CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ EL KİTABI SORUNLAR ve ÇÖZÜM ......Ceviz fidanı dikiminde kesinlikle double fidan kullanımı esas olup tepe kesimi yapılmamaktadır. Taçlandırma

CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ

EL KİTABI

SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Uz.Müh.İsmail Tosun Atilla Demir SÜREN

İÇİNDEKİLER

Giriş

1-Modern Yetiştiricilik

2-Ülkemiz Ceviz Yetiştiriciliği İçin Öneriler

3-Cevizin Bitkisel Özellikleri

4-Türkiye’de Ceviz

GİRİŞ

El değmeden paketlenmiş gıda maddesi olarak bilinen cevizin en önemli türü

Anadolu’da yetişmektedir. Dünyada birçok isimle anılan bu tür, dünyada Anadolu

Cevizi olarak anılmaktadır (Şen 1998).

Halk arasında “koz”, “yoz”, “covuz” da denilmektedir. Dilimize Arapça’dan (cevz)

geçmiştir (Şen, 1998).

CEVİZİN SİSTEMATİĞİ

Sınıf : Dicotyledoneae

Takım : Juglandales

Familya : Juglandaceae

Cins : Juglans

Tür : Juglans regia L.

Cevizde bazı özelliklerin genetik yapıdan etkilenmedeki ağırlıkları aşağıdaki tabloda

gösterilmiştir:

Özellik Kalıtsal Faktörlerin Etkisi *

Yapraklanma Tarihi 0.96

Lateral Dallarda Meyve Oluşturma 0.39

Hasat Tarihi 0.85

Kabuk Kalınlığı 0.91

Meyve Ağırlığı 0.86

Kalıtsallık (heritability) değeri 1'e yaklaştıkça kalıtsal faktörlerin etkisi artar; 1'den

uzaklaştıkça etki azalır (Walnut Production Manuel 1996).

Kapama bahçelerin oluşturulmasında karşılaşılan en büyük sorun “hangi çeşidin

hangi bölgeye” önerileceği konusudur. Bu konuda ciddi bilgi kirliliği mevcuttur.

Çeşide, toprak özelliklerine, rakıma, su imkânına, toprak derinliğine, arazinin

yöneyine (vektörel alanına), fidan kalitesine bakılmaksızın oluşturulan bahçelerde

yaşanan sorunlar herkes tarafından bilinmektedir.

Çizelge 1: Bazı Avrupa Ülkelerinin Üretim Alanları (ha) (FAO):

2007 2008 2009

Bulgaristan 8.935 5000 2000

Fransa 16.928 17126 17454

Yunanistan 9.232 13700 13700

Portekiz 3.200 3158 3159

İspanya 7.147 7418 6000

Türkiye 82.117 84917 86533 (% 10)

DÜNYA 737.489 805572 834.874

Çizelge 2: Bazı Avrupa Ülkelerinin Ceviz Üretim Miktarları (ton) (FAO)

2007 2008 2009

Bulgaristan 1.400 500 281

Fransa 32.635 36.591 34.854

Yunanistan 20.956 15.100 15.000

Portekiz 4.100 3.752 4.116

İspanya 9512 9512 9512

Türkiye 172572 170897 177.298 (%8)

DÜNYA 1.859.755 2.149.990 2.236.231

Çizelge 3: Türkiye’nin İç ve Kabuklu Cevizle İlgili Ticaret Rakamları (FAO):

İÇ CEVİZ

İhracat (ton) Gelir ($)

1.210,10 10.460.152

İthalat (ton) Gider ($)

7.891,80 45.321.864

KABUKLU CEVİZ

İhracat (ton) Gelir ($)

19,20 41.525

İthalat (ton) Gider ($)

22.915 42.224.859

Ceviz yetiştiriciliğinde dikkat çeken ülkelerden Fransa, İspanya ve Portekiz’de anaç seçiminden çeşide, hastalık ve zararlılardan hasat ve hasat sonrası uygulamalara kadar Türkiye ile farklılıklar gözlenmektedir.

Ülkemizde ağaç varlığı yüksek olmasına rağmen ağaç başına alınan verimin düşüklüğü ve kültürel uygulamaların yetersizliği üretim boyutunu istenilen seviyeye çıkaramamıştır. Buna karşılık gerek dikim aralık mesafeleri gerekse de yan dallarda meyve veren çeşitlerin tercih edilmesi nedeniyle bu ülkelerdeki ağaç başına üretim bizden yüksek olmaktadır.

Bilindiği üzere ülkemizdeki çeşitler seleksiyon ıslahı sonucu seçilmişlerdir. Oysaki yurt dışındaki çeşitler melezleme ıslahı sonucu üretime kazandırılan geç yapraklanan verimli çeşitlerdir. Rekabet edebilmemiz için yan dallarda verimli ve geç yapraklanan çeşitlerin üretime kazandırılması önem arz etmektedir.

Aşağıda Avrupa'da ceviz yetiştiriciliğinin ön planda olduğu ülkelerdeki mevcut bazı uygulamalara kısaca değinilmiştir.

Avrupa ceviz yetiştiriciliğinde dikkat çeken ülkelerin başında Fransa, Portekiz ve İspanya gelmektedir. Bulgaristan, Romanya, Ukrayna ve Moldova gibi

ülkelerde de ceviz yetiştiriciliği ciddi manada yapılmasına rağmen modern yetiştiricilik teknikleri Batı Avrupa’da daha iyi uygulanmaktadır.

Doğu Avrupa’da genel olarak kendiliğinden yetişmiş tiplerden yetiştiricilik yaygın iken Batı Avrupa’da melezleme ıslahı ile elde edilmiş çeşitler yetiştiricilikte tercih edilmektedir. Bu çalışmada genel olarak Batı Avrupa (Fransa, İspanya, Portekiz) ülkelerinden örnekler verilerek ülkemiz ile karşılaştırmalar yapılacaktır.

Fransa, İspanya ve Portekiz ceviz yetiştiriciliğine uygun ekolojiye sahiptirler. Toprak yapısı, iklim, yağış rejimi, yetiştiricilikte tercih ettiği çeşitler, kullanılan modern yetiştirme teknikleri yönünden ciddi olarak irdelenmesi gereken ülkelerin başında gelmektedirler.

Bu ülkelerde ceviz yetiştiriciliğinin yaygın olduğu ekolojilerde yıllık yağış takribi 600-1000 mm civarındadır ve kapama bahçelerin tamamı damla sulama ile sulanmaktadır. Topraklar genel olarak derin olup pH 6-6,5 arasındadır.

Fransa’da Fernor, Fernette, Ferjean, Franguetta gibi çeşitler ön plandadır. İspanya’da ise Kaliforniya grubu cevizler genellikle vejetasyonu uzun bölgelerde yetiştirilmektedir. Vejetasyonu kısa olan bölgelerde ise Fransız çeşitler tercih edilmektedir.

1-MODERN YETİŞTİRİCİLİK

YER SEÇİMİ

Topografik bakımdan meyve bahçesi tesisi için en uygunu, etraftaki araziden kısmen yüksek ve hava drenajı iyi olan yerlerdir. Soğuk hava yukarıdan aşağıya doğru aktığı için buralarda don tehlikesi çok azdır.

Şekil 1. Ağaç Rüzgar Kıran

TOPRAK ANALİZİ

SU ARAMA-SONDAJ Ceviz yetiştiriciliğinde sulama kesinlikle yapılmalıdır. Çıkan suyun kalitesi, toplanması, su havuzunun yapılması gerekir. Su varsa modern yetiştiricilik vardır.

SULAMA Damla sulama sistemi yaygın olarak kullanılmaktadır. Hangi yaşta bahçe olursa olsun mutlaka sulanma yapılmaktadır.

DRENAJ Kapama ceviz bahçelerinin mutlaka drenaj sorunu olmayan topraklarda kurulması, özellikle de taban arazilerde kurulmuş bulunan kapama bahçelerin drenaj kanallarına sahip olması önemlidir. Bahse konu ülkelerde drenaj çok ciddiye alınmaktadır.

FİDAN

Modern kapama ceviz bahçelerinin temeli sağlıklı ve ismine doğru fidandan

geçmektedir. Fidanlar sağlıklı, hastalık ve zararlılardan arınmış olmalıdır.

Fidanlıklarda her türlü zirai mücadele, gübreleme vb. uygulamaları yapılarak çift

(double) fidan elde edilmektedir.

Fidanların yanına herek bağlanarak düzgün gövde eldesi sağlanmaktadır. Dormant

dönemine girmeden fidan sökümü yapılmamaktadır. Dormant öncesi fidanlarda

kesinlikle yaprak koparma vb. yapılmamaktadır.

Aşılamalar 2 yıllık çöğürlere yapılmaktadır. Kapama bahçeler kesinlikle çift fidan ile

tesis edilmektedir.

“Kaliteli bahçe kaliteli fidandan geçer” ifadesi sıkça kullanılmaktadır.

İsmine doğru, aşılı-sertifikalı, kaliteli, double , iri gözlü fidan tercih edilmelidir. Fidan

alımında mutlaka kök kanseri, verticillium, fusarium vb. hastalık kontrolü

yapılmalıdır. Fidan mutlaka sözleşme ile alınmalıdır.

Ceviz fidanları dikimden en geç 1 gün önce söktürülmelidir.

Vejetasyonu kısa olan ekolojilerde Chandler çeşidi meyvelerini tam olgunlaştıramaz, yani etkili sıcaklık toplamı yeterli gelemeyebilir. Bu nedenle meyve tutumu yüksek olsa bile, hasattan sonra iç meyvede büzüşmeler meydana gelmektedir.

TOHUM ANACI:

Ülkemizde genellikle yabani cevizler tohum anacı olarak tercih edilirken modern

yetiştiriciliğin yapıldığı ülkelerde Serr çeşidi öne çıkmaktadır. Yaptığımız

çalışmalarda Bilecik çeşidi iyi bir tohum anacı olarak kullanılabileceği belirlenmiştir.

TERCİH EDİLEN ÇEŞİTLER

Fidan alımında kökler iyice kontrol edilmelidir.

Dikimin hemen sonrası mutlaka can suyu verilmelidir.

TARIMSAL SİGORTA (TARSİM modeli bir yapı; üretici birlikleri tarafından oluşturulmuş)

DİKİM ARALIK MESAFESİ

Dikim aralık mesafesi olarak 7 x 3,5 m veya 8 x 4 m uygulanmaktadır. Ancak sağlıklı

bir budama için her dört yılda bir budama sistemi hayata geçirilmelidir. Yan dallarda

verimli çeşitler kullanıldığından budama yapılmaktadır.

Ceviz Bahçelerinde toprak sürümü yapılmamaktadır. Ot bırakılmakta ya da çim

karışımı ekilmektedir.

ÇEŞİT SAYISI

Ana çeşidin yanı sıra mutlaka tozlayıcı çeşit dikilmelidir. Ancak fazla çeşit dikimi ana

çeşidin meyve kalitesini olumsuz etkiler (metakisani). Bahçelerde iki çeşitten fazla

çeşit bulundurulmamalıdır.

BİTKİ BESLEME UYGULAMALARI

Kapama ticari ceviz Bahçelerinde Yaprak ve toprak analizleri her 4 yılda bir

yapılmakta olup çıkan sonuçlara göre bitki besleme uygulamaları yapılmaktadır.

DİKİM-TEPE KESİMİ

Dikim öncesi mutlaka toprak analizi yapılmaktadır. Ceviz fidanı dikiminde kesinlikle

double fidan kullanımı esas olup tepe kesimi yapılmamaktadır.

Taçlandırma 130-150 cm’den yapılmaktadır. Gövdeden dik açıyla çıkan dallar

temizlenmektedir. Çıplak köklü fidan ile bahçe tesisi edilmektedir.

TÜPLÜ fidan asla kullanılmamaktadır.

BAZI UYGULAMALAR:

Yeni tesislerde gövde kireç (Su bazlı boya vb.) ile muamele edilmektedir. Ayrıca

tavşan, fare vb. kemirgenler için bazı koruyucu malzemeler kullanılmaktadır.

SUN SHİELD KAOLİN UYGULAMASI

Haziran ayı başında tüm yetişmiş ceviz ağaçlarına uygulanması gerekmektedir. Hem güneş yanıklığına (iç kararmasına), antraknoz ve bakteriyel yanıklığa hem de kuş zararına karşı ciddi manada etkilidir. Yani hastalık ve zararlıları da baskı altına almaktadır.

TOPRAK KAYNAKLI HASTALIKLAR

Kapama ceviz bahçelerinde phytoptara sp. ve agrobacterium sp. gibi hastalıklara

zamanında tespit edilip müdahale edilmektedir.

ÇEŞİT DEĞİŞTİRME:

Kalem aşıları ile parseldeki çeşitlerin değiştirilmesi yapılmaktadır. Tozlayıcı çeşit bir

plan dahilinde araziye dikilmekte olup oran 1/10 olarak uygulanmaktadır. Chandler

çeşidine Franguetta, Fenor çeşidine ise Fernette tozlayıcı olarak kullanılmaktadır.

TOPRAK İŞLEME

Kapama ceviz bahçelerinde

toprak işleme yapılmamaktadır.

Ota bırakılıp makine ile senede 3-

4 kez ot biçimi yapılmaktadır.

BUDAMA

Budama makineleri ile yapılmakta olup yan dal verimliliği olan çeşitlerde uç almanın

sıkıntısı yoktur. Her dört yılda bir mutlaka budama yapılmalıdır. Ağaç üzerinde

yaprak yoğunluğu tüm taç içerisinde yoğun bir şekilde bulunmaktadır.

ÖNEMLİ HASTALIKLAR

Bakteriyel yanıklık ve antraknoz önemli

hastalıklar olup özellikle antraknozla

mücadele konusunda Manep terkipli ilaçlar

yerine Mancozeb (Systane) terkipli İlaçlar

tercih edilmektedir.

Koruma amaçlı göztaşı uygulamaları

zamanında ve eksiksiz yapılmalıdır.

ÖNEMLİ ZARARLILAR

Gövde sarı kurdu, elma iç kurdu önemli zararlılar olup mücadele zamanının

belirlenmesinde feromen tuzaklarından faydalanılır.

MEKANİZASYON:

Fidan Sökümü: Derine giden ve kazık kök sistemine sahip ceviz türünde fidan

sökümü için söküm makinesinin köklere zarar vermeden fidanı çıkartması

önemlidir. Sökülen fidanlarda kazık kök yaralanması söz konusu değildir. Sökülen

fidanlar mutlaka noğal ilacı ile muamele edilir. Açıkta fidan bekletilmemelidir.

Fidanlıklara ceviz tohumu, ekim makinesi ile ekilmektedir.

HASAT-KABUK SOYMA-TOPLAMA MAKİNESİ: Ceviz ağaçları yüksekten taçlandırıldığı için gövde sarsıcı makinelerle hasat yapılmaktadır. Yere dökülen meyveler makine ile toplanmaktadır. Toplanan meyvelerin kabukları makine yardımı ile soyulmaktadır.

Ceviz hasadından önce ağaç etrafının otları mutlaka biçilmelidir.

YERE DÖKÜLEN MEYVELERİ TOPLAMA MAKİNESİ

KURUTMA:

Kabukları soyulan meyvelerin hızlı bir şekilde kurutulması gerekmektedir. 33-35

derecede takribi 20-22 saat kurutulan meyveler muhafaza altına alınır.

Kırma, boyutlama ve ambalajlama işlemlerinde son teknoloji kullanılmalıdır.

KERESTELİK AMAÇLI CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ:

Juglans regia ve Juglan nigra melezleri kerestelik olarak yetiştirilmektedir. Regia x

Nigra melezleri sert yapıya sahip olduğu gibi kerestesi de oldukça kıymetlidir. Kültür

cevizinin ağacı kerestelik olarak kullanılmamaktadır. Kapama bahçelerin kenarlarına

rüzgar kıran olarak kerestelik ceviz ağaçları dikilmektedir.

FİDANCILIK SEKTÖRÜ ve ÜRÜN PAZARLAMA

Üretici birlikleri mevcut olup üreticinin satış ile ilgili kaygısı bulunmamaktadır. Fidan

temininden ürünün satışına kadar üretici birlikleri aktif rol almaktadır.

Yurt dışı örneklerinde olduğu gibi yurdumuzda da fidancılık ciddi manada bir düzen

ve disiplin altına alınmalıdır.

SONUÇ OLARAK;

➢ İyi bir ceviz bahçesi iyi bir fidandan geçmektedir.

➢ Kaliteli, hastalık ve zararlılardan arınmış, duble, saçak köklü, kaliteli fidan ile

zamanında ve tekniğine uygun bahçe kurulmalıdır.

➢ Bahçe yerinin hazırlığı tekniğine uygun yapılmalıdır.

➢ Dikim aralık mesafesinde mutlaka çeşitlerin gelişme kuvveti bilinmelidir; sulama

imkanları, arazi eğimi ve benzeri şartlar dikkate alınarak dikim aralık mesafesi

tespit edilmelidir.

➢ Derin topraklar seçilmelidir.

➢ Sulama, ceviz yetiştiriciliğinde olmazsa olmazdır. Diğer kültürel uygulamalar

mutlaka yapılmalıdır.

➢ Hastalık ve zararlılarla mücadelede zamanında yapılmalı ve etkin mücadele için

tuzaklar kurulmalıdır.

➢ Yüksek yaz sıcaklıları ile kuş zararına karşı ve hastalık ve zararlıların baskı altına

alınması için kaolin uygulaması tercih edilmelidir.

➢ Verimli, geç uyanan çeşitler tercih nedeni olmalıdır.

➢ Ölçek ekonomisine uygun olarak ticari bahçeler için en az 100 dekar ölçek tercih

edilmelidir.

➢ Chandler, Pedro vb. popüler çeşitler daha çok ılıman ekolojilere tavsiye

edilmelidir.

2-ÜLKEMİZ CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ İÇİN ÖNERİLER

Ülkemizdeki ceviz yetiştiriciliği için en önemli nokta, “doğru bilgi kullanımı”dır. Bu

aşamada kirli bilgilerden de uzak durulmalıdır.

“Bilgi Kullanmayan Girdi Kullanır”.

Verim ve yapraklanma bilgileri fidancıdan değil, ilgili enstitü veya üniversitelerden

alınmalıdır.

Farklı lokasyonlardaki çeşitlerin kümülatif verim performanslarının karşılaştırılması

aşağıdaki tabloda verilmiştir:

ÇEŞİTLER

Yalova - I

2003-

2006

Kümülatif Topl.

(1993 Yılı Tesisi)

Yalova - II

2008-

2011

Kümülatif Topl.

(2003 Yılı Tesisi)

G.Antep

2008-2011

Kümülatif Topl.

(2000 Tesisi)

K.Maraş

2008-

2011

Kümülatif Topl.

(1998 Tesisi) Şebin 20,3 14,290

Yalova- 3 14,6 18,422

Bilecik 18,6 2,57 9,103

Yalova- 1 14,1 6,66 9,506

Serr 19,7 40,653

Chandler 38,9 34,874

Pedro 39,1 22,14 23,384

Tokat- 1 20,5 11,30 15,201

Hartley 33,2 17,668

Yalova- 4 17,2 11,0 17,363

Maraş- 18 18,4 10,12 36,715

Kaplan- 86 11,2 5,72 7,264

Kr- 2(Yavuz) 8,2 6,860

Şen-1 14,1 14,31 11,130

Şen-2 4,0 8,87

Payne 25,9 5,37

YALOVA LOKASYONUNDA ÇEŞİTLERİN YAPRAKLANMA TARİHLERİ (2008-2011)

Çeşit

Nisan Mayıs

31 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Fernette Chandler

Sunland

Fernor

Vina

Ren-38 Howard

Regio

Ashley

Maraş-18

KARAR VERMEDEN ÖNCE

UYGUN YER SEÇİMİ YAPILMALIDIR!

Topografik bakımdan meyve bahçesi tesisi için en uygunu etraftaki araziden kısmen

yüksek ve hava drenajı iyi olan yerlerdir. Soğuk hava yukarıdan aşağıya doğru aktığı

için böyle yerlerde don tehlikesi çok azdır.

Şekil: Ağaç Rüzgar Kıran

METEOROLOJİK VERİLERİN ALINMASI

Bahçe kurulacak yere en yakın meteorolojik istasyondan verilerin alınması

önemlidir.

ÜLKEMİZİN İLKBAHAR GEÇ DON TARİHLERİ

CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE TOPRAK ANALİZİ VE DERİNLİĞİ

• pH 6,0 - 7,5 arasında,

• İŞBA değeri ortalama % 45 – 55 arasında

• toprak derinliği en az iki metre olmalıdır.

SU ARAMA-SONDAJ

Ceviz yetiştiriciliğinde sulama kesinlikle yapılmalıdır. Çıkan suyun kalitesi,

toplanması, su havuzunun yapılması gerekir.

SU VARSA MODERN YETİŞTİRİCİLİK VARDIR.

TARIMSAL DESTEKLER

• Alan bazlı destekler (dekar başına)

• Toprak analizi desteği

• Mazot desteği (süs bitkileri, özel çayır, mera ve orman, meyve alanları)

• Kimyevi gübre desteği

• Sertifikalı fidan/fide ve standart fidan kullanım desteği (dekar başına)

• Çiftlik muhasebe veri ağı (işletme başına)

• Tarımsal yayım ve danışmanlık (işletme başına)

• Tarım sigortası destekleri (bitkisel ürün sigortası desteği)

• Tarımsal sulama (tarla içi modern basınçlı sulama sistemleri / damla sulama,

yağmurlama sulama – yatırım / diğer sulama sistemleri / derin kuyu açılması

vb. - yatırım)

• Tarımsal mekanizasyon (traktör ve biçerdöver hariç / yatırım)

• İhracatı yapılan doğal çiçek soğanlarının üretimi (işletme-yatırım)

• Tıbbi aromatik bitki yetiştiriciliği (işletme-yatırım)

ÇİFTÇİ KAYIT SİSTEMİ

Üretici yatırım yapmadan önce mutlaka ÇKS sistemine girmelidir.

Cevizdeki destek uygulamaları devam etmektedir.

Alınacak krediler için ÇKS zorunludur.

İŞGÜCÜ VE TARIMSAL SANAYİYE YAKINLIK

ENERJİ VE YOLA YAKINLIK

Ticari ölçeğe sahip ceviz bahçeleri enerjiye ve yola yakın olmalıdır.

DETAYLI PİYASA ARAŞTIRMASI

DRENAJ VE GÖZTAŞI HAVUZU

Özellikle düz taban arazilerde mutlaka

drenaj kanalları geniş, derin ve şev eğimli

olarak oluşturulmalıdır.

Ayrıca göztaşı havuzu bulunması kolaylık

sağlayacaktır.

ARAZİ ÖLÇÜMÜ - İŞARETLEME

.

İHATA-KONTEYNER Kapama bahçelerde ihata ve konteyner olması işgücü, alet ekipmanın muhafazası ve benzeri konular açısından önemlidir.

SULAMA SİSTEMİN OLUŞTURULMASI

MAKİNE PARKININ OLUŞTURULMASI

Özellikle büyük ölçekli ticari kapama bahçelerde Makine parkı mutlaka oluşturulmalıdır. Dışarıdan kiralamak Hizmet alımı yapılacak işlerin gerçekleşmesinde ciddi girdi kullanımı demektir.

FİDAN SEÇİMİ

• Kalın, Gösterişli, Çıplak köklü, gözleri dolgun, Üzerinde hastalık ve zararlı

bulundurmayan, double,Kökleri saçaklı ve destek kökleri zedelenmemiş ve

captan’lı ilaçlarla muamele edilmiş olması önemlidir.

• Fidanlar dinlenme dönemine girmiş ve tamamen yaprak dökmüş olmalıdır.

• Dikimden bir gün önce sökülmüş fidanlarla bahçe kurulmalıdır. Yani kökler açıkta

bırakılmamasına dikkat edilmelidir.

DİKİM – CAN SUYU

Dikim öncesi mutlaka il ya da ilçe tarım müdürlüğünden eleman istenerek tutanak

tutturulmalıdır.

MALÇLAMA Yeni dikilen fidanların dibine buğday sapı ve odun parçalarından malç sistemi oluşturulmalıdır.

3-CEVİZİN BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ

KÖK

• Tohumdan yetişen ceviz ağaçları kuvvetli bir kazık kök sistemine sahiptir.

• Tohum çimlenmesinden itibaren oluşan kazık kök etli ve konik bir yapıdadır.

• Kök uzunluğu ilk yıl sürgün uzunluğunun yaklaşık 2-3 katı kadar olabilmektedir.

• Ceviz köklerinin kumlu (hafif yapılı) ve iyi drene olabilen topraklarda 4m derine

kadar indiği belirtilmekteyse de genellikle 2 m. derinlikte son bulmaktadır.

• Çoğunlukla köklerin %75’i yada daha fazlası toprak yüzeyinden itibaren yaklaşık

70-100cm derinlikte bulunmaktadır.

• Yan kökler yaklaşık 20m’ye kadar ulaşabilmektedir. Yan kök oluşumu birinci yılda

azdır fakat takip eden yıllarda hızlı bir gelişme göstermektedir.

• Yan köklerin oluşumu bir düzen takip etmediğinden toprak içindeki dağılımı da

homojen değildir.

• Kök sisteminin genişliği kaba kumlu topraklarda ince tekstürlü topraklara göre

daha fazla olmaktadır.

• Toprak içinde kök gelişmesini engelleyecek herhangi bir fiziksel (geçirimsiz

tabaka, kaya vb.) yada kimyasal faktör (yüksek taban suyu vb.) direkt olarak

ağacın büyüklüğünü ve kuvvetini de etkilemektedir. Cevizlerde dip sürgünü

oluşumu genellikle görülmemektedir.

GÖVDE • Ağaç gövdesi ilk yıllarda genellikle gümüş renginde olup yüzeyi pürüzsüzdür.

• Ağaç yaşlandıkça gövde rengi koyulaşmakta ve gri-siyaha dönmektedir. Aynı

zamanda gövde üzerinde uzun çatlaklar meydana gelmektedir.

• Odunu koyu renkli olup sert, sağlam, dekoratif ve uzun ömürlüdür. İşlemeye çok

uygundur ve kolayca cila kabul eder. Bu nedenle daha çok ev mobilyası

üretiminde dekoratif amaçlı kullanılmaktadır. Bunun yanında parke üretiminde,

spor aletleri, müzik aletleri yapımında ve oymacılıkta kullanılmaktadır.

• Ceviz odunu silah endüstrisinde, tüfek kundağı ve silah kabzası yapımında da

önemli bir yere sahiptir

ANA DALLAR VE YILLIK SÜRGÜNLER

• Ana dallar kalındır ve gri renklidir.

• Gövdedeki dallanma çoğunlukla 1-2m’den başlamaktadır.

• Birkaç yıllık genç dallar kahve renklidir.

• Tam verim çağındaki ağaçlarda yıllık sürgün uzunluğu ortalama 10-25cm

arasındadır.

• Sürgünler tüysüzdür ve önce parlak yeşil renkli iken olgunlaşma ile birlikte koyu

zeytin-yeşili olmakta yada kahverengileşmektedir.

• Genç sürgünler köşeli bir yapıdadır ancak olgunlaşma ile birlikte yuvarlaklaşır.

• Sürgünlerin öz kısmı lamelli yani bölmelidir. Olgunlaşma ile birlikte öz kısmı

daralmaktadır.

• Yaklaşık 1m uzunluğundaki bir sürgünde uç kısımdaki öz genişliği sürgün

kalınlığının yaklaşık %75’ini oluştururken, orta kısımda %50’sini, dip kısımda ise

%19’unu oluşturmaktadır.

YAPRAK

• Ceviz yaprakları bir bileşik (pinnate) yapraktır.

• Uzun bir sap ekseni üzerinde karşılıklı olarak çıkmış yaprakçıklar ile en uçtaki tek

yaprakçıktan oluşur.

• Toplam 5-11 (nadiren 13) yaprakçık bulunur.

• Yaprakçıkların şekli çeşide göre değişmekle beraber çoğunlukla geniş elips (ovat-

obovat) şeklindedir ve 5-12cm uzunluğundadır. Yaprakçıklar sivri (akut,

akuminat) uçludur.

• Yaprakçıkların üst yüzü parlak yeşil renkli olup neredeyse tüysüzdür ve aromatik

bir kokuya sahiptir.

• Yapraklar dal üzerinde helezoni olarak dizilmekte ve yaprak divergensi 1/5-1/8

olmaktadır.

TOMURCUK

• Yaprak koltuklarında alt alta sıralanmış, yeşil-kahve renkli, 1-3 adet odun gözü

(boyunlu, nokta ve düğme göz) bulunmaktadır.

• Nokta Göz; En altta bulunan ve en küçük yapıya sahip gözdür. Düğme veya

boyunlu göz sürmezse bu göz sürer

• Düğme Göz; Bunlardan en üstte olanı en büyük olanıdır ve normalde bu göz

sürer.

• Ancak bu gözlerin zararlanması durumunda alttaki gözler sürmektedir.

• Boyunlu Göz; Boyunlu gözlerden süren sürgünler dar açı yaptığından genellikle

istenmezler.

• Fidanlara şekil verilirken bu gözler kesilerek çıkartılır.

Erkek çiçek tomurcukları yaprak koltuklarında oluşmaktadır. Sürgün uçlarındaki

tomurcuklar ise karışık tomurcuk olup hem sürgün hem de dişi çiçeği

oluşturmaktadır.

DÖLLENME BİYOLOJİSİ

• Dişi çiçekler ilkbaharda oluşan uç sürgünleri ile daha küçük olan yan sürgünlerin

uç kısmında oluşmaktadır.

• Genellikle 1-3 tanesi bir arada bulunur. Fakat 15-20 çiçeğin bir arada olduğu da

görülebilmektedir.

• Dişi çiçekler yaklaşık olarak genç yaprakların görülmeye başlamasından sonra

ortaya çıkmaktadır.

• Dişi çiçekler iki parçalı bir stigma, kısa bir dişicik borusu (stil) ve ovaryumdan

oluşmaktadır.

• Dişi çiçeklerde taç yaprak yoktur, 4 adet çanak yaprak vardır.

• Ovaryumu çevreleyen brakte ve çanak yapraklar birleşmiş durumdadır.

• Bu yapının dış yüzeyi yapışkan bir madde salgılayan tüyler ile kaplıdır.

• Dişi organı çevreleyen bu yapı ileride meyve üzerindeki yeşil kabuğu (kal)

oluşturmaktadır.

• Dişicik borusu kısadır.

• Oldukça büyük olan stigma iki parçalıdır ve stigma yüzeyi pürüzlüdür.

• Stigma, havada uçuşan çiçek tozlarını yakalar,

• Ceviz çiçek tozlarını tanır ve diğer türlere ait çiçek tozlarını reddeder,

• Çiçek tozlarının çimlenmesi için uygun ortam sağlar. -Stigma birbirinden

ayrılmaya başladıktan sonra reseptif hale gelir.

• Stigmanın her iki parçası da çiçeğin dikey ekseni ile yaklaşık 45 derecelik açı

yaptığında maksimum reseptiviteye ulaşılır.

• Reseptivite normal koşullar altında 7 gün kadar devam edebilir.

• Stigma yüzeyindeki hücreler yüzeyi kaplayan ince bir tabaka halinde bir sıvı

salgılar. Çiçek tozları bu sıvı içerisinde çimlenerek çim borusunu oluşturur.

• Cevizler pek çok meyve türünün aksine rüzgarla tozlanmaktadır.

• Genetik olarak kendine kısmen verimlidir ve çeşitler birbiri ile uyuşmaktadır.

• Ancak, tipik olarak erkek ve dişi çiçeklerin farklı zamanlarda olgunlaştığı

görülmektedir (dikogami).

• Ceviz çeşitlerinde çoğunlukla erkek çiçekler dişi çiçeklerden daha önce

olgunlaşmaktadır (protandri).

• Fakat Chico ve Amigo gibi az sayıdaki çeşitlerde protogeni özelliği görülmekte,

dişi çiçekler çiçek tozlarının yayılmasından önce reseptif hale gelmektedir.

• Çiçeklenme dönemindeki iklim koşulları da çiçek gelişmesini etkilemektedir.

Kurak ve sıcak havalar özellikle erkek çiçeklerin olgunlaşmasını hızlandırarak

anterlerin kısa sürede patlamasına neden olmaktadır.

4-TÜRKİYE’DE CEVİZ

Ülkemizde ceviz konusunda yapılan çalışmaların temeli 1969 yılına dayanmaktadır.

Doktor Gültekin ÇELEBİOĞLU ile birlikte bilimsel AR-GE çalışmaları ciddi manada hız

kazanmıştır.

Türkiye, yaklaşık 150 - 160 bin ton yıllık üretim ile önemli üretici ülkeler arasındadır.

Ancak çeşit, verimlilik, yapraklanma tarihi ve modern uygulama yöntemleri

nedeniyle sorunlar yaşamakta olduğumuz görülmektedir.

Özellikle “Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı” ile “Orman ve Su İşleri Bakanlığı”

tarafından uygulanmakta olan destekleme politikaları sayesinde ceviz türüne olan

ilgi her geçen gün artmaktadır.

Bahçe tesisi ve bilgi temininde çok cimri olduğumuz bilimsel verilerden de

anlaşılmaktadır.

DOĞRU FİDAN KULLANIMI

Gerek özel ağaçlandırma (6831 sayılı yasa) gerekse 300 sıra sayılı Milli Emlak Genel

Müdürlüğü’nün Hazine arazileri ile ilgili düzenlemesi ceviz türünün başta Trakya

olmak üzere tüm ülkede aranılan tür haline gelmesine vesile olmuştur.

GENEL DURUM

• Ülkemizin her bölgesinde ceviz ağaçları doğal olarak yetişebilmektedir.

• Soğuk kuzey rüzgarlarından korunmuş vadilerde ve bu vadilere açılan dere

yamaçlarında ceviz ormanlarına rastlamak mümkündür.

• Zengin ceviz ağacı populasyonları içinde yöre isimleri ile tanınan çok sayıda tipler

meydana gelmiştir. Şebin, Niksar, Kemah, Erzincan, Göynük, Adilcevaz, Bitlis,

Hekimhan, Kahramanmaraş Bahri (koz), Ermenek, Kaman cevizi bu örneklerden

bazılarıdır.

CEVIZIN İKLIM VE TOPRAK İSTEKLERI

• Ceviz ağacının en önemli niteliklerinden birisi, değişik toprak ve iklimlere kolayca

uyum sağlamasıdır.

• Ceviz ağacının yetiştirilmesi uzun zamana bağlı olmakla beraber, 400-1800 saat

soğuklama ihtiyacıyla dünya üzerinde en çok yayılan meyve türlerinden birisidir.

• Ceviz deniz seviyesinden 1700 m. yükseklikteki alanlara kadar yayılış gösterir.

• Mutedil iklim meyve türlerinden olan ceviz, hem yüksek ve hem de düşük

sıcaklığa karşı hassastır.

• Aşırı yaz sıcaklarında yeşil kabukta, yapraklarda yanmalar ve meyvelerde

büzülmeler olmaktadır. Bu zararlanma -36 °C'de başlamakta, -43 °C'de çok

şiddetlenmektedir.

• Geç sonbahara kadar gelişmesi devam eden genç ceviz ağaçlarının uç sürgünleri

iyice olgunlaşmamış ise -10 °C'de zarar görmektedir.

• Sonbaharın erken donlarında -9 °C ile -12 °C'de odunlaşmamış sürgünler

zararlanır. Geç ilkbahar donları; tomurcukların kabarma zamanında daha fazla

zarar yapar. Tomurcuklar kapalı olduğu dönemde -3 °C'ye, tam çiçeklenme

döneminde -1 °C’ye kadar dayanabilir. Çiçek döneminde soğuktan zararlanma

daha sık görülür.

TOPRAK İSTEĞI

• Ceviz ağaçları toprak bakımından seçici olmamakla beraber, taban suyu seviyesi

2.5-3.0 metreden yukarı olmayan, fazla su tutmayan, gevşek, süzek alüvyonlu

topraklarda daha iyi gelişir.

• Su tutan killi topraklarda ve durgun sulu yerlerde gelişemez. Ceviz ağacının

gelişmesi ilkbahardan başlayarak meyvenin olgunlaşıp yere düşeceği zamana

kadar devam eder.

• Ceviz kökleri kazık köklü olup, derine uzadıklarından alt kısımları rutubetli olan,

derin ve yumuşak topraklar yetiştiricilik için daha uygundur.

• Fazla oranda kireç ihtiva etmeyen ve su tutmayan, nemliliğini muhafaza eden

derin topraklarda iyi gelişir.

• Verimli topraklarda veya gübreleme, sulama gibi kültürel tedbirlerle verimliliği

arttırılan topraklara dikildiğinde, cevizlerde gelişmenin hızlandığı ve meyve

veriminin arttığı görülür.

• Ceviz ağaçları her ne kadar yazları bol güneşli, kışları ılıman geçen, soğuk

rüzgarlardan korunmuş vadilere daha çok uyum sağlamışsa da, soğuklama

ihtiyacı, uyanma ve kış dinlenme periyotları dikkate alınarak bahçe

kurulduğunda, kışı sert geçen yerlerde de yetiştiği görülmektedir.

• Yer seçimi bakımından ceviz tarımını sınırlayan en önemli faktörlerden birisi,

taban suyu seviyesi ve suyun kalitesidir.

• Fazla nem ve durgun sular kökler için gerekli oksijenin alınmasını engeller, bu

nedenle kök gelişimi yavaşlar ve ağacın gelişmesi durur.

• Yaprak damar araları açık yeşil, damarlar ise kahverengi bir renk alır, sürgün

uçlarında kurumalar görülür.

• Yüksek taban suyu seviyesi drenaj kanalları açılarak düşürülmediği durumda da

birkaç yıl içinde ağaç tamamen kurur.

• Bu bahçelerde fidanlar gelişme çağında iken hiçbir gelişme noksanlığı ve belirti

göstermemesine karşılık, 5-7 yaşlarındaki fidanlar 5-6 m boy aldığında, cevizlerin

gelişme düzeni bozulur ve bahçede taban suyunun daha yüksek olduğu

yerlerden başlamak üzere, ağaçlar kurumaya başlarlar.

• Ceviz, toprak tuzuna dayanım yönünden orta derecedeki meyveler sınıfına

girmektedir. Toprak ve suyun tuzluluğu ceviz yetiştiriciliği açısından önemlidir.

UYGUN ÇEŞIT SEÇIMI

Verimli ve kaliteli ceviz çeşit seçiminde göz önünde bulundurulması gereken en

önemli özellikler şunlardır:

Bol verim vermesi

• Geç çiçeklenmesi

• Meyvesinin pazar değerinin olması

• İnce kabuklu olması

• Her yıl kararlı ve bol mahsul vermesi (periyodisite göstermemelidir)

• Değişik hastalık ve zararlılara dayanımının iyi olması

CHANDLER

Pedro x UC 56-224 melezidir. Amerikan kaynaklıdır. Orta – geç dönemde çiçeklenir.

Verimlidir. Ağaçları küçük taç yapar. İlkbahar geç donlarının problem olduğu

ekolojilere tavsiye edilebilir.

PEDRO

Conway Mayette x Payne melezidir. Erken çiçeklenen çeşitler için tozlayıcı bir çeşit

olarak kullanılır. Payne’den 15 gün sonra yapraklanır. Geç çiçeklenir Yan

tomurcuklarda meyve verme oranı %65’dir. İç ceviz ağırlığı 5.6 gr, iç oranı %47, açık

renkli iç ceviz oranı ise %85’dir. Kabuk yapışması zayıftır. Sıcak bölgelerde meyve

kalitesi düşüktür. Ağacı küçük olup gelişme gücünü koruyabilmek için ağır bir

budamaya gereksinim duyar.

MIDLAND

Erken çiçeklenen çeşitler için tozlayıcı bir çeşit olarak kullanılır. Çok verimli bir

çeşittir. Yan tomurcuklarda meyve verme oranı %75dir. İç ceviz ağırlığı 11 gr, iç

oranı % 52, açık renkli iç ceviz oranı ise %75’dir. Geç çiçeklenen bir çeşittir. Sıcak

bölgelerde meyve kalitesi düşüktür. Ağacı küçük olup gelişme gücünü

koruyabilmek için ağır bir budamaya gereksinim duyar.

HARTLEY

Hartley’in yan dallarda meyve verme oranı %5-10 arasında değişir. Bu çeşidi

değerli kılan en önemli özelliği iç ceviz kalitesinin çok yüksek olmasıdır. Geç

çiçeklenir. Yan tomurcuklarda düşük oranda meyve veren bu çeşit Payne

çeşidine göre 15-17 gün daha geç yapraklanır. Geç yapraklanması nedeniyle bu

çeşidin tozlayıcıları da geç yapraklanan çeşitlerden biri olan Franquette’dir. Kalp

şekilli meyvelerinde ortalama iç ağırlığı 6.1 gr iç oranı ise % 46’dır.

YALOVA-1

Salkımda meyveler 1-2'li olup, kabuk orta kalınlıkta, az pürüzlü, oval şekilli bir

çeşittir. Meyve ağırlığı 16 g, iç oranı % 49'dur. Yağ oranı % 70, protein oranı %

23 olup, kabuktan ayrılması kolaydır. Genellikle sahil ekolojilerinde

yetiştirilmesi tavsiye edilir. Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.

Erken çiçeklenir Yalova-4, Kaplan-86 ve Şebin çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının

ortalarında hasat edilir.

YALOVA-3 Salkımda meyveler 2-3'lü oluşur. İnce kabuklu ve ovalimsi bir meyve şekline

sahiptir. Meyve ağırlığı 13 g, iç randımanı %53'dür. Yağ oranı %69, protein oranı

%21 olup, kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Kabuktan ayrılması

kolaydır. Sahil bölgelerinde yetiştirilmesi uygundur. Erken çiçeklenir. Yalova-1,

Bilecik ve Tokat-1 (60 TU-1) çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.

YALOVA-4 Yayvan, dik dallı ağacı orta kuvvette gelişme gösterir. Özellikle kıyı bölgelerimizde

yetişir. Erken çiçeklenir. Meyveler 2-5'li oluşur. Meyve içi dolgun olup kabuktan

kolay ayrılır. Tane ağırlığı 13 g, iç oranı % 52, yağ oranı % 69, protein oranı % 17’dir.

Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Yalova-1 ve Kaplan-86 çeşitleriyle tozlanır.

Eylül ayı sonlarında hasat edilir.

ŞEBİN Kıyı bölgeleri hariç, ceviz yetişen tüm yörelerde yetişir. Özellikle geç donların

görüldüğü yerler tavsiye edilir. Çok verimli, meyve salkımı 2-4'lü dür. Oval bir

meyve yapısına sahiptir. İnce kabuklu, kabuktan kolay ayrılır. İçi dolgun, tane

ağırlığı 12 g, iç oranı % 63, yağ oranı % 67, protein oranı % 17, çiçekleri

homoganaus (erkek ve dişi çiçeklerin eş zamanlı açılması) olup kendine

verimlidir. Bilecik ve Yavuz-1 (KR-2) çeşitleri ile tozlanır. Eylül ayı sonlarında

hasat edilir.

GÜLTEKİN-1 (KR-1) Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. İyi kaliteli ve albenisi olan meyvelere

sahiptir. Kabuktan kolay ayrılır. Geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi

tavsiye edilir. Verimsiz bir çeşittir. Meyve salkımı 1-2'li olur. Tane ağırlığı 17 g,

iç oranı % 40, içi dolgun, açık beyaz renkli olup, taze ve kuru olarak tüketilmeye

elverişlidir. Şebin ve Bilecik çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının ortalarında hasat

edilir.

YAVUZ-1 (KR-2)

Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde

yetiştirilmesi tavsiye edilir. Verimsiz bir çeşittir. Nisbi Periyodisite görülür.

Meyvesi oval şekilli olup, kabuktan çok kolay ayrılır. Tane ağırlığı 17.4 g, iç oranı

%56, içi dolgun, beyaz renklidir. Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye

elverişlidir. Eylül ayı sonlarına doğru hasat edilir. Tozlayıcısı Şebin, Yalova-3 ve

Bilecik çeşitleridir.

BİLECİK

Kıyı bölgeler hariç, tüm bölgelerde yetiştirilir. Özellikle geç donların görüldüğü

yörelere tavsiye edilir. Meyve salkımı 2-3'lü yapıdadır. %30 yan dallarda meyve

yapar. İnce kabuklu, içi dolgun olup kabuktan kolay ayrılır. Tane ağırlığı 13 g, iç

oranı %53, yağ oranı %68 ve protein oranı %18’dir. Kuru ceviz olarak

tüketilmeye elverişlidir. Şebin, Yalova-3 ve Yavuz-1 (KR-2) çeşitleriyle tozlanır.

Eylül ayı sonlarında hasat edilir.

KAPLAN-86:

Dik, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Özellikle kıyı bölgelerde yetiştirilmesi

tavsiye edilir. Taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Bekletilirse içi kararır.

Normal cevizlerden daha büyük meyveli olması dikkat çekicidir. Tane ağırlığı 24

g, iç oranı %40, protein oranı %16, yağ oranı %68'dir. Bir yıl çok, bir yıl az meyve

verir. İçi orta dolgunlukta olup, Yalova-1, Yalova-3 ve Şebin çeşitleriyle döllenir.

15 Ağustos’tan itibaren hasat edilir.

ŞEN-1 (24-KE-25)

Erzincan ili kemaliye ilçesi özdamaç köyünde Fevzi

güle ait bahçeden seleksiyonla seçilen bir çeşittir.

İri ve oval meyvelidir.1500m. Rakımlı ekolojiden

seçildiği için karasal iklimin egemen olduğu

ekolojilere rahatlıkla önerilebilir. Dik gelişen bir

çeşittir.

ŞEN-2 (24-KE-24)

Erzincan ili kemah ilçesi cevizli şerif karakurt ‘a ait bahçede seleksiyon

sonucunda seçilen bir çeşittir. Rakımlı ekolojiden seçildiği için karasal iklimin

egemen olduğu ekolojilere rahatlıkla önerilebilir. Dik ve yayvan gelişen bir

çeşittir.

SERR

Yan dallarda meyve verme oranı % 30-50 arasında değişir ve yapraklanma

Payne çeşidinden yaklaşık bir gün daha öncedir. Çok erken çiçeklenir. Hasat

zamanı, erken-orta periyot olarak belirlenmiştir. Antraknoza çok hassastır.

İri meyvelere sahip olan çeşidin iç randıman oranı yaklaşık % 60’dır. İç ceviz

ağırlığı 7,8 gr, açık renkli iç oranı ise % 70-80’dir.

PAYNE

Çeşidin yan dallarda meyve verme oranı % 80-90 dır. Çeşitte polen saçımı ile dişi

çiçeklerin reseptiv olduğu dönem iyi çakışmaktadır. Erken çiçeklenen bir çeşittir.

Hasat zamanı eylül ortasıdır. % 50 iç randımanı olan çeşidin meyve iriliği ise orta-

küçük gurup içinde bulunmaktadır. İç ceviz ağırlığı 5,7 gr olup kabuk yapışması çok

iyidir. Meyve şekli oval olup iç oranı % 50 ve açık renkli iç oranı ise % 50-70

arasındadır.