LSE RENCLERNDE BOYUN EC DAVRANILAR, OTOMATK DNCELER, UMUTSUZLUK
VE YAAM DOYUMUNUN NCELENMES
LSE RENCLERNDE BOYUN EC DAVRANILAR, OTOMATK DNCELER, UMUTSUZLUK
VE YAAM DOYUMUNUN NCELENMES Bu aratrma 19. Ulusal Eitim Bilimleri
Kurultaynda szl bildiri olarak sunulmutur (16-18 Eyll, 2010),
Lefkoa, KKTC. Do. Dr. Songl TMKAYADr. Metehan ELKDr. Birsel AYBEK
.. Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm. Sosyal Bilimler Ens.
Dergisi, Cilt 20, Say 2, 2011, Sayfa 77-94ALIMANIN AMACIBu
aratrmada lise rencilerinde boyun eici davranlar, otomatik dnceler,
umutsuzluk ve yaam doyumu incelenmektedir. Bu genel ama
dorultusunda u alt amalara cevap aranmtr:1- Lise rencilerinde boyun
eici davranlar, otomatik dnceler, umutsuzluk ve yaam doyumlar
arasnda anlaml bir iliki var mdr? 2- Lise rencilerinin boyun eici
davranlar; cinsiyet, snf, anne-baba tutumu ve gelir dzeyine gre
anlaml bir ekilde farkllamakta mdr? 3- Lise rencilerinin otomatik
dnceleri; cinsiyet, snf, anne-baba tutumu ve gelir dzeyine gre
anlaml bir ekilde farkllamakta mdr? 4- Lise rencilerinin
umutsuzluklar; cinsiyet, snf, anne-baba tutumu ve gelir dzeyine gre
anlaml bir ekilde farkllamakta mdr?5- Lise rencilerinin yaam
doyumlar; cinsiyet, snf, anne-baba tutumu ve gelir dzeyine gre
anlaml bir ekilde farkllamakta mdr? EVREN VE RNEKLEMalmann
rneklemini, 2009-2010 retim ylnda Adana ili merkez ilelerindeki
farkl tr liselere devam eden 153 kz, 121i erkek olmak zere toplam
274 gnll ergen oluturmutur. Ergenlerin ya ortalamas 16.44 yl
eklindedir (Ss= .68). VER TOPLAMA ARALARIAratrmada veri toplamak
iin Kiisel Bilgi Formu, Boyun Eici Davranlar lei, Otomatik Dnceler
lei, Beck Umutsuzluk lei ve Yaam Doyumu lei kullanlmtr. Kiisel
Bilgi Formu: Aratrmaclar tarafndan hazrlanan bu form ya, cinsiyet,
snf dzeyi, gelir dzeyi, anne-baba tutumuna ynelik sorulardan
oluturulmutur. Boyun Eici Davranlar lei : Depresyonla ilgili boyun
eici sosyal davranlar deerlendiren, 16 maddeden oluan tek faktrl
bir lektir. Trke uyarlamas ahin ve ahin (1992) tarafndan yaplmtr.
lein Beck Depresyon Envanteri ile korelasyonu .32, Sosyopati lei
ile .36 olarak bulunmutur. tutarllk .89, test-tekrar test gvenirlii
.84 olarak saptanmtr. Hem ergen, hem de yetikinlere uygulanabilir.
Her maddede sz edilen davranlarn kiiyi ne kadar iyi tanmlad
sorulmaktadr. Maddeler 1-5 arasnda, 5li Likert tipi puanlama esasna
gre deerlendirilir. lekten en dk 11, en yksek 80 puan alnabilir.
Yksek puanlar daha fazla boyun eici davrana iaret eder (Savar ve
ahin, 1997).
BEDAada insanlarn sosyal ortamlardayken yaptklar baz davranlar
ve yaadklar baz duygular verilmitir. Her cmleyi dikkatle okuyun ve
byle bir davrann sizin iin ne kadar geerli olduunu, sizi ne kadar
tanmladn aadaki lei dikkate alarak, o cmlenin yanndaki blmede
iaretleyin1. Hi tanmlamyor.2. Biraz tanmlyor.3. Olduka iyi
tanmlyor.4. yi tanmlyor.5. ok iyi tanmlyor.
Belirli bir konuda benim hatam olmasa da, hatal olduum
syleniyorsa tatszlk kmasn diye sesimi karmam.Kendim yapmaktan
holanmasam da dier insanlar yapyor diye, baz davranlar
yaparm.Paramn st eksik verilmi olsa da, sesimi karmadan, oradan
uzaklarm.Bakalarnn beni eletirmesine ve aalamasna izin verir,
kendimi savunmam.Sevdiim kii benden yaknlk istediinde, o anda
iimden gelmese de yaknlk gstermeye alrm.Konumaya alrken birisi laf
azmdan alp konumay srdrrse, ben susarm.Kk hatalarm yznden srekli zr
dilerim.Annem/babam benim hakkmda ho olmayan eyler sylerken, ben
sessizce dinlerim.Arkadalarma kzdm zaman, bu kzgnlm onlara
sylemem.Arkada toplantlarnda konumalar ynlendirmeyi bakalarna
brakrm.nsanlarn, benimle konuurken gzlerimin iine bakmalarndan
holanrm.Herhangi biri benim iin kk bir iyilikte bile bulunsa,
itenlikle ve tekrar tekrar teekkr ederim.nsanlarla gz gze gelmekten
kanrm.Arkada toplantlarnda, konuyu aan kii hibir zaman ben
olmam.nsanlar srarla bana baktklarnda yzm kzarr. Birinin davetini
geri evirirken mutlaka hastalk gibi nemli bir bahane bulmaya
alrm.
Otomatik Dnceler lei: Hollon ve Kendalln (1980) gelitirdii
Otomatik Dnceler lei kiinin kendine ynelik olumsuz
deerlendirmelerin skln lmeyi amalamaktadr. 1-5 arasnda puanlanan ve
30 maddeden oluan likert tipi bir lektir. lein puan ranj 30-150
arasndadr. lekten alnan toplam puanlarn ykseklii, bireyin otomatik
olumsuz dncelerinin sklkla ortaya ktn gsterir (Savar ve ahin,
1997). lein yurtdnda yaplan geerlik-gvenirlik almalarndaki
gvenirlik katsays .47 ve .97 arasnda deimitir. Geerlik katsaylar
ise .45 ve .79 arasnda bulunmutur (Hollan ve Kendall, 1980; Harrel
ve Ryon, 1983; Dobson ve Breiter, 1983). lkemizdeki gvenirlik
almalarnda Cronbach Alfa i tutarllk katsays ahin ve ahin (1992)
.93, Aydn ve Aydnda ise (1990) .95 olarak bulunmutur. lein her bir
maddesinden alnan puanlar ile tm lekten alnan puanlar arasndaki
madde toplam korelasyonlar ahin ve ahin (1992) .30 ile .69; Aydn ve
Aydn (1990) .37 ile .85 arasnda bulunmutur. ahin ve ahin (1992) ise
bu yntemle elde ettikleri gvenirlik katsaysn .91 olarak
belirtmilerdir. OTOMATK DNCELER LEAada kiilerin zaman zaman aklna
gelen baz dnceler sralanmtr. Ltfen her birini okuyarak, bu dncenin
SON BR HAFTA iinde aklnzdan ne kadar sklkla getiini iaretleyiniz.
Ltfen her bir maddeyi dikkatle okuyunuz ve maddelerin yanndaki
uygun sayy aadaki klar dikkate alarak iaretleyiniz.1. Hi aklmdan
gemedi2. Ender olarak aklmdan geti3. Arada srada aklmdan geti4. Sk
sk aklmdan geti5. Hep aklmdan geti
Tm dnya bana karym gibi geliyor.Hibir ie yaramyorum.Neden hi
baarl olamyorum.Beni hi kimse anlamyor.Bakalarn d krklna urattm
oldu.Devam edebileceimi sanmyorum.Keke daha iyi bir insan
olsaydmyle gszm kiHayatm istediim gibi gitmiyor.Kendimi d krklna
urattm.Artk hibir eyin tad kalmad.Artk dayanamayacam.Bir trl
harekete geemiyorum.Neyim var benim?Keke baka bir yerde
olsaydm.Hibir eyin iki ucunu bira araya getiremiyorum.Kendimden
nefret ediyorum.Deersiz bir insanm.Keke birden yok olabilseydim.Ne
zorum var benim?Hayatta hep kaybetmeye mahkumum.Hayatm
karmakark.Baarszm.Hibir zaman baaramayacam.Kendimi ok aresiz
hissediyorum.Bir eylerin deimesi gerek.Bende mutlaka bir bozukluk
olmal.Geleceim kasvetli.Hibir eyi bitiremiyorum.Hibir ey iin
uramaya demez.
Beck Umutsuzluk lei: Ergen ve yetikinlere uygulanabilen, Beck,
Lester ve Trexler (1974) tarafndan gelitirilen lekte, bireyin
gelecee ynelik karamsarlk derecesini belirlemek amalanmaktadr.
Sorulara evet-hayr eklinde cevap verilmekte ve negatif beklentileri
yanstmaktadr. Alnan puanlar yksek olduunda bireydeki umutsuzluun
yksek olduu varsaylr (Akt., Savar ve ahin, 1997). Geerlik ve
gvenirlik almas Seber (1991) ve Durak (1994) tarafndan
gerekletirilmitir. Durak (1994) i tutarll .85 madde-toplam
korelasyonlar .31 ile .67 arasnda, yarya blme gvenirliliini ise .85
olarak bulmutur. BECK UMUTSUZLUK LE (BU) Aada gelecee ait dnceleri
ifade eden baz cmleler verilmitir. Ltfen herbir ifadeyi okuyarak,
bunlarn size ne kadar uygun olduuna karar veriniz. Size uygun
olanlar iin "Evet", uygun olmayanlar iin ise "Hayr" cevabn
iaretleyiniz.
Gelecee umut ve coku ile bakyorumKendim ile ilgili eyleri
dzeltemediime gre abalamay braksam iyi olur.ler ktye giderken bile
her eyin hep byle kalmayacan bilmek beni rahatlatyorGelecek on yl
iinde hayatmn nasl olacan hayal bile edemiyorumYapmay en ok
istediim eyleri gerekletirmek iin yeterli zamanm var..Benim iin ok
nemli konularda ileride baarl olacam umuyorumGeleceimi karanlk
gryorumDnya nimetlerinden sradan bir insandan daha ok yararlanacam
umuyorum yi frsatlar yakalayamyorum. Gelecekte yakalayacama inanmam
iin de hibir neden yokGemi deneyimlerim beni gelecee iyi
hazrladGelecek, benim iin ho eylerden ok tatszlklarla dolu
grnyorGerekten zlediim eylere kavuabileceimi ummuyorumGelecee
baktmda imdikine oranla daha mutlu olacam umuyorum. ler bir trl
benim istediim gibi gitmiyorGelecee byk inancm var.Arzu ettiim
eyleri elde edemediime gre bir eyler istemek aptallk olur.Gelecekte
gerek doyuma ulamam olanaksz gibiGelecek bana bulank ve belirsiz
grnyor.Kt gnlerden ok, iyi gnler bekliyorum.stediim her eyi elde
etmek iin aba gstermenin gerekten yarar yok, nasl olsa onu elde
edemeyeceim
Yaam Doyumu lei: Diener, Emmons, Larsen ve Griffin (1985)
tarafndan gelitirilmi, yedi dereceli Likert tarz bir lektir. lek 5
maddeden oluan ve bireyin znel iyilik durumunu len bir lme aracdr.
lein i tutarlk katsays .80 ile .89 arasnda deimektedir lek Trkeye
Kker (1991) tarafndan uyarlanmtr. lein gvenirlik almalar sonucunda
test-tekrar test gvenirlii .85, madde test korelasyonlar .71 ile
.80 arasnda bulunmutur. lein Aysan (2001) tarafndan yaplan
gvenirlik almasnda ise, i tutarlk katsays .85 olarak tespit
edilmitir (Akt., Aysan ve Harmanl, 2003). Verilerin
AnaliziVerilerin analizinde bamsz gruplar t testi, tek ynl varyans
analizi (ANOVA) ve Pearson momentler arpm korelasyonundan
yararlanlmtr. Farklarn anlaml kt analizlerde farkn hangi gruplardan
kaynaklandn belirlemek iin LSD testi kullanlmtr. statistiksel
ilemler SPSS 11.5 paket program araclyla yaplmtr. Tm analizlerde
anlamllk dzeyi .05 olarak alnmtr. Veri Analiz YntemleriLise
rencilerinde boyun eici davranlar, otomatik dnceler, umutsuzluk ve
yaam doyumlar arasnda anlaml bir iliki olup olmadna Pearson
momentler arpm korelasyonu teknii ile baklm ve sonular aada Tablo
1de gsterilmitir. Tablo 1. Boyun Eici Davranlar, Otomatik Dnceler,
Umutsuzluk ve Yaam Doyumu Arasndaki likiye Ynelik
SonularBOYEGIOTMDSC UMTSUZ YASAMD BOYEGI -.21** .17** -.04 OTMDSC -
.64** -.48** UMTSUZ- -.43** YASAMD -Lise rencilerinin cinsiyet,
anne-baba tutumu, snf ve gelir dzeylerine gre boyun eici davranlar
leinden aldklar puanlarn aritmetik ortalama, standart sapma ve t ve
F deerleri Tablo 2de verilmitir. Tablo 2. Lise rencilerinin Boyun
Eici Davran Puanlarnn Cinsiyet, Anne-Baba Tutumu, Snf ve Gelir
Dzeyine Gre t-Testi Sonular ve F Deerleri DeikenlerKategoriNXSSt/F
deeriSdpLSDCinsiyetKz15338.999.45-.976272.330Erkek12140.037.78Anne-
Baba
TutumuOtoriter-Koruyucu18241.078.704.465*272.000Demokratik9236.237.98SnfDzeyi1.Snf6937.316.923.028*.0304>12.
Snf7139.268.163. Snf6839.528.324. snf6641.8010.87Gelir Dzeyi500 ve
alt3343.488.952.65*.0231>31>41>52>56>5501-7505239.909.04751-10004438.908.001001-12506638.698.461251-15003536.178.631501
ve st3640.228.93Lise rencilerinin cinsiyet, anne-baba tutumu, snf
ve gelir dzeylerine gre otomatik dnce leinden aldklar puanlarn
aritmetik ortalama, standart sapma ve t ve F deerleri Tablo 3de
verilmitir. Tablo 3. Lise rencilerinin Otomatik Dnce Puanlarnn
Cinsiyet, Anne-Baba Tutumu, Snf ve Gelir Dzeyine Gre t-Testi
Sonular ve F DeerleriDeikenlerKategoriNXSSt/F
deeriSdpLSDCinsiyetKz15376.0534.40.693272.489Erkek12173.3728.30Anne-
Baba
TutumuOtoriter-Koruyucu18279.1231.303.159*272.002Demokratik9266.4631.34SnfDzeyi1.Snf6980.9134.312.795*.0411>24>22.
Snf7166.2829.213. Snf6874.8531.694. snf6677.8130.64Gelir Dzeyi500
ve
alt3370.8426.561.501.190501-7505271.9833.43751-10004484.7230.991001-12506675.8033.071251-15003567.8529.581501
ve st3678.6933.05Lise rencilerinin cinsiyet, anne-baba tutumu, snf
ve gelir dzeylerine gre umutsuzluk leinden aldklar puanlarn
aritmetik ortalama, standart sapma ve t ve F deerleri Tablo 4de
verilmitir. Tablo 4. Lise rencilerinin Umutsuzluk Puanlarnn
Cinsiyet, Anne-Baba Tutumu, Snf ve Gelir Dzeyine Gre t-Testi
Sonular ve F DeerleriDeikenlerKategoriNXSSt/F deeriSdp
CinsiyetKz1535.154.83-1.748272.082Erkek1216.184.80Anne- Baba
TutumuOtoriter-Koruyucu1825.934.611.56272.118Demokratik924.965.21SnfDzeyi1.Snf696.725.191.953.1242.
Snf714.834.123. Snf685.324.924. snf665.574.97Gelir Dzeyi500 ve
alt334.302.451.272.276501-750525.014.09751-1000446.505.541001-1250666.165.531251-1500355.115.221501
ve st366.194.97Lise rencilerinin cinsiyet, anne-baba tutumu, snf ve
gelir dzeylerine gre yaam doyumu leinden aldklar puanlarn aritmetik
ortalama, standart sapma ve t ve F deerleri Tablo 5te
verilmitir.Tablo 5. Lise rencilerinin Yaam Doyumu Puanlarnn
Cinsiyet, Anne-Baba Tutumu, Snf ve Gelir Dzeyine Gre t-Testi
Sonular ve F Deerleri DeikenlerKategoriNXSSt/F
deeriSdpLSDCinsiyetKz15323.336.931.512272.132Erkek12122.086.62Anne-
Baba
TutumuOtoriter-Koruyucu18222.007.19-2.679*272.008Demokratik9224.315.72SnfDzeyi1.Snf6921.477.201.443.2312.
Snf7122.696.243. Snf6823.807.184. snf6623.186.51Gelir Dzeyi500 ve
alt3323.157.043.186*.008501-7505221.367.38751-10004420.437.461001-12506625.015.671251-15003523.625.581501
ve st3622.836.73Ulalan Bulgular Aratrma bulgular, boyun eici
davranlar, otomatik dnceler ve umutsuzluk arasnda bir iliki olduunu
ortaya koymaktadr. Lise rencilerinin cinsiyete gre boyun eici
davranlarnda anlaml bir farkllk gzlenmemitir. Anne-baba tutumuna
gre boyun eici davranlarda anlaml bir fark olduu anlalmtr. Snf
dzeyine gre, boyun eici davranlarda drdnc snf, lehine anlaml bir
farkllk olduu grlmtr. Gelir dzeyine gre boyun eici davranlarda
anlaml bir farkllk olduu gzlenmitir.Lise rencilerinin cinsiyete gre
otomatik dnce puanlarnda anlaml bir farkllk gzlenmemitir. Anne-baba
tutumuna gre otomatik dnce puanlarna anlaml bir fark olduu grlmtr.
Snf dzeyine gre, otomatik dnce puanlarnda birinci ve drdnc snf,
lehine anlaml bir farkllk olduu anlalmtr. Gelir dzeyine gre
otomatik dnce puanlarnda anlaml bir farkllk saptanmamtr. Lise
rencilerinin cinsiyete, anne-baba tutumlarna, snf ve gelir
seviyesine gre, umutsuzluk dzeylerinin farkllamad gzlenmitir.Lise
rencilerinin cinsiyete gre, yaam doyumlarnn farkllamad grlrken,
anne-baba tutumuna gre yaam doyumlarnda demokratik anne-baba-tutumu
lehine bir farkllk olduu belirlenmitir. Ayrca rencilerin snf
dzeyine gre, yaam doyumlarnda anlaml bir farkllk grlmezken, gelir
dzeyine gre ise yaam doyumunda ise geliri 1001 TL ile 1250 TL
arasnda olan renciler lehine anlaml farkllk olduu
gzlenmitir.TEEKKRLER
Hazrlayan: erife KALKAN DBUDAKPDR Yksek Lisans rencisi