CHIẾN CÔNG TREO CỜ ĐỎ TRÊN ĐỈNH THÁP RÙA NĂM 1948

1.BI CANH LICH S GIAI OAN 1945-1954I. TNH HNH VIT NAM SAU CHIN TRANH TH GII LN II

1. Nhng thun li v kh khn ca nn kinh t - x hi v qu trnh cng c xy dng chnh quyn mi sau Cch Mng Thng Tm

Sau Cch Mng Thng Tm, nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha cng lc phi i ph vi mun vn kh khn phc tp. Nn kinh t t nc sau gn mt th k b ch ngha thc dn km hm v phi phc v chin tranh quc, tr nn x xc tiu iu. ng rung hoang ha, thin tai lin min lm cho nng nghip mt ma lin tc. Cng nghip, tiu th cng nghip b nh n, hng ha khan him, giao thng ch tc, ti chnh trng rng Nn tht nghip gia tng c thnh th v nng thn, c bit l nn i Bc B, Bc Trung B tip tc e da hng triu ngi. t nc c hn 90% dn s m ch, t nn x hi lan trn, i sng vt cht v tinh thn ca ngi dn v cng thp km. Ci i v ci dt tch t t bao nm ang km hm c dn tc va ginh c chnh quyn v tay nhn dn. Nn Dn Ch Cng Ha Vit Nam ang rt cn iu kin ha bnh cng c xy dng. vy th trong gic ngoi li ang c mt khp ni trn t nc. Lc lng ng minh gm hng chc vn qun ko vo Vit Nam ngay khi cuc Tng khi ngha ca nhn dn ta va ginh c thng li. - phi Bc, c M cho php, 20 vn qun Tng trn sang vi danh ngha qun ng minh vo gii gip pht xt Nht, nhng chng li nui d tm tiu dit ng Cng Sn ng Dng, ph tan Vit Minh v lt chnh ph H Ch Minh.- pha Nam qun Anh cng sm bc l gip Php lp li ch thuc a trn bn o ng Dng. - Qun Nht trc khi buc phi ri khi ng Dng cng ra sc phc th cch mng Vit Nam. - Qun Php tranh th tng cng lc lng v nh chim m rng a bn xm lc trc khi qun ng minh rt khi ng Dng.- Li dng vng vy quc ang rnh rp cch mng, bn phn ng trong nc ni ln hoc t bn ngoi ko v hot ng gy ri, ph hoi, nht l bn phn dn hi nc trong t chc Vit Nam Quc Dn ng (Vit Quc) v Vit Nam Cch Mng ng (Vit Cch).

=> Th trong gic ngoi cng xut hin vi nhiu b mt v nhiu mu m th an khc nhau, nhng nu c chung mt mc tiu l bp cht Chnh quyn cch mng cn non tr Vit Nam Dn Ch Cng Ha, th tiu cuc Cch mng gii phng do ng Cng Sn ng Dng ang t chc lnh o.

Nhng kh khn phc tp v kinh t x hi cng vi nn th trong gic ngoi p n, gy p lc ln i vi nn dn ch cng ha cn trng nc. Vn mnh ca dn tc ang ng trc th thch nghim trng khc no ngn cn treo si tc. S la chn ch c th l hoc tip tc con ng cch mng hoc u hng. Tuy lc y khng ai chn con ng th hai, nhng phi tip tc con ng cch mng nh th no a con thuyn Cch mng Vit Nam ra khi thc ghnh?

Ngy 3/9/1945, ngay sau khi mng c lp Ch tch H Ch Minh ngh thc hin 6 bin php cp bch: pht ng phong tro tng gia sn xut v m lc quyn cu i, m phong tro chng nn m ch, t chc ngay cuc tng tuyn c t do dn ch, m phong tro gio dc cn kim lim chnh, bi tr h bi, b ngay 3 th thu v nhn o (thu thn, thu ch, thu ) v cm ht thuc phin, tuyn b t do tn ngng, lng gio on kt. y va l n tn cng u tin ca chnh quyn mi, va l chnh sch kinh t x hi u tin ca ch Dn Ch Cng Ha Vit Nam. Lng tin ca chnh quyn cch mng i vi nhn dn khi dy tnh nhn i, lng i quc ca hng triu ng bo. T hng lot sc lnh ca chnh ph, ch trng ca ng v Mt Trn Vit Minh c nhanh chng thi hnh, bin thnh hnh ng cch mng thit thc. Vic chng gic i v gic dt phc hi nn kinh t t nc thu c nhng kt qu ban u kh quan: cc cuc Lc quyn cu i. Tun l vng c t chc khp ni; ton dn tng gia sn xut v Chnh quyn cch mng cch a phng chia li rung cng, tm gai tm cp rung hoang ha v rung vng ch cho ngi thiu rung; ch ngy lm 8 gi c p dng, quan h ch th c quy nh li; ng tin Vit Nam (tin c H) c pht hnh, qu m ph Quc phng c thnh lp; phong tro Bnh dn hc v c pht ng li cun hng triu ngi hiu hc mun thot nn m ch; ma khai trng u tin ca tui tr nc Vit Nam mi c t chc ngay sau ngy mng c lp; ting Vit c quy nh s dng lm ngn ng chnh thc trong ging dy, hc tp v trong cc hot ng chnh tr x hi; cuc vn ng xy dng np sng mi i sng vn ha mi dy ln c thnh th v nng thn Bao cng vic tht b bn nhng mi ngi hm h thc hin, vi thc lm ch vn mnh ca mnh trn mt t nc c t do c lp. Vic xy dng mt nh nc php quyn cng c t chc kh sm. Ngy 6/1/1946 cuc Tng tuyn c t do u tin trong lch s dn tc c tin hnh trn phm vi c nc. Nhiu ni c 100% c tri i bu: H Ch tch trng c H Ni vi s phiu bu cao nht (98,4%); c Nam B c 42 cn b hy sinh cho thng li ca cuc bu c. Ngy 2/3/1946 Quc hi kha I hp phin u tin. Quc hi giao cho C H Ch Minh lp chnh ph mi. Bn Hin php u tin ca nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha c thng qua ti k hp th II Quc hi kha 1 (t ngy 28 /10 n 8/11/1946). cc a phng, cuc bu c Hi ng nhn dn cc cp cng c t chc. T y mt h thng chnh quyn hp hin, hp php c kin ton t trung ng n a phng. Gia hai k hp Quc hi kha 1, Vit Nam c tn ti mt chnh ph Lin hip; nhng s lin hip y thiu nhiu c s chnh tr v x hi tn ti n u thng 11/1946, Chnh ph Lin hip hon ton tan v. Mt nh nc ca dn, do dn v v dn tr li trong sch vi uy tn ngy mt cao, ton tm, ton cho dn tc. Trong nm 1946 nhiu hot ng chnh tr x hi c tin hnh tng cng thc lc cch mng. Cc Hi Cu Quc, thnh vin ca Mt Trn Vit Minh c pht trin nhanh chng, thng 5/1946 Mt Trn Lin Vit c thnh lp. Thng 7/1946 ng X Hi Vit Nam ra i. Tng Lin on Lao ng Vit Nam v sau Hi Lin Hip Ph N Vit Nam ra i. Thng 11/1946 i hi Vn ha ton quc ln th nht c triu tp Ch trong vng 1 nm sau Cch Mng Thng Tm thnh cng, cc t chc ng phi yu nc, cc on th qun chng nhn dn c tp hp thng nht di ngn c cch mng ca ng Cng Sn v Chnh ph H Ch Minh, tt c u hng n mt mc tiu chung: xy dng nn ha bnh dn ch Vit Nam, kin thit c lp t do cho dn tc.

2. Va chng th trong gic ngoi, va chun b cho cuc chin tranh khng trnh khi

Cha bao gi trong lch s dn tc, t nc c nhiu loi k th nh lc ny v cng cha bao gi ta phi tung ra cng lc nhiu ngn ngh tr tu nh th chng th trong gic ngoi. Hng lot cc i sch va linh hot mm do va cng quyt cng rn c ng dng t thng 8/1945 n cui nm 1946. i vi qun Nht, trc khi chng b gii gip ra khi ng Dng, ta ginh ly chnh quyn t tay chng; sau tu theo thi ca chng hoc l to thun li cho chng v nc hoc dng hnh ng cng ch vi chng. i vi qun ng minh Anh lc u ta n tip thn thin, nhng khi h gip Php nh chim Nam B th ta ct lc phn i v c hnh ng kin quyt. i vi qun Tng c rt nhiu tham vng chnh tr thm c, ta va thc hin nhn nhng c nguyn tc i vi chng, va c hnh ng kin quyt vi bn tay sai ca chng. Khi Tng v Php gin xp vi nhau a quan Php ra Bc, ta li tp trung vo vic ui nhanh qun Tng v nc. i vi qun Php ang c d tm lp li ch thuc a, ta nh ph u chng Nam B, sau ha hon vi chng tranh th thi gian chun b cho mt cuc chin tranh khng th trnh khi. i vi bn tay sai thn quc, ta va tranh th phn ha, c lp chng, va c hnh ng kin quyt, vch mt chng, trn p chng. n cui thng 12/1946 v c bn nhng m mu thm c ca k th i vi Cch mng Vit Nam u khng thc hin c; cc loi th trong gic ngoi b loi dn ch cn li mt mnh thc dn Php i chi vi Vit Nam. Tuy qun xm lc Php chim hu ht Nam B v nhiu ni Lo, Campuchia, chng li c mt Sn La, Lai Chu. Vi Hip c Php - Tng Trng Khnh ngy 28/2/1946, qun Php c hp php ha vic em qun vo Bc B v Bc Trung B. Cuc chin tranh Php - Vit hg trc nguy c bng n trn phm vi ton quc vo u thng 3/1946.

nh hay ha? Da hn vo s ng h ca nhn dn i vi chnh ph, bng nhy bn chnh tr v ti mu lc ca Ch tch H Ch Minh, Vit Nam Dn Ch Cng Ha chn vic tm ha hon vi Php nhm tranh th ha bnh chun b thm cho mt cuc chin tranh kh trnh khi.

Ngy 6/3/1946 bn Hip nh S B gia Vit Nam v Php c k kt, Vit Nam ng cho 15.000 qun Php ra Bc thay qun Tng v Php phi m m phn vi Vit Nam Dn Ch Cng Ha bng cch hp php ha s chim ng ca k th min Bc, Chnh ph H Ch Minh chp nhn mt bc li c th thc hin c nhng bc tin mi v cng quan trng. Ngy 24/3/1946 Cao y Php ng Dng DArgenlieur mi Ch tch H Ch Minh m thoi Vnh H Long. T ngy 19/4 n ngy 10/5/1946 m phn tr b Vit - Php Lt, sau t ngy 16/7 n 14/9/1946 m phn chnh thc Vit - Php Pontainebleau v k bn Tm c mi. Ngy 16/4/1946 phi on Quc hi Vit Nam Dn Ch Cng Ha do Phm Vn ng dn u sang thm Quc hi Php ngy 31/5/1946 Ch tch H Ch Minh vi t cch thng khch ca nc Php sang thm chnh ph v nhn dn Php. Nhng hot ng ngoi giao ca on quc hi Vit Nam v Ch tch H Ch Minh Php cng vi vic k bn Tm c Php - Vit, c ngh to ln v chnh tr. N gp phn lm cho d lun trong v ngoi nc, trc ht l Php thy r thin ch ha bnh ca Vit Nam Dn Ch Cng Ha, nguyn t do c lp v thc s khng mun chin tranh ca nc Vit Nam mi. Vi nhng m mu kin quyt nh chim Vit Nam v lp li ch thuc a, thc dn Php tm mi cch tr hon cuc m phn, ph hot mi iu h k kt. T cui nm 1946 thc dn Php ro rit chun b cho mt cuc v trang xm lc trn ton ci ng Dng, chng m mu tin hnh nh p ta H Ni buc chnh ph H Ch Minh phi u hng. Ngy 20/11/1946 qun Php nh Hi Phng v Lng Sn. u thng 12/1946 Php cho thm qun vo Nng v lin tc khiu khch ta H Ni. Ngy 16/12/1946 DArgenlieur i khi phc li Hip c nm 1883 v 1884 trong lc Valuy trin khai k hoch nh chim Bc B. Ngy 17/12/1946 qun Php tn st ng bo ta H Ni. Ngy 18 v sng 19/12/1946 Php a ra 3 ti hu th i ta phi u hng Thc dn Php chn con ng chin tranh vi Vit Nam Dn Ch Cng Ha. Nh vy, 16 thng sau ngy Cch Mng Cch Mng Thng Thnh cng, kh khn phc tp ca tnh hnh t nc tng nh khng th vt qua c, cn chin tranh vn khng trnh khi. Ch tch H Ch Minh ch r thc cht ca tnh trng y chng ta mun ho bnh, chng ta nhn nhng, nhng cng nhn nhng thc dn dn Php cng ln ti v chng quyt tm cp nc ta mt ln na. cng chnh l l do chnh ng nht nhn dn ta bc vo cuc khng chin trng k.

II. KHNG CHIN TON QUC BNG N V QU TRNH PHT TRIN CA CUC KHNG CHIN KIN QUC (1946 - 1953)

1. Khng chin ton quc bng n

Chnh ph H Ch Minh t ngay sau ngy ginh c c lp thc c m mu chin tranh ca thc dn Php ng Dng. V th cuc chun b cho cuc khng chin bo v thnh qu Cch Mng Thng Tm c tin hnh song vi vic cng c xy dng chnh quyn mi. Nam B sau ngy 23/9/1945 vic xy dng lc lng mi mt c thc hin khn trng. X y Nam B hp nht ngy 15/10/1945 t cc nhm Tin Phong vGii Phng c cng c n gia nm 1946 thnh lp X y lm thi mi. y ban hnh chnh Nam B chuyn thnh y ban khng chin Nam B. Cc cn c a hnh ng Nam B, ng Thp Mi, U Minh, khu 7 xy sng 16 chi i v trang v nhiu Ban cng tc, i Cm t, Cng an xung phong. Khu 8 v khu 9 ra sc xy dng b i du kch cng c cc n v chin u c. Chin tranh du kch t gia nm 1946 tr i lan rng khp Nam B v Trung B, Trung Trung B, Ty Nguyn. Ti Bc B ta tranh th xy dng lc lng cho c nc. T cui nm 1945 n u nm 1946 c thm 50.000 thanh nin u qun. Cc chi i Nam Tin c hnh thnh v i vo chin trng, cc a phng u xy dng lc lng dn qun du kch. y ban khng chin ton quc c thnh lp, sau c i thnh Qun s y vin hi. Cc c quan B quc phng v qun y trung ng c thnh lp. Cc trng qun s, trng v b Bc Sn. Sn Ty, Qung Ngi khn trng o to cn b qun s. C nc chia thnh 12 chin khu. n cui nm 1946 ta c lc lng 12.000 b i chnh qui, hng chc vn qun a phng c trin khai khp ni v sn sng chin u. Cc phng n tc chin c xy dng. ng thi Bc B ta ln lt trng tr bn phn ng. Ngy 12/7/1946 ta khm ph v p tan m mu o chnh ca bn Quc Dn ng. Thng 11/1946 ta gii phng cc tnh trung du, thng du khi ch chim ng ca bn Tng v tay sai Thng 12/1946 khi cuc chin tranh nht quyt s xy ra, c Vit Nam Dn Ch Cng Ha v thc dn Php u sn sng hnh ng. Php d tnh bng lc lng c s nh chp nhong vo cc c quan u no ca ta H Ni, tiu dit b i Vit Minh, nh chim cc thnh ph ln, buc chnh ph H Ch Minh u hng v kt thc chin tranh. Qun xm lc Php y ta vo tnh hung phi i ph vi nhng hnh ng khiu khch gy hn ca chng v hn ti hu th i ta u hng. Nhng cui cng chng li b bt ng trc cuc khng chin.

Lc 20 gi ngy 19/12/1946 lnh ton quc khng chin pht i H Ni pho binh th n i bc vo cc v tr chim ng ca ch, chin ly dng ln, loa pht thanh ku ln li ku gi Th hi sinh tt c ch khng chiu lam n l

Hi ng bo ton quc! Chng ta mun ha bnh, chng ta phi nhn nhng. Nhng chng ta cng nhn nhng, thc dn Php cng ln ti, v chng mun cp nc ta ln na! Khng! Chng ta th hy sinh tt c, ch nht nh khng chu mt nc, nht nh khng chu lm n l. Hi ng bo, Chng ta phi ng ln! Bt k n ng, n b, bt k ngi gi, ngi tr, khng phn bit ng phi, tn gio, dn tc. H l ngi Vit Nam th phi ng ln nh thc dn Php cu t quc, ai c sng dng sng, ai c gm dng gm, khng c gm th dng cuc, thung, gy gc. Ai cng phi ra sc chng thc dn Php cu nc. Hi anh em binh s, t v, dn qun! Gi cu nc n. Ta phi hy sinh n git mu cui cng gi gn t nc. D phi gian lao khng chin, nhng vi mt lng kin quyt hy sinh, thng li nht nh v dn tc ta! Vit Nam c lp v thng nht mun nm ! khng chin thng li mun nm. H Ni ngy 19/12/1946. H Ch Minh

Cuc chin u 60 ngy n t 19/12/1946 n 17/2/1947 th H Ni din ra tht ho hng nh thu no gia thnh H Ni nm 1873 v nm 1882. Lch s hin i ca Th H Ni ghi gi nhng hnh nh tht cm ng: chnh tr vin i i L Gia nh p bom dit c tiu i ch trc thm Bc B Ph, trung i trng Trn Thnh m bom ba cng lao vo xe tng ch Ch Hm. i t v Bu in thnh ph chin u n ngi cui cng bn b H Gm Qun Php thuc s on b binh thit gip s 2 phn kch quyt lit nhng qun dn H Ni dng cm ngoan cng tiu dit nhiu qun xm lc. Cuc chin u din ra ti nhiu thnh ph khc tiu hao, tiu dit nhiu sinh lc ch v lm tht bi m mu nh mau thng mau ca chng. Qun dn Hu chin u rng r 50 ngy m trong thnh ph, dit 2.000 tn Php. Qun dn Nng giam chm 10.000 qun Php ti y trong 90 ngy m. Qun dn Nam nh, Bc Giang, Bc Ninh, Hi Dng, Hn Gai chin u tiu dit gn bn chim ng, gi vng trn a qu hng. Ti Si Gn ngy 20/12/1946 cc i Cm t u ng lot n sng. Ngy 17/2/1947 X y Nam B quyt nh m mt cuc tin cng ton Nam B giam chn 40.000 qun Php y khng cho chng i ng cu.

2. Bc vo khng chin trng k

Cng vi cuc chin u ngy cng c lit cc thnh ph v cc khu vc xung yu, hng lot cng vic cp bch ca cuc khng chin lu di cng c khn trng tin hnh k hoch tng di chuyn cc c quan, kho tng my mc t cc th a ln vng cn c c chun b chu o t trc, nn khi chin s bng n thc hin kh nhanh v kp thi. T thng 11/1946 n thng 2/1947 c gn 40.000 tn my mc, nguyn vt liu, thit b c chuyn v Vit Bc. Bc B c gn 2/3 s cc my mc x nghip c di chuyn, trn c s ta nhanh chng xy dng c 57 c s sn xut cng nghip vng khng chin. C quan i ting ni Vit Nam, Kho bc H Ni, trng i hc Y khoa c di chuyn gn nh ton b ln chin khu. Vit Bc tr thnh th khng chin. Tiu th khng chin cng l mt bin php m dn ta bit t lu mi khi chng gic ngoi xm, nay li c em vo cuc chng Php. Ngy 6/2/1947 H Ch tch ku gi v pht ng cuc ph hoi khng chin. Ta o v t ph hng ngn cy s ng st, ng b, hng vn cu cng, hng vn hcta cao su cng nhiu nh ca, u my toa xe Tuy nhin vic ph hoi trn lan mt s ni gy thit hi ln n ti sn quc gia. Nhn chung cng tc tiu th khng chin c tc dng tch cc lc ban u, sau n c nh hng khng tt n cng cuc kin quc. Thc dn Php bt ng trc cuc ton khng chin ca ta, song ngay sau chng lp tc phn kch chim li cc thnh ph. Chng hnh dung i phng m chng ang ng ph l mt khi hnh chp nn c nh chnh l c quan u no khng chin Vit Bc, cn phi tiu dit c quan u no y trc khi ph tan ci khi hnh chp kia kt thc chin tranh. Thng 9/1947 ti Sn Ty, Cao y Php l Bolaer tuyn b khng c l do g ko di chin tranh. Sau ngy 7/10/1947 12.000 qun Php chia lm 3 hng tn cng ln Vit Bc. ch t tin cng v d tnh ch cn 3 tun l s p tan u no Vit Minh, buc Chnh ph H Ch Minh phi u hng Sau ch th Bolaer ni g ta phi lm g, Vit Nam Dn Ch Cng Ha ch trng Ch trng phi ph tan cuc tn cng Ma ng ca gic Php. ng l ch mo him khi tn cng ln Vit Bc, nhng b i Vit Minh chun b sn tnh hung ny v n nh qun i Php ngay t u cuc tn cng. Sau 75 ngy m chng cn, qun dn Vit Bc nh bi cuc phn cng u tin ca Php, buc Php phi t b chin thut nh nhanh thng nhanh cn c a Vit Bc c gi vng, cc c quan lnh o khng chin ca Vit Nam Dn Ch Cng Ha c bo ton, qun dn c nc v cng phn khi tin tng vo Chnh ph H Ch Minh. Ton quc khng chin n bc ngoc u tin Vit Bc mi ch gn 1 nm chin tranh, Vit Nam khng h b ng i ph vi cuc chin xm lc ca Php, ngc li Php 2 ln b bt ng v phi thay i chin lc chin tranh. Cuc chin u khng cn sc ca nhn dn Vit Nam chng xm lc n y cha c nhiu thay i v lc lng nhng bc u c thay i v th. Vi ng li khng chin ton dn, ton din trng k, t lc cnh sinh, qun ta quyt tm lm thay i nhanh chng c th v lc bng qu trnh khng chin vi kin quc.

3. y nhanh cng cuc khng chin - kin quc (1948 - 1950)

Theo sng kin ca Ch tch H Ch Minh thng 3/1948 phong tro Thi ua i quc c pht ng rng ri trong c nc, nhm thc y cuc khng chin kin quc pht trin. Ton qun, ton dn Vit Nam thi ua tng gia sn xut, xy dng kinh t khng chin, hng say luyn qun lp cng. Khu hiu Ngi ngi thi ua, ngnh ngnh thi ua ny n nhng hnh ng i quc hu khp cc tng lp nhn dn cc a phng, em li hiu qu thc t trong hot ng khng chin kin quc. Chnh ph khng chin ban hnh nhiu chnh sch kinh t gip tng lp nng dn, cng nhn lao ng v mi mt h yn tm v hng hi sn xut. Cc sc lnh v gim t, gim tc, tm giao cp t cho nng dn c ban hnh. n cui nm 1949 t Lin khu IV tr ra c 113.000 hcta t c giao cho nng dn, cn Nam B s rung t ca a ch b chy kh nhiu v c chnh quyn khng chin giao cho nng dn canh tc vic gim t c hng ng trit nht. n nm 1953 c hng trm ngn mu rung c gim t, 25% min Ty Nam B c ni gim 50 - 60%.T thng 4/1953 mt s vng t do Vit Bc v Bc khu IV tin hnh th im ci cch rung t, to ra nh hng tch cc thc y cuc khng chin. Chnh sch rung t ca Chnh ph H Ch Minh trong khng chin chng Php mi ch l bc u ca cuc Cch mng rung t m ng Cng Sn ng Dng ra cho mnh trong Lun cng u tin. Tuy cha c iu kin thc hin chnh sch ny nhiu hn na, trit hn na nhng nhng vic lm c c ngha rt su sc, bi n khc su trong tm tng ngi dn nim tin vng chc vo ng Cng Sn v Ch tch H Ch Minh, l sc mnh tinh thn n sc mnh vt cht v cng to ln, a khng chin n thng li. Nm 1951, chnh sch thu nng nghip ca Vit Nam Dn Ch Cng Ha c p dng lm tng thm cho ngun lc kinh t cho cuc khng chin, li lm n tp th theo t vn cng, i cng c ph bin v nhiu ni cn lp ra t chc hp tc x nng nghip. n nm 1950 c nc c 25.000 t i cng v gn 1.500 hp tc x nng nghip. Sn lng hoa mu cc vng t do ngy mt tng ln, ring Bc B v Bc Trung B, nm 1950 t sn lng hn 2.400 tn lng thc. Vic khi phc giao thng t nm 1948 tr i c t ra nh mt yu cu mi ca cuc khng chin - kin quc tuy y c lc vn phi ph l o ng p ngn cn cc cuc hnh qun cn qut ca ch, nhng h thng cu ng n nm 1950 bc u c khi phc hoc lm mi phc v cho vic chuyn hng ha, giao lu kinh t vn ha cc a phng, phc v cc chin dch qun s. Lin khu Vit Bc sa cha 1.046 km ng xe, 40km ng st, hng trm cu cng c sa cha hoc lm mi. Nam B nhiu con knh mi (knh khng chin) lm tng cng h thng giao thng ng thy vn rt thun li cho chin trng ca chin tranh du kch y. Vn ha khng chin pht trin nhanh cc vng t do m u cho vic xy dng nn vn ha mi Vit Nam, y li nn vn ha ngu dn ca ch thc dn phong kin. Thng 7/1948 i hi vn ha ton quc ln th 2 c triu tp Vit Bc. Ti i hi ny, bo co ca Tng B th Trng Chinh c gii vn ngh s hoan nghnh bi lp trng vn ha ca ng vi phng chm dn tc, khoa hc v i chng rt ph hp vi tm t nguyn vng ca gii vn ngh s. T mt i ng mi nhng ngi cng tc vn ha vn ngh hnh thnh, nhiu vn ngh s lp trc i theo con ng Cch mng v sn tr thnh chim u n trn bu tri ban mai ca nn vn ha dn tc trong thi k hin i. Cng tc gio dc lm vic chm lo sc khe i sng tinh thn cho dn chng c cc cp chnh quyn khng chin n lc to ra c s pht trin. Theo tng kt ca ng ta v cuc khng chin chng Php, tnh n nm 1950 c 75.000 thn ca 1.500 x 84 huyn thuc 10 tnh duy tr phong tro xa nn m ch. Gio dc ph thng v gio dc b tc c ch xy dng vng t do v thu ht nhiu b phn nhn dn tham gia. Ti y mt i sng vn ha mi c dn dn hnh thnh cc cn b chin s cch mng cng vi cc tng lp nhn dn lao ng c hc tp m mang kin thc trong iu kin khng chin cn nhiu thiu thn v vt cht, hn ch v kinh nghim, nhng b mt vn ha tinh thn ca x hi vng t do vn c nhng ci thin. V xy dng v bo v chnh quyn nhn dn trong iu kin khng chin c ch trng khng ngng cng c hu phng, pht trin thc lc cc mng. Nhng ni cn duy tr y ban khng chin hnh chnh th cc y ban phi lun lun kin ton t chc nhm tng cng thnh phn c bn. Nhng ni ch c Mt Trn Vit Minh, th vic cng c cc on th cu quc, tng cng hi vin c coi l nhim v thng xuyn hu ht cc a phng trong c nc, s kt hp lnh o gia cc cp ng b vi cc cp c quan on th trn tt c cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, qun s dn dn tr nn nhp nhng v c hiu qu tt. tng cng lc lng qun s, thng 1/1949 nh nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha ban hnh sc lnh ngha v qun s, sau n thng 2/1950 chnh ph ban hnh lnh tng ng vin. Vi cc sc lnh ny, n cui nm 1950, ch tnh t khu IV tr ra c 500.000 thanh nin ghi tn tng qun v hng chc vn ngi khc tham gia vo cc on dn cng phc v chin u. Nam B v nhiu vng ch hu khc c kh ng cc nhn s yu nc thanh nin hc sinh, cng nhn lao ng, nh t sn, nh bun nghe theo ting gi ca cuc chin u chnh ngha, ng h cch mng thm ch ra vng t do tham gia khng chin. Quan h i ngoi ca nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha trong nhng nm chin tranh Vit - Php l mt trong nhng hot ng mi m v khng nhiu thun li. Song do d chuyn bin tch cc ca tnh th gii, s pht trin vng chc ca cuc chin u chnh ngha ca nhn dn ta Vit Nam ngy cng c d lun quc t quan tm n quan h ca Vit Nam vi cc nc v th c to dng, m ra nhng trang u cho lch s ngoi giao ca nc Vit Nam mi. Hot ng gip ln nhau gia cc nc lng ging Vit Nam - Lo - Campuchia - Trung Quc bc u pht trin nhm pht trin cch mng mi nc v trong khu vc ngoi ra quan h Vit - Php lc cha ton quc khng chin cng tranh th c d lun tin b ca nc Php. Thng 12/1949 Ch tch H Ch Minh dn u on Chnh ph Vit Nam Dn Ch Cng Ha thm chnh thc Lin X, hi m vi Xtalin. Ngy 14/1/1950, thay mt Chnh ph Vit Nam Dn Ch Cng Ha, Ch tch H Ch Minh tuyn b: Chnh ph Vit Nam Dn Ch Cng Ha l chnh ph hp php duy nht ca nc Vit Nam v sn sng kin lp ngoi giao vi cc nc trn c s tn trng ch quyn lnh th quc gia bnh ng. p li thin ch , ngy 18/1/1950, Lin X v Trung Quc ra tuyn b cng nhn nuc Vit Nam Dn Ch Cng Ha v thit lp quan h ngoi giao vi Vit Nam. n cui thng 1/1950 c thm 9 nc khc cng nhn v thit lp quan h ngoi giao vi Chnh ph khng chin H Ch Minh v tr chnh tr ca nc Vit Nam trn trng quc t t c nng cao ln, c ngha rt tch cc i vi cuc khng chin ang tip tc ca nhn dn Vit Nam, gp phn lm thay i th v lc cho cuc khng chin.

4. Tip tc ginh nhiu thng li trn Mt trn qun s (1948 - 1953)

Trn Mt trn qun s, vo lc h thng n bt nh dy c theo k hoch De Latuur mc ln Nam B gia nhng nm 1948 th tng b phn nh cc n v b i Vit Minh cng c a vo cc vng ch hu theo k hoch phn tn lc lng ch lc gy men cho phong tro nhn dn du kch chin tranh pht trin. Thc dn Php quay v vi nhim v bnh nh m trng im l Nam B nhng vn mun c lp Vit Bc, chia ct Bc B v Trung B. Tuy nhin chng khng th t do hnh ng nh trc v ngy cng mt dn quyn ch ng chin trng. Trong khi cc lc lng khng chin tng bc pht trin. nhng ni chin tranh du kch pht trin mnh cc hot ng ph n bt, dit t, tr gian chng li c hiu qu cc bin php bnh nh ca qun i Php, lng x chin u v a o t nm 1948 bt u hnh thnh v ngay trng im bnh nh. Cui nm 1948 phong tro tng ph t gy tn hi ln cho qun ngy v b my t ngy. c bit l nhng trn vn ng chin La Ng, Tm Vu, Lng Le T nm 1948 gy nhc nhi cho qun xm lc Php.Trong tnh th y ng l Php phi t nhim v cp thit l cng c li lc lng, t li vic bnh nh ng bng, nhng vi k hoch mi ca Rever h li em qun i tng cng phng th bin gii, lp hnh lang ng Ty chia ct Bc B. Nht l t cui nm 1949 khi nc Cng Ha Nhn Trung Hoa ra i v sau Chnh ph mt trn It-xa-rac Campuchia thnh lp (thng 4/1950), Chnh ph mt trn It-xa-rac Lo thnh lp (thng 8/1950), Din bin dn dp y lm cho Php lo s v s phi hp lin minh ca 3 nc ng Dng, chng cng ra sc bao vy c lp cch mng Vit Nam, chia r cuc khng chin ca 3 nc ng Dng trn ton ng Dng lc ny. Chng c 21 vn qun nhng ang dn phn ln ra chin trng Bc B, nht l lc lng u Phi.

V pha Vit Nam Dn Ch Cng Ha cuc khng chin trng k lm cho b i Vit Minh cng nh cng mnh. Sau mt thi gian phn tn ch lc, gy dng pht trin chin tranh du kch, n gia nm 1949 b i ch lc Vit Minh li c tp trung xy dng cc trung on i on hon chnh lc lc 3 th qun. n cui nm 1950 qun i nhn dn Vit Nam c lc lng 130.000 b i ch lc cc loi vi 24 tiu on c ng v khong 3 triu dn qun du kch a phng. Chin tranh du kch vn l ph bin nh t Xun - H nm 1949 b i Vit Minh m hng lot chin dch tin cng va v nh Bc B. Trn gia nm 1950, mt chin dch tin cng ln c bn tnh nhm nh thng vo k hoch Revet ca Php, mc tiu l h thng phng th bin gii ng Bc Bc B. Tng V Nguyn Gip ra phng n nh ng Kh theo gn 30.000 b i cng hng chc vn dn cng tch cc chun b cho cc t tn cng nh im, dit vin dc tuyn quc l s 4, trong ng Kh l trn m mn, H Ch tch trc tip ra mt trn n c qun s, trong lc cc chin trng khc khu III, khu IV, khu V, Nam B cng c ch o phi hp hot ng giam chn ch khng cho chng ng cu nhau v tp trung i ph mt trn chnh. Trn chin bin gii din ra ng nh d on. T ngy 16/9/1950 Mt trn ng Kh n sng, Php vi rt qun khi Cao Bng tp trung nh ln Vit Bc nhng mu k ca chng khng thnh. Thi Nguyn chng b n au, tuyn bin gii dc quc l s 4 chng b mt trng. Ngy 14/10/1950 b i Vit Minh mng chin dch i thng sau gn mt thng chin u. Qun Php chu mt tn tht ln nht t trc ti nay, ch 28 ngy m 10 tiu on b nng tri vo chin trng bin gii, 8.300 qun tinh nhu b xa x, hn 3.000 tn v kh trang b mt, chin lc phng th ng Dng b o ln, tht l cha tng c trong lch s chin tranh y. B i Vit Minh gii phng hng ngn cy s vung t ai, khai thng bin gii 7.500km, gii phng 350.000 dn. Chin thng bin gii cm ct mc mi trn con ng trng thnh ca lc lng v trang nhn dn Vit Nam, n cng nh du thi k mi ca khng chin trng k, khi quyn ch ng chin trng chuyn hn v pha lc lng khng chin. K hoch Rever tan v, thng 12/1950 vin tng ti ba ca Php l De Lattre de Tassigny thi gi chc t lnh lc qun khi NATO sang lm Tng ch huy qun i vin chinh kim chc Cao y Php ng Dng. Trc hip nh vin tr qun s Php - M c k kt Php c thm iu kin theo ui chin tranh ng Dng. Vi tng s qun l 338.000 ngi, Tassigny c thc hin bnh nh gp rt, phn cng mnh m v mun tp trung gii quyt trc ht vn Bc B. Ti y Php cho dng tuyn phng th boong ke gm 1.300 l ct do 20 tiu on u Phi cht gi. Nhng cuc khng Php ng Dng t sau trn Bin gii Thu ng nm 1950, tip tc tin nhng bc di n thng li hon ton, mc d cn tri qua nhiu kh khn. Trong cuc tip kin H Ch tch ti Vit Bc, trc khi Php trin khai k hoch De Tassigny, mt nh bo nc ngoi hi v s bt u thi k Tng phn cng ca lc lng khng chin, v Tng t lnh H Ch Minh nhc h Phi nh rng khng chin ca chng ti l trng k khng chin, phng chm chin lc y i vi nhng k ang tham vng ginh mt thng li nhanh chng v qun s th khng phi l iu d hiu. Thng 2/1951, ng Cng Sn ng Dng t chc i hi i biu ton quc ln th 2. So vi hi ngh hp nht cch 21 nm ch c 4 i biu d bn thnh lp ng Cng Sn Vit Nam ln ny 221 i biu thay mt cho 766.349 ng vin cng sn ton quc, hp bn v xy dng ng Lao ng Vit Nam. y khng ch l vic a ng ra hot ng cng khai sau 50 thng rt v b mt m cn l s tip tc t li cho ng vn Cch mng ng Dng cho ph hp vi khun kh mi dn tc quc gia. Nhng ngi cng sn ng Dng sau khi gii tn ng chung, xy dng lc lng cch mng ring cho tng dn tc, thnh lp mt lin minh on kt chin u c tnh cht chin lc tip tc nhng quan h hp tc tng tr gip ln nhau c. Trong lc gia ni rng Vit Bc ang din ra nhng chuyn bin chnh tr to ln y, th b i c H bo cng dn dp. Nhng chin dch tn cng ch c m ra khp ni: trung du, ng s 18, H Nam Ninh, Ho Bnh, Ty Bc, Thng Lo cn ng bng Bc B, Tr Thin, khu V, Ty Nguyn, Nam B th chin tranh du kch lan rng. C Php v M u coi Bc ng Dng l chin trng chnh, trong Vit Bc l trng im s mt, chng tp trung binh hng tng gii ra cc chin trng Bc ng Dng, nui nh kt thc chin tranh . Cc chin trng pha Nam, nht l Nam B v vy c iu kin thun li a chin tranh du kch y ln nh cao v pht trin dn ln chin tranh chnh quy. Tuy nhin vic xy d thc lc cch mng Nam B cha tng xng vi vic pht trin ca tnh hnh. T nm 1950 tr i, Cch mng Nam B li gp nhiu kh khn phc tp. Trong lc cc chin trng pha Bc tch cc xy dng thc lc mnh, nht l xy dng cc n v b i ch lc c ng. n nm 1952 ti y c 6 i on b binh (312, 316, 320, 325, 308, 304) 2 trung on b binh (246, 148) v mt i on cng pho (351). S mt cn i trong xy dng lc lng pha Bc v pha Nam khng c khc phc. V th khi bc vo thi k Phn cng v Tng phn cng th chin trng Nam B khng th m c cc chin dch ln.

D sao cuc khng chin ca nhn dn Vit Nam cho n ng Xun 1952 - 1953 vn c th bc sang thi k ginh thng li quyt nh, m u bng vic tip tc m cc chin dch tin cng qun s, lm tiu hao tiu dit nhiu sinh lc ch, tin ti nh bi chng v qun s. Khi Php - M a ra k hoch Navarre th kh nng trn y ca b i Vit Minh vn khng mt i tnh hin thc.

III. T CHIN DCH IN BIN PH LCH S N HIP NH GENVE, KT THC CUC KHNG CHIN CHNG PHP (1953 - 1954)

1. Php - M trin khai k hoch Navarre tip tc ko di chin tranh, nhng chng tht bi trc chin cuc ng Xun 1953 - 1954 ca ta Sau 8 nm tin hnh chin tranh xm lc ng Dng, qun i Php cng c tm kim thng li th thng li cng xa vi, buc h phi cy nh vo ti chnh v mu lc ca M. Cng n lc nc Php khng cho php qun i ca h tip tc theo ui cuc chin tranh, nht l theo ui mt cuc chin tranh khng cn kh nng thng li. Trong tnh th y, mt ln na Php li c Navarre, mt vin tng ti gii ca khi NATO sang ng Dng lm tng ch huy qun vin chinh Php. Ngy 7/5/1953 Navarre c mt chin trng ng Dng, thng 7 nm k hoch qun s ca ng c Hi ng chnh ph v Hi ng quc phng Php thng qua, tr thnh nim hy vng ca nc Php trong ln cui cng thay i chin lc chin tranh. Vi nhim v ginh mt thng li qun s, to c s cho mt gii php chnh tr, Navarre tp trung ch yu vo vic xy dng khi ch lc c ng ln gp 3 ln hin ti ng Dng, trong vng 18 thng c th Chuyn bi thnh thng.

C Php - M u dn n lc, tr tu cho k hoch tp trung qun ca Navarre, coi l b quyt thng li ca chin tranh. n u nm 1954, Navarre c trong tay 480.000 qun (trong c 146.000 qun Au - Phi), gm 100 tiu on b binh v 10 tiu on d, tt c u l lc lng ch lc c ng. Vin tr ca M tng ln nhanh chng v chim 73% chin ph chin tranh ng Dng lc ny.

Sut ma h v ma thu nm 1953 tng Navarre iu khin qun tng tp trung ln ng bng Bc B, cn cc chin trng khc th rt s h. i ph vi tnh hnh y, thng 9/1953 B chnh tr Ban Chp hnh Trung ng ng Lao ng Vit Nam quyt nh v trin khai k hoch tc chin ng - Xun 1953 - 1954, khi u l vic iu mt b phn lc lng ch lc ln Ty Bc. Qu nhin khi b i Vit Nam m hng Ty Bc th Php khng th lm ng, Navarre vi iu qun t ng bng Bc B ln Ty Bc, chim gi Lai Chu, lp v tr chim ng mi in Bin Ph. Theo t thng 11/1953 n thng 2/1954, ta m lin tc cc chin dch tn cng qun s khp cc chin trng ng Dng, nht l cc v tr chin lc nh Ty Bc, Thng Lo, Trung Lo, Ty Nguyn Navarre va tp trung xong qun phi iu i ng ph v chia ra lm nhiu mng ri rc vi nhau. Khng nhng th chng cn b tiu hao kh nhiu sinh lc, tinh thn qun i c st gim, k hoch tp trung gn hon thnh bc mt th c nguy c tan v. Nhng trong qu trnh y Navarre cn thy kh nng thu ht b i Vit Minh ln in Bin Ph ging cho h mt n chin lc. Navarre cho xy dng in Bin Ph thnh mt pho i khng th cng ph, sn sng nghin nt b i Vit Minh, mt vic lm ngoi d kin ban u ca Php - M.

2. Chin dch in Bin Ph lch s

Tip tc lm ph sn k hoch Navarre, t u thng 12/1953 b i Vit Minh va ph k hoch tp trung qun va chun b cho vic chp nhn giao chin vi qun i Php in Bin Ph. Lc y Php v M yn tr rng nu chp nhn giao chin ti thung lng Ty Bc ny th b i c H s phi gp rt nhiu bt li v kh khn rng ch c sc mnh thn k no mi gip Vit Minh trnh khi mt tn tht ln khi h dm tuyn chin vi qun i Php - M. Nhng khng phi l huyn thoi m l c tht mt sc mnh thn k ca Vit Minh in Bin Ph. l s hp li sc lc, ch, mu v m hi ca 261.464 dn cng vi 10.301.570 ngy cng m hng ngn cy s ng b, vn chuyn 27.400 tn go, hng chc ngn tn v kh n dc, thuc men bng 628 chic xe ti, 11.800 ghe thuyn, 20.000 xe p th, 500 nga th, hng ngn xe tru b ko. cn l s ng tm hip lc, t tng quyt tm v mu lc ca 4 i on qun, vi 11 trung on b binh, mt i on cng pho cng hng vn thanh nin xung phong. chnh l hnh nh ra qun ca mt dn tc mang theo khu hiu Tt c cho tin tuyn, tt c chin thng m qun xm lc Php khng sao c c. Nhng t truyn n thch thc ca vin ch huy tp on c im in Bin Ph cui thng 2/1954 khng kch ng c s nn nng ca qun i tng Gip, ngc li tng V Nguyn Gip cng bnh tnh chn li phng n nh, kin tr v quyt tm chuyn t nh nhanh thng nhanh sang nh chc thng chc. Ngy 12/3/1954 trong lc b bin Quy Nhn, qun Php c lnh ca tng Navarre tip tc chin dch t-lng th in Bin Ph cc chin s b i Vit Minh n th Bc H ng vin trc gi n sng; cng ti y cc s quan Php c De Castries thng bo tin tnh bo v cuc tn cng ca tng Gip s bt u vo 5 gi chiu ngy mai; sau khi nghe tt c tin y tt c h ci ln. Nhng tin tc qu l chnh xc. ng 17 gi ngy 13/3/1954, pho binh ca b i Vit Minh n vo cn c i A1 m mn cho chin dch tn cng in Bin Ph. B i Vit Minh t chc thc hin 3 t tn cng.* t 1 t 13/3 n 17/3/1954, m ca tp on c im, quan qun De Castries hong hn chng .* t 2 t ngy 30/3 n 26/4/1954, tn cng vy ln bm nt tp on c im, ging co quyt lit, Php in Bin Ph hon ton tuyt vng.* t 3 t 1/5 n 7/5/1954, t cng kch tiu dit ton tp on cn c ch. in Bin Ph tht th v Php M ng Dng bng hong. Trn 56 ngy k t 17 gi ngy 13/3/154 n 17 gi 30 ngy 7/5/1954, ton b tp on c im in Bin Ph gm 49 c im chia lm 3 phn khu, do 16.200 qun chim gi b cng ph. De Castries va c thng chc tng c vi ngy th phi dn u on qun sng st ra u hng cc dng s Vit Minh in Bin Ph.

Ha cng ting sng mt trn in Bin Ph t u thng 3/1954 v nht l t thng 5/1954, ting sng tn cng ni dy n khp min ng bng Bc B, Trung B, Ty Nguyn v Nam B. Phong tro rng ln y cc chin trng trong c nc, sau thng trn in Bin Ph v ang chuyn thnh cao tro mi ni di chin cng ln.

3. Hi ngh Genve v ng Dng v vic kt thc cuc khng chin trng k chng thc dn Php Thng li in Bin Ph v thc t cao tro tin cng ni dy y, khng nh kh nng mi ca cuc khng chin ca nhn dn Vit Nam, ta c th nh bi hon ton cuc chin tranh xm lc ca thc dn Php bng nhng thng li qun s. T u nm 1954 Hi ngh ca cc nc ln bn v lp li ha bnh, chm dt cuc chin tranh Triu Tin v ng Dng triu tp Genve (Thu S). Sau khi gii quyt xong vn Triu Tin, cui thng 4/1954 Hi ngh bt u bn v vn ng Dng, nhng ch sau khi tht th in Bin Ph, Php - M mi st sng hp bn hi ngh.Phi on Vit Nam Dn Ch Cng Ha do ng ch Phm Vn ng dn u n tham d Hi ngh trong t th ca ngi va chin thng qun Php in Bin Ph. Xut pht t nguyn vng ha bnh ca dn tc, nm bt theo xu th ha bnh ca th gii v khu vc, phi on Vit Nam ti hi ngh Genve by t thin ch chm dt chin tranh lp li ha bnh ng Dng, gii quyt vn ng Dng mt cch trit c v qun s ln chnh tr, trn c s cc nc tn trng ch quyn thng nht, c lp, ton vn lnh th ca c ba nc Vit Nam, Lo, Campuchia. Tuy vy cuc mc c ca cc nc ln chi phi kt qu cui cng ca hi ngh quan trng ny. Tri qua 8 phin hp ton th v 23 phin hp hp, ngy 20/7/1954 Hip nh nh ch chin s lp li ha bnh ng Dng c k kt. Theo v tuyn 17 tr thnh gii tuyn qun s tm thi, vic chuyn qun tp kt lc lng ca c hai bn chin tranh c tin hnh, vic thng nht t nc Vit Nam s c thc hin bng mt cuc trng cu dn , sau hai nm thi hnh Hip nh v bng mt cuc Tng tuyn c t do trong c nc Vic k kt Hip nh Genve phn nh xu th chung ca tnh hnh th gii lc v cng chng minh cho lp trng m phn v nguyn vng ha bnh, chm dt chin tranh ca nhn dn Vit Nam. Mc d ch dng li nhng gii php qun s, nhng Hip nh Genve ngy 20/7/1954 cng vi thng li ca ng Xun 1953 - 1954 m nh cao l chin dch in Bin Ph kt thc thng li cuc khng chin trng k ca nhn dn Vit Nam chng xm lc.

Chn nm lm mt in Bin Nn vnh hoa nn thin s vng (T Hu)

Chin thng v i in Bin Ph i vo lch s dn tc tht oai hng, ng ta nh gi v s kin ny trong nhng ngy nh M (1970), rng chin thng in Bin Ph c ghi vo lch s dn tc nh mt Bch ng, mt Chi Lng hay mt ng a trong th k XX v i vo lch s th gii nh mt chin cng chi li t ph thnh tr ca h thng n dch thuc a ca ch ngha quc. Vit Nam - in Bin Ph - H Ch Minh, nhng ting thn quen y t ma h nm 1954 bt u vang ln trn khp cc chu lc. l niu t ho ca dn tc ta v cng l nim t ho chung ca tt c cc nc ang u tranh thot khi ch thc dn, i t do c lp.** * Cuc khng chin ba ngn ngy khng ngh kt thc vi vic nh bi cuc chin tranh xm lc kiu c ca thc dn Php c M can thip. Ti liu tng kt ca ng ta v cuc khng chin chng thc dn Php xm lc. Thng li v bi hc cho bit nhng con s thng k nh sau: c 579.500 qun Php v tay sai b cht, b thng, b bt y; 435 my bay b nh ri v ph hy; 603 tu chin v can b nh chm v bn chy; 344 khu pho cng hng ngn xe qun s b ph hy; 130.415 sng cc loi b li chin trng Php v M tiu tn vo cuc chin tranh y 3.000 t france v 2,6 t USD. Trong thi gian chin tranh y nuc Php c 20 ln thay i Chnh ph, 7 ln thay th Cao u v 8 ln thay i Tng ch huy qun s ng Dng. Vy m Php vn khng th ly li c thuc a ny, ngay sau khi nhn dn y va ginh li c nn c lp dn tc. Trong 9 nm khng chin, qun dn Vit Nam ln lt nh bi 5 k hoch chin lc chin tranh ca Php; m 10 chin dch ln c ngha nh nhng n chin lc ging vo o qun vin chinh ca Php sau i chin th gii ln th II. Nh vy chn con ng chin tranh l nc Php t chn con ng kt thc th thm thi k quc hng mnh ca mnh, thi k m cng cuc thc dn ca ngi Php c vai tr v nh hng khng nh n s pht trin ca nhiu quc gia dn tc. Vi thng li ca nhn dn ta trong cuc khng chin chng thc dn Php xm lc. Chng nhng thnh qu ca Cch Mng Thng Tm c bo v vng chc m cn pht trin thm thnh qu v i y. l vic cc nc phi cng nhn c lp, ch quyn, thng nht ton vn lnh th ca Vit Nam, min Bc Vit Nam hon ton gii phng, nn kinh t - x hi ca ch mi c th thch trong chin tranh c thm nhiu sc mnh v kinh nghim cng c, pht trin s nghip cch mng ca c nc c thm nhiu yu t mi, c s mi rt cn bn tin n ginh nhng thng li to ln v ton vn. Thng li ca nhn dn Vit Nam trong khng chin chng Php gp phn quyt nh vo vic lm sp hon ton ch thc dn kiu c trn bn o ng Dng, m ng cho vic lm sp ton b h thng thuc a kiu c ca ch ngha quc trn phm vi ton th gii. Thng li ca khng chin chng Php li cho ton ng, ton dn ta nhng kinh nghim thc t sinh ng ca cuc khng chin ton dn, ton din, trng k, t lc cnh sinh, kinh nghim ca chin tranh nhn dn chng chin tranh xm lc. khng ch l vn ling m nhn dn ta em vo cuc.

II.TRUNG OAN THU RUT KHOI HA NI Ngy 19/12/1946, ngy ton quc khng chin. Th H Ni vinh d c Trung ng ng v B Tng Ch huy trc tip ch o thc hin nhim v va phi chin u tiu hao sinh lc ch, bo ton lc lng ca ta, cm giam chn gic Chnh ph c thi gian t chc v huy ng lc lng ton dn i vo cuc khng chin lm tht bi bc u chin lc nh nhanh, thng nhanh ca ch.

QUYT T T QUCQUYT SINH

Chin khu H Ni (Chin khu XI) chia thnh ba Lin khu: Lin khu I, II v III hnh thnh nn th trn lin hon. Trong , Lin khu I l trung tm mt trn, bao gm 7 khu ph v mt x bi gia sng Hng: Trc Bch, ng Xun, ng Thnh, ng Kinh Ngha Thc, Hon Kim, Long Bin v x Phc X. Hng ng li ku gi "Ton quc khng chin ca Ch tch H Ch Minh, cc chin s v quc on, t v vi sng trng, lu n, bom ba cng, m tu, dao, kim, chai xng crp da vo chin ly, chng ngi vt, hm h, li dng nh gc, gc ph lm nn th trn chin tranh nhn dn, y li lin tip cc cuc tn cng ca qun ch vi xe tng, thit gip, my bay ym tr. Lin khu I, nm k i bn doanh ca B Ch huy qun Php gia lng H Ni, Lin khu I nh mt "cht chn thp" gm ngay vo sn ch. Ti y, bao gm cc chin s "Quyt t T quc quyt sinh" lm nhim v thu ht, ngn chn ch, sn sng hy sinh cho li ch ton cc trong nhng trn nh quan trng.

Thc hin ch trng hp nht cc lc lng chin u ca Chin khu XI thun cho ch huy thng nht trong tc chin, cc lin khu nhanh chng cng c li lc lng v chun b hnh thnh cc tiu on mi t v quc on, t v, t v chin u. Ngy 25/12/1947, sau khi thng nht vi Trung on trng Hong Siu Hi, y ban Khng chin Lin khu ra quyt nh b nhim cc Ban ch huy tiu on, i i, nhm tng cng qun s chin u v nng cao cht lng i ng. ng thi, ngh ln y ban Khng chin Khu XI cho php thnh lp Trung on ly tn l Trung on Lin khu I. T bin ch 3 tiu on b binh chnh quy (D101, D102, D103), y ban Khng chin Khu XI ch nh ng ch Hong Siu Hi lm Trung on trng, ng ch L Trung Ton B th ng y Lin khu I lm Chnh y Trung on v Tham mu trng l ng ch Hong Phng. Cc ng ch l nhng ngi u tin t "nn mng" xy dng Trung on ti Lin khu I, ni trung tm mt trn Th , din ra nhiu trn nh c lit nht. c bit, lnh o Trung on c mt ng ch sinh ra v ln ln trn qu hng min ni Cao Bng.

C mt rt sm H Ni ngay t ngy u khng chin, ng ch Trung on trng Hong Siu Hi c Khu y Khu XI c v ph trch lc lng V quc on Lin khu I v kim Trng Ban Tc chin Lin khu. ng ch l ngi dn tc Ty, qu lng N Ton, x Thm (Ha An) nay l phng Thm, thnh ph Cao Bng. ng ch theo hc trng qun s Liu Chu (Trung Quc) v khi v nc tng tham gia trong hng ng qun gii phng ca ta chin khu Vit Bc, sau cng tc ti Khu b Khu XI (Qun khu Th ).

L thnh lp Trung on Lin khu I c t chc ti s nh 51, ph Hng B (H Ni) vo ngy 6/1/1947, trong khng kh phn khi, no nc ca b i V quc on, t v, t v chin u. Mt tun sau, ngy 12/1/1947, Hi ngh Qun s ton quc quyt nh Trung on Lin khu I c mang tn mi: Trung on Th . Tin vui n vi ton th cn b, chin s Trung on khi c vinh d, t ho mang tn Th yu du, tri tim ca c nc. T Ch huy Trung on n chin s, ai ai cng hng hi git gic lp cng, kin quyt bm tr kin cng.

Th l chin trng chnh m Lin khu I l "im nng nht" ca ton tuyn trn a giam chn qun Php. Ni y, tp trung rt ng qun ch, gm: 1 trung on b binh, 1 trung on xe tng, thit gip; 1 tiu on pho cng cc b phn lnh d, khng qun, bit kch, thy qun, tng cng ln ti 6.500 tn, cha k n 7.000 Php kiu c trang b sng. Trong khi lc lng ta mi c 2.515 chin s v quc qun v 8.000 t v, t v chin u vi trang b v kh th s, nhiu ngi cha qua hun luyn. Tng quan lc lng khng cn sc gia ta v ch. Nu nhn vo i hnh chin u v v kh trang b th chng mnh hn ta gp nhiu ln. Nhng vi lng yu nc nng nn v kh phch Thng Long, cn b, chin s ta trn khp cc ca nu cao dng kh Quyt t cho T quc quyt sinh, quyt tm bo v Th yu qu. Cng vi s m bc ca nhn dn, tinh thn y chuyn ha thnh sc mnh tng hp to ln giam chn qun Php gia lng H Ni, theo ng ca ta. Trung on Th ra i cng lm cho kh th chin u ca cn b, chin s v quc qun, t v chin u dng cao. Chin ho, sng c tng cng, cc tuyn ng ngn ngang chng ngi vt to nn th trn "trong nh, ngoi vy" tiu dit sinh lc ch, ngn chn tng bc i ca k th. Nhiu trn nh din ra c lit, ging co vi ch tng tc chin ly, ly v kh ch nh chng, cc chin s m bom ba cng lao vo xe tng ch v anh dng hy sinh trong chp la chi la, H Ni m m rc chy.

CUC RT LUI THN K

Sau nhiu ngy chin u anh dng kin cng, Trung on Th phi hp vi lc lng v trang cc lin khu lin tip nh bt ch ra khi chin ho, gy cho chng nhiu tn tht nng n. Nhng bn ch rt mnh, chng lun c tng cng qun s, v kh, n dc v trang thit b hin i c sc cng ph ln. Mt khc, qun Php m cc cuc tn cng v hai cnh: Lin khu II, Lin khu III, dn p lc lng ta ti ca ngoi thnh. Chng to thnh vng vy ngy cng dy thm, thu hp dn a bn Lin khu I. n lc ny, Trung ng v B Tng ch huy cn nhc vic rt qun ca Trung on Th bo ton lc lng.

Trong dp tt inh Hi nm 1947, trong kh th c Bc H gi th thm hi, c nhn dn tng cnh o tt Nht Tn v nhng b hoa ti thm, Trung on th cng i hnh t v chin u n tt bng ting sng gin gi thay ting pho n, m t tn cng nhiu ni trong thnh ph v cm c sao vng ln Thp Ra khng nh ch quyn ca mnh trn a bn Th . Sau khi hon thnh xut sc nhim v, giam chn ch trong 2 thng, Trung on Th c lnh rt khi Thnh ph. Song, phng n rt qun nh th no, li l vn kh khn, khi ch vy rp ta xung quanh. Sau cng, vi s xut ca Trung on cng vi Qun khu XI, B Tng Ch huy ng phng n: b mt men theo b sng, lun di gm cu Long Bin, sau vt sng Hng mnh mng vn thng c tu ch tun tiu. Ngay trong hai m 16 v 17/2/1947, lc lng bn ngoi m t tn cng mnh vo Cu Dn, Cu Giy, Ch Da, tung nhiu phn i vo ni thnh tp kch nhm thu ht s ch ca ch, nh lc hng "nh hi" ca chng. Ting sng n rn khp Th , nhiu m chy bng ln t Lin khu I, qun Php vn tng b i ta tip tc. Gia lc y, na m 17/2/1947, Trung on Th cng c ph n, tr em, thng binh chia thnh tng tp nh b mt lng l, bnh tnh lun qua gm cu Long Bin di hng sng ca nhng tn lnh gc ang i li tun tra bn trn v nhanh chng vt sng bng nhng chic thuyn g ch sn. n tra 18/2/1947, cuc rt qun ca Trung on Th thnh cng, qun khng thiu mt ngi, sng khng thiu mt khu.

Sng Hng c chng kin cuc rt qun thn k, to bo, dng cm phi thng ca Trung on Th vt qua vng vy dy c ca ch v ni tp kt trn vn trong s lu luyn nh thng ca nhn dn Th . ri by nm sau, ngy 10/10/1954, Trung on Th l n v dn u "trng trng on qun chin thng" trong kh th ho hng tr v tip qun Th gia nim hn hoan vui mng bt tn ca dn tc Vit Nam. III. Chin cng treo c o trn inh thap Rua H Hoan Kim nm 1948 Hng ng li ku goi toan quc khang chin nhng anh hung cua t quc a bt chp nguy him treo la c t quc trn inh Thap Rua c vu tinh thn nhn dn mc s can quet cua gic.

1. S KIN LICH S Tinh m ngy 19/5/1948, nhiu ngi H Ni kn o gi nhau ra h Hon Kim ngm nhn l c sao vng tung bay ti o Ra. Trong hon cnh H Ni b Php tm chim, thit qun lut. Nhng ngi u tin pht hin ra, khng tin vo mt mnh. Ri, tin vui truyn rt nhanh, ngi n kn o gi ngi kia, ko nhau ra h Hon Kim. Ngi ng ng nht trc ta c l (nay l tr s UBND thnh ph) v t v tr ny nhn l c r nht. Ch ny lc no cng c cnh binh mt thm canh gc tun tra nghim ngt nht. Vy m cc chin s Vit Minh vn bi c ra g Ra gia h, cm c l c to ri rt m.Mc cho cnh binh hut ci xua ui, ngi ko n cng ng. m ng khng n o m ch c ting xut xoa v nhng nh mt thit tha, sung sng, h h, cm phc hng vo l c sao vng trong nng sm. Ai cng sung sng v bit rng hm nay - 19/5 chnh l k nim sinh nht Bc H.

Trong gn 10 nm H Ni b qun Php tm chim, c khng t ln cc chin s hot ng ni thnh cm c sao vng trn Thp Ra. Nhng khi mi ngi k li cho nhau nghe, trong nhiu ngi khoe tn mt chng kin l c rt to tung bay phn pht trn nh thp Ra v hng chc nm qua, c khng t bi bo, sch in chuyn cm c sao vng trn nh Thp Ra. Vi lng yu mn c T quc nn nhiu ngi lun ngh c sao vng phi c cm (treo) nhng ni cao nht, mu thm ti, gi thi tung bay lng lng. l lng mong mun ch quan, tnh cm chn thnh. Chnh v th, khng t ngi vit cm c trn nh thp. Qun mt s tht hin nhin l Thp Ra xy bng gch, mi cng lng vi va nhn trn, lm sao c th d dng trong m tro ln c l, cm c ln nh thp trong khi bn pha h Gm u c lnh canh gc nghim ngt? Vy th trong m ti, cc chin s ni thnh dng cm bi ra Thp Ra ri cm c vo u? Trong sch Lch s on thanh nin cu quc H Ni ghi r c mt hot ng cm c trn Thp Ra, vo m 19/5/1948. Cun sch nh phong tro Hc sinh khng chin H Ni (NXB H Ni-2006) in nh v tn nhng ngi tham gia s kin ny. V iu rt vui: Mt trong bn nhn vt lch s y cn sng n hm nay, hin ang ti TPHCM. l bc s Nguyn Phc Ngh, nguyn gio s Trng i hc Y Thi Bnh. Bc s Ngh k li t m vic lm 65 nm v trc trong mt cun hi k (in vi tnh). Chuyn t my hm trc cc anh r nhau ln h Qung B kim tra kh nng bi li; t chiu 18/5 cc anh ra h Hon Kim i cu c, gi v bc mnh v khng cu c con c no nn vt cn cu xung nc. Chic cn cu ni dp dnh y chnh l cn c cho cc anh vt ln, m hm sau, 19/5 sinh nht Bc H knh yu, bi ra gia h, tro ln chn thp ra, tra c vo cn ri cm ln bi c di chn thp. Anh Ngh nhc li li Nguyn S Vn: C th rm, t th nho m gn chn thp li cng qu. Phi my ln n tht mnh mi cm c cn c vng chc ngay pha i din ta c L (tr s UBND TP H Ni by gi). Theo bc s Nguyn Phc Ngh, ngi duy nht tham gia vo s kin cm c trn g Ra cn ti hm nay: m y anh ch l ngi mang c ti a im ven h ri c phn cng ng trn b canh gi qun o v bo ng cho ng i di nc, nu c cnh st lng sc hoc xe ca qun Php i tun tra. C sao vng xut hin trn g Ra gy ting vang ln, rung ng lng ngi. Trung on Th rt khi H Ni, nhng Vit Minh vn c mt thnh ph, bt chp lnh Php thit qun lut cm i li t 9 gi m hm trc n 5 gi sng hm sau. Ngi H Ni gi nhau no nc xem c, sng bng nim tin khng chin di s lnh o ca C H nht nh thng li.2. TAI LIU LIN QUANA, Li k cua Nguyn c Minh Chp nhn hy sinh v nhim v thing ling Tuy hn 60 nm c l, nhng trong k c ca Thiu tng Nguyn c Minh - nguyn Ph Tng cc trng Tng cc XDLL CAND vn khng th no qun c nhng k nim rm mu v s kin 3 cu hc sinh Nguyn Vn Khm, Nguyn S Vn v Nguyn Trng Quang nhn nhim v, dng cm bi ra h Hon Kim, cm l c sao vng tung bay trn nh thp Ra. Thiu tng Minh nh li, k nim ngy sinh nht ca Bc 19/5/1948 gia lng H Ni b ch tm chin, cp trn ch o phi cm mt s l c sao vng ni cng cng. Rng sng 19/5/1948, vi s ym tr ca 3 anh Khm, Quang vVn bi t b h pha khch sn Ph Gia ra Thp Ra, ri cng knh nhau ln cm c vo tng thp. L c tung bay gia tri tim H Ni vo ng gi i lm, i hc ca cng nhn, vin chc, tiu thng v hc sinh sinh vin qua li h Hon Kim. Mc k cho k th tc ti, cnh st xua ui, mi ngi vn chm chm i quanh h, hng mt v thp Ra, v l c T quc. C H Ni xn xao bn tn, khm phc hot ng khng chin v thm tin tng vo khng chin thng li. trn an ngay lp tc, gic t chc lng sc, vy rp v bt b trn lan. Cc ng Nguyn Trng Quang, Nguyn S Vn, Nguyn Vn Khm, Minh ng, Nguyn c Minh, An Vn Bnh (giao lin) ln lt sa vo tay gic... "n cui thng 5/1948, ng cng l ngi cui cng ca nhm hc sinh trng Chu Vn An b bt v b giamx lim s mt thm. Ti y, rt nhiu bn b quen bit cng trngb ch tra tn, nh p d man" -Thiu tng Nguyn c Minh cho bit. Thiu tng Minh bo: Anh Quang, anh S Vn cng nh chng ti lc u l hc sinh, rt v t, yu i, b ch bt nhng khng s, cn t ho l hc sinh yu nc. Ti chng ti cn nm gc chn ln nhau, k cho nhau nghe nhng mu chuyn yu nc trong vn hc Php, nh chuyn nhng ngi cng kh, nh t l trng hc. Thiu tng Minh k tip, mt bui ti cui thng 5/1948, c tin ngy mai ch s chuyn tt c anh em chng ti sang nh giam Ho L, anh em chuyn tr sut m, no nc ch n ni giam mi. Anh Quang cnv ln tng nh giam l c sao vng c 1,2m x 1,8m cng vi khu hiu Ch tch H Ch Minh mun nm. Sng hm sau, ch a tt c chng ti i tra tn sut ngy truy xem ai l tc gi. Anh Quang khng khi ng ra nhn. Th l chng a 13 anh em chng ti sang Hm Ca ng, cn cc anh Quang, Tr, Khm v An c Bnh l nhng i tng "c bit nguy him" b gi li phng Nh ri a ln giam bt Phng. Mt chiu thng 6, chng tp trung mt trung i lnh da en, b tr i hnh chin u, t c sng lin thanh trn g t, ri dn 4 anh ra ven sng, tri tay li v th cho chy lnh bn cht ri vu l t chy trn. nh t Ho L, thng 8/1948, anh S Vn, anh Minh ng v ti b ch a i y Khe T (Tin Yn - Qung Ninh) . n thng 10/1948, anh S Vn r ti trn t nhng b bt li. Chng tri v nh p d man c 2 chng ti ngay ti cng tri t, sau , anh Vn hy sinh gia tui 18. T quc lun nh ti cc anh

Thiu tng Nguyn c Minh cho bit, nm 2001, vi s gip ca cc ng i c, gia nh tm li c phn m ca lit s Nguyn S Vn ti Khe T v a v an tng ti qu thn i T, x Lam in (Chng M - H Ni) v c Nh nc cp bng T quc ghi cng. Trc (vo thng 10/1954) cc anhTr, Bnh, Khm, cng c gia nh tm thy m v sau ny c Nh nc cp bng t quc ghi cng v ngi thn ca cc anh c hng ch lit s.

Lit s Nguyn Trng Quang hy sinh khi tui i cn rt tr

Cn anh Nguyn Trng Quang - ngi dng cm treo c v v c T quc nhng nm u khng chin, khng ch thi th m a ch gia nh ng u, ng i cng khng ai bit lm th tc cng nhn lit s. Tri qua rt nhiu cuc tm kim, u nm 2007, cc ng i c ca lit s Quang l Thiu tng Nguyn c Minh v ng Trnh Vn Bo tm c thn nhn ti 12 Bt n. ng Nguyn Trng Hin, em rut lit sQuang cho bit, ng Quang sinh nm 1930, l con th 3 trong mt gia nh c 8 anh em. Mt ngy ma h nm 1948, ng Quang b bn phng nh (Php) n tn nh bt. Sau khi khm xt v thu c khu sng giu trn gc, chng li ng Quang i u khng r. Lc gia nh mi bit ng Quang hot ng cch mng, cng t , gia nh bt tin ng. ng Hin cho bit, mi n khi nm xung, hai c thn sinh vn khng nguikhao kht tm c tin v cu con trai ca mnh. Khi bit tin anh trai ng l mt trong nhng ngi u tin cm c T quc trn nh thp Ra v hy sinh v t quc, gia nh rt t ho. ghi nhn nhng cng lao to ln ca ngi chin s kin cng bt khut cm c trn nh thp Ra, ngy 10/4/2009, l cng nhn Lit s Nguyn Trng Quang v Trao bng T quc ghi cng c phng Hng B (Hon Kim H Ni) t chc long trng. Trong bui l v cng ngha ny, ng Nguyn Trng Hin i din gia nh xc ng cho bit : Anh Quang c Th tng Chnh ph k quyt nh cng nhn l lit s v cp bng T quc ghi cng, gia nh chng ti v cng phn khi v t ho. y khng ch l ngha c m cn l trch nhim ca Nh nc vi ngi anh dng hy sinh cho c lp ca t quc.

3. NHNG ANH HUNG CUA THI AI VA S TRI N

Ngy 19/5/1948, thc hin nhim v trn giao, mt t chin s Cng an qun 6, H Ni dng cm bi ra h Hon Kim, cm c l c sao vng trn nh Thp Ra. Ln u tin c T quc - biu tng ca cch mng - tung bay lng lng gia lng H Ni k t ngy Trung on Th rt khi, li ng vo sinh nht Bc, tr thnh s kin gy ting vang ln khp H Ni sut nhiu ngy. B con v cng phn khi khi thy Vit Minh vn hot ng ngay gia lng ch, cn qun gic th lng ln tc ti. Nhng ri, c 3 chin s tham gia cm c, gm Nguyn Vn Khm, Nguyn S Vn, hc lp nh ph thng v 1 ngi na tn l Quang, hc lp tam, Trng Chu Vn An, u ln lt sa vo tay gic. Nguyn Vn Khm v ng ch Quang u b gic bn, cn Nguyn S Vn vt ngc khng thnh cng b tra tn n cht. T nhng nm 1960, lc lng Cng an lm th tc cng nhn lit s vi cc ng ch Nguyn Vn Khm v Nguyn S Vn. Cn ng Quang vn ch vn vn mt ci tn li. Do yu cu b mt khi nn khng ai bit v nhn thn lit s, thm ch n h ca ng v mt tm nh cng khng. Thiu cc thng tin cn thit nn gn 60 nm, ng Quang vn cha c cng nhn l lit s. Cu chuyn bi hng v xc ng ny ti tnh c c ng Trnh Vn Bo (nguyn Cng an qun 6, H Ni, nguyn Lin t trng Hc sinh khng chin Trng Chu Vn An) nghn ngo k cho nghe trong cuc gp mt ca cc cu hc sinh, sinh vin khng chin H Ni (1947-1954). ng Bo cng cho bit, nhiu nm, ng v mt cu Cng an qun 6, cng l bn t ca lit s Quang, l Thiu tng Cng an Nguyn c Minh, nguyn Ph Tng cc trng Tng cc XDLL - CAND, B Cng an, d tm gia nh ng ch Quang lm th tc cng nhn l lit s, ghi danh xng vi cng trng, nhng vn bt v m tn. Cu chuyn v cng xc ng v m nh khin ti tm n nh ng Bo xin t liu v lit s Quang, vi hy vng qua bi vit s tm c tin tc v thn nhn lit s. ng Bo rt mng nhng ng cng khng bit g ngoi vic lit s Quang b gic bn Phng cng vi lit s Nguyn Vn Khm ri b nm xc xung sng. Ngi ch huy trc tip ca ng Quang Cng an qun 6 khi l ng Ngc "Nhum" (tc ng Xun Hng, nguyn Tham tn i s qun Vit Nam Lin X) cng ch bit nh ng Quang ph Hng St, song khng r s nh. Qua nhng ln tr chuyn vi Thiu tng, nh vn Hu c - Tng Bin tp Bo CAND, Thiu tng Nguyn c Minh bit Bo CAND lun quan tm n cc vn ngha c, c bit l vi cc thng binh v lit s, nn ng tin tng v ch ng lin lc vi chng ti. Mc d cng Cng an qun 6, nhng do yu cu cng tc khi , Thiu tng Minh cng ch bit v ng Quang qua nhng ngy cng b bt giam Phng Nh Ca ng trc khi ng Quang b bn: cao 1m62, da trng, tc hi qun. Nhng chin cng v tm gng bt khut ca lit s Quang th Thiu tng Minh bit r, ng k: Nhn nhim v t ng Ngc "Nhum", rng sng 19/5/1948, ng Quang v Nguyn S Vn, c s ym tr ca Nguyn Vn Khm, bi ra h Hon Kim, ri cng knh nhau ln treo l c T quc c 0,8mx1,2m vo tng Thp Ra. B thch thc tt cng khi an ninh vng trng im b xm phm, k ch in cung cho qun cn qut, vy rp v cui cng bt c c 3 ngi. Thiu tng Nguyn c Minh nh li: Mt m cui thng 5/1948, nghe tin sng mai gic s chuyn tt c anh em t sang Ha L, ng Quang kim u ra phn, v ln tng l c sao vng rt ln v khu hiu "Ch tch H Ch Minh mun nm" gn kn bc tng. Hm sau, tn s quan Php bc vo bung giam, thy l c v khu hiu, y cho dng ngay vic chuyn t a tt c anh em i tra tn, truy tm ngi v. ng ch Quang khng khi ng ra nhn. Khng khai thc c g, trc tinh thn u tranh bt khut ca cc chin s cch mng, t hm sau, gic a ng Quang, ng Khm v 2 ngi na u l Cng an qun 6 ln Phng, tri tay li ri th cho chy trn cnh ng v x sng bn Khng ai bit xc ca 4 ng ch u, cng khng ai bit h tn y ca lit s Quang t ngy y. Ring ng Nguyn S Vn b a i y Khe T, Tin Yn, Qung Ninh v b ch tra tn n cht. Mi y, gia nh v ng i tm c m v a ng v qu. Mong mun tm c thn nhn ngi lit s khin chng ti cm thy gn gi hn, ng Trnh Vn Bo v Thiu tng c Minh gi lin lc thng xuyn vi ti v ti may mn bit c kp thi nhng tin tc v cuc tm kim ca cc ng, d c lc mng ht. Tp hp t liu xong, bi vit va mi hon thnh, th nh c mt s l k, ti 4/1, ng Bo in cho ti, v cng phn khi: qua nhiu ngun tin, ng tm v xc nh ng ng Quang c ngi em Hi Phng. Qua , ng bit tin lit s Quang cn c 2 ngi em rut Bt n, H Ni. Cui cng th nhn thn v ngi lit s kin trung c tm thy. Khng th ni ht nim vui bt ng ca chng ti. ng Bo c nhc i nhc li: "Nh l c s phn run ri hay tm linh m ng Quang thu hiu c nguyn vng ca ng i!". Theo ng Nguyn Trng Hin, em rut ng Quang th ng Quang sinh nm 1930, l con th ba trong gia nh 8 anh em trai. ng Quang c 2 ngi anh, mt l i t qun i, mi mt. Mt ngy ma h nm 1948, ng Quang b bn Phng Nh (Php) n tn nh bt. Sau khi khm xt v thu c khu sng giu trn gc, chng li ng Quang i u khng r. Lc , gia nh mi bit ng Quang hot ng cch mng nhng cng t , gia nh bt tin ng, khng bit sng cht th no. Trn bn th nh ng Hin c tm hnh ca ng Quang, nhng ghi mt ngy 15/7 nm Qu T, th 24 tui. n khi chng ti k li theo t liu ca Thiu tng c Minh, gia nh ng Hin mi bit chnh xc thi gian v hon cnh hy sinh ca anh trai. Mi ti khi nm xung, hai c thn sinh ng Quang vn cha ngui khao kht c c tin con. c mt m, khng ch gia nh lit s Nguyn Trng Quang, m c nhng ng i c ca ng cng thao thc, khi c nguyn tr li gi tr ch thc cho ngi lit s sp thnh hin thc. Di sui vng, song thn lit s Quang hn c ngm ci.

15