Cengiz Han

TC.ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ

İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLERFAKÜLTESİ

CENGİZ HAN

LİSANS ÖDEVİ

HAZIRLAYAN080306064

Gülşah VAROL

DanışmanDoç. Dr. Elif YÜCETÜRK

1

BOLU2011

İÇİNDEKİLER

1.GİRİŞ…………………………………………….…3

2. Cengiz Han’ın Babası Yesugay Bahadırve Cengiz Han’ınDoğumu…………………………………………….....4

3. Temuçin’den Cengiz Han’a………………………..5

4. Cengiz Han’ın Kişiliği ve Lider OlarakSırları…….6

5. Cengiz Han Yasası………………………………….8

6. SONUÇ……………………………………………..10

7. EKLER……………………………………………...11

8. KAYNAKLAR……………………………………...15

2

GİRİŞ

Bazı insanlar vardır, Tanrı tarafından özel yaratıldığınıdüşündürür bizlere. Öyle özelliklerle donatılmışlardır kigerçekten onların birer seçilmiş olduğuna kanaat getiririz.Cengiz Han da Tanrı’nın seçip gönderdiği insanlardan biridir.Gerek zekâsı gerek milyonların üstündeki otoritesi ile tam biryönetici olarak yaratılmıştır. 12. yüzyıla denk gelen CengizHan hükmü kendine bağladığı herkese kayıtsız şartsız itaatetmeyi öğretmiş bir güçtür. Hem de bu itaat Cengiz Han hakkındaiddia edilenlerin aksini ispatlarcasına severek yapılan biritaat olmuştur. Kullandığı savaş ve liderlik sırları gününşartlarından o kadar ilerdedir ki varoluşundan yüzyıllar sonrabile modern dünyanın önemli dergilerine kapak olup hayatıirdelenmiştir.

Bu çalışma, Cengiz Han’ın biyografisi olmaktan öte, liderlikvasıfları üzerinde durmaya yönelik olmuştur. Cengiz Han’ınfetihlerinden bahsetmekten ziyade, on milyonlarca metrekareyeulaşan imparatorluğu altındaki insanları nasıl bir aradatutmayı başarmış olduğunu anlatmaya çalışacağız.

3

Çalışmanın ilk bölümünde kudretli hükmedicinin ailesinden vedoğumundan bahsedeceğiz. İkinci bölüm babasının ölümündenitibaren yaşadığı sıkıntıları ve bu sıkıntılardan sıyrılışınıanlatacağız. İkinci bölüm Cengiz han’ı Han ünvanına kavuşturanolayları irdeleyeceğiz. Üçüncü bölümde lider kişiliğini elealırken iyi yönetici nasıl olurun da bir nevi cevabınıalacağız. Dördüncü bölüm Cengiz’in yasalarından oluşan bölümdürve toplumsal yapıda sağladığı iyileştirmeler üzerindeduracağız.

Cengiz Han’ın Babası Yesugay Bahadır ve Cengiz Han’ın Doğumu

Cengiz’in babası Yesugay Bahadır kırk bin çadırın hâkimi olanbir Moğol kabilesi reisiydi (Hüseyin Tekinoğlu; Cengiz Han Yönetim veLiderlik Sırları, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2007: s.47-49). Tıpkı kendi gibibabası da, kabilelere hükmedebilen ve bu kabileler arasında

4

başkan olarak görülen bir kişiydi. Bunların yanında cesur,kararlı ve zeki oluşu ona “Bahadır” ünvanını kazandırmıştı.Yesugay Bahadır, Cengiz’in annesini kaçırarak evlenmiş, onu başkadını yapmıştır.

Yesugay Bahadır’ın en büyük oğlu olan ve ileridegerçekleştireceği başarılarla “Cengiz Han” ünvanını alacak olanTemuçin, İranlı tarihçilere göre 1155, Çinli tarihçilere göre1162 yılında Onon Irmağı kıyısında doğmuştur (Tekinoğlu, s.48).Bir rivayete göre; Temuçin doğduğunda sağ eli yumrukşeklindedir ve bu yumruğu açtıklarında avucunda kan pıhtısıolduğunu fark ederler. Dönemin kâhinleri bunun, Temuçin’in çokbüyük bir savaşçı olacağına ve çok kanlar akıtacağına işaretettiğini söylerler. Rastlantı mıdır bilinmez, Cengiz Hangerçekten de çok kanlar akıtmış, hatta kimileri tarafından“Büyük Katil” olarak anılacak derecede cana kıymıştır.

Babası aristokrat olan Temuçin zaten doğumundan itibarençeşitli haklara ve ayrıcalıklara sahip olmuştu. Fakat şansıdoğduğu andaki kadar yaver gitmedi. Temuçin sahip olduğu nevarsa kaybedecek ve ileride kaybettiğini misli misli gerikazanacaktır.

Temuçin çocuk yaşlarda bile güçlü, korkusuz ve çok cesurdu. Azkonuşmasına rağmen gariptir ki insan ilişkileri çok kuvvetliydive çok çabuk arkadaş edinebilme özelliğine sahipti. Buözelliği, ilerde kitleleri kendine bağlarken doğru insanlarlaçalışmasına katkı sağlayacak önemli bir unsuru oluşturmuştur.Yaşadığı yerin coğrafi özelliklerinin sebep olduğuolumsuzluklar, Temuçin’i küçük yaşlarda zorlu mücadelelereitmiştir. Kabile arasındaki görev dağılımından o da nasibinialmış ve kimi zaman avlanarak kimi zaman çobanlık yaparakkabile yaşantısına katkıda bulunmuştur. Önemli olan ne yaptığıdeğil, yaptığı işi nasıl yaptığıdır. Çünkü herkes kendine düşengörevi en iyi şekilde yerine getirmekle mükelleftir. Bu zor biriş gibi görünse de Temuçin’i Cengiz Han yapan disiplinin belkide omurgasını oluşturmuştur.

Moğol geleneğine göre küçük yaşta evlenilir ve erkek kızınevine belirli bir yaşa gelene kadar bırakılırdı. Temuçin dehenüz 9 yaşındayken eşi Burte’yle evlenmiş ve damat olarak

5

onlarda kalmıştı. Babası Temuçin’i eşinin yanına bıraktıktansonra geri dönüş yolunda eski düşmanları tarafındanzehirlenerek öldürüldü. Bunun haberini alan Temuçin, hemenbabasının yanına gitti. Artık o büyük kabilenin lideriTemuçin’di.

Temuçin’den Cengiz Han’a

Babasının ölümünden sonra kabile reisi artık Temuçin’di fakatTemuçin henüz 13ünde bile olmayan bir çocuktu. Bu durum kabilemensupları arasında güvensizlik dalgasının yayılmasına sebepoldu. Baştaki henüz bir çocuktu ve onlara göre bir çocuk kocabir kabileyi yönetebilecek, koruyabilecek yetiye sahip değildi.Böylece kabilede yaprak dökümü yaşanmaya başlamıştı. Yaşanangüvensizlik sonucu kabile üyelerinin terk edişi geride sadecebir avuç insanın kalmasına sebep oldu(Tekinoğlu, s.51). B u olayTemuçin’in yaşadığı son ihanet değildi. Kendi soyundan gelenTargutay, Temuçin’in hâkimiyeti altındaki Göbi’nin kuzeyinde,otorite boşluğunu fırsat bilerek bağımsızlığını ilan etti.Sırada ileride ayak bağı olacağını düşündüğü Temuçin’i ortadankaldırmak vardı. Artık Temuçin’in savaşması gereken tek şeydoğa değildi. Toprağına ve canına göz dikenlerle gireceğimücadeleler silsilesi onu bekliyordu. Targutay, Temuçin’iöldürmek için elinden geleni yaptı. Hatta bu emeline çokyaklaşmıştı ki Temuçin kaçmayı başardı. Yaşadığı zor deneyimlerTemuçin’in kişiliğinin kemikleşmesini sağlarken kalbinin deaynı ölçüde sertleşmesine neden oldu. Bozkır ikliminin sert vesoğuk şartları Temuçin’in kişiliğine önemli ölçüde yansıdı.Targutay’ın elinden kurtulduktan sonra evine dönen Timuçin avhayvanını çalması nedeniyle kardeşini öldürebilecekacımasızlığa ulaşmıştı (Harold Lamb; Moğolların Efendisi Cengiz Han, TutkuYayınevi,8. basım, Haziran 2011, s.42-43). Babasının ölümünün ardındanannesi ve kardeşleriyle yoksulluk içinde yaşayan Temuçin, aslanerden geldiğini unutmuyordu. O bir soyluydu ve ne pahasına

6

olursa olsun soyluluğunu yeniden kazanacak Hanlığı’nı eskigüçlü günlerine geri döndürecekti. Temuçin’in annesi çok zeki,deneyimli ve bilgili bir kadındı. Bozkır soyluları çocuklarınınasıl eğitiyorsa, o da aynı eğitimi kendi çocuklarına vermekteidi. Temuçin, yetişkin yaşa geldiğinde bir hanın yapısına vebir asilin kişiliğine sahipti. ( Esra Konuksever; “Cengiz HanYasaları’nın Dayandığı Tarihi Temeller Ve Etkileri”,Mimar Sinan Güzel SanatlarÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, Mayıs2009, s.9)

Temuçin düşman tuzaklarından kurtulup on beş yaşına bastığında,artık eşi Burte onu yanına almasını istemeye başladı. Burte’ninbabası çok zengin ve nüfuz sahibi biri olmasına karşın Temuçinondan hiç yardım istemedi. Sadece Burte’nin babasından değilhiç kimsenin yardımını almadan tutunmaya çalıştı. Çünkü onunilerde liderlik vasfının belkemiğini oluşturan ilkelerindenbiri de “Dostlarının yanına bile güçlü çık” idi. Bu ilkeye sıkısıkıya sarılan Temuçin yardım eli almadan düştüğü yerdenkalkmasını hep bildi (Tekinoğlu, s.53). Bu arada Targutay’ıntacizlerinin devam etmesi Cengiz Han’a bir anlamda avantajsağlamıştı. Çünkü Cengiz Han’ın atlarını çalması için yolladığıadamları Cengiz Han ve artık o andan itibaren onun yakın dostuolacak olan Borçu tarafından alt edilmişti. Bu olayla birlikteTemuçin’in adı, kendisini terk eden kabile mensuplarıtarafından anılmaya başladı ve artık Temuçin’in kabileyikoruyup kollayabileceğine inancı artanlar geri dönmeyebaşladılar. On yedi yaşında artık kendine güvenen insanlarlakabilesinin kemik yapısını oluşturması Temuçin’in, Burte’yiyanına almaya karar vermesini sağladı. Her geçen gün Temuçin’inadı daha fazla yayılıyor ve ona bağlanmak isteyen kabilelerinsayısı gitgide artıyordu. Temuçin’in eski günlere dönme inancıartmakla kalmıyor kendine belirlediği vizyonun sınırlarını dabüyütüyordu: artık amaç Asya’daki tüm dağınık kabile vebeylikleri bir araya getirmek ve devletin sınırlarını olmazdenecek seviyeye getirmekti. İşte bu nokta da Cengiz Han’ınbaşka bir liderlik sırrı ortaya çıkmaktadır. Cengiz Han kendinesınırsız bir sınır koymuştur ki bu da çoğu liderin motivasyonaracı olan “Büyük düşün, büyük olsun” söylemini zihinlerdecanlandırır.

7

Temuçin’in büyümesi gerçekleşirken düşmanları köşeye geçip bubüyümeyi izlemiyorlardı. Taygutay’ın Temuçin üzerindekihamlelerine sürekli yenileri ekleniyordu. Fakat 1200 dekisaldırının bir yenisi daha olamadı. Çünkü savaşı kaybedenTayçitler deyim yerindeyse Timuçin’in hışmına uğradılar. Elegeçirilen Tayçitli esirler Temuçin’in ilk vahşi kararlarındanbiriyle öldürüldüler: kazanda diri diri kaynatılarak.( Tekinoğlu,s.58)

Temuçin kazanılması güç bir savaşı da alnının akıylakazanmıştı. Başarısının sırrı doğru insanları yanında tutuponların yardımını almasıydı. Temuçin yaşadığı ihanetler sonucuona destek sağlayacak insanları kendi seçtiği insanlar olmasıgerektiğini öğrenmişti ve bu noktadan sonra oluşturduğu küçükgrup ordu komuta düzeninin belkemiğini oluşturmasının yanı sırasiyasi iktidarının da temeli olacaktır.(Konuksever, s.10)Temuçin’in mücadelesinde arkasına aldığı kişiler Ong Han,Camuka, Boğurçi ve Cemle oldu. Burada Cengiz Han’ı lider yapanbir başka ayırt edici özelliğine değinmekte fayda var. O daCengiz Han’ın “insan sarraflığı” özelliği. Kime güvenip kimegüvenmeyeceğini çok iyi ayırt edebilen Cengiz Han güvenininyerinden kımıldaması halinde bile bunu yapanı gözünü kırpmadanöldürtürdü. Nitekim Camuka, Cengiz’in başarılarını kıskanmış vebunun sonucu araları açılmıştı. Bunun üzerine Camuka’ylasavaşan Cengiz, savaşı kazanması üzerine Camuka’nınöldürülmesini emretti.

Cengiz Han 1189 yılından itibaren on yıldan az bir zaman dilimiiçinde otuzdan fazla savaşa girdi. Moğolistan’daki dağınıkhaldeki tüm beylik ve hanlıkları – Moğol olsun ya da olmasın-yönetimi altında toplamayı başardı. Bunun üzerinde 1206 yılınınsonbaharında bu hanlık ve beylikler bir araya gelerek Temuçin’iMoğol İmparatorluğu’nun Büyük Han’ı ilan ettiler.

Artık merkez Onon olan ve Kerulen ve Tuul Irmakları’nı kapsayanbir imparatorluğun toprakları söz konusuydu. Üç ırmakarasındaki bu alan, günümüz Moğalistan’ının da bölgeseltemelini oluşturmaktadır.( Konuksever, s.10)

Cengiz Han’ın Kişiliği ve Lider Olarak Sırları

8

Cengiz Han zekâsı, ileri görüşlü oluşu, adalet duygusu,disiplini ve çalışkanlığı ile toprakların sınırlarını“yapılamaz” dedirtecek kadar genişletmiştir. Bu başarısındamuhakkak ki dönemin içinde barındırdığı koşulların payıbüyüktür. Asya şiddet ve zorbalığın içinde dağılmış beyliklerve hanlıklarla deyim yerindeyse can çekişiyordu. Böyle birortamda insanların ismi duyulmuş, adaleti nam salmışmilyonların karşısında titrediği bir kudretin kanatları altınagirip, özlem duydukları güven ve korunma duygusunu istemelerigayet tabii bir davranış olacaktır. Sadece gücü ve kudretiyleinsanları korumaya çalışmamış, çıkardığı yasayla da sosyalhayatı ve asimile olmuş ahlak anlayışını yeniden yoğurupşekillendirmiştir.

Cengiz Han; kendisine yapıştırılan “vicdansız” etiketiniyalanlarcasına halkını sürekli koruyup kollamıştır. Savaşganimetlerini her zaman adaletli şekilde dağıtmış, kimseninhakkına düşenden az pay almasına müsaade etmemiştir. Ayrıca onasığınmak için gelen hiç kimseyi kapısından geri çevirmemiştir.Bu durumu halkın kendi sözlerinden anlatmak daha faydalıolacaktır: derler ki “ bizim Temuçin Efendimiz, bize vermekiçin üstündeki elbiselerini bile çıkarır. Bize vermek içinatından da iner. Bir memleketi gerçekten himayesi altına alıphükmedebilecek bir kişidir. Savaşçılarını besleyecek, milletinigüven içinde yaşatabilecek bir şeftir.” .( Konuksever, s.13)

Ulusal çıkarlar Cengiz Han için her şeyden üstündü.Güçlendirmeye çalıştığı monarşi düzenine herkesin sadıkkalmasını istiyordu. Bu amaçlarını çok sıkı disipline ettiğiordusu sayesinde sağlıyordu. Savaşa hazırlık aşaması onun içinçok önemliydi. İğneden ipliğe savaş için gerekli ne varsa herşeyi askerlerin kendisi sağlıyordu eğer bunlardan biri eksikolursa o asker en ağır şekilde cezalandırılıyordu. Askerlerisavaşa tamamen tok çıkarmazdı. Bu durumun onlar üzerindeolumsuz etki yaratacağını, savaş isteğinin azaldığınıdüşünürdü.

İktidarının ilk dönemlerinde askeri araçlar ve silahları gününşartlarına göre en yüksek düzeyde modernleştirmeye vegeliştirmeye çalışan Cengiz Han bu günün şartlarıyla bile, atüstünde, bir günde gidilmesi imkânsız mesafeleri kat ediyordu.

9

Savaşçı seçeceği zaman en usta ve cesurlarını seçerken, bunlariçinde de bir eleme gerçekleştiriyor ve sabırlı, siyasi zekâsıileriye dönük kişiler olmasına özen gösteriyordu. Ona göre “Birgeneral açlığı da susuzluğu da bilmeli”ydi. Çünkü ancak buşekilde buyruğu altındakilere eziyet etmeden savaşasürebilirdi.

Cengiz Han’ın ekibi hep en iyilerden oluşurdu. Çünkü o“meritokrasi”yi benimsemişti, yani; işi en iyi bilene vermek.Bu durumu kendi sözüyle açıklamak daha doğru olacaktır : “Becerikliler ile cesaretlileri askerlere baş yaptım. Çabuk vekıvrak hareket edenleri at koruyucuları yaptım. Beceriksizolanların eline birer kısa kamçı verdim, çoban yaptım.”(Konuksever, s.22) Cengiz Han kimi hangi işte kullanacağını okadar iyi biliyordu ki, fetihlerinin başarısının sırrı daburadan geliyordu. Cengiz Han fetih hareketlerinde okumayazması olmayan fakat Asya’yı avucunun içi gibi bilentüccarların bilgisinden faydalanıyordu. Devlet işlerinde de buzümre ona dünya hakkında çok önemli bilgiler vermişlerdir.Sahip olduğu zekâsı ve edindiği bilgileri birleştirerek önündedünya haritası olmadan dünyayı tasavvur edebilme yetisine sahipbir lider olmuştur. Okuma yazma bilmeyen Cengiz Han, Naymanlarıyendikten sonra okuma yazma ile tanıştı. Bilime çok önemverirdi. Bundandır ki öğretmen ve doktorlardan vergi almazonları bu vergiden muaf tutardı.

Onun zihniyetinin en karakteristik özelliklerinden biri de hainlere karşı duyduğu nefretidir. Kötü duruma düşmüş efendilerine ihanet ederek kendisine yaranmaya çalışan kimseleri derhal idam ettiriyordu. Çünkü bu kişilerin hain olduğuna ve kendisine de yeri geldiğinde aynı ihaneti yapacağına inanıyordu. Bütün Türk-Moğol kavimlerini tek bir imparatorluk içinde toplayarak, Pekin’den Hazar Denizi’ne kadarsert bir disiplin uygulayarak, Cengiz Han sürekli muharebelere son vermiş ve kervanlara şimdiye kadar görülmemiş bir güven sağlamıştı. Bu durumu Ebul Gazi şöyle yazmaktadır: “Cengiz Han saltanatı döneminde İran ile Turan arasındaki bütün ülkelerde öylesine bir sükûn vardı ki, hiç kimseden en ufak bir şiddet gösterisi gelmeksizin, kafanızın üstünde altından bir tepsi ile

10

Doğu’dan Batı’ya gitmeniz mümkündü.” (Rene Grousset, Attila/Cengiz Han/Timur, çev. M. Reşat Uzmen, 245-247, aktaran Konuksever, s.14)

İç düzen sağlandıktan sonra Cengiz dış siyasete yöneldi bundagöçebeler için önemli olan hayvan ticaretinin çok önemli olmasıgerçeği yatıyordu. Eğer Moğolların ticareti sekteye uğrarsa,ticaret yollarını silah zoruyla güvence ve garanti altınaalıyorlardı.

Hiçbir savaşı kaybedecek gözüyle bakmazdı. Ona göre, karşıdakidüşmanın iki şansı vardı; ya teslim olacak ya ölecek. Geriçekilme ya da vazgeçmeye tahammülü yoktu. Askerleri bile birdakika sonra öleceğini bile bile savaşa atılırlardı. Çünküsanılanın aksine Cengiz Han onların içine korku değil, adaletlive güven veren kimliğiyle sevgi aşılamıştı.

Cengiz Han Yasası

Cengiz Han hazırlamış olduğu yasayla da adından sözettirmiştir. Aslında bu yasa tamamen Cengiz Han’ın yaptığı yenibir yasa olmayıp, geçmişten gelen töre ve geleneklerindüzenlenmesiyle oluşturulmuştur. Yasanın tanımını yapmakgerekirse; “Moğolların atalarından kalma geleneklerinin,göreneklerinin, yasalarının ve fikirlerinin, Cengiz Han’ınkendi koyduğu yasalar da eklenerek bir araya getirildiği birdüzenlemedir. ”denilebilir. Cengiz Han’ın bu yasası birlikhaline getirdiği dağınık boyları, yine birlik halinde tutmakiçin önemli bir araç olmuştur.

Moğol devletinde Yasa’da yazılı olanlara harfi harfine uymazorunluluğu vardı. Sivil ya da askeri itaatsizlikler aynıbiçimde cezalandırılıyordu. Bu yüzden ortaya çıkan sıkıdisiplin Moğolların yaşam tarzlarının en önemli belirleyicisiolmuştur. Bu disiplin yoluyla Cengiz Han kendisinden önce büyükbir karışıklık içinde bulunan Moğol halkının ahlak anlayışınıköklü bir biçimde değiştirmiştir. Onun önderliğinde eldeettikleri büyüklük kendileriyle gurur duymalarına nedenolmuştur. Diğer yöneticiler Cengiz Han gibi güçlü bir kişiliğinaltında onun temsilcileri olarak hareket etmişlerdir.

11

Yasa, Cengiz Han’a dünyayı fethetme görevinin verildiği inancıüzerine kuruluydu. Moğol İmparatorluğu’nun tüm yöneticileriCengiz Han’ın soyundan olmalıydı. Yasa’daki bu tip cezalargünlük hayatı önemli ölçüde etkilemiştir. Cengiz Han dönemindenönce göçebe boylar arasında oldukça yaygın olan zina,hırsızlık, yağma ve cinayet gibi suçlar oldukça azalmıştır.

Bazı psikologlar Yasa’nın üç noktaya hizmet ettiğini söylemişlerdir.Cengiz Han’a itaatGöçmen kabileleri birbirine bağlamakSuçlunun acımasız bir şekilde cezalandırılması (Konuksever, s.33)

“Cengiz Han’ın kanunları:

1) Göğün ve yerin yaratıcısı, tek başına hayat veren veöldüren, istediğine varlık istediğine yokluk veren ve herşey üzerine mutlak bir gücü olan tek bir tanrının olduğunainanmak emirdir.

2) Bir dinin önderleri, vaizler, rahipler dinsel eylemlerekendilerini vermiş olanlar, doktorlar ve ölü yıkayanlarkamusal görevlerden muaftırlar.

3) Prensler, subaylar ve diğer Moğol soyluları tarafındangenle bir kurultayda seçilmedikçe, kim olursa olsun,herhangi bir kişinin imparator ilan edilmesi ölümcezasıyla yasaktır.

4) Teslim olmayan bir kral, bir prens veya bir halkla barışyapmak yasaktır.

5) Moğolların uyruğu olan klan ve ulus şeflerinin onur vericiunvan taşımaları yasaktır.

6) Orduyu, onlara, yüzlere, binlere ve on binlere bölen kuralsürdürülecektir. Bu düzenleme bir orduyu kısa zamandayetiştirmeye ve kumanda birimlerine ayırmaya yarar.

7) Bir seferin başlayacağı anda her asker silahlarını onlarlagörevli subayın elinden almalıdır. Asker bunları iyikorumalı ve bir savaştan önce subayına kontrolettirmelidir.

8) Genel kumandanlık izin vermedikçe düşman kentiniyağmalamak ölüm cezasıyla yasaktır. Ama bu izin çıktıktansonra, asker subayı ile aynı fırsata sahip olmalı

12

imparatorun payını toplayıp ödemesi koşuluyla elegeçirdiği her şeye sahip olabilmelidir.

9) Ordunun üyelerinin eğitimini korumak için her kış büyükbir av düzenlenecektir. Bu bakımdan imparatorluk içindeherhangi bir kimsenin mart ayından ekime kadar, geyikleri,erkek tavşanları ve erkek karacalarla yaban eşeklerini vebazı kuşları öldürmesi yasaktır.

10) Yiyecek elde etmek için hayvanların boğazını kesipöldürmek yasaktır. Avcının elince bağlanmalı, göğüs açılıpyürek alınmalıdır.

11) Bundan önce yasak idiyse de hayvanların kanını vedışkılarını yemeye izin vardır.

12) ( şeflere ve yeni imparatorluğun subaylarına tanınanayrıcalıkların ve muafiyetlerin listesi)

13) Bir atı veya eti yenecek bir öküzü ya da aynı vasıftabir şeyi çalmakla suçlanan kimse ölüm cezasıylacezalandırılacak ve vücutları iki parçaya ayrılacaktır.Daha küçük hırsızlıkların cezası, çalınan şeyin değerinegöre yedi, on yedi, yirmi yedi ve yedi yüze kadar sopavuruşudur. Fakat bu bedeni cezadan, çalınan şeyin dokuzkatı değerde bir şeyi ödemekle kurtulunabilir.

14) İmparatorluğun hiçbir uyruğu bir Moğolu köleliğe veyahizmetçiliğe alamaz. İstisnai durumlar dışında herkesinorduya katılması zorunludur.

15) Yabancı esirlerin kaçmasının önüne geçmek içinbunlara yatacak yer, yiyecek yemek, giyecek elbise vermekyasaktır. Aksi hareket edenler idam edilirler. Rastgeldiği esiri yakalayıp da amirine vermeyen her erkek aynışekilde ceza görür.

16) Evlenme yasası her erkeğin karısını satın almasınıemreder. Birinci ve ikinci derecede akraba arasında nikâhyasaktır.

17) Bir erkek iki kardeş ile evlenebilir, birçok cariyekullanabilir. Kadınlar emlak işleriyle meşgul olabilirler,istedikleri gibi satın alıp, satabilirler. Erkekler ancakav ve savaşla meşgul olacaklardır. İlk eşin çocuklarıdiğerlerine göre üstünlük sahibidirler ve bütün emlakeonlar varistirler.

18) Zinanın cezası ölümdür.19) Eğer küçük çocuklardan başka kimseleri olmayan iki

aile birleşmek isterse, bu çocuklardan biri erkek, diğeri

13

kız ise evlenebilirler. Çocuklar ölmüş olsalar bilenikâhları kıyılabilir.

20) Fırtına zamanında akarsu kenarında çamaşır yıkamak veyıkanmak yasaktır.

21) Casuslar, yalancı şahitler, sefahate düşkün adamlar,büyücüler idam edilirler.

22) Görevlerini yerine getirmeyen ve han tarafından davetedildikleri zaman gelmeyenler, özellikle uzakvilayettekiler idam edilirler. Eğer kusurları o kadar ağırdeğilse, bizzat Han’ın huzuruna gelmelidirler.”(Lamb,s.197-198-199)

SONUÇ

Cengiz Han gerek akıl, gerek düşünme gücü gerek yönetmebecerisi yönünden düşünülürse kesinlikle üstün bir deha olarakkabul edilir. Henüz okuma yazma bile bilmezken sadece düşünmegücü ve deneyimlerini harmanlayarak, onlarca savaşı kendistratejileriyle kazanmış, milyonları kendi itaati altındabirleştirmiştir. Bunu yaparken de zorla değil, insanlar kendirızasıyla ona itaat etmişlerdir. Topraklarını kendi için bileütopik olan bir boyuta getirmiş dünyanın yüzde yirmi ikisiniistila etmiştir. Kurmuş olduğu teşkilat, İmparatorluğuölümünden sonra kırk yıl daha ayakta tutmaya yetmişti.Yüzyıllar öncesinden ülke nasıl yönetilir sorusunun en güzelyanıtını verdi. Dostuna da düşmanına da nasıl davranacağını çokiyi bildi. Sayı bakımından az olmasına karşın kendisinden üstün

14

görünen rakiplerini ezip geçti. Çünkü o daha küçük yaşlardahangi işi yaptığının değil nasıl en iyi yapabileceğinineğitimini bizzat yaşayarak öğrenmişti. Bir çobanken de en iyisiolmayı bilmiş, bir liderken de kitleleri peşindensürükleyebilmişti. Kendisine yapılan itaatsizliği asla affetmezbunu yapan her kimse yediden yetmişe cezalandırılırdı.

Kendi bu kadar şiddet eğilimindeyken, buyruğu altındaki halkaşiddeti yasaklamış olan bu lider, koyduğu yasalarla karanlığagiden Moğol tarihinin makûs kaderini değiştirip gurur duyulacak– onlar için böyle olsa da- hale getirmiştir.

EK:1)Moğol atlıları ve esirler

15

Ek:2) Cengiz Han seferleri

EK:3)Cengiz Han

16

17

EK:4-5) Moğolistan’daki kırk metre yüksekliğinde Cengiz Hanheykeli

18

KAYNAKLAR

Harold Lamb; Moğolların Efendisi Cengiz Han, Tutku Yayınevi,8. basım,Haziran 2011

Hüseyin Tekinoğlu; Cengiz Han Yönetim ve Liderlik Sırları, Kum SaatiYayınları, İstanbul, 2007

Esra Konuksever; “Cengiz Han Yasaları’nın Dayandığı Tarihi Temeller VeEtkileri”,Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, Mayıs 2009

19