SUB AUSPICIIS CONSILI10ENERALIS FACULTATM PARISIENSIOMEX
DIVERSIS BIBLIOTHECIS TABULARIISQUE COLLEGIT ET GUM AUTHENTIGIS
CHARMS CONTULIT
SOGIUS
SORBONA coNsiiiiTA:i?oiff
AB ANNO M OG UBQUB AD ANNUM M CO LXXXVI
PAEISIISEX FYPIS FBATRUM D E L A L A I N VIA A S6RBONE DICTAANNO
MDGGGLXXXIX
TLLARIUMUNIYERSITA.TIS PARISIENSIS
CHARTULARIUMUNIVERSITATIS PARISIENSISSUB AUSPICIIS CONSILII
6ENERALIS FACULTATUM PAMSIENSIUM EX DIVERSIS BIBLIOTHBCIS
TABULARIISQUE COILEGII ET CUM AUTHENTICIS CHART1S
CONTULITT"rT*mVTTi T/^TTCi UJifjM -LJ? JUJii, \J. Jr. xlxuJMxild U
& T^T^TWTTTCnT TT' f\ TO IN ARCHIVO APOSTOLIGAE SEBIS ROMANAE
YIGARIUS, AGADEMIAE SGIENTIARUM VINDOBONENSIS SOGIUS AUXHJAN
AEMILIO CHATBLAIN,BIBLIOTHECAE TJNIYERSITATIS IN SORBONA
GONSERVATORE ADJUNGTO.
TOMUS IAB ANNO MCG USQUE AD ANNUM M GG LXXXVI.
PARISIISEX TYPIS FRATRUM DELALAINVIA A S O R B O N E D I C T A
.ANNO MDGGCLXXXIX.
v:
4
IONSILIUM GENERALE Facultatum Parisiensium, duodetricesimo die
mensis Deceinbris, anno MDCCGLXXXV, decreto institatum, quo in
Francia Universitates quasi de integro instauratae sunt et
refectae, censuit uti antiquae Parisiensis Universitatis
Chartularium, ab Henrico DENIFLE 0. P. collectum, sub auspiciis
suis, auxiliaiite Aem. CHATELAIN, pervulgaretur. Hoc opus, Summo
scholarum publicarum Magistro sumptus ex aerario liberaliter
suppeditante, typis mandatum, necnon curantibus 0. GREARD,
Academiae Parisiensis Rectore, et A. HIMLY, Facultatis Litterarum
Decano, et E. LAVISSE, in eadem Facultate Professore, in lucem
editum, Consilium Generale Facultatum antiquae Parisiensis
Universitatis memoriae, quod foret insigne pietatis monumentum,
dicavit et dedicavit.
,,vin .-nil l,.^i.lii,s iipuNt. MndU. tt. CIuriMnbuldi. 10.
Armilphi I.i-t.iti..ti^iv i i i j i i * frtlli-i.iN ."|,,.ftiii MI
Jiilinniu-M SmrMlii-r. Si-.| vi.lt. KnU-r, (feschtotnc Alexanders
HI, II, 30 sqq. 11. H7o. I. H(>. Jim. IKi'i. In hoc cniH-ilin
ilis i > iinstiiM.ii(linilius uvilis Wgirt Autfliun ngcbiiliir.
2. Cfr. Ac. hoc Hcfclc, Concilienii'JUe, V, fifi7 H(J([. Kd. iJ, p,
fi'JK H(|(J. H. Fridci'inix I vfiinj)ulHtis iHl 0 AuguNli 1107
pvoplor pcHlilcntinni in suo riiNHjinli'iii cinn iiiili^xijia
I'uHchnli lloninni i'iiit'.ns ('nntunrieiifiist scribil
JWllelmt> fi:nonensi archiepiscopo do lite inter ipsum et
/fi'nrii-iiin U Anglinu, ad t/iinm dirinwndfim. re.x priming se.
monslrnvit stare judicio rcgis Francorum, vel wlnsint1
ifiillirfinnt1, nut scliolnrium Pnrininnsitun.1169, mense
Novembris, Parisis.
llevi-rendo palri el amic.o earissiino , Willelmo dei gralia
Scnonensi archiepiscopo, Thomas Canluariensis ec-clesie minisler
humilis, quidquid dcvnlio potest exsulis et pro-
22
CH^RTULA.RIUM UNIVERS. PARIS.
script!. Impossible est ut animus quiescat impii, quern
conscience stimulus semper exagitat, perpetuumque timorem incutit,
ne per singula momenta recipiat quod merelur. Sic estuantem jugis
sollicitudo premit, et dum omnes homines, etiain benc promerilos et
amicissimos, suspicionibus lacerat, ex proprie culpa perfidie putat
aliis dcossc, quam in conscientia non habet fidem. Sic rex
Anglonun, audila profectione veslra, sue conscius iniquitatis et
veritus zelum legis, et perseverantiam virtulis, quam habelis el.
oxcirelis in Domino, supra modum timet ne in terrain eius
cisinarinam saiiclilati vcat.ro logalio coinmittatur, quia in tola
ecclesia Gallicana ei alius non occurrit, per quern malitia ojus
rcprimi possit aut conteri. Sed nee in ecclesia Roinana veretur
aliquem, sieul. sui testamur, pretcr dominum Gratianum, quia si
gloriatio ejus vera est, quolquol. alii ad ipsum ex quaiumqiie
causa accesaerunt, ad nutum ejus, et interdum non sine nota
siiiislrc opiniouis, coiwertibiles inventi sunt. Quia ergo dominum
Gratianum in comilaUi veslro rodire dididl, adeo turbatus est, ut
animi motum dissimulare nequivcrit, dicons quod per vos cogondiis
crit ad pacem, aut cum magno sui suorumque dispendio porpeluam
igiiominiam subilurus. Evoeavit itaque magistruin Yivianum per
siias ct domini Rolliomagcnsis el (Jaulrcdi Midelli litteras, eique
sicut idem Yivianus in publica pluriinoruin audionlia conlbHsiis
osl, (oi'poraliter fidem dedit, quod in ecclesie pace rcformanda
domini papo inaiidaluin (M ipsius consiiiuin sequeretur. Fecit et
litteras signari sigillo suo, ([iias oHtcmdil qiiil)iis v o l u i l
, promittens in illis, quod pro amore domini pape nobis redden1-!,
(lauliiarienHCMii ocrle.siam et possessiones ablalas nobis et
nostris et paccm ot securitaleni, ut ad Iraelamlum pads verbum,
quam vestro et domini Gratiani metn (quidquid alius ^loricUnr)
qnorero videlialur, prefatum Vivianum validius perurgeret. Sed de
ablalis non '('ariebat aliquam meulioiKMii, nisi quod innuebat,
quod si illius in reformationc pacis sec|U(>r(vmur ar])ilriuin,
nos collocaret in capite regni, et nulla ratione paterctur egere.
Revocalo aulom magislro Yiviano el. verbis ejus habente fidem,
siinulata devolione proreclus est ad sanctum Dionysium , re autein
vera, ut faceret quod pene fecit, id est ut regom Chrislianissimiun
circumvenirel. Gonvenit enim inter eos in colloquio apud S.
Dionysium 1 , ut oi alemlum L insliluoiulum traderet Ricardum
filium suum, et ut comitem S. Aegidii TimmaH (ivocarol, cidoin
Ricardo responsurum super comitatu. Tolosano. Siquidem locus ille
prudenler coiinnodissimus visus est, ubi subsidiarii partium
tutisaime conveniant, et litiganlium ualalos IiJ>on.
])rol(i.stentur, et qui jus dicturi sunt, quam ratio exegerit
partem alleri 'wno lropi!H. Mi(jni', Patrol, hit., loin. KXC, (tp.
lot), p. 54. 1. Din H. jniHl li'Mliim S. Miirlini, iiJ nnl 18.
Novi'iuhn's, oi'liil. Migun, Patrol, lat., torn, GGVII, cp. 51, p.
154. 1. H. PuiihiH 11, Cor., 1, 17. "2. MM. 147(54 ct ins. aclOB,
fol. /j2, Hpnrtncua .
25.
Pet run /'/W//AV.Y //. ari'/iftiiticono Ntmnetensi exponit de
ingenlo nepotuin duorum suae institutioni commisynrum,
.ii'mult/tii' doevl nniuiiiti jtictis probe fiiiidnmcnli.'i
grannnalices ad sulllmiora studio, progrediendum. C. an. 1160,
Paris/is.
Karissimo d o m i n o ol. ainico suo 1.1. archidiacono
Nannetcnsi, P. Blesensis, saluteni ol. si quid inclius cst salulo.
Duos i\ nopolihus tin's michi erudiendos nudiustertius
coiuuiisisli; alUu'iuu p u o r i l i t t aunos agcnle.ju, allcrurn
plena iutegrum pubertate. Nunc auUuii ]>or litlo.ras luas
volxMnoulei- evuliis ot oommeiulaa inajoria mgenium, et asseris te
n u j x j u a i ) ) vein- s u b l i l i o r i s lioiuincni
iiivonissc.. Idoo supplicaa et hortaris, ut circa eum
Icinposliviiis vigilaucia magislralis apparcal; lovo nainque
estimas illi edificio manum HiippriMDn conriiuninalionis apponi,
cui aliona sollicitudo declcrit increinentum. Verumlaiucn n-s in
conlrariiuu versa cst. Molius enim apero de illius eruclitione, qui
ad me nulls ol, infonnis accssil, qiiain do allorius, cujus jam ex
parto induruit vena, sibique quasi olIigiiMii alioni docloris
iinprcasit. Argilla et cera atque hiijiiamodi, que susceptioni
foniK? ot iupr| |
AB ALEXANDRO III USQUE AD ANNUM MGG.
29
patet, ad artem graminaticum filium, quern tenerrime diligebat,
diligenter invitat. Et que utilitas est scedulas evolvero, finnare
verbotcnus suminas et sophismatum versucias inversare, dampnare
scripla vcteriun et reprobare omnia,que non inveniuntur in suorum
cedulis inagistrorum ? Scriptum est, quia in anliquis est scientia.
Nee Jeremias de lacu educitur, donee in funibus ei subinitlautur
vestes vcteres et attrite. Nam de ignorantia ad lumen sciontie non
ascend! tin* , nisi anliquorum scripta propensiore studio
relegantur. Gloriatur Jeroninuis se scriplis Origenis operosior
institisse. Oracius s quoque jactitat se relegisse Homeruin,Qui,
quid sit puldn-um, quid turpc, quid utilo, quid non, Pliuiiits ot
moling Cviuippo fit Grantoro dicit.
Scio niiclii pluriimini profuisae, quod cum in arte
versificatoria parvulus erudirer, predpiento magisLro inichi
inatcriain non de fabulia, scd de historiarum veritate sumebam.
Pro/nil, inichi, quod upislola** IlUdeberli Cenoinanensis episeopi,
stili elegantia et suavi ui'banilalo predpuas, firmaro ol corde
lenus reddere adolescentulus compellebar. Pr-eter roloros oliaui
libros, qui {-('lobrtiM sunt in scolis, profuit inichi frequenter
inspicere Trogum PonijxMuin, JoHopliuin, Siniloniuin, Egesippinu,
Quintiiin Ciirlium, Gornelium Taciturn, TiLum Liviuui, qui oinnoH
in hisloriis, quas reforunt, inulta ad inorum edificationem et ad
profool.mii srionlio liltcralis inloi'Kcninl. FjCigi et alioa, qui
de historiis nichil agunt, quorum non osl nuniorus, in quibus
oinnil)us quasi in orlis aromatum flores decerpere et urban n
suavilalo loquondi inollilioaro sibi polcst diligcntia modernorum.
Nolite ergo ulteritiH allo^aro wu1)lilo \Villelim V(;Mli'i nopotis
ingcnium ; nee inichi imputotis ad culpam, HI tnodi(M) louiporo non
pi-oluMl ad porfoclujn. Purgatur onim egrotua, antequam dietetur;
nt juxla sonlnliain TimolluM, qui do aliorum diseipulis
retributionem laboris sui duplicem (rxigo]>al, i n u l i l i a
prius evollonda sunl, ut. ulilia inseranlur. Nam in mercurialibus
nuptiis philologia i u u l i l i H .s 2. Glare hie exprimitur artes
liberates tune aatrac in insula esse traditas. In vico Garlandiae
artistaa tantum post an. 1202 (infra parte I, n 2) morabantur.
"Vide Denifle, Die Universitaeten des Mittelalters, I, 663 sijq.,
ot supra ia prooemio. 3. Quod ad medieinam, quae hie
praetermittitur, attinet, Tide infra parte I ad nttm 8. 4. Auclor
enarrare prosequitur de morte cujusdam amici, nomine Guidonis
militis.
55. Statutum episcopi Mauritii et capituli Parisiensis ne quis
domos claustrales alicui scholari conducat.1180-1196, Parish's.
[... Hoc quoque presente Tbeobaldo episcopo totiusque capituli
conventu annuente in eodem capitulo statutum et sub anathemate
corroboratum est, quod iiullus canonicorum doinum siiam in claustro
alicui conduceret nee aliquem in clomo sua precio prenominato
procuraret]. Additum est preterea tempore domini Mauritii episcopi
et communi assensu firinatum, ne quis canonicorum domos claustrales
alicui scolari conduceret aut etiam commodaret. Quod si quis forte
presumeret, nee in cboro nee in capitulo reciperetur ab alhs.Lime
noir in Arch. nat. Paris. L. 177, p. 338. Additio maiiu posteriori
facta est.
CHARTULARIUMUNIVERSITATIS P A R I S I E N S I S
PARS PRIMAAB ANNO MCC USQUE AD PHILIPPUM IV EEGEM FRANCOMM
Chart. Univ. Paris. I.
1 Privilegium Philippi Augiisti regis Francorum in favorem
scholariunt Parisiensium. . 1200 [Julio?], Bsstisiacf.
In nomine sancte et individue Trinitatis, amen. Philippus Dei
gratia Francorum rex. Novcrint universi presentes pariter et
futuri, quod propter enorme illud flagitium, quo Parisius clerici
simul et laici quinque numero a quibusdam maleficis interfecti
sunt, talem justiciam facieinus, quod Thomam ilium tune prepositum,
de quo super omnes alios scolares conquesti sunt, quia factum
negat, in perpetuis vinculis detinebimus, in arta custoclia et
paupere victu quandiu vixerit, nisi forte elegerit Parisius publice
aque' subire judicium, in quo si ceciderit dampnatus "erit, si
liberatus fuerit, nunquam Parisius deinceps vel alibi usquam in
terra nostra propria prepositus noster vel ballivus erit, nee
alibi, dum id evitare possimus per rationem, nee Parisius intrabit
de cetero. Et si per bonain el: legitimam inquisitionem, quam
commisimus duobus fidelibus nostris Galtero earner, et Philippo de
Liviis, sine omni personarum acceptione facienda, sub adjuratione
fidei, qua christiani sunt quamlque nobis domino suo ligio debent;
et per juramentum quod nobis fccerunt de honore et consilio nostro,
intelligere potuerimus quod amplius indo faecre possimus aut
debeamus, sine ullo arrestamento faciemus salvo honore Dei et
noslro. De aliis autem qui in captione sunt pro eodem forifacto hoc
facieinus, quod in perpetuis vinculis in captione nostra eos
detinebimus, nisi judicium aque 2 subire maluerint et innocentiam
suam Deo leste purgare, in quo si qui ceciderint, habebimus eos pro
dampnatis, nisi forte aliqui ex eis per bonain inquisitionem
innocentes inventi vel in culpa leviorc per intercessioiiem
scolarium a captione per nos fuerint liberati. Eos autem qui
fugerunt, eo ipso pro dampnatis habebimus, et omnes prepositos
terre nostre jurare facieinus, quod diligenter inquirent eos, et si
quern ex eis capere poterunt, capient et nobis mitlont Parisius. Do
securitate autem scolarium in posterum Parisius consilio hominum
nostrorum hoc ordinavimus, quod omnes cives Parisienses jurare
faciemus, quod si alicui scolari ab aliquo laico injuriam fieri
aliquis viderit, quod super eo testimonium perhibebit veritati, nee
se substrabet aliquis ne videat. Et si contigerit quod aliquis
scolarem percusserit, nisi super se defendendo, si scolaris inaxime
armis percutiatur, aut fuste, vel lapide, omnes laici qui viderint
bona fide comprehendent ilium malefactorem vel malefactores et
tradent justicie nostre, nee se substraent ne videant vel
comprehendant vel testimonium veritati perhibeant. Sive autem
malefactor captus sit super ipsum forifactum, sive non, nos
legitimam inquisitionem facieinus et fidelem, sive per clericos
sive per laicos seu per quascumque legitimas personas; et
prepositus noster et justicie nostre idem facient. Et si
intelligere
60
CIIA.HTULARIUM
UNIVERS.
PARIS.
[1200
potuerimtis per bonam inquisitionem, vel justicie nostre
intelligere potueriiit, quod ille cui imponitur fecerit illucl
forifactum, statim inde faciemus justiciam sive justicie nostre hoc
facient secundum qualitatem et mo'dum forifacti, non obstante GO,
quod malefactor ille factum negabit, vel quod dicet se paratum esse
defendere* se per monomachiain, vel purgare per judicium aque.
Preterea prepositus noster vel justicie nostre pro imllo forifacto
in scolarem manum mittent, nee in captionem nostram mitten I, uisi
forifactum scolaris tale visuin fuerit ut debeat arrestari; et tune
arrestabit eum jus tic ia iiostra in eodem loco sine amni
percussione, nisi se clefenderit, et reddet eum jiiHlicie
ccclesiastice que eum custodire debet pro satisfaciendo nobis et
injuriam passo. Et si forifactum grande visum fuerit, ibit vel
mittet justicia nostra ut videat quid de .scolari fiet. Si vero se
scolaris non cTefenderit in arrestatione ilia et injuriam passus
fueril, uos secundum predictam inquisitionem et per juramentum
predictuni exinde ultionein capiemiis. Ad hec in capitale
Parisiensimn scolarium pro nullo forifacto justicia nostra manum
millet; sed si visum fuerit illucl esse arrestandum, per justiciam
ecclesiasticam arreslnbitur et arrestatum custodietur, ut de illo
capitali fiat quod per ecclesiam fuerit legilhne judicatmn 3 . Quod
si tali hora fuerint scolares arrestati a preposito nostro, quod
non possit ecclesiastica justicia inveniri vel statiin haberi,
faciet prepositus noster in aliqua scolaris doino eosdem sine omni
injuria sicut supra dictum est 4 cuslodiri, donee juslicie
ecclesiastice tradantur. De servientibus laicis scolarium qui non
debent burgensiam nobis vel residentiam, iiec vivunt de mercaturis
et unde scolares non faciant injuriam a l i i , wic erit, quod in
eis manum non mitteinus nee justicia nostra, nisi forifactum
apparent* fecorint, propter quod in eos debeamus manum mittere vel
justicia nostra. Pro tenore siquidcin privilegii, quod scolaribus
Parisiensibus contulimus, nolumus ut canonici Parisiensos et eorum
servieiites in hoc privilegio contineantur, sed volumus ut.
servientes cauonicorum Parisiensiuiii et ejusdem ville canonici
eaindem liberlatem habeanl, quam ois prcdecessores nostri observare
debuerunt, et nos eisdeni observare debemus. Occasione autem
predictarum conventionum vel occasione hujus carte in causam trahi
non poleriums nisi in curiam nostram. Ut autem hec catitius
custodiantur et stabili imperpetuinn jure firinentur statuimus, ut
prepositus mine noster et populus Parisiensis omnia que prediela
sun I. in conspectu scolarium se bona fide servaturos juramento
confirment. Et de cetero semper quicumque officium prepositure
Parisiensis adininistrandum a nobis acceperit, inter ipsa
prepositure sue initia, dominica scilicet prima vel seconda, in una
ecclesiarnm Parisiensimn, postquain exinde summonitus fuerit, coram
scolaribus predicta omnia se bona fide servaturum publice juramento
confirinabit. Que ut .perpetuam obtineant stabilitatem presentem
paginam sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere
inferius annolalo precepimns confirniari. Actum apud Bestisiacum,
anno incarnati Verbi millesimo ducentesiino, regni nostri
1202]
AB A N N O M C C
USQUE
AD P H I L I P P U M IV REG.
FRANC.
61
anno vicesiino primo, astanlibus in palatio nostro quorum nomina
supposita sunt et signa. Dapifero imllo. Sigmim Guidonis
bulicularii. S. Mathei camerarii. Signum Droconis conalabularii.
Data vacaiite (monogr.} caucellaria.Originulo in Arch. nnt. Paris.
M. GG.v, n 1. Deost sigillum. Suporsunt fila sericea rubci colons.
A Deriifle cd. in Main, de la Soc. da I'hist. de Paris et da
l'Ile-de-France, X, 247. Portinebat ad Archiv. Universitatis.
Bibliotb. Phillipps in Cheltenham ins. 870, fol. 51. Bullions, III,
2. Jourdain, n 1, ubi variac cditiones, et Delisle, Catalogue des
actes de Philippe Augusts, 11 62U, ubi otiam divcrsi mas.
referuntur. Gum hoc celcberrimo documento incipiunt monumenla
Universitatis Puris. Yci'um cst, Guillelmum Armoricum scribcre, jam
patrem. Pbilippi, Ltidovicum "VII, libertatem et spccialem
prerotjtvbivnm defonsionis ipsis scolarilma impondisso (CEuvres de
Rifford et de Guillaume le Breton, ed. Delaborde, I, 230). At
JVusli'd quucris documentum (quod' rcfcrntur ad scolarcs
Parisienses) in actis Ludovici VII (vide Luchaire, Etudes sur les
Actet dc Louis VII. Paris, 1885). Jain saoc. XVII auctor oporia
Unfaersitatis Paris, ejusque facultatum cjuatuor Qrigo v&'a
Hcripsit: Sivo in doci-etalibus sive in libris iiuinuscriptis
Universitatis, sive in cjus tobulario nibil eat, quod cxwlat
iiotatom Innocontii tcrtii ct Pbilippi Aug-usti. Bibl. Univcvs.
Paris, ms. u. I, 1, p. 498. Qua occasione privilcgium Philippi
Atig-uHli condcsHum sit vido Chron. magistri Rogcri de Houedene,
ed. Stubbs, IV, 120. Evenit sub canccllario Paris. Pctro
PicluvciiHi, qwi succcasit Hulduino (vide supra part, introd. ad ne
8), ct anno 1193 primum ut canccllarius nominatur (of. Guenird,
Cart, da Notre-Dame II, 408), ultimo vcro anno 1204 (ibid., p.
513). Albrico Trium Fontium teste obiit anno IU05 tit par annos 38
thKoIogium logit Parisiis. Ipsi succossit Bernardus Gbabert, cujus
mcntionenx facit Obituariuin occl. Paris, (vido Giu-ravd, IV, G2,
ct infra ad u G). Thcobaldus, quern Hcmeraeus, De acad. Paris,, p.
115, ad an. 1200 ut cuneellnviuiii rofcrt, mm fuit noni^llarius
coch Pai'is., snd canccllarius comitia Blcsensis. Vide Gnerard,
Cdrt.de Notre-Dame I, 2%. 1 ct 2. Primo. crnt acriptum doi , quod
fuit correctum in nquo . 3. Lcgitur ajudicatum logitimp ; per
liniolns iiidirulur logoudum caao ut Hupra. 4. In orig1. : aicut
supra dictum cat sine omni injuria custodiri . Liniolnc indicant
poaitioncm vftrborum ut aupru.
. Matthaeus dc Monte-Morenciaco ct Mathildis uxor cjus dant
vineam., fjuae dicelatur clausus Mali vicini, liospiiibus ad
hostisias faciendas} at componunt cum conventu*S, Gcnovefae.
1202, [Parisiis]. Kgo Matheus de MonLe-Moreiiciuco, douiinus
Marliaci, et Maltildia uxor mea nolmn lam futuris quain
presenlibus, quod vineam nostram, que dicebatiir clauaus Mali
vicini, quern lenemus ab ccclesia Sancte Genovefe, sub annuo censu
trium solidoruui et vin denarioruni, dedinius hospitibus ad
hostisias faciendas de assensu et voluntate abbatis ct canonicorum
Sancte Genovefe, quorum erant fundus terre illius et deeima et
omnis justiciii. Statutum est autem, quod ille census capitalis
semper erit canonicorum Saucte Genovefe, ct hospil.es qui ibi erunt
mansioiiarii, sui erunt parrochiani, et omnes decimas tain magnas
quain minulas ' capellano de Monte persolvent, et cetera jura
parroclualia secimclum consuet.iidi.nem parrochie sue. Nobis autem
abbas et conventus concesserunt lotum augmcntum census hostisiarum
que ibi fient, quod vulgo dicitur Croiscena et medietatem
vendillonuin, thelonei, rotagii, foragii et omnium proventuum tain
justiciarum quain aliorum redditunm qui pertinent ad justiciam, et
medietatem ripagii quantum clausus comportat. Quodenscumque ventum
fuerit ad vadia duelli, ducetur duellum-in curiam canonicorum in
Monte et ibi finietur, salva tamen medietate nostra de emenda
duelli. Omnis alia justicia tenebitur super predictuin clauaiim
usque ad vadium duelli.
62
CHA.RTULARIUM UNIVERS.
PA.RIS.
[1202
Serviens ibi constituetur ex consensu utriusque partis, qui tarn
nobis et heredibus nostris quam supradictis canonicis faciet
fidelitatem de omni jure conservando et faciendo ad utrarnque
partem pertinente. Si autem forte aliqua querela emerserit inter
nos et canonicos vel eos, qui in loco nosiro in hiis redditibus cum
eis participationem habebunt, vel etiam communem servientem illius
terre, quia sibi doininium illius terre canonic! retinuerunt :
causa ilia in curiam eorum in Monte referetur terminanda. Preterea
sciendum est quod nos et heredes nostri predictos redditus ab
ecclcsia beate Geiiovefe omni tempore tenebimus nee poterimus alii
ecclesie sine assensu abbatis et canonicorum vel dare vel vendere,
seu commutare, et singulis annis predictum capitalem censum trium
solidorum et. VIH denariorum eis in festo sancti Remigii
persolvemus. Insuper sciendum est, quod in strata ilia, qua de
Monte itur ad Sequanam, et in strata ilia, qua itur per vicum
Garlande usque ad gressum Sancti Juliani, qui est meta burgi Sancte
Geiiovefe, que strate in viaria sunt canonicorum, nos vel heredes
nostri nichil pcnitus poterimus reclamare, sed tantummodo infra
metas clausi predicti participationem cum eis habebimus secunduin
quod superius est diffinitum. Quod ne valeat oblivione deleri,
presentem cartam sigillorum nostrorum munimine fecimus confirmari.
Gujus etiam rei testes sunt Magister Gilebertus presbyter Sancte
Marie de Marliaco, Milo dc Vicinis, Willelmus de Vicinis, Odo de
sancto Mederico. Ac turn anno incarnati Verbi. iniileshno
ducentesimo secmulo.Chartularium Sanctae Genovefae in Bibl. Sanctao
Gonovcfac Paris, ms. E. 1. 25, Fol. png. 190-101, ulri
Buperscriptio : Do cluuao mail vicini . Gattia Christ, VII,
instvum. p. 225, n 10. Jaillot, Recherches critiques sur la -oille
de Paris, Quarticr 8. Bonolt, p. 65, bene obserrat, post is tarn
donationcm et compositioncm osse fuctam vlaxa dw Fouare, ubi posicm
sckolas ai'tistariuixin.Yenim.UB. Vide Dcnifle, Die Universitaeten
des MittelaUers, I, 667. Hx do, ex quo apparct, ubi fuerit istc
clausus Mali vicini) ot domos in oluuso Mali vicini extitis.sc.
3.
Innocentius Iliad magistros et scholaros Parisienses, ul
invitanto Oraocorum imperalora Conslantinopolim eos migrare non
pigeat ad reformandum illic litterarum studium.1205, Maii 25, Roma
apucf S. Petrum.
Universis magistris et scolaribus Parisiensibus. Multifarie
multisque modis dementia divina nos excitat, ut de sopmno mortis
evigiiemus ad vitam, et de lacu miserio in spem eterne glorie
respiremus. Exultamus siquidcm et merito exultare debot oinnis
sanctorum ecclosia, quod visitans visitavit nos oriens ex alto, ut
magna pars orienLalis ecclesie, Grecia videlicet pene tota, que a
lougissimis retro temporibus matris sue sancte Romane ecclesie
contempserat imitari vestigia, nostris temporibus facta sit de
inobedieiite obediens, et de contemptrice devota. Ad majorem etiam
accedit ivfiluentium gaudiorum qod vir christianissimuB carissimus
in Christo filius noster B.1 Imperator Gonstantinopolitanus
illustris ad ea totis viribus satagit et inten,dit, per que possit
et debet Christiana religio propagari, et ut edificium jam ex magna
parte constructum non corruat, ardenti laborat
AB
A
N N O MGG U S Q U E AD PHIL1PPUM IV HEG. FRANC.
63
studio el sollicitudine diligenti. Nuper siquidem devotionem suo
plantatam in pectore in ramos bone operations diffundens nobis
humiliter supplicavit, ut VQS inducere ac monere apostolicis
Hlteris dignaremur, quatinus in Greciam accedentes ibi studeatis
litterarum stuclium reformare, unde rioscitur exordium habuisse.
Volentes igitur imperatorem eundem tanto benignius in suis
petitionibus exaudire, quanto majorem in majoribus frequenter sumus
ejus fidei sinceritatem experti, universitatem vestram rogamus
attente et hortamur per apostolica vobis scripta mandantes,
quatinus diligentius attendentes, quanta majores vestri
difficultates et gravamina sunt perpessi, ut adolescentie sue
primitias imbuerent litteralibus disciplinis, non tedeat plerosque
vestrum ad terram argento et auro gemmisque refer tarn, frumento,
vino et oleo stabilitam et bonorum omnium copiis affluentem
accedere, ut ad illius honorem et gloriam a quo est omnis scientie
donum sibi et aliis ibidem proficiant preter temporales divitias et
honores eterne glorie premia recepturi, Dat, viij kal. Junii.Reg.
Vat. Innocentii HI, an. 8, fol. 23*. Rec. ctes Histor, des Gaul.
XIX, 475. 1. Balduinus I (1204-1237).
4.
Decretum Odonis episcopi Parisiensis de residentia canonicorum
S. Marcelli, et licentia danda canonicis qui studere voluerint.
1205, [ParisiisJ.
Odo Dei gratia Parisiensis episcopus omnibus presentes litteras
inspecturis eternam in Domino salutem. Noverint universi, quod nos
ecclesiam beati Marcelli considerantes ex canonicorum absentia suo
pene servitio et potissimum consilio destitutam, et tarn mortuis
quam vivis ipsius ecclesie benefactoribus in posterum providentes
de speciali voluntate swmmi pontificis et utriusque capituli
Parisiensis videlicet et beati Marcelli assensu cum prudentibus
viris habita deliberatione statuimus, ut quicumque de cetero in
eadem ecelesia canonicus instituetur, per vm menses scilicet vel
xxxii" septimanas, continue vel per partes, ibidem residere et in
propria persona tenebitur ecclesie deservire, ita quod dies ilia,
qua canonicum villam ingredi vel exire contigerit, nisi alicui
horarum interfuerit, in residentia rninime computabitur. Quolibet
autem aliorum dierum residentie sue alicui trium, matutinis
videlicet aut majori misse sen vesperis, tenebitur interesse, nisi
egritudine vel minutione impediatur, alioquin dies ilia non debebit
sub tempore residentie comprehend!. Si vero residentiam vm mensium,
ut distinctum est, non fecerit, de prebenda sua nichil ultra summam
xx solidorum accipiet preter distributiones cotidianas, quibus
presens affuerit. Postquam autem canonicus semel per VIH menses
residentie tempus expleverit, si peregrinari vel studere voluerit,
canonici residentes vel major pars ipsorum eidem dare .licentiam
debebunt, et ipsum a scolis aut peregrinatione prohibere non
poterunt1, sed de mora peregrinationis aut studii, prout videbitur
competens, ordina-
64
CHAUTULARIUM
UN1VEUS.
PARIS.
[1205
bitur. Scolarein tameii bona fide, quando viderinl. expedire
capitulo aut major! parti canonicoruin residentium, revocare
licebit, et si revocatus infra tenipus competens assignatum redire
noluerit, ex tune eum foraneum reputabunt, nisi eis de rationabili
impedimento constiterit. Licentia autem inanendi in scolis nulli
concedatur, nisi resident vel pro residenti habeatur. Si vero
capitulum in danda sen deiieganda studiorum licentia vel in
revocatione studeutium excederet, ad Parisieiisem episcopum
excessus hujus correctio pertineret. Verum tarn nos qiiam
successores nostri Parisienses episcopi duos de canonicis ejusdem
ecclesie ad obsequium nostrum, si voluerimus, poterimus evocare,
qui licel in propria persona ecclesie non serviant, suarum tamen
inte.gre fructus percipient probendarum, quamdiu iiostro vel
successorum nostrorum obsequio fuerint mancipati, exceptis
cotidianis distributionibus, quas nee ipsi, neque peregrinant.es,
neque scolures canonici percipient. Qui de mandate ecclesie erit in
negotio ecclesie, pro residenti liabebitur, eL nichilominus
percipiet distributiones cotidianas. Obsequium autem inteUigimus
episcopale : equitare cum episcopo, esse oflicialem ejus, vel ad
servitium episcopi morari iu . domibus suis Parisiensibus, vel
mitli ad sedem apostolicain. Gum vero causa studiorum,
peregrinalionis, aut episcopalis obsequii aliquem de canonicis
absentem esso oonligcrit, canoniciiR providebit ecclesie ydoneum
vicarium sine mora, cui dab it xx solidos ad minus per annum preter
distributionem, que fiet vicariis. Verum de foraneorum preboudia,
vicario primitus a canonicis residentibus instituto, quicquid de
fructibus illarum pi'obendurum residuum fuerit, canonicis
sacerdotibus et vicariis el, aliis clericis de choro, qui, secundum
quod ordinabitur a canonicis, servitio interfucrint, distribuctur
in liunc moduin, quod canonici et sacerdos majoris altaris
ebdoinadarius, sive sit canonicus sive non canonicus, duplam
portionem, reliqui vero sacerdotes et reliqui vicaril simplam
accipient, clerici autem de choro dimidiam simple. Hanc itaque
institutionem se finniler scrvaluros singuli canonicoruin
instituendorum in inslitutionc sua juramenli religionc firmabunt,
el quod earn nee per se nee per alium infringero procurabunt.
Institutus etiam canonicus non prius in choro sen capitulo
recipietur ab aliis, aut fructus percipiet prebendales, donee in
capitulo juraverit hec omnia se firmiter servaturinn. Prcterca
decanus beali Marc ell i et capitulum hoc se juraverunt bona fide
similiter servaluros. In hujus itaque rei perpetuam firmitatem
presentem paginam sigilli nostri. munimine fecimus roborari, et
prelevea, in hujus facti testiinohium et consensum Hugo decanus et
capitulum Parisiense suum sigilhun, et capitulum beati Marcelli
similitor suum sigillum huic Cccenml. apponi. Actum anno incarnati
Verbi mccv, pontificalus nostri anno viij.Chartul. episcopi Paris,
in Biblioth. nat. Pnris. ms. Int. 5526, [ol. 53b. Parvum Chartul,
in Arcli. nut. Puris. LL. Wi, p. 90. Gudrard, Can. de Notre-Dame de
Paris, I, 75, n 77. 1. Jam saoo. pvaccedonti idom innlto lavgius
ficbat a quibusdiun capiLulia. Sic Alexander III 19 Deoemb.
(1170-1180) scvibit dccnno ot cnpitulo A.mbianensi; Addidistis
inaxipcv, quod qui tantrum vestrorum do licpntiii vcstru cmina
sludii TO! povegrinntionis obsentes fuerint, prcbcndnm aunm
niMlominus dcboant cum intcgritnto povciporo . Arch. dtSp. do lix
Sommo (Amiens). Chartul. I. G> 339, fol. 4511. Gf.
Pflugk-IInrttung, Acta pont. Rom. inod. I, 2'i8.
1207]
AB A N N O M C C U S Q U E AD P H I L I P P T J M IV R E G .
FRANC.
65
5. Inn.ocenti.us III in litteris ad Odonem episcopum Paris,
directis numerum magistrorum in theologia Parisiis ad octonarium
reducit. 1207, Novembris 14, Sutrfr.
Innocentius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri ..
episcopo Parisiensi salutem et apostolicam benedictionem. Sicut
expedire credirnus ut apud civitatem Parisiensem, ad quam pro sacre
pagine disciplina Celebris recursus habetur theologorum, sit copia
magistrorum, qui parvulis petentibus panem frangant et esurientes
animas reficiant pabulo verbi Dei : sic etiam decens est, ut
ipsoru'm numerositas refrenetur 1 , ne forsitan propter honerosam
multitudinem, que nichil liabet honesti, vel vilescat eorum
officium, vel minus composite impleatur, cum Dens omnia fecerit in
numero, pondere ac mensura. Hac igitur* consideration prudenter
inducti auctoritate presentium firmiter inhibeinus, ut Parisius
magistrorum theologie numerus octonarium non transcendat, nisi
forte multa necessitas vel utililas 3 hoc exposcat. Nulli ergo
oinnino hominum liceat hanc paginam nostre inhibilionis infringere,
vel ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare
presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et
Pauli apostolorum ejus se noverit incursiirum. Dat. Sutrii xviij
kal. Decembris, pontificatus nostri anno x.Rog. Vat. Innocent! Ill
an. 10, fol. 31A Chartul. episcopi in Bibl. nat. Paris, ms. lat.
5526, fol. 49*. Magnum Chartul. eccl. Paris, in Arch. nat. Paris.
LL. 183, fol. 181*. Bulaous, III, 36. 1. Tcmporc Innocentu III
numerum theologorum Parisiis fuisse magnum scimus inter alia ex
vita Jobannis dc Montmirail, qui ante an. 118% Parisios adiit ad
consultandos Parisicnscs theologos : a Cumque Parisi&nscm.
urbcm fuissot ingressus, poritoruin theologorum convcntu maxima in
unuiu congregate primum quidcm ad oos salutationis verba praomisit
. AA. SS. Septcmb. VIII, 221, n 16. In bac navrationo aicut in vita
Jobannis I abbatis S. Albani (1195-1214) insupor nobis eat
conaervata prima notitia de conaortio magistvorom Parisiansiuin.
Vide Gestct abbatum monasterii S. Albani, cd. Rilcy, I, 217. 2.
Igitnr decst in Chartul. episcopi. 3.- Ib. Malta utilitas et
nccossitas .
O. Decretum Odonis episcopi et capituli Parisiensis circa
residentiam cancellarii. 1207, [Parisiis].
Odo Dei gratia Parisiensis episcopus, Hugo decanus et universum
capitulura Parisiense omnibus presentes litteras inspecturis in
Domino salutem. Notuin facimus universis quod nos residentiam
cancellarii Parisiensis attendentes necessariam ease nostre
Parisiensi ecclesie et cummunitati (sic] scolarium, de bonorum
viroruin consilio et cummuni assensu statuimus in capitulo
Parisiensi ut quicumque de cetero cancellarius Parisiensis fuerit,
teneatur in persona propria bona fide Parisius residere, et post
institudonem suam teneatur juramentum in capitulo exhibere, se
facturum residentiam bona fide in ecclesia Parisiensi, quamdiu
cancellariam. tenuerit, et quod per se vel per alium nullatenus
procurabit, quod relaxetur a juramentb predicto, Statuimus etiam
quod nichil de fructibus cancellarie percipere possit, donee
pretaxatum exhibuerit in Parisiensi capitulo juramentum. Postquam
autem magister Prepositinus1 factus est cancellarius, rogavimus eum
ut dictum. Chart. Univ. Paris. I. 9
QQ
CHARTTJLARIUM UNIVERS. PARIS.
[1207
faceret juramentum, et ad necessitatem residence faciende se
astringeret. Qui libenter et benigne suum ad hoc inclinavit
assensum, et primus juravit in forma predicta, in qua successores
sui cancellarii de cetero jurare similiter tenebuntur. Quod ut
ratum et firmum permaneat, presentem cartam sigillorum nostrorum
fecimus impressions muniri. Actum anno Domini M GG
septimo.Originale in Arch. nat. Paris. M. 257, n 2. Desunt duo
sigilla, quae olim exstabnnt. Parvum Pastorale in Arch, nat. Paris.
LL. 176, p. 203, Magnum Pastorale, ibid. LL. 175, p. 600. JMre
noir, ibid. LL. 177, p. 276. Bulaeus, II], 36. 1. Magister
Praepositinus seu Praepositivus electua est cancellarius
Parisicnsis circa annum 1206, poatquam antecessor cjus Bernardua
Chabert (vide supra ad n 1) ad sedcm episcopalom Gebcnnensem
evectus crat. Iste ultimus est idem ipse, de quo habetur apud
Albricum Trium Fontium (Man. Germ. XXIII, 887): Bcrtrannus, qui
erat cancellarius Parisiensis post Pictayinum, factus est
arcbiepiscopus Ebredunensis , nam de sede Gebenncnsi circa annum
1212 translatus est ad sedem Ebredunensem. Vide Gallia Christ. XVI,
406. In Obituario S. Victoria legitur ad pridie kal. Decemb. :
Obiit dom. Beraardus Gembennensis (sic) episcopus, quondam
cancellarius Paris. . Bibl. nat. Paris, ms. lat, 14673, fol. 258.
In ecclesia Parisiensi ejus anniversarium celebrabatur 2 non. Mail.
Vide Gue"rard, Cart, de Notre-Dame de Paris, IV, 62. Praepoaitiaus
Cremonensis (ut legitur in mss. Oxoniae, Coll. -univera., n 61,
fol. 201; Bibl, imperial. Vindobon., n 1501J erat Celebris
tbeologus, cujus Summa cum initio : Qui producit ventos in multis
mss. consei'vatur.
7' Constitutiones Gualae Sichieri S. Mariae in Portion, diaconi
cardinalis et apostol. sedis legati circa magistros et scholares
Parisienses.1208, [Paris/is].
Volentes autem, quantum cum Deo et honeste possumua, magistris
et scolaribus deferre, eatenus erga ipsos rigorem, si quis est,
nostre constitutionis duxirnus temperandum, ut, antequam periculum
excommunicationis incurratur, adrnonitio generaliter fiat per
magistros et comminatio excommunicationis in transgressores. Quibus
premissis, si qui forte contumaces et rebelles extiterent, iterum
et nominatim sub eadem comminatione et in scolis moneantur, indulta
nihilominus ad satisfaciendum dilatione competent!. Quod si forte
nee taliter resipiscere voluerint, ex tune per cancellarium, qui
pro tempore fuerit, excommunicati denuncientur, et tamdiu ab
omnibus evitentur, donee satisfecerint competenter, et ab episcopo,
si fuerit presens, vel eo absente ab abbate S. Victoris cum forma
ecclesie fuerint absoluti. Precipimus autem magistris in virtute
Spiritus Sancti ut predicta omnia, excepto tainen necessitatis
excusabilis articulo, diligentius exequantur, ne per negligentiam
vel malitiam aliquorum nostre constitutionis auctoritas
contemnatur.Mansi, Ampl. concil. coll. XXII, 763, n 8-10. Bulaeus,
III, 44. Gonstilutionos soptem priores tractnnt: 1. ne cum clericis
et sacerdotibus mulieres commorentur; 2. ne pro sacris illiquid
exigatur; 3. do voatibus sacerdotum; 4. do vestibus
arcbipreabyterorum, arcbidiaconorum, prepositorum; 5. de vestibus
monachorum; G. no clorici et monachi focnus et negotiationem
inbonestam. exerceant; 7. ut prelati supradicta observent et
faciant observari,- quod capitulum sequentia tonoris ftst: (i Ut
autem ab omnibus in tonsura et babitu et conversation bonestas
ecclesiastica conservetur, districto precipimus prelatis universis
sub attestatione divini judicii firmiter injungentes ut omnia
supradicta obsorvent et quantum in ipsis erit faciant a subditis
monitione premissa per censuram ecclesiasticam inviolabilitcr
observari . Deindo sequitur 8 capitulum: Ut cum magistris et
scolaribus agatur indulgentius, ut supra. In Bibl. Arsenalis Paris,
ms. 769 (saec. XIII ineunt.) vero, ubi, fol. 113>>,
constitute Gualae cum bac superscriptione : Incipit conatitutio
Gale , occurrit, ct in Bibl. uat. Paria. ma. lat. 4653, fol. 120
(saec. XTV-XV), desunt capitula supra edita ad magistros et
scbolares PariBienses spectantia; poatrelata in nota verba
inviolabiliter observari legitur in Arson.: Explicit. In Bibl.
Laudunensi ms. 157, fol. 44 (saec. XIII.), invenitur tantummodo
principium constitutionis a Gala :editae. 9.
1209]
A.B
A.NNO
M C G U S Q U E A.D
P H I U P P U M IV
KEG.
FRA.NC.
67
8.
Innocentius III ad doctores sacrae paginae, decretorum
liberaliumque artiunj. Parisiis commorantes de magistro G.
communioni magistrorum restituendo. 1208-1209.
Universis doctoribus sacre pagine, decretorum et liberalium
artium Parisius commorantibus. Ex litteris vestre devotionis
accepimus, quod cum quidam moderni doctores liberalium artium a
rnajorum suorum vestigiis in tribus presertim articulis deviarent,
habitu videlicet inhonesto, in lectionum et disputationam ordine
non servato, et pio usu in celebrandis exequiis decedentium
clericorum jam quasi penitus negligenter onrisso, vos cupientes
vestre consulere honestati octo ex vobis juratos ad hoc unanimiter
elegistis, uL super dictis articulis de prudentum virorum consilio
bona fide statuerent, quod foret expediens et honestum ad illud
imp'osterum observandum vos jurainento interposito communiter
astringendo, excepto dumtaxat magistro G., qui jurare renuens et
formidans fidejussoriam pro se tantum optulit cautionem. Fuit
insuper ad cautelam a vobis fide prestita protinus constitutum, ut
si quisquam magistrorum adversus alios duceret resistendum et
primo, secundo tertiove commonitus infra triduum universitati
parere contempneret magistrorum, ex tune beneficio societatis eorum
in magistralibus privaretur et quidem hoc ultimum quidam ex vobis
simpliciter, quidam vero nisi satisfaceret, ct nonnulli nisi per
nos se adinitti ab aliis optineret se intellexisse fatentur. Gum
autem supradictus magister G. infra triduum universitati non
paruerit, requisitus juxta condictum vestrum, ex tune a vobis
habitus est exclusus, qui cum satisfaction.! condigno s