ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THỊ PHƯỢNG NGHIÊN CỨU NGÔN NGỮ HỘI THOẠI TRÊN LỚP GIỮA GIÁO VIÊN VÀ GIÁO SINH (TỈNH HẢI DƯƠNG) CHUYÊN NGÀNH LÝ LUẬN NGÔN NGỮ MÃ SỐ: 62.22.01.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
36
Embed
CHUYÊN NGÀNH LÝ LUẬN NGÔN NGỮ - vannghiep.vnvannghiep.vn/wp-content/uploads/2016/10/Nghiên-cứu … · Web viewHà Nội – 2015. ... Luận án sẽ được bảo vệ
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TRẦN THỊ PHƯỢNG
NGHIÊN CỨU NGÔN NGỮ HỘI THOẠI TRÊN LỚP
GIỮA GIÁO VIÊN VÀ GIÁO SINH
(TỈNH HẢI DƯƠNG)
CHUYÊN NGÀNH LÝ LUẬN NGÔN NGỮMÃ SỐ: 62.22.01.01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Hà Nội – 2015
Công trình được hoàn thành tại Khoa Ngôn ngữ học
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Đại học Quốc gia Hà Nội
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Nguyễn Chí Hòa
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp cơ sở họp tại Khoa Ngôn ngữ học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội vào hồi giờ ngày tháng năm 2015.
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam- Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội- Thư viện Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu giao tiếp của giáo viên và
học sinh trên lớp học trước đây mới chỉ tập trung vào bước thoại và hành
động ngôn từ của giáo viên mà chưa lưu ý đến bước thoại và hành động
ngôn từ của học sinh.
1.2. Sinh viên sư phạm thực hiện các hành động ngôn từ và các bước
thoại trong hội thoại với giáo viên như thế nào trong giờ học, và qua các
bước thoại và hành động ngôn từ đó chúng ta thấy gì về năng lực giao tiếp
của sinh viên. Nghiên cứu bước thoại và hành động ngôn từ của sinh viên sư
phạm, luận án muốn qua đó tìm hiểu thực trạng năng lực giao tiếp của sinh
viên sư phạm để từ đó đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực giao
tiếp cho họ.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI KHẢO SÁT
2.1. Đối tượng khảo sát
Đối tượng khảo sát, phân tích của luận án là bước thoại và hành động
ngôn từ của sinh viên sư phạm (dưới đây chúng tôi gọi tắt là giáo sinh) trong
hội thoại dạy học. Trong luận án này, bước thoại và hành động ngôn từ của
giáo viên chúng tôi sẽ không đưa ra để phân tích, bình luận mà chỉ sử dụng
nó để đối chiếu trong mối quan hệ tương tác với bước thoại và hành động
ngôn từ của giáo sinh.
2.2. Phạm vi khảo sát
Bước thoại và hành động ngôn từ là đơn vị hội thoại cụ thể nhưng hội
thoại dạy học – đơn vị bao chứa nó – lại có phạm vi rộng. Do đó, luận án sẽ
được giới hạn trong những phạm vi khảo sát sau:
2.2.1 Địa điểm khảo sát
Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, việc khảo sát ngữ liệu trong
phạm vi toàn quốc là vô cùng khó khăn. Vì vậy, chúng tôi đã dùng phương
pháp chọn mẫu để ghi lại một số tiết học của các lớp Cao đẳng sư phạm tại
trường Cao đẳng Hải Dương.
2.2.2. Giới hạn ngữ liệu khảo sát
Nguồn ngữ liệu phục vụ cho việc thực hiện luận án là 85 tiết học (35
bài học) trong chương trình đào tạo sinh viên sư phạm hệ Cao đẳng như:
Toán, Phương pháp dạy học Toán, Tiếng Việt, Tiếng Việt thực hành, Ngữ
dụng học, Tự nhiên xã hội, Thủ công kĩ thuật, Giáo dục học, Văn học, Tâm
lí học lứa tuổi, Vẽ theo mẫu, Triết học Mac- Lênin,…
2.2.3. Cách thu thập ngữ liệu
Để tiết kiệm thời gian và vẫn đảm bảo tính thuyết phục của cơ sở dữ
liệu, chúng tôi đã thu thập tư liệu theo phương pháp lựa chọn ngẫu nhiên có
định hướng. Tức là, bên cạnh những tiết học được thu ngẫu nhiên, giáo viên
và giáo sinh không hề biết lời nói của mình bị ghi âm thì lại có những tiết
học được ghi âm có chủ ý, cả giáo viên và giáo sinh đều ý thức về việc ghi
lại lời nói, hành động, cử chỉ của mình. Đó là các tiết học trong các đợt thao
giảng tại trường.
Sau khi ghi âm, ghi hình, tất cả các tiết học đều được chuyển thành
văn bản Word. Trong các chương của luận án này, tùy theo từng trường hợp
cụ thể mà chúng tôi lựa chọn ngữ liệu phù hợp cho những vấn đề liên quan.
3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
3.1. Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc nghiên cứu, khảo sát các cuộc hội thoại dạy học, mục
đích cơ bản của luận án là nghiên cứu một cách toàn diện bước thoại và
hành động ngôn từ của giáo sinh trong giao tiếp với giáo viên; qua đó tìm ra
thực trạng năng lực giao tiếp của đối tượng mà sau này sẽ là các giáo viên
tương lai; để từ đó chúng tôi sẽ đưa ra những kiến nghị, đề xuất và đưa ra
những giải pháp nhằm nâng cao năng lực giao tiếp cho sinh viên sư phạm.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Từ mục đích trên, luận án đề ra các nhiệm vụ:
- Hệ thống hóa các vấn đề lí thuyết có liên quan đến đề tài, những vấn
đề lí luận được chọn làm cơ sở cho đề tài, định hướng nghiên cứu đề tài từ lí
thuyết đó.
- Phân tích, miêu tả các bước thoại, các hành động ngôn từ của giáo
sinh trong giao tiếp với giảng viên trên lớp học.
- Phân tích, miêu tả thực trạng năng lực giao tiếp của giáo sinh.
- Đề ra giải pháp nhằm nâng cao năng lực giao tiếp cho giáo sinh.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thực hiện luận án, chúng tôi sử dụng các phương pháp và thủ pháp
sau:
- Phương pháp nghiên cứu thực địa: là cách thu âm các tiết học để lấy
ngữ liệu nghiên cứu và kết quả là các nguồn ngữ liệu đã dẫn.
- Phương pháp thống kê, phân loại: Các đặc điểm cơ bản của bước
thoại, của hành động ngôn từ đều được xác định chính xác qua nguồn ngữ
liệu. Do đó, thống kê phân loại ngữ liệu là phương pháp hết sức quan trọng
của luận án.
- Phương pháp phân tích – miêu tả: Sau khi đã thống kê, phân loại, chỉ
trên cơ sở phân tích, miêu tả, chúng ta mới xác định được từng loại hành
động ngôn từ, từng loại bước thoại mà giáo sinh sử dụng trong giao tiếp, xác
định đặc điểm, vai trò, chức năng của chúng ra sao trong tổ chức cuộc thoại.
Ngoài ra, chúng tôi sẽ áp dụng một số thủ pháp như so sánh, hệ thống
hóa… khi cần thiết.
5. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
5.1. Về mặt lí luận
- Luận án là một minh chứng, chứng minh cho vai trò của các lí thuyết
mà luận án chọn làm cơ sở lí luận – lí thuyết giao tiếp, lí thuyết hội thoại, lí
thuyết hành động ngôn từ. Kết quả của luận án cũng góp phần chi tiết hóa,
cụ thể hóa các đặc điểm của một đơn vị hội thoại là bước thoại trong một
loạt giao tiếp cụ thể - giao tiếp dạy học.
- Cung cấp một cái nhìn bao quát về bước thoại, về hành động ngôn
từ, về năng lực giao tiếp…
5.2. Về mặt thực tiễn
- Luận án góp thêm tiếng nói khẳng định cho một hướng đi mới của
một chuyên ngành ngôn ngữ, đó là nghiên cứu hội thoại, nghiên cứu năng
lực giao tiếp trong từng phạm vi giao tiếp cụ thể trong xã hội.
- Góp phần vào việc thúc đẩy sự thay đổi phương pháp dạy học ở bậc
cao đẳng nói chung và tại trường Cao đẳng Hải Dương nói riêng.
6. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN
Ngoài các phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và
nguồn dữ liệu trích dẫn, phụ lục, luận án gồm có 3 chương:
Chương 1. Tổng quan
Chương 2. Đặc điểm của bước thoại và hành động ngôn từ của giáo
sinh
Chương 3. Năng lực giao tiếp của giáo sinh
Chương 1: Tổng quan
1.1. Lí thuyết giao tiếp
1.1.1. Dẫn nhập về giao tiếp
Có thể hiểu một cách chung nhất, giao tiếp là “quá trình thông tin diễn
ra giữa ít nhất hai người giao tiếp trao đổi với nhau, gắn với một ngữ cảnh
và tình huống nhất định” [Diệp Quang Ban 2009, tr.18]
1.1.2. Giao tiếp dạy học
Giao tiếp trong phạm vi nhà trường bao gồm: giao tiếp giữa giáo viên
với giáo viên, giáo viên với giáo sinh, giáo sinh với giáo sinh…Các hình
thức giao tiếp nói trên có thể tồn tại trong lớp học hoặc ngoài lớp học. Giao
tiếp được bàn ở phần này nằm trong phạm vi hẹp hơn, giao tiếp trong lớp
học. Đối tượng nghiên cứu của luận án là những trao đổi giữa giáo viên và
giáo sinh trong giờ học. Và chúng tôi thống nhất gọi kiểu giao tiếp giữa giáo
viên và giáo sinh trong giờ học là giao tiếp dạy học.
1.1.3.Vấn đề năng lực giao tiếp
Về lí luận, nghiên cứu lí thuyết và thực nghiệm gần đây về năng lực
giao tiếp ngôn ngữ chủ yếu có ba mô hình: (1) mô hình của Canale và
Swain, (2) mô hình của Bachman và Palmer, (3) mô hình mô tả các thành
phần năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong Khung chung Châu Âu (CEF –
Common European Framework)
Trong luận án, chúng tôi sẽ kế thừa khung lí luận trong mô hình của
CEF có chỉnh sửa cho phù hợp để mô tả năng lực giao tiếp của sinh viên sư
phạm tại Hải Dương.
1.2. Lí thuyết hội thoại
1.2.1. Một số quan điểm về đơn vị hội thoại
Trong luận án này, chúng tôi kế thừa hệ thống cấu trúc hội thoại của
trường phái phân tích diễn ngôn Anh: cuộc thoại/ cuộc tương tác