Centrum voor Onderwijs en Leren De jonge onderzoeker in het VWO vakgerichte onderzoeksdidactiek WON-traject regio Zuid 2015-2016 bijeenkomst 2 Vincent Jonker Centrum voor Onderwijs en Leren / Freudenthal Instituut Universiteit Utrecht
Centrum voor Onderwijs en Leren
De jonge onderzoeker in het VWO
vakgerichte onderzoeksdidactiek
WON-traject regio Zuid 2015-2016
bijeenkomst 2
Vincent Jonker Centrum voor Onderwijs en Leren / Freudenthal Instituut
Universiteit Utrecht
Centrum voor Onderwijs en Leren
Centrum voor Onderwijs en Leren
WAT DOEN WE VANDAAG?
Centrum voor Onderwijs en Leren Agenda tweede keer
1. Thuiswerk • Lezen • Leerlinggedrag • Onderzoeksvragen
2. Voorbereiden begeleidingsgesprek met leerlingen:
• ‘van eerste nieuwsgierigheid naar onderzoeksvraag(structuur)’
3. Wat is 'goed leer-onderzoek’ • Criteria onderzoeksvraag • Criteria vraagstructuur • Criteria (leer)onderzoek
Centrum voor Onderwijs en Leren
THUISWERK - LEZEN 1
Centrum voor Onderwijs en Leren
Handleiding
§ Status van deze conceptversie. Niet over één nacht ijs gegaan, maar nog niet alle puntjes op de i. Volgend schooljaar definitieve versie uitgegeven.
§ Mag gebruikt worden binnen school; niet daarbuiten
§ Over de inhoud: geen kookboek met recepten. Maar handreikingen. Analogie met onze onderzoeksdidactiek.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Hoofdstuk 2
§ Brug van PO naar VWO
§ Aansluiten op wat de leerling al weet/kan
Centrum voor Onderwijs en Leren
Hoofdstuk 3
§ Route van brugklas naar eindexamen
§ Hier gaat het vandaag met name over
Centrum voor Onderwijs en Leren
Hoofdstuk 4
§ Onderzoekswerkproces • Plan maken • Data verzamelen • Data analyseren en conclusies beredeneren • Definitieve verslaglegging
Centrum voor Onderwijs en Leren
THUISWERK - LEERLINGGEDRAG
1
Centrum voor Onderwijs en Leren DE ONDERZOEKER
denkt onderzoeksgericht
denkt autonoom
denkt conceptueel
(geheel→deel)
Dehoogbegaafdeleerling
Centrum voor Onderwijs en Leren
Sorinela
§ Tot mijn verbazing heb ik meer autonoom leerlinggedrag in de brugklas gezien dan in bijvoorbeeld in vwo5 (Sorinela)
§ 5vwo: ze kunnen wel heel goed hun eigen opvattingen verwoorden
Centrum voor Onderwijs en Leren
Rob
§ "meneer, ik denk dat ijzeren voorwerpen bij de noordpool worden aangetrokken door de aarde, de aarde is een grote magneet en bij de polen van een magneet is deze het sterkste".
Centrum voor Onderwijs en Leren
Hilde
§ zoek het verschil tussen ‘hij hangt aan de boom’ en ‘hij hangt aan zijn ouders’.
§ De volgende stap: onderzoeken van voorzetsels
§ Zelf de regel laten zoeken/formuleren
Centrum voor Onderwijs en Leren
Rebecca
§ Doorvragen: Wat is Thanksgiving? § De leerling die naar aanleiding van een
grammatica-item voorbeelden aandraagt van zinnen waarin de regel niet lijkt op te gaan
§ Creatieve aanvulling: onderzoek naar 'dating sites'
Centrum voor Onderwijs en Leren
Arjen
§ Vluchtelingenstromen § Duitse vorsten waren gebaat bij Luther
Centrum voor Onderwijs en Leren
Jan
§ Leerlingen komen zelf met het idee van een rollenspel w.b. een sollicitatiegesprek (verbinding spreek- en schrijfvaardigheid)
Centrum voor Onderwijs en Leren
Autonoom denken
Bijvoorbeeld § denkt ‘out of the box’ § verbindt verschillende vakken/invalshoeken met elkaar § heeft eigen (vaak originele) aanpak § weerstand tegen standaardstrategieën en idem oplossingen - voorkeur voor eigen strategie § ‘eigenwijs’ gedrag § intelligente humor, ‘doordenkertjes’ § creatieve, onverwachte ideeen
Centrum voor Onderwijs en Leren
Onderzoekend denken
Bijvoorbeeld § vraagt naar waarom, waardoor, hoe § kijkt door de vanzelfsprekendheid heen § zoekt verklaringen § bedenkt verschillende wegen naar antwoord of oplossing
Centrum voor Onderwijs en Leren
Conceptueel denken
Bijvoorbeeld § onverwachte vragen, suggesties, verbanden § groot geheel overzien § grote denkstappen zetten § creatieve ideeën § denken zoals een expert in het vakgebied
Centrum voor Onderwijs en Leren
THUISWERK - ONDERZOEKSVRAAG
1
Centrum voor Onderwijs en Leren
Oscar (LO)
§ Wellicht samen met Hilde, Tina § Wellicht samen met andere docent LO
Centrum voor Onderwijs en Leren
Annemie (Engels)
§ Leerlingen gaan onderzoeken of er een significant verschil is mbt aankoopgedrag/consumptiepatroon voeding jongens/meisjes.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Jan Vijfhuizen (Engels)
§ Hoe wordt het taalgebruik van mensen beïnvloed door de sociale klasse waartoe zij behoren en of dit overal hetzelfde is. (UK, USA, Canada, Australia, India)
§ Het thema is sterk gerelateerd aan Language and Power.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Rebecca (Engels)
§ Waaraan moeten succesvolle formele en informele brieven voldoen? • Welke principes zijn er voor effectieve en
heldere communicatie in zowel formele als informele brieven?
• Hoe verschillen ze qua lay-out en structuur? • Hoe verschillen ze qua taalgebruik en idioom? • Aan welke beoordelingscriteria moeten mijn
brieven voldoen en hoe kan ik hier met behulp van de antwoorden op bovenstaande deelvragen op anticiperen?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Tina (Duits)
§ These: Politik und Medienberichterstattung bedienen sich derselben sprachlichen Mittel wie die Werbung, um unser Handeln und Denken zu beeinflussen nur ist uns dies nicht bewusst.
§ § Untersucht diese These zum Thema „Flüchtlinge“
und überlegt euch; § Wie können wir die Menschen zum Nachdenken
anregen und etwas im Kopf jedes einzelnen bewirken?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Hilde (Nederlands)
§ Hebben filosofen in de loop der tijd dezelfde macht toegekend aan taal?
§ Is de invloed van rapmuziek op het (dagelijks) taalgebruik bij generatie x groter dan bij generatie y?
§ Hoe zet bedrijf x taal in tegenover bedrijf y om de potentiële koper te verleiden?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Gerrie (Nederlands)
§ Taalvariatie § Waarin verschilt het Nederlands van het
Vlaams dat in Antwerpen wordt gesproken, als het gaat om: • woordkeuze • woordvolgorde in de zin
Centrum voor Onderwijs en Leren
Harrie (Frans)
§ Yvonne van den Berg, “Peers in proximity” § In dit proefschrift gaat het om het verband
tussen de plaats die leerlingen t.o.v. elkaar hebben in een onderwijsruimte (lokaal/domein) en de manier waarop ze met elkaar omgaan.
§ Een herhaling van dat onderzoek is – zeker gedeeltelijk – wel uitvoerbaar.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Sorinela (Gesch./Levensb.)
§ Wat is de multiculturele samenleving? § In welke mate is nog er sprake van
multiculturele samenleving in Nederland? § Waarom is het project van multiculturele
samenleving in Nederland mislukt ?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Marielle (Geschiedenis)
§ Eerste wereldoorlog • het leven in de loopgraven aan het westelijk
front; • de persoonlijke ervaringen van soldaten aan de
hand van dagboekfragmenten en brieven; • de propaganda van de oorlogvoerende landen; • de herdenkingscultuur na 1918.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Arjen (Geschiedenis)
§ Hoe kan Il Sogno (zorgatelier) in de begeleiding aan jongeren met gedragsstoornissen effectief inspelen op de faalangstklachten waarmee een deel van deze doelgroep te maken heeft?
§ In hoeverre is de kijk op de Tweede Wereldoorlog in geschiedenismethoden gebruikt op het Koning Willem II College in de periode 1950‐heden veranderd?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Op de afbeelding staat een theater in de stad Orange in Frankrijk. Verklaar welke kenmerkende aspecten passen bij de afbeelding.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Marion (Scheikunde)
§ Vitamine C gehalte in voeding. Leerlingen doorlopen de cyclus van de natuurwetenschappelijke methode.
§ Deze opdracht is geschikt omdat leerlingen zelf een onderzoeksvraag bedenken binnen een beperkt onderzoeksgebied. De stappen die ze moeten doorlopen zijn omschreven en bieden houvast voor de leerlingen.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Rob (Natuurkunde)
§ In hoeverre zinkt, zweeft, drijft cola light in water, in vergelijking tot gewone cola en heeft dit te maken met de hoeveelheid suiker in de cola soorten?
§ Observatie – Experimenteel onderzoek – Beschrijvend: vergelijkend.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Hans en Patrick (Biologie)
§ (webkwestie) § Wat is rol van de bij bij de
wereldvoedselproductie § Waarom sterft er 18% van de bijen-
volkeren in de winter?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Marieke (Wiskunde)
§ Als een driehoek een rechte hoek heeft dan is er iets bijzonders aan de hand met de lengten van de zijden. Daarover gaat de stelling van Pythagoras
§ Onderzoek minimaal 5 bewijzen uit verschillende bronnen voor de stelling van Pythagoras
§ En schrijf een computerprogramma
Centrum voor Onderwijs en Leren
THUISWERK - PATRONEN IN OZ-VRAGEN
1
Centrum voor Onderwijs en Leren
Patronen in oz-vragen
§ Onderzoeksonderwerpen: vaak ‘dichtbij’ de leerling
§ Oefenen met het diagram § Hoe ‘nieuw’ moet het onderzoek zijn?
• ‘Niet googlebaar’ bleek voor sommigen een lastig criterium.
• Oplossingsrichting van velen: bekende kennis in een specifieke context laten onderzoeken.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Patronen in oz-vragen
§ Uitvoerbaarheid van het onderzoek: eigenlijk kun je dit pas goed overzien als het onderzoek is uitgewerkt in een werkplan, toch krijg ik de indruk dat sommige hoofdvragen nog te breed zijn. (Bijv. Edin – wereldbeeld) Mogelijke gevolgen…
Centrum voor Onderwijs en Leren
Patronen in oz-vragen
§ Deelvragen • Sommige deelvragen zijn eigenlijk vragen die
vooraf gaan aan het onderzoek: die je in de oriëntatiefase moet beantwoorden om een goede hoofdvraag te kunnen stellen.
• Sommige deelvragen moeten nog verder opgesplitst worden in subdeelvragen – maak van de deelvragenstructuur een boodschappenlijstje.
Centrum voor Onderwijs en Leren
GOEDE ONDERZOEKSVRAAG
2 (richting begeleidingsgesprek)
Centrum voor Onderwijs en Leren
Patronen in voorlopige onderzoeksvragen oktober
Oefening Wat is het verschil tussen A en B: A: ‘Onderzoek wanneer je stekelbaarsjes het
best kunt vangen’ B: ‘ Wat is het beste moment van de dag om
stekelbaarsjes te vangen?’ Deelvragen : Hoeveel stekelbaarsjes zijn er door een persoon gevangen in week 1 van het jaar 2015 tussen 7 en 8 uur, 12 en 13 uur en 17 en 18 uur in sloot X te
Hilversum’? Idem sloot Y Idem sloot Z
Centrum voor Onderwijs en Leren
Patronen in voorlopige onderzoeksvragen oktober
Oefening Wat is het verschil tussen A en B? A: ‘Hoe zien huidige kinderen van de
basisschool de overgang naar het voortgezet onderwijs’
B: ‘Hoe zien de leerlingen van groep 8 van alle
basisscholen in Hilversum, schooljaar 2015/2016, volgens eigen zeggen de overgang naar het voortgezet onderwijs?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Patronen in voorlopige onderzoeksvragen oktober
Oefening Wat is het verschil tussen A en B: A: Zijn er overeenkomsten tussen de manier
waarop Rembrandt een interieur schildert en de manier waarop Van Gogh dat doet?
B: Wat zijn de overeenkomsten tussen de
manier waarop Rembrandt interieuren schildert en de manier waarop Van Gogh dat doet?
Deelvragen: een aantal waarin telkens twee schilderijen vergeleken worden.
Centrum voor Onderwijs en Leren
Patronen in voorlopige onderzoeksvragen oktober
Oefening Wat is het verschil tussen A en B: A: Wat was de oorzaak van de economische
crisis in de dertiger jaren van de vorige eeuw?
B: Wat zijn de verschillen en wat de
overeenkomsten tussen de verklaringen van econoom X, Y en Z van de economische crisis in de dertiger jaren van de vorige eeuw?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Criteria onderzoeksvraag § Een echte vraag, niet een opdracht § Een onderzoek, niet een opzoek § Een open vraag, niet een ja/nee vraag
komt voort uit nieuwsgierigheid naar een aspect van iets waar je al wat van afweet.
§ Duidelijk over Functie, Soort onderzoek en Methode van dataverzameling (inclusief object van onderzoek)
§ Nog meer???
Centrum voor Onderwijs en Leren
goede onderzoeksvraag
PS
Een goede onderzoeksvraag geeft zoveel mogelijk informatie over WAT, WAARTOE (functie), WAAR en OP WELKE MANIER onderzocht gaat worden. MAAR het lukt niet altijd om dat als onderzoeksvraag in een nog begrijpelijke zin te formuleren. Het zijn dan de deelvragen die uitkomst bieden. Een onderzoeksvraag kan niet voldoende op z’n waarde beoordeeld worden zonder de deelvragen (samen: de vraagstructuur).
Centrum voor Onderwijs en Leren Oefening
Het thema is: evolutie Denk binnen dat thema en binnen jouw eigen
vak twee (voorlopige) onderzoeks-vragen uit met elk een eigen FSMd-profiel
Centrum voor Onderwijs en Leren
Maak je eigen driehoek
Observatie
Beschrijvend: - puur beschrijvend - vergelijkend - definiërend - evaluerend
Methode van data verzame-ling
Interview / enquête
Verklarend: exploreren (komen tot verwachting of voorspelling)
Functie van het onder-zoek
Analyse tekst- of beeld-materiaal
Verklarend: toetsen (toetsen van verwachting /voorspelling)
Literatuur-onderzoek (‘informatieve’ literatuur)
Experimenteel onderzoek
Veldonderzoek
Soort onderzoek
Diagram typering onderzoek: Keuzemenu
Centrum voor Onderwijs en Leren OPDRACHT
Richting begeleidingsgesprek met leerlingen: Dat leerlinggesprek in duo’s/trio's voorbereiden door HIER EN NU § een ‘eerste nieuwsgierigheid’ te formuleren (hoe zou dat
nou zitten met; hoe zou het kunnen komen dat; …) § Driehoek tekenen bij je eigen onderzoeksopdracht § Vooral goed letten op onderzoekbaarheid
Centrum voor Onderwijs en Leren
WAT IS 'GOED LEER-ONDERZOEK'?
3
Centrum voor Onderwijs en Leren Wat is ‘goed’ leer-onderzoek?
ZONE VAN NAASTE ONTWIKKELING +
INTRINSIEK MOTIVEREND 1. WAT: De onderzoeksvraag is
inhoudelijk relevant (‘nieuw’)
2. HOE: De functie, soort onderzoek en methode van dataverzameling zijn relevant
Centrum voor Onderwijs en Leren Wat is een ‘goed’ leer-onderzoek?
ZONE VAN NAASTE ONTWIKKELING + INTRINSIEK MOTIVEREND
1. WAT: De onderzoeksvraag is inhoudelijk relevant (‘nieuw’): § Het onderzoek gaat over een probleem
waarvoor (bij de leerling) nog geen oplossing bekend is • de oplossing is niet googlebaar, • het onderzoek is (door de leerling) nog
niet eerder uitgevoerd. § Het te onderzoeken probleem is relevant
(te maken) voor de leerling: passend bij interesses en voorkeuren
Centrum voor Onderwijs en Leren Wat is een ‘goed’ leer-onderzoek?
ZONE VAN NAASTE ONTWIKKELING + INTRINSIEK MOTIVEREND
2. HOE: De functie, soort onderzoek en methode van dataverzameling zijn relevant De (combinatie van) f, s & m § is als zodanig nieuw voor de leerling of § Heeft de leerling nog niet toegepast binnen het
vak of § Heeft de leerling nog niet geoefend op het niveau
(in de complexiteit) die aan de orde is
Centrum voor Onderwijs en Leren
Wat is een ‘goed’ (leer)onderzoek?
Een goed (leer)onderzoek is - Uitvoerbaar voor de onderzoeker
De onderzoeker beschikt over voldoende kennis/vaardigheden qua vak en qua onderzoeken om op voort te bouwen in het nieuwe leeronderzoek Let op: ‘zone van naaste ontwikkeling’: mogelijk moet een en/of ander verworven worden voordat het onderzoek uitgevoerd kan worden. Tijd voor inruimen!
- Uitvoerbaar in de beschikbare tijd
Centrum voor Onderwijs en Leren PS Wat is een ‘goed’ leer-onderzoek?
Krachtig aanstekelijk: het enthousiasme van de docent voor
• thema/onderwerp en/of • onderzoek doen
Centrum voor Onderwijs en Leren
Wat is een goede
onderzoeks-vraagstructuur
?
Criteria goed leeronderzoek, goede vraagstructuur, goede hoofdvraag
Centrum voor Onderwijs en Leren
Oefening vraagstructuur
De Berlijns Muur
Centrum voor Onderwijs en Leren
Oefening vraagstructuur
Hoofd- (of onderzoeks-)vraag Om welke motieven vluchtten Oost-Duitsers over de muur naar West-Berlijn? Deelvragen 1. Waar lag de Berlijnse muur?
a. Wanneer werd deze afgebroken? b. Waarom werd deze gebouwd?
2. Hoeveel mensen zijn er over de muur gevlucht? a. Hoe deden ze dat? b. Lukte het altijd?
3. Wat zijn de motieven van de mensen die vluchtten? a. Wat vind ik zelf van deze motieven?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Betere vraagstructuur De Berlijnse Muur
Hoofd- (of onderzoeks-)vraag (beschrijvend, veldonderzoek, documentanalyse) Welke motieven om naar West-Berlijn te vluchten zijn er te vinden in drie verschillende dagboeken van vluchtelingen? Deelvragen 1. Welke motieven zijn er in dagboek 1?
a. Welke motieven worden met zoveel woorden genoemd? b. Welke motieven zijn af te leiden uit de teksten?
2. Wat motieven zijn er in dagboek 2? a. Welke motieven worden met zoveel woorden genoemd? b. Welke motieven zijn af te leiden uit de teksten?
3. Wat motieven zijn er in dagboek 3? a. Welke motieven worden met zoveel woorden genoemd? b. Welke motieven zijn af te leiden uit de teksten?
Centrum voor Onderwijs en Leren
Criteria vraagstructuur = hoofd-(onderzoeks-)vraag + deelvragen
1. Hoofdvraag en deelvragen vormen één hecht geheel § Deelvragen zijn precies die vragen waarvan je de antwoorden
nodig hebt om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden - niet meer, niet minder. • Uit de hoofdvraag kun je de deelvragen afleiden • Uit de deelvragen kun je de hoofdvraag afleiden
2. Hoofd- en deelvragen zijn taalkundig eenduidig geformuleerd
3. Uit de formulering van hoofd- en deelvragen is duidelijk wat de functie van elke vraag is (bv beschrijven, verklaren, toetsen)
4. De hoofdvraag maakt zo goed mogelijk duidelijk wat onderzocht gaat worden`: het wat, waar, wie en wanneer van het onderzoek § Nb: soms leidt dat tot een erg omslachtige formulering, in dat geval biedt de
formulering van de deelvragen uitkomst
Centrum voor Onderwijs en Leren
NB: vraagstructuur = hoofd-(onderzoeks-)vraag + deelvragen
De vraagstructuur wordt meestal gevolgd door een toelichting (in relatie tot het wat, waar, wie en wanneer) op: § Functie onderzoeksvraag bv beschrijven,
verklaren § Soort onderzoek: literatuuronderzoek,
veldonderzoek, experimenteel onderzoek § Methode van dataverzameling: observeren,
bevragen, analyse van teksten en beelden § Plaats waar data verzameld worden
bv: welke proef-/controlegroep, welke artikelen, welke gedichten ….
Centrum voor Onderwijs en Leren
RICHTING DE VOLGENDE KEER
Centrum voor Onderwijs en Leren Thuiswerk voorbereidend voor
derde keer (24/11) 1. Lezen overige delen hoofdstuk 4, hoofdstuk 5.
2. Een a twee vraagstructuren maken voor een onderzoekstaak die leerlingen in één van je vwo-klassen gaan uitvoeren na de kerst
3. Eventueel vragen/opmerkingen over de literatuur noteren
4. Uiterlijk 17 november opsturen aan [email protected]