This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
• 1 kg coû khoâ thay ñöôïc 4-5 kg coû töôi- • 1 kg rôm (khoâng uû ) thay ñöôïc 2 kg coû töôi • Rôm khoâ, thaân baép khoâ, coû khoâ coù theå thay theá cho nhau • 2 kg baùnh daàu döøa baèng 1 kg baùnh daàu phoïng • 1 kg baùnh daàu boâng vaûi baèng 750 g baùnh daàu phoäng • 4,5 kg heøm bia thay theá 1 kg caùm • 6 kg xaùc mì thay theá 1 kg caùm • 7 kg xaùc ñaäu thay theá 1 kg caùm
CHÖÔNG VII : ÖÔÙC TÍNH HIEÄU QUAÛ KINH TEÁ TRONG CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA 7.1. CAÙC CHI PHÍ CHUÛ YEÁU VAØ BIEÄN PHAÙP GIAÛM CHI PHÍ. 7.2. CAÙC NGUOÀN THU CHUÛ YEÁU. 7.3. TÍNH TOAÙN HIEÄU QUAÛ KINH TEÁ .
Trö ô ùc k h i k hô ûi söï ch aên nu oâi b oø sö õa, n gö ôøi ch aên nu oâi caàn ph aûi b ieát ro õ saûn ph aåm m ìn h taïo ra ñ öô ïc tie âu th uï ra sao , b aùn ch o ai, ch aát lö ô ïng , q uy caùch th e á n aøo , g iaù caû ra sao h ay no ùi caùch kh aùc ñ i laø n gö ô øi ch aên nu oâi p haûi tìm h ie åu th ò tröô øn g h ay “ ñ aàu ra ” saûn p h aåm cuûa m ình . Ng öô øi ch aên n uo âi co øn ph aûi x aùc ñ òn h ñö ôïc kh aû n aêng ñ aàu tö cuûa m ìn h ( ng uo àn v oán , ñ aát ñ ai, co ân g lao ño än g… .). Ch æ k h i b ie át ro õ v eà h ie äu q u aû k inh te á , tính b e àn v öõng , oån ñ òn h , n gö ôøi ch aên n uo âi m ôùi q uy eát ñòn h k hô ûi söï ch aên n uo âi bo ø söõa.
Kh aùc v ôùi nh ieàu lo aïi no âng saûn kh aùc, söõa laø lo aïi saûn ph aåm m au h ö h oûng , ch æ ñö ôïc toàn
trö õ b aèng nh öõng b ieän p h aùp , n hö õn g p hö ôn g tieän ñ aëc b ie ät. Ne áu kh oâng ñ öô ïc b aûo qu aûn th ích h ô ïp (laøm laïn h ) , sau 2 –3 g iôø, söõa se õ b aét ñaàu h ö ho ûn g v aø sau 12 g iôø th ì k ho ân g sö û d u ïn g ñ öô ïc v ì ñ aõ ho aøn to aøn h ö h oûng .Vì v aäy , sö õa sau k h i v aét p h aûi ñ öô ïc b aûo qu aûn v aø v aän ch u ye ån tro n g thô øi g ian n h an h nh aát ñ e án caùc cô sô û thu m u a h o aëc ch eá b ieán söõa (d ö ôùi 2 g iô ø).
Ño ái v ôùi nh ö õn g k hu vö ïc kh oâng co ù caùc ñ ie åm thu m u a cu ûa caùc n h aø m aùy ch e á b ieán sö õa
n hö Vin am ilk , Fo rem ost… ng öô øi ch aên nu o âi co ù the å b aùn söõa ch o caùc cö ûa h aøn g g iaûi kh aùt h ay tröïc tie áp cho ng öô øi tie âu du øn g . Vì v aäy , ng öô øi ch aên n uo âi caàn x aùc ñ ònh roõ löô ïn g söõa m ìn h co ù the å tie âu th uï ñ öô ïc ñ eå q uy eát ñ ònh q uy m o â n u o âi (nu oâi b ao n h ie âu con ñ e å co ù h ie äu q u aû k inh te á cao ). Moät so á h o ä ch aên nu oâi thö ô øn g aùp du ïn g b ie än p h aùp ñ un so âi roài vo â ch ai b aùn cho ng öô øi sö û d uïng . Caùc b ieän p h aùp kh aùc cu õng co ù the å ñ öô ïc sö û d uïng ñe å che á b ie án sö õa ñ ôn g iaûn taïi ho ä g ia ñ ình n hö ch eá b ie án y ao u rt (sö õa ch u a), sö õa th anh truøng , söõa ñ aëc co ù ñ öô øng h ay b aùnh söõa … Sö õa ñ un soâi v oâ ch ai g iaù k ho aûng 4 .00 0 –4 .5 00 ñ /kg (g iaù b aùn v aøo th ôøi ñ ie åm th aùn g 05 /2 00 0 taïi caùc kh u v öïc Th u û Ñö ùc,TP.HCM ; Lo ng Th aøn h , Ñoàng Nai).
Ño ái v ôùi n hö õn g kh u v ö ïc co ù caùc ñ ie åm th u m u a cu ûa caùc n h aø m aùy ch e á b ie án sö õa, ng öô øi
ch aên n uo âi coù th eå ky ù hô ïp ño àn g b aùn sö õa ch o nh aø m aùy tho ân g q u a caùc ñ ie åm th u m u a n aøy . Sö õa sau k h i v aét caàn ñ öô ïc n h anh cho ùn g v aän chu ye ån ñe án caùc ñ ie åm thu m u a. Giaù caû tuøy th u oäc v aøo ch aát löô ïn g sö õa .Giaù sö õa b aùn ch o caùc ñ ie åm th u mu a cu ûa Vin am ilk laø 3 .20 0 ñ /k g ne áu ñ aït ch aát lö ô ïn g toát n h aát. ( Xe m the âm p hu ï lu ïc 2 ve à caùch th öùc th u m u a söõa cu ûa caùc n h aø m aùy ch eá b ieán söõa Vin am ilk ).
KHAÛ NAÊNG VEÀ Ñ AÁT Ñ AI ? KHAÛ NAÊNG VEÀ COÂNG L AO ÑOÄNG ?
QUYEÁT ÑÒNH KHÔÛI SÖÏ C HAÊN NUOÂI
HOÏC TAÄP KYÕ T HUAÄT CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕ A
XAÂY DÖÏNG C HUOÀNG TR AÏI:
QUY MOÂ C HAÊN NUOÂI ? ÑÒA HÌNH & ÑÒA T HEÁ ?
KIEÅU CHUOÀNG TR AÏI ?
MUA BOØ GIOÁNG GIOÁNG NAØO ?
GIAÙ TIEÀN ? MUA ÔÛ Ñ AÂU ?
TROÀNG COÛ : GIOÁNG COÛ NAØO ?
MUA COÛ GIOÁNG ÔÛ Ñ AÂU ?
CAÙC BÖÔÙC KHÔÛI SÖÏ CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA
1 1
1.2. HOÏC TAÄP KYÕ THUAÄT CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA
Sau k h i tìm h ie åu th ò trö ôøng , bö ôùc ke á tie áp laø ho ïc taäp caùc ky õ thu aät v eà ch aên n uo âi b oø sö õa. Ng öô øi m ôùi b aét ñ aàu n uo âi b oø söõa , caàn n aém vö õng caùc k yõ thu aät ve à n uo âi d öô õn g ch aêm so ùc , kh ai th aùc b oø söõa ñ eå h aïn che á toái ñ a nh öõng ru ûi ro d o th ie áu k ie án thö ùc , kh oâng n aém v ö õn g k yõ thu aät .Ng ö ôøi mô ùi b aét ñ aàu h ay d öï ñ òn h tie án h aønh ch aên n uo âi bo ø sö õa co ù th e å h oïc taäp k yõ th u aät ch aên n uo âi bo ø söõa the o caùc b öô ùc sau :
Böôùc 1. Ho ïc taäp v aø tr ao ñ o åi k in h ng h ieäm vô ùi n hö õng n gö ôøi ñ aõ ch aên nu o âi bo ø sö õa. Baèn g b ieän p h aùp n aøy , n gö ôøi mô ùi b aét ñ aàu co ù th eå tìm h ie åu ñö ôïc m oät caùch th öïc te á nh öõng g ì m ìn h q u an taâm .
Böôùc 2 . Lieân h eä v ôùi caùc tru ng taâm kh uy eán no âng kh uy eán laâm ñ eå ñ öô ïc tö v aán h o aëc g iô ùi th ie äu the o h oïc caùc b u o åi taäp hu aán chu ye ân ñe à ch aên n uo âi b oø söõa. Co ù th eå the o h oïc caùc lô ùp taäp h u aán tö ø m öùc cô b aûn ñe án mö ùc n aâng cao v aø tho ân g th öô øn g th ì n gö ôøi h o ïc k ho âng p h aûi traû ch i p h í n aøo cho caùc lôùp ho ïc n aøy .
Ng ö ôøi mô ùi b aét ñ aàu cu õn g co ù th eå ñe án th am q u an vaø tö v aán ve à caùc k y õ th u aät ch aên n uo âi b o ø sö õa taïi caùc cô sô û sau :
♦ Trung taâm Nghieân cöùu vaø Huaán luyeän Chaên nuoâi Boø söõa ( Dairy Train in g Ce n tre (DTC) – Vieän Kh o a Ho ïc Ky õ Th u aät No ân g Ng h ie äp Mieàn Nam )
♦ Traïm Khuyeán noâng Quaän 8 vaø Huyeän Bình Chaùnh Ñòa chæ : 52 Huøng Vöông ,Thò traán An Laïc , Huyeän Bình Chaùnh ,TP.HCM Ñieän thoaïi : 08 8752379
Mu o án m u a caùc g io án g co û v aø ñ öô ïc hö ôùng d aãn ch i tie át h ôn ve à ph öô ng ph aùp , ky õ thu aät tro àng coû, coù th e å lieân he ä vô ùi caùc ñ iaï ñ ie åm sau :
♦ Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Phaùt trieån Gia Suùc Lôùn Beán Caùt Ñòa chæ : Xaõ Lai Höng , Huyeän Beán Caùt, Tænh Bình Döông Ñieän thoaïi : 0650. 564.220 /564574 Fax : (0650) 564220
♦ Xí nghieäp Boø Söõa An Phöôùc Ñòa chæ : Xaõ Tam Phöôùc , Huyeän Long Thaønh , Tænh Ñoàng Nai Ñieän thoaïi : 061. 511239 / 511279
Böôùc 3 . Th u th aäp m oät so á saùch v aø taøi lie äu caàn th ie át ch o tuû saùch ky õ thu aät cu aû g ia
ñ ìn h . Ng o aøi caùc taøi lieäu taäp hu aán nh aän ñ öô ïc , n gö ôøi mô ùi b aét ñ aàu ch aên nu oâi bo ø sö õa cu õng n e ân tìm ñ oïc mo ät soá saùch , taøi lieäu n hö :
- Kyõ thuaät Nuoâi Boø söõa – Boø thòt ôû gia ñình GS-TS Ng u y eãn Vaên Thö ôûng – Nh aø Xu aát Baûn Noân g Ng h ie äp 19 95
- Nuoâi Boø söõa Nh o ùm taùc g iaû– Ch u û b ie ân Ñinh Vaên Caûi - Nh aø Xuaát Baûn No ân g Ng h ie äp 1 99 7
- 100 Caâu hoûi ñaùp Chaên nuoâi Boø söõa noâng hoä Nh o ùm taùc g iaû – Chu û b ieân Ñin h Vaên Caûi - Nh aø Xu aát Baûn Noâng Ngh ieäp 19 99
- Sinh ñeû ôû Boø Gu y De Carv ille – ng öô øi d òch GS. BSTY Ñie àn Vaên Hö n g - Nh aø Xu aát Baûn No âng Ngh ie äp TP.HCM 1 99 6
C haên nuoâi boø söõa laø moät ngaøn h ngh eà ñoøi hoûi tính chuyeâ n ng hieäp cao. Ngöôøi chaên nuoâ i ph aûi naém vöõng kyõ thuaä t tröôùc kh i khôûi söï chaê n nuoâ i boø söõa. K hi muoán tìm hieå u, hoïc taäp kyõ thuaät chaên nuoâi boø söõa thì neân lieâ n heä vôùi Trung taâm khuyeán noân g ñòa phöông ñeå ñöôïc höôùng daãn cuï theå.
1 4
1.3. GIOÁNG BOØ SÖÕA Gio án g bo ø qu ye át ñ òn h 60 % sö ï th aøn h b aïi cu ûa v ie äc ch aên n uo âi b oø sö õa. Ñe å co ù ñ öô ïc b o ø toát, n gö ôøi ch aên n uo âi caàn n aém ro õ v eà g io án g bo ø sö õa, k y õ thu aät cho ïn lö ïa m oät bo ø g ioáng to át.
Tro n g ñ ie àu k ie än kh í h aäu nh ie ät ñ ô ùi nh ö n öô ùc ta: n h ie ät ño ä v aø aåm ño ä cao laø m o ät tro ng n hö õng y eáu to á h aïn ch eá ñ o ái vô ùi n aêng su aát sö õa cu ûa caùc g io án g b oø. Caùc g io áng bo ø söõa cao saûn h ie än n ay tre ân the á g iô ùi ñ eàu co ù n gu oàn g oác tö ø caùc n ö ô ùc o ân ñô ùi, n eân kh i nh aäp n oäi v aøo n öô ùc ta th ì b ò aûn h hö ôûng raát n h ieàu . Vì v aäy , ñ eå haïn ch eá sö ï taùc ño än g cu ûa ñ ie àu k ie än m oâi trö ô øn g , ng öô øi ta th öô øn g sö û d uïng p hö ôn g p h aùp lai taïo g iö õa caùc g io án g b o ø n go aïi vô ùi bo ø ñ òa p hö ôn g ke át h ô ïp v ôùi v ie äc caûi taïo ñ ieàu k ieän tie åu kh í h aäu v aø caûi th ieän ch eá ño ä ch aêm so ùc nu o âi d öô õn g . Moät g ioáng bo ø cao saûn thö ôøng ño øi ho ûi nh u caàu ve à th ö ùc aên ,n öô ùc uo án g n h ieàu h ôn , ch aát löô ïng to át hô n ñe å ñ aùp öùng cho n hu caàu ve à saûn xu aát. Caûi th ieän co n g io án g p h aûi g aén lieàn v ô ùi v ieäc caûi th ie än ch aêm so ùc nu oâi döô õng , chu o àn g traïi v aø v eä sinh thu ù y . Bôûi v ì, tro ng ñ ieàu k ieän n h ieät ño ä v aø ñ oä aåm cao se õ laø g iaûm ñ oä ng on m ie än g cuûa b o ø, b oø seõ aên ít h ôn ; m aët k h aùc ch aát lö ôïng thö ùc aên ôû v uøng kh í h aäu no ùn g aåm th öô øn g coù ch aát lö ôïng ke ùm h ôn vu øn g oân ñ ôùi n eân b oø th öô øn g k ho ân g ñö ôïc cun g caáp ñ aày ñ uû d in h dö ôõng so v ôùi nh u caàu . Kh í h aäu n oùng cu õn g seõ g aây nh öõng stress nh ie ät, laøm aûn h hö ô ûn g ñe án kh aû n aên g sinh saûn cuûa bo ø.
Boø Holstein Friesian (coøn goïi laø boø lang traéng ñen, boø Haø lan – Vieát taét HF)
Tre ân the á g iô ùi coù raát n h ie àu g ioáng bo ø sö õa, nh ön g to át n h aát v aø p ho å b ie án nh aát v aãn laø g io án g bo ø Ho lste in Frie sian (HF). Bo ø co ù n gu oàn g o ác tö ø vu øn g Ho llan d , Ne th e rland (Ha ø Lan ), n e ân thö ôøng ñö ôïc g oïi laø bo ø Haø Lan . Ñaây laø g io án g b oø th ích n gh i raát toát ô û nh ie àu v u øn g k h í h aäu k h aùc nh au tre ân the á g iôùi. Maëc d u ø coù n gu o àn go ác oân ñ ôùi n hö ng ñ aõ ñ öô ïc nu oâi lai taïo th aønh n hö õn g do øng coù th e å nu oâi ñö ôïc ôû caùc n ö ôùc nh ieät ñô ùi. Boø HF co ù m aøu lang traén g ñe n , taàm v oùc lô ùn (kh oái lö ôïng con caùi tö ø 500 -6 00 kg ). Daùng th anh , h ìn h ne âm b aàu v u ù ph aùt trie ån , sin h saûn toát, tín h h ie àn laønh , k h aû n aêng saûn x u aát sö õa raát cao . Taïi Ph aùp : n aêng su aát sö õa tru ng b ìn h kh o aûn g 20 k g /con /ng aøy (60 00 k g ch o mo ät ch u ky ø söõa 30 0 n g aøy ), co ù con ñ aït 90 00 kg /ch u k yø sö õa. Taïi Vie ät Nam , m oät soá b o ø HF th u aàn ñö ôïc nu oâi taïi Ñö ùc Tro ïng (tænh Laâm Ñoàng ) co ù n aêng su aát ñ aït 50 00 kg /ch u k yø sö õa. Taïi Vie ät Nam , co ù n h ieàu lo aïi tin h g ioáng b oø Ho lste in Frie sian ñ aõ vaø ñ ang ñ öô ïc sö û du ïn g , ng uo àn n h aäp tö ø
Moät boø söõa g ioáng toát, chæ coù th eå cho naêng suaát söõa toái ña khi ñöôïc nuoâi döôõng toát, cho aên khaåu phaàn ñaùp öùng ñaày ñuû nhu caàu cuûa boø;chuoàng traïi thoâng thoaù ng , saïch seõ, maùt meõ; thuù khoûe maïnh, khoâng maéc beänh, ñöôïc tieâm phoøng theo caùc quy ñònh vaø khuyeán caùo cuûa cô quan thuù y, vaø khai thaùc hôïp lyù.
1 5
caùc n ö ô ùc nh ö Can ad a ,Ph aùp , My õ, Cu Ba, Nh aät , Haøn Qu o ác… . . Tho ân g th öô øn g th ì caùc n öô ùc ñe àu ph aùt trie ån g io án g bo ø Ho lste in Friesian taïi n öô ùc m ìn h v aø ñ aët teân rie âng n hö Ho lste in Fran caise (Ho lste in Ph aùp ) Ho lste in Am e rican (Ho lste in My õ ), Ho lste in Can ad a (Ho lste in Ca n a ñ a)…
Boø Jersey
Bo ø Je rsey co ù ng uo àn go ác tö ø ñ aûo Je rsey cu ûa nö ôùc An h . Gio áng bo ø n aøy no åi tieáng v e à h aøm löô ïn g b ô tro ng söõa cao (tru n g b ìn h 4 ,5 –5 ,4 %). Ng öô øi ta thö ôøng d u øn g g ioáng n aøy lai taïo v ô ùi g io án g Ho lste in Frie sian ñ e å n aâng cao ty û le ä bô tro ng söõa. Ñaây laø g io án g bo ø tö ô ng ño ái n ho û co n , k hu ng xö ôn g n ho û (kh oái löô ïng co n caùi ch æ 3 50 -45 0 k g ). Thö ô øn g coù m aøu v aøng nh aït ñe án hô i ñ aäm . Ñaëc ñ ie åm nh aän d aïn g roõ nh aát laø soáng mu õi g aõy v aø m aét to lo ä. Naêng su aát b oø Je rse y ñ aït k ho aûng 4 50 0 -5 00 0 k g /chu ky ø. Ñaây laø mo ät g ioáng b oø th ích n gh i raát to át, ñ aëc b ie ät laø nô i co ù k h í h aäu k ho â no ùng . Vì v aäy , bo ø Je rse y ñ aõ ñ öô ïc sö û d u ïn g tro n g co ân g thö ùc lai taïo g io án g bo ø söõa ôû n h ie àu n öô ùc nh ie ät ñô ùi tre ân th e á g iô ùi.
B oø Holstein F riensian (thöôøng goïi laø boø Haø Lan)laø gioáng boø coù nguoàn goác töø vuøng Holland , Haø Lan ( , Holland - Netherlan d). Ñaây laø gioáng boø coù maøu lang traéng ñen , naêng suaát cao vaø ñöôïc nuoâi roäng raõi treân nhieàu vuøng sinh thaùi khaùc nhau (do thích nghi cao).
GIOÁNG BOØ HOLSTEIN FRIESIAN
1 6
Boø Naâu Thuïy Só (Brown Swiss)
Bo ø Naâu Th u ïy Só co ù n g uo àn g oác tö ø m ie àn tru ng taâm v aø ñ o ân g Thu ïy Só. Ñaây la ø g io án g bo ø töô ng ño ái lô ùn co n (kh oái lö ô ïn g con caùi tö ø 6 00 -70 0 kg ). Boø co ù m aøu n aâu nh aït ñ e án x aùm v aø ñ aëc b ie ät laø m aøu d a tai tro n g v aø qu anh m uõi thö ô øn g coù m aøu traén g . Naêng su aát sö õa k ho aûng 5 50 0 -6 00 0 kg /ch u ky ø. Ñaây cuõng laø g io áng b oø coù k h aû n aên g th ích ng h i raát toát.
Bo ø Sin d th u aàn ( Red Sind h i ) co ù ng uo àn go ác tö ø v uøn g Malir, n go aïi v i Karach i cu ûa Pak istan . Boø Sind thö ôøng coù m aøu tö ø ñ oû ñ eán n aâu caùn h d aùn , th öô øn g coù m oät v aøi ñ oám traén g treân traùn v aø ye ám . Bo ø co ù u , y eám ph aùt trie ån . Söøng co ng h öô ùng le ân treân . Boø co ù tro ïng lö ôïng tru n g b ìn h . Kho ái lö ôïng b oø caùi trö ô ûn g th aøn h töø 2 5 0 – 3 50 kg , b oø ñ öïc tö ø 4 00 -5 50 k g . Tuo åi ñe û laàn ñ aàu v aøo kh o aûn g 30 ñ eán 4 0 th aùn g . Saûn löô ïn g sö õa tru n g b ìn h tö ø 68 0 –23 00 kg /ch u ky ø. Ch u k yø cho sö õa ke ùo daøi tö ø 2 70 –40 0 n g aøy . Tæ leä be ùo tron g sö õa v aøo kh o aûn g 4 –5 %. Co ù b oø caùi ñ öô ïc g h i n h aän v ôùi n aên g su aát 5 50 0 k g /chu ky ø. Boø th ích ng h i toát v ô ùi ñ ie àu k ieän kh í h aäu n oùng v aø sö ùc ñe à k h aùn g be än h cao .
Boø Sahiwal
Bo ø Sah iwal th u aàn co ù ng uo àn go ác töø vu øn g Mo n tgo me ry , Taây Pun jab cu ûa Pak istan . Boø Sah iwal th öô øn g co ù m aøu töø n aâu ñ oû ñe án n aâu caùnh d aùn , ñ oû n h aït , thö ô øn g co ù mo ät v aøi ñ oám traén g treân th aân m ình . Bo ø coù u , ye ám , d aäu ph aùt trie ån . Söøng nh oû v aø b oø caùi th ö ô øn g kh oâng co ù sö øn g . Tai b oø Sah iwal to vaø th öô øng coù loâng ñe n ô û rìa tai. Boø co ù tro ïng lö ôïng tru n g b ìn h . Tro ïng lö ô ïn g b o ø caùi trö ô ûng th aønh tö ø 27 0 –4 00 k g , bo ø ñö ïc trö ô ûn g th aøn h tö ø 4 50 -5 9 0 kg . Tu o åi ñe û laàn ñ aàu v aøo k ho aûng 3 0 ñ eán 40 th aùng . Saûn lö ôïng sö õa trun g b ìn h töø 1 10 0 –31 00 k g /ch u ky ø. Chu k yø ch o söõa ke ùo d aøi töø 2 90 –4 90 ng aøy . Tæ le ä b eùo tro ng söõa v aøo k ho aûng 4 –5 %. Co ù bo ø caùi ñ öô ïc g h i n h aän v ôùi n aên g su aát 4 50 0 kg /ch u k y ø. Bo ø th ích ng h i toát v ôùi ñ ie àu k ieän kh í h aäu no ùng v aø söùc ñe à kh aùng b e än h cao .
B oø Jersey coù nguoàn goác töø ñaûo J ersey nöôùc Anh. Gioáng naøy noåi tieán g veà haø m löôïng bô tron g söõa cao (trung bìn h 4. 5 -5.4%). B oø thöôøng coù maø u vaøng nhaï t ñeán hôi ñaäm.B oø Jersey thích nghi raát toát ñaëc bieä t laø nôi coù khí haäu khoâ noùng. V ì vaäy boø Jersey ñöôïc söû duïng trong coâng thöùc lai taïo gioáng boø söõa ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi.
1 7
1.3.4 Caùc gioáng boø lai höôùng söõa
Boø lai Sind.
Bo ø lai Sind laø k e át qu aû lai taïo g iö õa g io án g bo ø Sind co ù ng uo àn go ác tö ø Pak istan vô ùi b o ø Vaøng ñ òa p h ö ôn g . Bo ø lai Sin d ñ ö ôïc d u øn g laøm b o ø n e àn ñ eå lai v ô ùi caùc g io án g bo ø sö õa taïo ra b o ø lai h öô ùn g sö õa. Bo ø lai Sin d coù m aøu v aøng h ay v aøng caùn h g iaùn , co ù u , ye ám ph aùt trie ån . U ye ám caøn g p h aùt trieån , m aøu v aøng caøn g ñ aäm , tæ le ä m aùu b oø Sin d caøng cao , bo ø caøng to át. Bo ø lai Sind coù taàm vo ùc lôùn (Kh o ái lö ôïng b oø caùi tre ân 2 50 kg ) ñ aàu th an h nh oû, ph aàn sau ph aùt trie àn , v uù to , nu ùm v uù me àm , sin h saûn toát, ñ eû con d eã, tính h ie àn . Naêng su aát cho sö õa trun g b ình k ho aûng 1 20 0 –1 50 0 kg /ch u k yø. Co ù con ñ aït n aên g su aát tre ân 2 00 0 k g /chu k y ø. Kh i ch oïn bo ø lai Sin d laøm n eàn ñe å lai taïo ra b o ø lai h ö ô ùng sö õa, p h aûi ch o ïn b oø co ù tæ le ä m aùu lai Sin d cao ( u y eám ph aùt trieån ) v aø k ho ái lö ôïn g tre ân 2 20 k g .
Boø lai Holstein Friesian F1 (50 % HF)
Gie o tinh bo ø Ho lste in Frie sian ch o bo ø caùi n eàn lai Sin d ñe å taïo ra b oø Ho lste in Frie sian F1 . Bo ø lai Ho lste in Friesian F1 th öô øn g co ù m aøu ñen tuy e àn (ño âi k h i ñ en x aùm , ñ en n aâu ). Taàm v oùc lô ùn (k ho ái löô ïn g bo ø caùi kho aûng 3 00 -4 00 k g ), b aàu v uù p h aùt trie ån , th ích n gh i v ôùi ñ ieàu k ie än m oâi trö ôøng ch aên nu oâi cu ûa Vie ät Nam . Naên g su aát söõa tru n g b ìn h k ho aûng 8 -9 kg /ng aøy (2 70 0 k g /chu k yø). Coù mo ät so á b oø lai HF F1 nu oâi taïi TP.HCM ñ aït saûn lö ôïng treân 40 00 k g /ch u ky ø (n aêng su aát tru ng bìn h tö ø 1 4 -1 5 kg /co n /ng aøy )
BOØ CAÙI LAI SIND
1 8
Boø lai Holstein Friesian F2 ( 75 % HF).
Bo ø caùi Ho lste in Frie sian F1 ñ öô ïc tie áp tuïc g ie o tin h b oø Ho lste in Frie sian ñ eå taïo ra b o ø lai Ho lste in Frie sian F2 . Bo ø lai Ho lste in Frie sian F2 th öô øn g coù m aøu lan g traéng ñ en (m aøu traén g ít h ôn ). Boø caùi co ù taàm v oùc lô ùn (3 80 -4 80 kg ), b aàu vu ù p h aùt trieån , th ích n gh i to át v ôùi ñ ie àu k ieän ch aên nuo âi taïi Vie ät Nam . N aên g su aát söõa b ìn h qu aân k ho aûng : 1 0 -12 k g /ng aøy (30 00 -36 00 k g /chu k yø), co ù th e å ñ aït 15 k g/n g aøy (45 00 k g /chu k yø). Co ù mo ät soá b oø lai HF F2 n uo âi taïi TP.HCM, Bình Dö ôn g ñ aït saûn löô ïn g tre ân 50 00 k g /ch u k y ø.
Boø lai Holstein Friesian F3 (87,5 % HF).
Bo ø caùi Ho lste in Frie sian F2 ñ öô ïc tie áp tuïc g ie o tin h b oø Ho lste in Frie sian ñ eå taïo ra b o ø lai Ho lste in Frie sian F3 . Boø lai Ho lste in Frie sian F3 thö ô øn g co ù m aøu lan g traén g ñ en (m aøu traéng nh ieàu hô n ). Boø caùi co ù taàm v oùc lô ùn (40 0 -5 00 k g ), b aàu vu ù p h aùt trie ån . Boø th ích n g h i ke ùm h ôn , n hö ng ne áu ñu ôïc n uo âi d öô õng ch aêm so ùc to át th ì v aãn ch o n aên g su aát cao . Naên g su aát sö õa b ình q u aân kh o aûn g : 1 3 -1 4 kg /n g aøy (3 90 0 -4 20 0 kg /ch u ky ø), co ù theå ñ aït 15 k g /n g aøy (45 00 k g /chu ky ø). Coù nh öõng b oø cao saûn n uo âi taïi TP.HCM v aø Bình Dö ô ng ñ aït saûn lö ô ïn g hô n 60 00 k g /chu k yø. Tu y n h ieân , caàn ñ aùnh g iaù ñ uùng v e à h ie äu q u aû ( n aên g su aát v aø k inh te á) cu ûa v ie äc n uo âi bo ø lai Ho lste in Frie sian F3 tro n g ñ ieàu k ie än ch aên n uo âi no ân g h oä. Neáu h oä n aøo co ù ñ ieàu k ieän ñ aàu tö ve à chu oàng traïi, h eä tho án g caûi th ie än ñ ie àu k ie än tie åu k h í h aäu , ch aêm so ùc nu oâi d öô õn g , thu ù y … th ì n uo âi ñö ôïc b o ø lai Ho lste in Frie sian F3 . Neáu ho ä n aøo k ho ân g co ù ñ ieàu k ie än , th ì to át n h aát ch æ ne ân n uo âi ôû m ö ùc ñ oä lai m aùu Ho lste in Frie sian F2 .
BOØ CAÙI LAI HOLSTEIN FRIESIAN F1 (50%HF)
1 9
Boø AFS (Australian Friesian Sahiwal)
Bo ø AFS co ù n gu oàn go ùc töø b an g Que en sland , Australia. Bo ø AFS ñö ô ïc lai taïo töø b o ø Ho lste in v aø bo ø Sah iwal. Sau th ô øi g ian ch oïn lo ïc (h ôn 50 n aêm ) g ioáng AFS ñ öô ïc co á ñ òn h m aùu v aø ñö ôïc co ân g nh aän laø mo ät g ioáng bo ø söõa m ô ùi. Boø AFS k eát hô ïp ñö ôïc kh aû n aêng saûn x u aát sö õa cao cuûa g io áng b oø Ho lste in v aø k haû n aêng cho án g ch òu caùc be än h k yù sin h tru øng , th ích ng h i vô ùi ñ ieàu k ieän kh í h aäu n h ie ät ñ ôùi cu ûa b oø Sah iwal. Boø AFS Ap pe nd ix co ù tæ le ä m aùu Ho lste in laø 7 5 % ( tö ô n g töï n hö b o ø Lai Ho lste in F2 ) . Bo ø AFS co ù m aøu saéc p h aân ly cao . Boø coù m aøu tö ø v aøng ñ aäm ñe án m aøu ñ en , m aøu lang traén g ñe n tö ông töï n hö g io án g bo ø lai HF F1 (5 0 % HF) v aø HF F2 (7 5 % HF). Tro ïn g lö ô ïng b oø caùi k h o aûng 45 0 -5 50 k g . Saûn lö ôïng söõa trun g b ìn h 42 00 k g /chu k yø 30 0 ng aøy .
Trong ñieàu kieä n chaên nuoâi ôû vuøng nhieät ñôùi nhö V ieät Nam, coù theå nuoâi caùc boø lai coù tæ leä maùu Holstein F riesian cao k eå caû boø Holstein thuaà n vôùi ñieàu kieä n laø phaûi ñaà u tö chuoàng traïi thích hôïp, chaêm soùc n uoâi döôõng ñuù ng phöông phaùp , ñuùng kyõ thuaät, tieâm phoø ng ñaày ñuû caùc beänh theo quy ñònh cuûa cô quan thuù y.
GIOÁNG BOØ AFS ( AUSTRALIA FRIESIAN SAHIWAL)
2 0
1.3.5. Ñaùnh giaù vaø löïa choïn con gioáng.
Ch oïn con g io án g laø m o ät k h aâu qu an troïng tro ng q u i trình ch aên n uo âi b o ø söõa, v ì co n g io án g to át aûnh hö ôûng tô ùi k h aû n aêng sin h saûn , saûn lö ô ïn g söõa v aø ch aát löô ïng sö õa. Vieäc ñ aùnh g iaù v aø lö ïa ch o ïn co n g io án g caàn caên cöù v aøo caùc y e áu to á: ñ aëc ñ ieåm n go aïi h ình , kh aû n aêng sin h trö ôûng p h aùt du ïc v aø k h aû n aên g ch o sö õa.
* Caên cöù treân nhöõng ñaëc ñieåm ngoaïi hình.
Th aân sau p h aùt trie ån (h ìn h caùi ne âm ), ñ aàu th an h n he ï, ng öïc saâu roäng , lö ng th aúng , m o ân g ro än g v aø d aøi, kh un g x öô ng ch aäu p h aùt trieån , ch aân th aúng kh oe û, b aàu v uù d aøi roäng v aø k ho âng qu aù tho øn g (ch æ d aøi ñ eán k hu yûu go ái laø toát), b o án nu ùm vu ù caùch ñe àu , tón h m aïch vu ù to d aøi, ng o aèn n go eøo , g aáp k hu ùc .
* Caên cöù treân söï sinh tröôûng phaùt duïc, sinh saûn.
Kh i ch o ïn bo ø tô : b oø sinh tröô ûn g to át, lo ân g d a bo ùn g m öô ït, m aét to saùng , tinh an h , lo ã mu õi n ô û aåm , mo àm to . Boø tô co ù the å p h aùt du ïc sô ùm (b aét ñ aàu le ân g ioáng laàn d aàu v aø b aét ñ aàu co ù k h aû n aêng sinh saûn ) v aøo lu ùc 1 2 th aùn g tuo åi (n eáu ñ öô ïc nu oâi to át), chu k yø le ân g io án g ñe àu . Tuy nhieân , caàn chuù yù laø chæ neân phoái gioáng cho boø tô khi boø 14 thaùng tuoåi vaø ñaït troïng löôïng treân 220 kg ( 60% troïng löôïng boø caùi luùc tröôûng thaønh- 400kg).
Kh i ch o ïn bo ø ñ aõ sin h saûn : b oø co ù tro ïn g löô ïn g vö øa ph aûi, k ho âng qu aù o ám h o aëc qu aù m aäp , lo âng d a o ùn g m öô ït, k h aû n aêng sinh saûn toát , kh i sinh saûn k ho ân g ñ eû k ho ù h ay soùt nh au , chu k y ø le ân g ioáng ñ eàu , sau k h i ñe û ch aäm n h aát laø 3 th aùng p h aûi leân g io án g laïi. Kh i ch o ïn mu a b o ø tö ø n ô i kh aùc toát th ì nh aát laø ch oïn bo ø dö ô ùi 3 löùa ñe û v aø ñ ang m an g th ai. Mu a bo ø ñ ang m an g th ai se õ traùn h ñ uô ïc v ieäc mu a laàm p h aûi caùc b o ø “traän “ ( bo ø g ie o tin h nh ieàu laàn k ho âng ñ aäu ). Kh i m u a , n gö ôøi m u a b oø co ù th e å nh ô ø caùc d aãn tin h v ieân k ieåm tra tìn h traïn g m an g th ai cuûa bo ø laø to át nh aát.
* Caên cöù vaøo khaû naêng cho söõa.
Kh i lö ïa ch o ïn mu a m oät b o ø caùi ñ an g v aét söõa , n gö ô øi mu a co ù th e å ye âu caàu n gö ôøi b aùn cho b ieát saûn löô ïn g söõa h ieän taïi v aø tö ï k ie åm tra n aên g su aát söõa. Kh i k ie åm tra , p h aûi x em lö ô ïn g sö õa v aét saùng v aø ch ie àu ; co ù th e å k ie åm tra v aét sö õa b aát k y ø ñ e å traùnh trö ô øn g h ôïp n gö ô øi b aùn n gö ng kh oâng v aét sö õa mo ät bu o åi ñe å d oàn sö õa ch o cö õ v aét sau . Toát n h aát laø ye âu caàu ng öô øi b aùn ñ aûm b aûo ve à n aên g su aát cu ûa con b oø ñ öô ïc b aùn .
* Caên cöù vaøo Gia phaû
Kh i tie án h aøn h cho ïn co n g ioáng caàn p h aûi th am kh aûo , tìm h ieåu ñ öô ïc ng uo àn g oác b oø ch a m e ï, n aêng su aát cu ûa ch a m e ï dö ïa tre ân ph ieáu caù th e å h ay lyù lòch b o ø caùi. Ñaây laø y e áu toá q u an tro ïn g tro ng v ieäc lö ïa ch o ïn b oø tô laøm g io án g , k h i ch ö a th eå k ie åm tra ñ öô ïc k h aû n aên g saûn x u aát söõa cu ûa b oø tô .
2 1
* Caên cöù vaøo tính tình cuûa boø caùi
Dö ïa tre ân nh öõng b ieåu h ie än tín h tình cu ûa b oø caùi co ù th e å ñ aùnh g iaù ñ öô ïc bo ø caùi laø to át h ay x aáu . Th oâng thö ôøng m oät bo ø caùi cao saûn tính h ie àn , lin h h o aït, de ã v aét sö õa v aø ít b ò aûn h h öô ûng b ôûi ñ ieàu k ieän ng o aïi caûn h .
1.3.6. Gaây döïng moät ñaøn boø söõa gia ñình.
Kh i b aét ñ aàu g aây dö ïn g mo ät ñ aøn b oø söõa co ù th e å theo nh öõng b ie än ph aùp v aø caùc b öô ùc n hö sau :
• Töø boø neàn lai Sind : b ieän ph aùp n aøy thu aän lôïi ô û ñ ie åm ñ aàu tö b an ñ aàu ít, k inh n gh ie äm seõ ñ öô ïc tích lu õy d aàn v aø n aém ñö ôïc ro õ ly ù lòch b eâ caùi sö õa sau n aøy . Nh öô ïc ñ ie åm cu ûa b ie än ph aùp n aøy laø th ôøi g ian ñe å th u h oïach ñ ö ôïc saûn ph aåm ch aäm (treân 3 n aêm ). Bie än p h aùp n aøy aùp du ïn g ch o n hö õng n göô øi ch aên n uo âi co ù ít v oán v aø ít k in h n gh ie äm .
• Töø boø lai höôùng söõa (Holstein Friesian F 1, F2..) : b ie än ph aùp n aøy ño øi h oûi ñ aàu tö vo án b an ñ aàu cao h ôn , co ù the å b aét ñ aàu the o caùc b öô ùc k h aùc n h au :
- Mua beâ con sau khi cai söõa : Cuõng tö ôn g tö ï nh ö xu aát ph aùt tö ø b oø lai Sind n hö ng thô øi g ian ru ùt n g aéên hô n (2 n aêm ). Kh i m u a ch uù yù ñe án g ia p h aû, tình traïn g sin h trö ô ûn g cu ûa b eâ v aø tröô øn g h ôïp be â vo â sinh (kh oâng sin h saûn ñö ôïc ). Ñe å traùn h trö ôøng h ô ïp n aøy , ng öô øi mu a n e ân ho ûi n gö ôøi b aùn laø b eâ n aøy co ù p h aûi laø sin h ñ oâi h ay kh oâng . Ne áu laø sin h ñ oâi (mo ät ñö ïc m o ät caùi ) th ì kh oâng n eân mu a.
- Mua boø tô ñaõ p hoái ñ aäu thai : b ie än ph aùp n aøy raát p h o å b ie án v aø h aàu n hö ñ öô ïc aùp du ïn g ô û h aàu h e át caùc nö ôùc. Ru ùt n g aén thô øi g ian nh ön g caàn th ieát ph aûi b ie át roõ ng uo àn go ác ly ù lòch cu ûa bo ø h aäu b ò.
- Mu a boø caùi ñ ang saûn xuaát söõa : b ie än p h aùp n aøy co ù th e å thu h o aïch ñ öô ïc sö õa n g ay n hö ng ñ oøi h oûi ñ aàu tö v oán cao . Caàn ph aûi x em x eùt v aø g iaùm ñ òn h k yõ ñe å traùn h tröô øn g hô ïp m u a p h aûi n hö õn g bo ø coù v aán ñ eà v eà be än h taät, co ù tru ïc traëc v e à kh aû n aêng sinh saûn ( kh oâng le ân g ioáng laïi, g ie o tinh nh ieàu laàn kh oâng ñ aäu ..). Traùn h mu a b oø qu aù g iaø (m u a bo ø tö ø lö ùa th ö ù h ai trôû laïi laø toát). Mu a b oø coù k eøm be â co øn ít th aùng tuo åi cu õn g laø b ie än p h aùp ñ eå traùnh n hö õng ru ûi ro v ì nh öõng k h ie ám k hu ye át tre ân .
Muaboø caùi
lai Sind
Gieo tinh
Boø lai Sind
Ñeû ra beâ
caùi lai HF
F1
Phoái gioáng boø
lai HF F1 Khai thaùc söõa
boø lai HF F1
2 2
Tuoåi boø tô 6 thaùng 14 thaùng 24 thaùng
Thôøi gian 0 thaùng 8 thaùng 10 thaùng
• Möùc ñoä lai : Caâu h oûi th öô øng ñ öô ïc caùc ng öô øi chaên nu oâi b oø sö õa ñ aët ra laø ne ân m u a b oø lai Ho lste in Frie sian F1 , F2 h ay F3 v aø ne ân lai ñ e án m öùc ñ oä n aøo laø th ích h ôïp ? Ñie àu n aøy tu øy th uo äc v aøo kh aû n aêng , k in h n gh ieäm cuûa n göô øi ch aên nu oâi. Ví d u ï,n eáu m u a b oø taïi Tp .HCM taïi th ô øi ñ ie åm h ie än taïi (2 00 1 ) th ì k ho ù co ù the å m u a ñö ôïc m oät bo ø F1 v ì h aàu nh ö ñ aøn bo ø F1 ñö ôïc g aày d ö ïng tö ø th uûô b an ñ aàu p ho ng traøo ph aùt trie ån ( n hö õn g n aêm 1 98 0 -1 98 5 ) n aøy ñ aõ lo aïi th aûi g aàn h eát, n go aïi tröø mo ät soá v u øn g ch aên nu oâi b o ø sö õa m ô ùi ph aùt trieån v aø coøn co ù ñ aøn bo ø lai Sin d nh ö ô û Th u û Ñö ùc, Cu û Ch i, Bìn h Ch aùn h . Tu y nh ieân , cu õng caàn lö u yù, laø taàm v oùc, ch aát lö ô ïn g cu ûa bo ø n e àn (bo ø lai Sin d ) co ù aûnh h öô ûn g raát nh ie àu ñe án ch aát lö ô ïn g , n aên g su aát cu ûa b o ø F1 . Coù n hö õng b oø lai Sin d kh oái lö ôïng treân 3 00 k g , saûn xu aát ñ öô ïc 6 -7 kg ng aøy , nh ön g cuõng co ù nh öõng b oø lai Sin d kh o ái lö ô ïn g kho aûng 2 00 kg v aø kh aû n aêng saûn x u aát sö õa k ho ân g ñ aùn g ke å. Mu a m o ät bo ø caùi F2 th ì d e ã h ôn n hö ng th öô øn g cu õn g laø tö ø lö ùa th öù b a trô û le ân . Ph oå b ieán nh aát h ieän n ay laø m u a n hö õn g bo ø caùi F3 . Nh ö õng b oø caùi F1 , F2 de ã th ích n gh i h ôn , ít b eänh taät h ôn . Boø F3 , F4 th ì ñ oøi ho ûi ph aûi ñ öô ïc ch aêm so ùc toát h ôn , ñ aàu tö to át hô n . Neân kh i nu oâi b oø caùi F3 trô û le ân th ì caàn p h aûi ñ aàu tö nh ieàu hô n v eà ch aêm so ùc nu oâi d öô õng , caûi taïo ñ ie àu k ieän tie åu khí h aäu ch u oàng n uo âi, ch i p h í thu ù y cao h ôn … . Bo ø F3 ñ öô ïc nu oâi dö ôõng to át th ì n aên g su aát vaãn cao hô n caùc bo ø lai F1 , F2 v ôùi ñ ie àu k ie än ph aûi ñ aàu tö caûi taïo ch uo àn g traïi ñ eå taïo ñ ie àu kie än tieåu k h í h aäu ph u ø h ôïp v aø ch aêm soùc n uo âi d öô õn g ñ uùng k yõ thu aät. Do ñ où, caàn ph aûi tính to aùn h ie äu qu aû k inh teá ñe å q uy eát ñ òn h n e ân n uo âi mö ùc ñ oä m aùu n aøo laø th ích hô ïp v aø tuy ø theo ñ ie àu k ieän cu ûa m ình .
Mua
Beâ lai HF cai söõa
Gieo tinh boø lai HF Ñeû ra beâ lai HF
Khai thaùc söõa
C hoïn mua boø gioá ng laø k haâu quyeát ñònh söï thaø n h coâng cuûa chaên nuoâi boø söõa. K hi choïn boø gioáng phaûi döïa treân nhieàu caên cöù . K hi mua boø tô , quan troïng nhaát laø tình traïng mang thai roài keá ñ eán laø caùc caên cöù veà phaùt trieå n taê ng tröôûng vaø gia p haû . K hi mu a boø ña ng cho söõa , thì quan troïng nhaát laø naê ng suaát söõa vaø tình traï ng ma ng th ai. Toát n haát laø neân hoûi caùc caùn boä khuyeá n noâng hoaëc caùc daãn tinh vieân ñeå lieân heä mua ñöôïc boø gioáng toát.
2 3
1.3.7. Heä thoáng quaûn lyù gioáng boø söõa.
Mu ïc tie âu cuûa v ie äc ph o ái g io án g v aø coâng taùc g io án g tro n g ch aên n uo âi bo ø sö õa laø taïo ra n h öõng ñ ôøi con saûn x u aát söõa nh ieàu hô n , ch aát lö ôïn g sö õa toát h ôn , co ù ng o aïi h ìn h to át hô n , ñ aëc b ie ät laø coù kh aû n aên g d i tru ye àn nh öõng ñ aëc tính ñ où ch o ñ ôøi sau . Sau ñ o ù, th oâng qu a v ie äc ch aêm so ùc nu oâi d öô õng h ôïp ly ù ñ eå k h ai th aùc ñ öô ïc toái ñ a tieàm n aên g d i truy eàn cuûa co n g io án g .
Co ân g v ie äc qu an tro ïn g n h aát tron g he ä th o án g q u aûn ly ù g io áng bo ø sö õa ch o m o ät q uo ác g ia laø x aây d ö ïn g m aïn g löô ùi thu th aäp tho âng tin cu ûa tö øng caù th e å ve à kh aû n aêng saûn xu aát ,ch aát lö ô ïn g sö õa,k h aû n aêng sinh saûn , k h aåu ph aàn , tìn h traïng be än h taät thu ù y … ñ eán n hö õng y e áu toá k inh te á coù lie ân qu an , v í du ï: g iaù caû th u m u a sö õa ( n h aát laø k h i g iaù caû th u mu a ñ ö ôïc x aùc ñ òn h the o ch aát löô ïn g sö õa), g iaù caû th ö ùc aên ch o ñ aøn bo ø ñe å töø ñ où , d öïa tre ân nh öõng th o ân g tin th u th aäp ñ öô ïc coù the å öô ùc löô ïn g g iaù trò gaây g io án g cuûa g ia su ùc. Nhö õng y eáu to á x aõ h o äi (taäp qu aùn tieâu d uøng , trìn h ñ oä k ie án th öùc cu ûa n gö ô øi ch aên nu oâi) cô sôû h aï taàn g .. cuõng caàn ñ ö ôïc x e m xe ùt tro ng v ieäc x aây dö ïn g mo ät ch ö ôn g trìn h co ân g taùc g io án g ho aøn ch ænh v aø h ie äu q u aû. Ñe å co ù ñ öô ïc nh öõng th oâng tin cô b aûn , v ai tro ø cu ûa h o ä ch aên nu oâi b oø laø raát q u an tro ïng . Ng öô øi ch aên nu oâi ph aûi the o d o õi v aø gh i che ùp ñ aày ñ uû caùc sö ï k ie än co ù lie ân qu an ñe án ñ aøn b oø sö õa, ñ aëc b ie ät laø kh aû n aêng sin h trö ôûng p h aùt d uïc ( taêng tro ïng n g aøy , tu oåi leân g io áng laàn ñ aàu , tu o åi p ho ái g io án g laàn ñ aàu… ), n uo âi d öô õn g ch aêm so ùc ( lo aïi v aø soá löô ïn g thö ùc aên ) , p ho ái g io án g (lo aïi tin h , ph oái m aáy laàn , ph o ái kh i n aøo , ai ph oái… ..) , söùc kh oûe (tie âm ph oøng , b e än h taät… .) ñ aëc b ie ät laø k h aû n aên g saûn xu aát ( saûn löô ïng v aø ch aát lö ôïng sö õa tro ng to aøn ch u k y ø… ). Ñeå v ie äc gh i che ùp dö õ lieäu cu ûa tö øng caù th eå th u aän tie än , n gö ô øi ta sö û d uïng so å h ay p h ieáu caù th eå bo ø caùi. Th o ân g th öô øn g taïi no ân g traïi n gö ô øi ta söû d uïng ph ie áu caù th eå ch o tie än th e o do õi v aø g h i ch eùp . Taïi mo ãi traïi sö û du ïn g th eâm mo ät soå chu ng , h o aëc coù the å söû d u ïn g m aùy v i tín h . No äi du ng p h ieáu caù the å tu øy the o chö ôn g trình g io án g cuûa m oãi nö ôùc n hö ng n o ùi chu ng th öô øng co ù bo án p h aàn : g ia p h aû , k h aû n aêng saûn x u aát cuûa b o ø caùi , caùc v aán ñ e à v e à sin h saûn , tình traïng sö ùc kh oûe ,b e än h taät v aø caùch x öû ly ù, v aø che á ño ä ch aêm so ùc d inh d öô õng .
• Ghi cheùp phieá u caù theå Gh i ch eùp ph ie áu caù th eå g oàm nh öõng n oäi du ng sau : - Ñòn h d anh : Mo ãi b o ø caùi ñ ö ô ïc ñ òn h d anh v aø ñ aêng k y ù b aèn g teân , soá v aø m aõ so á . Maõ so á coù th e å ch o ta b ie át ñ öô ïc n hö õn g tho ân g tin cô b aûn ve à caù th eå v í du ï , ng aøy sinh , g ioáng , tæ le ä lai, k hu vö ïc ñ òa ly ù … (Th am k h aûo b aûng qu i ñ ònh maõ so á aùp d uïng cho th aøn h p ho á Ho à Ch í Min h ). Vie äc ñ aùnh soá co ù the å du øn g b ie än ph aùp k h aéc d aáu tre ân bo ø caùi (b aèng lö ûa h ay b aèng h o ùa ch aát), b aám tai, ñ eo b aûn g so á tai h o aëc ñ eo b aûn g so á . Bie än p h aùp ph oå b ie án nh aát h ieän n ay laø ñe o b aûn g soá tai. - Ghi cheùp gia ph aû h uyeát thoáng : Caùc b o ø o âng baø ch a m e ï cu ûa caù th e å v aø k h aû n aên g saûn x u aát cu ûa caùc the á he ä ñ où ñ eàu ñö ôïc gh i che ùp ñ aày ñu û .
2 4
- B ình xeùt ngoaïi hình : Caùc ch u y e ân g ia g iaùm ñ òn h g io áng seõ b ình xe ùt, ñ aùn h g iaù ng o aïi h ìn h lieân qu an ñ eán ñ aëc ñ ieåm con g ioáng . - Ghi cheùp caùc soá lieäu lieân q uan ñ eán khaû naêng sinh saûn : So á lie äu v eà kh aû n aêng sinh saûn se õ g iu ùp cho ng öô øi ch aên nu oâi qu aûn ly ù to át ñ aøn b oø, ch o ïn nh öõng bo ø v ö øa ñ aït n aên g su aát cao v ö øa co ù k h aû n aêng saûn xu aát co n g io án g . Ph oøng ng ö øa v aø lo aïi th aûi n h öõng bo ø sö õa m aéc b eänh saûn k ho a n aën g h ay co ù kh aû n aên g sinh saûn k eùm . - Ghi cheùp saûn löôïng söõa haè ng n gaøy : So á lie äu n aøy g iu ùp ch o ng öô øi ch aên nu oâi n aém ñö ôïc ch ín h x aùc kh aû n aêng saûn xu aát sö õa cuûa caù th eå b oø, tö ø ñ où coù nh öõng b ie än p h aùp ch aêm so ùc, n uo âi d öô õn g v aø qu aûn lyù th ích h ô ïp ñ eå n aâng cao n aêng su aát söõa cu ûa m oãi con b oø sö õa. • Phaân tích, khai thaùc vaø söû duïng soá lieäu. Caùc so á lie äu se õ ñö ôïc th u th aäp v aø x öû ly ù treân m aùy ñie än to aùn the o caùc ch ö ô ng trìn h tín h to aùn ñe å ñ aùnh g iaù ch ính x aùc, toång qu aùt v aø ch i tie át cho tö øn g caù the å b oø caùi. Caùc d ö õ lie äu sau kh i xö û ly ù se õ g iu ùp ch o chu û traïi v aø Hoäi Ño àng Qu aûn Ly ù Gioáng Bo ø Sö õa h ay caùc Hie äp ho äi Gio án g coù the å öô ùc löô ïn g caùc ch æ so á ve à gio áng . Nh ôø ño ù, se õ co ù ñ ònh h öô ùn g ñ uùng tro n g v ie äc nh aäp v aø söû du ïn g caùc d oøng tin h th ích h ôïp ñ eå caûi th ie än ch aát lö ôïng g io án g . Cu ng caáp caùc k h u ye án caùo caàn th ieát ch o m aïn g löô ùi d aãn tin h v ie ân ñe å g ie o n hö õn g tinh b oø to át , th ích h ô ïp ch o tö øn g caù the å b o ø caùi. Ng öô øi ch aên n uo âi b oø seõ nh aän ñ öô ïc nh öõng k huy e án caùo k ho a ho ïc n h aát, th ích h ôïp nh aát ñe å caûi th ieän v ie äc ch aêm so ùc nu oâi d öô õng , q u aûn ly ù tö øn g caù th e å bo ø caùi, töø ñ où n aâng cao th u nh aäp tro ng ch aên nu o âi bo ø söõa.
,
Ñeo soá tai vaø ghi cheùp phieáu caù theå cho boø söõa laø nhaèm muïc ñích giuùp cho ngöôøi chaên nuoâi th uaän tieän trong vieäc theo doõi, ghi cheùp, phoái gioáng vaø qu aûn lyù ñaøn boø söõa, nhaát laø veà coâng taùc gioáng. Ích lôïi tröôùc maét cuûa vieäc ñeo soá tai, laäp phieáu caù theå, theo doõi ghi cheù p laø giuù p cho ngöôøi cha ên nuoâi quaû n lyù ñaøn boø söõa cuûa mình.C oøn lôïi ích laâu daøi laø giuùp n aâng cao khaû naêng saûn xuaát cuûa ñaøn boø q ua choïn loïc gioáng, traùnh ñöôïc hieän töôïng ñoàng huyeát. Ñoàng huyeát seõ laøm giaû m söùc soángcuûa beâ, gaây dò taät vaø giaûm khaû naêng saûn xuaát cuûa boø caùi.
25
TAÙC HAÏI DO KHOÂNG
THEO DOÕI
GIEO TINH
DINH DÖÔÕNG
SÖÙC KHOÛE
SAÛN XUAÁT
KINH TEÁ
ÑOÀNG HUYEÁT
CHOÏN LOÏC
THUÏ THAI
KHAÅU PHAÀN
LOAÏI THÖÙC AÊN
LOAÏI BEÄNH
ÑAËC TÍNH BEÄNH
ÑAËC TÍNH SAÛN XUAÁT
NAÊNG SUAÁT
DI TAÄT, SINH TRÖÔÛNG KEÙM,,KHAÛ NAÊNG KHAÙNG BEÄNH KEÙM, NAÊNG SUAÁT THAÁP
Khuyeát ñieåm : Vai thoâ, nhoâ ra hoaëc coù caùnh, u vai quaù cao. Ngöïc heïp, thaét, noâng.Löng hoâng cong (nhoâ cao hoaëc thoûng); caùc xöông söôøn nhoû heïp.Buïng nhoû, thaét, thoøng hoaëc quaù to so vôùi cô theå.
toát nhaát. Theo caùch ñoù, ta coù theå tieát kieäm toái ña löôïng caùt söû duïng ñeå thay theá khi caàn thieát. Haøng ngaøy neân quan saùt thay theá phaàn caùt dô vaø aåm ôû vuøng sau oâ naèm.
Ghi chuù : 1: Q uaït maùy 2 : voøi ph um nöôùc 3: OÂ b oø naèm 4 : Raõnh phaâ n
5 : Haønh lan g b oø ñi laïi 6 : Maùn g aê n 7 : Haønh la ng chaêm soùc boø
� �
KIEÅU CHUOÀNG TÖÏ DO TRONG CHUOÀNG(KHOÂNG CAÀM COÄT) HAI DAÕY
4 0
2.5. ÑOÀNG COÛ
Co û laø th ö ùc aên qu an tro ïn g nh aát ño ái vô ùi b oø söõa. Ngo aøi ng uo àn co û coù the å k h ai th aùc ôû b aõi tö ï n h ieân , n gö ô øi ch aên n uo âi p h aûi th ie át laäp caùc ñ o àng co û cao saûn , caét ch o aên taïi ch u o àng ñe å lu oân luo ân ñ aûm baûo th ö ùc aên th oâ x an h ch o bo ø.
Caùc lo aïi co û co ù ch aát lö ô ïn g v aø n aêng su aát cao laø : co û vo i, co û saû laù lôùn , coû Ru ji ch o p he ùp ñ aït n aên g su aát ch aát x an h kh aù cao : coû v o i ñ aït saûn löô ïn g tru ng b ìn h 23 0 -25 0 taán /h a/n aêm (n e áu th aâm canh cao , ch aêm so ùc toát, ñu ùn g k yõ thu aät coù the å ñ aït treân 4 00 taán /n aêm /h a), co û saû laù lô ùn ñ aït 20 0 -22 0 taán /h a/n aêm , co û Ru ji ñ aït 1 80 -2 00 taán /h a/n aêm . Ñaëc b ieät, co û saû laù lô ùn co ù ty û leä ñ aïm cao h ôn co û v o i, g o ác kh oâng b ò th o ái tron g m uøa m ö a (ho aëc n ô i b ò ng aäp u ùn g ), v aø kh o ân g co ù loùng g iaø n hö co û v o i. Co û Ru ji co ù the å laáy h aït ñ e å g ie o n eân co ù th eå ñ ö a ñ i x a v aø co ù the å p h aùt trie ån to át d öô ùi taùn caây ít aùn h n aén g . AÙp du ïn g k yõ th u aät thaâm can h , tro àng 1 h a co û coù the å ñ uû co û x an h ñ eå nu oâi 25 –3 0 b o ø söõa v ôùi g iaù th aønh h aï h ôn thu eâ co ân g ñ i caét co û b aõi, laïi chu û ño än g co ù ñu û thö ùc aên x an h ch o bo ø, nh aát laø tro ng m u øa kh o â.
2.5.1. Coû voi
Coû Voi ( Penisetum purpureum) laø lo aïi co û h oøa th aûo , th aân cöùng coù loùng nh ö m ía. Sin h trö ôûng n h anh , n aêng su aát cao , ch aát löô ïn g toát.
Thôøi vuï troàng : ñ aàu mu øa mö a.
Laøm ñaát : . Nhö õn g vu øn g ng aäp caàn p h aûi le ân lie áp vì co û v o i co ù kh aû n aêng ch òu u ùn g ke ùm , p hu ø hô ïp v ô ùi ñ aát cao . Raïch th aøn h h aøng saâu 15 -20 cm the o h öô ùng ñ o ân g taây , h aøng caùch h aøng töø 50 -60 cm . Ch u aån b ò ñ aát k ó, bo ùn lo ùt p h aân ch u oàng ( 1 5 -20 taán /h a) Su p e r laân (25 0 -3 00 k g /h a) Su lfat K ali (1 5 0 -2 00 k g /h a).
Caùch troàng : Tro àn g b aèn g ho m du øng th aân co û co ù ño ä tu oåi 8 0 -10 0 ng aøy laøm g io án g . Ho m ch aët v aùt d aøi 3 0 cm co ù töø 3 -5 m aét m aàm . Ñaët h om ch eách 4 5 o
,h om caùch h o m 30 -40 cm . Laáp ñ aát sao ch o 20 cm n aèm d öô ùi m aët ñ aát. Kh i co û ch ö a leân cao caàn p h aûi laøm co û d aïi. Kh i co û troàng ñö ôïc 2 5 -3 0 n g aøy , bo ùn th u ùc u reâ ( 1 00 k g /h a).
Thu hoaïch : Sau 5 0 -6 0 ng aøy thu h o aïch lö ùa ñ aàu. Caùc ñ ô ït k eá tie áp 45 ng aøy mo ät laàn . Mo ãi laàn caét , caét c aùch g o ác 5 -7 cm v aø caét g oïn ñ eå co û m oïc laïi ñ e àu . 10 -15 ng aøy sau kh i caét bo ùn th uùc u reâ (5 0 k g /h a).
2.5.2. Coû Saû
4 1
Coû Saû ( Panicum maximum) l aø lo aïi co ûho aø th aûo , th aân b u ïi. Co ù 2 lo aïi co û saû. Co û saû laù lô ùn n aên g
su aát ch aát x an h cao , co ù th e å tro àng ñe å thu caét. Co û saû laù n h oû du øn g ñe å troàng tre ân nh öõng b aõi ch aên th aû v ì ñ aëc tín h taùi sin h cao , ch òu d aãm ñ aïp to át. Co û saû sin h trö ôûng n h an h , n aên g su aát cao , ch aát lö ô ïng to át v aø ch òu h aïn to át. Coû saû coù k h aû n aên g ch òu uùng k e ùm , p hu ø h ôïp vô ùi ñ aát cao .
Thôøi vuï troàng : th ích h ôïp laø ñ aàu mu øa m ö a.
Laøm ñaát :. Ch u aån b ò ñ aát n hö troàng co û vo i. Raïch th aøn h h aøn g saâu 1 5 cm the o hö ôùng ño ân g taây , h aøng caùch h aøng tö ø 40 - 50 cm .
Caùch troàng :Tro àng b aèn g b uïi h ay h aït n hö ng to át nh aát laø bu ïi v ì taên g trö ôûng v aø th u h o aïch n h an h h ôn . Duøng bu ïi co û caét b oû p h aàn n go ïn , chö øa laïi k ho aûng 2 5 -30 cm , caét bô ùt re å ch ìa, taùch th aønh tö øn g cu ïm k ho aûng 4 -5 te ùp . Laáp ñ aát 1 /2 th aân g io án g . Kh i co û chö a le ân cao caàn ph aûi laøm co û d aïi. Kh i coû tro àn g ñ öô ïc 1 5 -20 n g aøy , bo ùn th uùc u re â ( 60 k g /h a).
Thu hoaïch : S au 6 0 n g aøy , thu h o aïch lö ùa ñ aàu . Caùc ñ ô ït ke á tie áp kh o aûn g 3 0 -45 ng aøy mo ät laàn . Mo ãi laàn caét , caét caùch g o ác 10 cm v aø caét g oïn ñ eå co û mo ïc laïi ñ eàu . Traùnh töô ùi n öô ùi tröïc tie áp le ân go ác co û sau kh i caét co ù the å laøm th oái g oác co û. 10 -1 5 ng aøy sau kh i caét bo ùn thu ùc u reâ (50 k g /h a).
Ph ö ôn g ph aùp n aøy söû du ïn g b oø ñö ïc g io án g to át ñ aõ ñö ô ïc cho ïn loïc ñ eå ph oái tröïc tie áp ch o b oø caùi ne àn . Tro n g ch aên nu oâi b o ø sö õa, n eân h aïn che á v ie äc p ho ái g io áng trö ïc tieáp v ì ch ö a ñ aùnh g iaù ñ öô ïc b oø ñ öïc g io án g .
3.1.2. Gieo tinh nhaân taïo
Ph ö ôn g p h aùp n aøy söû d uïng tin h caùc b o ø ñ öïc ñ aõ ñ öô ïc ch o ïn lo ïc dö ôùi d aïng tinh v ieân ho aëc tin h coïng raï ñ e å p ho ái cho bo ø caùi . Öu ñ ieåm cuûa p hö ôn g ph aùp n aøy laø taïo ñ öô ïc bo ø lai co ù p h aåm ch aát cao töø caùc b o ø ñ ö ïc ñ aõ ñ öô ïc k ieåm tra, n g aên n gö øa h ie än tö ô ïn g ño àng hu ye át (n eáu ñö ôïc gh i che ùp , the o do õi to át), g iaûm laây lan caùc b e än h truy eàn nh ie åm . Phö ôn g ph aùp n aøy töô ng ño ái p hö ùc taïp , ño øi h oûi ph aûi co ù ky õ th u aät cao , taïi ñ òa p hö ôn g p h aûi coù ng öô øi b ie át g ieo tin h n h aân taïo (d aãn tinh v ie ân ), n gö ôøi nu oâi bo ø ph aûi b ie át caùch phaùt h ie än ñu ùng thô øi ñ ieåm b o ø le ân g ioáng v aø b aùo k òp thô øi ch o d aãn tin h v ie ân ñe å tie án h aøn h g ie o tinh ch o b o ø. Hie än n ay , taïi h aàu h eát caùc tæn h ñe àu co ù he ä th oáng g ie o tinh nh aân taïo . Ng öô øi m ôùi n uo âi b oø co ù the å lie ân h e ä v ô ùi Trun g taâm kh uy eán no ân g taïi ñ òa ph öô ng ñ e å b ie át th eâm ch i tieát.
3.2. ÑOÄNG DUÏC ÔÛ BOØ CAÙI
Ño äng d uïc (h ay co øn g oïi laø le ân g io áng ) laø th ô øi ñ ie åm b oä m aùy sinh d uïc cu ûa b o ø caùi saún saøn g ñe å tie áp nh aän tinh tru øn g , ruïng trö ùng v aø m an g th ai. Ch u ky ø ño än g du ïc cu ûa b oø tö ø 18 -2 1 ng aøy . Th ô øi g ian ñ o än g du ïc cu ûa b oø thö ôøng k e ùo d aøi 24 -48 g iô ø( b ao g oàm 3 g iai ñ o aïn tröô ùc ñ o än g du ïc, ño än g du ïc v aø sau ñ o än g du ïc). Tu y nh ie ân , cuõng caàn the o do õi v aø gh i ch e ùp ñ e å b ie át ch ín h x aùc th ôøi g ian ño äng d uïc cu ûa bo ø caùi laø b ao n h ieâu ñ e å cho ïn th ôøi ñ ieåm g ie o toát n h aát, v ì co ù mo ät soá bo ø caùi co ù th ô øi g ian ñ oäng d uïc d aøi h ôn hoaëc n g aén hô n . Kh i ño än g d uïc, b oø caùi co ù m oät soá b ie åu hie än n hö : b oû aên , h uï roáng , nh ôùn n h aùc, n h aûy ch oàm le ân lö n g b o ø k h aùc h o aëc ñe å bo ø kh aùc n h aûy leân lön g , aâm h oä sö ng ño û, ch aûy nö ôùc n h ôøn . Vie äc ph aùt h ieän b o ø ñ o än g d u ïc raát q u an tro ïn g , ñ aëc b ie ät laø k h i aùp du ïng p hö ôn g ph aùp g ie o tinh n h aân taïo . Ño ái vô ùi bo ø nu o âi n ho át, caàm coät th ì v ie äc p h aùt h ie än bo ø le ân g io án g k ho ù h ôn bo ø ch aên th aû v aø kh oâng caàm coät, ño øi h o ûi n gö ô øi ch aên nu oâi ph aûi qu an taâm , ch u ù y ù qu an saùt n hö õng b ie åu h ie än kh aùc thö ô øn g cu ûa bo ø caùi. Moät tro ng n hö õng n gu ye ân nh aân g aây ne ân tìn h traïn g thu ï th ai th aáp ô û b oø sö õa laø do k ho ân g ph aùt h ieän th ôøi ñ ieåm bo ø caùi le ân g io án g ch ín h x aùc. Ph aùt h ieän b oø ño än g d uïc ch ín h x aùc laø h eát söùc q u an tro ïn g , v aø ng öô øi ch aên n uo âi laø n gö ô øi n aém v ai tro ø qu an tro ïn g nh aát.
Co ù the å ch ia ch u ky ø ño äng du ïc ( le ân g io án g ) cu ûa b oø sö õa laøm 3 g iai ñ o ïan :
3.2.1. Giai ñoaïn tröôùc ñoäng duïc :
Tro n g g iai ñ o aïn n aøy bo ø caùi co ù b ie åu h ie än nh ö n gö ûi ,h ít caùc b oø kh aùc; co á g aén g n h aûy cho àm le ân b o ø k h aùc nh ön g k ho ân g ch òu ch o bo ø k h aùc nh aûy cho àm le ân lö ng no ù ( ñ aây laø m oät d aáu h ieäu q u an troïng ñ e å p h aân b ie ät k h i b o ø ño än g d uïc th aät söï ); bo àn cho àn , h ie áu ño äng ; aâm ho ä aåm , ño û v aø h ô i sö ng (ño âi lu ùc ra d òch n h aøy n hö ng k ho âng d ính , lo aõng ). Giai ñ o aïn n aøy th öô øng k eùo d aøi kh o aûn g 3 ñe án 8 g iôø.
3.2.2. Giai ñoaïn ñoäng duïc :
4 3
Tro n g g iai ñ o aïn n aøy bo ø caùi th öô øn g co ù b ieåu h ie än nh ö h ie áu ño än g nh ieàu h ôn , h uï ro áng ; aâm h oä aåm öô ùt, ño û v aø b ôùt sö ng , h ay ræ ñ aùi (so ùn ñ aùi ); ra d òch nh aøy tron g suo át v aø ke o ñ aëc, d ính . Bie åu h ie än q u an tro ïn g n h aát ñe å x aùc ñ ònh bo ø ño äng du ïc v aø th ôøi ñ ie åm g ieo tin h th ích h ô ïp nh aát laø p h aûn x aï ñö ùn g ye ân ( ch òu cho b oø k h aùc nh aûy ch oàm le ân lö ng n où ). Gie o tin h luùc n aøy th ì tæ le ä th uï th ai cao nh aát. Giai ño ïan n aøy th öô øn g ke ùo d aøi tö ø 6 - 1 8 g iô ù.
3.2.3. Giai ñoaïn sau ñoäng duïc :
Tro n g g iai ñ o ïan n aøy , b oø kh oâng co øn ph aûn x aï ñö ùng ye ân nh ön g v aãn coøn n h aûy ch oàm le ân boø k h aùc; d òch n h aøy v aãn co øn ra v aø th öô øn g sau mo ät hai n g aøy b oø co ù h ie än tö ôïng x u aát hu ye át. Giai ñ o ïan n aøy th ö ôøng k eùo d aøi kh o aûn g 12 g iôù.
3. 3. THÔØI ÑIEÅM PHOÁI GIOÁNG
Th ô øi ñ ieåm ph o ái g io áng th ích hô ïp ñ oùng v ai troø raát q u an tro ïn g ñ eå b o ø caùi co ù th eå th u ï th ai, nh aát laø ñ o ái vô ùi ph öô ng p h aùp g ie o tinh n h aân taïo . Sau kh i k e át thu ùc ñ oäng d u ïc 10 -12 g iôø, tröùng ru ïng v aø ch æ so áng ñ öô ïc 6 -1 0 g iô ø. Tinh tru øng co ù th e å so án g ñö ôïc 1 2 -1 8 g iô ø tro ng sö øn g v aø coå tö û cu n g . Dö ïa v aøo thô øi g ian soáng cu ûa trö ùn g v aø tinh tru øn g , ta ne ân ph oái gio áng ch o b oø 2 laàn (ph o ái k eùp ) ñ e å taên g k h aû n aêng th u ï th ai ô û bo ø : p ho ái laàn 1 sau kh i p h aùt h ieän ño än g du ïc 6 g iô ø v aø laàn th öù 2 n h aéc laïi sau ñ où 12 g iôø.
Ño ái v ôùi trö ôøng hô ïp n uo âi b oø ch aên th aû, k ho ân g caàm co ät th ì thô øi ñ ie åm g ie o tinh h ay p ho ái g io án g to át nh aát laø kh i bo ø coù ph aûn x aï ñö ùn g y eân (ch òu ñ öùng ye ân ch o b oø kh aùc n h aûy ch oàm le ân lön g ). The o k in h n gh ie äm cu ûa mo ät so á n oâng d aân v aø d aãn tinh v ie ân , co ù th eå qu an saùt tình traïn g d òch nh aày ñ eå ch oïn th ô øi
ñ ie åm g ieo tinh . Kh i d òch n h aày k eo ñ aëc laïi ( ke ùo d aøi nh ö ch ie ác ñ uõa) th ì g ie o tin h to át nh aát. Tho ân g th ö ôøng th ì kh i b oø ñ oäng d uïc v aøo luùc saùn g sô ùm thì g ie o tinh v aøo b uo åi ch ie àu cu øn g ng aøy , b oø ñ oäng du ïc v aøo bu o åi trö a h o aëc ch ie àu th ì g ie o tinh v aøo bu oåi saùn g ng aøy ho âm sau .
1. Tröôùc ñoäng duïc 2. Ñoäng duïc 3. Sau ñoäng duïc 3.4. GIAÙ GIEO TINH: Tu øy th eo lo aïi tin h v aø kh o aûn g caùch ñ i laïi , g iaù m o ãi laàn g ieo tinh tö ø k ho aûng 45 .00 0 ñ (tin h tro n g nö ô ùc saûn x u aát) ñe án 7 0 .0 00 ñ (tin h nh aäp tö ø n öô ùc ng o aøi ). Tuy nh ieân , taïi mo ät so á ñ òa p hö ông , co ù caùc ch ö ô n g trình ph aùt trie ån bo ø sö õa, coù söï taøi trô ï cu ûa nh aø nö ô ùc n e ân g iaù g ieo tinh co ù the å th aáp h ôn ho aëc m ie ãn p h í. Ñe å co ù ch aát lö ôïng the á he ä co n lai to át h ôn , ng öô øi ch aên nu o âi ne ân cho ïn g ie o caùc tin h g io án g to át. Ph aûi y eâu caàu ng öô øi g ie o tinh caáp g iaáy chö ùn g nhaän co ù gh i ro õ ve à g io án g ,lo aïi tinh …ñ eå laøm cô sôû the o d o õi ve à g io án g . 3.5. MOÄT SOÁ YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN TÆ LEÄ THUÏ THAI. Co ù nh ie àu ng uy eân nh aân g aây n eân tình traïng tæ le ä thu ï th ai ke ùm ô û bo ø söõa. Ng öô øi ta thö ôøng ch ia th aøn h caùc nh oùm ye áu toá n hö sau :
Qu a caùc k e át qu aû ñ ie àu tra v eà caùc aûnh hö ôûng ñe án tæ le ä thu ï th ai ôû bo ø sö õa taïi caùc ho ä ch aên nu oâi bo ø sö õa k hu vö ïc m ieàn Ño ân g Nam Boä, cho th aáy caùc ng uy e ân n h aân tö ø b oø caùi b ao go àm caùc aûn h hö ôûng cu ûa caùc y e áu to á g ioáng (ty û le ä m aùu Ho lste in Frie sian ), kh aû n aên g saûn x u aát ( n aêng su aát ) , lö ùa ñ e û , nu oâi dö ôõn g ch aêm so ùc v aø b eänh ly ù . a. Yeáu toá gioáng : b o ø co ù ty û le ä m aùu HF caøng cao th ì ty û le ä thu ï th ai caøn g g iaûm . Ng uy eân nh aân ch uû ye áu
laø d o b o ø co ù tyû le ä m aùu lai cao co ù ñ o ä th ích ng h i k e ùm h ôn v aø d o mö ùc ñ o ä nu oâi d öô õn g ch aêm so ùc ch ö a toát, kh aåu ph aàn chö a ph uø h ôïp , ch uo àn g traïi ke ùm …
b . Yeáu toá naêng suaát : b o ø co ù n aên g su aát cao th ö ôøn g ñ aït tæ le ä thu th ai th aáp h ôn n ho ùm bo ø co ù n aêng su aát trun g b ìn h . Ng uy eân nh aân ch uû y eáu cu õn g laø d o ch eá ñ o ä nu oâi d öô õn g ch aêm so ùc k e ùm .
c. Yeáu toá löùa ñeû : tæ le ä thu ï th ai ôû b oø caùi taên g th eo löùa ñe û. Bo ø ñe û lö ùa 2 ñ eán lö ùa 5 coù tæ leä th u ï th ai cao h ôn b oø tô . Nh ön g kh i b oø caøng lô ùn tu oåi th ì tæ le ä th uï th ai caøn g g iaûm .
d . Yeáu toá nuoâi döôõng chaêm soùc : co ù th e å n o ùi ñ aây laø y e áu to á h aïn ch e á chu û ye áu g aây ne ân tìn h traïng tæ le ä th u ï th ai th aáp ( sin h saûn k eùm ). Bo ø sö õa cao saûn n e áu k ho ân g ñ öô ïc n uo âi d öô õn g to át th ì tæ le ä th uï th ai th aáp . Ñaëc b ieät laø ñ oái vô ùi trö ôøng hô ïp kh aåu ph aàn th ie áu co û x anh , nh aát laø v aøo m uøa kh oâ , th ì b oø coù tæ le ä th uï th ai raát th aáp . Kh i b o ø ñ öô ïc n uo âi dö ôõng to át, k h aåu p h aàn ñ aày ñ uû co û x anh , th ì caùc h o rm on th öïc v aät v aø v itam in tro ng co û no n x anh seõ g iuùp bo ø saûn x u aát sö õa to át h ôn v aø n aâng cao k h aû n aên g sin h saûn . Maët kh aùc ne áu b oø ñ öô ïc n uo âi dö ô õn g qu aù m aäp cu õng se õ g aây tình traïn g sin h saûn k e ùm .
e . Yeáu toá beänh lyù : k h i b o ø m aéc m o ät so á b e än h , ñ aëc b ie ät laø caùc b e än h saûn kh o a,v ie âm n h ie ãm ñ öô øn g sin h d u ïc cuõng g aây tìn h traïn g thu ï th ai k eùm . Tình traïn g soùt nh au kh i ñe û cuõng laøm g iaûm tæ le ä th u th ai. Bo ø kh i ñ e û soùt nh au th ì tæ leä thu ï th ai ke ùm hô n b oø sin h saûn b ình thö ôøng töø 1 0 –1 5 % . Stre ss n h ieät ( aûnh hö ôûng cu ûa n h ie ät ño ä cao ) cuõng laøm giaûm tæ le ä th u th ai . Mo ät so á ng h ieân cö ùu ch o th aáy k h i n h ie ät ñ o ä cô th eå taêng , cu ï the å laø k h i n h ie ät ñ oä trö ïc traøn g taêng 1 ,1 – 1 ,7 oC se õ g ieát che át caùc ph o âi m ô ùi thu ï th ai. 3.5.2. Nguyeân nhaân töø tinh vaø tình traïng baûo quaûn tinh .
Ch aát lö ô ïn g tinh k eùm v aø tình traïng b aûo qu aûn tinh (b ìn h ch öùa, löô ïn g n itô loûng … ) ke ùm cuõng laø n hö õng ye áu to á co ù aûnh h öô ûn g ñe án tæ le ä thu ï th ai ôû bo ø söõa. Tuy n h ie ân , qu a kh aûo saùt, ñ ieàu tra cho th aáy ch aát lö ôïng tin h ñ ang ñ öô ïc sö û du ïn g v aø tình traïng baûo q u aûn tinh tre ân ñ òa b aøn TP.HCM raát toát, h o aït lö ïc tin h lu oân ñ aït ye âu caàu .
3.5.3. Nguyeân nhaân töø Daãn Tinh Vieân
Tay n g he à v aø tinh th aàn traùch n h ieäm cu ûa ng öô øi daãn tin h v ie ân laø m o ät tron g nh öõng y eáu to á aûnh h öô ûng ñ eán tæ le ä th u ï th ai. Mo ät d aãn tin h v ie ân co ù tay n g he à g ioûi, traùch n h ie äm cao caàn p h aûi b ie át tö ø ch o ái g ie o tin h cho nh öõng bo ø caùi kh oâng ñ aït tieâu chu aån, ch ö a ñ eán th ô øi ñ ieåm g ieo tin h . Hieän n ay the o qu y ñ òn h cu ûa nh aø n öô ùc , caùc d aãn tin h v ie ân p h aûi ñ aêng k y ù h aøn h ng he à , ñ öô ïc k ieåm tra tay n g h e à, k ie án th ö ùc v aø caáp chö ùn g ch æ h aønh n gh eà. Kh i h aøn h ng he à, caùc d aãn tinh v ie ân p h aûi ñ eo b aûn g te ân , coù d aùn h ình v aø g h i ro õ nô i coâng taùc. 3.6. MANG THAI Sö ï th uï tinh d ie ãn ra taïi ph aàn tre ân cuûa o án g d aãn trö ùng . No aõn b aøo cuûa bo ø caùi v aø tin h tru øn g ke át h ô ïp h ìn h th aønh trö ùn g , sau n aêm ng aøy ph o âi p h aùt trie ån v aø d i ch uy e ån x uo áng töû cu ng , ñ òn h v ò v aø tie áp tu ïc
4 6
p h aùt trieån th aøn h th ai (tö ø ng aøy th öù 4 5 sau k h i th uï tin h ). Th ôøi g ian m ang th ai cu ûa bo ø ke ùo d aøi kh o aûn g 9 th aùn g 10 n g aøy (töø 2 76 ñ e án 29 5 ng aøy ).
Sau k h i g ie o tin h 21 n g aøy coù the å x aùc ñ ònh b o ø co ù th u ï th ai h ay k ho ân g b aèng b ie än ph aùp k ie åm tra lö ô ïn g p rog e ste ro n tron g m aùu . Ph öô ng ph aùp n aøy ch æ co ù the å ñö ôïc th öïc h ie än ôû ph oøng th í ng h ie äm . Ph ö ôn g p h aùp ch aån ñ o aùn m ang th ai p h oå b ie án nhaát laø k h aùm th ai q u a trö ïc traøn g . Ph ö ô ng p h aùp naøy ñ öô ïc thö ïc h ie än ô û th aùng thö ù b a (co ù the å k h aùm ô û thaùn g th öù h ai, n hö ng ñ e å an to aøn ch o söï m an g th ai th ì n e ân k h aùm ô û th aùn g th öù 3 ). Vie äc k h aùm th ai n aøy ño øi h oûi nh öõng k yõ n aêng v aø k in h ng h ie äm ñ aëc b ie ät , to át h ôn n eân y e âu caàu caùn bo ä thu ù y h o aëc d aãn tin h v ie ân . Kh aùm th ai laø m o ät v ieäc q u an troïng , no ù x aùc ñ òn h b o ø co ù th aät sö ï m an g th ai h ay k ho ân g . Mo ät b oø caùi kh oân g le ân g io áng laïi th ì k ho ân g ch aéc ch aén laø b oø ñ aõ m an g th ai, m aø co ù k h i laø do mo ät b aát th öô øn g n aøo ño ù v e à sin h saûn m aø bo ø caùi k ho ân g leân g ioáng d uø ch ö a m an g th ai.
3.7. SINH ÑEÛ
Ng ö ôøi ch aên n uo âi p h aûi gh i n hô ù thô øi g ian m ang th ai cu ûa b o ø ñ e å ch u aån b ò k h i bo ø ñe án th ôøi k y ø sinh ñ e û. Caàn ph aûi ch u aån b ò n ô i cho b oø ñe û saïch se õ, ro äng raõi, k ín g ioù v aø du ïn g cuï caàn th ieát, d aây (du øn g ñ eå k e ùo b eâ k h i caàn th ieát). Nô i b oø ñ eû, caùc du ïn g cu ï ph aûi ñ öô ïc saùt truøng saïch se õ .
Mo ät h o aëc h ai n g aøy tröô ùc k h i b oø ñ eû, m oâng v aø kh aáu ñu o âi su ït x uo án g . Boø saép ñ e û th öô øn g co ù n hö õng b ie åu h ieän b aát thö ôøng n hö n aèm x uo án g ,ñö ùng le ân nh ie àu laàn , thö ôøng q u ay ñ aàu ve à p h ía ñ uo âi ; th æn h th o aûn g raën ñ aùi; aâm h o ä sön g ñ oû, ch aûy nö ôùc n h aày . Do sö ï co bo ùp cu ûa töû cun g v aø caùc cô th aøn h b u ïn g , th ai ñö ôïc ñ aåy d aàn ve à ph ía aâm ho ä. Sau ñ où co ù th eå th aáy tu ùi n öô ùc o ái ôû aâm ñ aïo . Sö ï co b o ùp naøy cu õng ñ aåy be â d aàn ve à p h ía aâm ñ aïo . Kh i tuùi oái vô õ ra v aø m aøng d öô ng b ao bo ïc be â v ôû ra , be â se õ ñ öô ïc ñ aåy ra n g o aøi. Bo ø caùi tie áp tu ïc raën ñe å ñ aåy b eâ ra n go aøi h o aøn to aøn . Ño ái vô ùi b oø raï, tö ø luùc bo ø ñ au ñe û ñe án k h i ñ e û x on g k ho aûng 3 -6 g iô ø. Ño ái v ôùi bo ø tô th ì thô øi g ian n aøy co ù the å k eùo d aøi tre ân 10 g iô ø. Ne áu th aáy b aát th ö ôøng (q u aù thô øi g ian tre ân ), th ì ne ân n h anh cho ùn g m ô øi caùn b oä th uù y ñ eå can th ieäp k òp kh i caàn th ie át.
Khaùm thai laø moät vieäc quan troïng vaø caàn thieát. 3 thaùng sau khi gieo tinh, boø caàn ñöôïc khaùm thai ñeå xaùc ñònh chính xaùc tình traïng mang thai. Khi boø chuaån bò ñeû, caàn chuaån bò nôi rieâng bieät , saïch seõ cho boø ñeû. Khi thaáy boø coù bieåu hieän baát thöôøng, thôøi gian raën ñeû keùo daøi, boø quaù meät moûi caàn nhanh choùng môøi caùn boä thuù y ñeå hoã trôï. Boø sau khi ñeû töø 6 ñeán 12 giôø thì ra nhau . Neáu sau 18 giôø, nhau khoâng ra laø soùt nhau, caàn yeâu caàu caùn boä thuù y can thieäp.
ÔÛ bo ø, caùc ch aát d in h dö ô õn g ñ öô ïc ch ia laøm caùc nh oùm • Ch aát d inh d öô õng cu ng caáp n aên g löô ïn g • Ch aát d inh d öô õng cun g caáp ñ aïm • Ch aát d inh d öô õng cu ng caáp ch aát b eùo • Ch aát d inh d öô õng cu ng caáp ch aát k ho aùng • Ch aát d inh d öô õng cu ng caáp v itam in • Nö ô ùc u oáng . 1.1. Chaát dinh döôõng cung caáp naêng löôïng
1.1.1. Chaát xô. Nh ô ø h eä th oáng v i sin h v aät tron g d aï co û, n eân b oø co ù the å tie âu ho aù to át caùc ch aát xô . Caùc ch aát xô
ñ öô ïc caùc v i sinh v aät d aï coû p h aân g iaûi, tie âu ho ùa taïo th aøn h caùc acid b eùo b ay h ô i . Caùc acid b eùo naøy ñ öô ïc sö û du ïn g ñe å chu ye ån h o ùa th aøn h n aên g löô ïn g ch o b oø v aø co øn ñ öô ïc sö û du ïn g ñe å toång h ôïp ne ân mô õ ( ch o cô th e å v aø ch o söõa), ñ ö ôøng sö õa v aø p ro te in söõa.Kh i k h aåu ph aàn cu ûa b oø th ie áu th öùc aên th o â , tæ le ä b e ùo tro n g sö õa se õ g iaûm th aáp . Caùc lo aïi th öùc aên cun g caáp ch aát xô chu û y eáu laø caùc lo aïi co û , rô m , caùc lo aïi ph u ï p he á p h aåm n oâng n gh ieäp .
1.1.2. Chaát boät ñöôøng Ch aát b oät ñ öô øn g raát q u an troïng tro n g trao ño åi chaát v aø caân b aèn g n aên g löô ïn g , ch aát bo ät ñ öô øn g
cu n g caáp n aêng löô ïn g cho bo ø. Caùc ch aát b oät ñöô øng chu û ye áu laø caùc tin h bo ät, ñ öô øn g . Caùc ch aát b o ät ñ öô øng ñ öô ïc caùc v i sin h v aät tro n g d aï co û ph aân g iaûi th aøn h caùc ñ ö ô øn g ñô n v aø ñö ôïc h aáp th u ñ e å cun g caáp n aêng löô ïn g . Caùc lo aïi th ö ùc aên cu ng caáp ch aát bo ät ñ öô øng chu û ye áu laø caùc lo aïi h aït , cuû qu aû, ræ m aät… Caàn b o å su ng ch aát b oät ñ öô øn g ch o bo ø tro ng caùc th aùn g thie áu thö ùc aên h o aëc b oø ñ e û, be â ñ ang lô ùn v aø n h aát laø thô øi k y ø sin h trö ôûng ph aùt d uïc . Tu y n h ie ân caàn ch uù y ù laø n e áu ch o aên qu aù nh ieàu caùc ch aát b oät ñö ôøng ( th öùc aên tin h , th öùc aên cu û qu aû, ræ m aät ) se õ laøm m aát caân b aèng he ä tho án g v i sinh v aät d aï co û (g iö ûa n ho ùm v i sin h v aät p h aân g iaûi ch aát x ô v aø ph aân g iaûi ch aát b o ät ñö ôøng ), v aø ñ aëc b ie ät g aây ra caùc b e änh ve à ch aân , mo ùn g ( be änh b aàm tím m oùng ).
1.2. Chaát dinh döôõng cung caáp ñaïm (protein) Ch aát ñ aïm raát caàn th ie át cho cô th eå b oø. No ù laø th aønh p h aàn ch ín h caáu taïo n e ân cô th eå, caùc e n zy m , caùc
h o rmo ne … Ne áu th ieáu ñ aïm , b oø se õ ng öøng taên g tröô ûn g , suït caân , lo âng x uø, ro ái lo aïn caùc ch ö ùc n aên g sinh ly ù. Bo ø caùi se õ ch aäm ñ oäng du ïc , d aãn tô ùi k ho ân g ñ oäng du ïc , sö ùc ñe à k h aùn g ño ái v ôùi be än h taät k eùm , d aãn tôùi tö û v on g . Bo ø söõa laø lo aøi ño än g v aät n h ai laïi, caùc v i sin h v aät d aï co û coù the å to ån g h ôïp ñ öô ïc caùc am in o acid th ie át y e áu . Lôïi du ïng ñ aëc tính n aøy cu ûa bo ø, b eân caïn h caùc n gu oàn p ro te in th öïc v aät ng öô øi ta co ù the å sö û d u ïn g caùc lo aïi Nitô p h i p ro te in cu ng caáp ch o bo ø ñ e å tie át k ie äm ch i p h í thö ùc aên . Lo aïi n itô ph i p ro te in p ho å b ie án ñ öô ïc söû du ïng tro ng ch aên n uo âi bo ø sö õa laø u re â. Ngö ôøi ta co ù th e å bo å su ng u reâ trö ïc tie áp v aøo k haåu p h aàn n hö ng b ie än p h aùp n aøy de ã g aây ng oä ño äc . Bie än p h aùp an to aøn b oå sun g u reâ laø u û rôm vô ùi u re â 7 ng aøy trö ô ùc k h i ch o aên .
1.3. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát beùo
4 9
Nh u caàu ve à ch aát be ùo ô û b oø k ho ân g cao . Ch aát b eùo co ù th eå ñ öô ïc sö û du ïn g ñe å cu ng caáp n aêng lö ôïng , ñ aëc b ie ät laø tro ng g iai ño ïan ñ aàu cu ûa k y ø tieát sö õa, k hi m aø n aêng lö ôïng tron g kh aåu p h aàn p h aûi cao ñe å cu ng caáp ñ aày ñ uû ch o bo ø.
1.4. Chaát dinh döôõng cung caáp chaát khoaùng Ch aát k ho aùng caàn ch o v ie äc taïo xö ôn g ; d uy trì sö ùc k ho ûe , g iuùp trao ñ oåi ch aát. Ne áu th ie áu ch aát k ho aùng
b o ø seõ coøi co ïc, ch aäm lôùn . Ne áu tro ng g iai ñ o aïn n uo âi con th ie áu kh o aùn g bo ø se õ tö ï tie âu h ao k ho aùng tron g cô th eå, sinh ra tìn h traïng m eàm x öô ng v aø n h ie àu ch ö ùn g be änh k h aùc, ñ aëc b ie ät laø caùc ch öùng b aïi lie ät trö ô ùc v aø sau kh i sin h . Coù th eå b oå su ng k ho aùng cho bo ø sö õa b aèn g caùc lo aïi b o ät xö ôn g , bo ät soø v aø caùc lo aïi p re m ix . Bieän ph aùp bo å sun g co ù h ie äu q u aû nh aát laø bo å sun g kh o aùn g dö ôùi d aïn g k ho ái ñ aù lie ám .
1.5. Chaát dinh döôõng cung caáp Vitamin Tu y nh u caàu Vitam in cu ûa bo ø th aáp nh ön g th ieáu n o ù th ì trao ño åi ch aát ng ön g tre ä v aø bo ø k ho âng ph aùt
trie ån ñö ôïc. Th ö ôøng th ì b oø co ù the å b ò th ieáu caùc Vit am in A, D, E. Caùc lo aïi V itam in k h aùc , th ì h e ä tho án g v i sinh v aät d aï co û coù the å to ån g hô ïp ñ öô ïc , ñ uû ch o n hu caàu cuûa bo ø. Ñoái vô ùi be â, d o he ä th oáng v i sinh v aät d aï co û ch ö a h o aøn ch ænh , n eân ño âi kh i cu õng caàn b o å su ng . Kh i b o ø n uo âi nh oát, k ho âng ñö ô ïc taém n aén g , v aän ñ o än g se õ b ò th ieáu v itam in D (th ie áu v itam in n aøy se õ aûn h hö ô ûn g x aáu ñe án sö ï h aáp th u Can x i ).
1.6. Nöôùc uoáng. Nö ô ùc g iu ùp v aän ch uy eån caùc ch aát d in h d öô õn g tron g q u aù trình trao ño åi ch aát. Nöô ùc co øn g iu ùp ñ ie àu ho øa
th aân nh ieät, n aâng cao saûn lö ôïng ch aên nu oâi. Ng o aøi ra, n e áu bo ø th ie áu n öô ùc h ie än tö ôïng n h ai laïi se õ k ho ân g x aûy ra, ch o n eân caàn th ieát ch o b oø uo án g ñ uû nö ô ùc, to át nh aát laø kh i n aøo bo ø k h aùt n öô ùc th ì ñ öô ïc cu ng caáp n öô ùc u oáng de ã d aøn g . Tron g k h i ch aên th aû bo ø ne ân ñ òn h g iô ø cho b oø uo án g nö ôùc ô û so ân g , su oái, h oà ñ aäp … .Tu y n h ieân , caàn ph aûi q u an taâm ñ e án v aán ñe à n h ie ãm b aån cu ûa caùc n g u oàn n öô ùc töï nh ieân n aøy ( nh ieãm ch aát ño äc h o aù h oïc, caùc lo aïi thu oác trö ø saâu h ay caùc m aàm b eänh ). Toát nh aát laø n eân ch o bo ø u oáng n öô ùc g ie án g . Tron g ñ ie àu k ieän k h í h aäu n oùng nh ö Vie ät Nam , caàn p h aûi qu an taâm ñ aëc b ieät ñe án v aán ñe à n öô ùc u oáng ñ uû v aø saïch . Cu ng caáp ñ aày ñu û n öô ùc uo áng saïch ch o bo ø söõa laø raát q u an tro ïng . Mo ät b oø caùi cao s aûn co ù th e å tie âu th uï tre ân 1 00 lít n öô ùc m oãi n g aøy . 2. CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN SÖÛ DUÏNG CHO BOØ SÖÕA
2.1. Thöùc aên thoâ 2.1.1. Thöùc aên thoâ xanh Ng u oàn th öùc aên th oâ x an h ch uû ye áu laø coû. Ngo aøi ra n g öô øi ta co øn tro àn g caùc lo aïi caây x an h kh aùc
ñ e å söû du ïn g n uo âi bo ø söõa n hö b aép ( g ie o d aày ). Bo ø laø ñ o än g v aät aên co û, v ì v aäy kh oâng mo ät lo aïi th öùc aên n aøo kh aùc co ù th eå th ay th eá ho aøn to aøn ñ öô ïc ch o co û. Bo ø ñö ô ïc ch aên th aû treân ño àn g coû to át co ù the å aên ñ öô ïc 4 0 - 50 k g co û töô i mo ãi ng aøy . Ne áu ñ o àn g co û x aáu , b o ø ch æ aên ñ öô ïc 7 -10 k g . Caàn p h aûi b oå sun g th eâm co û caét h o aëc rô m taïi chu o àn g ñ eå ñ aûm b aûo nh u caàu th ö ùc aên th oâ x an h cho bo ø .Moät bo ø caùi v aét sö õa n aën g k ho aûng 40 0 k g caàn aên m oät löô ïn g coû h aèng ng aøy laø 2 0 –3 0 k g co û v aø 2 -3 kg rôm . Ñaây laø k h aåu ph aàn cô b aûn ñe å b oø saûn x u aát 5 k g sö õa/ng aøy . Ne áu n gu oàn coû tö ô i ph on g p hu ù, co ù th eå ch o b o ø aên co û tö ï do v aøo ban n g aøy v aø b an ñ eâm coù the å raõi th eâm rô m ñ eå bo ø aên daëm . Ñe å taên g lö ôïng ch aát k ho â aên v aøo , coû caét trö ôùc k h i ch o b oø aên n e ân p hô i h eùo 1 n aéng . Be ân caïn h caùc lo aïi co û ho aø th aûo , caùc lo aïi co û ho ï ñaäu cu õng ñö ôïc sö û d uïng ch o bo ø sö õa v aø coù ch aát lö ô ïn g cao , ñ aëc b ie ät laø h aøm lö ô ïn g p ro te in cao ( g aáp 2 laàn caùc lo aïi co û h o aø th aûo ) Caùc lo aïi co û h o ï ñaäu p ho å b ieán laø caây ñ aäu m a, caây b ình lin h , laù v oâng , thaân laù caùc lo aïi ñ aäu ( nh ö g iaây ñ aäu ph oäng )…
5 0
Co û tröô ùc kh i ch o aên n e ân ph ô i h eùo ( m oät n aén g ) ñ e å g iaûm lö ôïng nö ôùc v aø taêng löô ïn g th ö ùc aên aên v aøo . Vieäc b aêm co û, ñ aëc b ie ät laø ñ oái v ô ùi co û v o i, cu õn g laøm taêng löô ïn g co û aên v aøo v aø taân du ïn g ñ öô ïc th aân co û, tieát k ie äm co û.
2.1.2. Thöùc aên thoâ khoâ Th ö ùc aên tho â kh o â ph oå b ie án laø rô m. Rô m laø loïai thö ùc aên ph oå b ie án , k inh teá tron g ch aên nu oâi bo ø. Tu y n h ie ân , ñ eå taên g h ie äu q u aû sö û du ïng ,taên g ñ o ä tie âu ho ùa ,rô m caàn ñ öô ïc x öû ly ù trö ôùc k h i ch o bo ø aên . Rô m u û u re â laø b ie än p h aùp de ã thö ïc h ie än . Ng o aøi rôm n gö ôøi ta co øn sö û du ïn g caùc th aân d aây ñ aäu ph ô i kh o â, cu õng coù g iaù trò d in h dö ôõng cao .
2.1.3. Kyõ thuaät uû rôm vôùi ureâ theo tæ leä 4 % Böôùc 1: Chu aån b ò ho á u û . Ho á u û co ù the å laøm b aèn g g aïch x aây , b aèng coùt, laù d öøa ho aëc v aûi b aït Böôùc 2: Caân 10 k g rô m raûi ñ eàu v aøo h oá u û Böôùc 3: Caân 40 0 g u reâ , ho øa tan v aøo tro ng 1 0 lít n öô ùc sau ño ù töô ùi ñ eàu tre ân rô m Böôùc 4: Giaäm n eùn ch aët, n h aát laø g oùc ho á uû
Tieáp tu ïc laøm cho ñ e án kh i ñ aày h oá u û Böôùc 5: Ph uû k ín ho á u û b aèng n y lon h o aëc laù dö øa
Sau k h i u û 7 ng aøy laáy ra ch o b oø aên , tyû le ä ñ aïm taên g leân 6 -8 %, ty û le ä tieâu ho ùa taên g leân 45 -50 %, lö ôïng aên ñö ôïc taêng leân 7 -1 0 Kg /co n /ng aøy . Kh aâu q uy eát ñ òn h ñe å ky õ th u aät n aøy th aøn h co ân g laø ho á uû p h aûi k ín , ne ùn rô m th aät ch aët, p hu û ny lon th aät k y õ ñe å k ho ân g kh í k ho ân g luøa v aøo , n h aèm taïo ñ ieàu k ie än ch o v i kh u aån y eám k h í ph aùt trie ån . Kh i m ôû h o á uû m aø co ù h ô i n oùng 40 -45 oC, rô m co ù m aøu v aøn g n gh eä, m uøi hô i k h ai cu ûa u reâ laø u û to át. Caàn laøm h oá u û 2 n g aên : m oãi n g aên vö øa ñ uû löô ïn g rô m ch o bo ø aên tro ng 7 ng aøy , aên 1 n g aên v aø u û 1 n g aên lu aân ph ieân nh au . Vaät lie äu laøm ho á tu øy th eo ñ òa ph öô ng .
Ng o aøi rô m , g iaây ñ aäu ph oäng cu õng laø m o ät lo aïi thö ùc aên th o â k ho â cho b oø sö õa kh aù p ho å b ie án taïi m o ät soá k hu v ö ïc nh ö Cuû Ch i, Traõn g b aøn g , Ñö ùc Ho øa. Gi aây ñ aäu co ù th aønh ph aàn ñ aïm th o â v aøo k ho aûng 1 3 -14 %, x ô th oâ 3 7 % laø ng uo àn thö ùc aên th oâ k ho â raát toát, h o aøn to aøn co ù th eå th ay th eá cho rô m kh o â
2.2. Thöùc aên hoãn hôïp Do ch aát lö ô ïng th öùc aên th oâ x an h k ho ân g the å cu ng caáp ñ aày ñu û cho n hu caàu d inh d öô õn g cu ûa b oø söõa ,
caàn p h aûi bo å su ng th öùc aên tin h tron g caùc g iai ñ o ïan b o ø m an g th ai, n uo âi co n v aø saûn x u aát sö õa . Ne áu b oø saûn x u aát cao hô n 5 kg sö õa/ng aøy , caàn b oå su ng th eâm thö ùc aên tin h . Tuøy the o lo aïi caùm ho ãn h ôïp söû d uïn g m aø co ù the å b oå su ng ñ e å ñ aùp ö ùn g ñ uû cho n hu caàu b oø. Mo ãi lo aïi caùm , nô i saûn xu aát ñ eàu co ù g h i k hu ye án caùo k h aåu p h aàn th ích h ôïp . Tuy nh ie ân cu õn g co ù the å bo å su ng tu øy th eo lö ôïng sö õa saûn x u aát v ôùi caùch n h ö sau :Tín h tö ø k g söõa thö ù 6 , m oãi k g sö õa taêng th eâm ch o aên the âm 0 ,5 kg th öùc aên ho ãn h ôïp .
Ví du ï, m oät b oø caùi saûn x u aát 12 k g sö õa/n g aøy th ì co ù th eå cho aên : (12 – 5 ) X 0,5 kg = 3,5 kg
Ne ân söû d u ïn g caùm h oãn hô ïp d aøn h rie ân g ch o bo ø sö õa . Hieän n ay tre ân th ò tröô øn g co ù nh ieàu lo aïi nh ö caùm An Phu ù, Carg ill, Laùi Th ieâu , Pro co n co , Thaøn h Co ân g ,Taân Sanh , Vin a,Vifo co … Caùc lo aïi th öùc aên n aøy co ù ch aát löô ïn g töô ng ñ öô ng nh au nh ön g kh aùc n h au v eà g iaù caû. Ng ö ôøi ch aên nu oâi co ù th eå tín h toaùn ñ e å co ù h ie äu q u aû k in h te á to át nh aát.
Ng ö ôøi ch aên n uo âi co ù q uy m oâ lô ùn , n eân töï tro än thö ùc aên h o ãn h ô ïp ñe å g iaûm g iaù th aønh . Mo ät ích lô ïi k h aùc cu ûa v ie äc tö ï troän thö ùc aên h oãn h ô ïp laø co ù p ha tro än th e o n hö õng co ân g thö ùc p hu ø hô ïp v ôùi tö øn g g iai ñ o aïn taên g trö ôûng , m an g th ai, saûn xu aát sö õa cu ûa bo ø. Ñe å co ù caùc co ân g th öùc p hu ø hô ïp , coù th e å nh ôø caùc cô q u an n gh ieân cö ùu , caùc tru ng taâm k hu ye án no ân g tö vaán . Tu y nh ieân , caàn chu ù y ù v ie äc dö ï trö õ caùc thö ïc lie äu ñ e å co ù the å oån ñ òn h ñö ôïc th ö ùc aên h o ãn h ôïp ( m uøi, vò, lo aïi th ö ïc lie äu … ). Ne áu ph aûi th ay ñ oåi, p h aûi dö ï tín h trö ô ùc ñ eå th ay th e á töø tö ø, kh oâng n e ân th ay th eá th öïc lie äu qu aù ñ oät n go ät, bo ø seõ k e ùm aên v aø g iaûm n aên g su aát.
Mo ät sai laàm k h aù p ho å b ieán ô û ng öô øi ch aên nu o âi bo ø söõa h ie än n ay laø p h a nö ô ùc v aøo thö ùc aên (caùm h o ãn h ôïp , ph uï p he á p h aåm ). Vieäc n aøy laøm g iaûm ph aåm ch aát thö ùc aên v aø laøm th aát tho aùt löô ïn g kh o aùn g tro n g th ö ùc aên . Kh i p h a nö ôùc, caùc ch aát k h o aùng do n aëng seõ laén g x uo án g v aø bo ø co ù k hu yn h h öô ùn g aên thö ùc aên n o åi v aø lô löûng , laøm laõng p h í löô ïn g kh o aùn g n aøy v aø g aây n e ân tìn h traïn g th ie áu k ho aùng ô û bo ø söõa.
Tr
TROÄN THÖÙC AÊN THEO KHAÅU PHAÀN TOÅNG HÔÏP (Chuù yù duøng moät nam chaâm gaén treân xeûng ñeå loaïi caùc vaät laï kim loaïi
)
5 2
2.3. Caùc loaïi thöùc aên cuû quaû Caùc lo aïi cu û q u aû n hö k ho ai lan g , kh o ai taâyb i , caø ro át, b aàu , b í … ñ eàu coù the å söû du ïn g laøm thö ùc aên
ch o bo ø. Thö ùc aên cu û q u aû g iaøu d inh dö ô õn g , mu øi thôm ng on , ch öùa n h ie àu v itam in , nh ie àu ch aát bo ät ñ öô øng , n h ieàu nö ôùc. Tu y n h ie ân , d o g iaù th aøn h cao n e ân söû d u ïn g ch o bo ø aên kh oâng h ieäu qu aû k inh te á, ng o aïi trö ø trö ô øn g h ôïp g iaù re õ v aø b oå su ng kh i g iai ñ o aïn ñ aàu ky ø v aét sö õa. Ñaëc b ieät kh i bo å sun g kh o ai m ì , kh o ai taây caàn ch uù y ù xö û ly ù ( p hô i kh oâ) ñ eå traùnh n go ä ño äc cho b o ø sö õa.(x em th eâm ph aàn caùc ño äc ch aát tro ng th öùc aên )
2.4. Caùc loaïi thöùc aên phuï pheá phaåm noâng nghieäp- coâng nghieäp Co ù nh ieàu lo aïi ph uï ph eá ph aåm no ân g n gh ieäp v aø co âng n gh ie äp che á b ieán th öïc ph aåm , n öô ùc g iaûi k h aùt
co ù the å sö û du ïn g laøm thö ùc aên cho bo ø söõa n hö h eøm b ia, b aõ traùi caây , b aõ ñ aäu n aønh , b aõ m ì, ræ m aät, ñ oït m ía (b e ûo ), th aân caây b aép , d aây ñ aäu ph oäng … .
• Heøm bia He øm b ia laø lo aïi thö ùc aên reû tieàn , g iaøu ñ aïm tho â, n h ie àu nö ôùc, mu øi v ò thô m ng on , chö ùa n h ieàu
v itam in n ho ùm B. Ngo aøi ra, no ù coøn ch öùa n h ie àu ch aát g aây k ích th ích n go n m ie äng ( h ieän n ay chö a x aùc ñ òn h ñö ôïc ). Ngö ôøi ta co ù th eå th ay the á 1 k g thö ùc aên tinh b aèn g 4 ,5 k g he øm b ia , n hö ng kh o ân g ne ân th ay th e á he øm b ia vö ôït q u aù 1 /2 1 öô ïng th öùc aên tinh trong k h aåu p h aàn .
• Baõ mì Baõ m ì laø p hu ï p h aåm cuûa ch eá b ie án tinh b o ät tö ø kho ai m ì. Baõ m ì coù ch öùa nh ieàu tin h b oät, cun g caáp
n h ieàu n aên g lö ô ïn g cho b oø söõa. Ng ö ô øi ta co ù th e å th ay th e á 1 k g thö ùc aên tin h b aèng 6 k g b aõ m ì . Ne áu p ho ái h ô ïp caû b aõ m ì v aø b aõ ñ aäu n aønh ñ e å th ay the á cho th öùc aên tinh th ì se õ co ù h ie äu q u aû toát hô n .
• Baõ ñaäu naønh Baõ ñ aäu n aøn h laø p hu ï ph aåm cuûa ch e á b ie án sö õa ñ aäu n aønh v aø ñ aäu h u û. Baõ ñ aäu n aøn h co ù h aøm löô ïn g ñ aïm
(p ro te in ) tho â cao , m u øi v ò thô m n go n , de ã tieâu ho ùa. Ng ö ô øi ta co ù th e å th ay th e á 1 k g thö ùc aên tinh b aèng 7 k g b aõ ñ aäu n aøn h . Tu y nh ieân , caàn löu y ù laø kh oâng n e ân cho aên b aõ ñ aäu n aønh v ôùi caùc lo aïi th öùc aên chö ùa n h ieàu u reâ ( rô m u û u re â, u re â) v ì b aõ ñ aäu n aøn h co ù ch ö ùa m en p h aân g iaûi u reâ, laøm u reâ p h aân g iaûi nh an h ch o ùn g taïo th aønh löô ïng lôùn NH3 se õ g aây n go ä ño äc ch o bo ø sö õa. To át n h aát kh i ch o aên b aõ ñ aäu n aøn h , ne ân p h aân ch ia th aønh n h ieàu bö õa.
• Xaùc thôm (voû thôm ) Xaùc th ô m laø p hu ï ph aåm cu ûa che á b ie án thô m ño à h o äp . Xaùc thô m co ù h aøm lö ôïng ñ öô øng cao , m u øi
th ô m , d eã tie âu h oùa. Tu y n h ieân , caàn lö u yù laø k h i ch o bo ø aên n h ie àu x aùc th ô m se õ g aây raùt lö ô õi ( d o m e n Bro me lin tron g thô m g aây p h aân hu ûy Pro te in ) v aø m aát caân ñ oái ch aát x ô , ñ aïm . Vì v aäy , ch æ n e ân ch o aên x aùc th ôm h aïn ch eá ( d öô ùi 1 5 kg /bo ø /n g aøy ). Coù the å u û me n v aøo x aùc thô m 2 -3 ng aøy trö ôùc kh i cho aên , x aùc thô m seõ m eàm , me n Brom e lin b ò ph aân g iaûi bô ùt, b oø se õ th ích aên hô n .
• Ræ maät Ræ m aät laø ph uï p h aåm cuûa qu aù trình saûn x u aát ñö ôøn g . Ræ ñ öô øng chö ùa n h ie àu ñö ôøng , k ho aùng , k ích
th ích tín h n go n m ie än g v aø co ù lôïi ch o sö ï h o aït ño än g cu ûa he ä v i sinh v aät d aï coû. Coù the å bo å su ng ræ m aät ñ öô øng tö ø 1 -2 k g /b oø/ng aøy .
2.5. Caùc cheá phaåm sinh hoïc Vie äc aùp d uïng nh öõng th aønh töïu co ân g n gh eä sinh ho ïc v aøo ch aên nu oâi bo ø sö õa ñ aõ ñö ôïc th öïc h ie än töø laâu
taïi caùc n ö ô ùc ch aên nu oâi bo ø söõa ph aùt trie ån . Be ân caïn h caùc ö ùn g du ïng v aøo lón h v öïc sinh saûn , caùc ö ùng d u ïn g tron g v ieäc nu oâi dö ôõng cuõng ñ aõ ñ öô ïc ph aùt trie ån ro än g raõi, ñ aëc b ieät laø caùc che á ph aåm g iu ùp bo ø tie âu h o ùa to át thö ùc aên (taêng tæ le ä tieâu ho ùa), g iu ùp b oø ñ ieàu h o øa th aân nh ieät to át h ôn , g iu ùp taên g n aên g su aát söõa ….
5 3
BST ( Bov in e Som ato tro p in e ) laø mo ät ch aát tie át tö ø thu øy trö ôùc tuy eán y eân . Ke át q u aû ng h ie ân cö ùu cho th aáy BST co ù taùc du ïn g le ân sö ï taêng tieát sö õa. Che á p h aåm n aøy ñ öô ïc to ån g hô ïp v aø sö û du ïng ñ eå k ích th ích taên g sö õa. Hie äu q u aû coù th eå laøm taêng sö õa 15 –2 0 %. Ch eá p h aåm n aøy ñö ôïc tie âm v aøo b oø ô û th ôøi ñ ieåm 6 0 –8 0 ng aøy sau kh i sinh . Kh i ñö ô ïc sö û lyù, bo ø se õ aên nh ie àu hô n v ì v aäy ñe å ñ aït h ieäu qu aû caàn ph aûi cu ng caáp ñ aày ñu û th öùc aên .Tuy n h ie ân , v ie äc söû du ïn g BST phaûi laøm th eo ñu ùn g h öô ùng d aãn , v ì n où co ù the å g aây h ie än tö ô ïn g ch aäm le ân g ioáng . Ch eá p h aåm n aøy ñö ôïc söû d uïn g v ì an to aøn ch o ng öô øi.
Taïi Israe l, n gö ôøi ta ñ aõ ch ö ùn g m in h raèn g kh i bo å su ng mo ät soá lo aïi n aám me n seõ g iu ùp taên g k h aû n aên g ch òu ñ ö ïn g vô ùi ñ ieàu k ie än k h í h aäu n oùng , taên g ño ä ng on m ie än g , tö ø ño ù g iu ùp taên g saûn löô ïn g sö õa. Caùc l o aïi n aám me n n aøy coù n h ieàu tron g caùc lo aïi b aõ m en b aùnh m ì, he øm b ia, he øm rö ô ïu …
Caùc lo aïi e n zym cu õng ñö ôïc sö û d uïng laøm taêng qu aù trìn h tie âu ho aù, taên g q u aù trình h aáp thu caùc d ö ô õn g ch aát tro n g thö ùc aên , g iu ùp taêng h ie äu q u aû sö û du ïn g th ö ùc aên , h aï g iaù th aønh . Hie än n ay taïi Vie ät Nam , tre ân th ò trö ô øng co ù ch e á ph aåm sin h ho ïc Fe e d add NC3 (d o co ân g ty Gia Tö ô øn g saûn x u aát d öïa tre ân co ân g trìn h n gh ie ân cö ùu cuûa Vie än Sin h Ho ïc Nh ie ät ñô ùi v aø Vie än Kho a h o ïc Ky õ thu aät No âng Ng h ieäp Mie àn Nam ) th u oäc d aïn g n aøy . Ng o aøi ra, tro n g ch e á p h aåm n aøy co øn ñö ô ïc bo å sun g caùc v itam in (n h o ùm B v aø ñ aëc b ie ät laø v itam in D) v aø caùc acid am in qu an tro ïng k h aùc. Ng h ieân cö ùu cho th aáy , kh i sö û du ïn g ch aát n aøy ñ aõ co ù caùc taùc d u ïn g nh ö :taêng cöô øng q u aù trìn h tieâu h o aù; k ích th íùch tính n go n m ieäng ; taên g cö ôøng qu aù trìn h h aáp th u caùc d öô õng ch aát ;taên g cö ôøng h aáp th u Canx i tro ng th öùc aên n g aên n gö øa caùc b eänh d o th ieáu Can x i (n h ö soát sö õa, y eáu ch aân ..);taêng cöô øn g caùc h o aït ño äng cuûa caùc En zy m tro ng cô the å bo ø … .Töø ño ù , go ùp p h aàn laøm taêng n aên g su aát söõa, g oùp p h aàn ng aên n gö øa caùc b e än h d o th ie áu v itam in n ho ùm B v aø v itam inD, ñ o àn g thô øi go ùp p h aàn n g aên n gö øa b eänh th ie áu Can x i. 3. CAÙCH THAY THEÁ CAÙC LOAÏI THÖÙC AÊN . Kh i sö û du ïn g caùc th ö ïc lieäu tron g kh aåu p h aàn , n eáu lo aïi th ö ïc lie äu n aøy kh oâng co ù ho aëc k ho ù k ie ám h ay g iaù cao , co ù the å th ay ñ oåi b aèng thö ïc lie äu kh aùc. Ng u ye ân taéc laø k h i th ay ño åi caàn ph aûi th ay ño åi tö ø töø ñ e å traùnh laøm x aùo tro än h eä v i sin h v aät tron g d aï co û.
• Caùc lo aïi co û v o i, coû tö ï nh ie ân , th aân b aép co ù g iaù trò g aàn ng an g n h au , ne ân co ù the å th ay the á ch o n h au .
• 1 k g co û kh o â th ay ñö ôïc 4 -5 k g co û töô i- • 1 k g rô m (kh oâng u û ) th ay ñ öô ïc 2 k g co û töô i • Rô m kh oâ, th aân b aép k ho â, co û kh o â co ù the å th ay the á ch o nh au • 2 k g b aùnh d aàu dö øa b aèng 1 k g b aùn h d aàu p ho ïn g • 1 k g b aùn h d aàu b o ân g v aûi b aèn g 75 0 g b aùn h d aàu p ho än g • 4 ,5 kg he øm b ia th ay th eá 1 k g caùm • 6 k g x aùc m ì th ay the á 1 kg caùm • 7 k g x aùc ñ aäu th ay th e á 1 kg caùm
Giai ñoaïn sau khi sanh ñeán tuaàn thöù 10 , g iai ñ o aïn bo ø cho sö õa cao n h aát . ÔÛ th ô øi ñ ieåm m ôùi san h , b oø caùi th öô øn g co ù ño ä n go n m ie än g th aáp v aø tö ø töø taên g d aàn . Thö ôøng th ì löô ïn g thö ùc aên aên vaøo k ho âng ñ uû cho n hu caàu du y trì v aø nh u caàu saûn xuaát sö õa. Boø se õ hu y ño än g dö ô õn g ch aát , n aên g löô ïn g tö ø cô th eå (10 -15 % troïng löô ïn g ) ñe å saûn x u aát sö õa v aø du y trì caùc ho aït ño än g cô the å, n hön g lö ôïng ñ aïm th ö ôøng k ho ân g ñu û. Vì v aäy , caàn b oå su ng ñ aày ñu û chaát ñ aïm ch aát lö ô ïn g toát , ñ eå d uy trì k h aû n aên g saûn xu aát sö õa cao tron g g iai ñ o aïn n aøy . Ye âu caàu tæ le ä ñ aïm th oâ tro ng k h aåu p h aàn laø 16 –18 % ( tu øy the o n aên g su aát cu ûa b oø sö õa). GIAI ÑOAÏN 2 :
Giai ñoaïn töø tuaàn thöù 11 ñeán thaùng thöù 6, laø g iai ñ o aïn bo ø cho sö õa g iaûm d aàn v aø bo ø co ù the å aên lö ô ïn g thö ùc aên cao n h aát . The å tro ïn g bo ø b aét ñ aàu p hu ïc h o ài ôû th aùng thö ù 4 h ay thö ù 5 sau kh i ñe û. ÔÛ g iai ñ o ïan n aøy , caàn cho bo ø aên ñu û ñ eå saûn löô ïn g sö õa g iaûm ch aäm ( d öô ùi 1 0 % th aùng ). Ye âu caàu tæ le ä ñ aïm th oâ tro n g k h aåu p h aàn laø 14 –1 6 % ( tu øy th eo n aêng su aát cu ûa bo ø söõa) GIAI ÑOAÏN 3 :
Giai ñoaïn töø thaùng thöù 7 ñeán thaùng thöù 10 (cuoái kyø cho söõa ), laø g iai ñ o aïn saûn lö ô ïn g sö õa g iaûm n h anh , löô ïn g thö ùc aên aên v aøo cuõng b aét ñ aàu g iaûm th e o söï p h aùt trie ån cu ûa b aøo th ai (do ñ oä ngo n m ieän g g iaûm ). Yeâu caàu tæ le ä ñ aïm th oâ tro ng kh aåu ph aàn laø 1 2 –1 4 % ( tu øy th eo n aêng su aát cuûa bo ø söõa) GIAI ÑOAÏN 4 :
Giai ñoaïn caïn söõa (khoâ söõa) , k ho aûng 2 th aùng trö ô ùc kh i sanh . Ph öô ng ph aùp caïn sö õa thö ôøng ñ öô ïc aùp d uïng laø taùch b o ø kh oûi ñ aøn , ng ön g cho aên th ö ùc aên tinh , tro n g v o øn g 2 -3 ng aøy ñ aàu ch æ v aét 1 laàn v aø sang ng aøy thö ù tö th ì n gö ng h aún k ho ân g v aét, k eát h ô ïp b ôm kh aùng sin h v aøo b aàu v uù ñe å p ho øn g v ie âm vu ù. Sau k h i caïn söõa, ch o b oø aên th öùc aên tinh trôû laïi 1k g /con /n g aøy . Caàn p h aûi cun g caáp töø 5 -10 k g coû tö ô i (co û v o i h ay co û töï nh ie ân ), rô m aên tö ï d o . Ch uù yù bo å su ng Can x i cho bo ø ñe å traùnh soát söõa sau k h i san h . Mo ät ph öô ng ph aùp ph oøng soát sö õa laø 1 tu aàn trö ôùc k h i san h , ch ích 1 -2 lie àu v itam in D (3 -5 trieäu ñô n v ò/lie àu ) v aø d uy trì tyû leä Canx i cao tron g kh aåu p h aàn ñe å th uù d ö ï trö õ Canx i. Co ù th eå ch ích sin h to á ADE ñ eå traùn h so ùt n h au . Ye âu caàu tæ le ä ñ aïm tho â tron g kh aåu ph aàn laø 12 % ñ eå du y trì h eä v i sinh v aät d aï co û ho aït ñ o än g toát ( tu øy th eo n aêng su aát cu ûa b oø sö õa)
KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOÏAN 1 ( töø ngaøy ñeû ñeán tuaàn thöù 10) (Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)
Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6
Co û vo i (kg ) 15 20 15 20 Rô m uû u re â (kg ) 2 3 2 2 3 Th aân b aép g ie o d aøy (k g ) 10 10 Caùm h oãn hô ïp (kg ) 5 6 2,5 5 6 2,5 Baùn h d aàu p ho ïn g (k g ) 0,8 1,6 1,5 1,6 1,2 Baùn h d aàu b oâng v aûi(k g ) 1,5 1,5
5 5
He øm b ia (kg ) 9 9 Baõ kh o ai m ì (kg ) 12 5 12 5 Baõ ñ aäu (kg ) 8 8 Ræ ñö ôøng (kg ) 2 1 1 2 1 1 Mu o ái (g ) 5 5 5 5 5 5 Ch eá p h aåm NC3 (g ) 100 100 100 100 100 100 To ång k ho ái lö ôïng (k g ) 36,9 30,25 38,65 37,65 32,25 39,85 Giaù tie àn (ñ ) 26.740 30.800 25.160 29.240 32.240 29.360 Gh i ch u ù : Tuøy the o lö ôïng co û sö û d uïng , co ù th e å aùp d u ïn g m oät tro ng so á caùc k h aåu ph aàn ñ eà ng h ò v aø coù th e å th ay th eá caùc th ö ïc lie äu coù g iaù trò tö ô ng ñö ôn g n h au (th e o m uïc 4 .3 ) tu øy the o ñ ie àu k ieän n oâng h oä, g iaù ca û v aø tính saün co ù cu ûa th ö ïc lie äu . Kh aåu ph aàn 1 ,2 coù ñ uû coû, k h aåu p h aàn 3 kh oâng coù coû m aø th ay the á b aèn g th aân b aép g ie o d aøy .
Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6
Co û vo i (kg ) 15 20 15 20 Co û tö ï nh ieân (kg ) Rô m uû u re â (kg ) 2 3 2 3 Th aân b aép g ie o d aøy (k g ) 10 10 Ño ït m ía (kg ) 3 Caùm h oån hô ïp (kg ) 5 6 2,5 5 6 2,5 Baùn h d aàu p ho ïn g (k g ) 0,7 0,8 1,6 Baùn h d aàu b oâng v aûi(k g ) 1,5 1,5 He øm b ia (kg ) 9 9 Baõ kh o ai m ì (kg ) 12 5 12 5 Baõ ñ aäu (kg ) 8 8 Ræ ñö ôøng (kg ) 2 1 2 1 1 Mu o ái (g ) 5 5 5 5 5 5 Ch eá p h aåm NC3 (g ) 100 100 100 100 100 100 To ång k ho ái lö ôïng (k g ) 36,15 31,35 37,65 36,9 32,25 38,65 Giaù tie àn (ñ ) 23.990 29.090 24.160 26.740 32.240 25.160
5 6
KHAÅU PHAÀN ÔÛ GIAI ÑOAÏN 3 (töø thaùng thöù 7 ñeán thaùng thöù 10) (Boø coù theå troïng trung bình 400 kg)
Naêng suaát <15 kg Naêng suaát >15 kg Loaïi thöïc lieäu 1 2 3 4 5 6
Co û vo i (kg ) 20 15 15 20 Co û tö ï nh ieân (kg ) Rô m (kg ) Rô m uû u re â (kg ) 2 2 3 2 3 Th aân b aép g ie o d aøy (k g ) 10 10 Ño ït m ía (kg ) Caùm h oån hô ïp (kg ) 4 5 1,5 5 6 2,5 Baùn h d aàu p ho ïn g (k g ) 0,7 Baùn h d aàu b oâng v aûi(k g ) 1 1,5 He øm b ia (kg ) 7 9 Baõ kh o ai m ì (kg ) 4 12 5 12 5 Baõ ñ aäu (kg ) 6 8 Ró ñö ôøng (kg ) 1 2 2 2 1 Mu o ái (g ) 5 5 5 5 5 5 NC3 (g ) 100 100 100 100 100 100
To ång k ho ái lö ôïng (k g ) 32,15 36,15 34,15 36,15 31,35 37,65 Giaù tie àn (ñ ) 21.590 23.990 16.810 23.990 29.090 24.160 5. KYÕ THUAÄT CHAÊM SOÙC NUOÂI DÖÔÕNG
5.1. Ñoái vôùi beâ Be â caùi laø tö ôn g lai th aøn h co ân g cu ûa n oâng traïi b oø söõa v ì the á no ù caàn ñ öô ïc n uo âi dö ô õn g to át. Nu oâi
d öô õng to át , v eä sin h toát, tie âm p ho øn g ñ aày ñ uû caùc b e änh , ñ òn h k y ø taåy k y ù sin h tru øn g laø y eáu toá q uy eát ñòn h sö ï th aøn h co ân g cu ûa v ie äc n uo âi d öô õn g ch aêm so ùc b eâ.
Kh i b o ø sanh be â, n eân ñe å b oø ñe û töï nh ie ân (trö ø tröô øn g hô ïp th ai lô ùn ph aûi can th ie äp ). Beâ ñ eû ra p h aûi ñ öô ïc lau k ho â, caét ro án , b oùc m aøn g d öô ng b ao q u anh cô th eå . Sau kh i ñ eû, caàn ch o be â b uù n g ay v aø bu ù h e át sö õa ñ aàu tron g 3 -4 ng aøy , sau ño ù ch o be â bu ù b ìn h th ö ôøng . Sö õa ñ aàu coù v ai tro ø raát q u an tro ïng v ì lö ô ïn g ch aát d inh dö ôõng cao v aø ñ aëc b ieät laø h aøm löô ïn g ch aát kh aùng the å raát cao (6 %). Be â ñ öô ïc bu ù sö õa ñ aàu se õ k ho ûe m aïn h , lô ùn nh an h , ñ eà kh aùng toát . Sö õa ñ aàu co øn g iuùp taåy saïch n hö õn g caën b aõ tích tuï tron g ñ öô øn g tie âu h oùa (cö ùt x u ). Caàn ph aûi ch o b e â b uù söõa ñ aàu caøn g sô ùm caøn g toát v ì b e â ch æ co ù kh aû n aên g h aáp th u ch aát k h aùn g the å tron g sö õa ñ aàu tron g v o øn g 3 6 g iô ø sau k h i san h v aø sau ñ où g iaûm n h anh . Sö õa ñ aàu k ho ân g ñ öô ïc ph a v aøo sö õa th öô øn g ñ eå b aùn v ì seõ g aây aûn h h öô ûng ñ eán ch aát lö ôïng sö õa. Coù th e å sö û d uïng sö õa ñ aàu ch o b eâ k h aùc b uù nh aát laø b eâ m aát m eï.
Ñaây laø g iai ño aïn nu oâi be â b aèn g söõa me ï. Ñoái vô ùi b oø caùi Lai Sin d , caàn n uo âi b oø m e ï toát ñe å co ù ñ uû lö ô ïn g söõa ch o be â b aèng caùch ng o aøi th ôøi g ian ch aên th aû n go aøi ño àn g b aõi, caàn bo å sun g coû v aø m oät ít th ö ùc aên tinh taïi chu o àn g . Ke át h ôïp taäp cho b eâ aên . Lö ôïng söõa cu ûa b oø me ï g iaûm d aàn the o th aùn g tu oåi cu ûa be â. Ñe å ñ aùp ö ùn g ye âu caàu ph aùt trieån cu ûa b eâ v aø taïo ñ ieàu k ieän ch o v ie äc cai sö õa caàn taäp ch o be â aên sôùm tö ø lu ùc 7 ng aøy tuo åi ( taïi m o ät soá nö ôùc co ù n g aøn h ch aên n uo âi b oø söõa tie ân tieán n hö Israe l, Nh aät, n gö ôøi ta taäp ch o b e â aên n g ay tö ø n g aøy ñ aàu tieân b aèn g th ö ùc aên taäp aên ch o be â) . Kh i b eâ ñö ôïc 1 tu aàn tu oåi , co ù th eå ph a sö õa v ô ùi ch aát th ay the á sö õa ho aëc th öùc aên tinh ñe å taäp cho be â aên sôùm . Taäp cho be â aên thö ùc aên tin h b aèng caùch d u øn g thö ùc aên h oãn hô ïp tre ùt le ân m ie än g b eâ nh ieàu laàn mo ãi n g aøy . Töø tu aàn thö ù 2 coù the å taäp cho be â laøm q ue n vô ùi co û k ho â . Taäp ch o be â aên sôùm se õ g iu ùp cho v ie äc cai sö õa sô ùm , be â aên ñ öô ïc nh ie àu co û v aø tie âu ho ùa ñ öô ïc rôm co û to át k h i lô ùn . Nuo âi ñ uùng p hö ôn g p h aùp, co ù the å cai sö õa be â ô û 3 th aùng tu o åi (th ay v ì 4 -6 th aùn g tu o åi) v aø tie át k ie äm ñö ôïc mo ät löô ïn g söõa lôùn ( kh oûang 1 00 k g /co n )
Phaûi cho boø aên tuyø theo naêng suaát söõa , tình traïng mang thai, vaø taêng tröôûng cuûa boø . Phöông phaùp phoái hôïp khaåu phaàn ñôn giaûn nhaát laø cho boø aên coû xanh töï do ; boå sung thöùc aên tinh theo coâng thöùc :tính töø kg söõa thöù 6, moãi kg söõa taêng theâm cho aên theâm 0,5 kg thöùc aên hoãn hôïp ; boå sung theâm 1- 2 kg thöùc aên tinh cho nhu caàu mang thai (coù theå thay theá baèng caùc loaïi phuï pheá phaåm ñeå tieát kieäm ); toái cho aên theâm 2-3 kg rôm .Trong tröôøng hôïp thöùc aên thoâ xanh thieáu, söû duïng thöùc aên thoâ khoâ thay theá thì caàn phaûi taêng tæ leä ñaïm trong thöùc aên tinh.
5 8
Tro n g trö ôøng hô ïp aùp du ïn g q uy trình n uo âi b eâ taùch m e ï (k ho ân g ch o be â b uù me ï), b eâ se õ k ho ân g ñö ôïc b uù m e ï trö ïc tie áp m aø h o aøn to aøn ñö ôïc n uo âi d öô õn g chaêm soùc b ôûi ng öô øi ch aên n uo âi. Caùc th u aän lô ïi cuûa qu y trìn h n aøy laø : • Be â ñö ôïc nu oâi dö ôõng m oät caùch k inh te á • Co ù the å b ieát ch ín h x aùc saûn lö ôïng sö õa th öïc teá cuûa bo ø m eï • Co ù the å ch o be â u oáng m oät lö ôïng sö õa ch ín h x aùc cuøng v ô ùi caùc lo ïai th öùc aên kh aùc • Bo ø co ù the å tie áp tu ïc cho sö õa th öô øn g xu ye ân m aø k ho âng caàn söï h ieän d ieän cu ûa b eâ co n • Bo ø m e ï k ho ân g v öô ùn g b aän con dö ôùi ch aân n o ù seõ m au ch oùng ho øa nh aäp vô ùi ñ aøn v aø m au cho ùn g le ân
g io án g v aø sinh saûn laïi.
Th o ân g thö ô øn g sö õa ñ aàu se õ chu ye ån th aøn h söõa thöô øng v aøo 3 -4 ng aøy sau kh i ñe û. Vaøo n g aøy th ö ù 4 h o aëc 5 löô ïn g sö õa ch o b eâ uo án g coù th eå taêng d aàn le ân 5 kg /ng aøy . Qu i trình nu oâi d öô õn g b eâ ñö ô ïc aùp d uïn g n hö sau :
Be â raát n h aïy caûm v ô ùi tyû le ä be ùo co ù tro ng sö õa (b aát ky ø th öùc u o án g th ay th eá sö õa n aøo cu õng p h aûi co ù tyû le ä b e ùo tron g k ho ûang 2 ,5 de án 3 %). Vì tyû leä be ùo tro ng sö õa raát kh aùc n h au tro ng su o át th ôøi g ian v aét söõa (be ùo th aáp tro ng caùc tia sö õa ñ aàu v aø ty û leä b eùo cao h ôn v aøo cu oái lu cù v aét söõa). Vì v aäy , ch u ùng ta n e ân v aét sö õa x on g roài m ôùi ch o b eâ uo áng . Ñie àu n aøy cu õn g g iu ùp ch u ùn g ta traùn h ñ öô ïc tình traïn g th aát th öô øn g cuûa ty û leä b e ùo tro ng sö õa cho b eâ u oáng . Khoâng bao giôø cho beâ uoáng söõa coù hoøa chung vôùi nöôùc.
Tro n g g iai ñ oïan sau kh i cai sö õa, caàn ch aêm so ùc be â to át , v ì ñ aây laø g iai ñ o aïn kh uûng k ho aûng cu ûa b eâ d o ô û g iai ñ o aïn chu ye ån ch eá ño ä n uo âi d öô õn g tö ø söõa m e ï san g th öùc aên tho â x anh . Caàn ñ aûm b aûo so á löô ïng v aø ch aát lö ôïng thö ùc aên cho be â ñe å chu ùn g kh oâng b ò co øi co ïc, be än h taät aûnh h öô ûn g ñ eán g iai ño aïn sau . Ng o aøi thô øi g ian ch aên th aû ng o aøi ño àn g , caàn b oå su ng th öùc aên tinh coù ch aát löô ïn g cao .
5.1.1. Söï phaùt trieån cuûa beâ vaø boø tô Kh i m oät be â co n co ù k ho ái lö ôïng lö ôïng tre ân 4 0 kg ñö ô ïc n uo âi d öô õn g vô ùi k h aåu p h aàn sö õa n gu ye ân töï
d o th ì n o ù co ù the å taên g tro ïn g ñö ôïc 0 ,9 kg /ng aøy . Tu y n h ie ân cuõng kh oâng n eân nu o âi be â qu aù m aäp , seõ aûn h h öô ûng ñe án söï p h aùt d uïc cu ûa b e â. Vì v aäy , caàn ch o aên ñ uùng m öùc ñ e å b eâ ñ aït taêng tro ïn g the o y eâu caàu .. Th am kh aûo b aûn g d öô ùi ñ aây ñe å ñ aùn h g iaù laø b eâ coù n uo âi q u aù m aäp h ay k ho ân g . Ne áu q u aù m aäp h ay q u aù o ám caàn ñ ie àu ch ænh k h aåu p h aàn .
PHAÙT TRIEÅN CUÛA BEÂ HOLSTEIN FRIESIAN THUAÀN QUA CAÙC THAÙNG TUOÅI (tham khaûo cho beâ lai höôùng söõa)
Thaùng tuoåi
(xaáp xæ) Theå troïng
(kg) Voøng ngöïc
(cm) Thaùng tuoåi Theå troïng
(kg) Voøng ngöïc
(cm) 3 th aùn g 1 00 1 05 1 5 th aùng 3 50 1 62 5 th aùn g 1 50 1 19 1 7 th aùng 4 00 1 69 8 th aùn g 2 00 1 32 2 0 th aùng 4 50 1 75 1 0 th aùn g 2 50 1 43 2 2 th aùng 4 90 1 80 1 2 th aùng 2 90 1 51 2 4 th aùng 5 25 1 85 Gh i ch uù : Caùc be â lai HF ñ aït 7 0 –8 0 % k ho ái löô ïng th am kh aûo tre ân ñ aây , laø ñ aït y e âu caàu .
5.1.2. Trui söøng cho beâ Ñe å ñ aûm b aûo an toøan cho g ia suùc v aø n gö ôøi ch aên n uo âi, n e ân tru i söøng cho be â co n .Tho ân g thö ô øn g
v ie äc tru i sö øn g n e ân ñö ô ïc tie án h aøn h kh i g ia su ùc co øn n h oû v ì v aäy ng öô øi ta co øn go ïi n où laø “k ho âng ch o söøn g m o ïc”. Ne áu tru i sö øng ho aëc cö a sö øn g ôû g iai ñ o aïn b o ø lôùn ,seõ laâu laøn h h ôn v aø d eã b ò stre ss laøm g iaûm sö õa, g iaûm taêng tro ïn g . Tro ng ñ ieàu k ie än ch aên nuo âi n oâng ho ä, kh oâng co ù d uïng cu ï ch uy eân du øn g , co ù th e å d u øn g mo ät oáng n öô ùc ∅21 d aøi 1 m eùt, nu ng n oùng ño û, ñ eå tru i sö øng cho b eâ. Tu øy thu oäc v aøo ñ oä d aøy cu ûa d a g o ác söøng ta co ù th e å tru i töø 5 ñ eán 2 0 g iaây . Ph aûi laøm p h oûng p h aàn dö ô ùi d a ñ e å taïo th aøn h m oät v oøng p ho ûng , laøm ch o m aùu k ho ân g th eå ñ eán n uo âi dö ôõng mo â söøng ñö ôïc nö õa. Veát thö ôn g toát co ù m aøu n aâu v aø k ho â. Sau ñ o ù ve át thö ôn g ph aûi ñ öô ïc saùt tru øn g ñe å ng öøa nh ieãm tru øn g .
5.1.3. Ñaùnh soá hieäu cho be To át nh aát ta n eân laäp soá h ie äu ch o b eâ ng ay k h i coøn n ho û (tro ng g iai ñ o ïan bu ù sö õa ). Co ù the å chu ïp
h ìn h , v eõ caùc ñ aëc ñ ie åm n h aän d aïn g tron g ph ieáu theo d oõi ñ aøn v aø th eo d oõi caù th e å, ñ aùn h so á tai;, ñ e o vo øn g so á ô û co å… .Tro ng ñ ie àu k ie än h ie än n ay taïi Vie ät Nam , th ích hô ïp n h aát laø söû du ïn g b ieän p h aùp ñ eo v o øn g so á (k h aéc so á h ieäu tre ân m oät m ieáng n hö ïa) roài ñ eo ô û co å h o aëc ñ eo b aûng so á tai.
5.1.4. Loaïi boû vuù thöøa ( vuù ñeo ) Mo ät so á b eâ sinh ra co ù nh ie àu h ôn 4 vu ù. Caùc v uù thö øa n aøy se õ laøm m aát ve õ ñ eïp cu ûa b aàu v uù v aø seõ
g aây caûn trô û k h i v aét sö õa (n h aát laø k h i v aét söõa b aèng m aùy ). Caùc v u ù thö øa n aøy p h aûi ñö ôïc lo aïi b o û k h i b e â ñ öô ïc 1 ñe án 2 th aùn g tu oåi. Ye âu caàu th uù y can th ie äp , lo aïi bo û b aèn g tie åu p h aãu .: x aùc ñ ònh ñ uùng v u ù thö øa , saùt tru øn g ,g aây te â cu ïc b oä ro ài du øn g ke ùo caét b o û.
6 0
5.2. Ñoái vôùi boø tô haäu bò ÔÛ g iai ño aïn n aøy , b o ø ñ aõ söû d uïng toát th ö ùc aên th oâ x an h n eân thö ùc aên chu û y eáu ch o g iai ño aïn n aøy laø th oâ
x an h . Caàn taïo ñ ie àu k ieän cho b oø sö û du ïn g thö ùc aên th o â x an h nh ieàu nh aát. Ng o aøi v ieäc ch aên th aû, co ù th eå x öû d u ïn g th öùc aên u û chu a, uû x anh , co û kh o â, rô m u û v aø caùc lo aïi p hu ï p he á p h aåm kh aùc (caùc lo aïi k ho â d aàu , taûn g lie ám u re â- ræ m aät) cho b oø aên
Dö ïa v aøo n hu caàu cu ûa bo ø v aø kh aû n aêng cu ng caáp th ö ùc aên tre ân ño àn g coû ñe å coù ke á ho aïch b oå sun g th ö ùc aên taïi ch uo àn g . Neáu th öùc aên tho â x an h b ò h aïn ch e á ,caàn b oå su ng thö ùc aên taïi chu oàng : 10 -1 5 kg co û x an h ; ho aëc 3 -5 kg rô m u û 4 % u re â; ho aëc 1 00 g taûng lie ám 1 0 % u re â. Haøm löô ïn g p ro te in th oâ tro ng k haåu p h aàn ñ aït k ho ûan g 1 2 % .Coù th e å th ay th eá 1 ,5 k g thö ùc aên tin h ho ãn hô ïp / con / ng aøy b aèn g 1 ,5 kg h aït bo ân g + 1 ,5 k g ræ m aät/co n /ng aøy .
Bo ø tô th öô øn g ñ oäng du ïc laàn ñ aàu v aøo 1 2 –1 3 th aùng tu oåi ( ñ aït troïng löô ïn g töø 40 –50 % tro ïn g lö ôïng b o ø caùi trö ô ûn g th aøn h ) Tuy n h ie ân ch æ ne ân p ho ái g io án g cho b o ø tô lu ùc 14 th aùng tuo åi, k h i ñ aït k ho ái lö ôïn g tre ân 22 0 kg ( 6 0 % tro ïn g löô ïn g bo ø caùi trö ô ûng th aøn h ) v aø th aønh thu ïc sin h du ïc ho øan ch ænh . Bo ø tô k ho âng n e ân nu oâi q u aù m aäp ho aëc q u aù oám . Kh aåu p h aàn ch o aên ch ín h laø th öùc aên th o â ( co û & rôm ) v aø p hu ï ph e á p h aåm .
Tro n g g iai ñ oïan m ang th ai , b o ø tô caàn ñö ôïc n uo âi d öô õng to át v ì no ù se õ aûnh hö ô ûn g ñ eán kh aû n aên g saûn x u aát cu ûa bo ø sau n aøy . Töø th aùng m ang th ai th öù 4 caàn ch o b oø aên the âm th öùc aên tin h ( b aèn g 0 ,8 - 1 % tro ïng lö ôïng cô th eå, v í d uï bo ø n aën g 30 0 k g cho aên k h oûan g 2 ,4 –3 kg thö ùc aên tin h ). Ng o aøi ra, ñ o ái v ô ùi b o ø tô caàn ch o aên tö ø 0 ,5 – 1 k g thö ùc aên tin h ñe å cho n hu caàu ph aùt trieån cu ûa b oø . Trö ô ùc k h i san h 1 -2 th aùng , b oø caàn ñ ö ôïc laøm q ue n v ô ùi ng öô øi v aét söõa b aèn g caùch taém ch aûi, ch aêm so ùc , xo a bo ùp b aàu vu ù v aø th ao taùc ch u aån b ò v aét sö õa mo ãi n g aøy .
5.3. Ñoái vôùi boø caùi ñang cho söõa Bo ø caàn cho aên th eo ñ uùng tieâu ch u aån kh aåu ph aàn aên p hu ø h ôïp vô ùi n aên g su aát söõa v aø the o chu k y ø cho
sö õa, to ùm taét n hö sau : • Tro n g 2 -3 th aùn g ñ aàu ( töø kh i sinh ñe án lu ùc ñ aït ñ æn h sö õa cao n h aát ) bo ø caàn ñ öô ïc ch o aên ñu û lö ô ïn g
th ö ùc aên tinh ( 1 -1 ,5 % troïng löô ïn g cô the å . v í du ï b o ø n aën g 40 0 k g ch o aên k ho ûang 4 –6 kg thö ùc aên tin h ).Th öùc aên th o â ch ie ám tì leä th aáp (50 % kh aåu p h aàn ) n hö ng ch aát lö ô ïn g ph aûi cao . Haøm lö ôïng Pro te in tho â tro ng kh aåu p h aàn ph aûi ñ aït tö ø 16 –18 %. Kh i ch o aên lö ô ïn g th öùc aên h o ãn hô ïp qu aù cao ( 9 k g /con /n g aøy ) se õ g aây ro ái lo ïan tie âu h oùa v aø m oät so á b eänh kh aùc. Haøm lö ô ïn g ñ aïm th oâ tron g k h aåu p h aàn p h aûi ñ aït tö ø 16 -1 8 %.
• Tro n g g iai ñ o aïn g iö õa chu ky ø ch o sö õa, luùc n aøy löô ïng sö õa ñ aõ g iaûm d aàn . Ne ân taên g d aàn lö ôïng th öùc aên tho â x an h ( le ân 60 - 65 % ) v aø g iaûm löô ïn g th öùc aên tin h . Haøm löô ïng ñ aïm th oâ tron g k h aåu ph aàn p h aûi ñ aït tö ø 14 -1 6 %.
• Tro n g g iai ño ïan cu oái k yø cho sö õa , thö ùc aên tho â x an h ch ie ám tæ le ä ch ính tron g kh aåu ph aàn ( 75 – 8 5 % ). Haøm lö ô ïn g ñ aïm tho â tro ng kh aåu p h aàn p h aûi ñ aït tö ø 12 -14 %.Boø thö ô øn g ñ oäng du ïc laïi sau kh i san h tö ø 3 5 –6 0 ng aøy . Tuy n h ie ân ch æ p ho ái g io áng cho b oø 5 0 -6 0 ng aøy sau k h i san h , k h i cô qu an sin h d uïc b o ø caùi ñ aõ ho ài ph uïc h o aøn to aøn v aø ph oái g io án g luùc n aøy tæ le ä ñ aäu th ai se õ cao . Bo ø caàn v aän ñ oäng , taém n aéng ñ e å taêng cöô øn g h aáp th u Can x i, traùn h nh öõng b e än h ve à xö ôn g . 5.4. Ñoái vôùi boø caùi caïn söõa Bo ø trö ôùc k h i san h tö ø 60 n g aøy caàn p h aûi ñ öô ïc caïn sö õa ñ e å ñ aûm b aûo sö ùc k ho ûe cho bo ø me ï v aø th ai,
ñ aûm b aûo sö ï ho ài p hu ïc cu ûa tu ye án vu ù ñe å sin h co n toát v aø co ù n aêng su aát cao ôû lö ùa k eá tieáp .
6 1
Ñe å traùnh bo ø b ò v ie âm vu ù v aø ñ aûm b aûo n aêng su aát sö õa ôû ch u ky ø k e á tie áp , caàn aùp du ïn g b ieän ph aùp caïn sö õa tö ø tö ø b aèng caùch g iaûm lö ô ïn g thö ùc aên v aø n öô ùc uo án g , th ay ñ o ài ch uo àn g v aø ng öô øi v aét sö õa, g iaûm so á laàn v aét söõa.Tu aàn leã ñ aàu g iaûm so á laàn v aét sö õa tö ø 2 laàn x uo án g 1 laàn . Tu aàn le ã tie áp 2 n g aøy v aét söõa 1 laàn v aø sau cuøng th i n gö ng h aún .
CHÖÔ NG V : CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE BOØ SÖÕA
Taém chaûi, vaän ñoäng, taém naéng laø nhöõng bieän phaùp chaêm soùc cô baûn giuùp cho boø thoaûi maùi, maïnh khoûe, taêng naêng suaát. Caàn phaûi caïn söõa cho boø tröôùc khi sinh 60 ngaøy ñeå tuyeán vuù hoài phuïc vaø ñaûm baûo söùc khoûe cho boø caùi, cho baøo thai vaø ñaït naêng söùc cao ôû löùa keá tieáp.
62
6 gi 8 gi 10 gi 12 gi 14 gi 1 6 gi 18 gi
THÔØI GIAN BIEÅU CHAÊM SOÙC ÑAØN BOØ SÖÕA HAÈNG NGAØY
7.1.4. Chi phí thöùc aên Chi phí thöùc aên cho moät boø caùi sinh saûn , naêng suaát söõa khoaûng 12 kg söõa ngaøy, haèng naêm vaøo khoaûng 6.000.000 ñ (6 trieäu).
Chi phí thöùc aên thöôøng chieám khoaûng 50 % toång chi phí. 7.1.5. Chi phí gieo tinh & Thuù y Chi phí thuù y, gieo tinh cho moät boø caùi sinh saûn vaøo khoaûng 300.000 ñ/con/naêm. Chi phí naøy thöôøng chieám khoaûng 4 % toång
chi phí 7.1.6. Chi phí nhaân coâng &Chi phí ñieän nöôùc Chi phí nhaân coâng , ñieän nöôùc… thöôøng chieám khoaûng 8 % toång chi phí. 7.1.7. Chi phí ngaân haøng Chi phí ngaân haøng (laõi suaát ) thöôøng chieám khoaûng 8 % toång chi phí.
• 1 kg coû khoâ thay ñöôïc 4-5 kg coû töôi- • 1 kg rôm (khoâng uû ) thay ñöôïc 2 kg coû töôi • Rôm khoâ, thaân baép khoâ, coû khoâ coù theå thay theá cho nhau • 2 kg baùnh daàu döøa baèng 1 kg baùnh daàu phoïng • 1 kg baùnh daàu boâng vaûi baèng 750 g baùnh daàu phoäng • 4,5 kg heøm bia thay theá 1 kg caùm • 6 kg xaùc mì thay theá 1 kg caùm • 7 kg xaùc ñaäu thay theá 1 kg caùm