Çamkese Böceği Bilgi notu.

İÇİNDEKİLER

Thaumetopoea pityocampa 1

(Çam Keseböceği)

Lymantria dispar 6(Sünger Örücüsü)

Tortrix viridana 7

(Yeşil Meşe Bükücüsü)

Diprion pini 9

(Çam Çalı Antenli Yaprak Arısı)

Neodiprion sertifer 10 (Kırmızımtrak Sarı Çalı Antenli Yaprak Arısı)

Orthotomicus erosus 11(Akdeniz Çam Kabuk Böceği)

Ips sexdentatus 12

(Oniki Dişli Çam Kabuk Böceği)

Blasthophagus piniperda 13

(Büyük Orman Bahçıvanı)

Kabuk böcekleri ile mücadelede genel prensipler 14

Feromon Tuzakları İle Mücadelede Göz Önünde …

Bulundurulacak Hususlar 14

Pissodes notatus 15

(Çam Kültür Hortumlu Böceği)

Cryphonectria (Endotia) parasitica 16

(Kestane Kanseri)

Gal Sineği Tasallutu ve sekonder

Mantar Enfeksiyonu 20

Karaçamlarda Mantar Enfeksiyonuna

Bağlı Sürgün Ölümleri(Ascocalix abietina) 22

Mantar Enfeksiyonundan (Cenangium ferruginosum)

Kaynaklanan Sürgün Ölümleri

(Sürgün Seyrekleşmesi Hastalığı) 23

ÖNSÖZ

İçinde bulunduğumuz yeni bin yılda bir taraftan artan nüfus, diğer taraftantoplumsal gelişmelere paralel olarak değişen ve çeşitlenen ihtiyaçlarımızınkarşılanmasında doğal kaynakların ekonomik olarak değerlendirilmesi büyük önem arzetmektedir.

Ormanlarımız,doğal dengeyi sağlaması,hava kirliliğini önlemesi, toplumunorman ürünlerine olan ihtiyacını karşılaması ve sayılamayacak kollektif yararları olmasınedeni ile ülkemizin en önemli doğal kaynaklarındandır.Yaşlanan küremizde ekolojikdenge bozulmuştur.

Ülkemiz ormanlarında yapılan usülsüz kesimler, tarla açmaları ve ormanyangınları bu değerli doğal kaynağımızın günden güne servet olarak azalmasına nedenolmaktadır. Ancak,tüm bunların yanında ormanlar üzerinde en önemli tahribatı böcekleryapmaktadır.

Endüstrinin hızla gelişmiş olduğu İstanbul ormanlarında ( özellikle plantasyonsahalarında ), yöremizin yetişme ortamı şartlarına uygun olmayan ağaç türlerinin, çeşitlinedenlerle, zayıf düşmesi gelişimini tam sağlayamaması, sararma ve kurumayabaşlaması, SEKONDER karakterli zararlıların populasyonunun artması bariz bir şekildegörülmektedir.

Zararlı böceklerin faaliyetleri ve tahribatları birden bire ortaya çıkmadığı içinkamuoyunda orman yangınları kadar göze çarpmamakta ve önemsenmemekte,zararlıların yaptıkları tahribat ancak salgın halini aldıktan sonra anlaşılmaktadır.Ormanlarımızın devamlılığını tehdit eden bu zararlı böceklerin orman yangınlarının 5 katıkadar zarar yaptığı bilinmektedir. Bu nedenle de DUMANSIZ YANGIN olarak ifadeedilmektedir.

Zararlı ile mücadelede öncelikle zararlının tespiti ve teşhisi gereklidir. Teşhisiyapılan zararlı ile yapılacak mücadele yöntemi sıhhatli olarak belirlenebilir.

Bu amaçla Orman Zaralıları ile Mücadele Şube Müdürlüğümüzce hazırlanmışolan bu kitapçıkta Bölge Müdürlüğümüz ormanlarında tespit ve teşhis edilen zararlıböcekler hakkında kısa tanımlar ve mücadele yöntemlerinin ne olacağı gibi bilgileraktarılmaya çalışılmıştır. Zararlılar ile mücadelede yardımcı olmasını temenni ederim.

İstanbul -2010

İsmail ÜZMEZ

İstanbul Orman Bölge Müdürü

Thaumetopoea pityocampa(Schiff.)

Çam Keseböceği

Biyolojisi : Yılda bir generasyonu vardır. Generasyon süresi içinde dört biyolojik dönem bulunur.

1- Ergin Dönemi

2- Yumurta Dönemi

3- Tırtıl (Larva ) Dönemi

4- Krizalit (Pupa ) Dönemi

Zararlı bu biyolojik dönemlerden ilk üçünü toprak üstünde, krizalit dönemini ise toprakaltında geçirir. Yaz sonunda topraktan çıkan ergin kelebekler çiftleştikten sonra dişi kelebekiki ibreyi birleştirerek bunların üzerine mısır koçanına benzer biçimde 70-300 adet yumurtabırakır. Tırtıllar yumurtadan eylül ayı başında çıkarlar. Bunlar iğne yaprakları kemirir ve inceağlardan oluşan yuva örerler. Tırtıllar kış boyunca beş kez gömlek değiştirirler. Olgunlaşantırtıllar keselerden çıkarak katar halinde krizalit döneme geçmek üzere (Nisan-Mayısaylarında) toprağa inerler. Çam Keseböceği tırtıllarına temas edilirse kaşıntı yapar. Butırtıllarda zehirli kılların bulunmasının bir sonucudur. Tırtıllar pupa olduktan sonra toprakaltında kaldıkları süre 1-4 yıl arasında değişir. Çam Keseböceğinin uçma zamanı MarmaraBölgesinde Temmuz ayıdır.

Çam Keseböceği kelebeği Çam Keseböceği nin yumurta koçanı

1

Zararları: Asıl zararı Çam Kese böceğinin tırtılları yapar. Tırtıllar yaşamları

boyunca iğne yaprakları yerler. Bu nedenle fizyolojik ve primer zararlı bir

böcektir. Başta kızılçam olmak üzere değişik çam türlerinin iğne yapraklarını

yiyerek, ağaçta büyüme ve artımın yavaşlamasına, ağaçların zayıf

düşmesine neden olur.

Çam Keseböceğinin yoğun tahribatı

Çam Keseböceği pupası

2

Kese üzerindeki tırtıllar

Mücadelesi:

• A- Mekanik Mücadele

• B- Kimyasal Mücadele

• C- Biyolojik Mücadele

• D- Biyoteknik Mücadele

• E- Biyolojik İnsektisitlerle Mücadele

• F - Entegre Mücadele

A- Mekanik Mücadele:

Kese Toplama : Şubat, Mart aylarına kadar keseler dal makaslarıyla kesilerek uygulanır.Hiçbir suretle tepe sürgünleri kesilmemelidir. Keseler sıyrılıp alınmalı, toplanan keseleryakılmamalı, ormandan en az 50m uzaklığa veya adacıklara bırakılmalıdır.

B- Kimyasal Mücadele

Zararlı popülasyonunun yoğun olması; kitle üremesi yapması halinde tırtılların 1. ve 2.gömlek evresinde takriben eylül-ekim-kasım aylarında ilaçlama ile mücadele yapılır. Mideve temas zehirleri kullanılır. Ancak bu çevreye zararlı metodu en düşük seviyedekullanmak tercih edilmelidir. Tırtılın 3. gömlek döneminden sonra takriben aralık ayıortasından sonra tırtıl paraziti (Phryx caudata) görüleceğinden ,parazitlerin ölmemesi içinilaçlı mücadeleden kaçınılmalıdır. Aynı şekilde Çam Keseböceğinin yırtıcısının(Calosomasycophanta) erginleri şubat, mart, nisan aylarında toprak üstüne çıkacağından bu aylardakesinlikle ilaçlama yapılmamalıdır. İlaçlamanın mutlaka yapılması gerekiyorsa arılara,balıklara ve kuşlara zararlı olmayanlar tercih edilmelidir.

C-Biyolojik Mücadele

Çam Keseböceğini doğal düşmanları vasıtasıyla yok etme şeklidir.Yırtıcı böcek veparazitleri korumak, çoğaltarak ormana bırakmak ,kuş yuvaları asmak,karıncatranplantasyonu yapmak suretiyle tatbik edilir.

Böcekçil kuşlardan özellikle Baştankaraların Çam Keseböceği tırtıllarının bulunduğukeseleri didiklediği, tırtılları topladığı bilinmektedir.

3

Çam Keseböceğinin yumurta, tırtıl ve krizalitleri ile beslenen parazit ve yırtıcıları çok

sayıdadır. Bu asalak ve yırtıcı böcek türleri korunup üretilerek sayısı arttırılırsa Çam

Keseböceğinin afet haline dönüşmesi engellenir.

Calosoma sycophanta: Çam keseböceğinin önemli yırtıcılarından biridir. Mart ayı

içerisinde topraktan çıkan Calosoma sycophanta erginleri aynı ay içerisinde yumurta

bırakırlar.Yumurtadan çıkan tırtıllar ve aynı zamanda erginleri ağaçlara tırmanarak Çam

Keseböceği tırtılları ile kese içerisinde veya dışında parçalamak suretiyle beslenirler. Bir

Calosoma 3-4 yıllık ömrü boyunca 840-1120 civarında Çam Keseböceği tırtılı ile

beslenmektedir.Calosoma erginleri yedikleri miktar kadar da tırtılı parçalayıp

bırakmaktadır.Olgunlaşan Calosoma tırtılları nisan,mayıs aylarında toprak altında krizalit

haline geçerler.

Calosoma sycophanta Orman genel Müdürlüğü bünyesinde kurulan laboratuvarlarda

üretilerek araziye salınmaktadır.

Phryx caudata: Çam Keseböceğinin tırtıl parazitidir. Bu parazitlerin orman içerisinde

özel adacıklar oluşturmak suretiyle çoğalmaları sağlanmaktadır.

Calosoma sycophanta ergini

Phryx caudata üretim adacığı Phryx caudata sineği

4

D-Biyoteknik mücadele

Temmuz ayında krizalitten ergin hale geçen Çam Keseböceği kelebekleri için uçma

zamanından önce feromon tuzakları asılır.

E-Biyolojik İnsektisit ile Mücadele

Biyolojik insektisitler diğer canlı ve bitkilere zararlı olmadığı için tercih edilmesi gereken

metotdur. Çevreye zararsız olan bu mücadelede Bacillus thuringiensis bakterisinin

sporunu ihtiva eden preparatlar kullanılmaktadır. Bacillus thuringiensis ile ilaçlanmış ibreleri

yiyen tırtılların iç organlarında tahribat oluştuğundan gelişimi durmakta ve ölmektedir.

F-Entegre Mücadele

Çeşitli mücadele yöntemlerinin Çam Keseböceğinin biyolojisine uygun olarak bir

kombinasyon dahilinde uygulanmasıdır. Entegre mücadelede dikkate alınması gereken en

önemli nokta kimyasal mücadele yönteminin mümkün olduğu kadar az kullanmaktır.

Entegre mücadele ile çevreyi zarara uğratmadan en ekonomik ve etkili mücadele

yöntemlerini kombine etmek suretiyle Çam Keseböceği populasyonu azaltılabilir.

5

Lymantria dispar (L.)

Sünger Örücüsü

Biyolojisi: Generasyonu bir yıllıktır. Kışı yumurtadöneminde geçirir. Yumurta kümelerinin üzeri sarırenkli tüylerle örtülüdür. Nisan ayının ilk haftasındanitibaren yumurtadan çıkan larvalar fazla aktif değildir.Önce yaprakları ana ve yan damarlara dokunmadan,daha sonra yaprakların tümünü yerler.

Erkekler fertler 5,dişi fertler 6 larva dönemigeçirdikten sonra haziran başlarında prepupa, iki-üçgün sonra pupa olurlar. Pupa dönemi 15-20 gün sürer.Haziran sonuna doğru erginler çıkar.Çiftleşmeden 1,5-2 saat sonra da dişiler yumurta bırakırlar.

Zararları: Larvaları ağaçların yapraklarını ve iğneyapraklarını yemek suretiyle fizyolojik zararyapmaktadır.Tırtıllar büyüdükçe yaptıkları zararlar daartmaktadır.Lymantria dispar artım kaybına sebepolmakta, yıllarca üst üste zarar halinde ise kurumalarmeydana gelmektedir. Polyfag zararlıdır.

Mücadele:1.Başlıca yırtıcısı olan Calosoma sycophanta L. İle

muhtelif parazitlerin çoğalması sağlanmalı,2.Ağaçlandırma alanları devamlı takip edilerek

sahada kalan alt flora üzerinde artış göstermesinefırsat verilmeden temizlenmeli,

3.Kış mevsiminin sıcak ve kurak geçtiği yıllardadikkatli olunmalı,

4.Şiddetli epidemi sözkonusu ise proinsektisit ileilaçlama yapılmalı,

5.Tırtıllara karşı Bacillus thuringiensis Berl. İle etkilisavaş yapılabilir.

6. Sonbaharda ağaç gövdeleri üzerindekiyumurta paketleri tel fırça yardımı ile dağıtılmalıdır.

Lymantria dispar ergini

Lymantria dispar tırtılı

Lymantria dispar pupası

Yumurtadan yeni çıkmış Lymantria disparlarvaları

6Lymantria dispar tırtılı

Tortrix viridana(L.)

Yeşil Meşe Bükücüsü

Biyolojisi: Generasyonu bir seneliktir.Uçma

zamanı haziran ayına rastlar.Yumurtalarını

kural olarak ikişer ikişer

sürgünlere,yapraklara,dal koltuklarına ve dal

çatlaklarına koyar ve bunları macuna benzer

bir madde ile yapıştır.Bir dişi ortalama 60 adet

yumurta bırakır. Kışı yumurta döneminde

geçirir.Nisan ortalarında yumurtadan çıkmaya

başlayan tırtıllar önceleri tomurcuklara gider.

Pupa, mayıs ve haziranda birbirine örülmüş

yaprakların içinde ve bazen de kabuk

çatlaklarının arasında meydana gelir. Larvalar

yumurtadan çıktıktan sonra ortalama 25-28

günde olgunlaşarak pupa olurlar.Tomurcukların

tırtıllar tarafından yenmesi yaklaşık 1 hafta

sürer.Bu süre içerisinde tomurcuk zararlısı

olan larvalar bundan sonra yeni oluşan genç

yaprakların iç kısımlarına girerek

beslenmelerine devam ederler. Böylelikle

yaprak zararlısı durumuna geçerler.Bu arada

larvalar salgıladıkları ağ biçimindeki iplikler

yardımıyla yaprakları alt ya da üst yüzeylerine

doğru uçlarından katlamak , bazen de rulo

halinde sarmak suretiyle bükmekte ve bunların

içinde barınmaktadır.Yaprakların bükülen

kısımlarının iç yüzeyleri ipeğimsi iplikçiklerle

çok yoğun bir biçimde kaplanmaktadır.

Yaprakların yenmesi larvaların gelişmeleri ile

orantılı artmaktadır. Larvalar olgun hale

geldiklerinde rahatsız edilmeye karşı olağan

üstü duyarlılık göstermektedirler.Ormanda el

veya ince bir dal parçası ile dokunulduğunda

ya da bulundukları dallar hafifçe sallandığında

olgun larvaların derhal kendilerini boşluğa

bıraktıkları ve salgıladıkları ipeğimsi bir

iplikçiğin ucunda asılı kaldıkları,

Tortrix viridana ergin kelebeği

Tortrix viridana larvası

Tortrix viridana tırtıllarının yaptığı zarar 7

tehlike geçtikten sonra iplikçik yardımı ile

tekrar yukarı çıktıkları gözlemlenmiştir.

Zararı: Tortrix viridana larvalarının

yapraklardaki yenik biçimleri çok

çeşitlidir.Bunlar bazı yaprakların yalnız

kenarlarını yemekte, bazılarını da

kenarlarına dokunmayarak yaprak ayasında

delikler açmaktadırlar.Bununla beraber kimi

yaprakların hem kenarları hem de ayaları

zarar görmektedir.Larvalar genellikle

yaprakların orta damarları ile yan

damarlarından kalın olanlarına

dokunmamaktadırlar. Fakat normal zararsız

miktarların üzerinde ürediklerinde

yaprakların çok az bir bölümü ve çoğu kez

sadece orta damarı geriye kalacak biçimde

şiddetli olarak yerler.

Mücadele: Doğal düşmanları korunmalıdır.

Bunlar özellikle kuşlar ve yararlı

böceklerden Calosoma sycophanta ile arılar

ve tırtıl sinekleridir. Şiddetli epidemi söz

konusu ise proinsektisit ile ilaçlama

yapılabilir.

Tortrix viridana larvalarının yaprakları kıvırarakyaptıkları barınaklar

8

Diprion pini

( Çam Çalı Antenli Yaprak Arısı)

Biyolojisi:Yılda iki generasyonu vardır, birinci generasyonun uçma zamanı nisan

ayıdır.Dişiler iğne yaprakların kenarlarına açtıkları kertiklere 80-100 adet yumurta koyarlar

ve salgıladıkları köpük ile üzerini örterler.Yumurtadan çıkan tırtıllar iğne yaprakları yerler.5-

6 defa deri değiştiren tırtıllar temmuz ayında iğne yapraklar veya kabuk çatlakları arsına

ördükleri kozalar içinde pupa olurlar. Temmuz ayında çıkan erginler çiftleşir ve mayıs

sürgünlerine yumurta koyarlar.Ağustosun 3. haftası larvalar çıkar.2. generasyonun tırtılları

toprak örtüsü altına ördükleri kozalarda kışı kurt halinde geçirirler.İlkbaharda krizalitleşirler.

Zararları: Ağaçların iğneyapraklarını yemek suretiyle zararyaparlar.İğne yapraklardangeriye, iplik gibi kıvrılmışgörünen kısım kalır. Kitleüremesi halinde artım kaybına vekabuk böceklerinin üremesine elverişliortam hazırlar.

Mücadelesi:1- Tırtıllar az sayıdaise toplanarak ezilir.

2-Geniş alanda zararyapıyorsa proinsektisit kullanılabilir.

3-Kuş yuvası asmak vekırmızı orman karıncası getirmeksuretiyle biyolojik mücadele yapılabilir.

Diprion pini ergini

Diprion pini tırtılı

Diprion pini krizaliti

9

Neodiprion sertifer

(Kırmızımtrak sarı çalı antenli yaprak arısı)

Neodiprion sertifer erginleriNeodiprion sertifertırtıllları

10

Biyolojisi: Uçma zamanı Eylül sonu ile Ekimin ilk yarısına rastlar.Dişiler yumurtalarını yumurtakoyma borusu ile iğne yaprakların kenarlarına batırmak suretiyle açtıkları yarıkların içinekoyar.Yumurtalar konduktan 10-12 gün sonra etrafı sarardığından yumurta konan yapraklar ayırtedilebilir.Kış yumurta döneminde geçer.Ertesi yılın Mart sonu ve Nisanın ilk günlerinde genç tırtıllaryumurtadan çıkar.5-6 defa deri değiştirdikten sonra olgunlaşırlar.İğne yaprakları yemeleri ortalama6 hafta süren yalancı tırtıllar Mayısın son yarısında genellikle toprakta, nadiren de iğne yapraklarınarasında koza örerler.Koza içinde pupa olan tırtıllar 17-19 gün sonra erginleşip kozayı ucundan elipsşeklinde keserek dışarı çıkarlar. Bir senelik basit generasyonu vardır

Zararları : Primer zararlıdır.Özellikle kötü topraklar üzerinde bulunan 10-15 yaşlarındaki genççamları tercih ederler.Genç tırtıllar iğne yaprakları yüzeyden yerler. Aynı sürgünde toplu haldeyaşayan yalancı tırtıllar birinci deriyi değiştirdikten sonra iğne yaprakları orta damara kadariskeletleştirir.Üçüncü deriyi değiştirince iğne yaprakların kını hariç diğer kısımlarını tamamen yerler.

Mücadele : Genç ağaçlar üzerindeki yalancı tırtıllar az sayıda ise toplanarak ezilir.Fakat yalancıtırtıllar geniş bir alanda zarar yapıyorsa proinsektisitler ile ilaçlama yapılabilir.

Orthotomicus erosus

(Akdeniz çam kabuk böceği)

Biyoloji : Kışı genellikle genç ergin

döneminde gelişim yerinde geçirir.

Bazen genç erginlerin yanında olgun

larvalarla pupalara rastlanır. Genç erginlerin

bir kısmı sonbaharda yerini terk ederek başka

çamların gövdelerine girer. Burada olgunluk

yiyimi yapar ve kışlarlar.

Birinci uçma zamanı Nisan, ikincisi Haziran-

Temmuz, üçüncüsü sonbahara rastlar. Ana yol

ağacın lifleri doğrultusunda 3-4 kollu yıldızımsı

yoldur. Larva yolları ağacın liflerine çapraz bir

haldedir. Pupa kabuk ile odun arasındaki oval

beşiklerde meydana gelir. Genç erginler

gelişim yerinde olgunluk yiyimi yapar.

Zaraları : Akdeniz sahil iklim

mıntıkasındaki çam meşcerelerinin en önemli

böceklerindendir. Sekonder zararlıdır

Mücadelesi: Feromon tuzakları ile

Biyoteknik Mücadele yapılmalıdır.

Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta

önce tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunların

kabuklarını bezler üzerine soyularak

yakılmalıdır.

Orthotomicus erosusun zarar şekli

Orthotomicus erosusergini

Orthotomicuc erosusun kabuktaki larva yolları 11

Ips sexdentatus

(Onikidişli çam kabuk böceği)

Biyoloji : Yılda iki generasyonu vardır. Birinciuçma zamanı Nisan, ikincisi ise Haziran veTemmuz aylarına rastlar. Kural olarak kalın kabukluağaçları tercih eder, ince kabuklu materyalleregittiği de olur. Ana yolu 3-5mm çapında iki dikey yada 3-4 kollu yıldızımsı yoldur. Ağacın odun lifleridoğrultusun uzanan ana yollar oldukça uzundur.Ana yola dikey olarak çıkan larva yolları kısadır.Böceğin üreme yiyimi kambiyum tabakasınıntamamen harap olmasına neden olduğundanböceğin zarar yaptığı ağaç tamamen ölür.

Ips sexdentatus üreme yiyiminden başkabeslenme, olgunluk, regenarasyon ve kışlamayiyimleri de yapar. Genç erginlerin bir kısmı gelişimyerinde kışlar ve burada olgunluk ve beslenmeyiyimi yaparlar. Kışlama yeri topraktan 2-4m’yekadar olan kısımlardır.

Zararları : Esas itibari ile sekonder zararlıdır.Üremek için hastalıklı ve zayıf ağaçları tercih eder.Çoğalarak primer zararlı durumuna geçerler.Meşcerelerde guruplar halinde kurumalara nedenolması çok belirgin bir özelliktir.

Mücadelesi: Feromon tuzakları ile

Biyoteknik Mücadele yapılmalıdır.

Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta önce

tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunların kabuklarını

bezler üzerine soyularak yakılmalıdır.

Ips sexdentatusun ağaçlardaki zararı

Ips sexdentatus erginiIps sexdentatusun yiyim yolları

12

Blastophagus piniperda

(Büyük orman bahçıvanı)

Biyoloji : Yılda basit bir genarasyonu

vardır. Uçma zamanı Şubat sonu ve Mart

aylarına rastlar. Böceğin ağaç giriş deliğinden

sızan reçinenin deliğin etrafında huni şeklinde

toplanması, bu böceğin tanınmasına yarar. Ana

yolu aşağıdan yukarıya doğru ilerleyen bir kollu

dikey yoldur. Larva yolları gayet sık olup ana

yola dikey olarak gittikten sonra aşağı ve yukarı

doğru uzanır. Ana ve larva yolları ağacın

kambiyum tabakasından olup diri oduna pek az

dokunurlar. Pupa kabuk içinde hazırlanan oval

pupa beşiğinden meydana gelir.

Ana böcek üreme yiyiminden başka

regenarasyon yiyimi yapar. Bunun için

yumurtalarını bıraktıktan sonra üreme yolunu

terkedip ağaçların tepesine gider ve burada bir

sene önceki sürgünlerin kaidesinin üstünden

delip içeri girer öz borusunu tahrip eder. Genç

erginler aynı senenin mayıs sürgünlerinde

olgunluk yiyimi yapar Bu yiyimlerle öz boruları

boşalan sürgünler sonbaharda hatta yazın

rüzgar etkisi ile kırılıp yere düşer.Bu suretle

zarar görmüş ağaçlar bir bahçıvan tarafından

makaslanmak suretiyle sivri bir form verilmiş gibi

görünürler.

Mücadelesi: Feromon tuzakları ile

Biyoteknik Mücadele yapılmalıdır.

Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta önce

tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunların

kabuklarını bezler üzerine soyularak

yakılmalıdır.

Blastophagus piniperda ‘nın genç sürgünlerdeki tahribatı

Blastophagus piniperda ergini

Blastophagus piniperdanın yiyim şekli13

Kabuk Böcekleri İle Mücadelede Genel Prensipler

1- Ormanda temiz bir işletme uygulanmalı, özellikle sağlık durumları bozulmuş ağaçlarkesilerekderhal ormandan çıkartılmalıdır. Kesim işlerinin mümkün olduğu kadar kış aylarıiçinde ( Kasım-Mart ) içinde yapılmasına çalışılmalıdır.

2- Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta önce tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunlarınkabuklarını bezler üzerine soyularak yakılmalıdır.

3- Kabuğu soyulmayan emval ormandan en az 10 km uzakta depolanmalıdır.

4- Kabuklu emval en geç 5-6 hafta içersinde ormandan ve ağaçlandırma sahalarından

çıkarılmalı, mart ayından itibaren ormanda kabuklu emval bırakılmamalıdır.

5- Feromon tuzakları ile biyoteknik mücadele yapılmalıdır. Böceklerin uçma

zamanından 1-2 hafta önce tuzaklar asılmalı; tuzaklarda toplanan böcekler imha

edilmelidir.

Tuzaklara gelen yararlı böcekler imha edilmemeli, doğaya intikali sağlanmalıdır.

Feromon Tuzakları İle Mücadelede Göz Önünde

……………Bulundurulacak Hususlar

1- Feromon tuzaklarının asıldığı meşcerelerde organik veya kimyasal kökenli ilaçkullanılmamalıdır. Feromon kokusu ilaç kokusu ile karışınca böceklerin tuzaklaradüşmesi engellenir.Feromon tabletlerine mümkün olduğunca çıplak elledokunulmamalıdır.

2- Feromon tuzakları böcek zararının fazla olduğu meşcerelerde 100 m de birasılmalıdır.Diğer meşcerelerde meşçere içi açıklıklara,meşçere kenarlarınaasılmalıdır.Sağlıklı ağaçlara en az 5 m uzakta olmalıdır.

3- Feromon tabletleri böceğin uçma zamanından önce asılmalıdır. Ips sexdentatus veOrthotomicus erosus feromonların birinci asılma zamanı nisan ayıdır. İkinci asılmazamanı haziran ayıdır. Soğuk ve yağışlı hava ve denizden yüksek rakımlarda uçmazamanı gecikmektedir.

4- Tuzaklar ibreli ağaçlara değil özel hazırlanmış iki sırık arasına asılmalıdır. Ya dayapraklı ağaçlara asılmalıdır

5- Feromon tuzaklarının yüksekliği 130-150cm olmalıdır. Feromon paketleri delinmedenasılmalıdır. Feromonlar hava şartlarına göre koku salar.16-30 C sıcaklıkta 6-8 haftakoku devam eder. İkinci paketler birinci paketlerin yanına asılmalı asılı paketçıkarılmamalıdır.

6- Tuzaklara yerleştirilmeyen feromonlar orijinal paketinde hava almayacak şekilde –15 ˚Cile +5 ˚C de muhafaza edilmelidir.

7- Feromon tuzakları 7-15 gün içinde kontrol edilecek, yararlı böcekler ormanabırakılacak, tuzaklara giren zararlılar tuzak numaralarına göre miktarları kayıt defterinenot alınarak kavanozlara toplanacaktır. Tuzaklara giren ortalama böcek adedi her ayOrman Zararlıları İle Mücadele Şube Müdürlüğüne istatistiki bilgi olarak bildirilecektir.

14

Pissodes notatus

(Çam kültür hortumlu böceği)

Biyolojisi:Uçma zamanı Mayısve Haziran aylarına rastlar. Dişileryumurtalarını yaz aylarında hortumlarıylakabuklarda açtıkları deliklere bırakır.Larvayolları kabuk altındadır.

Yaz sonunda veya gelecek ilkbahardaerginleşirler. Kışı ergin veya larvadöneminde geçirirler.Erginler bir yıl öncekiçam sürgünlerinin kabuklarında küçükdelikler açmak suretiyle zarar yaparlar.

Olgun larvaları diri odunda banyoteknesi şeklinde bir pupa beşiğihazırlayarak üstünü odun talaşlarıylaörttükten sonra pupa olurlar.Ergin böcekkabukta kabukta dairemsi bir uçma deliğiaçarak çıkar.

Erginler uzun ömürlüdür; 2-3 defakışlarlar.Basit bir generasyonu vardır.

Zararları: 3-15 yaşları arasındakiçamları tercihen alt dallarının gövde ilebirleştiği kısımlarda zarar yapar. Larvayolları yukarıdan aşağıya doğru kökboğazına ve köke kadar uzanır. Böceklifidanlar,genç sürgünlerin solmasından,iğneyaprakların renklerinin değişmesinden vepupa beşiği üstündeki kabuklarda dairemsiaçma deliklerinden ayırt edilir.

Mücadele:1.Meşcereleri kurarken ağaç türününyetişme ortamı istekleri göz önündetutmalıdır.2.Sağlık durumları bozulan ağaçlarıbekletmeden ormandan çıkarmalı ve temizbir işletme uygulanmalıdır.3. Böcekli fidanlar sökülerek yakılmalı,büyümüş olan fidanların ise kabuklarıbezler üzerinde soyulup yakılmalıdır.4.Böcek pupa olmuş ise kabuklarısoyulduktan sonra gövdeler tel fırçalarlafırçalanarak pupa yok edilmelidir.P.notatusa her mevsimde, çeşitli hayatdönemlerinde rastlanıldığından tüm birsene boyunca savaşılmalıdır.

Pissodes notatusun pupa beşikleri

Pissodes notatus ergini

Pissodes notatus larvası 15

Cryphonectria (Endotia) parasitica

(Kestane Kanseri)

Biyolojisi: Hastalık etmeninin ağaca girmesinden sonra iklim koşullarına bağlıolarak en erken 28 günlük (26.2 ˚C ) bir kuluçka döneminden sonra semptomlarıgörülmeye başlar. İlk semptomlar genç ve ince dalların kabukları üzerinde sarıkırmızımtrak koyu esmer lekelerin meydana gelmesidir.Bunlar daha sonra miselin kabukaltında gelişmeye davam etmesiyle az çok şişer ya da hafifçe çökerler ve sonra dauzunluğuna yarıklar halinde çatlarlar .daha sonra buralarda kabuk üzerinde hafif kırmızınoktalar halinde piknid oluşumları başlar.Piknidler boşaldıktan sonra genellikle aynıstromanın dibinde peritesium taslakları görülür. Daha yaşlı dal ve gövdelerde hastalanmakendini oldukça geç gösterir. Hastalık tablosu ,ölmüş kabuk kısımlarını ortaya çıkması vebunun altında yelpaze şeklinde genişlemiş, krem renkli bir miselin bulunması ilekarakterize olunur.Daha sonra hastalık bulaşma yerinin üst tarafında kalan dalın, enderolarak tüm ağacın ölmesi ile son bulur.Sonuçta bir çok yıllar sağlıklı kalabilen kuvvetlikütük sürgünleri oluşur. Eğer herhangi bir dal vejetasyon döneminde ölürse, bu durumdatepe içerisinde solgunluk semptomları oluşur ve sararan yapraklar gevşek bir şekildeaşağı sarkarlar. Böyle dallar yazın ağaçlarda hastalığın varlığını gösterirler. Busemptomların, özellikle don zaralrarı ile karıştırılmaması gerekir.

Zararı: Ağaca bulaşma yara yerlerinden olur.Fungus buradan yara dokusuna girerve civarındaki hücreleri salgıladığı toksinler (Skyrin ve Diaporthin ) ile öldürür. Kambiyumhücrelerinin ölümleri esnasında kanseri andırır yara kapatma ve aşırı bir yara odunuoluşumları meydana gelir. Eğer kambiyum ve kabuk çabuk ölürse,kabuk ta üstü düz olançökük kısımlar belirir.Şayet kambiyum süratle ölmezse,hastalıklı kısmın alt tarafından yenikabuk partileri oluşur ve dış kısmı çatlaklı şişkin bir görünüş arz eder.

Belirtileri:Kestane kanseri , genellikle gövdede , dallarda ve kambiyum ile kabuğuöldüren yaralar şeklinde ortaya çıkar.Yapraklar ve sürgünler solar ve lezyonla çevrilen özkısmına su iletimi yapılamadığı zaman canlılıklarını kaybeder.Uzaktan belirtiler,dallarüzerinde solan yapraklardır.En sonunda ise ölü ve yapraksız dallar kalır.Genç ve düzgünkabuklu dallardaki yaralar sarımsı kahverengi veya turuncu kahverengindedir. Yelpazeşeklinde krem rengindeki miselyum , odun ve kabuk arasında görülebilir..İnce dal vesürgünlerde başlayan hastalık daha sonra daha büyük dallara ve gövdeye yayılır.Böylecebir çok yara dalların gövdeye birleştiği yerlerde merkezileşmiş olarak bulunur .Kabuk vekambiyumun hastalık nedeniyle ani ölümü sonucu düzgün yüzeyli bir çöküntüoluşur.Eğer kambiyum ölümü ani olmazsa hastalıklı alanın altında yeni kabuktabakalarının oluşması,şişkinliği ve üst yüzeyde kabuk çatlamalarına sebepolur.Hastalanan ağaçta tipik olarak çok sayıda dip sürgünü görülür.

Savaşı: Bu fungusla bir savaş bilinmemektedir.Yalnız hastalığın tehlikeoluşturduğu ülkelerde, kütük sürgünlerinin çeşitli kimyasal maddeler kullanılarak yokedilmesi, bunların yaşlandıklarında sürekli hastalık kaynağı oluşturmamaları için tavsiyeolunmuştur. Hastalığın önlenmesinde bazı fungusitlerin kullanılması önerilir .Ancak buuygulama zordur ve ekonomik değildir. Ayrıca hastalığa dayanıklı kestane türlerinin ya daAsya türü kestanelerle (Örneğin, Castanea crenata) bunların çaprazlanmasından eldeedilecek melezlerin kullanılması da araştırılmalıdır.

16

Kestane Kanseri Hastalığının Yayılmasını ve Artmasını

Önleyecek Önlemler

1-Hastalık etmeni fungus ,kestane ağacında çeşitli nedenlerle (böcek,kuş zararı, budama,sırıkla meyve toplama ) açılan yaralardan girer ve hastalığı başlatır.Bu nedenle ağaçlardayara açılmamasına mümkün olduğunca dikkat edilmelidir.Meyve toplarken sırıkkullanılmamalıdır.Çünkü sırıkla vurulan dallarda yaralar açılmakta ve fungus için uygun birortam yaratılmaktadır.

2-Hastalığın bulunduğu ülkelerden hastalıklı fidan ve diğer bitki materyalleri getirilmemeli,sağlık sertifikası istenmelidir (Dış karantina ). Yurdumuzda da hastalıkla bulaşık materyalhastalığın görülmediği yerlere götürülmemeli ve kesinlikle önlenmelidir (İç karantina ).

3-Hastalığın yeni başladığı yerlerden kanserli kısımların vakit geçirmeden kesilerekalınması ve oradan uzak bir yerde yakılması gerekir.Böylece yeni kök ve sürgünlerinoluşumu sağlanmalıdır.Ağacın kesilen kısmındaki yara yerlerine aşı macunu sürülerekkapatılmalıdır.

4-Kanserin epidemik olduğu meşcerelerin kesilerek en kısa zamanda temizlenip buhastalığa dayanıklı ağaç türleriyle ağaçlandırılmaları gerekir.

5-Killi ,su geçirmeyen topraklarda kestane bahçesi kurulmamalıdır.

6-Yeni kestane plantasyonları, hastalığın görülmediği yerlerde ve sağlıklı ağaçlardanalınacak üretim materyalleri ile kurulmalıdır.

7-Kestane kanseri dışarıdan yaralanma olmadığı takdirde 10-12 yaşına kadar etkilideğildir.Ormanlarımızdaki kestane ağaçlarının büyük miktarı çok yaşlıdır.Hastalığın 10-12yıl etkili olmaması göz önünde bulundurularak ,kestaneliklerin gençleştirilmesi tavsiyeedilir.

8-Kestane kanserine karşı dayanıklı olduğu bilinen Asya kökenli kestane çeşitlerindenyararlanarak ıslah çalışmaları yapılmalıdır. Bu amaçla Avrupa kestanesi anacındanseleksiyon yoluyla üretilen ve hastalığa dayanıklı batı Asya (Çin kestanesi Castaneamollissima, Japon kestanesi C. crehata ) kestanesi ile çaprazlanmasından dayanıklıkestanelerin yetiştirilmesi çalışmalarına hız verilmelidir. Halen bu konuda diğerülkelerden önemli araştırmalar yapılmaktadır.

9-Doğada patojenin virulent ve hipovirulent ırklarının saptanması,vejetatif uyumlu gruplarınoluşturulması ,izolatlar arasında uyum sağlanıp sağlanmadığının belirlenmesigerekmektedir.Bu amaçla kestane plantasyonlarının sörveyle çok iyitaranması,çevresinde kanserli ağaçlar olduğu halde kanser belirtisi göstermeyen ya dahafif hastalık belirtisi bulunmasına karşın sağlıklı görülen ağaçlar belirlenmelidir.Buağaçlardan bitki doku materyalleri alınarak yeni fidanlar yetiştirmek üzere hastalığahastalığa duyarlılık ve dayanıklılık çalışmalarıyla başarılı hatlar elde edilmeli,dayanıklıhatların seri şekilde üretilmesinde doku kültürü tekniklerinden yararlanılmalıdır.

10-Hastalık ,broşür ve konferans gibi uygulamalarla ilgili kişilere tanıtılmalıdır.

11-Hastalık etmeni fungusun hipuvirulant ırkı (hastalandırma yeteneği olmayan) isebiyolojik mücadelede tedavi edici özellikte rol oynamaktadır.

17

18

19

Gal Sineği Tasallutu ve Sekonder Mantar

Enfeksiyonu

Genç sürgünlerde gal-sineği tasallutu zararları (Resim a-c) ve ikincil (sekonder) mantarhastalığı (Resim b,d)

Hastalık Belirtileri: Contarinia baeri adlı çam gal sineğinin ibreleri bükmesiyle ağacın en uçsürgünlerinde düzensiz ibre dökülmesi görülür: İbre kınında sarı larvalar mevcuttur(Resim b).

Çam ibre kını zararlısı gal sineğinin etkisiyle (Thecodiplosis brachyntera ) ibrelerşişkinleşir, formu bozulur ve renk değişikliğine uğrar (Resim c). Larvaları turuncu–kırmızırenktedir. Uygun zaman ve ortamı bulan Sclerophoma pithyophila mantarı böcekten zarargörmüş ibrelerde sekonder mantar enfeksiyonuna yol açarlar (Resim b). Ölen sürgün veibreler çok kısadır, genç sürgünler siyahlaşır ( Resim d, ok ile işaretli).

Resim-c

Resim-a

20

• Diğer Hastalık Etmenleri ile Benzerlikler: Çam sürgün ölümleri ve tepe

sürgünlerindeki diğer böcek zararları ile benzerlikler gösterir.

• Değerlendirme: Özellikle sıcak ve kurak yaz mevsiminden sonra, normal

olarak üç yaşlı ibrelerin yaşlanmaya bağlı dökülmesi ile ilgili ibrelerde renk

değişikliği görülür.

21

Resim-b

Resim -d

Karaçamlarda Mantar Enfeksiyonuna

( Ascocalyx abietina ) Bağlı Sürgün Ölümleri:

• Hastalık Belirtileri: İlkbaharda ve yaz mevsiminde uçtaki tomurcuk ve

ibrelerin ölümünden dolayı sürgün uçları kahverengine dönüşür (Resim a);

enfeksiyonun ilerlemesi ile sürgünler ve dallar kururlar ve ölürler (Resim b).

Kuruyan tepe tomurcuklarından oluşan tepe sürgünlerinin altındaki yan

tomurcuk sürgün vererek tepe tomurcuklarının yerine geçer (Resim b),

bundan dolayı ağaç çalılaşır; şiddetli epidemilerde başlıca gençlikler olmak

üzere ölümler artar, ölen sürgünler sonbaharda siyahlaşır, mantarlar toplu

iğne başı büyüklüğündedir, özellikle başlangıçta dökülen ibrelerin boyu

kısadır.

• Diğer Hastalık Etmenleri ile Benzerlikler: Akut gaz zararlarında özellikle

sürgün uçlarındaki ibrelerden başlayan ölümler söz konusudur. Ayrıca diğer

mantar hastalıklarında da sürgün ölümleri görülür.

• Değerlendirme: Özellikle sık gençliklerde nemli ve serin hava koşullarında

bu mantar hastalığı görülür. Söz konusu enfeksiyon nadiren diğer çamlarda,

dağ çamlarında ya da Ladinlerde de görülebilir.

22

Resim-a Resim-b

Mantar Enfeksiyonundan

(Cenangium ferruginosum)

Kaynaklanan Sürgün Ölümleri

(Sürgün Seyrekleşmesi Hastalığı):

• Hastalık Belirtileri: Sürgünler soluk kahverengidir ve ibresizdir (Resim).

Ölmüş kabuklar üzerindeki 1–2 mm büyüklüğündeki mantarlar kuraklık etkisi

ile kapanmışlardır, nemliliğin artması ile çanak şeklinde açılırlar (Resim b).

• Diğer Hastalık Etmenleri ile Benzerlikler: Sürgün ölümleri ve böcek

tasallutu.

• Değerlendirme: Fidanları zayıf düşürür, en çok da sık dikilmiş gençliklerde

etkili olur.

• Mantar enfeksiyonlarını önlemek için orman ve ağaçlandırma

sahalarında temiz bir işletmecilik uygulanmalıdır.

23

Resim-aResim-b