ch a r a kte r, n a s tró j , w yko n a w ca A n a l i ...

Analityczne słuchanie muzyki klasycznej – forma,charakter, nastrój, wykonawca

Analityczne słuchanie muzyki klasycznej – forma, charakter, nastrój, wykonawca

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Analityczne słuchanie muzyki klasycznej – forma,charakter, nastrój, wykonawca

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

3. W zakresie ruchu przy muzyce. Uczeń:

3) improwizuje za pomocą gestu i ruchu oraz tworzy ilustracje ruchowe do muzyki.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności), muzyki jazzoweji rozrywkowej, polskich pieśni artystycznych i patriotycznych, utworów ludowych w postacioryginalnej i artystycznie opracowanej;

2) rozpoznaje ze słuchu: brzmienie głosów ludzkich: sopran, alt, tenor, bas

3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter,formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:

2) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę,kolorystykę, artykulację).

Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:

1) nazywa dźwięki gamy, rozpoznaje ich położenie na pięciolinii;

2) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz;

3) zna skróty pisowni muzycznej: repetycja, volty, da capo al fine;

4) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne oraz fermatę;

4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:

3) form muzycznych: budowa okresowa, AB, ABA, ABA1, kanon, rondo, wariacje, pieśń, opera,balet, operetka, musical, koncert, symfonia;

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejówhistorii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.

Nauczysz się

rozpoznawać słuchem wybrane elementy muzyki w utworach muzyki klasycznej;

rozpoznawać w partyturze wybrane elementy muzyki w utworach muzyki klasycznej;

określać słuchem oraz na podstawie partytury formę utworu (wariacje, ABA)

rozpoznawać słuchem instrumenty muzyczne;

rozpoznawać słuchem artykulację pizzicato.

Słuchanie muzykiSłuchanie muzyki nie jest procesem łatwym. Wymaga wrażliwości percepcyjnej orazumiejętności skupienia uwagi. Na dzisiejszej lekcji będziesz stosował słuchanie analityczne,które polega na wyodrębnieniu konkretnych warstw brzmieniowych utworu takich jakelementy dzieła, głosy, instrumenty, aparat wykonawczy, styl epoki, styl kompozytora, formautworu oraz jego interpretacja. Dzięki temu łatwiej będzie ci zrozumieć i poznać muzykęklasyczną a przede wszystkim świadomie ją odbierać. Postrzeganie muzyki zależy, bowiemod stopnia zaawansowania słuchacza, inaczej muzykę odbiera amator, inaczej meloman,a jeszcze inaczej artysta, który jest profesjonalnym muzykiem. Podczas tej lekcji będępodpowiadał ci, na co masz zwrócić uwagę podczas słuchania muzyki w konkretnychutworach, ponieważ „słyszeć” nie zawsze znaczy „słuchać”, zaś słuchać nie zawsze znaczy„rozumieć”. Liczę na to, że po dzisiejszej lekcji miedzy tymi wyrazami będziesz mógłpostawić znak równości.

Ćwiczenie 1

Analityczne słuchanie muzyki klasycznejInstrumenty smyczkowe swoją nazwę zawdzięczają temu, że gra się na nich smyczkiem.Posłuchasz za chwilę utworu, w którym zabrzmią m.in. skrzypce, altówki, wiolonczelei kontrabasy. Ciekawostka polega na tym, że w tym utworze muzycy z orkiestry smyczkiem

zagrają tylko na samym początku a potem będą szarpać struny palcami. Taka technika gry nainstrumentach smyczkowych, nazywa się pizzicato. Taki też tytuł nadał kompozytor dla tegoutworu. Zwróć również uwagę na dwa instrumenty, które z czasem dołączą i zagrająfragment melodii. Najpierw usłyszysz flet, a po chwili dołączy również klarnet. Oczywiściew tle będziesz słyszeć również inne instrumenty z orkiestry.

Nieznany fotograf, „fotoportret Leo Delibesa”, 1888, Biblioteka Narodowa, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna(ilustracja); Léo Delibes, Pizzicato z baletu Sylwia, online-skills, CC BY 3.0

Ćwiczenie 2

Technika artykulacyjna gry na instrumentach smyczkowych polegająca na szarpaniu strunpalcami to:

PizzicatoArcoCol lengoStaccato

Przed Tobą ponadczasowy przebój – tradycyjna francuska piosenka dziecięca z XVIII wieku.W Polsce śpiewają tę melodię przedszkolaki a uczniowie klas I –III grają ją już nainstrumentach. W Polsce ta piosenka znana jest pod tytułem „Trzy kurki”. Melodia do tejpiosenki została wykorzystana przez Wolfganga Amadeusa Mozarta w wariacji „Ah vousdirai‐je, Maman”. Jednak kompozycja Mozarta nie jest już utworem dla wszystkichinstrumentalistów, mogą ją zagrać tylko biegli muzycy.

Wariacja, to bardzo rozbudowana i skomplikowana forma utworu, w której temat lub motywpodlega różnym zmianom, m.in. melodycznym, rytmicznym, metrycznym, harmonicznym.Może się również zmieniać tryb oraz inne składowe utworu. Mówiąc najogólniej wariacje toróżne warianty tematu, czyli jego odmiany. W prezentowanym utworze Mozart miał pomysłna 12 różnych odmian tematu, czyli napisał 12 wariacji.

Posłuchaj tematu tego utworu i obserwuj zapis muzyczny, zwróć uwagę na repetycjew pierwszej i drugiej części melodii. Pierwsza część ma dwa różne zakończenia (pierwszai druga volta oznaczona nawiasem kwadratowym z 1. I 2.), druga część grana jest dwukrotniebez żadnych zmian.

Wolfgang Amadeus Mozart, Ah vous dirai-je, Maman, KV 265 - Temat, imslp.org, CC BY 4.0 (ilustracja); Wolfgang Amadeus Mozart,Ah vous dirai-je, Maman, KV 265 - Temat, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY 3.0

Posłuchasz teraz wariacji nr 8. Zwróć uwagę na zmianę trybu i tonacji. Temat był zapisanyw C‐dur, wariacja zaś zapisana jest w c‐moll – przy kluczu informują o tym trzy bemole.

Drugą istotną zmianą, którą Mozart wprowadził są imitacje. Popatrz, w jaki sposób głos drugizapisany na drugiej pięciolinii powtarza melodię głosu pierwszego zapisanego na pierwszejpięciolinii. Repetycje w tej wariacji dotyczą również dwóch części.

Wolfgang Amadeusz Mozart, widok nutowy na ósmą z 12 wariacji „Ah, vous dirai-je maman", KV265, imslp.org, CC BY 4.0

Barbara Kra�, „Portret Wolfganga Amadeusza Mozarta”, ok. 1819, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Wolfgang Amadeus Mozart,Ah vous dirai-je, Maman, KV 265 – Wariacja VIII, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY3.0

Kolejnego utwóru posłuchasz pod kątem jego nastroju i charakteru. Znasz ten utwórz różnych mediów, na pewno wielokrotnie go słyszałeś. Bez podstawowej wiedzy o tymutworze większość słuchaczy określi go jako wyjątkowo smutny, część z nich poda nawetjego tytuł – Marsz żałobny. Jest to fragment większego utworu, Sonaty   b‐moll, op. 35Fryderyka Chopina. Przeczytaj tekst źródłowy a następnie podczas słuchania tego utworustaraj się powiązać te wszystkie wiadomości z przesłaniem emocjonalnym tego dzieła.Postaraj się „zobaczyć” te treści w brzmieniu tego żałobnego marsza. Śledź zapis muzycznypierwszej części. Zaobserwuj czy ten fragment zapisany w nutach powraca w dalszej częściutworu. Przy kluczu znajduje się siedem bemoli, które wskazują na tonację utworu. Napoczątku zostało zapisane również tempo lento, czyli tempo wolne. Zwróć również uwagęna liczne oznaczenia dynamiki.

Marsz żałobny z Sonaty b–moll posiada historię długą i ważką. Powstałw dwa lata przed Sonatą. Na szczęście w zachowanym rękopisie triaMarsza żałobnego postawił Chopin datę: 28 listopada 1837. Byłato wigilia rocznicy wybuchu powstania listopadowego. W Paryżu,

“

w środowisku Wielkiej Emigracji, właśnie w wigilie obchodzonorocznice narodowe i religijne. Na wielu z nich Chopin improwizował.Rękopis Marsza żałobnego zdaje się poprzez ową datę – sugerowaćpatriotyczną proweniencję utworu. Potem przyszła jednak wyprawana Majorkę; wspaniałe uniesienia i groźne momenty znaczące dnipobytu w  klasztorze w Valdemosie. Zanotowane przez George Sandi potwierdzone cytowanym fragmentem listu do Solange – przeżyciai przewidzenia autora Marsza żałobnego. Cokolwiek tu sądzić, byłto czas, gdy śmierć zaglądała mu w oczy.

Sonata b–moll, rzec można, „urosła wokół marsza”. Stał się on dla niejpunktem wyjścia, a  zarazem: punktem centralnym i kulminacyjnym.Obie części pierwsze, Allegro i Scherzo, ku niemu dążą. Finale pełnijedynie funkcję epilogu: „ogadywania po marszu”, który już minął. Gestotwarcia – owe exordium stojące na czele utworu – właśnie na ten,a nie inny moment wskazuje. W tym dramacie muzycznym, mającymcharakter tragiczny – marsz reprezentuje katastrofę. Nieuniknioną,nieuchronną, zapowiedzianą przez wstępne grave, sprowadzoną –przez ostatnie takty Scherza.

Nie sposób wyobrazić sobie muzyki żałobnej równie prosto, surowoi lapidarnie skonstruowanej, a równie przejmującej. Chopin eksponujeją gradacyjnie, krok po kroku potęgując ekspresję. Właściwy marszzbudował Chopin z dwu tematów: pierwszy (główny) przepełniaekspresja sięgająca od otępienia do lamentu. Temat dopełniającyprzynosi natomiast muzycznie wyrażoną ekspresję krzyku i gniewu [t.(22)23–28]. W tej części marsza muzyka toczy się – rzec można – inmodo geometrico: po linii prostej. Siła losu ma tu kształt i wyraz siłykonsekwentnej i nieubłaganej.

Trio (w Des–dur) wnosi kontrast tak duży, że aż zadziwiający.Naprzeciw posępności, ekspresji i nieodwołalnej logiki właściwegomarsza postawił Chopin melodię dziecięco prostą, naiwną, bezbronną.Wewnątrz marsza działa ona zarazem jako akcent ironii i jako momentszczególnie przejmujący [t. 31–38].

Fryderyk Chopin, Marsz żałobny z Sonaty b-moll, op. 35, online-skills, CC BY 3.0

Po wybrzmieniu muzyki tria wraca muzyka marsza. Znów urasta:od szeptu do krzyku, od cichego lamentu do protestu i buntu [t. 76–83].

Interpretacje Marsza żałobnego układają się w zbiór obfityi zróżnicowany. Franciszek Liszt słyszał w nim „pochód narodupogrążonego w żałobie, opłakującego własną klęskę”. W późniejszychinterpretacjach słyszano w marszu przede wszystkim ekspresjęosobistą. W jednych i drugich akcent pada na siłę wyrazuo „charakterze heroiczno–tragicznym”, na szlachetność patosu –„przepojonego bólem”. Jeśli marsza z Sonaty b–moll z czymkolwiekporównywano – to jedynie z Marszem żałobnym z BeethovenowskiejEroiki. Stał się – poza tym – najsłynniejszym utworem Chopina. Takto w każdym razie wygląda, jeśli popularność mierzyć ilościątranskrypcji: marsz z Sonaty b–moll opublikowano w ponad pół tysiącarodzajów transkrypcji na wszelkie możliwe zespoły i instrumenty, doorkiestry dętej włącznie. Nie spodobał się tylko Schumannowi. Ściślej:nie spodobało mu się włączenie go w strukturę dramatyczną sonaty.Zdradził, iż na jego miejscu widziałby najchętniej – jak pisał – „jakieśadagio w Des–dur”.

Autor: Mieczysław TomaszewskiCykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”Polskie Radio II

Źródło:

http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/composition/detail/id/92

Fryderyk Chopin, „Marsz żałobny” z „Sonaty b-moll”, op. 35, imslp.org, CC BY 4.0

Pierwodruk, Sonata b-moll op. 35; Kopia edycyjna (Adolf Gutmann), rok wydania 1840, chopin.lib.uchicago.edu, CC BY 3.0

Ćwiczenie 3

W kolejnym muzycznym przykładzie skupisz się m.in. na wykonawcy. Będzie to orkiestrasymfoniczna, utworem zaś V Symfonia Ludwiga van Beethovena. Rozpoczyna ją słynnymotyw, na który składają się tylko cztery dźwięki. Mimo, że motyw ten jest nieustanniepowtarzany nie powoduje znudzenia. Motyw ten nosi nazwę motywu losu, symfonia zaśczęsto nazywana jest Symfonią losu. Określenie to związane jest ze zdaniem przypisywanym

samemu Beethovenowi, który w taki oto sposób miał określić te słynne cztery dźwięki: „Takoto Los puka do drzwi”.

„Motyw losu”, rozpoczynający „V Symfonię”, wikipedia.org, domena publiczna

Polecenie 1

Posłuchaj jak brzmi motyw, który rozpoczyna V Symfonię zagrany na fortepianie, a następniewysłuchaj fragmentu utworu w wersji na orkiestrę symfoniczną. Zapisz swoje odczucia jakie sązwiązane z odsłuchem motywu oraz całego utworu.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Ludwig van Beethoven, „Motyw losu” rozpoczynający V symfonię, AMFN, CC BY 3.0

Na nagraniu zagrany na fortepianie motyw losu rozpoczynający V Symfonię Ludwiga vanBeethovena. Motyw brzmi złowieszczo. Rytm jest następujący: trzy krótkie nuty, jedna długanuta. Motyw ten powtarza się drugi raz zagrany odrobinę niżej.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Ludwig van Beethoven, „V Symfonia c-moll” op.67, cz. I Allegro con brio (fragment), wyk. San Francisco Symphony Orchestra,dyr. Michael Tilson Thomas, online-skills, CC BY 3.0

Na nagraniu początkowy fragment pierwszej części Piątej Symfonii c-moll Ludwiga vanBeethovena. Nagrany utwór jest żarliwy, pełen grozy i dramatyzmu. Wykonuje go orkiestrasymfoniczna. Rozpoczyna się tzw. motywem losu czyli schematem "trzy krótkie dźwięki i jedendługi". Motyw ten powraca wielokrotnie w utworze.

Ciekawostka

Trzy sygnały krótkie i jeden długi, a więc rytmiczny zapis „motywu losu” to w kodzieMorse’a pierwsza litera słowa „victory” (zwycięstwo). W trakcie II wojny światowej Alianciwykorzystywali początek V symfonii do celów propagandowych. W taki oto sposób motywlosu stał się symbolem zwycięstwa.

Kod Morse’a został stworzony przez Samuela Morse’a i Alfreda Vaila. Służy komunikacji zapomocą dźwięków, błysków światła, impulsów elektrycznych lub znaków popularniezwanych kreską i kropką.

Litera „V” al�ecie Morse’a zapisywana jako trzy kropki i kreska”, online-skills, CC BY 3.0

Posłuchaj jak brzmi litera „V” w kodzie Morse’a.

Dźwięk brzmienia litery „V” w kodzie Morse’a, AMFN, CC BY 3.0

Ćwiczenie 4

Wskaż zapis nutowy z motywem losu V Symfonii Ludwiga van Beethovena.

Opis ilustracji AOpis ilustracji BOpis ilustracji COpis ilustracji D

Ćwiczenie 5

Wskaż nagranie z motywem losu V Symfonii Ludwiga van Beethovena.

0:00 0:03

1. Nagranie 1 do ćwiczenia 5.mp3

2. Nagranie 2 do ćwiczenia 5.mp3

3. Nagranie 3 do ćwiczenia 5.mp3

4. Nagranie 4 do ćwiczenia 5.mp3

Nagranie 1Nagranie 2Nagranie 3Nagranie 4

Polecenie 2

Podczas słuchania tego utworu wymyśl dowolną aranżację ruchową do poszczególnych części,np. w częściach skrajnych pokaż jak jedziesz na koniu, mocno trzymaj się siodła, strzelaj z łukuitp. W części środkowej zaś, przy dźwiękach ksylofonu wykonuj inne ruchy, np. rzucaj lassem,rozglądaj się i wyraźnie czegoś szukaj lub odpoczywaj po trudnym ujeżdżaniu rumaka.

Fot. nieznany, Dymitr Kabalewski, bach-cantatas.com, CC BY 3.0 (ilustracja); Dymitr Kabalewski, Galop, online-skills, CC BY 3.0

Sprawdź swoją wiedzę

Ćwiczenie 6

Wskaż symboliczny zapis „Motywu losu” z V Symfonii Ludwiga van Beethovena jako kod litery„V” w alfabecie Morse’a.

0:00 0:01

1. Utwór 1 do ćwiczenia 6.mp3

2. Utwór 2 do ćwiczenia 6.mp3

3. Utwór 3 do ćwiczenia 6.mp3

4. Utwór 4 do ćwiczenia 6.mp3

Utwór 1Utwór 2Utwór 3Utwór 4

Ćwiczenie 7

Praca domowaĆwiczenie 8

Posłuchaj wybrany fragment utworu Wolfganga Amadeusa Mozarta Ah vous dirai-je, Mamani wskaż prawidłowe odpowiedzi.

W utworze Ah vous dirai-je, Maman Mozart zawarł 12 wariacjiW utworze Ah vous dirai-je, Maman Mozart zawarł 10 wariacjiW Polsce utwór ten znany jest jako „Trzy świnki”Melodia wykorzystana do stworzenia tego utworu była znana w XVIII wiekuMelodia tego utworu pochodzi z Francji.

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Słownik pojęćAltówka

instrument strunowy z grupy chordofonów smyczkowych (pocieranych).

Artykulacja

sposób wydobywania dźwięków realizowany przez wykonawcę na podstawie normprzekazanych przez tradycję (muzyka dawna, lud.) lub wskazówek kompozytorazawartych w partyturze, takich jak: legato, staccato, arco, pizzicato, col legno, glissando,frullato, tremolo, con sordino, Ped. (z użyciem pedału) itd.

Bemol

w notacji muzycznej znak graficzny, wskazujący na obniżenie o półton dźwiękusymbolizowanego przez nutę, przed którą bemol stoi.

Beethoven Ludwig van

ur. przed lub 17 XII 1770 (data chrztu), Bonn, zm. 26 III 1827, Wiedeń, kompozytorniemiecki.

Chopin Fryderyk (Franciszek)

ur. 1 III (22 II?) 1810, Żelazowa Wola, zm. 17 X 1849, Paryż, Najwybitniejszy kompozytorpolski, słynny pianista, współtwórca europejskiego romantyzmu.

Delibes Léo

ur. 21 II 1836, Saint‐Germain‐du‐Val (dep. Sarthe), zm. 16 I 1891, Paryż, kompozytorfrancuski.

Dynamika

dział muzyki zajmujący się zmianami w natężeniu dźwięku.

Fagot

[wł. fagotto ‘wiązka’] - instrument z grupy aerofonów stroikowych.

Flet

instrument z grupy aerofonów wargowych.

Forma

zespół środków artystycznych użytych przez artystę; też: wyraz zewnętrzny dzieła sztuki.

Harmonia

sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadachbudowy akordów i ich następstw.

Imitacja

technika kompozytorska stosowana w utworach polifonicznych.

Instrumenty smyczkowe

instrumenty strunowe, na których gra się za pomocą smyczka.

Klarnet

[wł. < łac.] - instrument z grupy aerofonów stroikowych.

Klucz

znak graficzny umieszczany na początku pięciolinii, określający wysokość zapisywanychna niej dźwięków.

Kocioł

instrument perkusyjny, z grupy membranofonów.

Kontrabas [wł.]

najniżej brzmiący instrument muz. z grupy chordofonów smyczkowych.

Liszt – Ferenc

ur. 22 X 1811, Raiding (ob. Doborján k. Sopron, Węgry), zm. 31 VII 1886, Bayreuth, węgierskikompozytor, pianista i dyrygent.

Melodyka

sposób tworzenia i rozwijania melodii, charakterystyczny dla jakiegoś utworu, stylu,kompozytora lub epoki.

Metrum

podstawowy schemat określający czas trwania nut oraz układ akcentów w obrębie taktuw utworze muzycznym.

Motyw

charakterystyczny materiał melodyczny lub melodyczny i harmoniczny stanowiącypodstawę struktury dzieła muzycznego.

Mozart Wolfgang Amadeus

ur. 27 I 1756, Salzburg, zm. 5 XII 1791, Wiedeń, kompozytor austriacki, jeden z największychtwórców w historii muzyki.

Obój

instrument z grupy aerofonów stroikowych.

Orkiestra smyczkowa

orkiestra, w której dominują instrumenty smyczkowe.

Orkiestra symfoniczna

orkiestra złożona z instrumentów smyczkowych, dętych, perkusyjnych, harfy, niekiedyfortepianu i innych.

Partytura

[wł.] - zapis utworu zespołowego, sporządzony tak, aby wszystkie partie (głosy) utworubyły zestawione jedna nad drugą wg określonego porządku, odzwierciedlającego ichwzajemne zsynchronizowanie.

Pięciolinia

zespół 5 równoległych poziomych linii, liczonych od najniższej, na których lub międzyktórymi są stawiane znaki notacji muzycznej (nuty, pauzy).

Pizzicato

[piccikạto; wł., ‘szczypiąc’, ‘szarpiąc’] - rodzaj artykulacji, polegający na wydobywaniudźwięku na instrumentach smyczkowych (w muzyce XX w. czasem też na fortepianie)przez szarpnięcie struny palcem (palcami) prawej ręki, jak w instrumentach strunowychszarpanych, np. gitarze, w odróżnieniu od gry arco.

Repetycja

[łac.] - powtórzenie fragmentu utworu, często zaznaczone w partyturze specjalnymiznakami.

Róg, waltornia

instrument z grupy aerofonów ustnikowych.

Rytm

czynnik regulujący czas trwania dźwięków w utworze muzycznym i wyznaczający ichnastępstwo w czasie.

Schumann Robert

ur. 8 VI 1810, Zwickau (Saksonia), zm. 29 VII 1856, Endenich k. Bonn, niemieckikompozytor i pianista, jeden z głównych przedstawicieli romantyzmu w muzyce.

Sekwencje, progresje

środek konstrukcyjny polegający na przenoszeniu dowolnej struktury melodycznej(progresja melodyczna) lub harmonicznej (progresja harmoniczna) o określony interwałw kierunku wznoszącym (progresja wznosząca) lub opadającym (progresja opadająca).

Skrzypce

instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych.

Smyczek

sprężysty drewniany pręt z napiętym na nim pasmem włosia, służący do wydobywaniadźwięku z niektórych instrumentów strunowych.

Sonata

[wł.] - cykl sonatowy, cykliczna forma muzyki instrumentalnej, składająca się najczęściejz 4 odrębnych, stanowiących zamkniętą całość części, zestawionych w odpowiedniejkolejności na zasadzie kontrastu agogicznego (kontrastu tempa), kontrastu wyrazowegoi wspólnoty lub pokrewieństwa tonacji; także utwór muzyczny mający taką formę.

Symfonia

[gr.] - cykliczna forma orkiestrowa, zazwyczaj 4‐częściowa, zbudowana zgodniez zasadami cyklu sonatowego.

Temat

materiał melodyczny lub melodyczny i harmoniczny stanowiący podstawę strukturydzieła muzycznego.

Tonacja

podstawa melodyczno‐harmoniczna utworu w systemie dur‐moll, wyznaczona przezzwiązki funkcyjne między dźwiękami i akordami danej gamy durowej lub molowej.

Transkrypcja

[łac. transcriptio ‘przepisywanie’] - opracowanie utworu muzycznego na inny niżw oryginale zespół wykonawczy (orkiestracja) lub inny instrument.

Trąbka

[wł.] - instrument dęty blaszany, z grupy aerofonów ustnikowych.

Tryb

[niem.] - w systemie dur‐moll jedna z 2 odmian: skali, gamy, tonacji, także trójdźwięku.

Volta

jedno z wielu różnych zakończeń fragmentu utworu, np. seconda volta drugie (wodróżnieniu od prima volta) zakończenie fragmentu kompozycji występujące po repetycji.

Wariacje

[łac.] - cykliczna forma muzyczna, polegająca na przedstawieniu tematu i następnieokreślonej liczby jego odmian (czyli wariacji w węższym znaczeniu).

Wiolonczela

[wł.] - tenorowo‐basowy instrument z grupy chordofonów smyczkowych.

Definicje słownikowe opracowano na podstawie:

https://encyklopedia.pwn.pl/

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1995.

Biblioteka Muzyczna

Nieznany fotograf, „fotoportret Leo Delibesa”, 1888, Biblioteka Narodowa, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna(ilustracja); Léo Delibes, Pizzicato z baletu Sylwia, online-skills, CC BY 3.0

Wolfgang Amadeus Mozart, Ah vous dirai-je, Maman, KV 265 - Temat, imslp.org, CC BY 4.0 (ilustracja); Wolfgang Amadeus Mozart,Ah vous dirai-je, Maman, KV 265 - Temat, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY 3.0

Barbara Kra�, „Portret Wolfganga Amadeusza Mozarta”, ok. 1819, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Wolfgang Amadeus Mozart,Ah vous dirai-je, Maman, KV 265 – Wariacja VIII, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY3.0

Fryderyk Chopin, Marsz żałobny z Sonaty b-moll, op. 35, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.plLudwig van Beethoven, „Motyw losu” rozpoczynający V symfonię, AMFN, CC BY 3.0

Na nagraniu zagrany na fortepianie motyw losu rozpoczynający V Symfonię Ludwiga vanBeethovena. Motyw brzmi złowieszczo. Rytm jest następujący: trzy krótkie nuty, jedna długanuta. Motyw ten powtarza się drugi raz zagrany odrobinę niżej.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.plLudwig van Beethoven, „V Symfonia c-moll” op.67, cz. I Allegro con brio (fragment), wyk. San Francisco Symphony Orchestra, dyr.Michael Tilson Thomas, online-skills, CC BY 3.0

Na nagraniu początkowy fragment pierwszej części Piątej Symfonii c-moll Ludwiga vanBeethovena. Nagrany utwór jest żarliwy, pełen grozy i dramatyzmu. Wykonuje go orkiestrasymfoniczna. Rozpoczyna się tzw. motywem losu czyli schematem "trzy krótkie dźwiękii jeden długi". Motyw ten powraca wielokrotnie w utworze.

Bibliografiared. A. Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Warszawa 1995.

red. R. Gozdecka i A. Weiner, Profesjonalizm w edukacji muzycznej, Lublin 2013.