financiare të saj dhe SKJ 33 “Programet e
kontabilitetit” sipas të cilit u vendos identifikimi i liçencave të kontabilitetit dhe
standardizimit të programeve kompjuterike. Mund të thuhet, se që nga viti 1993
Republika Federale e Jugosllavisë kishte standardet dhe rregulloret e veta të kontabilitetit
në përputhje me SNK (SNRF)-të. Pesë vite më vonë u hartua SKJ 34 “Mbi pasqyrat
financiare të konsoliduara”
Pas kësaj ligji i kontabilitetit është përmirësuar shpeshherë dhe janë bërë ndryshime mbi
të. Në vitin 2002, u ndryshua ligji për kontabilitetin duke propozuar zëvendësimin e SKJ-
ve me SNK (SNRF)-të. Në Republikën e Serbisë rregullimi dhe organizimi i profesionit
kontabël bëhet sipas Ligjit për Kontabilitetin dhe Auditimin dhe realizohet nga Dhoma e
Audituesve të Çertifikuar dhe nga Këshilli Kombëtar I Kontabilitetit.
Më 16 Korrik 2013 në Serbi u miratua nga Parlamenti Ligji i ri “Për Kontabilitetin dhe
Auditimin” që zuri vendin e ligjit të vjetër. Sipas tij kemi ndarjen në katër lloje të njësive
ekonomike:
1. Shoqëri tregtare të mëdha që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më të mëdha se 35 milion €
Aktivet totale mesatare më të mëdha se 17.5 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar më i madh se 250
punonjës
2. Shoqëri tregtare të mesme që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 8.8 - 35 milion €
Aktivet totale mesatare më pak se 4.4 – 17.5 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është më 50 – 250
punonjës.
3. Shoqëri tregtare të vogla që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë 0.7 – 8.8 milion €.
Aktivet totale mesatare 0.35 – 4.4 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është 10 – 50
punonjës
4. Mikronjësitë që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 700000 €
Aktivet totale mesatare janë deri në 350000 €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar deri në 10 punonjës
Për t’u konsideruar secili lloj i kompanive duhet të përmbushen të paktën 2 nga 3 kushtet
e mësipërme. Edhe në Serbi sikurse edhe në shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor
SNRF-të përdoren për të gjitha njësitë ekonomike të listuara dhe institucionet financiare.
Ndërsa për kontabilizimin në NVM përdoren SNRF-të për NVM.
Page 59
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
59
Pasqyrat financiare të të gjitha njësive duhet të dorëzohen deri në fund të muajit shkurt të
vitit pasardhës. Pasqyrat financiare të njësive të mëdha do të dorëzohen së bashku me
raportin e audituesit deri më 30 qershor të vitit pasardhës, ndërsa pasqyrat financiare të
konsoliduara duhet te dorëzohen së bashku me raportin e audituesit deri më 31 korrik të
vitit pasardhës. Ato përgatiten në monedhën vendase dinari serb.
Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për Serbinë, cilësia e
informacionit kontabël në Serbi mbetet në nivele të ulëta përveç rastit të njësive të mëdha
dhe institucioneve financiare, veprimtaria e të cilave është në përputhje me SNK (SNRF)-
të dhe transparenca e tyre është më e madhe. Pasqyrat financiare të njësive ekonomike
ndërtohen në përputhje me legjislacionin tatimor dhe shpeshherë kanë devijime nga SNK
(SNRF)-të. Kjo shpjegon edhe cilësinë e ulët të raportimit financiar. Pasqyrat financiare
të njësive ekonomike konsiderohen si joreale, prandaj edhe bankat për kreditimin e tyre
përdorin më tepër kolateralin se sa pasqyrat.
2.6 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Bosnje Hercegovinë
Pasi ndoqi luftën shkatërruese gjatë 4 viteve në Bosnjë dhe Hercegovinë, Marrëveshja e
Paqes e Dejtonit (World Bank, 2010), e vendosur në dhjetor 1995 vendosi të krijonte një
strukturë qeverisëse të decentralizuar, që përbëhej nga Këshilli i Ministrave në nivel
shtetëror dhe 2 entitete të mëdha të pavarura: Federata e Bosnje Hercegovinës dhe
Republika Srpska. Distrikti i Brcko iu shtua kësaj strukture në vitin 1999. Secili prej
këtyre entiteve kishte institucionet e veta të pavarura, duke përfshirë këtu edhe Ministrinë
e Financave.
Bosnja dhe Hercegovina në qershor të vitit 2008, nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizim
Asocimit me BE. Kjo marrëveshje përshkruan edhe hapin e parë që bëri ajo për t’u futur
në BE, duke marrë përsipër që të drejtonte kuadrin e saj ligjor dhe institucional drejt
kërkesave të BE. Në vitin 2009 dhe 2010 të dy entitetet kanë adoptuar SNRF dhe SNA,
për t’u përshtatur me kërkesat e BE, por aplikimi i tyre në BH mbetet ende një sfidë më
vete.
Në BH përkthimi i SNK (SNRF)-ve në gjuhën amtare është në nivele të ulta, janë
përkthyer vetëm pjesët më të nevojshme ose thelbësore deri në vitin 2010. BH po
bashkëpunon me Kroacinë për ta kryer një detyrë të tillë. Ndërsa RS i ka përkthyer SNRF
që nga viti 2005. Kjo ka ardhur si rezultat i bashkëpunimit të saj me Serbinë. Autoriteti
përgjegjës për kontabilitetin dhe auditimin në BH dhe RS është Komisioni i Kontabilitetit
dhe Auditimit, i cili u krijua në vitin 2005 dhe ka 7 anëtarë: nga 3 përfaqësues të të dy
entiteve dhe një të distriktit të Brckos. Ky komision rregullon kontabilitetin dhe aplikimin
e SNRF dhe SNA në BH.
Në nëntor të vitit 2010 Shoqata e Kontabilistëve dhe Audituesve të RS u pranua me të
drejta të plota, si anëtare e IFAC, ndërsa Shoqata e Kontabilistëve, Audituesve dhe
Financierëve të Bosnjës u pranua si anëtare e asociuar.
Që nga viti 2004 BH ka adoptuar një mekanizëm për harmonizimin e rregulloreve dhe
ligjeve mbi kontabilitetin dhe auditimin me një ligj, që shërben si bazë për kontabilitetin
dhe auditimin ndërmjet dy entiteve. Megjithatë, secili prej entiteve ka pjesë specifike të
ligjeve të saj.
Page 60
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
60
Ligji aktual që përdor BH për të rregulluar kontabilitetin e saj është Ligji mbi
Kontabilitetin dhe Auditimin në Federatën e BH. Ai është një ligj i vitit 2009, që vazhdon
të përdoret edhe sot. Sipas tij njësitë ekonomike në BH ndahen në: njësi ekonomike të
vogla, të mesme dhe të mëdha:
1. Njësi ekonomike të mëdha që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më të mëdha se 8 milion BAM5
Aktivet totale mesatare më të mëdha se 4 milion BAM
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar më i madh se 250
punonjës
2. Njësi ekonomike të mesme që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 2 - 8 milion BAM
Aktivet totale mesatare më pak se 1 – 4 milion BAM
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është 50 – 250
punonjës.
3. Njësi ekonomike të vogla që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më të vogla se 2 milion BAM.
Aktivet totale mesatare më të vogla se 1 milion BAM
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është më i vogël se 50
punonjës
Për t’u konsideruar secili lloj i kompanive duhet të përmbushen të paktën 2 nga 3 kushtet
e mësipërme.
Të gjitha njësitë ekonomike të mësipërme janë të detyruara të ndërtojnë pasqyra
financiare në përputhje me SNK (SNRF)-të dhe SNK (SNRF)-të për NVM, për periudhën
kontabël që është e barabartë me vitin kalendarik. Përjashtime bëjnë njësitë ekonomike
që janë filial të njësive të huaja kur periudha kontabël nuk përputhet me vitin kalendarik,
ata duhet të përgatitin pasqyra financiare për të njëjtën periudhë si njësia mëmë. Pasqyrat
financiare të konsoliduara duhet të dorëzohen pranë Administratës Tatimore deri më 30
prill të vitit pasardhës. Këto pasqyra duhet të firmosen nga një person që mban titullin
KM dhe duhet të dorëzohen brenda ditës së fundit të muajit shkurt të vitit pasardhës. Ato
duhet të paraqiten në monedhën vendase marka boshnjake (BAM ose KM). Ndërsa
njësitë e mesme dhe të mëdha duhet të përgatisin edhe pasqyrat financiare 6 – mujore dhe
duhet t’i dorëzojnë ato brenda datës 31 korrik të vitit aktual.
Pasqyrat financiare të njësive të mesme, të mëdha, të listuara në bursa dhe njësitë mëma
duhet t’i nënshtrohen auditimit. Pasqyrat financiare së bashku me raportin e audituesit për
këto njësi duhet të dorëzohen pranë DPT brenda datës 31 dhjetor të vitit pasardhës.
Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për BH thuhet se raportimi
financiar i njësive ekonomike në Federatën e BH nuk është në përputhje të plotë me SNK
(SNRF)-të. Sipas tyre shkak është mospërcaktimi i datës së saktë të hyrjes në fuqi të
SNRF dhe rregullimeve të pasqyrave në përputhje me rregullat vendase të kontabilitetit.
Disa njësi janë në përputhje të plotë më SNRF-të e disa jo. Edhe për bankat dhe agjensitë
e sigurimit është e njëjta gjë. Nuk janë në përputhje me SNRF-të. Bankat i ndërtojnë
5 Kursi aktual I këmbimit 1BAM = 0.51€
Page 61
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
61
pasqyrat e tyre financiare në përputhje me SNK (SNRF)-të, por ato ndryshohen nga
Agjensia e Mbikqyrjes së Bankave, e cila i përshtat me rregullat vendase, ndërsa pasqyrat
financiare të shoqërive të sigurimit janë të ndërtuara në përputhje rregullat vendase të
kontabilitetit.
Edhe përsa I përket RS kemi mospërputhje ndërmjet ndërtimit të pasqyrat financiare sipas
SNRF. Mund të thuhet se sikurse edhe te Federata e BH ka ndërlidhje të SNK (SNRF)-ve
me rregullat vendase.
Së fundmi mund të themi se pavarësisht se pasqyrat financiare i janë nënshtruar auditimit,
kjo nuk përcakton nëse ato janë cilësore apo jo. Duhet vlerësuar cilësia e auditimit; një
auditim cilësor çon në në një raportim financiar cilësor. Sipas BB, një gjë e tillë nuk vihet
re në BH.
Gjithashtu një ndikim tjetër negativ mbi cilësinë e informacionit kontabël është edhe
përkthimi i SNRF, gjë që bëhet në mënyrë të ngadaltë dhe autoritet përgjegjës për të është
Ministria e Financave.
2.7 Zhvillimet e kontabilitetit në Mal të Zi
Mali i Zi e fitoi pavarësinë në Qershor të vitit 2006 nga Serbia dhe që atëherë ka si synim
të tij integrimin në Bashkimin Evropian. Edhe Bashkimi Evropian nga ana tjetër e ka bërë
Malin e Zi kandidat për t’u pranuar në të.
Mali i Zi, si shtet më vete ka rregulloret dhe ligjet e veta dhe një ndër ta është edhe ligji
“Mbi kontabilitetin dhe Auditimin” i cili rregullon raportimin financiar të të gjitha njësive
ekonomike. Përveç këtij ai ka edhe rregullore të veçanta shtesë në lidhje me raportimin
financiar të bankave dhe institucioneve të tjera financiare.
Ligji “Mbi Kontabilitetin dhe Auditimin” u vendos për herë të parë në vitin 2002 dhe u
përmirësua më vonë në vitin 2005. Ky ligj vazhdon të ekzistojë edhe tani pas 10 vitesh.
Sipas këtij ligji u bë bashkimi i dy organizmave profesionale, që ekzistonin deri atëherë,
Bashkimit të Kontabilistëve dhe Audituesve të Malit të Zi dhe Shoqatës së Kontabilistëve
dhe Financierëve të Malit të Zi në një organizëm, që ishte Këshilli i Kontabilistëve dhe
Financierëve të Malit të Zi. Ky këshill përfaqësonte autoritetin përgjegjës për
kontabilistët dhe audituesit në Malin e Zi. Sipas ligjit të vitit 2002 të gjitha njësitë
ekonomike në Mal të Zi duhej të zbatonin SNK (SNRF)-të e kontabilitetit, ndërsa ligji i
përmirësuar i vitit 2005 rekomandoi KKF të Malit të Zi të aplikonte SNRF-të për njësitë
e mëdha dhe të listuara ndërsa NVM do të zbatonin SNK (SNRF)-të për NVM.
Sipas këtij ligji njësitë ekonomike në Mal të Zi i ndajmë në 3 lloje: të vogla, të mesme
dhe të mëdha:
1. Njësi ekonomike të mëdha që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më të mëdha se 50 milion €
Aktivet totale mesatare më të mëdha se 43 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar më i madh se 250
punonjës
2. Njësi ekonomike të mesme që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 10 - 50 milion €
Aktivet totale mesatare më pak se 10 – 43 milion €
Page 62
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
62
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është 50 – 250
punonjës.
3. Njësi ekonomike të vogla që plotësojnë këto kritere:
Të ardhurat totale vjetore janë më të vogla se 10 milion €.
Aktivet totale mesatare më të vogla se 10 milion €
Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është më i vogël se 50
punonjës
Për t’u konsideruar secili lloj i kompanive duhet të përmbushen të paktën 2 nga 3 kushtet
e mësipërme.
Të gjitha njësitë ekonomike të mësipërme janë të detyruara të ndërtojnë pasqyra
financiare për periudhën kontabël që është e barabartë me vitin kalendarik. Këto pasqyra
duhet të dorëzohen në formë elektronike pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve
brenda datës 31 mars të vitit pasardhës. Ato duhet të paraqiten në monedhën vendase
euro.
Pasqyrat finaciare të njësive të mëdha, të listuara në bursa dhe njësitë mëma duhet t’i
nënshtrohen auditimit. Pasqyrat financiare së bashku me raportin e audituesit për këto
njësi duhet të dorëzohen pranë DPT brenda datës 30 qershor të vitit pasardhës.
Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për Malin e Zi thuhet se raportimi
financiar i njësive të mëdha, të listuara dhe financiare është në përputhje të plotë me
SNRF, por ka gabime matematikore, mospërputhje të shumave në pasqyra të ndryshme
financiare dhe jo vijimësi përsa i përket pasqyrimit. Ndërsa raportimi në njësitë e vogla
dhe të mesme nuk është në përputhje të plotë me standardet. Kjo vjen si rezultat i
mungesës së kërkesës së përdoruesve të tyre për aplikimin e standardeve. Ka
mospërputhje të mëdha ndërmjet kontabilizimit në këto njësi dhe SNK (SNRF)-të nuk
zbatohen plotësisht. Cilësia e raportimit financiar në bankat dhe instucionet financiare,
sidomos e atyre me kapital të huaj, është e lartë, ndërsa cilësia e raportimit financiar për
NVM mbetet në nivele të ulta. Kjo për shkak të kapacitetit të ulët profesional të
kontabilistëve dhe financierëve të Malit të Zi. Pavarësisht kësaj, bankat i kushtojnë
rëndësi pasqyrave financiare të njësive ekonomike në procesin e kredimarrjes.
Si përfundim, mund të themi që, në lidhje me Malin e Zi ka pak botime shkencore, përsa i
përket zhvillimit të kontabilitetit aty, prandaj edhe paraqitja e raportimit finaciar është e
vështirë.
2.8 Dallimet dhe ngjashmëritë përsa i përket kontabilitetit të vendeve të Ballkanit
Perëndimor
Më sipër trajtuam në veçanti kontabilitetin dhe cilësinë e informacionit kontabël në
secilin prej vendeve të Ballkanit Perëndimor. Për të arritur në një përfundim ia vlen të
bëjmë një krahasim ndërmjet këtyre shteteve. Të gjitha shtetet e BP-ve janë munduar ta
përshtasin legjislacionin e tyre në përputhje me Direktivën e Katërt dhe të Shtatë të BE.
Kjo vjen si rezultat i aspiracionit që ata kanë për t’u futur në të.
Dallimet dhe ngjashmëritë që shfaqen ndërmjet vendeve janë:
Përsa i përket ndarjes së njësive ekonomike në Shqipëri parashikohet vetëm
ndarja në njësi që i nënshtrohen SNK (SNRF)-ve dhe njësi që i nënshtrohen SKK-
Page 63
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
63
ve. Ndërsa në të gjitha legjislacionet e tjera ndarja është shumë e qartë në 3 apo 4
lloje të njësive duke pasur parasysh 3 elemente bazë: të ardhurat vjetore, totalin e
aktiveve mesatare të bilancit dhe numrin e punonjësve.
Përsa i përket periudhës kontabël për të cilën ndërtohen pasqyrat financiare është
viti kalendarik për të gjitha shtetet. Dallim bën Bosnja Hercegovina e cila ka
detyrimin e ndërtimit të pasqyrave financiare edhe për periudhën 6 mujore për
njësitë e mesme dhe të mëdha.
Monedha në të cilën ndërtohen pasqyrat financiare në të gjitha vendet është
monedha vendase, përveç Kosova dhe Mali i Zi që kanë monedhën vendase
euron.
Datat e dorëzimit të pasqyrave financiare janë të ndryshme; Shqipëria dhe Mali i
Zi deri më 31 mars të vitit pasardhës, Kosova dhe Maqedonia deri më 30 prill të
vitit pasardhës, Serbia dhe BH deri në fund të muajit Shkurt.
Auditimi i pasqyrave në Shqipëri bëhet për të gjitha njësitë që zbatojnë SNK
(SNRF)-të, shoqëritë aksionare dhe shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar që
plotësojnë kriteret, ndërsa në vendet e tjera të BP-ve auditimit i nënshtrohen
njësitë e mesme dhe të mëdha.
Të gjitha shtetet kanë një autoritet përgjegjës në lidhje me rregullat e
kontabilizimit dhe auditimit përveç Maqedonisë, ku këtë rol e luan Ministria e
Financave.
Shqipëria, Kosova dhe Serbia kanë përditësuar të gjitha ndryshimet në SNRF,
ndërsa shtetet e tjera mbeten prapa nga kjo pikpamje.
Shqipëria, Kosova dhe Bosnje Hercegovina përdorin SNRF dhe SKK për
kontabilitetin e njësive ekonomike, ndërsa shtetet e tjera përdorin vetëm SNRF.
Raportet e BB janë kryer në kohë të ndryshme, prandaj nuk mund të jenë bazë e
fortë krahasuese ndërmjet shteteve. Por, nga studime të ndryshme të kryera nga
studiuesit e fushës thuhet se cilësia e raportimit financiar në njësitë e vogla dhe të
mesme është në nivele të ulëta, ndërsa në njësitë e mëdha është në nivele më të
larta.
Faktorët më të shpeshtë që kanë ndikuar në cilësinë e raportimit financiar janë:
industria në të cilën operon njësia ekonomike dhe madhësia e saj.
Përveç Malit të Zi në të gjitha shtetet e marra në studim pasqyrat financiare të
njësive ekonomike nuk janë një mjet i besueshëm për kredimarrjen e tyre. Mjeti
bazë i përdorur është kolaterali.
Më poshtë, në tabelën 2.2, jepen në mënyrë të përmbledhur disa karakteristika të shteteve
në lidhje me zbatimin e SNK (SNRF)-ve dhe cilësinë e informacionit kontabël:
Tabela 2.2. SNRF në vendet e Ballkanit Perëndimor
Shqipëria Kosova Maqedonia Serbia Bosnje
Hercegovina
Mali i Zi
Kompanitë
që përdorin
SNRF
1. Shoqëritë e
listuara
2. Institucion
1. Shoqëritë e
listuara
2. Institucionet
1. Shoqëritë e
listuara
2. Institucionet
1. Shoqërit
ë e
listuara
1.Shoqëritë e
listuara
2.Institucione
Të gjitha
shoqërit
ë e
mëdha
Page 64
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
64
et
financiare
3. Shoqëritë
që
plotësojnë
kushtet
financiare
3. SHPK
4. Shoq e
mëdha,
mesme dhe
të vogla
financiare
3. SHPK
4. Njësitë e
mëdha dhe
të mesme
2. Instituci
onet
financia
re
3. SHPK
t financiare
3.SHPK
dhe të
listuara
përdorin
SNRF
Standardet
për NVM
SKK SKK dhe
SNRF
SNRF për
NVM për
njësitë e vogla
dhe
mikronjësitë
SNRF për
NVM
SNRF për
NVM
SNRF
për
NVM
Viti I hyrjes
në zbatim të
SNRF
2008 2012 1999 2003 2010 2003
Autoriteti
përgjegjës
për zbatimin
dhe
përditësimin
KKK KKRF MF DHAÇ
dhe KKK
KKA KKA
Cilësia e
informacionit
kontabël
Në njësitë e
vogla dhe të
mesme cilësi
e ulët, në
njësitë e
mëdha dhe
institucionet
financiare
cilësi e lartë
Në njësitë e
vogla dhe të
mesme cilësi e
ulët, në njësitë
e mëdha dhe
institucionet
financiare
cilësi e lartë
Në njësitë e
vogla dhe të
mesme cilësi e
ulët, në njësitë
e mëdha dhe
institucionet
financiare
cilësi e lartë
Në njësitë
e vogla
dhe të
mesme
cilësi e
ulët, në
njësitë e
mëdha
dhe
institucion
et
financiare
cilësi e
lartë
Në njësitë e
vogla dhe të
mesme cilësi
e ulët, në
njësitë e
mëdha dhe
institucionet
financiare
cilësi e lartë
Në
njësitë e
vogla
dhe të
mesme
cilësi e
ulët, në
njësitë e
mëdha
dhe
instituci
onet
financiar
e cilësi e
lartë
Faktorët që
ndikojnë mbi
cilësinë e
informacionit
kontabël
1.Monitorimi
dhe nxitja
për zbatim e
SKK dhe
SNK (SNRF)
2.Kërkesa e
1.Auditimi i
PF në nivel të
dobët
2.Niveli
professional i
hartuesve
1.Madhësia e
njësisë
2.Lloji i
industrisë
3.Statusi i
listimit në
1.Legjisla
cioni
tatimor
mbi SNRF
2.PF
joreale
1.Raportimi
financiar ka
mospërputhje
me SNRF
2.Mosrakordi
m ndërmjet
1.
Kapacite
ti i ulët
profesio
nal i
kontabili
stëve
Page 65
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
65
kufizuar për
informacion
nga palët e
treta
3Aftësitë
profesionale
të
kontabilistëv
e dhe
audituesve
4.Dominimi i
raportimit
financiar për
qëllime
tatimore dhe
jo kontabël
5.mosbesimi
i bankave në
PF për
huadhënie
3.Kërkesa për
PF të
ndryshme nga
përdorues të
ndryshëm
4.KKRF nuk
ushtron
kontrolle mbi
audituesit
bursë
4.Përditësimi i
SNRF
5.Statusi i
audituesve
6.Legjislacioni
tatimor mbi
SNRF
3.Mosshfr
ytëzimi
nga ana e
bankave të
PF të
bizneseve
për
huadhëni
institucionev
e përkatëse
për zbatimin
e SNRF
3.Cilësia e
auditimit
4.Përditësimi
i vonuar i
SNRF
dhe
financier
ëve
2.PF të
vlefshm
e për
huadhën
ie nga
bankat
3.Mospë
rputhjev
e e
raportim
eve në
vite
4.Mospë
rputhje
me
SNRF-të
Page 66
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
66
KAPITULLI III
METODOLOGJIA E STUDIMIT DHE NDËRTIMI I HIPOTEZAVE Ky kapitull synon të trajtojë metodologjinë e përdorur për t’i dhënë përgjigje pyetjeve
kërkimore të ngritura në fillim të punimit. Ai bazohet në kapitujt e mëparshëm të
shqyrtimit të literaturës, për të përcaktuar metodat e vlerësimit të cilësisë së informacionit
kontabël. Gjatë këtij kapitulli do të shpjegohen metodat sasiore dhe cilësore të përdorura,
variablat e studimit, dizenjimi i studimit, përzgjedhja e kampionit, instrumentat e
kërkimit dhe mënyrat e mbledhjes dhe analizimit të të dhënave.
3.1 Procesi i kërkimit dhe fazat e tij
Shumë studime mbi metodat e kërkimit tregojnë një proces disa fazësh, që ne duhet të
ndjekim për të kryer një kërkim të çfarëdoshëm. Numri i fazave ndryshon nga njëri autor
tek tjetri, por sipas Saunders dhe të tjerë (2007) mund të themi që në këtë proces
përfshihen: përcaktimi i temës, rishikimi i literaturës, dizenjimi i kërkimit, grumbullimi i
të dhënave, analiza e tyre dhe dhënia e konkluzioneve dhe rekomandimeve mbi temën.
Mirëpo jo gjithmonë mund të ndiqet e njëjta linjë, pra kalimi nga njëra fazë tek tjetra.
Shpeshherë ne duhet t’i rikthehemi disa fazave per t’i rishqyrtuar dhe për t’i sistemuar
idetë tona. Pra është e nevojshme që të përcaktohet mirë qëllimi dhe objektivat e kërkimit
dhe më pas të ndiqen fazat e tjera të kërkimit. Po sipas Saunders dhe të tjerë (2007) jepet
modeli i mëposhtëm i kërkimit i organizuar sipas dhjetë fazave, i cili paraqitet në figurën
3.1.
Meqenëse tre fazat e para të kërkimit janë përmbushur tashmë gjendemi në fazën e katërt.
Pra jemi tek përcaktimi i filozofisë së kërkimit dhe metodologjisë, që do të ndiqet. Përsa i
përket filozofisë së kërkimit, në këtë studim kemi tipare të filozofisë realiste dhe
objektiviste. Kjo do të thotë që studimi tregon gjendjen reale të njësive ekonomike, duke
u bazuar në pasqyrat financiare që ato ndërtojnë dhe jo në gjykimet e kontabilistëve që i
kanë ndërtuar ato.
Metodat kërkimore që mund të përdoren gjatë një studimi janë: metodat deduktive ose
induktive. Metodat deduktive kanë të bëjnë me vërtetimin e një teorie të dhënë nga
studiuesit e mëparshëm të fenomenit, ndërsa metodat induktive kanë të bëjnë me kryerjen
e eksperimenteve për hartimin e një teorie. Në rastin tonë janë përdorur metodat
deduktive, sepse është marrë i gatshëm modeli Barth për vlerësimin e cilësisë së
informacionit kontabël dhe më pas është aplikuar ai mbi pasqyrat financiare të njësive
ekonomike shqiptare. Sipas Robson (2002) një kërkim deduktiv kalon në pesë faza të
cilat janë:
1. Ngritja e hipotezave nga teoria
2. Shprehja e hipotezës në terma operacionalë, pra me varësinë ndërmjet variablave
3. Testimi i hipotezave
Page 67
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
67
4. Vlerësimi i rezultateve, që mund të jenë në përputhje me hipotezën e ngritur ose
që e hedhin poshtë atë
5. Në qoftë se shihet e nevojshme modifikimi i teorisë duke u nisur nga gjetjet.
Karakteristikat kryesore të metodave deduktive janë: shpjegimi i lidhjeve shkakësore
ndërmjet variablave, objektivizmi i studiuesit (që do të thotë që ai nuk ndikon mbi
rezultatet e punimit), përpunimi sasior i të dhënave dhe përgjithësimi i rezultateve. Këto
karakteristika i bëjnë metodat deduktive mjaft të përdorura në shkencat ekonomike.
Pasi kemi kryer katër fazat e para të procesit të kërkimit kalojmë tek faza e pestë që ka të
bëjë me dizenjimin e kërkimit. Hakim (2000) e krahasonte dizenjuesin e kërkimit me
arkitektin e një ndërtese. Kjo sepse, sikurse edhe në rastin e një ndërtese që duhet të
plotësojë nevojat e banorëve të saj edhe kërkimi jonë duhet të plotësojë qëllimin e tij
duke pasur parasysh kufizimet e kohës dhe të parave. Ky studim është ndërtuar duke
pasur parasysh tre qasje kërkimore: eksploruese, deskriptive dhe shkakësore. Në fillim të
studimit është përdorur qasja eksploruese, e cila ka për qëllim të sigurojë një pamje më të
mirë të situatës dhe të vlerësojë fenomenin në një ambjent të ri. Qasja eksploruese është
realizuar duke rishikuar literaturë të ndryshme nga autorë vendas dhe të huaj, në libra,
gazeta, revista, internet etj. Gjithashtu janë realizuar edhe intervista me ekspertë të fushës
dhe është marrë pjesë në tavolina të ndryshme informuese, për ta parë më praktikisht
problemin. Më pas është përdorur qasja deskriptive (përshkruese) për të pasur një
panoramë më të gjerë të problemit. Janë përcaktuar mënyrat se si do të mblidhen të
dhënat e nevojshme për të arritur në një pamje të qartë të situatës. Është vendosur që të
dhënat të mblidhen nga pasqyrat financiare të publikuara të bizneseve. Nga Saunders dhe
të tjerë (2007) është vlerësuar që kjo është një qasje që shërben më tepër si një mjet që të
çon drejt fundit se sa një fund në vetvete. Ndërsa në fund është përdorur qasja shkakësore
e cila ka të bëjë me përcaktimin e lidhjeve ndërmjet variablave të ndryshëm të studimit.
Është parë lidhja ndërmjet variablave të varur të të ardhurës neto, mjeteve monetare neto
nga aktivitetet e shfrytëzimit dhe aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me variablat e
pavarur të madhësisë, kthimit, raportit të borxhit etj, për të vërtetuar hipotezat e punimit.
Në këtë studim të dhënat janë panel, që janë vlerësime të variablave të ndryshëm për një
njësi ekonomike përgjatë viteve. Këto të dhëna janë siguruar nga pasqyrat financiare të
publikuara të 150 njësive në lidhje me vërtetimin e hipotezave për aplikimin e SKK-ve
dhe 22 njësive për vërtetimin e hipotezave të SNK (SNRF)-ve. Janë ndërtuar katër
ekuacione të regresionit të shumëfishtë me një variabël të varur dhe gjashtë variabla të
pavarur.
Page 68
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
68
Figura 3.1. Procesi i kërkimit.
PLANIFIKIMI REFLEKTIMI
DHE RIKTHIMI
Burimi: Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A. 2007. Research Methods for Bussiness Students. Ribotimi 4.
fq.10
Për të kryer studimin është përdorur një kombinim i metodave sasiore dhe cilësore.
Tashakkori dhe Teddlie (2003) e vlerësuan kombinimin e metodave sasiore dhe cilësore
në një studim duke thënë se këto metoda nuk është e thënë të jenë të izoluara nga njëra
tjetra. Duhen përdorur të kombinuara kur i japin një përgjigje më të mirë pyetjes suaj
1.Dëshira për të kryer
një kërkim
2.Formulimi dhe përcaktimi i
qëllimit të kërkimit
3.Rishikimi i literaturës në
mënyrë kritike
4.Kuptimi i filozofisë dhe
metodologjisë së kërkimit
5.Dizenjimi i kërkimit
6.Diskutimi i hyrjes për marrjen
e të dhënave dhe çështjet etike
7.Planifikimi dhe grumbullimi i
të dhënave
8.Analiza e të dhënave
9.Shkrimi i kërkimit dhe
përgatitja për prezantim
10.Dorëzimi i raportit dhe
prezantimi i tij
Page 69
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
69
kërkimore dhe kur i shtojnë vlerë punimit tuaj. Përhapjen e gjerë të kombinimit të
metodave e kanë vërtetuar edhe Curran dhe Blackburn (2001) duke thënë se në studimet
ekonomike ky përdorim është më i gjerë. Të dhënat sasiore janë marrë nga pasqyrat
financiare, ndërsa ato cilësorë nga intervistat e kryera me ekspertë të fushës. Këto të
fundit i shtojnë vlerë punimit nëpërmjet ofrimit të një pamjeje më afër realitietit të
cilësisë së informacionit kontabël në Shqipëri.
Duhet të kemi parasysh që kredibiliteti i një studimi gjithmonë ka lidhje me kredibilitetin
e të dhënave të tij. Sipas Saunders dhe të tjerë (2007) të dhënat duhet të kenë dy
karakteristika: të jenë të besueshme dhe të vlefshme. Besueshmëria ka lidhje me atë që të
dhënat shfaqin një pamje të realitetit dhe nuk janë të ndikuara nga ata të cilët i kanë
prodhuar, ndërsa vlefshmëria ka lidhje me rezistencën që ata shfaqin me kalimin e kohës.
Të dy këto karakteristika vlejnë për studimin tonë sepse të dhënat janë të publikuara nga
vetë njësitë ekonomike në QKB dhe mbeten aty pavarësisht nga kalimi i viteve.
Faza e gjashtë e proçesit të kërkimit është hyrja në një institucion për marrjen e të
dhënave dhe çështjet etike. Hyrja dhe etika janë aspekte kritike të drejtimit të kërkimit.
Vështirësia në Shqipëri qëndron në mënyrën e hyrjes për kërkimin e të dhënave. Të
dhënat për vitet 2007, 2011, 2012, 2013 dhe 2014 janë informatizuar dhe gjenden në
faqen e QKB ndërsa të dhënat e vitit 2008, 2009 dhe 2010 nuk janë informatizuar ende.
Është shumë e vështirë gjetja e tyre në arkivat e QKB, pavarësisht pagesës së bërë për
marrjen e tyre. Ndërsa përsa i përket etikës, është plotësuar një deklaratë ku thuhet se të
dhënat nuk do të keqpërdoren por do të përdoren vetëm për qëllime studimore.
Faza e shtatë e proçesit të kërkimit është planifikimi dhe grumbullimi i të dhënave. Për të
bërë planifikimin e grumbullimit të të dhënave duhet të bazohemi tek pyetja kërkimore
dhe të përcaktojmë strategjinë e grumbullimit të dhënave. Secila prej strategjive mund të
përdoret për secilën prej qasjeve: eksploruese, deskriptive ose shkakësore thoshte Yin
(2003). Strategjia varet nga pyetja kërkimore dhe objektivat, shtrirja e njohurive mbi
problemin, koha dhe mjetet në dispozicion. Strategjitë nuk është e thënë të qëndrojnë të
ndara nga njëra tjetra, ato edhe mund të kombinohen për të dhënë një rezultat më optimal.
Sipas Saunders dhe të tjerë (2007) strategjitë më të përdorura janë: eksperimenti,
vëzhgimi, rastet studimore, hulumtimi i veprimit, teoria e balancuar, etnografia dhe
hulumtimet arkivore. Në këtë studim janë përdorur të dhënat primare të siguruara nga
pasqyrat financiare të publikuara, pra vëzhgimet, dhe intervistat e strukturura me
specialistët e fushës që luajnë rolin e rasteve studimore.
Pasi është planifikuar mënyra e grumbullimit të të dhënave është e nevojshme të dimë se
sa është popullata dhe sa do të jetë kampioni që do të merret në studim. Sipas Field
(2005) popullata përkufizohet si tërësia e njerëzve apo njësive të cilët kanë karakteristika
që na interesojnë të kuptojmë. Për këtë jemi nisur nga publikimet e INSTAT-it për të parë
numrin total të njësive ekonomike që operojnë në Shqipëri dhe llojet e aktiviteteve të
tyre. Kemi marrë në studim njësitë ekonomike që kanë mbi 10 vite aktivitet për të parë se
si ka ndryshuar cilësia e informacionit kontabël. Kemi 32965 njësi ekonomike me mbi 10
Page 70
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
70
vite aktivitet6 në Shqipëri. Kjo përbën popullatën e studimit. Por është shumë e vështirë
dhe shumë e kushtueshme të merren të gjitha këto njësi dhe të studiohen një e nga një.
Prandaj është zgjedhur kampioni. Sipas Field (2005) kampioni konsiderohet një grupim
përfaqësues i njësive të popullatës, i cili përdoret për të përcaktuar të vërtetat mbi
popullatën. Por përcaktimi i kampionit shfaq vështirësi të cilat lidhen me kohën e
harxhuar për të marrë informacionin dhe koston e tyre. Autorë të ndryshëm japin
vlerësime të ndryshme mbi sasinë e kampionit. Sipas Roscoe (1975) jepen rregullat e
mëposhtme për përcaktimin e kampionit:
Kampioni i marrë në studim nuk duhet të jetë më i vogël se 10 njësi
Në shumicën e studimeve eksperimentale rekomandohen kampionë më të
mëdhenj ose të barabartë me 30 njësi
Në rastin e regresionit të shumëfishtë madhësia e kampionit duhet të jetë 10 herë
më i madh se numri i variablave të përfshirë në regresion.
Ndërsa Green (1991) sugjeron se kampioni për të testuar regresionin duhet të jetë: N > 50
+ 8m (ku m është numri i variablave të pavarur) gjithashtu ai sugjeron se nëse regresioni i
shumëfishtë ka 6 ose më shumë variabla të pavarur, duhet të ekzistojnë 10 pjesëmarrës
për variabël. Ndërsa sipas Stutely (2003) kampioni duhet të jetë i barabartë ose më i lartë
se 30 për të arritur një shpërndarje normale të kampionit. Megjithatë ai lejon edhe një
studim me kampione nën 30 njësi nëse merren parasysh të gjitha rastet në lidhje me ato
njësi. Gjithsesi në të dy rastet kampionët janë të rastësishëm. Ndërsa Wilson dhe Morgan
(2007) përcaktojnë se për studimin e marrëdhënieve si korrelacion apo regresion
kampioni duhet të jetë më i madh se 50 njësi. Prandaj studimi ynë ka marrë parasysh një
kampion të rastësishëm prej 150 njësish ekonomike që përdorin SKK për 9 periudha
kontabël dhe 22 njësi ekonomike që përdorin SNK (SNRF)-të për 9 periudha kontabël.
Numri i vogël i njësive me SNK (SNRF) ka të bëjë edhe me numrin e vogël të njësive që
ndërtojnë pasqyrat financiare me SNK (SNRF).
Faza e tetë e procesit të kërkimit është analiza e të dhënave. Meqë të dhënat tona janë
sasiore dhe cilësore atëherë për përpunimin e tyre janë ndjekur edhe metodat sasiore edhe
ato cilësore. Të dhënat sasiore janë përpunuar me programin Gretl dhe Excel Megastat.
Më pas janë ripërpunuar me E-views 7 për të konfirmuar rezultatet.
3.2 Ndërtimi i hipotezave
Sipas studimeve të kryera nga studiues të ndryshëm të cilët janë përmendur gjatë
rishikimit të literaturës pamë se faktorët që përcaktojnë cilësinë e informacionit kontabël
janë tre: manaxhimi i fitimit, njohja në kohë e humbjeve dhe përputhja e vlerësimeve. Në
këtë punim, kemi menduar që cilësinë e informacionit kontabël ta masim nëpërrmjet
6 www.instat.gov.al
Page 71
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
71
manaxhimit të fitimit, duke u mbështetur në variablat e marrë në studim nga modeli
Barth.
Qëllimi i këtij punimi është t’i japë përgjigje pyetjes së mëposhtme kërkimore:
A ka manaxhim të fitimeve në pasqyrat financiare të ndërtuara nga profesionistët
kontabël pas hyrjes së SKK/SNK (SNRF)?
Në qoftë se në pasqyrat financiare ka manaxhim të fitimeve atëherë thuhet se cilësia e
informacionit kontabël është e ulët, përndryshe ka cilësi të lartë. Për t’iu përgjigjur kësaj
pyetje, duke u bazuar tek modeli Barth, janë përdorur tre matje të manaxhimit të fitimeve.
Këto matje kanë të bëjnë me sheshimin e fitimeve.
Matja e parë e sheshimit të fitimeve bazohet në variancën e të ardhurës neto (Lang dhe të
tjerë, 2006). Matja e dytë ka të bëjë me variancën e ndyshimeve në të ardhurën neto dhe
ndryshimeve të mjeteve monetare neto nga aktivitetetet e shfrytëzimit. Ndërsa matja e
tretë ka të bëjë me lidhjen ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet
monetare neto nga aktivitetetet e shfrytëzimit. (Barth dhe të tjerë, 2008).
3.3 Hipotezat e punimit
Për ndërtimin e hipotezave ky studim është bazuar në pyetjen kërkimore:
A ka manaxhim të fitimeve në pasqyrat financiare të ndërtuara nga profesionistët
kontabël pas hyrjes së SKK/SNK (SNRF)?
Sipas studimeve të kryera nga autorë të ndryshëm, të cituar më sipër, thuhet se në qoftë se
në pasqyrat financiare ka manaxhim të fitimeve cilësia e informacionit kontabël është e
ulët dhe në qoftë se nuk ka manaxhim të fitimeve cilësia e informacionit kontabël është e
lartë. Parashikimi im është që pas hyrjes së SKK/SNK (SNRF) nuk ka manaxhim të
fitimeve, gjë që do të thotë, se cilësia e informacionit kontabël është rritur.
Për t’iu përgjigjur pyetjes kërkimore janë ngritur tre hipoteza, të cilat lidhen me
sheshimin e fitimeve. Është parashikuar që cilësia e lartë e informacionit kontabël vjen
nga një manaxhim i ulët i fitimeve. Pra do të themi që nuk ka manaxhim të fitimeve në
qoftë se ka një variancë të lartë të ndryshimit të të ardhurës neto. Hipoteza e parë është si
më poshtë:
Hipoteza 1: Aplikimi i SKK shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës neto.
Hipoteza e dytë për sheshimin e fitimeve bazohet në raportin e variancës së ndryshimit të
të ardhurës neto me variancën e ndryshimit në mjetet monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit. Është parashikuar që një cilësi e lartë e informacionit kontabël vjen nga një
paqëndrueshmëri e lartë e këtij raporti. Pra hipoteza e dytë është si më poshtë:
Page 72
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
72
Hipoteza 2: Aplikimi i SKK do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me
fluksin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.
Hipoteza e tretë për sheshimin e fitimeve bazohet në korrelacionin ndërmjet aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Është
parashikuar që një cilësi e lartë e informacionit kontabël dobëson lidhjen negative
ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra dhe mjeteve monetare neto nga aktivitetet
e shfrytëzimit të periudhës. Pra hipoteza e tretë është si më poshtë:
Hipoteza 3: Aplikimi i SKK shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike.
Këto tre hipoteza do të aplikohen edhe tek njësitë që zbatojnë SNK (SNRF).
3.4 Testimi i hipotezave dhe analiza e të dhënave
Pasi u hodhën hipotezat, hapi i parë që u ndoq për analizën e të dhënave ishte vlerësimi i
katër modeleve të regresionit në lidhje me ndryshimin e të ardhurës neto, ndryshimin e
mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit, mjetet monetare neto nga aktivitetet
e shfrytëzimit dhe aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Pasi u vlerësuan modelet e
regresionit me metodën e zakonshme të katrorëve të vegjël, u morën mbetjet e secilit prej
ekuacioneve.
Më pas u krye analiza e mbetjeve fillimisht duke përdorur analizën e Fisherit dhe më pas
analizën e variancës ANOVA. Analiza e Fisherit u përdor për të krahasuar cilësinë e
informacionit kontabël para hyrjes së standarteve me cilësinë pas hyrjes së standarteve.
Ndërsa analiza e variancës ANOVA u përdor për të parë variancën në vite të mbetjeve
dhe për të vërtetuar apo hedhur poshtë hipotezat e punimit.
Të gjitha të dhënat iu nënshtruan analizës statistikore me programin Gretl dhe Excel
Megastat.
Më pas u realizuan 10 intervista të strukturuara me profesionistët kontabël, për të marrë
mendimin e tyre në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël, manaxhimin e fitimeve
në pasqyrat financiare, faktorët që ndikojnë mbi cilësinë dhe disa rekomandime në lidhje
me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël.
Kjo është metodologjia e ndjekur gjatë punimit dhe më pas në analizën e të dhënave të
studimit, në mënyrë që të arrihet dalëngadalë në konkluzionet dhe rekomandimet e
punimit.
Page 73
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
73
KAPITULLI IV
ANALIZA DHE REZULTATET E STUDIMIT Në këtë kapitull shqyrtohen hapat e ndjekur për analizën e të dhënave të marra nga
pasqyrat financiare të njësive ekonomike. Fillimisht do të trajtohet analiza empirike e
njësive ekonomike që zbatojnë standardet kombëtare të kontabilitetit dhe më pas analiza
empirike e njësive ekonomike që zbatojnë standardet ndërkombëtare të kontabilitetit.
Analiza do të fillojë në të dy rastet me karakteristikat e kampionit të zgjedhur, më pas do
të trajtohet analiza statistikore e të dhënave dhe në fund intervistat, të cilat i japin frymën
praktike studimit.
4.1 Analiza e njësive ekonomike që përdorin standardet kombëtare të kontabilitetit
4.1.1 Karakteristika të përgjithshme të kampionit të zgjedhur
Për të vërtetuar hipotezat e ngritura në kapitullin e mëparshëm, janë marrë në studim 150
njësi ekonomike që për ndërtimin e pasqyrave financiare zbatojnë SKK-të. Këto njësi
ekonomike kanë mbi 10 vite aktivitet në treg dhe periudha e marrë në studim në lidhje me
të dhënat ishte 9 vite, 2006 – 2014, ngaqë të dhënat e viteve të mëparshme nuk ishin të
disponueshme.
Pasqyrat financiare të këtyre njësive ekonomike u siguruan nga Qendra Kombëtare e
Biznesit. Për përzgjedhjen e kampionit u pa vendodhja dhe aktiviteti i këtyre njësive
ekonomike, në mënyrë që rezultatet e studimit të përgjithësoheshin për të gjitha njësitë e
tjera.
Përsa i përket të dhënave të INSAT për vendodhjen e njësive ekonomike të cilat kanë mbi
10 vite aktivitet u pa se ato ishin të shpërndara sipas figurës së mëposhtme:
Figura 4.1. Shpërndarja e njësive ekonomike sipas qarqeve
Burimi: Të dhënat e INSTAT
Page 74
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
74
Ndërsa njësitë që kemi marrë në studim janë të shpërndara sipas këtyre vendodhjeve: 47
njësi i përkasin Tiranës, 50 njësi janë nga Shkodra dhe 53 të tjera nga rrethe të ndryshme
të Shqipërisë. Më poshtë jepet një grafik për të pasqyruar shpërndarjen sipas rretheve:
Figura 4.2. Njësitë ekonomike sipas vendodhjes
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Ndërsa përsa i përket llojit të aktivitetit, të dhënat e publikuara nga INSTAT nuk i kanë të
veçuara njësitë sipas vitit të krijimit, por thjesht japin një paraqitje totale të tyre. Kjo
paraqitje jepet në grafikun e mëposhtëm:
Figura 4.3. Njësitë ekonomike sipas llojit të aktivitetit ekonomik
Burimi: Të dhënat e INSTAT
Page 75
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
75
Njësitë e marra në studim janë të shpërndara sipas figurës së mëposhtme, në përputhje me
aktivitetin e tyre ekonomik:
Figura 4.4. Njësitë ekonomike të marra në studim, sipas llojit të aktivitetit
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Kemi gjithsej 783 observime ngaqë mungojnë shumë të dhëna. Mungesat më shumë i
përkasin viteve 2008, 2009 të cilat nuk janë hedhur në sistem dhe marrja e tyre nga
arkivat paraqiste vështirësi. Për të realizuar një analizë sa më të saktë, në lidhje me
ekuacionet e regresionit të shumëfishtë, u hoqën observimet që paraqitnin vrojtime
ekstreme7, sepse ndikonin në përkeqësimin e ekuacionit. U mbajtën observime të cilat
kishin të dhëna nga -200% tek 200%. Pas heqjes së vrojtimeve ekstreme kemi studiuar
rreth 700 observime.
4.1.2 Hipotezat dhe pyetja kërkimore
Sikurse e thamë në kapitullin e mëparshëm për t’iu përgjigjur pyetjes kërkimore kemi
ngritur hipotezat e punimit. Këto hipoteza priten të vërtetohen me anën e modelit të
regresionit të shumëfishtë që do të ndërtohet duke u bazuar tek Modeli Barth. Për secilën
prej hipotezave të ngritura në kapitullin e mëparshëm do të ndërtojmë një hipotezë bazë
7 Përkthimi në shqip për fjalën “outliers”
Page 76
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
76
dhe një hipotezë alternative. Hipotezat e studimit janë si më poshtë për lidhjen që
ekziston ndërmjet aplikimit të SKK-ve dhe manaxhimit të fitimeve:
H0,1. Aplikimi i SKK-ve nuk shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës neto.
Ha,1. Aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës neto.
H0,2. Aplikimi i SKK-ve nuk do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me
fluksin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.
Ha,2. Aplikimi i SKK-ve do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me fluksin e
mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.
H0,3. Aplikimi i SKK-ve nuk shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike.
Ha.3. Aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve
afatshkurtra nga njësia ekonomike.
Për secilën prej hipotezave të ngritura duhet të ndërtohen ekuacionet e regresionit dhe të
gjenden mbetjet e tyre për të vlerësuar variancën e secilit prej faktorëve.
Në lidhje me hipotezën e parë, në qoftë se ka variancë të lartë të raportit të ndryshimit të
të ardhurës neto me totalin e aktiveve pas aplikimit të SKK-ve, atëherë do të themi që
pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht shfaqin cilësi të lartë
të informacionit kontabël.
Në lidhje me hipotezën e dytë, në qoftë se ka variancë të lartë të raportit të variancës së
ndryshimit të të ardhurës neto me variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit pas aplikimit të SKK-ve, atëherë në pasqyrat financiare nuk ka
manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është e lartë.
Në lidhje me hipotezën e tretë, në qoftë se ekziston një manaxhim i ulët i aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike pas aplikimit të SKK, atëherë në pasqyrat
financiare nuk ka manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël
është e lartë.
4.1.3 Testimi i hipotezave dhe interpretimi i rezultateve të studimit
Për të analizuar lidhjen ndërmjet variablit të varur me variablat e pavarur kemi përdorur
analizën e regresionit linear të shumëfishtë, metodën e zakonshme të katrorëve më të
vegjël.
Në analizë janë marrë të dhëna për të gjithë variablat nga viti 2006 – 2014. Siç e sqaruam
më sipër gjithsej kemi rreth 600 – 700 vrojtime për secilin variabël.
Duke u nisur nga modeli Barth kemi përcaktuar për secilën hipotezë variablin e varur dhe
variablat e pavarur. Kemi paraqitur matricën e korrelacionit të këtyre variablave për të
Page 77
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
77
parë nëse ka multikolinearitet dhe më pas kemi ndërtuar ekuacionet e regresionit të
shumëfishtë. Për të shqyrtuar variancën e variablit të pavarur kemi shqyrtuar variancën e
mbetjeve të secilit prej regresioneve. Për këtë kemi përdorur analizën e Fisherit dhe
analizën e variancës ANOVA. Më pas kemi parë pranimin e hipotezës bazë apo
alternative sipas rasteve.
Le të fillojmë me hipotezën e parë. Për të përcaktuar variancën e të ardhurës neto
ndërtojmë ekuacionin e parë të regresionit linear të shumëfishtë ku variabli i varur është
ndryshimi i raportit të të ardhurës neto me totalin e aktiveve, ndërsa variablat e pavarur
janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve totale, qarkullimi i totalit të
aktiveve dhe mjetet monetare nga veprimtaria e shfrytëzimit. Variablat e tjerë të pavarur
të modelit Barth siç janë: emetimi, shkëmbimi, listimi dhe mbyllja nuk janë marrë
parasysh pasi në Shqipëri nuk ka një bursë në të cilën mund të merren të dhënat që
kërkohen nga ky model. Auditimi i të gjitha njësive ekonomike të cilat zbatojnë SKK-të,
të marra në shqyrtim, është bërë nga njësi shqiptare audituese, kështu që variabli auditimi
nuk kishte efekt në ekuacion. Në rastin e variablit të pavarur të madhësisë së njësisë
ekonomike do të marrin logaritmin natyror të vlerës kontabël të totalit të aktiveve8 në
studim ngaqë ky variabël ka vlera të ndryshme për njësi ekonomike të ndryshme. Është
bërë ndryshimi me origjinalin sepse ne nuk mund të vlerësojmë vlerën e tregut të kapitalit
të njësive ekonomike, ngaqë në Shqipëri nuk ka një bursë funksionale apo një treg aktiv
kapitalesh.
Për të bërë analizën statistikore, fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në
lidhje me këta variabla:
Tabela 4.1. Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë.
Variable N Mesatarja Mediana Devijimi
Standard
Minimumi Maksimumi
ΔEAN 700 -0.0938979 0.000840844 2.28854 -60.4148 2.44383
MADHESIA 700 17.9635 17.7993 1.66157 12.3792 22.7706
RRITJA 700 0.107236 -0.0293135 1.00944 -1.00000 16.8599
LEVAFINAN
CIARE
700 3.34698 1.10557 11.8585 -53.8945 177.440
ΔDETYRIM
E TOTALE
698 0.110871 0.0238437 0.637662 -1.00000 7.43324
QARKULLI
MIIAKTIVE
700 1.71854 0.572892 18.6883 0.000000 473.939
MMASH 612 5.236e+006 1.859e+007 4.32e+007 1.57e+008 3.268e+007 Burimi: Analiza e të dhënave primare
8 Lang, M., Raedy, J., Yetman, M. 2003. How representative are firms that are cross listed in the United
States? An analysis of accounting quality. Journal of Accounting Research, fq. 382
Page 78
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
78
Më pas për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit për të parë nëse
ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit jepet
më poshtë:
Tabela 4.2. Matrica e korrelacionit të variablave të pavarur
MADHESIA RRITJA LEVA
FINANCIARE
ΔDETYRIM
ETOTALE
QARKULLI
MI I
AKTIVEVE
1.0000 0.0210 0.0895 0.0345 -0.1372 MADHESIA
1.0000 0.0068 0.2072 0.0015 RRITJA
1.0000 -0.0124 -0.0146 LEVA
FINANCIARE
1.0000 -0.0324 ΔDETYRIME
TOTALE
1.0000 QARKULLIMI
I AKTIVEVE
MMASH
0.1755 MADHESIA
0.0199 RRITJA
-0.0129 LEVA
FINANCIARE
-0.0610 IDETYRIME
TOTALE
0.0075 QARKULLIMI
IAKTIVEVE
1.0000 MMASH Burimi: Analiza e të dhënave primare
Nga tabela 4.2, shihet që asnjë nga koefiçientët e korrelacionit nuk është jashtë intervalit
[-0.7;0.7], prandaj do të procedohet me regresionin e shumëfishtë.
Regresioni i shumëfishtë do të jetë i trajtës:
ΔEAN = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +
α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit +
α6MMASHit + Ԑit
Ku:
ΔEAN është ndryshimi i të ardhurës neto me totalin e aktiveve
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
Page 79
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
79
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me
vlerën kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit
të aktiveve
MMASH janë mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është statistikisht
domethënës (p = 0.001); megjithatë variablat leva financiare, ndryshimi i detyrimeve dhe
mjetet monetare nga aktivitetetet e shfrytëzimit nuk janë statistikisht domethënës. Pasi
heqim variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të
shumëfishtë, ku rezulton që modeli është mjaft domethënës (F(3,696) = 2307, p = 0.000)
dhe R2 i rregulluar është 90.9%. Variablat domethënës që mbetën në model janë
madhësia (p = 0.0002), rritja (p = 0.0361) dhe qarkullimi i aktiveve (p < 0.0001).
Madhësia dhe qarkullimi kanë një lidhje negative me ndryshimin e të ardhurës neto,
ndërsa rritja ka lidhje pozitive me të. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si
më poshtë:
ΔEAN = 1.16 - 0.06MADHËSIAit + 0.05RRITJAit - 0.11QARKULLIMI I
AKTIVEVEit + Ԑit (1)
Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek ndryshimi i të ardhurës neto do të
thotë që, nëse madhësia e firmës rritet me një njësi duke mbajtur faktorët e tjerë
konstantë, zvogëlimi i të ardhurës neto do të jetë me 0.06 njësi, ose me 6%. Kjo wshtw
normale pasi vjen si rezultat i mënyrës së vlerësimit të variablit të madhësisë, pra sa më
shumë që të rritet vlera kontabël e totalit të aktiveve aq më e ulët do të jetë EAN/ njësi.
Nëse firma i rrit shitjet e saj me një njësi, duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë,
atëherë rritja e të ardhurës neto do të jetë me 0.05 njësi ose 5%. Pra me fjalë të tjera, sa
më e madhe përqindja e rritjes së shitjeve, aq më i lartë ndryshimi i të ardhurës neto.
Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit qarkullimin e aktiveve të saj me një njësi duke i
mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i të ardhurës neto do të jetë me 0.11
njësi ose 11%. Edhe kjo vjen si rezultat i llogaritjes së variablit të qarkullimit të aktiveve,
sikurse në rastin e variablit të madhësisë.
Pasi është ndërtuar ekuacioni i mësipërm i regresionit marrim dhe vlerësojmë variancën e
mbetjeve të tij, që tregon saktësisht edhe variancën e ndryshimit të të ardhurës neto. Për
të vlerësuar variancën e mbetjeve fillimisht kemi përdorur testin F për të krahasuar
periudhën para aplikimit të SKK-ve dhe periudhën pas aplikimit të tyre. Duhet të kemi
parasysh që testi F merr parasysh vetëm dy grupe të dhënash. Të dhënat e përllogaritura
për testin F jepen në tabelën e mëposhtme:
Page 80
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
80
Tabela 4.3. Analiza me testin F
Periudha para SKK- ve
(2006-2007)
Periudha pas SKK-ve
(2008-2014)
Mesatare -0.011228932 -0.105784925
Varianca 0.005034347 5.989914995
Vrojtimet 88 612
Shkallët e lirisë 87 611
F 0.000840471
F kritike 0.753282446 Burimi: Analiza e të dhënave primare
Duke u nisur nga tabela 4.3, shihet që kemi një variancë të lartë të ndryshimit të të
ardhurës neto nga periudha para standardeve me atë pas standardeve dhe Fkritike > F. Kjo
do të thotë që hipoteza bazë hidhet poshtë dhe pranohet ajo alternative. Me fjalë të tjera,
kjo tregon që në periudhën pas aplikimit të SKK-ve nuk ka manaxhim të fitimeve në
pasqyrat financiare, pra rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është më e lartë. Por
nuk mund të themi që ky është një përfundim i saktë, ngaqë numri i vrojtimeve në
periudhën para standardeve është shumë më i ulët se pas standardeve dhe kjo ndikon
negativisht tek rezultati.
Prandaj menduam që përfundimet më të sakta na i jep analiza e variancës ANOVA. Kjo
analizë quhet ndryshe One factor ANOVA dhe përdoret për të vlerësuar variancën e një
elementi, në rastin tonë të ndryshimit të së ardhurës neto në vite të ndryshme.
Për të bërë këtë analizë duhet të kihen parasysh këto supozime bazë9:
1. Popullata ka të njëjtën variancë
2. Shpërndarja e popullatës është normale
3. Çdo vlerë e popullatës është e pavarur nga vlerat e tjera.
Në rastin tonë mbetjet e ekuacionit të ndryshimit të të ardhurës neto plotësojnë supozimet
e analizës ANOVA. Më poshtë jepen tabelat përkatëse që tregojnë karakteristikat e
përgjithshme statistikore të mesatares dhe variancës dhe analizën ANOVA në lidhje me
variancat:
9 http://onlinestatbook.com/2/analysis_of_variance/one-way.html
Page 81
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
81
Tabela 4.4. Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe
variancës së tyre
Vitet N Mesatarja Varianca
2007 87 -0.010648613 0.005062906
2008 24 -0.002578818 0.050828225
2009 25 0.007658538 0.003934843
2010 37 -0.032407362 0.03252463
2011 130 -0.00602354 0.012661328
2012 129 -0.017085483 0.017224339
2013 126 0.002207258 0.02615194
2014 140 -0.003908058 0.051186085 Burimi: Analiza e të dhënave primare
Tabela 4.5. Tabela ANOVA
Burimi i
variancës
Shuma e
katrorëve
Shkallët
e lirisë
Mesatarja
në katror F Vlera e p F-kritike
Ndërmjet
grupeve 0.055957261 7 0.007993894 0.322718 0.94382979 2.02283283
Brenda
grupit 17.09166691 690 0.024770532
Totali 17.14762417 697
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Nga tabela 4.4 shohim që gjatë viteve 2007 – 2010 ka variancë të ndryshimit të të
ardhurës neto gjë që tregon se vërtetohet hipoteza bazë. Por nga viti 2011 – 2014 ka një
variancë tepër të ulët të ndryshimit të të ardhurës neto, gjë që tregon se pasqyrat
financiare kanë manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e tyre është e ulët.
Ndërsa duke përdorur analizën ANOVA mund të themi që kemi dy hipoteza:
H0,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve nuk ndryshojnë
Ha,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve ndryshojnë
Nga tabela 4.5 shohim që F < Fkritike ; pra 0.32 < 2.02. Kjo do të thotë që hipoteza bazë
pranohet, pra mesataret nuk ndryshojnë gjatë viteve. Në lidhje me hipotezën tonë të parë
të studimit sipas kësaj analize themi që pranohet hipoteza bazë dhe hidhet poshtë ajo
alternative. Pra nuk ka variancë në raportin e ndryshimit të të ardhurës neto me totalin e
aktiveve. Pra në pasqyrat financiare ka manaxhim të fitimeve, rrjedhimisht cilësia e
informacionit kontabël gjatë aplikimit të SKK-ve është e ulët. Por duhet ta kemi të qartë
që përveç faktorëve të mësipërm tek cilësia e informacionit kontabël ndikojnë edhe
Page 82
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
82
faktorë të tjerë, të cilët janë: legjislacioni tatimor, legjislacioni tregtar, mjedisi ekonomik
ku operon njësia ekonomike etj.
Kalojmë tani tek shqyrtimi i hipotezës së dytë. Variancën e të ardhurës neto dhe mbetjeve
të saj e marrim të gatshme nga shqyrtimi i hipotezës së parë. Tani na duhet të vlerësojmë
variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit. Për të
përcaktuar variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit
ndërtojmë ekuacionin e dytë të regresionit linear të shumëfishtë ku variabli i varur është
ndryshimi i raportit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfryëzimit me totalin e
aktiveve, ndërsa variablat e pavarur janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i
detyrimeve totale, qarkullimi i totalit të aktiveve dhe mjetet monetare nga veprimtaria e
shfrytëzimit. Fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në lidhje me këta
variabla:
Tabela 4.6. Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë.
Variable N Mesatarja Mediana Devijimi
Standard
Minimumi Maksimumi
ΔMMASH 636 -0.136306 0.00220250 3.65967 -91.6425 6.43318
MADHESIA 700 17.9635 17.7993 1.66157 12.3792 22.7706
RRITJA 700 0.107236 -0.0293135 1.00944 -1.00000 16.8599
LEVAFINAN
CIARE
700 3.34698 1.10557 11.8585 -53.8945 177.440
ΔDETYRIM
ETOTALE
698 0.110871 0.0238437 0.637662 -1.00000 7.43324
QARKULLI
MIIAKTIVE
VE
700 1.71854 0.572892 18.6883 0.000000 473.939
MMASH 612 5.23576e+0
06
1.85945e+00
7
4.31943e+
007
1.57037e+00
8
3.26822e+007
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Më pas për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit, për të parë nëse
ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit është
dhënë më lart në tabelën 4.2 dhe nuk ndryshon ngaqë variablat e pavarur janë të njëjtë.
Tani vazhdojmë me regresionin e shumëfishtë, i cili do të jetë i trajtës:
ΔMMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +
α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit +
α6MMASHit + Ԑit
Ku:
Page 83
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
83
ΔMMASH është ndryshimi i raportit të mjeteve monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit me totalin e aktiveve
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me
vlerën kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit
të aktiveve
MMASH janë mjete monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
Edhe ky ekuacion ndryshon nga ekuacioni i modelit Barth sepse nuk merr parasysh
variablat e pavarur të emetimit, auditimit, shkëmbimit, listimit dhe të mbylljes. Arsyet
janë të njëjta sikurse në rastin e vërtetimit të hipotezës së parë.
Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është statistikisht
domethënës (p = 0.001); megjithatë variablat rritja, leva financiare, ndryshimi i
detyrimeve dhe mjetet monetare neto nga aktivitetetet e shfrytëzimit nuk janë statistikisht
domethënës. Pasi heqim variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e
regresionit të shumëfishtë, ku rezulton që modeli është mjaft domethënës (F(2, 801) =
2575, p = 0.000) dhe R2 i rregulluar është 86.5%. Variablat domethënës që mbetën në
model janë madhësia (p = 0.0008) dhe qarkullimi i aktiveve (p < 0.0001). Madhësia dhe
qarkullimi kanë një lidhje negative me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si më poshtë:
ΔMMASH = 1.75 - 0.09MADHËSIAit - 0.17QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit (2)
Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek ndryshimi i të ardhurës neto do të
thotë që, nëse madhësia e firmës rritet me një njësi duke mbajtur faktorët e tjerë
konstantë, zvogëlimi i mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit do të jetë me
0.09 njësi, ose me 9%. Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit qarkullimin e aktiveve të saj
me një njësi duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i mjeteve
monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit do të jetë me 0.17 njësi ose 17%. Këto
koefiçentë përpara madhësisë dhe qarkullimit të aktiveve janë normal dhe sqarohen nga
vetë mënyra e përllogaritjes së variablave.
Pasi është ndërtuar ekuacioni i mësipërm i regresionit marrim dhe vlerësojmë variancën e
mbetjeve të tij, që tregon saktësisht edhe variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto
nga aktivitetet e shfrytëzimit. Varianca e mbetjeve të këtij ekuacioni ka vlera vetëm për
periudhën pas aplikimit të SKK, ngaqë në periudhën para aplikimit nuk ndërtohej pasqyra
e mjeteve monetare.
Page 84
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
84
Llogarisim raportin e mbetjeve të ΔEAN me ΔMMASH. Në këtë rast duhet të kemi
parasysh që raporti i mbetjeve është llogaritur sipas të dhënave panel, që janë të dhëna
sipas njësive ekonomike dhe viteve. Aty ku mugojnë të dhënat për njërën nga anët e
raportit, janë hequr përllogaritjet. Duhet të dimë që, në qoftë se njësitë ekonomike
përdorin aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për të manaxhuar fitimin atëherë varianca e
ndryshimit të të ardhurës neto do të jetë më e ulët se varianca e ndryshimit të mjeteve
monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit10.
Për të parë variancën e raportit kemi përdorur përsëri analizën e variancës ANOVA. Më
poshtë jepen tabelat përkatëse që tregojnë karakteristikat e përgjithshme statistikore të
mesatares dhe variancës së raportit dhe analizën ANOVA në lidhje me variancat:
Tabela 4.7. Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe
variancës së tyre
Vitet N Mesatarja Varianca
2008 17 0.347232 5.298114
2009 22 -0.03988 0.176679
2010 29 -0.57102 4.77704
2011 122 0.591773 4.282201
2012 127 0.120743 2.465672
2013 121 0.143039 1.702153
2014 133 -0.39358 8.717121 Burimi: Analiza e të dhënave primare
Tabela 4.8. Tabela ANOVA
Burimi i
variancës
Shuma e
katrorëve
Shkallët e
lirisë
Mesatarja
në katror F Vlera e p F-kritike
Ndërmjet
grupeve 76.25543643 6 12.70924 2.979252 0.00714 2.11464
Brenda grupit 2405.976614 564 4.265916
Totali 2482.23205 570 Burimi: Analiza e të dhënave primare
Nga tabela 4.7 shohim që gjatë viteve 2008 – 2014 ka një variancë të lartë të raportit të
ndryshimit të të ardhurës neto me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e
10 Barth, M., Landsman, W., Lang, M. 2006. International Accounting Standards and Accounting Quality.
http://citeseerx.ist.psu.edu/ (March 2006), fq. 16
Page 85
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
85
shfrytëzimit. Kjo gjë që tregon se pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve dhe
rrjedhimisht cilësia e tyre është e lartë.
Ndërsa duke përdorur analizën ANOVA mund të themi që kemi dy hipoteza:
H0,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve nuk ndryshojnë
Ha,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve ndryshojnë
Nga tabela 4.8 shohim që F > Fkritike ; pra 2.97 > 2.11. Kjo do të thotë që hipoteza bazë
hidhet poshtë dhe pranohet ajo alternative, pra mesataret ndryshojnë gjatë viteve. Në
lidhje me hipotezën tonë të dytë të studimit sipas kësaj analize themi që pranohet
hipoteza alternative, sepse ka variancë në raportin e ndryshimit të të ardhurës neto me
ndryshimin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Pra në pasqyrat
financiare nuk ka manaxhim të fitimeve, rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël
gjatë aplikimit të SKK-ve është e lartë. Kjo gjë bie ndesh me përfundimet që nxorrëm tek
hipoteza e parë. Sipas mendimit tonë profesionistët kontabël shqiptarë nuk përdorin
aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për manaxhimin e fitimeve.
Dhe së fundmi shohim hipotezën e tretë. Për të përcaktuar manaxhimin e ulët që i bën
njësia ekonomike aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra të saj shohim lidhjen ndërmjet
aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit. Për këtë ndërtojmë ekuacionet përkatëse të regresionit linear të shumëfishtë
për secilin rast, ku variabli i varur është në rastin e parë aktivet dhe detyrimet
afatshkurtra, ndërsa në rastin e dytë është mjetet monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit. Variablat e pavarur janë të njëjtë për të dy ekuacionet dhe janë përkatësisht:
madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve totale dhe qarkullimi i totalit të
aktiveve. Edhe në këtë ekuacion të regresionit të shumëfishtë nuk janë marrë parasysh
variablat e pavarur të emetimit, auditimit, shkëmbimit, listimit dhe mbylljes, që ndodhen
tek modeli Barth. Arsyet janë të njëjta sikurse në hipotezën e parë dhe të dytë.
Fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në lidhje me këta variabla:
Tabela 4.9. Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë.
Variable N Mesatarja Mediana Devijimi
Standard
Minimumi Maksimumi
ADRR 703 -0.00936939 0.0113453 0.453190 -10.0127 1.94706
MMASH 612 5.23576e+0
06
1.85945e+00
7
4.31943e+
007
1.57037e+00
8
3.26822e+007
MADHESIA 700 17.9635 17.7993 1.66157 12.3792 22.7706
RRITJA 700 0.107236 -0.0293135 1.00944 -1.00000 16.8599
LEVAFINAN
CIARE
700 3.34698 1.10557 11.8585 -53.8945 177.440
ΔDETYRIM 698 0.110871 0.0238437 0.637662 -1.00000 7.43324
Page 86
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
86
E TOTALE
QARKULLI
MIIAKTIVE
VE
700 1.71854 0.572892 18.6883 0.000000 473.939
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Më pas për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit për të parë nëse
ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit është
dhënë më lart në tabelën 4.2 dhe nuk ndryshon ngaqë variablat e pavarur janë të njëjtë.
Pas kësaj ndërtojmë ekuacionet e regresionit të shumëfishtë në lidhje me ADRR dhe
MMASH. Fillojmë me të parin i cili do të jetë i trajtës:
ADRR = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +
α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit
Ku:
ADRR janë aktivet dhe detyrimet afatshkurtra që janë të barabarta me ndryshesën e të
ardhurës neto me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me
vlerën kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit
të aktiveve
Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është domethënës (p =
0.03); megjithatë variablat rritja, leva financiare dhe ndryshimi i detyrimeve nuk janë
statistikisht domethënës. Pasi heqim variablat jodomethënës e ribëjmë edhe një herë
analizën e regresionit të shumëfishtë, ku rezulton, se modeli është mjaft kuptimplotë,
(F(2,696) = 5.93, p = 0.003) dhe R2 i rregulluar është 3%. Variablat domethënës dhe
marxhinalisht domethënës që mbeten në model janë madhësia (p = 0.0099) dhe
qarkullimi i aktiveve (p = 0.0739). Madhësia ka lidhje pozitive me aktivet dhe detyrimet
afatshkurtra, ndërsa qarkullimi kanë lidhje negative me to. Ekuacioni i regresionit të
shumëfishtë paraqitet si më poshtë:
ADRR = 1.16 + 0.02MADHËSIAit - 0.002QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit (3)
Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek aktivet dhe detyrimet afatshkurtra do
të thotë që, nëse madhësia e firmës rritet me një njësi duke mbajtur faktorët e tjerë
konstantë, rritja e aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra do të jetë me 0.02 njësi, ose me
Page 87
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
87
2%. Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit qarkullimin e aktiveve të saj me një njësi duke i
mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i aktiveve dhe detyrimeve
afatshkurtra do të jetë me 0.002 njësi ose 0.2%. Ndërsa në lidhje me vlerën e koefiçentit
R2
shumë të ulët, tregon që variablat e pavarur të marrë në studim shpjegojnë vetëm 3%
të variablit të varur, ndërsa pjesa tjetër shpjegohet nga variabla të tjerë që mund të jenë
variabla cilësorë si p.sh.: kontratat e lidhura nga njësia me të tretët, mjedisi ku operon
njësia ekonomike etj.
Pas vlerësimit të regresionit linear të shumëfishtë për aktivet dhe detyrimet afatshkurtra
vlerësojmë regresionin për mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.
MMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +
α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit
Ku:
MMASH janë mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me
vlerën kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit
të aktiveve
Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është statistikisht
domethënës (p = 0.003); megjithatë variablat rritja, leva financiare, ndryshimi i
detyrimeve dhe qarkullimi i aktiveve totale nuk janë statistikisht domethënës. Pasi heqim
variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë, ku
rezulton që modeli është mjaft domethënës (F(2,608) = 11.06, p = 0.000) dhe R2 i
rregulluar është 3%. Variabli domethënës që mbetet në model është madhësia (p <
0.0001) Madhësia ka lidhje pozitive me mjetet monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit. Ekuacioni i regresionit linear të thjeshtë paraqitet si më poshtë:
MMASH = -7.8 x 107
+ 4.7 x 106 MADHËSIAit + Ԑit (4)
Lidhja e mësipërme mes madhësisë dhe mjeteve monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit do të thotë që, nëse madhësia e firmës rritet me një njësi atëherë mjetet
monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit do të zvogëlohen me 7.3 x 107njësi. Kjo vjen
si rezultat i mënyrës së përllogaritjes së variablave. Ndërsa përsa i përket vlerës shumë të
ulët të koefiçentit R2, kjo tregon se variablat e pavarur të marrë në studim shpjegojnë 3%
të variablit mjete monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit ndërsa pjesa tjetër shpjegohet
Page 88
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
88
nga variabla të tjerë që mund të jenë: legjislacioni në fuqi, mjedisi ekonomik ku operon
njësia ekonomike etj.
Meqenëse objekt i studimit tonë janë mbetjet e dy ekuacioneve të regresionit ne
mendojmë se koefiçenti R2
i ulët nuk ndikon mbi rezultatet e analizës statistikore, pasi
edhe në modelin origjinal nuk i vihet rëndësi vlerës së tij (Barth et al., 2006).
Pas kësaj përllogarisim mbetjet e dy ekuacioneve të mësipërme të regresionit dhe
shqyrtojmë lidhjen që ekziston ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet
monetare nga aktivitetet e shfrytëzimit. Mbetjet e ekuacioneve u morën për ato raste që
kishte mbetje tek të dy, të tjerat u eleminuan. Më poshtë jepet një paraqitje grafike për të
parë lidhjen ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga
aktiviteti i shfrytëzimit.
Figura 4.5. Lidhja ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet
monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Për të shqyrtuar lidhjen, që ekziston ndërmjet këtyre dy treguesve, kemi llogaritur
koeficientin Spearman ndërmjet mbetjeve të secilit prej ekuacioneve të mësipërme.
Koeficienti Spearman është një matës statistikor i cili vlerësohet për të parë fortësinë e
lidhjes monotonike ndërmjet dy llojeve të të dhënave. Ky koefiçent shënohet rs dhe merr
vlera në intervalin: -1 ≤ rs ≤ 1
Sipas vlerave11 që merr ky koeficient përcaktohet edhe lloji i lidhjes, si më poshtë:
11
Shifrat janë në vlera absolute
Page 89
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
89
a) 0.00 – 0.19 lidhje shumë e dobët
b) 0.20 – 0.39 lidhje e dobët
c) 0.40 – 0.59 lidhje e moderuar
d) 0.60 – 0.79 lidhje e fortë
e) 0.80 – 1.00 lidhje shumë e fortë
Nga përpunimi i të dhënave, u pa që koefiçenti i lidhjes ishte – 0.031. Ky koefiçent
tregon një lidhje shumë të dobët negative ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra
me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Pra me pak fjalë mund të themi,
se vërtetohet hipoteza alternative, e cila thotë, se aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një
manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Kjo tregon që në pasqyrat
financiare nuk ka manaxhim të fitimeve dhe cilësia e informacionit kontabël është e lartë.
Si përfundim në tabelën 4.10 jepen në mënyrë të përmbledhur konkluzionet në lidhje me
hipotezat e studiuara për njësitë ekonomike që zbatojnë SKK-të:
Tabela 4.10. Përfundimet e analizës statistikore në lidhje me njësitë që zbatojnë
SKK-të
Hipotezat Pranohet Hipoteza Bazë/ Hipoteza
Alternative
Përfundime
Hipoteza 1 Pranohet Hipoteza Bazë:
H0,1. Aplikimi i SKK-ve nuk
shoqërohet me një variancë të lartë të
të ardhurës neto.
Kjo tregon që në pasqyrat
financiare të ndërtuara sipas
SKK-ve ka manaxhim të
fitimeve, dmth ka cilësi të ulët
të informacionit kontabël.
Hipoteza 2 Pranohet Hipoteza Alternative:
Ha,2. Aplikimi i SKK-ve do të sjellë
paqëndrueshmëri të fitimeve
krahasuar me fluksin e mjeteve
monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit.
Kjo tregon që në pasqyrat
financiare të ndërtuara sipas
SKK-ve nuk ka manaxhim të
fitimeve me anë të aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra, dmth
cilësia e informacionit kontabël
është e lartë
Hipoteza 3 Pranohet Hipoteza Alternative:
Ha.3. Aplikimi i SKK-ve shoqërohet
me një manaxhim të ulët të aktiveve
dhe detyrimeve afatshkurtra nga
njësia ekonomike.
Kjo tregon që në pasqyrat
financiare të ndërtuara sipas
SKK-ve nuk ka manaxhim të
fitimeve me anë të aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra, dmth
cilësia e informacionit kontabël
është e lartë.
Page 90
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
90
4.2 Analiza e njësive ekonomike që përdorin standardet ndërkombëtare të
kontabilitetit
4.2.1 Karakteristika të përgjithshme të kampionit të zgjedhur
Për të vërtetuar hipotezat e ngritura në kapitullin e mëparshëm, janë marrë në studim 22
njësi ekonomike, që zbatojnë SNK (SNRF)-të për ndërtimin e pasqyrave financiare.
Kampioni i marrë në studim ishte i rastësishëm. Pasqyrat financiare të këtyre njësive
ekonomike u siguruan nga Qendra Kombëtare e Biznesit dhe nga faqet e internetit të disa
prej kompanive. Duke u nisur nga ligji nr. 9228, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat
financiare”, dimë që SNK (SNRF)-të zbatohen nga të gjitha njësitë të cilat janë të listuara
në bursa dhe kryejnë veprimtari me interes publik siç janë: bankat, shoqëritë e sigurimeve
etj dhe njësitë e mëdha, që plotësojnë kriteret e lartpërmendura. Për këtë kemi marrë në
studim 13 banka, 3 unione të mikrokreditit, 4 shoqëri sigurimesh dhe 2 njësi ekonomike
me të ardhura të larta. Shpërndarja jepet në figurën e mëposhtme:
Figura 4.6. Njësitë ekonomike sipas llojit të aktivitetit
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Për njësitë e marra në studim kemi gjithsej rreth 120-130 observime ngaqë mungojnë
shumë të dhëna. Mungesat më shumë i përkasin viteve të ndryshme. Për të realizuar një
analizë sa më të saktë, në lidhje me ekuacionet e regresionit të shumëfishtë, u hoqën
observimet që paraqitnin vrojtime ekstreme, sepse ndikonin në përkeqësimin e
ekuacionit. U mbajtën observime të cilat kishin të dhëna nga -200% deri në 200%. Pas
heqjes së këtyre vrojtimeve ekstreme kemi studiuar rreth 100 observime.
Page 91
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
91
4.2.2 Hipotezat dhe pyetja kërkimore
Sikurse e thamë në kapitullin e mëparshëm për t’iu përgjigjur pyetjes kërkimore kemi
ngritur hipotezat e punimit. Këto hipoteza priten të vërtetohen me anën e modelit të
regresionit të shumëfishtë që do të ndërtohet duke u bazuar tek Modeli Barth. Për secilën
prej hipotezave të ngritura në kapitullin e mëparshëm do të ndërtojmë një hipotezë bazë
dhe një hipotezë alternative. Hipotezat e studimit janë si më poshtë për lidhjen që
ekziston ndërmjet aplikimit të SNK (SNRF)-ve dhe manaxhimit të fitimeve:
H0,1. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës
neto.
Ha,1. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës neto.
H0,2. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar
me fluksin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.
Ha,2. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me
fluksin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.
H0,3. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike.
Ha.3. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike.
Për secilën prej hipotezave të ngritura duhet të ndërtohen ekuacionet e regresionit dhe të
gjenden mbetjet e tyre për të vlerësuar variancën e secilit prej faktorëve.
Në lidhje me hipotezën e parë, në qoftë se ka variancë të lartë të raportit të ndryshimit të
të ardhurës neto me totalin e aktiveve pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve, atëherë do të
themi që pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht shfaqin
cilësi të lartë të informacionit kontabël.
Në lidhje me hipotezën e dytë, në qoftë se ka variancë të lartë të raportit të variancës së
ndryshimit të të ardhurës neto me variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve, atëherë në pasqyrat financiare
nuk ka manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është e
lartë.
Në lidhje me hipotezën e tretë, në qoftë se ekziston një manaxhim i ulët i aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve, atëherë
në pasqyrat financiare nuk ka manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e
informacionit kontabël është e lartë.
Page 92
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
92
5.2.3 Testimi i hipotezave dhe interpretimi i rezultateve të studimit
Për të analizuar lidhjen ndërmjet variablit të varur me variablat e pavarur kemi përdorur
analizën e regresionit linear të shumëfishtë, metodën e zakonshme të katrorëve më të
vegjël.
Në analizë janë marrë të dhëna për të gjithë variablat nga viti 2005 – 2014. Siç e sqaruam
më sipër gjithsej kemi rreth 120 - 130 vrojtime për secilin variabël.
Duke u nisur nga modeli Barth kemi përcaktuar për secilën hipotezë variablin e varur dhe
variablat e pavarur. Kemi paraqitur matricën e korrelacionit të këtyre variablave për të
parë nëse ka multikolinearitet dhe më pas kemi ndërtuar ekuacionet e regresionit të
shumëfishtë. Për të shqyrtuar variancën e variablit të pavarur kemi shqyrtuar variancën e
mbetjeve të secilit prej regresioneve. Për këtë kemi përdorur analizën e variancës
ANOVA. Më pas kemi parë pranimin e hipotezës bazë apo alternative sipas rasteve.
Le të fillojmë me hipotezën e parë. Për të përcaktuar variancën e të ardhurës neto
ndërtojmë ekuacionin e parë të regresionit linear të shumëfishtë ku variabli i varur është
ndryshimi i raportit të të ardhurës neto me totalin e aktiveve, ndërsa variablat e pavarur
janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve totale, qarkullimi i totalit të
aktiveve dhe mjetet monetare nga veprimtaria e shfrytëzimit. Variablat e tjerë të pavarur
të modelit Barth siç janë: emetimi, shkëmbimi, listimi dhe mbyllja nuk janë marrë
parasysh pasi në Shqipëri nuk ka një bursë në të cilën mund të merren të dhënat që
kërkohen nga ky model. Auditimi i të gjitha njësive ekonomike të cilat zbatojnë SNK
(SNRF)-të, të marra në shqyrtim, është bërë nga njëra prej katër njësive audituese më të
mëdha në botë, kështu që variabli auditimi nuk kishte efekt në ekuacion. Në rastin e
variablit të pavarur të madhësisë do të marrin në studim logaritmin natyror të vlerës totale
të aktiveve, ngaqë ky variabël ka vlera të ndryshme për njësi ekonomike të ndryshme.
Fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në lidhje me këta variabla:
Tabela 4.11. Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë.
Variable N Mesatarja Mediana Devijimi
Standard
Minimumi Maksimumi
ΔEAN 121 -0.0134195 0.000633479 0.124087 -1.35067 0.0771301
MADHESIA 121 24.4313 24.4116 1.86666 20.6846 28.8269
RRITJA 121 0.0920537 0.0730607 0.265473 -0.998945 0.985462
LEVAFINAN
CIARE
121 6.58498 6.22065 4.62210 0.0755369 19.3822
ΔDETYRIM
E TOTALE
121 0.144439 0.111501 0.253661 -0.998505 1.07988
QARKULLI
MIIAKTIVE
VE
121 0.206993 0.0785447 0.251017 0.00866263 1.21983
MMASH 121 3.41e+009 6.53e+008 6.60e+010 6.098e+011 2.598e+011
Page 93
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
93
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Më pas për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit për të parë nëse
ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit jepet
më poshtë:
Tabela 4.12. Matrica e korrelacionit të variablave të pavarur
MADHESIA RRITJA LEVA
FINANCIARE
ΔDETYRIM
ETOTALE
QARKULLI
MI I
AKTIVEVE
1.0000 -0.0254 0.4767 -0.0590 -0.4939 MADHESIA
1.0000 0.2750 0.5080 0.1534 RRITJA
1.0000 0.0643 -0.5888 LEVA
FINANCIARE
1.0000 0.0728 ΔDETYRIME
TOTALE
1.0000 QARKULLIMI
I AKTIVEVE
MMASH
0.0514 MADHESIA
-0.1640 RRITJA
0.1469 LEVA
FINANCIARE
0.0010 IDETYRIME
TOTALE
-0.0630 QARKULLIMI
IAKTIVEVE
1.0000 MMASH Burimi: Analiza e të dhënave primare
Nga tabela 4.12, shihet që asnjë nga koefiçentët e korrelacionit nuk është jashtë intervalit
[-0.7;0.7], prandaj do të proçedohet me regresionin e shumëfishtë.
Regresioni i shumëfishtë do të jetë i trajtës:
ΔEAN = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +
α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit +
α6MMASHit + Ԑit
Ku:
ΔEAN është ndryshimi i të ardhurës neto me totalin e aktiveve
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit
Page 94
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
94
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me
vlerën kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit
të aktiveve
MMASH janë mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është statistikisht
domethënës (p = 0.000); megjithatë variablat qarkullimi i aktiveve dhe mjetet monetare
nga aktivitetetet e shfrytëzimit nuk janë statistikisht domethënës. Pasi heqim variablat jo
domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë, ku rezulton që
modeli është mjaft domethënës (F(2,118) = 16.32, p = 0.000) dhe R2 i rregulluar është
20.3%. Variablat domethënës që mbetën në model janë rritja (p = 0.0061) dhe ndryshimi
i detyrimeve (p = 0.0048). Rritja dhe ndryshimi në detyrime kanë lidhje pozitive me
ndryshimin e të ardhurës neto. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si më
poshtë:
ΔEAN = -0.04 + 0.12RRITJAit + 0.13ΔDETYRIME TOTA Eit + Ԑit (5)
Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek ndryshimi i të ardhurës neto do të
thotë që, nëse njësia ekonomike i rrit shitjet e saj me një njësi duke i mbajtur faktorët e
tjerë konstantë atëherë rritja e të ardhurës neto do të jetë me 0.12 njësi ose 12%. Ndërsa
nëse njësia ekonomike i rrit detyrimet totale të saj me një njësi duke i mbajtur faktorët e
tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i të ardhurës neto do të jetë me 0.13 njësi ose 13%.
Ndërsa përsa i përket koefiçentit R2
i rregulluar i ulët, kjo tregon që variablat e pavarur
shpjegojnë 20.3% të variablit të varur. Pjesa tjetër shpjegohet nga variabla të tjerë siç
mund të jenë: legjislacioni tatimor dhe tregtar, mjedisi ekonomik ku operon njësia
ekonomike, varianca e lartë e faktorëve të marrë në studim etj. Megjithatë mund të themi
që ky koefiçent nuk e ul cilësinë e analizës së kryer, pasi ne jemi të interesuar për
variancën e mbetjeve të regresioneve dhe jo për regresionin në veçanti. Kështu është
vepruar edhe tek modeli Barth, në asnjë regresion nuk trajtohen koefiçentët R2.
Pasi është ndërtuar ekuacioni i mësipërm i regresionit marrim dhe vlerësojmë variancën e
mbetjeve të tij, që tregon saktësisht edhe variancën e ndryshimit të të ardhurës neto. Për
të vlerësuar variancën e mbetjeve duhet të kemi parasysh që njësitë të cilat kemi marrë në
studim i kanë përdorur SNK (SNRF) që nga viti 2005 e në vazhdim. Prandaj në këtë rast
do të përdorim vetëm analizën me testin ANOVA. Më poshtë jepen tabelat përkatëse që
tregojnë karakteristikat e përgjithshme statistikore të mesatares dhe variancës dhe
analizën ANOVA në lidhje me variancat:
Page 95
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
95
Tabela 4.13. Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe
variancës së tyre
Vitet N Mesatarja Varianca
2007 87 -0.0054 0.000224663
2008 24 -0.00818 1.95266E-06
2009 25 -0.00998 4.4691E-06
2010 37 -0.01298 4.58987E-05
2011 130 -0.00809 3.09832E-05
2012 129 -0.00945 7.79765E-05
2013 126 -0.03508 0.010353628
2014 140 -0.01145 0.000131323 Burimi: Analiza e të dhënave primare
Tabela 4.14. Tabela ANOVA
Burimi i
variancës
Shuma e
katrorëve
Shkallët
e lirisë
Mesatarja
në katror F Vlera e p F-kritike
Ndërmjet
grupeve 0.215705 7 0.030815 2.831093 0.009438985 2.093913
Brenda
grupit 1.197296 110 0.010885
Totali 1.413001 117 Burimi: Analiza e të dhënave primare
Nga tabela 4.13 shohim që ka variancë të ndryshimit të të ardhurës neto gjë që tregon se
vërtetohet hipoteza alternative. Pra pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve
dhe rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël në to është e lartë.
Ndërsa duke përdorur analizën ANOVA mund të themi që kemi dy hipoteza:
H0,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve nuk ndryshojnë
Ha,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve ndryshojnë
Nga tabela 4.14 shohim që F > Fkritike ; pra 2.83 > 2.09 dhe p < α pra 0.009 < 0.01. Kjo do
të thotë që hipoteza bazë refuzohet dhe pranohet ajo alternative, pra mesataret
ndryshojnë gjatë viteve. Në lidhje me hipotezën tonë të parë të studimit sipas kësaj
analize themi që pranohet hipoteza e parë alternative, sepse ka variancë të të ardhurës
neto gjatë viteve. Pra në pasqyrat financiare nuk ka manaxhim të fitimeve, rrjedhimisht
cilësia e informacionit kontabël gjatë aplikimit të SNK (SNRF)-ve është e lartë. Por duhet
ta kemi të qartë që përveç faktorëve të mësipërm tek cilësia e informacionit kontabël
Page 96
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
96
ndikojnë edhe faktorë të tjerë, që janë të jashtëm si p.sh.: manaxhimi i njësive
ekonomike, legjislacioni në fuqi, strutura e kapitalit etj.
Kalojmë tani tek shqyrtimi i hipotezës së dytë. Variancën e të ardhurës neto dhe mbetjeve
të saj e marrim të gatshme nga shqyrtimi i hipotezës së parë. Tani na duhet të vlerësojmë
variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit. Për të
përcaktuar variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit
ndërtojmë ekuacionin e dytë të regresionit linear të shumëfishtë ku variabli i varur është
ndryshimi i raportit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit me totalin e
aktiveve, ndërsa variablat e pavarur janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i
detyrimeve totale, qarkullimi i totalit të aktiveve dhe mjetet monetare neto nga
veprimtaria e shfrytëzimit. Variablat e tjerë të pavarur të modelit Barth siç janë: emetimi,
shkëmbimi, listimi dhe mbyllja nuk janë marrë parasysh pasi në Shqipëri nuk ka një
bursë në të cilën mund të merren të dhënat që kërkohen nga ky model. Auditimi i të gjitha
njësive ekonomike të cilat zbatojnë SNK (SNRF)-të, të marra në shqyrtim, është bërë nga
njëra prej katër njësive audituese më të mëdha në botë, kështu që variabli auditimi nuk
kishte efekt në ekuacion.
Fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në lidhje me këta variabla:
Tabela 4.15. Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë.
Variable N Mesatarja Mediana Devijimi
Standard
Minimumi Maksimumi
ΔMMASH 121 1.14887 0.00672368 12.6608 -0.229211 139.263
MADHESIA 121 24.4313 24.4116 1.86666 20.6846 28.8269
RRITJA 121 0.0920537 0.0730607 0.265473 -0.998945 0.985462
LEVAFINAN
CIARE
121 6.58498 6.22065 4.62210 0.0755369 19.3822
ΔDETYRIM
E TOTALE
121 0.144439 0.111501 0.253661 -0.998505 1.07988
QARKULLI
MIIAKTIVE
VE
121 0.206993 0.0785447 0.251017 0.00866263 1.21983
MMASH 121 3.41278e+0
09
6.53369e+00
8
6.60424e+
010
6.09865e+01
1
2.59758e+011
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Më pas, për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit për të parë nëse
ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit është
dhënë më lart në tabelën 4.12 dhe nuk ndryshon ngaqë variablat e pavarur janë të njëjtë.
Tani vazhdojmë me regresionin e shumëfishtë, i cili do të jetë i trajtës:
Page 97
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
97
ΔMMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +
α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit +
α6MMASHit + Ԑit
Ku:
ΔMMASH është ndryshimi i raportit të mjetit monetar neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
me totalin e aktiveve
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me
vlerën kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit
të aktiveve
MMASH janë mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është statistikisht
domethënës (p = 0.000); megjithatë variablat qarkullimi i aktiveve dhe mjetet monetare
neto nga aktivitetetet e shfrytëzimit nuk janë statistikisht domethënës. Pasi heqim
variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë, ku
rezulton që modeli është mjaft domethënës (F(2, 118) = 15.41, p = 0.000) dhe R2 i
rregulluar është 19.4%. Variablat domethënës që mbetën në model janë rritja (p = 0.0008)
dhe ndryshimi i detyrimeve totale (p = 0.0000). Rritja dhe ndryshimi i detyrimeve totale
kanë një lidhje negative me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si më poshtë:
ΔMMASH = 4.28 – 10.8RRITJAit - 14.8ΔDETYRIME TOTA Eit + Ԑit (6)
Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek ndryshimi i mjeteve monetare neto
nga aktivitetet e shfrytëzimit do të thotë që, nëse rritja e njësisë ekonomike bëhet me një
njësi duke mbajtur faktorët e tjerë konstantë, zvogëlimi i mjeteve monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit do të jetë me 10.8 njësi. Ndërsa nëse detyrimet totale të njësisë
ekonomike rriten me një njësi duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi
i mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit do të jetë me 14.8 njësi. Lidhja
negative ndërmjet mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit me rritjen (shitjet)
tregon që shitjet janë realizuar me arkëtime të mëvonshme dhe jo me mjete monetare në
dorë. Ndërsa përsa i përket lidhjes negative të mjeteve monetare nga aktivitetet e
shfrytëzimit me ndryshimin në detyrime tregon që njësia ekonomike ka hyrje të mjeteve
monetare të saj kur debitorët e saj shlyejnë detyrimet. Pra të dyja lidhjet janë normale.
Ndërsa koefiçenti R2
i ulët tregon që variablat e pavarur të marrë në shqyrtim shpjegojnë
Page 98
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
98
19.4% të variablit të varur, ndërsa pjesa tjetër shpjegohet nga faktorë të tjerë si: mjedisi
ku operon njësia ekonomike, legjislacioni etj. Por ky koefiçent i ulët nuk cënon cilësinë e
studimit, pasi ne na interesojnë mbetjet e regresionit dhe jo regresioni në veçanti. Kjo
shihet edhe nga mungesa e koefiçentëve R2
në modelin Barth.
Pasi është ndërtuar ekuacioni i mësipërm i regresionit marrim dhe vlerësojmë variancën e
mbetjeve të tij, që tregon saktësisht edhe variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto
nga aktivitetet e shfrytëzimit.
logarisim raportin e mbetjeve të ΔEAN me ΔMMASH. Në këtë rast duhet të kemi
parasysh që raporti i mbetjeve është llogaritur sipas të dhënave panel, që janë të dhëna
sipas njësive ekonomike dhe viteve. Aty ku mungojnë të dhënat për njërën nga anët e
raportit, janë hequr përllogaritjet.
Për të parë variancën e raportit menduam të përdorim përsëri analizën e variancës
ANOVA. Më poshtë jepen tabelat përkatëse që tregojnë karakteristikat e përgjithshme
statistikore të mesatares dhe variancës së raportit dhe analizën ANOVA në lidhje me
variancat:
Tabela 4.16. Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe
variancës së tyre
Vitet N Mesatarja Varianca
2007 9 -0.0054 0.000224663
2008 7 -0.00818 1.95266E-06
2009 10 -0.00998 4.4691E-06
2010 11 -0.01298 4.58987E-05
2011 18 -0.00809 3.09832E-05
2012 21 -0.00945 7.79765E-05
2013 21 -0.03508 0.010353628
2014 21 -0.01145 0.000131323 Burimi: Analiza e të dhënave primare
Tabela 4.17. Tabela ANOVA
Burimi i
variancës
Shuma e
katrorëve
Shkallët
e lirisë
Mesatarja
në katror F
Vlera e
p F-kritike
Ndërmjet
grupeve 0.011605 7 0.001658 0.851814024 0.5471 2.093913
Brenda
grupit 0.214093 110 0.001946
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Nga tabela 4.16 shohim që gjatë viteve 2007 – 2014 ka një variancë të lartë të raportit të
ndryshimit të të ardhurës neto me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e
Page 99
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
99
shfrytëzimit. Kjo gjë që tregon se pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve dhe
rrjedhimisht cilësia e tyre është e lartë.
Ndërsa duke përdorur analizën ANOVA mund të themi që kemi dy hipoteza:
H0,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve nuk ndryshojnë
Ha,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve ndryshojnë
Nga tabela 4.17 shohim që F < Fkritike ; pra 0.85 < 2.09. Kjo do të thotë që hipoteza bazë
pranohet, pra mesataret nuk ndryshojnë gjatë viteve. Në lidhje me hipotezën tonë të dytë
të studimit sipas kësaj analize themi që pranohet hipoteza bazë, sepse nuk ka ndryshim në
raportin e ndryshimit të të ardhurës neto me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit. Pra në pasqyrat financiare ka manaxhim të fitimeve,
rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël gjatë aplikimit të SNK (SNRF)-ve është e
ulët. Kjo gjë bie ndesh me përfundimet që nxorrëm tek hipoteza e parë. Sipas mendimit
tonë profesionistët kontabël shqiptarë përdorin aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për
manaxhimin e fitimeve.
Dhe së fundmi shohim hipotezën e tretë. Për të përcaktuar nëse në njësinë ekonomike ka
manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra pas hyrjes së SNK (SNRF)-ve
duhet të shqyrtojmë lidhjen ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet
monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit. Për këtë ndërtojmë ekuacionet përkatëse të
regresionit linear të shumëfishtë për secilin rast, ku variabli i varur është në rastin e parë
aktivet dhe detyrimet afatshkurtra, ndërsa në rastin e dytë është mjetet monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit. Variablat e pavarur janë të njëjtë për të dy ekuacionet dhe janë
përkatësisht: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve totale dhe
qarkullimi i totalit të aktiveve. Variablat e tjerë të pavarur të modelit Barth siç janë:
emetimi, shkëmbimi, listimi dhe mbyllja nuk janë marrë parasysh pasi në Shqipëri nuk ka
një bursë në të cilën mund të merren të dhënat që kërkohen nga ky model. Auditimi i të
gjitha njësive ekonomike të cilat zbatojnë SNK (SNRF)-të, të marra në shqyrtim, është
bërë nga njëra prej katër njësive audituese më të mëdha në botë, kështu që variabli
auditimi nuk kishte efekt në ekuacion.
Fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në lidhje me këta variabla:
Tabela 4.18. Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të
shumëfishtë.
Variable N Mesatarja Mediana Devijimi
Standard
Minimumi Maksimumi
ADRR 121 -0.0165959 -0.0177445 0.0890758 -0.331224 0.247323
MMASH 121 3.41278e+0
09
6.53369e+00
8
6.60424e+
010
6.09865e+01
1
2.59758e+011
MADHESIA 121 24.4313 24.4116 1.86666 20.6846 28.8269
RRITJA 121 0.0920537 0.0730607 0.265473 -0.998945 0.985462
Page 100
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
100
LEVAFINAN
CIARE
121 6.58498 6.22065 4.62210 0.0755369 19.3822
ΔDETYRIM
E TOTALE
121 0.144439 0.111501 0.253661 -0.998505 1.07988
QARK I
AKTIVEVE
121 0.206993 0.0785447 0.251017 0.00866263 1.21983
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Më pas për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit për të parë nëse
ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit është
dhënë më lart në tabelën 4.12 dhe nuk ndryshon ngaqë variablat e pavarur janë të njëjtë.
Pas kësaj ndërtojmë ekuacionet e regresionit të shumëfishtë në lidhje me ADRR dhe
MMASH. Fillojmë me të parin i cili do të jetë i trajtës:
ADRR = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +
α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit
Ku:
ADRR janë aktivet dhe detyrimet afatshkurtra që janë të barabarta me ndryshesën e të
ardhurës neto me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me
vlerën kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit
të aktiveve
Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është statistikisht
domethënës (p = 0.00); megjithatë variablat madhësia dhe leva financiare nuk janë
statistikisht domethënës. Pasi heqim variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë
analizën e regresionit të shumëfishtë, ku rezulton që modeli është mjaft domethënës
(F(3,117) = 7.67, p = 0.003) dhe R2 i rregulluar është 14%. Variablat domethënës dhe
marxhinalisht domethënës që mbeten në model janë ndryshimi i detyrimeve totale (p =
0.0001) dhe qarkullimi i aktiveve (p = 0.0253). Të dy këto variabla kanë lidhje ngative
me aktivet dhe detyrimet afatshkurtra. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si
më poshtë:
ADRR = 0.11 - 0.12ΔDETYRIME TOTA Eit - 0.07QARKULLIMI I AKTIVEVEit +
Ԑit (7)
Page 101
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
101
Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek aktivet dhe detyrimet afatshkurtra do
të thotë që, nëse ndryshimi në detyrimet totale rritet me një njësi duke mbajtur faktorët e
tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra do të jetë me
0.12 njësi, ose me 12%. Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit qarkullimin e aktiveve të saj
me një njësi duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra do të jetë me 0.07 njësi ose 7%. Lidhjet ndërmjet aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra me detyrimet totale dhe qarkullimin e aktiveve janë negative nga
përllogaritjet që janë bërë për vlerësimin e variablave. Ndërsa koefiçenti i ulët R2
tregon
që variablat e pavarur të marrë në studim shpjegojnë 14% të variablit të varur. Por kjo
nuk ka rëndësi për studimin tonë, sepse objekt i tij janë mbetjet e regresionit linear dhe jo
regresioni në veçanti. Kjo vihet re edhe nga mungesa e koefiçentëve R2
në modelin Barth.
Pas vlerësimit të regresionit linear të shumëfishtë për aktivet dhe detyrimet afatshkurtra
vlerësojmë regresionin për mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.
MMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +
α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit
Ku:
MMASH janë mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit
RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve
LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me
vlerën kontabël të kapitalit
ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve
QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit
të aktiveve
Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është marxhinalisht
domethënës (p = 0.053); megjithatë variablat madhësia, ndryshimi i detyrimeve dhe
qarkullimi i aktiveve totale nuk janë statistikisht domethënës. Pasi heqim variablat jo
domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë, ku rezulton që
modeli është marxhinalisht domethënës (F(2,114) = 4.13, p = 0.018) dhe R2 i rregulluar
është 5%. Variablat marxhinalisht domethënës që mbeten në model janë rritja (p =
0.0222) dhe leva financiare (p = 0.0331). Rritja ka lidhje negative me mjetin monetar
neto nga aktivitetet e shfrytëzimit, ndërsa leva financiare ka lidhje pozitive me të.
Ekuacioni i regresionit linear të thjeshtë paraqitet si më poshtë:
MMASH = -1.14 x 1010
– 5.63 x 1010
RRITJAit + 3 x 109 LEVA FINANCIAREit + Ԑit
(8)
Page 102
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
102
Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek mjetet monetare neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit do të thotë që, nëse rritja e njësisë ekonomike bëhet me një njësi duke
mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i mjetit monetar neto nga aktivitetet e
shfrytëzimit do të jetë me 5.63 x 1010
njësi. Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit levën
financiare të saj me një njësi duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë rritja e
mjetit monetar neto nga aktivitetet e shfrytëzimit do të jetë me 3 x 109 njësi. Ky ndryshim
kaq i madh në koefiçentët para variablave të pavarur shpjegohet nga njësia matëse që
kanë secili nga variablat në studim. Ndërsa koefiçenti shumë i ulët R2
tregon që variablat
e pavarur të marrë në studim shpjegojnë 5% të variablit të varur. Por për studimin tonë
kjo nuk ka rëndësi pasi ne na interesojnë mbetjet e regresionit dhe jo regresioni në
vetvete.
Pasi kemi vlerësuar mbetjet e regresioneve të mësipërme shqyrtojmë lidhjen që ekziston
ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare nga aktivitetet e
shfrytëzimit. (Mbetjet e ekuacioneve u morën për ato raste që kishte mbetje tek të dy, të
tjerat u eleminuan). Më poshtë jepet një paraqitje grafike për të parë lidhjen ndërmjet
aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktiviteti i
shfrytëzimit.
Figura 4.7. Lidhja ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet
monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit
Burimi: Analiza e të dhënave primare
Për të shqyrtuar lidhjen, që ekziston ndërmjet këtyre dy treguesve, kemi llogaritur
koefiçentin Spearman ndërmjet mbetjeve të secilit prej ekuacioneve të mësipërme.
Page 103
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
103
Nga përpunimi i të dhënave u pa që koeficienti i lidhjes ishte – 0.334. Ky koefiçent
tregon një lidhje të dobët negative ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me
mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Pra me pak fjalë mund të themi që
vërtetohet hipoteza bazë që thotë se aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohet me një lidhje
të dobët ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Kjo tregon që në pasqyrat
financiare nuk ka manaxhim të fitimeve dhe cilësia e informacionit kontabël është e lartë.
Si përfundim në tabelën 4.19 jepen në mënyrë të përmbledhur konkluzionet në lidhje me
hipotezat e studiuara për njësitë ekonomike që zbatojnë SNK (SNRF)-të:
Tabela 4.19. Përfundimet e analizës statistikore në lidhje me njësitë që zbatojnë
SNK (SNRF)-të
Hipotezat Pranohet Hipoteza Bazë/ Hipoteza
Alternative
Përfundime
Hipoteza 1 Pranohet Hipoteza Alternative:
Ha,1. Aplikimi i SNK(SNRF)-ve
shoqërohet me një variancë të lartë të
të ardhurës neto.
Kjo tregon që në pasqyrat
financiare të ndërtuara sipas
SNK (SNRF)-ve nuk ka
manaxhim të fitimeve, dmth ka
cilësi të lartë të informacionit
kontabël.
Hipoteza 2 Pranohet Hipoteza Bazë:
Ha,2. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk
do të sjellë paqëndrueshmëri të
fitimeve krahasuar me fluksin e
mjeteve monetare neto nga aktivitetet
e shfrytëzimit.
Kjo tregon që në pasqyrat
financiare të ndërtuara sipas
SNK (SNRF)-ve ka manaxhim
të fitimeve me anë të aktiveve
dhe detyrimeve afatshkurtra,
dmth cilësia e informacionit
kontabël është e ulët
Hipoteza 3 Pranohet Hipoteza Alternative:
Ha.3. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve
shoqërohet me një manaxhim të ulët
të aktiveve dhe detyrimeve
afatshkurtra nga njësia ekonomike.
Kjo tregon që në pasqyrat
financiare të ndërtuara sipas
SNK (SNRF)-ve nuk ka
manaxhim të fitimeve me anë të
detyrimeve afatshkurtra, dmth
cilësia e informacionit kontabël
është e lartë.
4.3 Intervistat e zhvilluara me ekspertët e fushës dhe rezultatet e tyre
Intervistat e kryera me profesionistët kontabël u bënë në mënyrë që të shihej se si
perceptohej cilësia e informacionit kontabël në Shqipëri pas hyrjes në zbatim të SKK-ve
dhe SNK (SNRF)-ve. Fillimisht u kryen intervista me nga një përfaqësues të Këshillit
Kombëtar të Kontabilitetit dhe të shoqatave të profesionistëve kontabël dhe pastaj me 6
Page 104
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
104
profesionistë të ndryshëm kontabël nga të cilët 3 ishin ekspertë kontabël të rregjistruar
dhe 3 të tjerët kontabël të miratuar. Intervista e zhvilluar së bashku me përgjigjet e secilit
prej profesionistëve gjendet në anekset e punimit.
Profesionistët kontabël nuk donin që të bëheshin të ditur emrat e tyre prandaj i kemi
shënuar me numra dhe do të mbeten anonim. Duhet të kemi parasysh që secili nga të
intervistuarit ka një eksperiencë të gjatë në pozicionin e tij. Secili nga profesionionistët ka
një zyrë kontabël, ku mban llogaritë për një numër të madh të njësive ekonomike. Kjo
ishte edhe karakteristika e parë që u përdor në përzgjedhjen e të intervistuarve.
Më poshtë po japim në mënyrë të përmbledhur rezultatet e këtyre intervistave:
Në lidhje me pyetjen e parë mbi mendimin e tyre për cilësinë e informacionit kontabël të
gjithë shprehen se ajo është përmirësuar me kalimin e viteve, pavarësisht nga përmasat e
këtij përmirësimi. Përfaqësuesja e KKK shkon edhe më tej duke thënë se cilësia varet nga
lloji i njësive ekonomike, të mëdhatë me cilësi të lartë ndërsa të mesmet dhe të voglat me
cilësi të ulët. Ndërsa përfaqësuesi i shoqatës IEKA thotë se ka edhe shumë për të bërë në
lidhje me cilësinë, në mënyrë që ato të mos jenë të orientuara drejt biznesit, por drejt
publikut. Përfaqësuesi i shoqatës IKM e vë theksin tek pasqyrat e orientuara drejt
tatimorëve, dhe shumë pak drejt qëllimeve kontabël. Ndërsa përfaqësuesi i SHKFSH
shprehet se cilësia është e ulët ngaqë rreth 60% e tyre ndërtohet nga tatimorët. Në
përgjithësi ekspertët kontabël të rregjistruar shprehen që cilësia e informacionit kontabël
është e dobët, ndërsa kontabilistët e miratuar shprehen se cilësia është përmirësuar vit pas
viti.
Në lidhje me pyetjen e dytë mbi karakteristikat e cilësisë së informacionit kontabël të
gjithë janë të të njëjtit mendim që janë të njëjtat karakteristika që cilësohen në SKK 1 dhe
kuadrin konceptual të SNK-ve.
Në lidhje me pyetjen e tretë mbi faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël
të intervistuarit shfaqën mendime të ndryshme. Sipas përfaqësueses së KKK-së faktorët
janë: qartësia e kërkesave të raportimit, proporcionaliteti i barrës së raportimit, dijet dhe
ekspertiza e profesionistëve, integriteti moral dhe profesional i tyre, kërkesat e
rregullatorëve dhe mbikqyrësve. Sipas përfaqësuesit të shoqatës IEKA ato janë:
profesionalizmi i hartuesve dhe audituesve të pasqyrave financiare, integriteti i tyre,
nevojat e përdoruesve të informacionit kontabël, standartet cilësore etj. Sipas
përfaqësuesit të shoqatës IKM faktorët janë: interesimi i njësisë ekonomike për një
informacion sa më të plotë, zbatimi i kërkesave për hartimin e pasqyrave financiare,
zhvillimi i tregjeve financiare, legjislacioni në fuqi; zbatimi dhe përmirësimi i
vazhdueshëm i tij, etj. Ndërsa sipas përfaqësuesit të shoqatës SHKFSH janë: sjellja e
profesionistëve kontabël; etike ose jo; profesionalizmi i tyre, kontrolli i organeve
shtetërore, pagesat e ulëta të kontabilistëve, shmangiet ligjore të legjislacionit tatimor nga
ai i kontabilitetit etj. Sipas ekspertëve të intervistuar faktorët listohen si më poshtë:
evazioni i lartë fiskal, mungesa e profesionalizmit si tek ekspertët ashtu edhe tek
kontabilistët e miratuar, numri i madh i pasqyrave që hartohen dhe auditohen nga i njëjti
Page 105
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
105
profesionist, mungesa e tregjeve financiare, mospërputhja e disa prej kërkesave të
standardeve me aktet ligjore etj. Ndërsa sipas kontabilistëve të miratuar të rregjistruar
janë: edukimi i studentëve me kërkesat e standardeve si kontigjent i të ardhmes si
kontabilistë të miratuar apo si ekspertë kontabël të rregjistruar, trajnimet e bizneseve për
rritjen e cilësisë së informacionit kontabël, rritja e kërkesave në lidhje me punonjësit
tatimor dhe të QKB-së në pranimin dhe çertifikimin e pasqyrave financiare, evazioni
fiskal, etj.
Në lidhje me pyetjen e katërt mbi ndikimin e standardeve tek cilësia e informacionit
kontabël të gjithë shprehen për një ndikim pozitiv.
Në lidhje me pyetjen e pestë mbi ekzistencën e manaxhimit të fitimeve në pasqyrat
financiare dhe ndikimin e tij në cilësinë e informacionit kontabël të intervistuarit shfaqin
pothuajse të gjithë të njëjtin mendim. Ata thonë se ekziston manaxhimi i fitimeve dhe
ndikimi i tij mbi cilësinë e informacionit kontabël është negativ. Ky manaxhim i fitimeve
në njëfarë mënyre diktohet nga vetë organet tatimore. Pra edhe njëherë përmendet
ndërtimi i pasqyrave për qëllime tatimore dhe jo për qëllime kontabël. Në lidhje me
metodat e përdorura për manaxhimin e fitimeve në Shqipëri më të përdorurat janë:
mosrregjistrimi i transaksioneve që ndodhin në njësinë ekonomike, mosklasifikimi i tyre
sipas klasës së duhur, kërkesat e manaxherëve për një fitim sa më të ulët, faturat fiktive,
huatë ndaj të tretëve, detyrimet ndaj aksionerëve etj.
Në lidhje me pyetjen e gjashtë mbi ndikimin e madhësisë tek cilësia e informacionit
kontabël, të gjithë të intervistuarit shprehen se ndikon pozitivisht. Kjo do të thotë që në
njësitë e mëdha dhe në institucionet financiare cilësia e informacionit kontabël është e
lartë, ndërsa në njësitë e vogla dhe të mesme kjo cilësi lë past ë dëshiruar.
Në lidhje me pyetjen e shtatë mbi ndikimin e formës juridike të organizimit të bizneseve
mbi cilësinë e informacionit kontabël disa shprehen që ndikon e disa jo. Përkatësisht
përfaqësuesja e KKK-së dhe dy prej kontabilistëve të miratuar shprehen që nuk ndikon,
ndërsa pjesa tjetër e të pyeturve shprehen që ndikon. Ato thonë se sa më e lartë të jetë
forma juridike e njësisë ekonomike aq më e lartë është cilësia e informacionit kontabël të
saj.
Në lidhje me pyetjen e tetë mbi ndikimin e llojit të aktivitetit të njësisë ekonomike mbi
cilësinë e informacionit kontabël disa thonë që ndikon e disa të tjerë thonë që nuk ndikon.
Ata që thonë ndikon shprehen se njësitë financiare, tregtare dhe të shërbimeve janë ato që
kanë cilësi më të lartë të informacionit kontabël, ndërsa të tjerat shfaqin një cilësi më të
ulët.
Në lidhje me pyetjen e nëntë mbi institucionet që mund ta përmirësojnë cilësinë e
informacionit kontabël në Shqipëri ata shprehen se janë: KKK-ja, shoqatat e
profesionistëve kontabël, MF-ja, akademikët, Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikqyrjes
Financiare, DPT-ja, Kontrolli i Lartë i Shtetit etj.
Page 106
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
106
Në lidhje me pyetjen e dhjetë mbi veprimet që duhet të ndërmarrin këto institucione për
përmirësimin e cilësisë, të intervistuarit shprehen në mënyra të ndryshme. Sipas
përfaqësueses së KKK-së Shqipëria i ka standardet e mira, mbetet vetëm implementimi i
tyre. Sipas përfaqësuesit të shoqatës IEKA nevojitet një koordinim i aktiviteteve të
institucioneve të mësipërme, identifikim i rasteve të ekonomisë informale, vlerësim i
situatës të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë, lidhje të performancës së njësive
ekonomike për qëllime të ndryshme etj. Sipas përfaqësuesit te shoqatës IKM veprimet që
duhet të ndërrmerren janë: publikimi i sa më shumë udhëzuesve nga ana e KKK-së,
organizimi i sa më shumë trajnimeve nga ana e shoqatave profesionale etj. Sipas
përfaqësuesit të SHKFSH-së janë: përmirësimi i legjislacionit tatimor nga ana e MF-së,
organizimi i sa më shumë trajnimeve nga KKK, mbrojtja e profesionit kontabël nga ana e
shoqatave etj. Ndërsa ekspertët shprehen se veprimet që duhet të ndërmerren janë:
organizimi i sa më shumë trajnimeve dhe tryezave të rrumbullakëta nga KKK-ja dhe
shoqatat profesionale, nëpërmjet mospranimit nga ana e bankave të 2 bilanceve në rastet
e kredidhënies, kontroll i zbatimit të SKK-ve dhe SNK-ve nga KKK, futja në kurrikulat
universitare aplikimi praktik i standardeve, trajnimi i punonjësve tatimorë në lidhje me
standardet kontabël, aplikimi i ligjeve të kontabilitetit dhe tatimore me përpikmëri etj.
Ndërsa sipas kontabilistëve të miratuar veprimet që duhet të ndërmerren janë: rritja e
kërkesës (llogaridhënies) ndaj profesionistëve, kualifikimi i tyre, trajnimet e
herëpashershme, zvogëlimi i evazionit fiskal, trajnimi i inspektorëve tatimorë në lidhje
me SKK-të dhe SNK-të etj.
Në lidhje me pyetjen e njëmbëdhjetë mbi vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël
në njësitë që zbatojnë SKK-të dhe SNK-të pothuajse të gjithë kanë të njëjtin mendim.
Cilësia e informacionit kontabël në njësitë që zbatojnë SKK-të është vlerësuar me një
notë 5-6, ndërsa në njësitë që zbatojnë SNK-të cilësia vlerësohet me një notë më të lartë
se 8.
Në lidhje me pyetjen e dymbëdhjetë mbi rekomandimet që japin profesionistët kontabël
në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël janë dhënë mendime të
ndryshme. Përfaqësuesja e KKK-së shprehet se duhet të ketë sa më shumë tekste,
trajnime, kontrolle dhe publikim i detyrueshëm të pasqyrave financiare nga secila njësi.
Përfaqësuesi i shoqatës IEKA shprehet se rekomandimet e tyre janë: ngritja e kritereve të
klasifikimit për njësitë ekonomike që zbatojnë SKK dhe raportim më i thjeshtuar për
njësitë e vogla, rritja e rolit të autoriteteve rregullatore, rritja e trajnimeve për
profesionistët kontabël nga ana e organizatave profesionale, rritja e rolit të audituesve jo
thjesht ligjor por edhe atyre të pavarur, rritja e integritetit, etikës dhe parimeve morale të
profesionistëve, etj. Përfaqësuesi i shoqatës IKM shprehet se rekomandimet e tyre janë:
përmirësimi i legjislacionit tatimor që të përshtatet me ligjin e kontabilitetit, zbatimi i
plotë i standardeve jo pasqyra vetëm për tatimorët, trajnime sa më të mëdha për
inspektorët tatimorë dhe profesionistët kontabël etj. Përfaqësuesi i shoqatës SHKFSH
shprehet se rekomandimet e tyre janë: dënimi me ligj i tatimorëve që ndërtojnë pasqyra
financiare, përputhja e ligjit tatimor me atë të kontabilitetit, futja e leksioneve praktike në
universitete mbi funksionin e kontabilistit dhe detyrat e tij, futja në funksion e tregjeve
financiare në mënyrë që të kemi mundësi vlerësimi me vlerën e tregut etj. Rekomandimet
Page 107
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
107
e ekspertëve kontabël të rregjistruar të intervistuar janë: KKK të organizojë sa më shumë
tryeza të rrumbullakëta dhe workshope, të publikojë sa më shumë udhëzues në lidhje me
zbatimin e SKK dhe SNK (SNRF), Bordi i Mbikqyrjes Publike të vihet në funksion,
shoqatat e kontabilistëve të organizojnë sa më shumë trajnime për të gjithë brezat e
kontabilistëve, bankat të mos pranojnë më 2 lloje të pasqyrave financiare, trajnime të
inspektorëve tatimorë në lidhje me kontabilitetin, përafrim i ligjit të tatimeve me atë
kontabël, aplikim i gjobave për moszbatim të SKK-ve apo SNK-ve, etj. Ndërsa
rekomandimet e kontabilistëve të miratuar të intervistuar janë: ngritja e grupeve të punës
të përbashkëta ndërmjet KKK, MF, DPT, DPD, QKR, IEKA dhe shoqatave profesionale
në hartimet, kualifikimet dhe çertifikimet e ligjeve dhe kërkesave të cilësisë së
informacionit kontabël, qartësia e pasqyrave financiare (futja e specifikimeve të veçanta
për sektorë të ndryshëm të ekonomisë etj.
Page 108
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
108
KAPITULLI V
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME Në këtë kapitull do të trajtohen disa përfundime në lidhje me cilësinë e informacionit dhe
raportimit financiar, faktorët që e ndikojnë atë si dhe disa rekomandime në lidhje me
përmirësimin e saj gjatë viteve të ardhshme.
Në fillim do të trajtohen konkluzionet e përgjithshme në lidhje me temën dhe më pas do
të trajtohen konkluzionet specifike që kanë të bëjnë me analizën statistikore dhe
intervistat e strukturuara të realizuara për vlerësimin e cilësisë së informacionit dhe
raportimit financiar në Shqipëri.
Pastaj do të kemi disa rekomandime të dala gjatë studimit dhe në fund kufizimet e
punimit dhe disa sugjerime në lidhje me kërkime të mëtejshme në këtë fushë.
5.1. Konkluzione të përgjithshme
Cilësia e informacionit kontabël është shkalla në të cilën informacioni kontabël në
mënyrë të saktë reflekton performancën aktuale operative të njësisë ekonomike, përdoret
për të parashikuar të ardhmen dhe ndihmon në vlerësimin e vlerës së njësisë ekonomike.
Ndërsa raportimi financiar është tërësia e informacionit që komunikohet nga kontabiliteti
financiar, në formën e tabelave, shifrave dhe fjalëve, të paraqitura sipas disa rregullave të
caktuara. Cilësia e lartë e tij është një faktor kyç për besueshmërinë e informacionit
financiar, zhvillimin ekonomik të një vendi dhe për hyrjen e investimeve të huaja në të.
Në një vend ku nuk ka cilësi të informacionit dhe raportimit financiar dhe ku nuk ka
tregje të mirëorganizuara të kapitalit edhe vështirësia e hyrjes së investimeve të huaja
është e lartë.
Faktorët që ndikojnë në një raportim financiar cilësor janë: ambjenti ekonomik ku operon
njësia ekonomike, kuadri rregullator, struktura ekonomike dhe e biznesit dhe niveli i
përgatitjes profesionale dhe i organizimit profesional.
Gjatë këtij punimi u studiuan karakeristikat cilësore të informacionit kontabël sipas SKK-
ve, kuadrit konceptual të SNK (SNRF)-ve dhe sipas GAAP-ve. Prandaj sipas SKK 1
karakteristikat cilësore të informacionit kontabël: kuptueshmëria, rëndësia dhe
materialiteti, besueshmëria dhe qëndrueshmëria dhe krahasueshmëria. Sipas kuadrit
konceptual të SNK (SNRF)-ve karakteristikat cilësore ndahen në 2 grupe: themelore dhe
rritëse. Tek të parat bëjnë pjesë: përkatësia e informacionit dhe paraqitja me besnikëri e
tij, ndërsa tek të dytat bëjnë pjesë: krahasueshmëria, verifikueshmëria, dhënia në kohë e
informacionit dhe kuptueshmëria. Dhe sipas GAAP-ve karakteristikat cilësore janë:
dobishmëria për vendimmarrësit, rëndësia, besueshmëria, verifikueshmëria, trade offs
(përzgjedhja), kufizimet dhe konservatorizmi.
Përsa i përket cilësisë së informacionit kontabël janë kryer studime të shumta në kohë të
ndryshme. Sipas njërit prej tyre, përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël dhe
Page 109
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
109
rrjedhimisht edhe të raportimit financiar janë: standardet e kontabilitetit, sistemet ligjore
dhe politike dhe nxitja që vjen nga: zhvillimi i tregjeve të kapitalit, struktura e kapitalit,
organizimi ligjor i biznesit dhe sistemi i taksave. Në lidhje me Shqipërinë standardet e
kontabilitetit që zbatohen janë SKK-të dhe SNK (SNRF)-të sipas llojit të njësive
ekonomike dhe kushteve që përmbushin ato. Përsa i përket sistemeve ligjore dhe politike
kemi një kontabilitet të organizuar me ligje të posaçme të nxjerra nga qeveria shqiptare.
Ndërsa përsa i përket nxitjeve financiare nuk kemi tregje të organizuara të kapitalit, nuk
kemi një bursë funksionale për të bërë vlerësimet në lidhje me vlerën e tregut të
elementëve të pasqyrave financiare dhe sistemi fiskal nuk ecën në të njëjtën linjë me
sistemin kontabël. Këto ndikojnë negativisht në vlerësimin e saktë të cilësisë së
informacionit kontabël.
Duke vazhduar në të njëjtën linjë me atë që u tha më sipër, për të vlerësuar cilësinë e
informacionit kontabël janë përdorur mënyra të ndryshme: me anë të vlerësimit të
interesit të aksionerëve, kostos së huave që përcaktojnë bankat për klientët e tyre,
manaxhimit të fitimeve, njohjes në kohë të humbjeve, përputhjes së vlerësimeve kontabël
dhe të tregut, kostos së kapitalit, informacionit konfidencial, tarifave të audituesve,
raportimit të ndërmjetëm të njësive ekonomike etj. Në këtë studim është zgjedhur të
përdoret modeli i vlerësimit të cilësisë së informacionit kontabël nëpërmjet manaxhimit
të fitimeve, si një nga metodat më të favorshme për sistemin kontabël shqiptar përsa i
përket elementëve që merr parasysh.
Meqë ne jemi një vend i Ballkanit Perëndimor dhe një vend që aderon për t’u bërë
anëtare e Bashkimit Evropian është bërë një krahasim i raportimit financiar në Shqipëri
në krahasim me këto vende. Nga ky krahasim u pa se cilësia e informacionit kontabël dhe
e raportimit financiar ishte pothuajse në të njëjtat nivele; njësitë e vogla dhe të mesme
shfaqin cilësi të ulët të raportimit financiar, ndërsa njësitë e mëdha dhe institucionet
financiare shfaqin cilësi të lartë të raportimit financiar. Faktorët që ndikojnë cilësinë e
raportimit financiar në vendet e Ballkanit Perëndimor janë: hendeku ndërmjet
legjislacionit tatimor dhe kontabël, niveli profesional i kontabilistëve dhe audituesve,
mospranimi nga ana e bankave të pasqyrave financiare si kolateral për huadhënie,
përditësimi i SNRF, mungesa e auditimit të pasyrave financiare etj.
5.2 Konkluzione në lidhje me analizën empirike dhe intervistat e realizuara
Për të kryer këtë studim, cilësinë e informacionit kontabël dhe raportimit financiar e kemi
matur nëpërmjet manaxhimit të fitimeve, sikurse tek Modeli Barth, i shqyrtuar gjatë
kapitujve të mësipërm.
Kemi aplikuar këtë model tek 150 njësi që zbatojnë SKK dhe 22 njësi që zbatojnë SNK
(SNRF)-të. Përfundimet e analizës statistikore, në përputhje me hipotezat e studimit janë
si vijojnë:
Përsa i përket hipotezës së parë që thotë se: “Aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një
variancë të lartë të ardhurës neto.” Nga testimet e rezultateve kemi që kjo hipotezë hidhet
Page 110
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
110
poshtë. Pra, pranohet hipoteza bazë dhe hidhet poshtë hipoteza alternative. Mund të themi
që profesionistët kontabël përdorin të ardhurën neto për manaxhimin e fitimeve.
Rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është e ulët.
Në lidhje me hipotezën e dytë që thotë se: “Aplikimi i SKK-ve do të sjellë
paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me fluksin e mjeteve monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit.” Nga testimet e rezultateve kemi që pranohet hipoteza
alternative dhe hidhet poshtë hipoteza bazë. Pra, profesionistët kontabël nuk përdorin
aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për manaxhimin e fitimeve. Rrjedhimisht cilësia e
informacionit kontabël është e lartë.
Në lidhje me hipotezën e tretë që thotë se: “Aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një
manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike.” Nga
testimet e rezultateve kemi që pranohet hipoteza alternative dhe hidhet poshtë hipoteza
bazë. Për mendimin tonë edhe këtu ndihet efekti i mos manaxhimit të fitimit nëpërmjet
aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Rrjedhimisht cilësia e informacionit është e lartë.
Si përfundim, mund të themi se në njësitë ekonomike që zbatojnë SKK-të manaxhimi i
fitimeve bëhet nëpërmjet të ardhurës neto, ndërsa elementët e tjerë të pasqyrës së
pozicionit financiar dhe pasqyrës së fluksit të mjeteve monetare nuk përdoren. Kjo është
një metodë që sipas intervistave të kryera me profesionistët kontabël diktohet nga
inspektorët tatimorë. Këta të fundit kontrollin e pasqyrave financiare e bëjnë duke
kontrolluar fillimisht raportin e të ardhurës neto me totalin e të ardhurave për çdo lloj
aktiviteti.
Nga rezultatet e analizës statistikore shohim gjithashtu që 2 nga 3 hipotezat janë pranuar,
pra hyrja e standardeve kombëtare të kontabilitetit ka ndikuar tek varianca e raportit të
variancës së ndryshimit të të ardhurës neto me variancën e ndryshimin të mjeteve
monetare nga aktivitetet e shfrytëzimit dhe tek lidhja negative e dobët ndërmjet aktiveve
dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare nga aktivitetet e shfrytëzimit. Prandaj
do të themi që nuk ka manaxhim të fitimeve, gjë që do të thotë se cilësia e informacionit
kontabël është e lartë. Duke marrë parasysh edhe intervistat e zhvilluara mund të
konkludojmë që në pasqyrat financiare të ndërtuara sipas SKK-ve ka manaxhim të
fitimeve dhe cilësia e raportimit financiar është e ulët. Kjo shihet tek nota që i kanë vënë
profesionistët kontabël cilësisë së informacionit sipas SKK-ve, pothuajse të gjithë i vënë
notën 5. Por ama pothuajse të gjithë e aprovojnë që SKK-të kanë sjellë përmirësim të
cilësisë së informacionit kontabël dhe raportimit financiar. Pra mund të themi me fjalë të
tjera që nga viti në vit cilësia e informacionit kontabël është përmirësuar krejt
minimalisht pas SKK-ve.
Ndërsa në lidhje me njësitë ekonomike që përdorin SNK (SNRF)-të kemi këto rezultate.
Përsa i përket hipotezës së parë që thotë se: “Aplikimi i SNK(SNRF)-ve shoqërohet me
një variancë të lartë të të ardhurës neto.” Nga testimet e rezultateve kemi që kjo hipotezë
pranohet. Mund të themi që profesionistët kontabël nuk përdorin të ardhurën neto për
manaxhimin e fitimeve. Rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është e lartë.
Page 111
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
111
Në lidhje me hipotezën e dytë që thotë se: “Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk do të sjellë
paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me fluksin e mjeteve monetare neto nga
aktivitetet e shfrytëzimit.” Nga testimet e rezultateve kemi që kjo hipotezë pranohet dhe
hidhet poshtë hipoteza alternative. Profesionistët kontabël përdorin aktivet dhe detyrimet
afatshkurtra për manaxhimin e fitimeve. Rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël
është e ulët.
Në lidhje me hipotezën e tretë që thotë se: “Aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohet me
një manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra”. Nga testimet e rezultateve
pranohet hipoteza alternative dhe hidhet poshtë hipoteza bazë. Për mendimin tonë këtu
ndihet efekti i mos manaxhimit të fitimit nëpërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra.
Rrjedhimisht cilësia e informacionit është e lartë.
Si përfundim mund të themi se njësitë ekonomike që zbatojnë SNK (SNRF)-të përdorin
aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për manaxhimin e fitimeve, por kjo gjë hidhet poshtë
nga hipoteza e tretë, e cila tregon një lidhje të dobët negative ndërmjet aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit. Këtu
mendojmë që rolin kryesor e luan numri i vogël i njësive të marra në shqyrtim.
Nga rezultatet e analizës statistikore shohim gjithashtu që 2 nga 3 hipotezat janë pranuar,
pra hyrja e standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit ka ndikuar tek varianca e
ndryshimit të të ardhurës neto me totalin e aktiveve dhe tek lidhja negative e dobët
ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare nga aktivitetet e
shfrytëzimit. Prandaj do të themi që nuk ka manaxhim të fitimeve, gjë që do të thotë se
cilësia e informacionit kontabël është e lartë. Kjo është vërtetuar edhe nga intervistat që
ne kemi patur me profesionistët kontabël, të cilët e vlerësojnë cilësinë e informacionit
kontabël dhe raportimit financiar në njësitë që aplikojnë SNK (SNRF)-të në nivele
optimale, pothuajse të gjithë i kanë vendosur një notë mbi 8. Prandaj ne mendojmë që
përsa i përket pasqyrave financiare me SNK (SNRF) nuk ka manaxhim fitimesh dhe
shprehin një cilësi të lartë të raportimit financiar.
Përsa i përket faktorëve që ndikojnë në cilësinë e informacionit kontabël sipas të
intervistuarve janë: evazioni fiskal, mospërputhja e legjislacionit tatimor me atë kontabël,
manaxhimi i fitimeve, mosnjohja dhe mosrespektimi i standardeve nga një pjesë e
kontabilistëve të miratuar dhe nga një pjesë e ekspertëve, integriteti moral dhe
profesional i kontabilistëve, moskuadrimi i pasqyrave financiare ndërmjet viteve etj.
Sipas të intervistuarve madhësia e njësisë ekonomike e ndikon cilësinë e informacionit
kontabël sepse sa më e madhe të jetë njësia ekonomike aq më e lartë cilësia e saj. Kjo për
shkak të stafit të specializuar që ata mbajnë dhe kualifikimit të vijueshëm të stafit. E
kundërta ndodh me njësitë e vogla ku stafi thjesht konsiderohet kosto dhe ato përpiqen
për minimizimin e saj.
Në lidhje me ndikimin e formës juridike të organizimit të bizneseve mbi cilësinë shumica
shprehen se ndikon duke patur parasysh që njësitë ekonomike të organizuara në formën e
shoqërive aksionere shfaqin cilësi më të lartë se ato të organizuara në formën e shoqërive
Page 112
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
112
me përgjegjësi të kufizuar apo shoqërive kolektive. Kjo për disa arsye: së pari ndarja e
pronarëve nga manaxhimi, së dyti interesimi i aksionerëve për investimin e tyre, ndarjen
e fitimeve, së treti auditimi i tyre etj. Por kjo gjë nuk vlen për njësitë publike.
Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël disa
shprehen se ndikon dhe disa të tjerë jo. Mos ndikimin e tij e tregon paraqitja e saktë e
pasqyrave financiare shprehen ata që janë kundër. Ndërsa ato që janë pro shprehen se
cilësi më të lartë shfaqin njësitë financiare dhe më pas ato tregtare, shërbimeve,
prodhuese etj.
Ndërsa në lidhje me institucionet që mund ta përmirësojnë cilësinë e informacionit
kontabël dhe mënyrat se si mund ta realizojnë një gjë të tillë profesionistët shprehen
pothuajse të gjithë sipas të njëjtit drejtim: KKK, shoqatat profesionale të kontabilitetit,
MF, DPT dhe DPD duhet të bashkëpunojnë me njëra tjetrën që të arrihen rezultate në
këtë drejtim. Një nga profesionistët përmend edhe gjobat si masë ndëshkimore për ata që
nuk i respektojnë ligjet.
Rekomandimet e profesionistëve në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit
kontabël janë: përputhja ndërmjet legjislacioneve, organizimi i trajnimeve të kontabilitetit
me inspektorët tatimorë, publikime të udhëzimeve për zbatimin e SKK-ve dhe SNK
(SNRF)-ve, mos pranimi nga ana e bankave të dy llojeve të pasqyrave financiare për
marrjen e kredive nga ana e njësive ekonomike, përmirësimi i cilësisë së auditimeve,
ngritja e kritereve të klasifikimit të njësive ekonomike që operojnë me SKK dhe lehtësimi
i procedurave të rregjistrimit për njësitë e vogla etj.
5.3 Rekomandime
Në mbështetje të përfundimeve të arritura më lart nga trajtimi teorik dhe analiza e të
dhënave empirike mendojmë se është e nevojshme të jepen disa rekomandime në lidhje
me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël dhe ngritjen e saj në nivele sa më
optimale.
Ne e shohim të nevojshme reklamimin nga ana e mediave të ndryshme audio dhe vizuale
në lidhje me mundësinë e përdorimit të pasqyrave financiare të çdo njësie ekonomike
nëpërmjet faqes në web të QKB-së. Në mënyrë që faqja të jetë sa më e kompletuar të
hidhen sa më parë në të pasqyrat financiare të njësive ekonomike për vitet 2008–2010, në
mënyrë që të interesuarit të kenë mundësinë t’i shfrytëzojnë ato. Kjo mund të arrihet edhe
nëpërmjet kërkesës së QKB-së ndaj njësive ekonomike për hedhjen nga ana e tyre të
informacionit të munguar, para se të mbushen 10 vite dhe njësitë të shprehen se nuk e
disponojnë një informacion të tillë.
Përsa i përket legjislacionit në fuqi, tatimor dhe atij kontabël, të merren masa nga ana e
organeve përkatëse në lidhje me heqjen e mospërputhjeve ndërmjet këtyre ligjeve. Pra të
shkohet drejt harmonizimit të sistemit fiskal dhe kontabël, në mënyrë që diferencat
ndërmjet tyre të jenë sa më të vogla.
Page 113
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
113
Në lidhje me modelin e vlerësimit të cilësisë së informacionit kontabël të marrë në
studim, është parë që mungojnë variablat që kanë të bëjnë me vlerësimin e elementëve të
pasqyrave financiare me vlerën e tregut. Kjo vjen si rezultat i mungesës së një burse
funksionale dhe tregjeve aktive të kapitalit. Prandaj duhet të merren masa që këto tregje
të jenë sa më shpejt në fuksion të plotë, në mënyrë që të përafrohemi me vendet e tjera të
Ballkanit Perëndimor që i kanë ato.
Nga vlerësimi i cilësisë së informacionit kontabël nëpërmjet manaxhimit të fitimeve
arritëm në përfundimin se në rastin e njësive ekonomike që zbatojnë SKK-të manaxhimi i
fitimit arrihej nëpërmjet të ardhurës neto. Për ta përmirësuar këtë mendojmë se duhet të
kemi një kontroll sa më efektiv nga ana e organeve tatimore në lidhje me përmbajtjen e
pasqyrave financiare dhe zbatimin e plotë të standarteve në to. Prandaj kërkohet një nivel
më i lartë profesional i inspektorëve tatimorë që mund të arrihet nëpërmjet trajnimit të
vazhdueshëm të tyre në lidhje me standardet.
Ndërsa nga vlerësimi i cilësisë së informacionit kontabël në njësitë ekonomike që
zbatojnë SNK (SNRF)-të u pa që manaxhimi i fitimeve realizohej nëpërmjet aktiveve dhe
detyrimeve afatshkurtra. Sipas mendimit tonë kjo gjë mund të shmanget nëpërmjet
kontrollit tek njësitë ekonomike, në mënyrë që të rregjistrohet çdo veprim që kryhet në to.
Dhe së fundmi mendojmë që një cilësi më e lartë e informacionit kontabël mund të
arrihet duke pasur një bashkëveprim nga të gjitha organet përkatëse që ndikojnë
kontabilitetin dhe zhvillimin e tij në Shqipëri. Pra bashkëveprim i Ministrisë së Financave
me Këshillin Kombëtar të Kontabilitetit, shoqatat e profesionistëve kontabël, Qendrën
Kombëtare të Biznesit, Drejtorisë së Përgjithshme Tatimore dhe Drejtorisë së
Përgjithshme Doganore, në mënyrë që të shmangen të gjitha veprimet që cënojnë cilësinë
e informacionit kontabël.
5.4 Kufizimet e studimit dhe nxitja e studimeve të mëtejshme në këtë fushë
Ky studim është i pari i këtij lloji në Shqipëri, prandaj jemi munduar që të marrim në
studim njësi ekonomike të të gjitha llojeve të aktiviteteve dhe nga të gjitha qytetet e
Shqipërisë. Këtë e kemi bërë për të përgjithësuar rezultatet e studimit. Megjithatë nuk
mund të vlerësojmë performacën e studimit tonë, pasi nuk kemi mundësi krahasimi të tij
me paraardhësit. Gjatë këtij studimi janë përdorur metodat sasiore dhe cilësore për
nxjerrjen e një rezultati sa më të afërt me realitetin shqiptar. Por gjatë punës janë hasur
shumë vështirësi që kanë të bëjnë me:
1. Proçesin e grumbullimit të të dhënave; shumë e vështirë marrja e tyre
2. Mungesa e të dhënave për disa vite 2008 – 2010
3. Ekzistenca e vrojtimeve ekstreme dhe eleminimi i tyre shkakton zvogëlim të
numrit të observimeve
4. Mungesa e një burse funksionale dhe e tregjeve aktive të kapitalit ndikon në
mosmarrjen parasysh të variablave që kanë të bëjnë me vlerësimin e tregut
Page 114
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
114
Megjithatë mendojmë që efekti i këtyre vështirësive, nuk ka ndikuar në nxjerrjen e
rezultateve të studimit dhe këto të fundit mund të përgjithësohen për të gjithë Shqipërinë.
Gjithashtu mendojmë dhe shpresojmë që ky studim të jetë pikënisje për të gjithë të
interesuarit që do të studiojnë cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri dhe më gjerë.
Në të ardhmen mund të realizojmë edhe një krahasim me shifra përsa i përket cilësisë së
informacionit kontabël në Shqipëri me vendet e Ballkanit Perëndimor.
Page 115
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
115
LITERATURA Librat:
1. Bollano, J; Hoxha, E. 2011. Bazat e kontabilitetit financiar. Botimi I. Tiranë.
Botimet Dudaj.
2. Bragg, S. 2012. GAAP 2012 Interpretation and application of generally accepted
accounting principles. Botimi I. USA. John Wiley & Sons.
3. Binaj, A. 2014. Etika në kontabilitet. Vështrim në kushtet e Shqipërisë. Botimi I.
Tiranë. ILAR.
4. Curran, J., Blackburn, R. (2001) Researching the small enterprise. Londer. Sage.
5. Dhamo, S. 2009. Kontabiliteti i avancuar. Ribotimi II. Tiranë.
6. Dhimarko, Th. 2007. Dyzimi në kontabilitetin bashkëkohor. Botimi I. Tiranë.
albPAPER
7. Field, A. 2005. Discovering statistics using SPSS – Second edition. SAGE.
8. Hakim, C. 2000. Research design: Successful designs for social and economic
research. Botimi II. Londër. Routledge.
9. Kächelein, H. 2011. Shkrimi akademik. Botimi I. Tiranë. albPAPER.
10. Osmani, M. 2013. Metodat e ekonometrisë. Botimi I. Tiranë. Maluka.
11. Pacter, P. 2015. IFRS as global standards: a pocket guide. IFRS Foundation
12. Robson, C. 2002. Real World Research. Botimi II. Oxford. Blackwell
13. Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A. 2007. Research methods for business
students. Botimi IV. USA. Pearson Education.
14. Shuli, I., Shkurti, R. 2015. Kontabiliteti i drejtimit. Botimi I. Tirana. Educational
Centre Albania. Fq. 101 – 110.
15. Stutely, M. 2003. Numbers guide: the essentials of business numeracy. Londër.
Bloomberg Press.
16. Tashkkori, A., Teddlie, C. (2003). Handbook of mixed methods in social and
behaviourial research. Botimi I. Londër. Sage.
17. Yin, K., 2003. Case study research: Design and method. Botimi III. Londër. Sage.
Page 116
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
116
Artikujt:
1. Barth, M., Landsman, W., Lang, M. 2006. Internatinonal Accounting Standards
and Accounting Quality. http://citeseerx.ist.psu.edu/ (March 2006)
2. Barth, M., Landsman, W., Lang, M. 2007. Internatinonal Accounting Standards
and Accounting Quality. www.papers.ssrn.com/abstract=1029382 (September
2007)
3. Barth, M., Landsman, W., Lang, M., Williams, C. 2007. Accounting Quality:
International Accounting Standards and US GAAP.
www.foxtemple.edu/conferences (November 2007)
4. Beatty, A., Liao, S., Weber, J. 2007. The effect of private information and
monitoring on the role of accounting quality in investment decisions.
www.gsb.stanford.edu/
5. Beest, F., Braam, G., Boelens, S. 2009. Quality of financial reporting: Measuring
qualitative characteriscs. NiCE working paper 09 – 108
6. Bharath, S., Sunder, J., Sunder, S. 2004. Do sophisticated investors understand
accounting quality? Evidence from banks loan. www.bis.org
7. Bollano, J. 2010. Implementation of financial reporting standards in Albania.
Proceedings of International Scientific Conference of NAC of Albania, 5-15.
8. Christensen, H., Lee, E., Walker, M., Zeng C. 2015. Incentives or standards:
What determines accounting quality changes around IFRS adoption? European
Accounting Review (February 2015): 31 – 61
9. Crewell, J., 2003. Research design: Qualitative, quantitative and mixed methods
approach. California Sage Publications, fq. 8
10. Dechow, P., Schrand, C. 2004. Earnings quality: The Research Foundation of
CFA Institute
11. Dechow, P., Ge W. Schrand, C. 2010. Understanding earnings quality: A review
of the proxies, their determinants and their consequences. Journal of accounting
and economics 50 (November 2010): 344 – 401
12. Ergun, U., Öztürk, E. 2013. “Perceptions of small and medium enterpriseson IFRS adaption process: a case study in Federation of Bosnia and Hercegovina”.
Journal of Business Administration Research, vol 2 no. 1 (March 2013): 43 – 48
13. Gjorgieva, T. 2011. The comparison of financial reporting in Macedonia and
Slovenia. http://www.cek.ef.uni-lj.si/UPES/gjorgieva1068.pdf
Page 117
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
117
14. Green, S. 1991. How many subjects does it take to do a regression analysis?
Multivariate behavioural research. Vol 26 (3). 499 – 510.
15. Hellström, K. 2009. “Financial Accounting quality in a European transition economy. The case of Czech Republic”. Dissertation for the degree of doctor of
Philosophy, Stocholm School of Economics.
16. Hilary, G. 2009. Accounting quality and catastrophic market events.
www.kellogg.northwestern.edu/accounting/papers/hilary.pdf
17. Hoxha, A. 2015. Problemet e implementimit të SKK-ve nga NVM-të shqiptare
parë nga këndvështrimi i përdoruesve të pasqyrave financiare.
www.kolegjiglobus.com
18. Hoxha, E. 2014. Raportimi i njësive ekonomike të vogla dhe të mesme. Standarde
kombëtare apo ndërkombëtare. http://www.uamd.edu.al/new/wp-
content/uploads/2013/12/Raportimi-financiar-i-NVM-ve.pdf
19. Hribar, P., Kravet, T., Wilson R. 2011. A new measure of accounting quality.
https://tippie.uiowa.edu/accounting/phd/publications/wilson_a,
20. Hribar, P., Kravet, T., Wilson R. 2013. A new measure of accounting quality.
Review of Accounting studies No. 19. (2014): 506 – 538
21. Jackson, A. 2011. Does accounting quality enhance the timeliness of price
discovery? https://www2.aaahq.org/AM2011/abstract.cfm?submissionID=545
(June 2011)
22. Jakupi, Sh. 2013. Standardi Ndërkombëtar i Raportimit Financiar për Ndërmarrjet
e Vogla dhe të Mesme (SNRF për NVM / IFRS for SME) nuk përkrahet BE-ja.
Buletin shkencor, Institute for scientific research and development, vol. 1, nr. 5
(2013): 29 - 34
23. Jorion, P., Shi, C., Zhang, W. 2007. Tightening credit standards. The role of
accounting quality. Review of Accounting Studies (February 2009): 123 – 160
24. Kuqi, Sh., Jonuzi, J. 2011. Accounting for NVMs and the suitability of IFRS for
NVMs in Macedonia. http://lup.lub.lu.se/luur
25. Lang, M., Raedy, J., Yetman, M. 2003. How representative are firms that are
cross listed in the United States? An analysis of accounting quality. Journal of
Accounting Research, 363 - 386
26. Llukani, T., Karapici, V. 2013. Earnings management, obvious phenomenon in
Albanian market. Academicus MMXIII 8 (2013): 78 – 88
Page 118
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
118
27. Ma, T., Martin, X. 2012. The real effect of customer accounting quality – trade
credit and suppliers cash holdings.
dwsm.xmu.edu.cn/UploadFiles/2014610164753356.pdf (January 2012)
28. Markovska, V. 1999. Implementation of international accounting standards in
Macedonia.
http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/32387437.pdf
29. Morais, A., Curto, J. 2008. IASB standards and portugese evidence. Revista
Contabilidade & Financas 19 (48): 103 – 111
30. Murgasova, S., Ilahi, N., Miniane, J., Scott, A., Hollar, I., and IMF staff team.
2015. “Regional economic issues. Special Report. The Western Balkans 15 years
of economic transition.” IMF 2015.
31. Nikolaev, V. 2014. Identifying accounting quality. Chicago Booth Research Paper
14 – 28, papers.ssrn.com
32. Paiva, I., Lourenço, I. 2009. Determinants of accounting quality. Empirical
evidence from the European Union after IFRS adoption.
www.aeca1.org/pub/on_line
33. Paixao, A. 2015. IFRS adoption and accounting quality – A review. Journal of
Bussiness and Economic Policy. Vol.2, no. 2. (June 2015): 104 – 123
34. Penman, S. 2003. The quality of financial statements: Perspectives from the
Recent Stock Market Bubble. Accounting Horizon Supplement (2003): 77 – 96
35. Schiller, U., Vegt, M. 2010. Interim reporting and accounting quality.
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1661592 (August 2010)
36. Shatrri, Y., Hashani, Sh. 2015. Rregullativa kosovare pwr kontabilitet, auditim
dhe integrim evropian. http://www.kolegjiglobus.com/wp-
content/uploads/2015/02/Conferevce-VII-33.pdf
37. Shkurti, R., Leka, B., Bahiti, R., Manoku, E. 2011. Changes in financial and
accounting environment in Albania and its impact in practitioners. Amales
Universitatis Apulensis Series Oeconomica 13 (1) (2011): 57 – 65
38. Shkurti, R., Naqellari, J. 2010. Quality of financial and accounting information in
Albania as perceived by the practicing accountants. journal.mufad.org: 110 – 123
39. Shuli, I. 2011. Earnings management and the quality of financial reporting.
Perspectives of Innovations, Ecconomics and Business, Vol. 8, issue 2 (2011): 45
– 48
40. Soderstrom, N., Sun, K. 2007. IFRS adoption and accounting quality: A review.
European Accounting Review vol 16, no. 4 (2007) 675 – 702
Page 119
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
119
41. Spasić, D., Mihajlov, K. 2014. Transparency of financial reporting in Serbia –
Regulatory framework and reporting practices. Procedia economics and finance 9
(2014): 153 – 162
42. Stanleigh, M. 2010. Accounting for quality. www.bia.ca/articles/qm
43. Strouhal, J., Deari, F. 2010. “Comparative analysis of the reporting bases of Czech Republic, Macedonia and Albania.” Global Review of Accounting and
Finance, vol. 1, No. 1 (September 2010): 41 – 59
44. Vukelić, G., Đuričin, S., Belopavlović, G. 2011. Harmonization of Serbian accounting standards with EU standards. economic lessons from the new member
states. Facultade de economia Universidade de Coimbra. (2011): 92 – 104
45. Wilson, C., Morgan, B. 2007. Understanding power and rules of thumb for
determining sample sizes, Tutorials in Quantitative methodsfor Psychology. Vol 3
(2). 43 – 50
46. World Bank (WB). 2004. Report on the Observance of Standards and Codes on
Accounting and Auditing (A&A ROSC) Bosnia and Herzegovina
47. World Bank (WB). 2005. Report on the Observance of Standards and Codes on
Accounting and Auditing (A&A ROSC) Serbia and Montenegro, Republic of
Serbia
48. World Bank (WB). 2006. Report on the Observance of Standards and Codes on
Accounting and Auditing (A&A ROSC) in Albania
49. World Bank (WB). 2007. Report on the Observance of Standards and Codes on
Accounting and Auditing (A&A ROSC) Republic of Montenegro
50. World Bank (WB). 2010. Report on the Observance of Standards and Codes on
Accounting and Auditing (A&A ROSC) Bosnia and Herzegovina
51. World Bank (WB). 2012. Report on the Observance of Standards and Codes on
Accounting and Auditing (A&A ROSC) Kosovo
52. World Bank (WB). 2014. Report on the Observance of Standards and Codes on
Accounting and Auditing (A&A ROSC) Macedonia
53. Yurt, C., Ergun, U. 2015. “Accounting quality models: A comprehensive literature review”. International Journal of Economics, Commerce and
Management, vol. 3, no. 5 (May 2015): 33-66
54. Yurt, C., Ergun, U. 2015. “The IFRS adoption and Accounting quality: A comprehensive trend analysis”. International Journal of Academic Researchin
Economics and Management Sciences, vol. 4, no. 2 (2015): 11 – 19
Page 120
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
120
Ligjet:
1. igji 7638 “Për shoqëritë tregtare” 1992, i ndryshuar
2. igji 9228 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, i ndryshuar me ligjin 9447
të vitit 2006
3. igji 9901 “Për tregtarët dhge shoqëritë tregtare” 2008
4. igji 9879 “Për titujt” 2008
5. igji 10042 “Për ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme” 2008
6. igji 10091 ”Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të rregjistruar dhe të kontabilistit të miratuar” 2009
7. Ligji Nr. 04/L – 014 Për kontabilitet, raportim financiar dhe auditim në
Republikën e Kosovës
8. The law on accounting and auditing of the Republic of Serbia
9. The law on accounting and auditing of the Federation of Bosnia and Herzegovina,
Official Gazette of FBiH No 83/09
10. The law on accounting and auditing, Montenegro, Official Gazette of the
Republic of Montenegro, No. 69/05 of 18 November 2005
11. The law on accounting and auditing in the FYR Macedonia
Faqet e internetit:
1. http://www.businessdictionary.com
2. http://www.differencebetween.net/business/difference-between-ias-and-ifrs
3. http://www.kkk.gov.al
4. http://support.minitab.com/en-us/minitab-express/1/help-and-how-to/modeling-
statistics/regression/supporting-topics/basics/a-comparison-of-the-pearson-and-
spearman-correlation-methods/
5. http://www.wikipedia.org
Page 121
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
121
ANEKSE Tabela A. LISTA E NJËSIVE EKONOMIKE TË MARRA NË STUDIM NË
LIDHJE ME APLIKIMIN E SKK-VE
Nr. Emërtimi i Njësisë Ekonomike
Dt e
krijimit
Forma e
organizimit Industria
1 NIPTI: J66703049C (ALBTIEFBAU) 1994 shpk Ndërtimi
2 NIPTI: K26525001L (ASA META) 2002 shpk Tregtia
3
NIPTI: K37405015T (FARMACI AFËRDITA
DIBRA) 2003 shpk
Sherbime te
ndryshme
4 NIPTI: K09111313U (SELIMAJ) 2000 shpk Bujqësia
5 NIPTI: K09111315N (DODA) 2000 shpk Bujqësia
6 NIPTI: K36418001U (BELLACONFEX) 2003 shpk prodhues të mirash
7 NIPTI: K07011008F (HASANI 1) 2000 shpk Tregtia
8 NIPTI: K16317001K (ISUFI) 2001 shpk Tregtia
9 NIPTI: K26328002F (REDI) 2002 shpk Tregtia
10 NIPTI: K09111318V (ADOAL) 2000 shpk Ndërtimi
11 NIPTI: K07910707P (HASA-M) 2000 shpk Tregtia
12 NIPTI: K18409705F (SIDI) 2001 shpk Tregtia
13 NIPTI: K16925001W (MËLGUSHI) 2001 shpk Prodhues të mirash
14 NIPTI: K19629306F (PRENGA) 2001 shpk
Akomodim dhe
ushqime
15 NIPTI: K17215001W (XHENI AD) 2001 shpk Telekomunikacioni
16 NIPTI: K17519708L (BRAHIMI) 2001 shpk Tregtia
17 NIPTI: K16330003W (EMPED) 2001 shpk Tregtia
18 NIPTI: K16506001H (RIAD) 2001 shpk Tregtia
19 NIPTI: K26528002L (MANTOVANI) 1998 shpk ndërtimi
20 NIPTI: K16509001W (IPSHTA) 2001 shpk Tregtia
21 NIPTI: K16619001G (SABINA) 2000 shpk prodhues të mirash
22 NIPTI: K 16729001N (DAFINOR) 2001 shpk Industria
23 NIPTI: K16513001T (BLINISHTA) 2001 shpk Ndërtimi
24 NIPTI: K26702002C (GJONIMPEX) 1996 shpk Tregtia
25 NIPTI: K17519702J (GERIFARMA) 2001 shpk Tregtia
26 NIPTI: K18409708G (FMSH) 2002 shpk Tregtia
27
NIPTI: K36902001B (ALDUR
KONSTRUKSION) 2003 shpk Prodhues të mirash
28 NIPTI: K36603001U (2 VËLLEZËRIT HOXHA) 2003 shpk Tregtia
29 NIPTI: K07011004T (KULLA) 2000 shpk Tregtia
30 NIPTI: J77319030R KLEGEN (SHKODER) 1998 shpk Prodhues të mirash
31 NIPTI: K07910714V (JUNÇAJ PETROL) 1995 shpk Tregtia
Page 122
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
122
32 NIPTI: K26501001G (ROZAFA KACI) 2002 shpk Tregtia
33 NIPTI: K26529001I (JUBICA) 2002 shpk Ndërtimi
34 NIPTI: K26618001C (MUSHANI) 2002 shpk Tregtia
35 NIPTI: K19629303E (AGRO - PUKA) 2001 shpk Bujqësia
36 NIPTI: K26401002L (VENICEART) 2002 shpk Prodhues të mirash
37 NIPTI: K26329001C (EDILEST) 2002 shpk Tregtia
38 NIPTI: K19629309G (DALMACIA) 1994 shpk Prodhues të mirash
39 NIPTI: K36412001N (LLUKAJ) 2003 shpk Tregtia
40 NIPTI: K09111324M (PAVABLE) 2000 shpk
Akomodim dhe
ushqime
41 NIPTI: K16530002U (BRIELA) 2001 shpk Ndërtimi
42 NIPTI: K16902001W (ANI - SH) 2001 shpk Ndërtimi
43 NIPTI: K26425002K 2002 shpk Tregtia
44 NIPTI: K16906002E (G & S) 2001 shpk Prodhues të mirash
45 NIPTI: K67327001V (BESA KONSTRUKSION) 2006 shpk Ndërtimi
46 NIPTI: J78428712T (RELIKAJ) 1995 shpk Tregtia
47 NIPTI: J66703050G (VALKO) (SHKODER) 1994 shpk Ndërtimi
48 NIPTI:J66902008N ONI (SHKODER) 1994 shpk Ndërtimi
49 NIPTI: J66902026L DEDVUKAJ (HOT I RI) 1996 shpk Tregtia
50 NIPTI: J76504042P KALLUGJERI (SHKODER) 1994 shpk Tregtia
51 NIPTI: J61804014I FLORA CO (Tirane) 1995 shpk Prodhues të mirash
52 NIPTI: J61804021O UNICON (TIRANE) 1992 shpk Ndërtimi
53 NIPTI: J61804025A MIELL TIRANA (TIRANE) 1995 shpk Prodhues të mirash
54 NIPTI: J61804029J EDGLIS (TIRANE) 1993 shpk Tregtia
55 NIPTI: J61804031V EHË GmBH (TIRANE) 1992 shpk Prodhues të mirash
56 NIPTI: J61804038I INVESTNDERTIM TIRANA 1994 shpk Ndërtimi
57 NIPTI: J61805006Ë IMI FARMA 1994 shpk Tregtia
58 NIPTI: J61805010E SAFIR (TIRANË) 1994 shpk
Sherbime te
ndryshme
59 NIPTI: J61806006E BEHARI (TIRANE) 1994 shpk Prodhues të mirash
60
NIPTI: J61806015D GOLDEN EAGLE
(TIRANE) 1993 shpk
Akomodim dhe
ushqime
61
NIPTI:J61806018E ERICA ALBANIA
CERAMICHE 1996 shpk Tregtia
62 NIPTI: J61807012H APOLON-5 (TIRANE) 1994 shpk Tregtia
63
NIPTI: J61807020V AQUILA GROUP
(TIRANE) 1994 shpk Prodhues të mirash
64
NIPTI:J61807030F VELLEZERIT KAJTAZI
(TIRANE) 1993 shpk Ndërtimi
65 NIPTI: J61810018B EUROCOL (TIRANE) 1993 shpk Ndërtimi
Page 123
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
123
66 NIPTI: J61810020N A.G.B (TIRANE) 1992 shpk Tregtia
67
NIPTI: J61810062L ALBAVIN TIRANA
(TIRANE) 1996 shpk Prodhues të mirash
68 NIPTI: J61811001M RO-AL (TIRANE) 1995 shpk Tregtia
69 NIPTI:J61811007O LEONE (TIRANE) 1995 shpk Tregtia
70 NIPTI: J61811009H AULIVIA (TIRANE) 1994 shpk Tregtia
71 NIPTI: J61811015F ACC TIRANA (TIRANE) 1995 shpk Tregtia
72 NIPTI: J61811017V EDIL CENTRO (TIRANE) 1996 shpk Prodhues të mirash
73
NIPTI: J61812004S MEDITERRANEA
(TIRANE) 1995 shpk
Sherbime te
ndryshme
74
NIPTI:J61812013R ALBA KONSTRUKSION
TR 1994 shpk Ndërtimi
75 NIPTI: J61813002H ALB-MS-97 1995 sha Prodhues të mirash
76 NIPTI: J61813019B ANDI (TIRANE) 1993 shpk Tregtia
77
NIPTI: J61813020F QENDRA SPORTIVE
(TIRANE) 2000 sha
Sherbime te
ndryshme
78
NIPTI: J61813025W NDËRTIM RRUGA URA
(TR) 1998 sha Ndërtimi
79
NIPTI: J61813028A NDËRTIM VILA & CO
(TR) 1994 shpk Ndërtimi
80 NIPTI: J61813035G PREVISA (TIRANE) 1992 shpk Tregtia
81
NIPTI: J61813036O QENDRA TREGTARE
DHE E ZHV KULT 1992 sha Tregtia
82 NIPTI: J61813054M SOFIMPEKS (TIRANE) 1992 shpk Tregtia
83 NIPTI: J61814004F ALCRO (TIRANE) 1993 shpk
Akomodim dhe
ushqime
84
NIPTI: J61814005N TEKNOPROJEKT
(TIRANE) 1993 shpk Ndërtimi
85 NIPTI: J61814006V REAL (TIRANE) 1993 shpk Tregtia
86 NIPTI: J61814007G AESS (TIRANE) 1995 shpk
Prodhues
sherbimesh
87
NIPTI: J61814024T EUROMARKPAT
ALBANIA TR 1994 shpk
Prodhues
sherbimesh
88 NIPTI: J61814074I ARDI (TIRANE) 1995 shpk Tregtia
89 NIPTI: J61814077J EUROGREN (TIRANE) 1995 shpk Prodhues të mirash
90
NIPTI: J61814080G BALLKAN PAZAR
(TIRANE) 1992 shpk Tregtia
91 NIPTI: J61814082W ROZIMPEKS (TIRANE) 1992 shpk
Sherbime te
ndryshme
92 NIPTI: J61814098I GJ&O (TIRANE) 1994 shpk
Sherbime te
ndryshme
Page 124
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
124
93 NIPTI: J61817045K KADIU (TIRANE) 1995 sha Tregtia
94 NIPTI: J71406006Q KALLFA (TIRANE) 1997 shpk Tregtia
95 NIPTI: J81328003I NEON (TIRANE) 1998 sha Tregtia
96
NIPTI: K31726016O LAMITRANS CUSTOM
SERVICE TR 2003 shpk
Sherbime te
ndryshme
97 NIPTI: J61817008G ALBETON-5 (TIRANE) 1993 shpk
Sherbime te
ndryshme
98 NIPTI: J61805506G GIG (DURRES) 1995 shpk Industria
99 NIPTI: J61805508W FERRA & CO (DURRES) 1995 shpk Tregtia
100
NIPTI: J61805509H PASTRIMI DETAR
(DURRES) 1998 sha
Sherbime te
ndryshme
101 NIPTI: J61805512E ADRIA (DURRES) 1994 shpk Transporti
102 NIPTI: J61805519O DIMEX (DURRES) 1993 shpk Prodhues të mirash
103 NIPTI: J61805523T PRO DRU (DURRES) 1993 shpk Prodhues të mirash
104
NIPTI: J61807503P TEUTA KONSTRUKSION
(DURRES) 1994 shpk Ndërtimi
105 NIPTI: J61807505I ADRIATIK (DURRES) 1993 shpk Ndërtimi
106 NIPTI: J61810501O ARME-L (DURRES) 1995 shpk Ndërtimi
107 NIPTI: J61810511V ALBEL SA (DURRES) 1993 shpk Tregtia
108 NIPTI: J61810523V HELIO (DURRES) 1994 shpk
Sherbime te
ndryshme
109
NIPTI: J61811527M KANTINA E PIJEVE
"GJKS" DR 1995 sha Prodhues të mirash
110 NIPTI:J61811546S BUKA (DURRES) 1996 sha Prodhues të mirash
111 NIPTI:J61818506C STELLA (DURRES) 1995 shpk Industria
112 NIPTI: J62904389F PERLA ELBASAN 1994 shpk Tregtia
113 NIPTI: J62904406A FELEQI (FIER) 1996 shpk Tregtia
114
NIPTI: J63317625V GJIROKASTRA-2
(GJIROKASTER) 1997 shpk Tregtia
115 NIPTI: J63317650C ATLLAS (GJIROKASTER) 1997 shpk Tregtia
116 NIPTI: J63423421K SOPRANO-ABB (FIER) 2003 shpk Tregtia
117
NIPTI: J63423440Q VELLEZERIT KUKA
(FIER) 2000 shpk Prodhues të mirash
118 NIPTI: J64102224C SKENDERBEU (KRUJE) 1994 shpk Ndërtimi
119 NIPTI: J64103104K MIKA KORCA (KORCE) 1993 sha Prodhues të mirash
120
NIPTI: J64103141O UJËSJELLËS
KANALIZIME KORÇË 2000 sha Prodhues të mirash
121 NIPTI: J64103426M BLEDI (LUSHNJE) 1994 shpk Ndërtimi
122 NIPTI: J64103473A ALEN (LUSHNJE) 1994 shpk Ndërtimi
123 NIPTI: J64103508U ALIADA (TEPELENE) 1995 shpk Ndërtimi
Page 125
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
125
124 NIPTI: J64103821T JONIAN (SARANDE) 1996 shpk Tregtia
125 NIPTI: J64104103H TANUSHA (KORCE) 1996 shpk Prodhues të mirash
126 NIPTI: J64324405J QERIMI (LUSHNJE) 1994 shpk Prodhues të mirash
127 NIPTI: J66702413V MURATI (BULQIZE) 1996 shpk Ndërtimi
128 NIPTI: J66702417H ARILDA (PESHKOPI) 1996 shpk Ndërtimi
129 NIPTI: J66702421M AR-BA-06 BULQIZE 2006 shpk Tregtia
130 NIPTI: J66702510D ILIRIA/D SARANDE 1994 shpk Ndërtimi
131 NIPTI: J66703212G HELIOS (VLORE) 1998 shpk
Sherbime te
ndryshme
132 NIPTI: J69102017R KORADO (RRESHEN) 1994 shpk Ndërtimi
133 NIPTI: J69102206O HITO-94 (PERMET) 1994 shpk Ndërtimi
134 NIPTI: J69102402R NP-ALNESA 94 SKRAPAR 1994 shpk Ndërtimi
135 NIPTI: J69102223E ROSI (PERMET) 1995 shpk Tregtia
136 NIPTI: J69405105B BALI (PEQIN) 1995 shpk Tregtia
137 NIPTI: J78311922T BLENDI (BURREL) 1998 shpk Ndërtimi
138 NIPTI: J78311933L ALBA-CO (BURREL) 1998 shpk Industria
139 NIPTI: J78317009O PINDERI (ERSEKE) 1998 shpk Prodhues të mirash
140 NIPTI: J78716204Q ERMILA (PERMET) 1997 shpk
Sherbime te
ndryshme
141 NIPTI: J78806401D HASANAGO (SKRAPAR) 1996 shpk Prodhues të mirash
142
NIPTI: J79808204E TREBESHINA/P
(PERMET) 1995 shpk Ndërtimi
143 NIPTI: J84003419F GEN-RED (LUSHNJE) 1999 shpk Ndërtimi
144 NIPTI: J86526619N XHACI (KORCE) 1999 shpk Ndërtimi
145 NIPTI: J86826208G AFERDITA (VLORE) 2006 shpk Tregtia
146 NIPTI: J86902806B XHELILI (GRAMSH) 2001 sha
Sherbime te
ndryshme
147 NIPTI: J86902809C KOMJANI (GRAMSH) 1999 shpk Tregtia
148 NIPTI: J94316062M DAJANA (KORCE) 2000 shpk prodhues të mirash
149 NIPTI: J94316073E BOROVA (KORCE) 2000 shpk Tregtia
150 NIPTI: K02004502L LUAR (DURRES) 2000 shpk Tregtia
Tabela B. LISTA E NJËSIVE EKONOMIKE TË MARRA NË STUDIM NË
LIDHJE ME APLIKIMIN E SNK (SNRF)-ve
Nr. Emërtimi i Njësisë Ekonomike
Dt e
krijimit Forma e organizimit Industria
1 ABI BANK 1999 sha Bankë
2 ALPHA BANK 1997 sha Bankë
3 BKT 1992 sha Bankë
Page 126
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
126
4 CREDINS BANK 2003 sha Bankë
5 FIRST INVESTMENT BANK 2007 sha Bankë
6 INTESA SAN PAOLO BANK 2008 sha Bankë
7 NBG BANK 1996 sha Bankë
8 PROCREDIT BANK 1999 sha Bankë
9 RAIFFEISEN BANK 2006 sha Bankë
10 SOCIETE GENERALE BANK 2007 sha Bankë
11 TIRANA BANK 1996 sha Bankë
12 UNION BANK 2006 sha Bankë
13 VENETO BANK 2005 sha Bankë
14 FONDI BESA 1994 sha Union mikrokrediti
15 NOA 1999 sha Union mikrokrediti
16 UNIONI FINANCIAR TIRANE 2000 sha Union mikrokrediti
17 SIGAL 1999 sha Shoqëri sigurimesh
18 SICRED 2003 sha Shoqëri sigurimesh
19 EUROSIG 2000 sha Shoqëri sigurimesh
20 ANSIG 2012 sha Shoqëri sigurimesh
21 VODAFONE 2001 sha
Shoqëri
telekomunikacioni
22 K12007002U TOP CHANNEL 2001 sha
Televizion dhe
radio
Page 127
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
127
Intervista Kjo intervistë bëhet për të siguruar informacion në lidhje me cilësinë e informacionit
kontabël në Shqipëri. Ju lutem të jini sa më të sinqertë në përgjigjet tuaja. Shumë
faleminderit për kohën tuaj.
Pyetjet:
1. Çfarë mendoni ju për cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri?
2. Sipas jush cilat janë karakteristikat e një cilësie të lartë të informacionit kontabël?
3. Cilët janë faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël?
4. A mendoni që hyrja e standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit
ka pasur ndikim tek cilësia e informacionit kontabël dhe çfarë ndikimi kanë pasur
ato?
5. A mendoni se pasqyrat financiare në Shqipëri kanë manaxhim fitimesh dhe çfarë
metodash përdorin ato për këtë gjë? Si ndikon ky fakt mbi cilësinë e informacionit
kontabël?
6. A mendoni se cilësia e informacionit kontabël ndikohet nga madhësia e njësisë
ekonomike?
7. A mendoni se cilësia e informacionit kontabël ndikohet nga forma juridike e
organizimit të biznesit?
8. Sipas jush sa ndikon lloji i aktivitetit të njësive ekonomike mbi cilësinë e
informacionit kontabël?
9. Sipas jush cilat janë institucionet në Shqipëri që mund të përmirësojnë cilësinë e
informacionit kontabël?
10. Cilat janë veprimet që duhet të ndërmarrin ato?
11. Me çfarë note e vlerësoni cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri? Nga 1 –
10. Në veçanti për SKK dhe për SNK (SNRF).
12. Cilat janë rekomandimet tuaja në lidhje me përmirësimin e cilësisë së
informacionit kontabël?
Page 128
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
128
Përgjigjet e Intervistave Intervista 1, me përfaqësuesen e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit
Kur flasim për Këshillin Kombëtar të Kontabilitetit bëhet fjalë për organin më të lartë të
kontabilitetit në Shqipëri. Prandaj intervistën e parë e zhvilluam me një përfaqësuese të
këtij organi.
Në lidhje me mendimin që ajo ka për cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri, ajo
shprehet që cilësia varion nga lloji i njësive ekonomike. Kur flitet për njësi të mëdha,
institucione bankare apo institucione të tjera financiare sipas saj ato shfaqin cilësi të lartë
të informacionit kontabël, sepse rregullat e kontabilitetit ndiqen në mënyrë rigoroze nga
hartuesit e pasqyrave financiare të këtyre njësive. E kundërta ndodh sipas saj me njësitë e
mesme dhe të vogla që operojnë si në Tiranë ashtu edhe në qytetet e tjera të Shqipërisë.
Në lidhje me karakteristikat e cilësisë së informacionit kontabël ajo shprehet që janë ato
të listuara në SKK 1 pra: kuptueshmëria, rëndësia dhe materialiteti, besueshmëria dhe
qëndrueshmëria dhe krahasueshmëria.
Përsa i përket faktorëve që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël ajo shprehet që
janë qartësia e kërkesave të raportimit, proporcionaliteti i barrës së raportimit, dijet dhe
ekspertiza e profesionistëve, integriteti moral dhe profesional i tyre, kërkesat e
rregullatorëve dhe mbikqyrësve.
Në lidhje me ndikimin e standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare në cilësinë e
informacionit kontabël ajo shprehet se kanë pasur ndikim pozitiv. Kjo shihet në disa
pikpamje të cilat sipas saj janë: standardizimi i formatit të raportimit që lejon
kuptueshmërinë dhe krahasueshmërinë e pasqyrave financiare prej përdoruesve, nxitja e
gjykimit profesional që mundëson paraqitjen e vërtetë dhe të drejtë të informacionit,
mundësia e mobilitetit dhe shkëmbimit të eksperiencave me vende të tjera, gjë që sjell
rritjen e ekspertizës së profesionistëve tanë, shënimet shpjeguese të detyrueshme pa të
cilat pasqyrat financiare janë memece etj. Ndërsa ndikimi negativ është rritja e barrës së
raportimit, e cila ndikon në uljen e cilësisë së informacionit kontabël (fillimisht
standardet nuk kishin udhëzues dhe në shumë raste kanë krijuar problem me raportimin).
Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare, e intervistuara shprehet se ky
fenomen vërehet ndjeshëm në raportimin e informacionit financiar. Ky fenomen vjen si
rezultat i hartimit të pasqyrave financiare për qëllime tatimore nga ana e profesionistëve
kontabël.
Në lidhje me ndikimin që ka madhësia e njësisë ekonomike në cilësinë e informacionit
kontabël, ajo shprehet që ka ndikim të madh. Njësitë e mëdha ekonomike rekrutojnë staf
të specializuar dhe e trajnojnë stafin në vazhdimësi, ndërsa njësitë e vogla e konsiderojnë
koston e raportimit financiar si një zë të ndjeshëm prandaj nuk investojnë në këtë drejtim.
Dhe në njësitë e vogla pronari nuk i kushton rëndësi pasqyrave financiare sepse ndodhet
çdo ditë pranë biznesit.
Page 129
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
129
Sipas të intervistuarës forma juridike e organizimit të bizneseve nuk e ndikon cilësinë e
informacionit kontabël. Ndërsa lloji i aktivitetit të bizneseve dhe kërkesat e raportimit
financiar për të e ndikojnë cilësinë.
Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël në
Shqipëri, e intervistuara shprehet se janë shoqatat dhe profesionistët dhe akademikët. Ajo
shprehet se Shqipëria i ka standardet të mira, por vuan për implementimin dhe kontrollin
e zbatimit të tyre.
Ajo gjithashtu shprehet se KKK punon në vazhdimësi për përsosjen e standardeve dhe
udhëzimeve për zbatimin e tyre.
Në lidhje me notën e vlerësimit në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël të
raportuar me SKK ajo shprehet se është 6, ndërsa për cilësinë me SNK (SNRF) shprehet
me notën 9.
Në lidhje me rekomandimet që ka këshilli për përmirësimin e cilësisë së informacionit
kontabël, ajo shprehet që duhet të ketë sa më shumë tekste, trajnime, kontrolle dhe
publikim i detyrueshëm i pasqyrave financiare nga secila njësi ekonomike.
Intervista 2, me përfaqësuesin e shoqatës “Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar”
Intervista u realizua me një përfaqësues të kësaj shoqate, i cili u shpreh i gatshëm që të
jepte opinionin e tij në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël.
Në lidhje me pyetjen se çfarë mendonte ai për cilësinë e informacionit kontabël, ai u
përgjigj se ka pasur përmirësime, megjithatë ka edhe shumë për të bërë. Kjo vjen si
rezultat i mosrespektimit të etikës profesionale dhe hartimit të pasqyrave financiare për
plotësimin e nevojave të biznesit dhe jo të publikut. Prandaj pasqyrat financiare kanë
cilësi të dobët dhe paraqesin informacion të njëanshëm, i cili ndikon në uljen e vlerës së
informacionit të rëndësishëm.
Në lidhje me karakteristikat cilësore të informacionit kontabël, ai shprehet se janë ato të
përcaktuara nga SKK 1 dhe kuadri konceptual i SNK (SNRF)-ve.
Në lidhje me faktorët që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël ai shprehet se
janë: profesionalizmi i hartuesve dhe audituesve të pasqyrave financiare, integriteti i tyre,
nevojat e përdoruesve të informacionit kontabël, standartet cilësore etj.
Në lidhje me ndikimin që kanë pasur standartet kombëtare dhe ndërkombëtare të
kontabilitetit mbi cilësinë e informacionit kontabël, ai shprehet se kanë pasur një ndikim
pozitiv minimal. Ai thotë se, periudha e zbatimit të standarteve është e shkurtër, 5-6 vite,
pavarësisht datës së hyrjes në zbatim të tyre. Kjo sepse ka njësi ekonomike që ende nuk i
përdorin ato ose profesionistë kontabël të cilët nuk i zbatojnë totalisht ato.
Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare, ai shprehet se është një
fenomen që haset shumë shpesh në to. Kjo për vetë faktin se shumica e njësive
Page 130
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
130
ekonomike ende ndërtojnë pasqyra financiare vetëm për tatimorët dhe jo për të pasqyruar
gjendjen reale të tyre. Ai përmend këtu edhe disa mënyra të manaxhimit të fitimeve
sikurse janë mosrregjistrimi i transaksioneve, mosklasifikimi i tyre sipas klasës së duhur
etj. Kjo ndikon negativisht mbi cilësinë e informacionit dhe raportimit financiar.
Në lidhje me ndikimin që ka madhësia e njësisë ekonomike mbi cilësinë e informacionit
kontabël ai shprehet se ka një lidhje të drejtë ndërmjet tyre. Kjo, sepse njësitë e mëdha i
japin rëndësinë e duhur raportimit financiar dhe për këtë punësojnë pranë tyre specialistë
të fushës. Në lidhje me ndikimin e formës juridike tek cilësia e informacionit kontabël ai
shprehet se sa më e lartë forma juridike e njësisë ekonomike, aq më e lartë cilësia e
informacionit kontabël. Pra shoqëritë aksionere kanë cilësi më të lartë se shoqëritë me
përgjegjësi të kufizuar. Por kjo gjë, nuk reflektohet në të njëjtën mënyrë tek njësitë
publike, shprehet ai. Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit ai thotë se ndikon mbi
cilësinë e informacionit kontabël. Ai shprehet se njësitë me cilësi më të lartë janë ato
financiare, njësitë e import eksportit etj.
Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ai
shprehet se janë: KKK, IEKA, organizatat profesionale, QKB, agjensitë rregullatore si
Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare, DPT etj. Në lidhje me veprimet
që duhet të ndërmarrin ai shprehet se duhet të ketë koordinim të aktiviteteve të tyre me
njëra tjetrën, identifikim i rasteve të ekonomisë informale, vlerësim i situatës së sektorëve
të ndryshëm të ekonomisë, lidhje të performancës së njësive ekonomike për qëllime të
ndryshme etj.
Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël në njësitë ekonomike që
përdorin SKK-të dhe SNK-të, të parat i vlerëson me notën 5, ndërsa të dytat me notën 6.
Përveç bankave institucionet e tjera me SNK vazhdojnë të kenë cilësi të ulët të raportimit
financiar shprehet ai.
Në lidhje me rekomandimet për përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël ai
shprehet se janë: ngritja e kritereve të klasifikimit për njësitë ekonomike që zbatojnë
SKK dhe raportim më i thjeshtuar për njësitë e vogla, rritja e rolit të autoriteteve
rrgullatore, rritja e trajnimeve për profesionistët kontabël nga ana e organizatave
profesionale, rritja e rolit të audituesve jo thjesht ligjor por edhe atyre të pavarur, rritja e
integritetit, etikës dhe parimeve morale të profesionistëve etj.
Intervista 3, me përfaqësuesin e shoqatës “Instituti i Kontabilistëve të Miratuar”
Intervista u zhvillua me një përfaqësues të kësaj shoqate, i cili u shpreh i gatshëm të jepte
opinionin e tij në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël.
Në lidhje me pyetjen se çfarë mendonte ai në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël,
ai u shpreh se duke u nisur nga eksperienca e tij cilësia është përmirësuar vazhdimisht,
sidomos pas hyrjes së SKK. Problemi, që i shqetëson të gjithë thotë ai është se
informacioni kontabël është i orientuar nga tatimorët dhe shumë pak i vihet rëndësi
paraqitjes për qëllime kontabël. Shënimet shpjeguese janë të paplota.
Page 131
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
131
Në lidhje me karakteristikat cilësore të informacionit kontabël, ai thotë se janë ato që
paraqiten tek SKK 1.
Në lidhje me faktorët që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël ai shprehet se
janë: interesimi i njësisë ekonomike për një informacion sa më të plotë, zbatimi i
kërkesave për hartimin e pasqyrave financiare, zhvillimi i tregjeve financiare,
legjislacioni në fuqi; zbatimi dhe përmirësimi i vazhdueshëm i tij etj.
Në lidhje me ndikimin e SKK dhe SNK (SNRF) në cilësinë e informacionit kontabël ai
thotë se këta kanë ndikuar në rritjen e cilësisë së informacionit kontabël. Bizneset e
mëdha dhe të zhvilluara kërkojnë informacion të plotë, prandaj e trajnojnë stafin e tyre,
ndërsa bizneset e vogla dhe të mesme e konsiderojnë kosto trajnimin (ata kërkojnë tarifa
sa më të ulëta).
Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare i intervistuari shprehet se ka
manaxhim të fitimeve. Kjo vjen fillimisht si rezultat i kërkesave të tatimorëve, të
drejtuesve të bizneseve etj.
Në lidhje me ndikimin që ka madhësia e biznesit tek cilësia e informacionit kontabël, ai
shprehet se njësitë e mëdha kanë cilësi më të lartë, kjo vjen sipas tij edhe nga niveli
intelektual i drejtuesve të këtyre bizneseve. Ndërsa bizneset e vogla dhe të mesme kanë
cilësi më të ulët të informacionit kontabël, për shkak të kostos që ai paraqet.
Në lidhje me ndikimin që ka forma juridike e organizimit të bizneseve tek cilësia ai
shprehet se shoqëritë aksionere kanë cilësi më të lartë se shoqëritë me përgjegjësi të
kufizuar. Kjo, sepse shoqëritë aksionere kanë shumë aksionerë dhe këta kërkojnë më
shumë informacion mbi njësinë ekonomike në lidhje me përdorimin e parave të
investuara, fitimeve të realizuara, dividentit, gjithashtu i nënshtrohen auditimit etj. E
kundërta ndodh me shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar; kërkesa e llogarisë është më e
ulët, shumica prej tyre janë me një pronar që është njëkohësisht edhe manaxher i njësisë
etj.
Në lidhje me ndikimin që ka lloji i aktivitetit të njësisë mbi cilësinë e informacionit
kontabël ai shprehet se njësitë tregtare kanë cilësi më të lartë, ngaqë malli kalon në disa
duar dhe çdo herë duhet të pajiset me faturë. Njësitë prodhuese dhe të shërbimeve
gjithashtu mbartin cilësi. Por në çdo rast bëhet fjalë për njësi të mëdha ekonomike.
Në lidhje me institucionet që mund ta përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël në
Shqipëri ai shprehet se janë: KKK, MF, shoqatat e ndryshme. KKK duhet të publikojë sa
më shumë udhëzues në lidhje me implementimin e standardeve, MF duhet të bëjë sa më
shumë ndryshime në legjislacionin tatimor dhe të kontabilitetit, në mënyrë që t’i përafrojë
ato ndërsa shoqatat të organizojnë sa më shumë trajnime në mënyrë që cilësia e
informacionit kontabël të përmirësohet.
Page 132
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
132
Në lidhje me veprimet e ndërmarra nga Instituti i Kontablit të Miratuar, ai shprehet se
janë organizuar kualifikime të anëtarëve të saj çdo vit (kjo përfshihet edhe në statutin e
saj si shoqatë), trajnime për të interesuarit, tryeza të rrumbullakta etj.
Cilësinë e informacionit kontabël në njësitë ekonomike që zbatojnë SKK ai e vlerëson me
notën 5, ndërsa për ato që zbatojnë SNK (SNRF) e vlerëson me notën 8.
Në lidhje me rekomandimet e tij në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit
kontabël ai shprehet që fillimisht duhet përmirësuar legjislacioni tatimor që të përshtatet
me ligjin e kontabilitetit, zbatimi i plotë i standardeve jo pasqyra vetëm për tatimorët,
trajnime sa më të mëdha për inspektorët tatimorë dhe profesionistët kontabël etj.
Intervista 4, me përfaqësuesin e “Shoqatës së Kontabilistëve dhe Financierëve të
Shqipërisë”
Intervista u zhvillua me një përfaqësues të kësaj shoqate, i cili u shpreh i gatshëm të jepte
opinionin e tij në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël.
Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri, i intervistuari shprehet se
cilësia lë për të dëshiruar. Rreth 60% të pasqyrave financiare ndërtohen ende nga
tatimorët. Megjithatë ka pasur rritje apo përmirësim të cilësisë nga viti në vit.
Karakteristikat e cilësisë së informacionit kontabël janë ato që paraqiten në SKK 1.
Sipas përfaqësuesit të shoqatës, faktorët që ndikojnë tek cilësia e informacionit kontabël
janë: sjellja e profesionistëve kontabël; etike ose jo; profesionalizmi i tyre, kontrolli i
organeve shtetërore, pagesat e ulëta të kontabilistëve, shmangiet ligjore të legjislacionit
tatimor nga ai i kontabilitetit etj.
Në lidhje me ndikimin e SKK dhe SNK (SNRF) në cilësinë e informacionit kontabël, ai
shprehet se standardet e kanë rritur cilësinë e informacionit. Kjo mund të shihet në disa
drejtime shprehet ai: ka një format të caktuar për ndërtimin e pasqyrave financiare, ka
rritje të kërkesës së njësive ekonomike për një informacion më të plotë, profesioni i
kontabilistit ka pësuar një vlerësim sidomos pas daljes së ligjit për profesionet e lira,
trajnimet në fushën e kontabilitetit janë shtuar etj.
Në lidhje me ekzistencën e manaxhimit të fitimeve në pasqyrat financiare ai shprehet se
ai vazhdon të jetë i pranishëm edhe pas standardeve. Kjo vjen si rezultat i rregullave që
vendosin inspektorët tatimorë kur kontrollojnë njësi të ndryshme ekonomike. Gjithashtu
ai shprehet se manaxhimi i fitimit e ul cilësinë e informacionit kontabël, duke çuar në një
evidentim jo të saktë të gjendjes financiare të njësisë ekonomike.
Në lidhje me ndikimin që ka madhësia e njësisë ekonomike tek cilësia e informacionit
kontabël ai shprehet se kjo është evidente. Cilësia që mbartin pasqyrat financiare të
njësive të mëdha është shumë herë më e lartë, se cilësia e pasqyrave financiare të njësive
të vogla dhe të mesme. Në njësitë e mëdha shprehet ai profesionisti kontabël është më i
specializuar dhe njësitë ekonomike paguajnë për trajnimin e tij. Kjo bën që informacioni
Page 133
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
133
që ai paraqet në pasqyrat financiare është i saktë dhe i plotë. Ndërsa njësitë e vogla dhe të
mesme e konsiderojnë profesionistin kontabël thjesht si kosto, dhe mundohen ta paguajnë
sa më pak atë.
Në lidhje me ndikimin, që ka forma juridike e organizimit të biznesit mbi cilësinë e
informacionit kontabël, ai shprehet se shoqëritë aksionere në përgjithësi kanë cilësi më të
lartë se shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar apo shoqëritë kolektive. Ndarja e
përgjegjësive nxit profesionistin kontabël të paraqesë një situatë sa më të plotë dhe sa më
të besueshme për njësinë ekonomike. Ndërsa në shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar
shumica e pronarëve janë njëkohësisht edhe manaxherë të njësisë, kështu që e
konsiderojnë informacionin e pasqyrave financiare të panevojshëm.
Në lidhje me ndikimin që ka lloji i aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël ai
shprehet se njësitë që raportojnë me SNK (SNRF) sidomos ato financiare kanë cilësi më
të lartë të informacionit kontabël. Ndërsa tek njësitë që raportojnë me SKK ai rendit
njësitë e shërbimeve si më cilësore dhe më pas ato tregtare, prodhuese etj.
Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ai
shprehet se e para është MF që duhet të përmirësojë legjislacionin tatimor dhe t’i japë
rëndësinë që i takon informacionit kontabël, KKK të organizojë trajnime dhe të bëjë
publikime të ndryshme në lidhje me udhëzimet e zbatimit të SKK dhe SNK (SNRF),
shoqatat të jenë më aktive për të mbrojtur profesionin kontabël etj.
Në lidhje me veprimet që ka ndërmarrë shoqata ai shprehet se shoqata ka organizuar
trajnime të herë pas hershme për kontabilistët, i përditëson anëtarët e saj me ndryshimet e
ligjeve, organizon tryeza të rrumbullakta në lidhje me problemet që i shqetësojnë
kontabilistët, i përgjigjet çdo pyetjeje të anëtarëve të saj në lidhje me praktikat kontabël
në kohë rekord etj.
Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël tek njësitë që zbatojnë SKK
ai i vendos notën 5 ndërsa cilësisë së pasqyrave me SNK (SNRF) i vendos notën 8.
Rekomandimet e të intervistuarit në lidhje me rritjen e cilësisë së informacionit kontabël
janë: së pari dënimi me ligj i tatimorëve që ndërtojnë pasqyra financiare, përputhja e ligjit
tatimor me atë të kontabilitetit, futja e leksioneve praktike në universitete mbi funksionin
e kontabilistit dhe detyrat e tij, futja në funksion e tregjeve financiare në mënyrë që të
kemi mundësi vlerësimi me vlerën e tregut etj.
Intervista 5, me një eksperte kontabël të autorizuar
L. Q. është një eksperte kontabël që ka një eksperiencë të gjatë në këtë profesion. Ajo
auditon pasqyrat financiare të ndërtuara me SKK dhe SNK (SNRF), prandaj menduam që
mund të merrnim një informacion më të plotë nga ajo.
Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri ajo shprehet se është shumë e
dobët, pasqyrat financiare të viteve pasardhëse nuk rakordojnë shpeshherë me njëra
tjetrën, informacioni i paraqitur është i paplotë, shënimet shpjeguese shumë të varfra etj.
Page 134
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
134
Në lidhje me karakteristikat e një cilësie të lartë të informacionit kontabël ajo shprehet se
janë ato të paraqitura tek SKK1 dhe tek kuadri konceptual i SNK (SNRF).
Faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël sipas saj janë: evazioni i lartë
fiskal, mungesa e profesionalizmit si tek kontabilistët e miratuar ashtu edhe tek ekspertët,
numri i madh i pasqyrave financiare që hartohet dhe auditohet nga i njëjti profesionist,
mungesa e tregjeve financiare etj.
Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare ajo shprehet se ekziston dhe
metodat më të shpeshta që përdoren janë: faturat fiktive, shitjet me arkë të padeklaruara,
pagat e deklaruara në minimum, huatë ndaj të tretëve, detyrimet ndaj aksionerëve etj.
Manaxhimi i fitimeve ndikon negativisht tek cilësia e informacionit kontabël shprehet
ajo.
Në lidhje me ndikimin e madhësisë së njësisë ekonomike tek cilësia e informacionit
kontabël ajo shprehet se ka shumë ndikim. Njësitë e mëdha kanë cilësi më të lartë, se
njësitë e vogla. Shumica e të parave i nënshtrohen auditimit, kjo e rrit cilësinë e
informacionit kontabël sipas saj.
Në lidhje me ndikimin e formës juridike të organizimit të biznesit tek cilësia e
informacionit kontabël ajo shprehet se ka ndikim. Tek njësitë me 2 nivele drejtimi pra
manaxherë-pronarë cilësia është më e lartë se tek ata ku pronari është edhe manaxher.
Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit të njësive ekonomike tek cilësia e
informacionit kontabël ajo shprehet se ka ndikim. Njësitë ekonomike financiare dhe me
interes publik shprehet ajo kanë cilësi më të lartë të informacionit kontabël. Edhe njësitë
tregtare shprehet ajo kanë cilësi të lartë, sidomos ato që kryejnë importe. Njësitë e
shërbimeve shfaqin cilësi, sepse zakonisht punojnë me kontrata fikse dhe kanë klientë të
njëjtë. Ndërsa njësitë prodhuese kanë më pak cilësi, sepse mundësia e evazionit fiskal në
këto njësi është më e lartë, për shkak të kalimit të inventarëve nga njëri stad prodhimi tek
tjetri.
Në lidhje me institucionet që mund ta përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ajo
shprehet se janë KKK duke realizuar trajnime, tryeza të rrumbullakëta etj, IEKA duke
rritur profesionalizmin e anëtarëve të saj, nëpërmjet trajnimeve dhe kërkesës së llogarisë,
shoqatat e kontabilistëve të miratuar, bankat duke mos pranuar 2 lloje të pasqyrave
financiare etj.
Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël të njësive që zbatojnë SKK
ajo i vë notën 5 ndërsa njësive që zbatojnë SNK (SNRF) i vë notën 9.
Rekomandimet e saj në lidhje me rritjen e cilësisë së informacionit kontabël janë: KKK të
organizojë sa më shumë tryeza të rrumbullakëta dhe workshope, të publikojë sa më
shumë udhëzues në lidhje me zbatimin e SKK dhe SNK (SNRF), Bordi i Mbikqyrjes
Publike të vihet në funksion, shoqatat e kontabilistëve të organizojnë sa më shumë
trajnime për të gjithë brezat e kontabilistëve, bankat të mos pranojnë më 2 lloje të
Page 135
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
135
pasqyrave financiare, trajnime të inspektorëve tatimorë në lidhje me kontabilitetin,
përafrim i ligjit të tatimeve me atë kontabël etj.
Intervista 6, me një eksperte kontabël të autorizuar
N. K është një eksperte kontabël që ka eksperiencë të gjatë në auditimin e pasqyrave
financiare të njësive ekonomike. Ajo auditon pasqyrat financiare të njësive ekonomike që
zbatojnë SKK.
Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël ajo shprehet se është e përqendruar tek
personat që janë specialist dhe nuk përdoret nga drejtimi.
Në lidhje me ndikimin që kanë pasur SKK dhe SNK (SNRF) në cilësinë e informacionit
kontabël ajo shprehet me keqardhje që ndikimi ka qenë krejt minimal. Një pjesë e
ekspertëve dhe kontabilistëve të miratuar nuk i njohin fare, lere pastaj që t’i zbatojnë.
Karakteristikat cilësorë të informacionit kontabël janë ato të shkruara në SKK1.
Faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël sipas saj janë: cilësia
profesionale e personave të interesuar për këtë informacion, përfitimi nga përdorimi i tij
nga njerëzit me peshë të një vendi dhe roli i kontrollit, që ky informacion të jetë në kohën
e duhur dhe sa më i saktë.
Në pasqyrat financiare të njësive ekonomike ajo shprehet se ka manaxhim të fitimit,
sepse në shumicën e rasteve shoqëritë drejtohen jo nga informacioni kontabël, por me
intuitë ekonomike dhe intuitë tregu. Manaxhimi sipas saj ndikon negativisht tek cilësia e
informacionit kontabël.
Në lidhje me ndikimin e madhësisë së njësisë ekonomike tek cilësia e informacionit
kontabël, ajo shprehet se ndikon shumë. Njësitë e mëdha ekonomike shfaqin cilësi më të
lartë se njësitë e vogla dhe të mesme.
Në lidhje me ndikimin e formës juridike të organizimit të biznesit tek cilësia e
informacionit kontabël ajo shprehet se ka ndikim të madh. Njësitë ekonomike të
organizuara si shoqëri aksionere shfaqin cilësi më të lartë të informacionit kontabël, sepse
aksionerët në çdo rast janë të interesuar për mbarëvajtjen e veprimtarisë së njësisë ku ata
kanë investuar. Gjithashtu i nevojitet informacion sa më i saktë dhe sa më i plotë. Ndërsa
e kundërta ndodh në njësitë e organizuara si shoqëri me përgjegjësi të kufizuar apo
shoqëritë kolektive. Ata kanë nevojë për informacionin kontabël thjesht për të
përmbushur një detyrim ndaj shtetit.
Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël, ajo
shprehet se ka një ndikim të madh. Njësitë financiare janë të prirura të kenë cilësi më të
lartë. Pastaj vijnë njësitë e shërbimit, tregtare, prodhuese në një masë më të vogël etj.
Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ajo
shprehet se janë: KKK me anë të kontrollit të zbatimit të SKK dhe SNK (SNRF), IEKA
Page 136
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
136
për standardet e auditimit dhe zbatimin e SKK dhe SNK (SNRF) dhe kontrollin e tyre
nëpërmjet kontrollit të brendshëm, shoqatat e kontabilistëve të miratuar për zbatimin
praktik të SKK dhe SNK (SNRF), universitetet për të futur në kurrikulat e tyre aplikim
praktik të standardeve, drejtoria e përgjithshme e tatimeve jo vetëm për mbledhjen e
taksave por edhe për zbatimin e kontabilitetit, sepse do ta rriste shumën e taksave të
grumbulluara nëqoftëse zbatohen saktë.
Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së njësive ekonomike që zbatojnë SKK ajo i vendos
notën 5 ndërsa për njësitë ekonomike me SNK (SNRF) i vendos notën 9.
Rekomandimet e saj në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël janë
si vijon: KKK të ushtrojë kontroll mbi pasqyrat financiare të dorëzuara në QKR, në lidhje
me zbatimin e SKK dhe SNK (SNRF), aplikim i gjobave për moszbatim; IEKA
nëpërmjet kontrollit të brendshëm zbatimin e gjobave për çertifikim të pasqyrave
financiare pa SKK apo SNK (SNRF), organizatat e kontabilistëve të miratuar të ushtrojnë
kontrollet e brendshme për anëtarët e saj si IEKA, drejtoritë e tatimeve të vendosin
sanksione për pasqyrat financiare që kanë probleme të zbatimit të SKK apo SNK
(SNRF).
Intervista 7, me një ekspert kontabël të autorizuar dhe ekspert vlerësues i pasurive të
paluajtshme
Z. R. M. është ekspert kontabël i autorizuar i cili ka një zyrë kontabël, në të cilën
kontrollon një numër të madh njësish ekonomike. Ai ka një eksperiencë të gjatë në këtë
fushë.
Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri ai përgjigjet se është në nivele
të ulta. Ai thotë se nuk mund të krahasohet me stadin e zhvillimit të vendit dhe aq më pak
me atë global.
Në lidhje me karakteristikat e një cilësie të lartë të informacionit kontabël janë ato që
parashikohen në SKK1. Ndërsa në lidhje me faktorët që e ndikojnë cilësinë e
informacionit kontabël ai shprehet se janë: formalizimi i të gjitha ngjarjeve ekonomike,
dokumentacioni për çdo hallkë, në të cilat lëvizin vlerat materiale dhe monetare dhe
pasqyra financiare të sakta dhe të kontrolluara. Ai veçon këtu shprehjen e Prof. Thanas
Dhimarko: “Makro = Shuma e mikro”
Në lidhje me ndikimin që ka pasur zbatimi i SKK dhe SNK (SNRF) tek cilësia e
informacionit kontabël, ai shprehet se ka ndikuar fare pak në cilësinë e pasqyrave
financiare. Ai shprehet gjithashtu se shumica e kontabilistëve dhe financierëve nuk i
njohin SNK (SNRF)-të. Këtë gjë ai e ka vënë re në një seminar të zhvilluar në Tiranë në
lidhje me zbatimin e SNK (SNRF)-ve në dhjetor të vitit 2015. (shumica e pjesëmarrësve
nuk e njihnin datën e hyrjes në fuqi të tyre). Faktorë të tjerë të mosndikimit të SKK dhe
SNK (SNRF)-ve në cilësinë e pasqyrave financiare sipas tij janë edhe mospërputhja e
disa prej kërkesave të standardeve me aktet ligjore dhe paaftësia e organeve mbikqyrëse.
Page 137
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
137
Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare, ai shprehet se ai është
prezent në shumicën e pasqyrave financiare. Sipas tij kjo është një nga arsyet kryesore të
shtrembërimit të informacionit kontabël.
Në lidhje me ndikimin e madhësisë së njësisë ekonomike në cilësinë e informacionit
kontabël ai shprehet se sipas tij nuk ndikon. Ndërsa në lidhje me formën juridike të
organizimit të bizneseve ai shprehet, se ndikon pasi shpeshherë aktet ligjore nuk
rakordojnë me biznesin, meqënëse ato ndryshojnë shumë shpesh.
Në lidhje me ndikimin që ka lloji i aktivitetit të njësive ekonomike mbi cilësinë e
informacionit kontabël ai shprehet se nuk ndikon. Në çdo lloj njësie ekonomike shprehet
ai duhen zbatuar me përpikmëri rregullat dhe parimet e kontabilitetit.
Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ai
shprehet se janë: MF, Kontrolli i Lartë i Shtetit, KKK dhe shoqatat e profesionistëve
kontabël. Gjithsecila thotë ai në një mënyrë apo në një tjetër mund të ndikojë në
përmirësimin e cilësisë. Në lidhje me veprimet që duhet të ndërmarrin këto institucione,
ai shprehet se ato thjesht duhet të kërkojnë zbatim të rregullave dhe normave ligjore.
Në lidhje me vlerësimin që i bën ai cilësisë së informacionit kontabël të njësive
ekonomike që zbatojnë SKK-të ai thotë se është nota 5, ndërsa për njësitë ekonomike që
zbatojnë SNK (SNRF)-të ai i vlerëson me notën 9.
Rekomandimet e tij në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël janë:
zbatimi i rregullave dhe normave ligjore nga secila hallkë e sistemit, kualifikim i
vazhdueshëm i hartuesve të pasqyrave financiare dhe i manaxherëve të njësive
ekonomike, trajnim i inspektorëve tatimorë në lidhje me zbatimin e SKK dhe SNK
(SNRF), pakësimi i mospërputhjeve ndërmjet legjislacionit tatimor dhe atij kontabël etj.
Intervista 8, me një kontabiliste të miratuar
M. U. është kontabiliste e miratuar, e cila merret me hartimin e pasqyrave financiare të
njësive ekonomike. Ajo ka një zyrë kontabël në të cilën harton pasqyrat financiare të mbi
100 njësive ekonomike dhe kryen edhe shërbime të tjera të ndryshme fiskale dhe
manaxheriale.
Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël, ajo shprehet se është në përmirësim të
vazhdueshëm.
Sipas saj ndikimi i zbatimit të SKK dhe SNK (SNRF) në cilësinë e informacionit ka qenë
pozitiv. Kjo shihet në futjen e formatit të ndërtimit për pasqyrat financiare, informacionit
të plotë dhe të besueshëm që ato paraqesin etj.
Ndërsa në lidhje me karakteristikat e cilësisë së informacionit kontabël ajo shprehet se
janë ato të shprehura në SKK1.
Page 138
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
138
Faktorët që ndikojnë në cilësinë e informacionit kontabël sipas saj janë: edukimi i
studentëve me kërkesat e standardeve si kontigjent i të ardhmes si kontabilistë të miratuar
dhe ekspertë kontabël të rregjistruar, trajnimet e bizneseve për rritjen e cilësisë së
informacionit kontabël, kërkesa në rritje për punonjësit tatimor dhe QKR në pranimin dhe
çertifikimin e pasqyrave financiare.
Përsa i përket manaxhimit të fitimeve në pasqyrat financiare ajo shprehet se fatkeqësisht
është i pranishëm dhe ndikon negativisht tek cilësia e informacionit kontabël. Në lidhje
me metodat e manaxhimit ajo përmend bashkëveprimin ndërmjet manaxherit/pronarit të
njësisë ekonomike me kontabilistin për të nxjerrë rezultatin e dëshiruar, faturat fiktive,
fshehja e detyrimeve etj.
Përsa i përket ndikimit të madhësisë së njësisë ekonomike tek cilësia e informacionit
kontabël, ajo shprehet se njësitë e mëdha paraqesin informacion më cilësor sepse kanë
staf më të kualifikuar dhe investojnë vazhdimisht në rritjen e profesionalizmit të tyre.
Përsa i përket ndikimit të formës juridike të organizimit të biznesit tek cilësia e
informacionit kontabël ajo thotë se ka ndikim. Ajo shprehet se pasqyrat financiare të
shoqërive aksionere paraqesin cilësi më të lartë se ato të shoqërive me përgjegjësi të
kufizuar apo shoqëritë kolektive. Arsyet janë sipas saj: drejtimi i shoqërive aksionere
është më i specializuar, ndarje e përgjegjësive ndërmjet aksionerëve dhe manaxherëve,
kërkesa e llogarisë së aksionerëve në lidhje me vlerën e investimit, destinacionit
përfundimtar të parave të investuara, sigurimin e fitimeve apo humbjeve, ndarjen e
dividentëve etj.
Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël ajo
shprehet se nuk ndikon.
Sipas saj institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël janë:
MF, KKK, Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, Drejtoria e Përgjithshme e Doganave,
QKR, IEKA, IKM e shoqatat e tjera. Veprimet që duhet të ndërrmarrin këto institucione
sipas saj janë: rritja e kërkesës (llogaridhënies), sensibilizimi dhe kualifikimi.
Përsa i përket vlerësimit të cilësisë së informacionit kontabël me SKK ajo i vë notën 7,
ndërsa për cilësinë e informacionit kontabël tek njësitë me SNK (SNRF) ajo i vë notën 9.
Rekomandimet e saj në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël janë:
ngritja e grupeve të punës të përbashkëta ndërmjet KKK, MF, DPT, DPD, QKR, IEKA
dhe shoqatave profesionale në hartimet, kualifikimet dhe çertifikimet e ligjeve dhe
kërkesave të cilësisë së informacionit kontabël.
Intervista 9, me një kontabiliste të miratuar
E. Ç është kontabiliste e miratuar, e cila merret me hartimin e pasqyrave financiare të
njësive ekonomike. Ajo ka një zyrë kontabël në të cilën harton pasqyrat financiare të
shumë njësive ekonomike dhe kryen edhe shërbime të tjera të ndryshme fiskale dhe
manaxheriale.
Page 139
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
139
Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël, ajo shprehet se ka përmirësime të
dukshme gjatë viteve.
Në lidhje me ndikimin e SKK dhe SNK (SNRF) tek cilësia e informacionit kontabël, ajo
shprehet se këto kanë ndikuar pozitivisht.
Në lidhje me faktorët që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël ajo shprehet se
është evazioni fiskal. Ai ndikon negativisht tek cilësia dhe sjell minimizim të të
ardhurave të buxhetit të shtetit.
Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasyrat financiare, ajo nuk shprehet nëse ka apo
jo, por thjesht thotë se ndikon negativisht mbi cilësinë e informacionit kontabël, duke
shtrembëruar informacionin e pasqyrave financiare.
Në lidhje me ndikimin e madhësisë së biznesit, formës juridike të biznesit dhe llojit të
aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël, ajo shprehet se nuk ndikojnë, rëndësi ka
saktësia e informacionit.
Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ajo
shprehet se janë MF, KKK dhe shoqatat e kontabilistëve. Ndërsa në lidhje me veprimet
që duhet të ndërrmarrin ajo shprehet se janë: zbatimi i legjislacionit në fuqi, zvogëlimi i
evazionit fiskal, trajnimi i inspektorëve tatimorë në lidhje me SKK dhe SNK (SNRF) etj.
Në lidhje me vlerësimin me notë të cilësisë së informacionit kontabël në njësitë me SKK
dhe SNK (SNRF) ajo thotë se ka përmirësime po nuk i vendos notë këtyre.
Rekomandimet e saj në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël ajo e
vë theksin tek saktësia e informacionit kontabël, paraqitja reale e gjendjes së njësisë
ekonomike, objektiviteti dhe plotësia e tij.
Intervista 10, me një kontabiliste të miratuar
R. M. është kontabiliste e miratuar, e cila merret me hartimin e pasqyrave financiare të
njësive ekonomike. Ajo ka një zyrë kontabël në të cilën harton pasqyrat financiare të
shumë njësive ekonomike dhe kryen edhe shërbime të tjera të ndryshme fiskale dhe
manaxheriale.
Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël ajo shprehet se deri diku është mirë, por ka
nevojë për përmirësime. Gjithashtu shprehet se implementimi i SKK dhe SNK (SNRF) e
ka përmirësuar më shumë atë.
Në lidhje me karakteristikat cilësore të informacionit kontabël ajo shprehet se janë ato të
pasqyruara tek SKK 1.
Në lidhje me faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël, ajo shprehet se
është evazioni i lartë fiskal që e ndikon negativisht atë.
Page 140
Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati
140
Në lidhje me prezencën e manaxhimit të fitimeve në pasqyrat financiare ajo shprehet se
mund të ketë dhe nuk liston metoda të tij, por thjesht shprehet se ndikon në një pasqyrim
joreal të situatës financiare të njësisë ekonomike.
Në lidhje me ndikimin e madhësisë dhe formës juridike të biznesit tek cilësia e
informacionit kontabël, ajo shprehet se nuk ndikojnë. Ndërsa lloji i aktivitetit të njësisë
ekonomike ndikon 20-30% mbi cilësinë e informacionit kontabël.
Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël në
Shqipëri ajo shprehet, se janë institucionet shtetërore dhe shoqatat e profesionistëve
kontabël. ndërsa në lidhje me veprimet që duhet të ndërmarrin ajo shprehet, se mund të
realizojnë seminare, trajnime etj.
Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit të njësive që zbatojnë SKK ajo u vë
notën 7, ndërsa atyre që zbatojnë SNK (SNRF) u vë 9.
Ndërsa në lidhje me rekomandimet e saj në lidhje me përmirësimin e cilësisë së
informacionit kontabël ajo e vë theksin tek qartësia në të kuptuar, të ketë specifikime të
veçanta për sektorë të ndryshëm të ekonomisë etj.