Can Suyu TV Dizisinin Etkisi - 1995

cAN SUYU TV DızlSıNıNETKıSı

Prof. Dr. NaİI Şahin* N. Ekrem Düzen

* Psikolojİ Profesörü, Fen-Edebİyat Fakültesİ,

orta Doğu Teknİk Ünİversitesİ

Bu metın, resmİ yayın standartları gözetilerekredaksiyona tabi tutulmamıştır; bu nedenle UNıcEF'İnburada yer alabilecek hatalar konusunda sorumluluğubulunmamaktadır. Bu çaıışmanın içerİğinden hare-ketle, buradaki görüşlerin UNıcEF'İn poıitikalarını Vekonusunu yansıttığı düşünülmemelİdİr. Çalışmada yeralan görüşler bütünüyle yazarların sorumluluğundadır.

Bu çalışma UNıCEF tarafından hazırlatılmıştır.

Şubat 1995

Ankara

RS-15 / W

ısBN: 92-806-31 62-4

İÇİNDEKİrpnsayfa

CAN SUYU ARAŞTIRMASI

YONTEM

SONI-JÇLAR VE TARTrŞMA

Bilgi ve davranlşlardaki değişiklikler

GENEL DEGERLENDİRME

30

ONSOZ

Su hayattır. Özellikle tohumlara verilen ilk su damlaları onlarrn büyüyüp gelişmesiiçin en temel etkendir. Tıpkı, bebeklere verilen anne sütü gibi. Tıpkı, onlara ilk yıllarındauygulanan basit sağlık yöntemleri gibi.

Anadolu'nun kırsal yörelerinde eğitim olanaklarrnrn krsıtlı olması ve okuma yazmaoranınln düşüklüğü çocuk ve kadrn sağlığını olumsuz etkilemekte, en basit sağlıkönlemleri ya uygulanmamakta, ya da yanlış uygulanmaktadır.

Şu halde mesele, görüntülü örnekler sunarak annelerin çocuk bakımr konusundakibilgi düzeyini yükseltmek ve olumlu davranış değişikliklerini hızlandrrmaktadır. Bunugerçekleştirmek için kullanılan yöntemlerden biri TV spotlarıdır. Fazla teknik olmasr,gösteriminin bir sistematiğe otuImaması, dolayısryla devamlı izlenim oranmln düşükolması nedeniyle TV spotlarrnrn arzulanan etkiyi yaratmada-iz|eyiciyi köklü ve kalıcrdavranış değişikliğine yönlendirmede-yetersiz kaldığı gözlenmiştir.

Antropolojik yaklaşımlar, davranlşlarda değişimin ''görerek kopya etme'' yoluylameydana geldiğini ortaya koymaktadır. Yani, çeşitli kültürlerin özellikleri, farklı da olsamodel teşkil ederek birbirlerini etkilemektedir. Bunlarrn mutlaka bilimsel bir esasa

dayanmasr da gerekmez. (insanlar ellerini çeşitli nedenlerle yıkar ama pek azı bu eylemibakterilerden armma düşüncesiyle yapar.) UNICEF Türkiye Temsilciliği, bu yaklaşımıdenemek maksadıyla, TRT (Tiirkiye Radyo ve Televizyon Kurumu) ile işbirliği yaparakdrama türünde bir TV dizisi yapuruna karar vermiştir. Dizinin her bölümüne (dramatikhikaye ön plana alınarak) çocukla ilgili mesajlar izleyicinin bilinç altıyla algılayacağı vesonradan kullanabileceği şekilde verilmeye çalışılmıştu.

Her biri yarlmşaI saat olan ilk on üç bölümün izleyicideki etkisi, araştırmalarlaölçülerek değerlendirilmiştir.

Televizyonun bir çok köye ve evlere girmiş olduğunu göz önüne alan UNICEF-Türkiye ve TRT, anne, çocuk ve sağlık konularrnr içeren diziyi ortak yapım olarakgerçekleştirmiştir, ''Can Suyu''nun çekiminden önce yapılan araştrrmalarda, yöreinsanrnrn tarımla da ilintili eğlendirici dramalafi izlemekten hoşlandığı Saptanafak, dizininkapsamı genişletilmiş ve tanmla ilgili mesajlara da yer verilmiştir.

Dr. Claudio SepulvedaUNICEF Türkiye Temsilcisi

öZET

Bu raporda, Türkiye Radyo Televizyon kurumu tarafindan gerçekleştiıilen ve 1994krş yayın döneminde TRT-GAP kanalrnda gösterilen ve yaz yayın döneminde TRT 1 ka-nalında tekrarlanan, özellikle temel sağlık , temel eğitim ile toplumsal yaşam ve gelenek-lerdeti yanlış uygulama ve alışkanlıklara yönelik mesajlarrn ele alındığı, GüneydoğuAnadolu Bölgesi'ni hedef alan Can Suyu adlı eğitici Televizyon dizi programlnln bir de-ğerlendirilmeii yapılmaktadır. Bu değörlendirĞ suasında, utııgeoeti ha-lkın TV izlemeoranlarr ve alışkanlıkları, Can Suyu Dizisi'ni tanlma, izlemeve beğenme düzeyleri, bu di-ziden neler öğrendikleri ve hangi davranışlarının değişmekte olduğu ortaya çıkartılmayaçalışılmrştır. Araştırma Şanlıurfa ve Adıyaman illerinde, il merkezi, kasaba ve trıyıerdenseçilen 406 kadın üzerinde yürütülmüştiir.

Elde edilen sonuçlar, Can Suyu Dizisi'nin bölge halkı tarafindan, özellikle köyde ya-şayanlarca ytiksek bir oranda ve sıklıkla izlendiğini, karakterlerin ve konuların tanindığı-n1, diziye kaışı olumlu tutumlar geliştiıilmiş olduğunu ve kişilerin kendi beyanlarına gö-re diziden, hedetler doğrultusunda önemli bilgi kazançIarı olduğunu ve dizinin davranışdeği şikliklerine yol açtığını gö stermektediı.

Bölge halkrndan elde edilen bilgi, görüş ve öneıiler doğrultusunda, elde edilen tümbilgiler dikkate alrnarak, dizinin genel biı değerlendirilmesi yapılmakta, yeni yaplm ve ya-yın dönemi için önerilerimiz sıralanmaktadrr.

GİRİŞ

Eğitici TV programını değerlendirme yöntemleri

Her TV programl, izleyen kişiye birşeyler öğretıne potansiyeli taşıyabilir. Fakateğitici (eğitsel) programlar, önceden belirlenen hedeflerin, izleyiciye öğretilmesi amacıylaözel olarak hazırlanmış programlardır. iz|eyici kitle üzerinde belirli konularda bilgi vedavranış değişiklikleri yaIatmayı hedef alan, hazrrlrk, iiretim, yaym aşamalarrnın bu eği-tim hedefleri gözetilerek gerçekleştirildiği eğitici programlarm' yaymmdan sonıa da, bek-lenen etkiyi yaratıp yaratmadığml ortaya çıkarmak amacıyla araştrrmalar yürütülmesibeklenir.

iıt uaı<ışta, bu değerlendirme işlemi çok basit gibi görünürse de, gerçekte bir eğiticiTV programlnln değerlendirilmesi, sosyal bilimler aIaşt[malarr arasrnda en karmaşıkyöntemlerin kulanrlmasrnı gerektiren, elde edilen sonuçlarrn yorumu srrasrnda olağanüstü

çok sayıda fakttırıın dikkate alrnması gereken , oldukça karmaşık etkinliklerdir.

Eğitici TV programı, bir yönüyle bir "eğitim programr'', diğer yönleriyle de herhangibir "televizyon progralru'' olarak değerlendirilebilir. Buna rağmen, eğitici TV programları-nın, hem alışılmış eğitim programlarından, (örneğin okullarda uygulanan eğitim program-larından), hem de diğer televizyon programlarından çok önemli farklılıklar gösteren yönle-ri bulunmaktadu. Bu yüzden, bir eğitici TV programrnın değerlendirilmesi , kendine özgüölçütleri bulunan, program olarak başarısrnrn çeşitli açılardan gözden geçirildiği, yaplmctve destekleyici kuruluşlarrn planlarryla birlikte ele alrnan, çok boyutlu bir değerlendirmeişlemidir.

İki hayati yön

Eğitim programlarının başarrya ulaşabilmesi, seyirci üzerinde istenilen etkiyi yapa-bilmesi için,iki noktada başarı kazanma|wı gerekir. Bunlardan biri izlenebilirlik, çekicilik,diğeri de ele alrnan mesajların öğreticilik özellikleridir.

Televizyondaki bir eğitici programdan öğrenmek, ancak o proglamlizlemekle müm-kün olur. Bu yüzden eğitim amaçlı programlar da hedef seyirci kitlesi arasrnda belirli birbeğeni ve izlenme oranı sağlamak zorundadırlar. Bu durum sadece popülerlik ölçütleri içindeğil, eğitim programmln amacma ulaşmasr için de zorunludur. Çünkü "potansiyel ola-rak'' çok başarılı bir program, seyirciye ulaşamıyor ise, etkili olamayacak demektir.

TV kanallarr, yayınladıkları programların çekicilik düzeylerini ortaya çıkarmakamacıyla çeşitli kamuoyu yoklamalaıı yaptırırlar. Bu tiir ölçümlerde, "genel" beğenilmeve izlenme, yeterli bir ölçüttür. Seyircinin beğenmediği ve izlemediği, bu yüzden de başkakanallara seyirci kaptırılınasına sebep olan programlar, yayrn kuruluşu tarafından başarı-sız görülerek yayından kaldırılabilirler. Herhaııgi bir özelliği olmayan ve her kanalda ben-zer|eri faz|aca bulunan bazı eğlence ve magazin programları için bu ölçüt yeterli olabilir.Çünkü "en çok izlenilen program/kanal olmak " ö1çütü", yaym şirketlerinin ve reklam ku-ruluşlarının gelir kaynaklarıyla doğrudan ilişkilidir. Ekonomik gerçeklere uygun olarak,ürünlerini geniş kitlelere tanıtmayı ön planda tutan işletmeler, reklamlaıınr, en geniş izle-yici kitlesine ulaşan kanallara yönlendirirler.

Eğitim amaçlı programlarda ise, genel izlenme oranları yerine, hedef kitle olarak be-lirlenen seyirciye hangi oranda ulaşıldlğına bakmak daha doğru bir yoldur. Genel izlenmeoranı va 10 olan bir eğitici program, hedef kitle olarak benimsenen seyircinin liimüne ulaş-mış olabilir (çünkü genel iz|eyici arasında hedef kitlenin oranı bu kadardır.) ozel bir böl-geye yayın yapıldığında ise o bölgedeki izlenme oranlanna bakmak daha uygundur. Kaldıki, eğitim programlarrn izlenme oranlarr hakkında kararlaı verilirken, bu bilgiler de yeterliolmayabilir. Çünkü, izlenme oranlarr, bir ölçüde, yaym öncesi Ve yayln sırasındaki tarutlmetkinliklerine, çeşitli promosyanlara, eğitici mesajların diğer kaynaklarla, örneğin yazıIımalzemeyle desteklenmesine bağlı olarak da değişebilir. Bir bölgede yürütiilmekte olan vedevamlılığr sözkonusu olan başka programlar Varsa, TV'daki programln, sahadaki buprogramların geleceğe yönelik planlarıyla birlikte değerlendirilmesi uygun olacaktır.

Sürekli bir izlenme sağlayabilmesi için programa karşı olumlu tutumlarrnyaratılabilmesi gerekir. Bu olumlu tutumlar izleyici bireylerin programdan kazanacaklarrbilgi düzeyini etkileyecektir. Ayrrca, aile, komşuluk, akrabalık ilişkileri içinde programailişkin konuşmalar sözkonusu olduğunda, bu olumlu tutumların başkalarına daaktarrlmasrna yardrmcı olacaktır. ozellikle geniş aile yapılart Ve Cemaat yaşantlsmmyaygın olduğu yerleşim birimlerinde bu etki daha belirgin olarak gözlenebilir. Aşağıda,genel değerlendirme bölümünde, izlenme sıklığrnı arttulcı önlemlerin bazı|arı tekrartafiışılmaktadf.

İzlenme oranlarr yönünden "kabuledilebilir" bir düzeye ulaşan eğitici programlarda,ikinci yön, yani öğreticilik yönü özel bir önem kazanmaktadır. Programlarrn üretimiaşamasında, bu yönler en önce ele alınan ve üzerinde hazulıklar yapılan yönleridir.

Çağımızda, televizyondan öğrenme konusu, ayrl bir uzmanlık alanı olarakgelişmekte, her yaştan bireylerin öğrenme mekanizmaları yoğun Ve ayrıntılıaraştırmalarla incelenmektedir. Verilmek istenen mesajın ekranda nasıl işlendiği, görüntüve konuşmanın birbirini destekler biçimde kullanılmasındaki başarr, bilginin bellektekalıcrlrğını sağlayıcı önlemlerin ne ölçüde başarıyla kullanıldığı, bilginin ulaşabilmesiiçin izleyicideki zihinsel hazırlık düzeyi, bazı konulardaki mesajlarrn karşılaşabileceğiolası dirençler gibi birçok teknik özellik bu değerlendirmelerde ele alınabilir.

Bilindiği gibi, televizyondan öğrenme ve öğretmenin, geleneksel öğretmeyöntemlerinden önemli farklılıkları bulunuyor. Geleneksel okul ortamrnda öğretmeninkarşıslnda bir dinleyici kitlesi bulunur. Bu kitlenin devam zorunluluğu da vardır. Ayrıca,öğretmen ve öğrenci karşılıklr sorular sorabilirler. Bir ölçüde öğrencinin bireyselihtiyaçları dikkate alınabilir. Oğretmen, anlattığı konunun anlaşılmadığını hissederse, ekaçıklamalar yapabilir vb. Srnrf ortamrnda öğrenme etkinliğine birkaç süreç aynı andakatkıda bulunur.

TV programları bu güçlü süreçlerin çoğundan mahrumdurlar. Etki tek yönlü olarakekranda seyirciye doğru verilir. Seyircinin dikkatini yönlendirmek, izleme devamlılığrnlsağlamak konusunda ise, TV progratrunln hemen hiçbir denetimi yoktur. Ev ortamrnda, birprograml iz|eme srraslnda ortaya çıkabilecek kesintiler, okuldaki srnrfa kıyasla çok dahafaz|adır. izleyicinin dikkatini kendine çekme konusunda TV'nun yapabileceği, sadece,programln içeriği, özellikleri ve çekiciliğiyle orantılrdır. Eğer bu konularda başarısağlayamazsa, seyirci biı düğmeye dokunmakla, başka bir programı izlemeye geçebilir.

Eğitici programlarda aranan denge

Eğitsel TV programlarr, çekicilik ile öğreticilik arasında bir denge bulmayaçalışlrlar. Bazı uç örnekler vermek gerekirse, çok iyi hazrrlanan ve potansiyel etkisibulunan bir program, izleyiciye ulaşamadığı için, bir yayın döneminde beklenen etkiyi hiç

yapamamrş olabilir. Bu durumun, bu alandaki araştfma literatüründe birçok örneğibulunmaktadır. Bu durumlarda, en önemli başarısrzlık nedenlerinden bazıIarı, çok kanalbulunan yörelerde, ayni satte başka bir kanalda rakip çekici programln bulunmasryüzünden seyirci kaybr, yayın mevsiminin Veya saatinin uygun olmaması, (örneğinçiftçilere yönelik bir programrn yaz mevsiminde tarlada hasat işlerinin en yoğun olduğusırada gündüz saatlerinde verilmesi, işçilere yönelik bir programrn iş saatlerindeyayınlanması) gibi proglaml izlemeyi aza|tan uygulamalar olabiliı. Kuşkusuz, programlnyaym saati ve mevsimi uygun olduğu halde, yeterli "ÇEKICILİK" sağlanamadlğı içinizlenmemesi de mümkündür.

izleme oranlaır çok yüksek olduğu halde, biI TV prografiunln, seyirciye, planlananeğitim hedefleri doğrultusunda hiçbir bilgi öğretmemesi de mümkündür. Bu durumda, yamesajların ekranda işlenişinde yanlışlıklar vardır, Veya program yaplmcrlarrnrn daönceden kestiremediği bir biçimde, seyircinin dikkati eğitici mesaja değil, ekrandaki başkabir özelliğe çekilmiştir. Bu tür olasılıklaıı önceden görerek önlem almak amacyıla, eğiticiTV prograıru yaplml sırasıda, ''biçimlendirici araştırmalar'' adr verilen çalışmalarla,program henüz iiretim aşamasrndayken, deneme çekimleri ve bunlann izleyici üzerindekiöğretici etkisi araştrrlarak, gerçek programln hem ilgi çekicilik hem de eğiticiliközellikleri ortaya çıkartilmaya çalışılır. Ytiksek izlenme oranlarrna ulaştığı halde, eğiticietkisi bulunmayan, Veya bu etkiyi ancak zayıf dizeyde gösteren programlar için,mesajlarrn ekranda işlenişinde yetersizlikler bulunduğunu söylemek mümkündür.

Eğitici programlarda, mesajlar doğru işlenir ve kabul edilebilir bir başarıylaverilebilirse, ikinci özellikleri, yani merak uyandrrrcr, eğlendirici özellikleri ön plana çıkaI.Eğitici etkinin sağlanabilmesi, seyircinin ilgisini çekebilmeye bağlı olduğu için,eğlendiricilik öğesi sık kullanılan bir yardlmo tekniktir. Bu yüzden TV yoluyla kitleeğitminde, eğlendirİrken eğitmek ilkesi yaygm olaıak benimsenmiştir.

Görüldüğü gibi, eğitici bil TV prografirrnln değerlendirilmesi yaprlırken, bir yandaniç özelliklerine, yani potansiyeleğitici etkisine bakmak, öte yandan da seyirci açısrndan nederecede ilginç, çekici bulunduğu ve hangi sıklıkla izlendiğini ortaya çıkarmakgerekmektedir.

TV Programrntn etkİsi ne demektir: Bitgi ve davranış değiştirmeTV programlarrnr öncelikle bilgi düzeyinde etki yapmalarr beklenir. Bu etki, yeni

bilgi edinme, eski ve yanlrş bilgiyi değiştirme gibi biçimler alabilir. TV programları,görsel bilginin bellekte kalıcılık üstünlüğünden yararlanarak, modeller sunarak, ğtırtınttıyükonuşma ile destekleyerek, bu etkiyi yapabilirler. Eğitici programlardan, bilgilendirmeişlevine ek olarak, seyircide davranış değişikliği ya.ratmaslde beklenebilir.

Bazı davranrşlar, edinilen bilgilerin etkisiyle kendiliğinden değişebilir. TV'degörülen taklit edilerek, bu davranrşın tümü ya da bir bölümü iz\eyen kişi tarafindangerçek yaşam ortamında tekrarlanablir. Bazan da bilgi düzeyinde sağlanan kazanç, hemendavranrşa dönüşmez, bir zihinsel hazırlık olarak devam eder, uygun çevre koşullarıgerçekleştiğinde, davranış değişikliği olaıak ortaya çıkabilir.

S9syal psikoloji alanındaki araştrrmalar, son elli yıllık dönemde, bilgideğişikliğinden davranış değişikliğine geçişi kolaylaştıran Veya zorlaştııan etmenleriincelemiştir. Bu ilişki basit ve tek yönlü bir ilişki değildir. Çok bilinenbazı örnekleritekrarlamak gerekirse, sigaıa içmenin sağlığa zararları konusunda, bilgi düzeyinde çokkolay elde edilen değişiklik, davranışa çok zor yansrmaktadır. Bu ilişki, sagı* konusunda

uzman olan kişilerde bile kolayca kurulamayabilir.

TV programlarrnr hemen davranış değişikliklerine yol açmasrnr beklemek gerçekçideğildir. Fakat bu yönde bir hazulık ve birikim yarattlklan da kesindir.

Etkinin türleriTV programlarrnrn etkilerine zamanperspektifinden de bakmak mümkündür.Bazan

"krsa süreli'' bir etki, hemen ortaya çıkmasr beklenen bir etki sözkonusu olabilir. Acilsağlık sorunlaırnda' çevre koruma konusunda' Veya genel kamu güvenliğini ilgilendiren birkonuda hemen eyleme geçilmesini beklemek gibi. Bazan da "uzun süreli bir etki"planlanmış olabilir. orneğin, henüz evli olmayan bir genç kızın çocuk hastalıklarrkonusunda bilgilenmesi, hamilelik döneminin sorunlarrnr tanlması gibi konulaı, etkinindaha sonraki yıllarda ortay a çıkacağınrn örnekleridir.

Programrn bazı hedefleri, belirli bir konuda, seyircide olumlu tutum]ar yalatmak,mevcut drençleri yumuşatmak amaclnı taşıyabilir. Bunlar kısmi etkilerdir ve belki benzereğitim programlarıyla, belki diğer toplumsal e.tkinliklerle, değiştirilmeleri yönünde sürekliçabalarrn devam edeceği önemli konulardır. Örneğin, doğum kontrolündğ, t"k programlabaşarı kazanmayı beklemek yerine, birbirini destekleyen bir dizi programln varlığısözkonusudur. TV programı bu zincirin halkalarından sadece bfuidil. Doğum kontrolün-dedavranrş değişikliği sağlamak hedefinde, TV programı bilgi aktararak, bazı korkularıgiderici örnekler vererek, hangi kurumlara başvurulacağını öğreterek vb. katkılaryapabilir.

Eğitici TV programından, hangi tür etkiler beklendiğinin bilinmesi, öncedenSaptanması, proglarrun değerlendirilmesi srrasrnda önem kazanmaktadır. Değerlendirmeyiyapacak olan kişi veya kuruluşlarrn, plogram için hangi tiir bfu etkinin uygun olduğunuönceden saptamalarl ve seyirci kitle üzerinde gerçekleşen çeşitli etkiler hakkında bilgitoplamaları, bu etkileri arttırıcı önlemlerin neler olabileceğini ortaya çıkarmaları gerekir.Çünkü? TV programlı}rlnln değerlendirilmesi, mutlak kurallarr bulunmayan, karmaşrk veçok değişkenli bir denklemi çözmek gibidir.

Bir TV programını değerlendirme: Başarı öIçütleriBir eğitsel TV programrnrn genel değerlendirmesi, programla ilgili tüm bilgilerin

toplandrğı, çeşitli öncelik ve ağıılık sıralamalarrnrn yaprldrğı, yayrn kuruluşunun krsa veuzun vadeli kazançlaırnın da dikkate alındığı karmaşık bir siireçtir.

Bir yayın kuruluşu, çok başarılr bulunan bir programl, maliyetinin yüksekliğigerekçesiyle, yayından kaldırabiliı. Buna karşılık, her açrdan pek de başarılı bulunmayanbir programm yaymma devam kararr alabilir. Bu durumda, bu programln, çekiciliğiniaıttrrrcr önlemler, mesajlarrn ele alrnmasrnda düzeltmeler yaprlmasr planlanmış olabiiir.Bir eğitici TV programmln yayınına devam etme kararl, yaym kuru1uşunun bu konudauzmanlaşmrş eleman yetiştirme, bilgi, malzeme birfümi yarutma gibi kurum düzeyindekidiğer kazançları dikkate alınarak da verilebilir.

- "G9nel değerlendirme" siireoinde, TRT gibi bir kamu yaym kuıuluşunun gözetmesigereken başka bir önemli ilke de, bir eğitsel TV programı aracılığıyla verilmek istenenpeş_zu_la|ın diğer yollarla verilmesi durumunda topluma maliyetini dikkate almaktu. Eğerbu bilgiler ve hizmetler çok kişiye başka yollarla ve kolayca ulaştııılabiliyorsa, TVprografiuna gerek kalmayabilir. Fakat TV programı bir boşluğu dolduruyor, eksikleri birölçüde de olsa giderebiliyorsa, bu katkrnrn sağladığı tasarrui üzerinde düşünülmelidir.

Çünkü televizyonuı,.gok geniş bir bölgeye kısa yoldan ve kişi başrna maliyeti çok düşükolarak bilgi aktarabilmek özelliği vardrr. Bu durumda, diğer TV proğrar.ııarına g<ıre_ör.neğin eğlence programlarlna veya seyirciye hoş vakit geçirtmek amaclnl taşıyandizı|erc göre_ gerek izlenme oranl, gerek teknik açrdan, çok başaıılı olmayan bir eğiticiprogratnrn, üstlendiği hizmet ve alternatif maliyet açrsrndan büyük bir önem taşıyicağıaçıktır.

Yukandaki tartışmalar, bir eğitsel TV progralT[nln genel değerlendirmesinde,mutlak ölçütler bulmanrn oldukça güç olduğunu, üzerinde durulacak başarı belirtilerininhem çok yönlü hem de göreceli olmasr gerektiğini göstermektedir. Bu uyarrlara rağmen,bir programın belirli bir düzeyde, beğeni kazanmrş ve izlenen bir program olmasr, ii|eyenkişiler üzerinde de bilgi ve tercihen de davranış değişikliklerine yol açmış olmasıbeklenir. Değerlendirmeyi yapan kişiler, öncelikle bu soruları soracaklaıdır.

-

Program hakkında değerlendirmelerde başvurulacak bazı bilgileri sağlamakamacryla yürütülen araştrrmalarda da bu öncelikli konularda bilgi bulunmalıdır. Örneğinbu araştrrmalarda, hedef seyirci kitlesinden bir geri bildirim elde edilmelidir. Bu bilgi,yapımcılarrn her zaman ilgisini çeker ve yeni yayffi döneminde daha doğru karariaralmalarrna yardımcr olur. Araştrrmada, programrn izlenme oranlarr hakkında bilgiler,programa karşı tutumlar, plogramda ele alrnan olaylar ve ekrandaki karakterlere yönelikbeğeni ve eleştiriler de kapsanmalıdır. Kuşkusuz, progralrun gerek bilgi gerek davranışdüzeyinde yol açtığı değişiklikler (etki) ortaya çıkarilabilmelictir. Son olarak, buaraştffmalarda, programln Var olan "etki potansiyelinin" gerçekleşmesine engel olannedenler Varsa, bunların yansrtrlmasr, progratrun yaprrncrlarrnaVe yayrn kuruluğuna bukonuda ipuçları verilmesi beklenir.

- - Aşağıda ayrıntıları verilmekte olan Can Suyu araştrrması, bu öncelikler gözetilerekplanlanmıştır. Araştırma bulgularınrn sunulmasrnı takip eden son bölümde ise] genel birdeğerlendirme sunulmakta, dizinin etkilerini arttuacağına inandığımız öneiiier. bölgehalkıyla yapılan görüşmeler de dikkate alrnarak sıralanmaktadu.

10

CAN SIJYU ARAŞTIRMASI

Bu araştrrma, CAN SUYU dizisinin birinci yayffi dönemi sonrasrnda, tekraryayınlanmaya başladığı bir dönemde,yöre halkının genel olarak TV izlemealışkanlıklarrnı, özel olarak da Can Suyu dizisiyle tamşıkhklarrnı, izleme sıklrklarrnr,diziye karşr tutumlarrnr ve diziden öğrendiklerini, bilgi ve davranış düzeyindekideğişiklikleri ortaya çrkarmak amacryla planlanmıştır. Bu amaçla, dizinin potansiyeletkisini ve çekiciliğini ortaya çıkaıabilecek ipuçları elde edilmesini kolaylaştıran sorulareklenmiş, örneğin dizideki karakterlerin beğeni oranları elde edilmiştir. Ayrıca dizinindaha çok kişi tarafından izlenebilmesi igin yayın saatlerinin uygunluğu hakkında bilgi eldeedilmiş, yöre halkınrn önerileri toplanmıştır. Sayısal sonuçlara girmeyen ancak yörehalkıyla ve yörede çalışan görevlilerle yaprlan söyleşilerden derlenen verilen de geneldeğerlendirmede göz önünde tutulmuşfur.

YONTEMÖrneklem

Çalışmanln örnekleminioluşturmaktaclır. Örneklemin il,

Şanlıurfa Ve Adıyaman illerinde yaşayan 4a6 kadınilçe Ve köylere göre dağılı Tablo 1'de Verilmiştir.

Tablo 1: ornekleınin Ahndığı Yerleşim Biriınleri

sEHİR KASABA KOY Anket #

SANLIURFA MERKEZ 40

sİvpnrrBAYIRÖzÜ 20

HANHARABA 18

HNIRAN 20

AVLAK t9

PARAPARA 20BOZOVA 20

YASLICA 26

KAIt\CAOREN 2T

ADIYAMAN MERKEZ 4lBEBEK 20

ÇEMBERLİTAŞ 2A

KAHTA 20

GöLGELİ 2A

MULK 20

BESNİ 20

iNcp 2A

TOKLU 20TOPLAM 406

11

pĞirİvı oüzr'yokur- yazar değil

Okur-yazar

itkokul

Ortaokul

Lise

Meslek Lisesi

Üniversite

Üniversite Sonrasr

Tablo 2: Örneklemin eğitim clüzeyi

önxrrcı-Evı rcöy rcesesa37 46 30

99944 44 44

3156 0 11

801200000

ŞEHiRt7

l44

10

17

4

1

0

orneklemin yaş aralığı 10-62'dir. (M=24.75; STD=l0.03). orneklem üyelerigenellikle "kalabalrk" olarak nitelenebilecek geniş ailelerde yaşamaktadır (ara|ık:2-2l;M=7.4; STD=3.26). Örneklemin eğitim düzeyi genellikle düşüktür. Eğitim düzeyleriTablo 2'de verilmiştir. Değerler, yüzdeleri yansıtmaktadır.

İşıem

Veriler, bu araştırma için özel olarak geliştirilmiş bir anket aracılığıylatoplanmrştır. Araştırmaya veri toplama görevi ile katılan anketörler Şanlıurfa ilindeoturan ve önceden UNICEF'in Erken Çocukluk Gelişimi ve okulöncesi Eğitim (EÇGOE)Anne Eğitimi Programı'na katılmış öğretmenlerdir. Veri toplama işleminden önce biranketör eğitim oturumu düzenlenmiştir. Anketörlere, çalışmanrn amac1 ve kapsamı ileilgili bilgiler verilmiştir. Anket hep birlikte, olabildiğince ayrrntrlı olarak gözdengeçirilmiş ve anketörlerin ankete ilişkin yeterli bilgi sahibi olmalarına çalışılmıştır.Programla yeterli tanışıklığın sağlanmasr amacıyla ''Can Suyu"nun seçilmiş bölümleriizlenmiştir. Her anketörün beş anket uyguladığı bir pilot çalışma yapılmış, pilotçalışmanın sonuçlarr grup içinde değerlendirilmiş ve bu çalışmanın deneyimleri grupiçinde paylaşılmıştır. Pilot çalışmanrn verileri asıl uygulamaya katılmamıştn.

Veriler yıjzyıjze görüşme yöntemiyle toplanmıştır. Sorular kişilere sözel olaraksorulmuş ve cevaplar alındıkça anket kağıtlarına işlenmiştir. Televizyon olmayan evlerçalışma dışında tutulmuş ancak televizyonu olmayıp düzenli televizyon seyretmeolanağına sahip kişiler çalışmaya katılmıştır. Yöredeki evlerin en az vo9\'rnda televizyonbulunduğu gözlendiğinden, televizyonu olamayan evlerin çalışma dışında bırakılmasınrnbir yanlılık yaratmayacağl anlaşılmışİr.

SONUÇLAR Ve TARTIşMA

Aşağıcla, Sonuçlar ankette"yizde" olarak verilmiştir. So.1ukapsamaktadrr. Tablolarda ((O))

ınerke zi anlamln a ge lmektedir.

yer alan Sorularln Sffaslyla sunulmaktadrr. Tüm değerler15'ten Sonra verilen yizdeler sadeçe programl izleyenleribütün örneklem, ((K)' köy, "KA" kasaba Ve "ŞE" Şehir

L2

Televizyon izleme alışkanlıkları

Tablo 7: Evde televizyon genellikle günün hangi saatlerinde açlk olur?

öKKABütün gün 42 45 4|

Sabah 26 24 27

ögıe 7 8 l1Ögıeden soffa |4 |4 15

Akşam 10 9 6

Gece100

E35

32

3

T4

T6

1

Tablo 8: Televizyonda en çok hangi programlan Seyredersiniz?

Haber

Açık oturum

Türk Filmi/DizisiYabancı Film/DiziMüzilç1Eğlence

Spor

Kültiir/Sanat

Reality Show

Haber Program

Kadın Prograınr

Çocuk Programr

Çizgi FilmDini Program

Diğer

o62

28

90

49

75

I6

7

1

5

2

.2

.2

,2

2

K61

2t

93

48

74

l73

.5

5

3

0

.5

.5

3

KA65

38

85

4l70

17

7

3

9

1

I

0

0

I

E63

38

85

58

83

T2

16

IalJ

0

0

0

0

1

13

Tablo 9: En çok hangi kanah Seyredersiniz?

OK KAs8

10

0

ŞETRT I

TRT 2TRT 3

STARSHOWATVKANAL6KANAL D

TGRTSANAYOLUYAPRAK TVTV 63

YAMAN TVSURIYE TVnİĞgn

65 76

25 35

61016656 46

36 24

13442

24 19

238142.51Z3433

32

73

30

33

T2

40

1

0

1

0

3

6

38

11

1

28

68

77

2A

11

26

I

0

6

0

0

3

Tablo l0: Televizyonda hangi programrn seyredileceğine kim karar verir ?

Baba

Anne

Büyük erkek kardeş

Büyük kız kardeş

ÇocuklarAile büyükleri

ö56

48

T3

I9

4I

3

K53

46

15

25

4T

3

KA56

s6

12

T4

40

1

ŞE65

43

9

7

42

4

T4

Tablo ll: Çocuklar en çok hangi programları sey rediyor'?

ö K KA4

1

44

7

10

11

0

0

0

1

33

82

0

0

ŞEHaber

Açık oturum

Türk Filmi/DizisiYabanı Film/Dizi

Müzik/Eğlence

Spor

Kültür/S anat

Reality Show

Haber Program

Kadın Progralru

Çocuk hogramr

Çizgi Film

Dini Program

Diğer

3

2

39

6

L3

6

.5

.2

.2

.5

32

75

0

0

4

1

4l5

T4

5

.5

.5

.5

.5

3r

76

0

0

3

3

28

5

11

5

I

0

0

0

35

64

0

0

Tablo 12: Kadınlar en çok hangi programlarl Seyrediyor?

o43

T6

89

35

57

3

6

3

5

49

.2

.2

1

2

K KA44

T9

82

26

52

4

6

I

6

54

0

0

0

1

ŞE44

25

83

4T

68

4

15

6

7

52

0

0

1

0

Haber

Açık oturum

Türk Filrni/Dizisi

Yabancı FilmlDiziMüzik/Eğlence

Spor

Kültür/Sanat

Reality Show

Haber Program

Kadın Prograff[

Çocuk hograml

Çizgi FilmDini Program

Diğer

42

T2

90

36

55

3

4

2

3

46

.5

.5

1

3

15

Tablo 13: Erkekler en çok hangi programları Seyrediyor'?

ö K92

38

45

r9

27

54

2

4

8

0

0

0

.5

0

KA EHaber

Açık oturum

Türk Filmi/Dizisi

Yabancı Film/Dizi

Müzik/Eğlence

Spor

Kültür/Sanat

Reality Show

Haber Program

Kadın ProgralTır

Çocuk Programr

Çizgi FilmDini Program

Diğer

9t

45

42

26

29

58

4

3

9

0

0

0

.2.5

90

49

49

28

24

54

6

4

9

0

0

0

0

1

9T

6T

38

43

4t

75

7

1

11

0

0

0

0

1

Tablo 14: Evdekilerle birlikte topl uca seyrettlğiniz bir program Var mı?

OKKA ŞE83

t7

Evet

Hayır

EVET ise:

Evet

Hayır

75 71 80

25 29 20

S eyrettiğini z bıJ program hakkında konuşur musunuz'l

50

25

48

23

54

26

51

32

Can Suyu ile tanışıklık

Evet

Hayır

Programl adıyla tanıyor

Programl örnekle tanlyor

52

48

87

t3

62

38

85

15

47

53

87

13

25

75

100

0

Tablo 15: "Can Suyu" prograınrnı hiç seyrettin mi'?

o KKA ŞE

16

CAN SUYU TZLEI,,E ORANLARIIZLEYENLER ARASINDA

100

90

80

70

60

50

4A

30

20

10

0

ı(ASABA sEHıR MERKEZı

Tablo 16: Eskiden yayınlanmrştl, hiç seyrettin mi'?

Evet

Hayır

EVET ise: Ne kadarmt seyrettin'/

Bütün bölümler

Çoğu bölüm

Birkaç bölüm(tümüyle)

Bir-iki bölüm

Ara Srra göz atma

o75

25

K82

18

KAs8

42

5

21

2t

8

3

ŞE55

45

T2

29

t9

9

6

t6

33

17

10

7

0

18

27

5

5

ı

Tablo 17: Şimdi yaymlanıyor, Sey rediyor musun'?

o KEvet

Hayır

EVET ise: Ne kadarmr seyrediyorsun?

Bütün bölümler

Çoğu bölüm

Birkaç bölüm (tümüyle)

Bir-iki bölüm

Ara Sıra göz atma

68

32

I4

13

15

20

7

7T

29

KAs8

42

5

T3

8

24

8

ŞE64

36

9

0

T4

36

5

T6

15

t6

T7

7

t7

100

90

80

10

60

50

40

30

20

10

0

izır,TvIE SIKLIGI

coĞu ıöıüm ılnmcuöıüıı gln_lrl ıöıüı,ıTUMU BAzı sAHı,lELER

ffiöılcrrl YAYıNlAR ffisoNYAYIı.ı

Tablo 18: Bu progralnr beğeniyor musun?

Evet

Hayır

Fikrim yok

EVET ise: Bu programln en çok nesini beğeniyorsun?

olumlu insan ilişkileri örnekleri vermesi

Mühendisin/hemşirenin insanl ara bilgi vermesi

Memo'nun babaslnln çalışmasma karşı çakması

Şakir Dayı'nın konuşması/türkü söylemesi/güldürmesi

SağlıVhastalıVtemizlik hakkında bilgi vermesi

Memo' nun iyiliği/dürüstlüğü

Köy hayatıyla ilgilV bize yakın/bizim gibi

Çocuklar hakkında bilgi vermesi

Açık bir film olmamasl

Memo ile Leyla'nm ilişkileri

İb o' nun yaptıklarıl davraru şlarıLeyla

Yoksulların yaşantrsrnr çanlandrrmasr

ö98

0

2

10

10

.5

38

T2

4

36

3

1

4

1

5

1

K97

3

0

7

l0

4T

T3

5

36

3

0

6

1

5

1

KA E100 100

0000

13 18

13 18

0532 22

11 5

3034 4l095500005000

18

EN ÇoK BEĞENİLEN YERLERt00

90

80

70

60

50

40

30

20

t0

0

şAKıR DAYı'NIN

YAşAM FE$EFESı

YAşAfiı TARZıMIzA öııılııi KoNuıARDAYAKıNLııI vınoİğİ ıiıçiıın

MEMo tıE IEYLA risiıın ıRısıııuıriARAsıNDAri iıişrİ oluıılıu İıişriıın

Tablo 19: Bu programda kimlerhangi kişiler var?

ö K KA ŞE96

96

86

T4

4l0

73

5

T4

9

0

23

0

Şakir Dayı

Mehmet

Leyla

Gülsün

Esma

Adilİno

Saadet

Mahmut Ağa

Sırma

Hatice

Hemşire

Diğerleri

95

96

88

T6

49

2

73

5

L3

6

2

28

4

95

97

90

18

55

3

75

5

I4

6

2

34

5

95

92

79

11

32

0

66

3

11

3

3

8

3

ı9

Tablo 20: Bu programda en çok hangi kişileri beğeniyorsun?

ol672

68

0

T6

0

5

0

0

0

3

0

K77

73

73

0

18

0

4

0

0

0.tJ

0

KA7L

63

58

0

11

0

3

0

0

0

3

0

E

Şakir Dayı

Mehmet

LeylaGülsün

Esma

Adilİbo

Mahmut Ağa

Sırma

Hatice

Hemşire

Diğerleri

77

82

50

0

9

0

t4

0

0

0

0

0

Tablo 21: En azbeğendiğin kişiler kimler?

o2

0

1

1

0

0

6I

0

3

0

0

.5

0

K1

0

1

0

0

0

67

0

1

0

0

1

0

KA E

Şakir DayıMehmet

LeylaGülsünEsma

Adiliuo

Saadet

Mahmut ağa

SırmaHatice

Hemşire

Diğerleri

3

0

0

0

0

0

45

0

5

0

0

0

0

5

0

5

9

0

0

55

0

9

0

0

0

0

20

Bilgi ve davranışlardaki değişiklikler

Tablo 22: Can Suyu programrndan ne öğrendin?

Çocuklarla ilgilenme yollarıHastalıklara doğru müdahale yollarıİletişi m tarzları (ctuygu Ve düşüncelerin sözel ifaclesi)Kadınlara karşı olumlu davraruş biçimleriDevlet dairelerini ve sağladıklan olanakları kullanmaMühendisin verdiği bilgilerAile planlamasma ilişkin bilgilerHeınşirenin verdiği bilgilerTemizliğin önemiAşının önemi ve Zamanında yapılmasl gerektiğiHamilelik Sffasmda yapılmasl gerekenlerİshale karşı yapllması gerekenlerAteşin nasrl düşürüleceğiAnne sütünün/em zirmenin önemiHastalanınca sağlık ocağına gitmek gerektiği

Çocukların okula gitmesi gerektiğiKadınların çok doğum yapmamasl gerektiğiRüşvetin kötü olduğuEv ebesine gidilmemesi/doğumda terrizliğe dikkat edilmesiPeynir yaparken sütün kaynatılmasl gerektiği

4242

22

40

18

11

9

7

T4

4

5

t417

3

7

3

.5

.5

9

2

o KKAŞE42 34 50

43 34 50

18 29 36

40 45 27

t6 18 32

913237 13 14

78s16 11 5

43ss59t4 15 9

172t93057 11 5

3s0100100816e300

CAN SUYU'NDAN ÖĞnrcNİLEN BAŞLICA K0NULAR100

90

80

10

60

50

40

30

70

10

0

ç0cUKIARLAlLGıLENME

HASTALıKıiRA

MlJDAHALE

öğnııımr

lırsiDıJŞURME

İsrımi

öılırıırızuizıir iıııiŞiııı snĞ1ıx

ıiçİııııni ocnĞırun

GITME

AşıN|N ç0qKLAR|NONEMI EGITIMI

ffi DAı,RANIş

21

Tablo 23: Programrn saati sana uygun mu?

öKKAEvet

Hayır

HAYIR ise: Hangi saat sana uygun?

Sabah

oğle14.00'den sonra

17.00'den sonra

20.00'den sonra

32

68

.5

.5

l1

26

30

32

68

0

1

10

26

3r

37

63

0

0

2T

18

24

E23

77

5

0

0

41

32

Tablo 24: Bu progralTlrn en çok,beğendiğin bil bölümünü anlatır mısrn?

o KKAŞEŞakir Dayı'nın konuşması/türkü söylemesi/güldürmesi 24

Çeşitli konularda bilgi Veren bölümler 4

Şakir Dayı'nın karpuz satmasr 13

Ebenin kadınlarr toplayıp konuşmasl-ev ebesinin gitmesi 4

Şakir Dayı'nın taılada çalışmasl ]Köyden ayrrlma sahnesi 4

Dolmuşta geçen bölüm (Şakir Dayı aZ pata Vermek ister) 2

Şakir Dayı'nın tarlayr almaya gidince satıldığını görmesi 3

Memo ile Şakir Dayr'nm birbirine küsmesi 3

Bize benziyor/bizim gibi 3

Şakir Dayı'nln tar|a alma mücadelesi 9

Memo'nun iyilği, dürüstlüğü/köye hizmet etmesi 9

Şakir Dayı'nın rüyası 9

ibo'nun yaptıklarıldavranrşlarr 3

Memo ile Leyla'nln ilişkileri 6

24 26 14

232311 t6 18

3314759509101430923940098149899 11 5

40073s

Tablo 25: Bu progranrm hiç beğenmediğin bir bölümünü anlatrr mrsrn?

oKKAŞEİb o' nun yaptıklarıl davranı şlarr

Şakir Dayr'nın tarlanrn üstün e fazIa düşmesi

Şakir Dayr'nrn tarlayı alamamasl

Esma'nın dayak yediği bölüm

Memo ile Şakir Dayı'nln birbirine küsmesi

Doğum yapan kadlnln ebeye götürülmemesi

9

1

.5

9

2

.5

11

0

0

9

1

0

5

0

0

16

5

0

0

9

5

0

0

5

22

Tablo 26: Evde kendi arantzda Can Suyu haklında konuşur musunuz ?

ö62

38

K65

35

KA ŞE59

4t

Evet

Hayır47

53

Tablo 27: Bu programt ahbaplanna tavsiye eder misin'?

OK KA ŞE9T

9

Evet

Hayır85

15

8s

15

84

T6

Tablo 28: Can Suyu prograıTlrru gördükten Sonra evde herhangi bir şey değişti mi'l

o45

55

5

1

8

2I

T4

7

1

1

1

1

45

55

5

1

7

22

18

7

1

1

1

1

KKAŞEEvet

Hayır

EVET ise: Neler değişti?

Çocuklarla ilgilenme yollan

Çiçek/bitki bakımrna olumlu katkı

B il gilerin tazelenmesi

İshal, ateş durumlarında öğrenilenlerin yapılmasl

S ağlıVt emizLiğin önem kazanma S1

Hastalıkta/hamilelikte sağlık ocağına gidilmesiolumlu iletişim/karşılıklı konuşmanln artmasl

Para biriktirmenin öne m kazanmasl

Anlaşarak evlenme haklında fikir sahibi olunmasr

Peynir yaparken sütün kaynatılması

45

55

32

68

39051392498011 0

30050s00

Tablo 29: Bu programda başka hangi kişilerin yer

K4I

4

1

0

1

0

almasını istersin?

Doktor

Öğretmen

Veteriner

Turist

İmam

Sağlık Memuru

o39

6

1

.5

1

1

KA40

11

0

0

0

5

ŞE'23

9

5

5

0

0

23

Tablo 30: Can Suyu programlnm devam etm

o Kesini ister misin?

KAr00

0

0

98

2

0

Evet

Hayır l

Fikrim yok

EVET ise: Leyla ve Memo evlensin mi?

Evet

HayuFikrim yok

98

1

1

97

1

2

98

1

1

97

1

2

ŞE100

0

0

95

0

5

24

Televizyon izleme alışkanlıklarıTRT-1, vo65 izlenme oranryla yörede enfazlaizlenen kanalrdrr. Bu durum kısmen,

köylere ulaşan TRT ve özel TV kanallarrn saylca azlrğrndan kaynaklanmaktadır. Köylerinbirçoğu TRT-1 ve TRT-2 dışındaki TRT kanallarrnr ve özel kanallarr izleyememeftedir.TRT kanallarrnrn izlenme oranlnln köylerden şehirlere gidildikçe düşmekte olduğugözleımektedir. Şehirlerde özel kanallar zaman zaman TRT kanailarından daha yükiekoranda ve sıklıkla izlenmektedir. Benzer bir durum özel kanalların yayrnlarrnr alabilenbazı köyler için de söz konusudur. Ahcak TRT-1'in izlenme oranr yalnizia d1ğer kanallarıntercih edilmesine baEı değildir. Kasaba ve şehir merkezlerinde de birçok kişinin veailenin bilinçli olaıak TRT kanallannı tercih ettiği gözlenmiştiı.

Türk filmleri ve dizileri en çok izlenen programlardır. Bunu müzik/eğlenceprogramlarr ve haberler izlemektedir. Türk filmlerinin izlenme oranl, kadınlar veerkeklerin plogram tercihleri kontrol edildiğinde dahi yüksekliğini korumaktadır.Çocuklann en çok izledikleri programlar çizgi tiımıer Ve çocuk piogramları olmaklaberaber Tiiık filmleri de üçüncü sırada yer almaktadır. Bu izleme rırıınttıstı her üç yerleşimltirü (köy, kasaba, şehir) için de geçerlidir. Ancak şehirlerde yabancı riım/ailiıeriıekültiir/sanat programları daha çok izlenmektedil. Geneı olarak tüm yerleşim birimlerindekadrnlar tarafindan izlenen yabancr film/diziter, pembe dizilerdir. bu ttır diriI"re olan ilgizaman zaman tüm program türlerini geride bırakmaktadır. Kadınlar, erkeklerin yabaniıfilm/dizi adına uzak doğu kökenli dövüş (karate) filmlerini izlediklerini belirtm-ektedir.Belgesellerin izlenme oranl düşük olmakla birlikte anılmaya değer düzeydedir. Kadrnprogramları oldukça yüksek bir oranda izlenmektedir. Bu da çeşitli mesajların bupıogramlar bünyesinde verilebileceğine işaret etmektedir.

Televizyonda hangi prografiırn seyredileceğine genellikle anneler ya dababalar kararvermektedir. Ancak bu konuda gocukların da önemli derecede kontroı elde ettiklerigözlenmekted.ir. Aile büyüklerinin kontrollerinin ise oldukça düşük olduğu ortayaçıkmaktadır. Örneklemin büyiik bir bölümü erı azbıı programl aiıece birıitte izlediklerinibelirtmişlerdir. Bunlar arasrnda dikkate değer oranda can Sryu da bulunmaktadır.

Can Suyu ile tanışıklıkÖrneklemin yarıdan çoğu Can Suyu programlnl tanrmaktadır. Tüm örneklem

genelinde izlenme oranı vo\Z'dir. En yiiksek izleıne oranr köylerdedir (tüm örneklemdevo36; izleyenler arasrn da vo72). Bunu kasabalaı (tüm örneklemde voI1; izi1eyen1er arasrndav!l&).ve şehir merkezleri (tüm örneklemde vo6; izleyenler arasrnda vol\i izlemektedir.orneklemin yarıdan çoğu, prografirrn bölümlerinin yarrdan çoğunu izlediğini belirtmiştir.Izleyenlerin 2/3'ij- progralrun yaym saatinin kendileri için uygun olmadığıı belirtmiştir.bu durum, progratrun yaym saatinde yapılacak bir değişiklıt'iıe lrıeyici-sayısınln btıytık9ra1{a gtabileceğine işaret etmektediı. Yöre igin uygun zaman l7-.0d'den sörra (vüö) yada 20.00'den sonra (7o30) olabilir. Ancak yiyın iiatinin 20.00 civarrnda belirlenmesiduıumunda, bu saatin "prime time" olduğu gcızrıntıne alrnusa,'program baş[<a kanallardakiprogramlarla rekabet etmek zorunda kalabilir. Bu durumda en uygun ,a an 17.00 civanolarak ortaya çıkmaktadır

Programı izle'yenler programdaki karakterleri oldukça yüksek bir orandatanrmaktadır. iyi ve kötü karakteiler izleyicinin beğenisinde ı.utupıaşmıştır. Programrnsevilen ve hoşa gitmeyen bölümleri, sahneleri de yine izleyicinin beğenisinde yeterinceayrışmrştır. bu noktalaı programrn ilgiyle izlendiğine ilişkin kanıtlar taşimaktadır.

Köyler arasrnda izleme oranları yönünden farklılıkar bulunmaktadır. Köylerdeizleme oranları yaklaşık vo20 ile 7o80 arjsında değişmektedir. Bunun nedeninin yain rca

25

kanal tercihi olmadığı gözlenmiştir. Köylerin tipik uğraşılarrnrn, dolayısıyla günlük

çalışma saatlerinin farklı olmasının önemli ro1 oynadığı düşünülmektedir.

Bilgi ve davranışlardaki değişiklikler

Can Suyu'nu izleyenlerin büytik bir bölümü programdan birşeyler öğrendiklerinibe1irtmiştir. [ihaı, ateş, aşl, temizlik gibi konularla ilgil mesajlarrn oldukça fazla sayıda

kişiye uiaştığı gözlenmeitedir. Birçok kişinin Can Suyu'nu izledikten Sonra evlerinde

birşbylerin değiltiğini belirtmesi de bu verinin geçerliğini desteklemektedir.

Köyler kendi başına değerlendirildiğinde oldukça etkileyici sonuçlar ortaya

çıkmaktaiu. Pıogramrn ktıylerde izlenme oranr tüm örneklemde vo36, izleyenler arasrnda

%72 o|uruk göz1enmektedir. oldukça yüksek olan bu oran programrn hedef kitleyeulaştığını göstermektedir.

Köylerde programl izleyenler birçok konu hakkında bilgi sahibi olduklarını ve bu

bilgileri ,a^an zaman günlük yaşamda uygulama firsafi bulduklarını belirtmiştir. Bukoiular şöyle srralanabilir: Çocuklarla ilgilenme yollarr (7o42), hastalıklara doğrumüdahalj yoları (vo43), iletişim tarz|an (duygu ve düşüncelerin sözel ifadesi) (vo|8)'

kadınlara karşı olumlu davranış biçimleri (7o40)' devlet dairelerini ve sağladıklarıolanakları ku|ianma (vo26), mühendisin verdiği bilgiler (vo9), temizliğin önemi (vol6),ishale karşı yapılmasr gerekenker (7oI4), ateşin nasıl düşürüleceği (vo|]).

Köylerde oturunlar, programl izledikten sonra bazı konulardaki davranrşlarrnınetki}endiğini ya da değiştiğini belirtmiştir. Bu konular da şöyle snalanabilir: çocuklarlailgilenmJ yoiları/dıha faz|a ilgilenme (vo5), çiçek/bitki bakımına olumlu katkı (7a|),

bi1gilerin iazelenmesi (vo7), ishal ve ateş durumlarıda öğrenilenlerin yapılması (va22),

sağık/temizliğin önem kazanmasr (vol\), hastal*talhamilelikte sağlık ocağınagidi1mesi(7o7), olumlu iletişim&arşılıkl, konuşmanrn aıtması (voI), anlaşarak evlenmehakkında fikir sahibi olunmasr (vo|), peynir yaparken sütün kaynatrlması (vol).

Benzer cevap örüntüsü kasabalar ve şehir merkezleri için de geçerlidir. Ancak devletdairesinin olanaklarından yararlanma Ve aile planlaması ile ilgili mesajların şehirlerdeoturunlara daha fazla ulaştığr, buna karşın ishal Ve ateş ile ilgili ınesajlarrn daha azulaştığı ortaya.gıkmaktadır. Ayrrca, şehirlerde oturanlarda daha az davranış değişikliğigizlenmiştir. Öyle görünüyor ki özellikle köylerde kısmen de kasabalarda oturunlarpro gramdan d aha f az\a y ar aılanmaktadırlar.

Yöre insanlan çeşitli konulaırn Can Suyu'nda işlenmesini istemektedir. Bu konulararasrnda programda işlenmiş olanlar da sayılmaktadır. Bunun nedeni mesajların yeterlioranda alrnmaması ya da insanlarrn bu konularda daha fazla bilgiye ihtiyaç duymalarlolabilir.Programda işlenmiş olup olmamaslna bakmaksrzın işlenmesi istenen konulaışöyle sıralanmaktadrr: ilk yardım, genç krzlann problemleri ve adet dönemleri, hamilelik,aile planlamasl, zorla evlendirmenin zararları, çocuk bakrml, Brucella, akraba evliliği,çocukların toprakla oynamasmrn sakrncalan, ana-baba karan yerine anlaşarak evlenmeninyararlarr ve riskleri. Birgok kişi programda yeni bir karakter olarak bir doktorun yer

aimasrn, ve kadrn-doğum Ve çocuk hastalıkları ile ilgili bilgiler vermesini istediklerinibelirtmiştir. Bu konular aıasrnda, aile planlamasr ile kadın-doğum ve çocü hastalıklarıkonuları en çok talep edilen konulaı olarak belirmektedir. Tarımla ilgili bilgi verilmesiniisteyen çok az kişi bulunmakla birlikte, bu konularda bilgi verilmesi olumlukarşılanmaktadır.

Can Suyu'nda işlenen konuların beş ya da daha fazlasrnr öğrendiklerini belirtenkişiler bulunmaktadrr. Bu tür cevap örüntüsü daha çok köylerdeki genç kızlar arasında

26

gözlenmektedir. Can Suyu sayesinde akraba ya da komşu çocuklarının ateşinidüşiirebildiğini ya da ishalini önleyebildiğini belirtenlerin saylsr da az değildir. Bu kişiler,programda gördüklerini uyguladıklaIlff Ve bunun işe yaradığını belirtmişlerdir. Bunlararasrnda, Can Suyu'ndan, ateşi düşmeyen çocuğun sağlık ocağına götiirülmesi gerektiğiniöğrenmiş olan bir kişi, komşusunun çocuğunu zamanrnda sağlık ocağına yetiştirilerekçocuğnu hastalrğının (zatürre) erken teşhis edilebildiğini ve bu sayede çocuğukurtarabildiklerini belirtmiştir.

Karakterler arasrnda ilişkiler (özellikle Şakir Dayı ile Memo ve Leyla ile Memo)dikkatle ve takdirle izlenmektedir. Bu kişiler birer özdeşleşme figürü olma yolundadır vearalarındaki olumlu ilişkiler insanlarrn birbirileriyle ilişkilerini Ve karşılıklıkonuşmalarını etkilemektedir. Kocalarrnrn ya da evlenecekleri kişinin Memo gibidavranmasını isteyen kişilerin Saylslnm, yöre insanınrn bu konularda konuşmaya ilişkinçekingenliği gözönüne alındığında az olmadığı gözlenmektedir. Memo ve Leylaarasındaki ilişki ise birçok genç kız için anlaşarak evlenmenin ana-baba kararıylaevlenmeye göre daha olumlu olduğu anlamrna gelmektedir.

Birçok kişi program1n dramatik Ve güldürücü/eğlendirici yönlerininzenginleştirilmesini talep etmektedir. Bu nokta, plograma yeni içerik eklenirken sacledidaktik yöntemlerden kaçınmak gerektiğini bir kez daha hatırlatmaktadrr. Memo veLeyla'nrn mutlaka evlenmesi istenmekte ama bunun hemen olmayıp mümkün olduğuncauzatrlmasr gerektiği, aksi takdirde filmin çekiciliğinden ve heyecanından yitireJeğinibelirtilmektedir. Bu kişilerin önerileri dikkate değer görülmektedir. Birçok kişi, programdaha önceden tanıtılmış olması halinde daha faz|a kişi tarafindan izlenecegini, bazıkişiler ise bölümlerin daha uzun olmasrnı istediklerini belirtmiştir. Son olarak, buprogramrn gösteriminde TRT-I en uygun kanal olarak ortaya çıkmaktadır.

Anketlere verilen yanıtlar dışında, sayısal sonuçlara girmeyen çeşitli verilerbulunmaktadır. Bu veriler doğrudan Can Suyu ile ilgili olmamakla beraber, hedef kitlenindaha iyi tanrnmasrna yarayabllecek ve gerek Can Suyu ve gerekse benzer başkaprogramlarda kullanılabilecek bilgiler ve ipuçları taşımaktadır. Bu veriler aşağıbaözetlenmiştir.

l, Aile planlaması ile, kadmlar erkeklerden daha fazla iglLidiİ. Kadınlar çok ve sıkhamileliğin hem bebek hem de anne için tehlikelerinin daha fazla farkındadrr. Kadınlaıınönemli bir bölümü beş ya da altı hamilelikten ya da doğumdan fazlasrnı istememektedir.Ancak erkeklerin ve geleneklerin baskrsr karşrslnda çaresiz kalmaktadır. Alandakigözlemler, kadrnların yeterli bilgi ve olanağa sahip oldukları takdirde gerekirse kocalarınadanışmaksrzrn doğum kontrolü uygulayabilecekleri yönündedir

Öte yanda, aile planlamasına karşı çok güç1ü bir muhalefet bulunmaktadır. Yöredekiinsanlarrn bilişsel şemalarrnda çok çocuk, sosyal ve ekonomik açıdan daha fazla güçdemektir. Ayrrca, çocuk sözcüğü kızları içermemekte, insanlai çocuklarrnrn sayrslhakkında bilgi verirken krzları ya hiç belirtmemekte ya da ayncavurgulamaktadrr (ör: "üç9rk9k beş krz" yerine "üç çocuk beş krz"). Bu da ailelerin çok çocuk sahibi olmasrnrnbaşlıca nedenleri arasındadrr.

Diğer yandan yöre insanr, aile- planlamasrna karşı çrkılmasını telkin eden sistemlibir propagandanrn etkisi altındadrr. Özelikle bazı dini ğevreler çeşitli radyo ve teleVizyonkanalları aracılığıyla ya da y.dız yize ilişkilerle aile planlamasına karşı son derece yoğrnbir faaliyet göstermektedir. Yöre insanı, aile planlamisrnrn yabancllartarafindan ytıitıttılensistemli bir "krsrrlaştırma" operasyonu olduğunu düşünmekte, hatta bu düşünce nedeniyleçocuklarının aşı olmasına bile engel olmaktadır.

Ne var ki aile planlaması konusunda olumlu propaganda yapılmasrnr sağlayacak

27

geşitli olanaklar bulunmaktadu. Bunlardan biri Can Suyu olarak ortaya çıkmaktadır. Birdiğeri ise yöre insanrnrn son derece beğendiği ve özdeşim kurduğu bazı film yrldrzlan vesanatçrlar aracılığıyla bu konunun işlenmesidir. Yöre insanrnrn hem kendisinden saydığhem de çok takdir ettiği bu "star"ları isim olarak belirlemek mümkündür. Bu insanlartarafindan sunulan aile planlamasr mesajlarrnın son derece etkili olabileceğidüşünülmektedir. Yöre insanlarıyla ve yöreyi ve insanlarınltanlyan resmi görevli kişilerleyapılan söyleşiler, böyle bir uygulamanrn aile planlaması konusuna başka uygulamalaragöre çok krsa siirede çok fazla mesafe alduabileceğini ortaya koymaktadır. Ustelik böylebir uygulamanın yine başka uygulamalara göre çok daha ekenomik olacağıdüşünülmektedir.

2.Yöre insanr Brucella'yr tanrmakta, neden kaynaklandığını bilmekte, ancak bunuönemli bir problem olarak görmemektedir. Yöre insanrna göre bu hastalık birkaç günlükateş Ve halsizlikten sonra geçmekte ve kalrcr bir hasar bırakmamaktadır. Bu nedenlesonuçlannı bilmekle beraber geleneksel uygulamalarrna devam etmektedil.

3. Özeilikle Arapça konuşulan yörelerde,yeni doğmuş bebeklerin iki-üç ayyıkanmamasr geleneği bulunmaktadır. Hiçkimse bu konuda bir yakınmadabulunmamıştır, anoak bunun nedeninin daha çok'dil probleminden kaynaklandığıdüşünülmektediı. Bu bölgelerdeki resmi görevlilerle yapılan söyleşilerde, özellikle yenievli kadınların bu konuda çok sılııntı çektikleri ve aile büyükleri izin vermediği içinbebeklerini yıkayamamaktan yakındıkları öğrenilmiştir. Yeni evli kadrnlar, ailebüyiiklerinden gizli olarak bebeklerini yıkamaya çalışmaktadırlar. Bu konu Can Suyu'nunişleyeceği konulaıdan biri olarak ele alınabiliı.

4. Yöredeki en acil Ve en hayati problem "su"dul. Su konusu, bulunulan yerde suolup olmadığına bakmaksızın, her yerde ve herkes ile konuşma konusudur. Su, insanlarrnilgisini ve dikkatini herşeyden dahafazla çekmektedir. Öyle ki bu yörede kendine özgü bir"su kültürü''nün varlrğrndan söz edilebilir. Bu nedenle, bir kavram, hatta bir karakterolarak su, sağlık ya da tarımla ilgili mesajların verilmesinde daha sık ve etkin olarakkul1anı1abilir.

28

GENtrL DEGtrRLExpİRME

Yukarrda, tablolarda özetlenen bilgiler ve bireysel -eörüşmelerden veya açık uçlusorulara verilen cevaplarrn dökümlerinden elde edilen verilen topluca değerlendirildiğinde,Can Suyu dizisiyle ilgili olarak şu genel sonuçlara ulaşmak mümkün görünmektedir.

1. Can Suyu dizisi, bölge halkı (kadınlar) arasında yüksek düzeyde tanrnmakta veizlenmektedir.

2. Köylerde izlenme oranr kent merkezlerinden daha yüksektir. Bu durum sadece buköylerde alınabilen'TV kanalı sayı'sıyla ilişkili değildir.Proglamm kendi çekiciliği debuna katkıda bulunmaktadır.

3. Köyler arasrnda da izIeme oranlarr yönünden farklilıklar bulunduğu yukarıdabelirtilmişti. Bunda köylerin tipik olarak uğraştıkları işlerin birbirinden farklı olmasrnren büyük etken olduğu düşünülmektedir.

4. Yayın saatleri bölge halkrnın özellikleri ve önerileri dikkate alrnarakdüzenlenmelidir. Böylece daha çok kişinin izlemesi sağlanabilir. Gerek araştumada eldeedilen cevaplardan, gerek bölgedeki gözlemierden çıkardığuTllz sonuç, hiçbir ek masrafagerek kalmaksızın sadece yayln saatlerinde değişiklik yapmakla, izleyici Saylsrnayaklaşık iki kat arttırmanın mümkün olduğu yolundadır.

5. Can Suyu dizisi, bölge halllnın yaşam biçimi ve sorunlarınr ele alan bir pembedizi biçimi benimsemekle, bölgedeki kişilerin bu programdaki karakterleri kendilerinebenzer olarak algılamalarınl sağlamıştır. (ozellikle Şakir Dayr'nrn en popüler karakterolarak görülmesinde konuşma şivesinin katkısı olduğu kesindir). Can Suyu bu yönüylebaşarılı bir başlangıç yapmıştır. Bu başarılı başlangıcın daha etkili olarakgeliştirilmesi için neler yapılacağı üzerinde düşünülmelidir. Karakterlerin yüksek düzeydetanrnmasl, "iyi ve kötü" karakterlerin izleyicinin beğenisinde kutuplaşmrş olması,yazar|ara, hedefler doğrultusunda yararlanabilecekleri, neredeyse slnrrsız dramatikolanaklar sunmaktadır.

6. Can Suyu dizisinin gerek hedeflerinin ekranda işlenişi, gerek yaym politikası vedizinin çekiciliğini arttrrrcr önlemler yönünden daha da geliştirilmesi mümküngörünmektedir.

7. Can Suyu Dizisi'nin, izleyici kitle üzerinde bilgi ve davranış düzeyinde yol açtığıdeğişiklikler (etki) önemli boyutlardadır. Bu etkinin ne anlama geldiğine karar verecekolan yetkili kişilerin, aynı miktarda ve aynı konulardaki bir etkiyi, bölge halkr üzerinde,diğer yollarla sağlamanrn maliyetini de dikkate almalannda büyük yarar vardır.

Projeye devam edilmesi yönünde bir karar alınusa, bu durumda, dizinin yaplmmlgerçekleştiren ve diziye mali destek sağlayan kuruluşların ( TRT ve UNICEF ),aralarrndaki işbirliğini daha verimli biçime dönüştürmek için bazı ek önlemler almalaıryararlı olabilir. orneğin dizinin üretiminden sorumlu ekiplerle ( yazar, yönetmen,oyuncular vb. ) düzenli toplantrlar planlamalıdır. Bu toplantrlarda, dizinin daha etkilibiçime getirilmesi için yapılabilecekler konusunda görüş alışverişi sağlanabilir.

- Sağlık mesajlarının aktarılmasında tecrübe kazanmış kişilerle toplantılardüzenlenerek, bu mesajların TV' dan en etkili biçimde nasıl verilebileceği üzerindetartışılabilir, notlaf, uyill Ve dilekler bir rehber kitapçık olarak hazırlanabilir. ğu öneriler

29

ı}rasrnda, mesajlann birbiıleriyle ilişkileri kurularak, öncelik srralarrnrn saptanması,ekranda her.mJsaja yaklaşık ne kadar süre ayrrlacağr, nasrl ele alrnacağı gibi konularbulunabilir. Örneğin, kadrnın kontrolündeki sağlık soıunlarrnrn çoğunda, kadrnrn eğitimdüzeyinin önemli bir ro1 oynadığı bilinmektedir. Bunlar arasrnda doğum kontrolününkabuitı ve uygulanmasr, bebeğe daha dikkatli bakım, tıbbi yaıdıma başvurma gibi çeşitliboyutlar suilanabilir. Böylece bir yandan hemen uygulanabilecek hedefler ele alrnrrken,

diğer yandan da kız çocuğun eğitilmesi için dizinin çeşitli bölümlerinde önlemleralinauiıir. Hatta Can-Suyu hazrrlıklarr srrasrnda yapılan çalrşmalar, diğer eğiticipro gramlar da da kullanılabiliı.

Potansiyel etki

Devlet İstatistik Enstitüsü4nün 1993 yrlına ait Türkiye istatistik Yıllığı verileritemel alrnarak yaprlan projeksiyon sonucu, Şanlıurfa ve Adryaman illeri top-llT nüfusunun

1.800.000 oıougu ortiya çıkmaktadrr. Bu illerde 15-40 yaş aIaslnda 320.000 kadrn

bu1unmaktadır. Araştırma ionuçlarrna göre Can Suyu'dizisinin izlenme oranının 7o52

olduğu göz önüne airrrısa, en az l60.000 kadının prografiil izlediği tahmin edilmektedir.Bu iilerğe 0-14 yaş arasrnda 700.000 ğocuk bulunmaktadır. Bu durumda, annelerinin CanSuyu progru-r* illemesi dolayısıyla, yaklaşık 350.000 çocuğun programdan potansiy€lolarak olumlu etkilendiği düşünülmektedfu. Sadece ishal ve ateş konulan ele alındrğındaortaya çlkan görünüm şudur: Araştuma sonuçlarrna göre, örneklemin vo30 dan az

o1miyan bir btıltımü, program dolayısıyla, ishal ve yüksek ateşe nasll müdahaleedileöeğini öğrendiğini beiirtmiştir. Böylece, ishal ve yüksek ateşe karrş yaklaşık100.000 çocuğun potansiyel olarak daha iyi korunduğu tahmin edilmektedir.

Sağlıkla ilgili diğer mesajlarrn ya da çeşitli konulaıda edinilen bilgilerin toplametkileri di programın taşıdığı ğenel potansiyel etkiyi göstermek amacıyla örnek verilebilir.Bu potansiyel etkinin iyi değerlendirilmesinin çocuklar için daha sağlıklr çevrelerinoluşturulmasrna kat]<ıda bulunac ağı açıktır.

Can Suyu, önemli mesajları kitlelere ulaştrrma potansiyeline sahip bir programolarak ortaya çıkmaktadu. Bu program yoluyla sağlanan hizmetin maliyeti, aynı nitelik venicelikteki hizmetleri sağlayan başka yöntemlere göre çok daha düşüktür. Programlnbeğenilme/izlenme oranlnln ve mesajlaıın verimliliğinin artflnlması yönünde atılacakadımlar prograrnr daha da etkili hale getireceği anlaşılmaktadır.

30

öıııBnirBnl. Yayın bölgesinde yapılan çalışmalar, toplanacak gözlemler ve tüm ilgili veriler

ile hem UNICEF hem TRT ve sağlık hizmeti götüren kuruluşların izlenimlerini belirliaralıklarla TRT yapımcrlarrna aktarmanln yöntemi bulunmalıdu. Dizinin bölgedeki etkisive seyredilme oranlan konusunda periyodik araştumalar yaptırılmalı, bilgi toplanmalıdrr.

'. 2. Bölgedeki yaym izleme alışkanlıklarrndaki değişmeier izlenmelidir. ÖrneğinTURKSAT uydusunun işlerlik kazanmasıyla, alrnan kanal sayısındaki değişmelerin yaympolitikasını nasıl etkileyceği düşünülmelidir.

3. Can Suyu dizisinde hedeflerin ekranda işlenişi konusunda yapılacak çok işvardrr. Program yapımcılığında tecrübeli elemanlann de hemen görebilecetıeil gibi,teknik ayrrntrlarda gelişme sağlanması mümkündür (sahneler arası devamlrlık, çekim veseslendirme hatalarrnın giderilmesi vb.). Uzun ve köklü bir programcılık geleneği olan,başarılı yaprm örnek]eri vermiş olan TRT'nin bu ayrıntrlann farkrnda olduğuna ve yeniyaym döneminde bunları gidermek izere önlemler alacağına inanryoruz.

4. Sağlık mesajlarının ele alrnmasr suasrnda en çok gözlenen kusur, bir programiçinde çok sayrda mesajın verilmeye çalışrlması olmaktadır. Her program tüm mesajlarıele almak zorunda değildir. Ayrrca bellekte kalıcılığl arttırmak ve davranrş değişikliğinikolaylaştırmak amacıyla alınabilecek ek önlem]er bulunmaktadır. Bazr sağlık mesajlarrdramatik kurgunun düğüm noktasr olarak sunulabilir.

5. Can Suyu'nun öykü potansiyeli, sağlık mesajları yanrnda, çeşitli sosyalmesajlarrn da ele alrnmasrna uygun bir zemin hazrrlamrştır. Bunlar arasrnda genç kız|arayönelik mesajlar, aile ve evlilik sorunlarr bulunmaktadır. Bölgede GAP değişmeleriylebirlikte ortaya çıkabilecek olan sosyal değişme, aile içi ilişkilerin değişmesi sorunlarrnahazıılık amacıyla da Can Suyu içinde önlemler alınabilir. Amaç, bu diziyi çok sevilen veyöre halkınrn si.irekli izlediği bir program haline getirmek ise, bu yönde başarılı birbaşlangıç yapılmıştır ve dizi istenilen amaçlara uygun olarak daha da geliştirilebilir.

Çekicilik ve izleme oranlarrnın arttrrrlması için, öykü karmaşrklığı ve heyecanvericiliği arttrılabiliı. Buna kent merkezlerinden seyirci kazanmak için de gerek vardır.Çünkü Can Suyu, kent merkezleride, özel kanallardaki daha başarrlı yabancı ve yerliyapımlarla yarışmak durumunda kalaçaktır. Dizinin hedefleri çeşitlendirilir, dramatikörgüsü daha çekici biçime getirilirse, şehir merkezlerindeki seyircilerin bir bölümüne dehitap edecek, onlar açrsından da çekici bulunacaktır.

6. Yayın öncesi tamtlm etkinliklerinin birinci paket için yeterince yapılamadığıizlenimi bulunmaktadır. Bundan sonraki bölümler için çeşitli yollarla bu tanrtmaya ağulıkvermek gerekmektedir. Sağlık merkezleri, eğitim merkezlerinde, tanrtrcr broşür veafişlerle diziye karşr olumlu tutumlar yaratılmaslna, böylece seyirci sayrslnlnarttınlmasına kat]<rda bulunulabilir. Bu raporda özetlediğimiz aıaştırmanrn köy, kasaba veşehir merkezlerinde yürütiilmüş olmasr bile bir tanlfim işlevi yerine getirmiştil.

7. Ünlü kişilerin programa davet edilmesi çok önemli olacağa benziyor. Bölgedenedinilen izlenimlere götebazı "star"lara duyulan hayranlık çok yüksek boyutlardadrr. Bukişilerin dizinin bir bölümünde görünmeleri, diziye olan ilgiyi Ve tutum değişmesiniarttrrabilecektir. Ünlülerin bu bölümlere davet edilmesinde, dikkatin sadeçe-tınlü kişiüzerinde toplanmamasl Ve verilmek istenen mesajın ikinci planda kalmaması için,senaryosunun önceden özel olarak yazılmasl uygun olacaktıı. Bu potansiyelin mutlikakullanılması gerektiğini düşünüyoruz.

3ı