Caitheamh Aimsire Foraoise in Éirinn Treoir do Úinéirí ......caitheamh aimsire tuaithe a chur chun cinn in Éirinn. Tá feirmeoirí, úsáideoirí caithimh aimsire agus na comhlachtaí

Caitheamh Aimsire Foraoise in ÉirinnTreoir do Úinéirí agus Bhainisteoirí Foraoise

AN ROINN

TALMHAÍOCHTA AGUS BIA THE DEPARTMENT OF AGRICULTURE & FOOD

An tSeirbhís Foraoise

Caitheamh Aimsire Foraoise in Éirinn – Treoir do Úinéirí agus Bhainisteoirí Foraoise

Arna fhoilsiú agAn tSeirbhís Foraoise An Roinn Talmhaíochta agus BiaEastát Chaisleán Bhaile Sheonach Co. Loch GarmanÉire

Is leis an tSeirbhís Foraoise gach grianghraf, mura léirítear a mhalairt.

Gach ceart ar cosaint. Níl cead aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh nó a stóráil i gcóras athfhála nó a tharchur i bhfoirm nó ar mhodh ar bith, leictreonach, leictreastatach, meicniúil, fótachóipeála nó eile, gan chead roimh ré ó na foilsitheoirí.

Cóipcheart © An tSeirbhís Foraoise, 2006

Tá an tSeirbhís Foraoise sa Roinn Talmhaíochta agus Bia mar údarás náisiúnta foraoise na hÉireann. Tá sé freagrach as polasaí foraoise agus as an earnáil fhoraoise a chur chun cinn, scéimeanna deontais fhoraoise a reáchtáil, foraoisí a chosaint, leagadh crann a stiúradh agus taighde foraoise a chothú agus a tacú. Cothaíonn an tSeirbhís Foraoise Bainistiú Inmharthana Foraoise mar phrionsabal lárnach de pholasaí foraoise na hÉireann, faoina ndéantar bainistiú ar fhoraoisí ar mhaithe le leasa eacnamaíocha, sóisialta agus comhshaoil a sholáthar ar bhonn inmharthana don phobal faoi láthair agus do na glúine amach romhainn.

CLÁR ÁBHAIR

Brollach 2

Réamhrá 3

ROINN 1: PLEANÁIL AGUS BAINISTIÚ AR SON CAITHEAMH AIMSIRE FORAOISE

1.1 Foráiladhéanamhdochaitheamhaimsireforaoise 7

1.2 Cumascaithimhaimsirenaforaoiseamheas 7

1.3 Curchuigecomhairleach 11

1.4 Rochtaindochách 12

1.5 Pleanáildochaitheamhaimsire 14

ROINN 2: ÁISEANNA CAITHIMH AIMSIRE

2.1 Cúramaíginearálta 17

2.2 Bealaísiúil 19

2.3 Comharthaíocht 23

2.4 Picnicí 25

2.5 Páirceáil 26

2.6 Súgradhleanaí 27

2.7 Éagsúlachtchoillearnach 29

2.8 Spásannaoscailte 30

ROINN 3: SAINCHEISTEANNA CAITHIMH AIMSIRE

3.1 Eolasafháilaranbhforaois 31

3.2 Códforaoiseachurchuncinn 33

3.3 Coinbhleachtasheachaint 33

3.4 Sábháilteachtachurchuncinn 35

3.5 AntAchtumDhliteanasÁititheoiríagussaincheisteannaárachais 37

3.6 Gníomhaíochtaíneamhinmhianaithe 39

3.7 Tine 41

3.8 Bruscar 42

3.9 Madraíagusanfhoraois 43

3.10 Anfhoraoisachurchuncinn 44

AguisínA Tuilleadhléitheoireachta 45

AguisínB Teagmhálachaúsáideacha 46

1

ForestRecreationinIreland

2

BROLLACH

MarcheanndemochéadgníomhaíochtaíóghlacméfreagrachtascúramaíforaoisesaRoinnTalmhaíochtaagusBia,iscúisáthaisdomfoilsiúCaitheamh Aimsire Foraoise in Éirinn – Treoir do Úinéirí agus Bhainisteoirí Foraoiseafhógairt.

Faoibhainistiúinmharthanaforaoise,isacmhainnilghnéitheachiadforaoisínahÉireannachuireannadhmadagusfostaíochtarfáil,afheabhsaíonnantírdhreachagusancomhshaol,achothaíonnanilghnéitheachtbhitheolaíoch,agusaleithlisíonncarbónatmaisféarach.IsbuntáistepoiblíeilefósdechuidchlárforaoisenahÉireannégurféidirnaforaoisíaúsáidlehaghaidhcaithimhaimsire.

Im’thuairimisbuntáistefíorthábhachtachéancaitheamhaimsiredebhreisaransaothrúadhmaid.Cruthaíonnforbairt

naforaoisemaráisacmhainndonphobaláitiúilagusdochuairteoiríónáiteannaeile.Cothaítearsláinteagusfolláinetrídanbhforaoisaúsáidlehaghaidhtaitneamhachtshuaimhneachnóarsonspóirtnóeachtraíochta.Cruthaíonncaitheamhaimsireforaoiseanbonndoréimseleathand’fhiontairagusdedheiseannacoibhneasachaaghineannioncam.

CothaíonnmoRoinncaitheamhaimsireforaoisetríthacúleheagraíochtaíagusletionscnaimhábhartha,agustrímhaoiniúachurarfáiltríScéimFairenaForaoise.Táanscéimseodírithearfhorbairtnan-áiseannacoillearnaíáitiúlaaspreagadhtríchurchuigecomhpháirtíochtalepobailáitiúlaaguslehúinéirítalún.

Cuireann Caitheamh Aimsire Foraoise in Éirinn – Treoir do Úinéirí agus Bhainisteoirí ForaoisebéimarthiomantasmoRoinnechunanghnéseodechlárforaoiseachtanahÉireannachothú.Tásédírithearúinéiríagusarbhainisteoiríforaoiseaspreagadhchunsmaoineamharfhoráiladhéanamhdonchaitheamhaimsireigcomhairlelehúsáideoirí,agustugannsécomhairleagusfaisnéisphraiticiúilfaoingcleachtasisfearrigcomhthéacsforaoiseachtanahÉireann.

CuireannancothúdochaitheamhaimsireforaoiseaganRoinnseogomórlehobairChomhairlenaTuaithe,acuireadharbunfaoichoimircenaRoinneGnóthaíPobail,TuaitheagusGaeltachtachunancaitheamhaimsiretuaitheachurchuncinninÉirinn.Táfeirmeoirí,úsáideoirícaithimhaimsireagusnacomhlachtaíábharthastáitáthabhairtlechéileagComhairlenaTuaithechunobairigcomharlenachéilechunancionad’fhéadfadhanearnáilseoadhéanamharsonfhorbairtnatuaitheinÉirinnabhaintamach.

Rinneréimseleathandaoineaguseagraíochtaíatápáirteachgcaitheamhaimsireforaoiseagusallamuighan-chuidchunanfoilseachánseoafhorbairt,agusismianlioman-inchurtábhachtachaaithint.TátharagsúilgogcabhróidhCaitheamh Aimsire Foraoise in Éirinn – Treoir do Úinéirí agus Bhainisteoirí Foraoisechunanghnéseod’fhoraoiseachtnahÉireannachothú,agusgospreagfaidhsécruthúdeiseannanuadodhaoinechuntaithíagustaitneamhafháilinárgcoillearnachaagusinárbhforaoisí.

Máire De Bhailís, TDAireStáit

FORAOISÍ NA HÉIREANN – ÁIS UATHÚIL

Táforaoisí–óchoillearnachabeagasnabailteagussnacathrachagoforaoisímórafaointuath–imeascnan-áiseannaismeallacaíagusismóúsáideinÉirinn.Cuireannsiadsuímhdenscotharfáilchunéalúóchruatanantsaoillaethúil,taithíafháilarandúlra,agusamachaitheamhleteaghlaighaguslecairde.Isáiteannailchumasachaiadchomhmaith,margobhfuilsiadoiriúnachdoréimseollmhórleathangníomhaíochtadodhaoinedegachaoisaguscumas,óshiúlóidítráthnónagopicnicíteaghlaighgotreodóireachtaguscogaíochtleliathróidípéinte.Níhaoniontaségobhfuilanoireadsintóirarnaforaoisí.Godeimhin,meastarderéirsuirbhé1arinneadhledéanaígurthugníosmóná11milliúncuairtarárgcuidforaoisíi2004.

Táníosmóairdeáthabhairtarchaitheamhaimsireforaoise,chomhmaithlesiamsaíochttuaithegoginearálta,inÉirinnderéirmarathuigimidnabuntáistímóraatálefáilas.

Isféidirlecaitheamhaimsireforaoisecurgomórlehioncamtuaithe,leforbairtaguslefostaíocht.Isiomaídeisathugannsédonúinéirchunioncamaghiniúint,godíreachastáillípáirceála,ceadúnaisadhíolsrl,agusgohindíreachnuairiscuiddeghnóíanfhoraoisatábunaithearthithesaoire,fheirmoscailte,ionadmarcaíochta,pháirccharbháinnóchampála,ionadeachtraíochtalasmuigh,ionadcuairteora,siopaceardaíochtatuaithesrl.Faigheannanpobalmáguairdbuntáistíaschomhmaith,margodtaganncuairteoiríóÉirinnagusóthíorthaeileisteachsacheantarchunáiseannaeile,arnósleabaagusbricfeasta,siopaí,tábhairní,agusbialannaaúsáid.

Táanghnéfhorbarthatuaithedenchaitheamhaimsireforaoiseábharthaachgoháirithe,lenádúrathraitheachnatalmhaíochtainÉirinn.Deréirstaidéir2arinneadhledéanaímeastarluachde€38milliúninaghaidhnablianaabheithagcaitheamhaimsireagussiamsaíochtibhforaoisínahÉireann,agusd’fhéadfaíanfigiúrsinadhúbailt,achforaoisílespeicismheascthaagusáiseannadóthanachaachurarfáil.

Tátábhachtrólanchaithimhaimsireforaoiseisláintedaoineachothúagfáschomhmaith.Spreagtardaoinechunaclaíochtafaoinaerigcoillearnachatarraingteachainrochtana,agusisgnéríthábhachtachésindenastraitéisíchungalarcroíagusraimhreachosc.Suaimhníonnradhaircagusfuaimeanna

Caitheamh aimsire foraoise – gach rud ó shiúlóidí clainne…

Meallacacht na gcoillearnach agus na bhforaoisí

Caitheamh aimsire foraoise, ioncam tuaithe, forbairt agus fostaíocht

Sláinte agus folláine

3

1,2Bacon,P.2004.A Review and Appraisal of Ireland’s Forestry Development Strategy.

RÉAMHRÁ

nádúrthanacoillearnaíaguscothaíonnsiadmothúfolláin.Isfadaannascseoidircrainn,foraoisíagussláinteareolasagainn,agusd’fhéadfadhségombeidhdochtúiríagtabhairtoideasdodhaoinesnabliantaatáleteachtchundulagsiúlsachoillmarbhealachchuntinniséagsúlaachosc!

TábailteaguscathrachanahÉireannagleathnúamachgomearigcónaí,agusmeastargobhfuiloscionn70%dedhaonranahÉireanninagcónaíigceantairuirbeachaanois.Cuireannanghnéseod’Éirinnsanua-aoisbéimaranngéargháatáleháiseannatarraingteachacoillearnaíabheithinaicelenárbpobailuirbeacha.

Agleibhéalníosginearálta,méadaíonncaitheamhaimsireforaoisetuiscintagusmeasnandaoinearanbhforaois,arantuathagusaroidhreachtnádúrthanahÉireann.Cothaíonnséseocultúrcoillearnaíaguscuidíonnsélehiarrachtaíchunantuathachosaintagustacúleheacnamaíochtnatuaithe.

DarleisantSeirbhísForaoise,ant-údarásnáisiúntaforaoise,gurchuidfhíorthábhachtachdebhainistiúinmharthanaforaoiseéancaitheamhaimsire,agustáleasmórneamhadhmaidlebaintasforaoisínahÉireann.Maidir leis seo, spreagann an tSeirbhís Foraoise úinéirí agus bainisteoirí foraoise chun smaoineamh ar chaitheamh aimsire a chur ar fáil ina bhforaois, más féidir, i gcomhairle leis an bpobal áitiúil agus le húsáideoirí eile.

Braitheannancinneadhseogohiomlánaranúinéirféin,agusnímórairdathabhairtarnadeacrachtaíabhaineannlerochtainphoiblímáguairdagusarchostas.Marsinféin,táréimseleathandeiseannaann,óshiúlóidísimplíchunfreastalarmhuintirnaháite,nófiontairghaolmharaatádírithearioncamaghiniúint.

GNÍOMHAÍOCHTAÍ FORAOISE

Bíonnan-chuidtréitheagforaoisíagusagcoillearnacha,rudadhéanannionaddenscothastudoghníomhaíochtaídifriúladodhaoinedegachaoisagusgachcumas.Gníomhaíochtaneamhfhoirmiúlaiseaalándíobhseo,maragcineanndaoineaonair,teaghlaighaguscairdearamachaitheamhamuighfaoinaer,m.sh.siúlóidítráthnóna,siúlóidílemadraí,aeraíochtaguspicnicíteaghlaigh,súgradhleanaí,bogshodar,srl.

Coillearnacha do bhailte agus shráidbhailte

Cultúr coillearnaí a fhorbairt

Caitheamh aimsire foraoise – cinneadh do úinéirí

Gníomhaíochtaí neamhfhoirmiúla

…go fairtheoireacht éan (Grianghraf S. Bosbeer)…

CaitheamhAimsireForaoiseinÉirinn

4

Bíonndíograiseoirínógrúpaísainspéise,nóclubannaaguseagraíochtaíspóirt,páirteachinimeachtaíeile,agusigcásannaáirithebíonngáleceadannanóceadúnais.Tásiúlsléibhe,treodóireacht,fairefiadhúlra,rothaíochtsléibhe,dreapadóireachtcharraige,imeachtaíealaínearnóspéintéireachtagusgrianghrafadóireacht,seilgsiamsaíochtaagusslatiascaireacht,campáilagusliathróidípéinte,agusgníomhaíochtaíardtionchairarnósgluaisrothaíocht,cuadmharcaíochtagustiomáint4x4abhfuilgálesriantaarleithorthu.Tarlaíonncuiddenagníomhaíochtaíseolaistighdenfhoraoisféin,agusbaineanncuideiledíobhúsáidasanbhforaoismarchuidderiannódechuairtidtírdhreachníosleithne.

CINEÁLACHA FORAOISE

Óthaobhchaithimhaimsirede,isféidirforaoisíaroinntgogarbhidhároinn.

Sachéadchatagóirtáforaoisíadhéantarabhainistiúgopríomhaarsonadhmaid,iréimseófhoraoisíarfheirmeachaísealchríochaarmhionscála,goréimsímóraforaoisearthailtearda.Ismóranscóipfhorbarthadochaitheamhaimsireatásnaforaoisíseo,bunaithearghnéithearnósbóithreforaoiseaguslíntemarcaíochta.Isféidirleháiseannaarmhionscálachunfreastalarúsáidáitiúil,nóforbairtíarmhórscálainambeadhpáirceáil,ceantairphicnicagusnaiscgogréasáinníosleithnesacheantartuaithemáguaird,arnósbealaífadalecomharthaíocht,abheithiraonnaforbartha.Tigleforaoisíníosmófreastalarghníomhaíochtaambíonnníosmóspáisagteastáiluathu,arnóstreodóireacht,seilgshiamsaíochtaagusrothaíochtsléibhe.

Sadarachatagóirtácoillearnachaagusforaoisíandéantarbainistíochtorthuarsoncaitheamhaimsiregopríomha,leháiseannafairsingegominic,arnósionaidspraoi,ionaidchuairteoiríagusleithris.Bíonncoillteigcomharsanachtbhailteaguschathracha,páirceannaforaoise,agusceantairchoillearnaíatánascthaleháiseannaaguslefiontaireile,arnóspáirceannapoiblí,ionaideachtraíochtaallamuigh,bailtesaoire,páirceannacarbháinagusionaidchampálasanáireamhsachatagóirseo.D’fhéadfadhPáirceannaNáisiúntaabheithsachatagóirseofreisin,marambíonnbainistíochtarsonan

Gníomhaíochtaí foirmiúla

Foraoisí a dhéantar a bhainistiú ar son adhmaid go príomha

Foraoisí a dhéantar a bhainistiú ar son caitheamh aimsire go príomha

Réamhrá

5

…go rothaíocht sléibhe (Grianghraf Outsider Magazine)…

chaomhnaitheádéanamharchoillearnacha,acharsonrochtainléirmhíniúagustaitneamhachtanphobailchomhmaith.

MAIDIR LEIS AN TREOIR SEO

CuireannCaitheamh Aimsire Foraoise in Éirinn – Treoir do Úinéirí agus Bhainisteoirí Foraoise comhairlephraiticiúilarfáilmaidirlecoillearnachaagusforaoisíafhorbairtdonchaitheamhaimsire.Déanannsénapríomhcheisteannaaphléad’fhéadfadhéiríigcomhthéacsnahÉireann,agusdíríonnséarfhoinsíeolaiseile.Tásédírithearúinéiríagusbhainisteoiríforaoiseabhfuilfonnorthudeiseannacaithimhaimsireafhorbairt,agusorthusiúdeileabhfuilróltábhachtachacu,arnósnabpobaláitiúil,eagraíochtaígníomhaíochtaíagusspóirtlasmuigh,grúpaícomhshaoil,údaráisáitiúlaaguscomhlachtaíreachtúlaeile,srl.

Táantreoirseoroinnteinathríphríomhroinn:

• IRoinn1leagtarsíosconascumascaithimhaimsireforaoiseamheas,agusféachtararshaincheisteannamaidirlecomhairliú,rochtainachurchuncinn,aguspleanáil.

• TugtarcomhairlefaoinaháiseannacaithimhaimsireiscoitiantaiRoinn2,bealaísiúlóide,páirceáilaguscomharthaíocht,agustairgíonnsétreoirmaidirlehilghnéitheachtchoillearnachaagusspásannaoscailte.

• IRoinn3féachtararraondeshaincheisteannacoibhneasacha,arnósléirmhíniúforaoise,úsáidnagcódforaoise,achrainnasheachaintagussábháilteachtsanfhoraoisachurchuncinn,rochtainagusdliteanaspoiblí,agusgníomhaíochtaíneamhinmhianaithe.

Chomhmaithlesintugtarliostad’fhoinsíeileeolaisagusdetheagmhálachaúsáideachainAguisíníAagusB.

Tabhair faoi deara go bhféadfadh forbairt chaithimh aimsire foraoise a bheith faoi réir ag treoirlínte atá cheana féin ag an Seirbhís Foraoise agus ag rialacha faoi crainn a leagan.

Na húsáideoirí atá beartaithe don treoir seo

Forbhreathnú ar an ábhar


6

…go liathróidí péinte.

1.1 FORÁIL A DHÉANAMH DO CHAITHEAMH AIMSIRE FORAOISE

Ibhformhórdenacásanna,braitheannancinneadhgogceadófaírochtainaguscaitheamhaimsireibhforaoisarúinéirnaforaoiseféin,agusisarbhonndeatholaadhéantaré1.Braitheannancinneadhseogomórarleibhéalspéiseanúinéaragopearsanta,agusarréimsebuntáistíagusmíbhuntáistíachursamheá.

Bheadhsiadseoleanasimeascnambuntáistíféideartha.

• Bíonnalánúinéiríbródúilasagcuidcoillearnachagustugannséfíorshásamhdóibhligeandodhaoinetaitneamhabhaintastu,agusisúdarsásaimhdóibhchomhmaithandeathoilaeascraíonnasimeascúsáideoiríagusanphobailáitiúil.

• Cruthaíteardeiseannadonúinéirchunioncamaghiniúintnuairadhéantarforaoisafhorbairtarsoncaitheamhaimsire,godíreachótháillípáirceála,ceadannaadhíolsrl,agusgohindíreachnuairabhíonnanfhoraoisinadlúthchuiddeghnóatábunaithearthithesaoire,fheirmoscailte,ionadmarcaíochta,pháircchampálanócharbháin,ionadeachtraíochtalasmuigh,ionadcuairteoirí,ionaddíolacháinceardaíochtatuaithe,srl.

• Gnóthaíonnanpobalmáguairdbuntáistíeacnamaíochaníosleithne,aguscuairteoiríóÉirinnagusóniasachtagteachtisteachsacheantaragusagbaintúsáideasnitheisdíolspéisedóibh,cóiríocht,siopaí,tábhairníagusbialannasanáireamh.

Imeascnamíbhuntáisíd’fhéadfadhnanitheseoaleanasabheithigceist.

• Ceisteannaabhaineannlepríobháideacht,sábháilteachtchuairteoirí,dliteanaspoiblí,loitiméireachtagusbruscar.

• Costaisméadaithemargheallaráiseannaashuiteáilagusachothabháilagusleclúdachárachaislehaghaidhdliteanaisphoiblíagusdóiteáin.

• Imnímaidirlecineáléiginceartrochtanaachruthú,agusceadcainteathabhairttríthimpisted’úsáideoirímaidirlebainistiúnaforaoise.

• Ancuristeachad’fhéadfaíadhéanamharchuspóiríagusgníomhaíochtaíeilesanfhoraois.

Braitheannanleibhéaltiomantaisaranúinéirféinchomhmaith.Bheadhúinéiríáirithesástaleleibhéalísealúsáideagdaoineáitiúla.Bheadhroinntúinéiríeilesástaabheithníostiomanta,goháirithemádhéantarforbairtnaforaoisemaráisanascadhlefiontararansuíomh,maratáimlínithethuas.

Péscálaabhíonnann,nímórd’fhorbairtarsoncaitheamhaimsireabheithoiriúnachagusinmharthanaderéirleibhéaltiomantaisagusacmhainníanúinéara,agusderéirriachtanaisagusroghannanan-úsáideoirí.Chunanbealacharaghaidhisfearraaithintnímórcumascaithimhaimsirenaforaoiseamheas,agusduligcomhairlelehúsáideoirínaforaoise.Bachóirgombeadhcurchuige‘rochtaindochách’igceistsanfhorbairt,agusíabheithbunaithearphleanáilchúramach.Pléitearnaceisteannaseogoléirirannaeileníosdéanaí.

1.2 CUMAS CAITHIMH AIMSIRE NA FORAOISE A MHEAS

Nuairatáaleibhéaltiomantaiscinntitheaganúinéir,bachóirdó/diduligcomhairleledaoinead’fhéadfadhabheithinan-úsáideoiríchuncumascaithimhaimsirenaforaoiseamheas.Léireoidhséseoanbealacharaghaidhisfearr,péacuconasisfearrad’fhéadfaífreastalarúsáideoiríatáanncheana,nóullmhúchunplélelíonníosmócuairteoirí,nóúsáidídifriúlaafhorbairtdontodhchaí.

Beartú ar fhoráil a dhéanamh do chaitheamh aimsire

Buntáistí féideartha

Míbhuntáistí a d’fhéadfadh a bheith ann

An leibhéal tiomantais

Rathúlacht a chinntiú

1Igcásannaáirithe,d’fhéadfadhoibleagáiddlíthiúilabheithannfreastalarcheartdlíaligeanndochuairteoirídulisteachsanáit(m.sh.ceartaslí,ceartaiascaireachta).Ináiteannaeile,dochúiseannapragmatacha,d’fhéadfadhabheitharúinéirforáiladhéanamhdochaitheamhaimsiremaranslíisfearrchuncoscachurarúsáidganiarraidhagusfadhbannaeileatásanfhoaoischeanaféin.

7

ROINN 1 PleanáilagusBainistiúarsonCaitheamhAimsireForaoise

Cabhrófarleisanbpróiseasseomáthugtarairdarnaceisteannaseoaleanas.

1.2.1 Cén úsáid a bhaintear as an bhforaois faoi láthair?

Gheofarléargasláidirfaoinbhforbairtchaithimhaimsireisfearrarchóiradhéanamhachamharcgosimplíarabhfuilagtarlúcheanaféinsanfhoraois.Cadiadnagníomhaíochtaíadhéananndaoinecheanaféinsanfhoraois?Céhiadnahúsáideoiríaguscadéanleibhéalúsáide?Cadiadnaspásannaoscailteagusnabealaíismóabhfuiltóirorthu?Anbhfuilúdarachrainnarbithannargáaghaidhathabhairtair?

Isféidircuidmhaithdenfhaisnéisseoafháiltríféachaintdosimplíaranúsáidatáábhaintagdaoineasanbhforaois,abheithagfaireamachdonúsáidar-an-talamh,nótríbheithagcaintleisnacuairteoirí.Cégombíonnsécostasach,isféidirsuirbhémionsonrachachosaintibhforbairtímóra,sanáitambeadhgálefaisnéismhionsonrachfaoiphróifílúsáideora,fadtaistil,meánchaiteachas,srl.

1.2.2 Cé chomh hoiriúnach is atá an caitheamh aimsire le cuspóirí, feidhmeanna agus luachanna eile na foraoise?

Machnaighgocúramacharchuspóirí,fheidhmeannaagusluachannaeilenaforaoise,arnóstáirgeadhadhmaid,gnáthógaíogair,seandálaíochtthábhachtach,lenamheasanbhfuilséoiriúnachforbairtchaithimhaimsireadhéanamh.D’fhéadfaíteorainnachurlecumascaithimhaimsireigceantairáirithe,nóarfeadhtréimhsíáirithe,nófiúéachealúarfad,margheallarchúinsídáleithéidagusnasriantaabhainfeadhleo(sábháilaguseastóscadhmarshampla).

1.2.3 Cén bunús atá le meallacacht na foraoise?

Bíonnsraitheannaéagsúlad’oidhreachtnádúrtha,stairiúilaguscultúrthaagcoillearnachaagusforaoisínahÉireanngominicachuimsíonnréimseleathangnéitheagusairíonna:topagrafaíocht,lomáincharraige,ionaidnádúrtharadhaircaguslínemullaigh,srutháin,aibhneacha,lochaaguseasa,flóraagusfána,crainnársa,iarsmaíseandálaíochaóaoiseannaéagsúla,tréithestairiúla,cultúiragusbéaloidis,naisclitríochta,seanúsáidíantsuímhaguslogainmneachaspéisiúla.Cinntíonnbainistiúnaforaoisegnéitheagusairíonnaeile,arnósspeiceas,éagsúlachtaoiseagusstruchtúir,imillchoillearnachaagusspásannaoscailte(réitigh,plásóga,línemarcaíochta),agusdathagusuigeachtancheannbhraitlasnairde.Bíonnnádúrcaolchúiseachacuseogominic,achseasanncuidacuamachmarmhórphointíspéiseiontuféin.

Bíonnan-tioncharaggnéitheagusairíonnadáleithéidartharraingteachtnaforaoisedochuairteoirí,margogcruthaíonnsiadatmaisféarnóbraistintáitearleith.Tabhairaitheantasóthúsdonagnéitheagusnahairíonnasinathreisíonntarraingteachtnaforaoise,agusdéancinntedegondéantariadachosaint,agusmásféidir,athreisiú.

Osachoinnesin,bíonnatmaisféarneamhfháilteachagusmíchompordachibhforaoisíáirithedochuairteoirí.Achisminicgurféidirleisanmbainistíochtréiteachafháilairseo,tríchosáinatáclúdaithelefiailíaghlanadhmarshampla,áiseannaatáimithechundonaisachóiriú,anceannbhratathanúagusaghearradhsiarchunéaoscailtsuas,radhaircamacharantírdhreachmórthimpeallachruthú,gníomhaíochtaíneamhinmhianaitheachosc,agusbraistintghníomhachbhainistíochtaachothú.

Féach conas a úsáideann daoine an fhoraois

Tabhair aird ar chomhthéacs leathan na foraoise

Aithnigh gnéithe agus airíonna tarraingteacha

Braistint áite

Bainistíocht onnghníomhach


8

1.2.4 Cé a d’fhéadfadh a bheith ina úsáideoir?

Déannadaoinead’fhéadfadhabheithinan-úsáideoiríaaithintóntús,margombeidhan-tioncharacuarphleanáilagusarbhainistiúchaithimhaimsire.Clúdaíonncaitheamhaimsireforaoiseréimseleathangníomhaíochtaíagusgrúpaíúsáideoirí,agusariachtanaisagusaroghannaféinaggachceanndíobh.D’fhéadfadhdaoineáitiúlaathéannamachagspaisteoireachtsatráthnóna,teaghlaigharthuraslaenóturasóiríatháinigibhfadchuncuairtearanbhforaois,daoineatáimbungníomhaíochtaarleithgohaonarachnómarbhailldechlubabheithimeascúsáideoirínaforaoise.Déannádúrnacuairteamheaschomhmaith.Saghnáth-theaghlachmarshamplabheadhdaoinefástaatheastaíonnuathuabheitharasuaimhneas,aguspáistíabhfuileachtraíochtagusspraoiuathu.

1.2.5 An bhféadfadh contúirtí ar bith a bheith san fhoraois?

Tabhairairdarnacontúirtíad’fhéadfadhabheithann–d’fhéadfaidíssrianachurarangcumascaithimhaimsire,nófiúdeireadhachurarfadleisigcuiddenfhoraoisnósanfhoraoisuile.Tiglecontúirtíeascairtasgnéithenádúrthaarnóstalamhmíchothrom,géagacrochtaagusbruachaabhannlefánaígéara,nóóghnéithesaorgaarnóstobairoscailte,poillghairbhéilmhíshocranóáiseannasiamsaíochtadechaighdeáníseal.Bíonnbaolannuaireantachomhmaithmargheallarchoimhlintidirúsáidídifriúlacaithimhaimsire,arnóssiúlagusrothaíochtsléibhe,agusidircaitheamhaimsireaguscuspóiríagusgníomhaíochtaeilesanfhoraoisarnósbailiúaguseastóscadh.

TábreiseolaisarfáiliRanna3.4agus3.5.

1.2.6 Cé chomh tábhachtach is atá an suíomh?

Bíonntioncharmóragsuíomharchumascaithimhaimsirenaforaoise,agusarchineálagusardhlúsnahúsáide–agusnamí-úsáide–arféidiradhéanamh.

Inaicelebailteaguscathrachamarshampla,bíonnant-éileamhismóarchoillearnachadochuairteannateaghlaigh,siúlóidílemadraíaguspicnicí,agusbaintearan-úsáidastugoháiritheagandeireadhseachtaineagusarlaethantasaoirescoile.Arandrochuairbíonndeissuntasachannchomhmaithdóibhsiúdabhaineannmí-úsáidasnacoillte(loitiméireachtaguscóisiróil)ad’fhéadfadhcuristeachgomórarghnáthbhainistiúnaforaoise.Arangcaoichéannaismóancumascaithimhaimsireabheidhagforaoisíatálaistighdebhealaíaitheantaturasóireachtanóinaiceleo,námarabheadhagforaoisíisuímhníosiargúlta.

Déan gníomhaíochtaí agus úsáideoirí féideartha a aithint

Déan na contúirtí a d’fhéadfadh a bheith ann a aithint

Tionchar suímh ar chineál agus ar dhlús úsáide

D’fhéadfadh loch beag atá suite san fhoraois bheith idéalach d’fhairtheoireacht éin…

Roinn1:PleanáilagusBainistiúarsonCaitheamhAimsireForaoise

9

…ag spreagadh an smaoineamh chun chosaint a fhorbairt i dteannta le díograiseoirí éin áitiúla.

Bíonntioncharaganmbonneagaráitiúil–gaireachtdomhórbhealaí,caighdeánnambóithreáitiúla,agussiopaíabheitharfáillehaghaidhsneaiceanna,rochtainariomparpoiblísrl–archumascaithimhaimsirenaforaoisechomhmaith.

MaratáléiritheiRoinn2.2,d’fhéadfadhsuíomhnaforaoiseféidearthachtachruthúdonaisclegréasáinchaithimhaimsireníosleithnesatírdhreachmáguaird,arnósbealaífadasiúlóide,siúlóidíarthailtearda,bealaíSlínaSláinte,agusturaistiománasciamhachaagusoidhreachta.Cuireannnaiscdáleithéidgomórleluachcaithimhaimsirenaforaoise,áfhíisteachinacmhainnchaithimhaimsireníosleithneagusagmealladhúsáideoirínua.

1.2.7 An bhfuil méid na foraoise tábhachtach?

Marangcéannalenasuíomh,bíonntábhachtmhóragméidnaforaoise.D’fhéadfadhluachardcaithimhaimsireabheithagcoillearnachbheag,mábhíonnsísuiteinaicelebailenachbhfuilaonáiseannacoillearnaíinachomharsanachtmarshampla.Gohiondúiláfach,dámhéidabhíonnanfhoraoisiseaismóacumascaithimhaimsire.

Tigleforaoisíglacadhleroinntmhaithcuairteoiríganameallacachtbhunúsachachailliúint.Táteorainnleisanacmhainniompairseoáfach,margurféidiranfhoraoisabháfaoiró-úsáidagusplódúionasgodteipeannuirthimaracmhainnchaithimhaimsireagusgombíonncoimhlintmhórannlecuspóiríagusluachannaeilenaforaoise.Gohiondúildámhéidíanfhoraoisismóacumasiompair.Bíonnníosmódeiseannaannchunfreastalarghníomhaíochtaíathagannsalacharachéilechomhmaith,arnóssiúlóidíteaghlaighagusrothaíochtsléibhe,margurféidirceantairarleithachurarleataobharsonúsáidídifriúla(FéacharRoinn3.3).

Arnagcaoichéannabíonncineálachaáiritheforaoiseinannteachtaniarníosfearrigcoinnebhrúnáforaoisíeile,agustigleocursuasleleibhéilardaúsáideaguslegníomhaíochtaíníosdéine.Bíonnathléimneachtníosmóibhforaoisíplandáladeghnáthigcoinnebrúdaonnanámarabhíonnigcoillearnachabreac-nádúrthamarshampla.

1.2.8 An bhfuil an fhoraois oiriúnach do chineál áirithe gníomhaíochta?

Bíonnforaoisíáiritheníosoiriúnaídoúsáidíarleithnácinneile,agbratharnagnéitheagusnahairíonnaarleithatáacu.Beidhdúilagfánaitheagussiúlóirísléibheibhforaoismhórarthailteardaleradhaircarangcomharsanachtmáguairdmarshampla.D’fhéadfadhcoillearnachinabhfuilriascoscailteabheithoiriúnachchunfairearéin.D’fhéadfadhforaoisletopagrafachtéagsúil,leneartclaonas,loigagusfánaíabheithdíreachigceartmarriandorothaíochtsléibhe.

1.2.9 An bhfuil áiseanna caithimh aimsire ar bith ann cheana féin?

Istoscatábhachtachaiadáiseannacaithimhaimsirechundaoineamhealladhchunnaforaoiseaguschungombainfidístaitneamhasagcuairt.Bíonndifríochtaímóraidircineálagusleibhéalnan-áiseannaófhoraoisgoforaois,óriansimplísiúlóidedomhuintirnaháite,goforbairtarmhórscálalehionadcuairteoirí,bialannagusleithris,agusgréasándeshiúlóidíéagsúla.Bíonnáiseannaspeisialtaagforaoisíeilearsongníomhaíochtaísainiúla,m.sh.céannaiascaireachta,ionaidfholaighlefairearéin,cosáinmharcaíochta.

Nuairatácumascaithimhaimsireforaoiseámheasagat,bachóiraonáischaithimhaimsireatáanncheanaféinachursanáireamh.Anleornaháiseannaatáannnóanbhfuiltuilleadhagteastáil?Cénstaidinabhfuilnaháiseannaatáanncheanaféin?Anbhfuiláiseannaarleithdedhítharsonchuiddena

Féidearthacht de naisc le gréasáin níos leithne

Méid na foraoise agus a chumas caithimh aimsire

Acmhainn iompair

Teacht aniar i gcoinne an bhrú daonna

Déan úsáidí féideartha a aithint de réir gnéithe agus airíonna

Déan a bhfuil de dhíth a mheas


10

gníomhaíochtaíandéantarsoláthardóibh?Anféidirbóithre,bánnatuirlingteaguslíntemarcaíochtaaúsáidlehaghaidhcaithimhaimsire?Ismaithantslíébreathnúarangcuairtóthúsgodeireadhtríshúilenangrúpaíúsáidechunmeasúnúadhéanamharaonáiseannanuaatáagteastáil.Tátábhachtarleithleisanbpróiseasseomaidirlecuairteoiríabheadhriachtanaisspeisialtaacu,m.sh.tuismitheoirílenaíchóistí,daoinelecathaoireacharothaagusfearaiseilesoghluaisteachta.

TátreoirmaidirleháiseannacaithimhaimsireiRoinn2.

1.3 CUR CHUIGE COMHAIRLEACH

Iscuidríthábhachtachdenrathabheadharaontionscnamhforaoiseduligcomhairlelehúsáideoirílelinnpleanálaagusbainistíochta,arnacúiseannaseoaleanas.

• Aganleibhéalisbunúsaíaithníonncomhairliúriachtanaisagusroghannadaoine,ionasgurféidiranfhorbairtisoiriúnaídóibhsiúdaúsáidfidhíadhéanamharanbhforaois.

• Cuidíonnancomhairliúlehúinéirnaforaoiseaguslehúsáideoiríforaoisemoltaíagussaincheisteannacaithimhaimsireaphlé,deréiragcomhthuiscintarnadúshláinagusnasriantaatáanndonúinéir,agusriachtanaisagusroghannanan-úsáideoirí.Cothaíonnanpróiseasseoatmaisféarcóimheasa,comhréiteachaguscomhthacaíocht,seachnaíonnséachrann,aguscuidíonnséchunanbealachréadúilisfearrchundulchuncinnaaithint.

• Margheallarangcomhairliútuigteard’úsáideoirígurchunaleasaéachinntiúgombíonnratharanbhforaoismaráistaitneamhachta.Cuireannsédualgasardhaoineníosmóaireathabhairtdonfhoraoisagusdáháiseanna,cloílecódnaforaoise,agusairdathabhairtaraonsrianatáann.Cothaíonnsébraistintchosantaileithnaforaoisechomhmaith,spreagannsédaoinelebheithagfaireamachagusairdatharraingtaraonfhadhbafheiceannsiad.

• Cruthóidhcurchuigecomhairlithedreamad’fhéadfadhcabhrúgodeonachlecúramaíéagsúla.D’fhéadfadhcomharsanadíograiseachacabhrúleglantachánnóleplandáilchrann,nód’fhéadfadhnagrúpaíúsáideoirílenambaineannsiadáiseannaachóiriúagusachothabháil.

Riachtanais a aithint

Cothú an chomhréitigh

Tiomantas a chinntiú

Cúntóirí deonacha


11

Réachtáil cruinnithe ar an láthair le príomh iomaitheoirí, chun breathnú ar agus chun roghanna a phlé. An Gleann Mór, Co. Chill Mhantáin.

Is é atá i Mountain Meitheal ná grúpa saorálaithe a dhéanann tograí caomhnaithe agus athnuachan ar chosáin agus conairí sléibhe agus foraoise i gcomhpháirtíocht le Coillte, an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra, agus úinéirí talún eile.

• Mátátharagfreastalarghníomhaíochtarleith,beifearábaltaleasabhaintassaineolasnan-úsáideoirícuí(clubannaaguseagraíochtaíinameasc)maidirleisanslíisfearrchuntabhairtfaoiagusmaidirlecineálagussonrúnan-áiseannaatádedhíth.Marshamplaíbheadhleaganamachagusdearadhrianrothaíochtsléibhe,agustógáilagussuíomhionadfairefolaithed’éin.D’fhéadfadhpróiseasmarseofoinsímaoinitheaaimsiúd’áiseannadáleithéid.

Isféidircomhairliúachothúarbhealaíéagsúla.Igcásmionfhorbairtísriantab’fhéidirnachmbeadhagteastáilachteagmháilchairdiúilneamhfhoirmiúilledaoineatáagúsáidnaforaoisecheanaféinchunaischothúagusmoltaíafháilaguschunnalíntecumarsáideachoinneáilbeo.Sanáitabhfuilfreastaládhéanamharghníomhaíochtshonracharleith,isféidirduligcomhairleleclubannaagusleheagraíochtaíábhartha,agusisfearrésinadhéanamhaganleibhéilisáitiúlaisféidir.

Deréirmarathéannscála,castachtaguslíonnandaoineatápáirteachiméid,baintearúsáidasmodhannapáirtíochtaagusfóraimníosfoirmiúla.Lenan-áirítearcruinnithepoiblí,úsáidphleanannaagusléarscáileannacomhairleacha,modhannaum‘PlanningforReal’,agusbunúcoistemarionadaithedonagrúpaíleasmharaéagsúla.

Isminicnachféidirduligcomhairlegomionlegachgrúpaúsáideoirí,arnóscuairteoiríathagannóáiteannaeilesatírnóóniasacht.Achisféidiragcuidtuairimíafháiltríshuirbhéannaaranláthair,trícheistneoiríagusboscaímoltaí.

Isgágombeadhancomhairliúinaphróiseasdáiríreidirandáthaobhaggachleibhéalchunnatorthaícaithimhaimsireisfearrabhaintamachdonfhoraois.Níorchóird’úinéiríéaúsáidchunabpleanréamhbheartaitheféinabhrúchuncinn,náníorchóird’úsáideoiríéilimhneamhréadúlaadhéanamh.

Chomhmaithleisnahúsáideoiríféin,d’fhéadfadhcomhairliúlepáirtitheeileabheithoiriúnachchuncurchuigeníosstraitéisíachinntiú.D’fhéadfaíiadseoaleanasachursanáireamh,agbratharnacúinsí.

• Úinéirítalúnsachomharsanacht,chunféachaintaranbhféidearthachtfhorbarthaagusnanaiscchomhlántachachaithimhaimsire,nóchunteachtroimhdeacrachtaíarnóssceitheadhimeachtaícaithimhaimsireisteachidtailtemórthimpeall,nónúisaguscuristeachartheaghlaighinaiceláimhe.

• Anpobaligcoitinne,chungonglacfaígoháitiúilleisanbhforbairtaguschunaonimnímaidirleceadúnúimeachtaíáirithemarshamplaamhaolú.

• AntÚdarásÁitiúil,lenachinntiúgon-oireannanfhorbairtdonbhonneagaráitiúil.

• Comhlachtaínáisiúnta,arnósCoisteComhairlenamBealaíMarcáilteNáisiúnta(NWWAC),nóFondúireachtChroínahÉireann,chunpléadhéanamhmaidirlebealaímarcáilteagusbealaíSlínaSláinteachurarbunsacheantar.

• Eagraíochtaíad’fhéadfadhmaoiniúagustacaíochtachurarfáil,arnósantSeirbhísForaoise,LEADER,srl.

1.4 ROCHTAIN DO CHÁCH

Clúdaíonnantéarma‘daoinelemíchumais’daoineamhaireannleleibhéaléiginlagúfisiceach,céadfach,foghlama,meabharshláintenómothúchánachachuireannsrianaragcumaspáirtaghlacadhsasaoleacnamaíoch,sóisialtanócultúrtha.Táréimsean-leathandemhíchumaisann:fadhbannasoghluaisteachtaargácathaoireacharotha,rothairspeisialtanócúnaimheileaúsáiddóibh,deacrachtaíradhaircaguséisteachta,fadhbannafoghlama,srl.

Leas a bhaint as eolas speisialtóirí

Comhairliú a chothú

Páirteachas dílis

Comhairliú níos leithne

‘Daoine le míchumais’…


12

Tiglemíchumaisshealadachaabheithannchomhmaithlemíchumaisbhuana,agustigmíchumaisdedhéineéagsúlaardhaoineagamannadifriúladásaolta,debharrtinnisnóaoise.

Cursíosatái‘daoinelemíchumais’seachassainmhíniú.Arnósgachballeiledenphobal,baineanndaoinelemíchumaistaitneamhascoillearnacha,foraoisíagusansaollasmuighgoginearálta,agustáriachtanaisagusroghannaarleithacuargáairdathabhairtorthu.

Meastargobhfuilleibhéaléiginmíchumaisag10%dendaonra.Máchuirtearbaillteaghlaigh,cairdeagusdaoineeileatápáirteachsachuairtsanáireamh,feicfeargombaineanncinntiúanrochtanadocháchlelíonmórdephobalnahÉireann.

Díríonnformhórnareachtaíochtasaréimseseoarinrochtaineachtnatimpeallachtatógthaafheabhsúdodhaoinelemíchumais,agusisbeaganbhaintabheadhaigelecomhthéacsnaforaoise.MarsinféinbaineannAlt4denAchtumStádasComhionann(2000)(féacharwww.irishstatutebook.ie)lehábhar,margogcruthaítearfreagrachtannarsholáthraíseirbhíse(arnósúinéirforaoiseabhfuilafhoraoisáfhorbairtarsoncaitheamhaimsireaige/aici)gachiarrachtatáréasúntaadhéanamhlenachinntiúgon-oireannsédodhaoinelemíchumais.

Bíonndrogallarúinéiríagusarbhainisteoirícoillearnachrochtaindocháchachurarfáil,margosíleannsiadgombeadhorthurochtainchathaoirrothaachurarfáilar100%denláthair.Achníspriocannaneamhréadúlaatáigceistlerochtaindochách.Is é atá i gceist ná na hacmhainní atá ar fáil a úsáid go siosmaideach ar bhealach a chuireann ar chumas daoine den réimse cumais is mó is féidir taitneamh a bhaint as an bhforaois.Nagnéitheistábhachtaídenchurchuigeseonásmaoineamhgostraitéiseach,comhairliúagusúsáidanchleachtaisisfearr.

…cur síos seachas sainmhíniú

Reachtaíocht

Rochtain do chách

Cruthaíonn cur i bhfeidhm an cur chuige bealach isteach do chách, mar dhearadh birdhide atá inrochtana do chathaoireacha rothaí, áis, agus foraois, ar féidir leis na baill pobail é a úsáid agus taitneamh a bhaint as.

13


Táfeidhmleisnaprionsabailseoaleanas.

Nírochtainfhisiceachamháinatáigceistlerochtaindochách;tárochtainareispéireasiomlánnaforaoiseigceist.Cuirrochtaindocháchsanáireamhnuairatágacháischaithimhaimsireádhearadh,rianta,carrchlóis,geataí,suíocháin,táblaípicnicaguscomharthaíeolaissanáireamh.Cuimhnighguráiseannaneamhoiriúnachaachruthaíonnanbacismódodhaoinelemíchumais.Aralaghadbíodhancurchuigeislúachruthódhbaicmarspriocagat.Bachóirgombeadhrochtaindocháchmardhlúthchuiddegachbeartábharthaeilearnósbileoga,leabhráin,suímhidirlín,turaistreoraitheagusimeachtaíeileaeagraítearsanfhoraois.

Bístraitéiseach.Mátánahacmhainníteoranta,dírighsachéadáitaranleibhéalrochtanaisairdeabhaintamachchuigangceantarnóanngnéismeallacaísanfhoraois,aguscuirleissinderéirachéile.Arangcaoichéannatabhairfaoinafadhbannaambeadhnatorthaíismóorthu.Mádheisítearpíosaderianaganmbealachisteachnaforaoiseabhfuildrochdhraenáilann,d’fhéadfaístráicemórderianabhfuilrochtainéascaairníossiaaraghaidhaoscailtsuas.

Nádéantoimhderiamhfaoichumaisdhaoine.Bíodheolasfíorasachcruinnarchomhartha,bileoga,srlfaoinabhfuilroimhangcuairteoirmaidirlefána,dromchlasrl,agustigledaoinelemíchumais–agusgodeimhingachduineeile–aroghaféinadhéanamhfaoidhularaghaidhnógandularaghaidh.

Nábíodháiseannaarleith,cosáin,imeachtaísrlanndodhaoinelemíchumais.Inaáitsin,bíodhcurchuigecuimsitheachmaraidhmagataligeanndodhaoinelemíchumaisnóganiadtaitneamhabhaintasangcoillearnachlechéile.

Cosúillegachgrúpaeile,bíodhdaoinelemíchumaispáirteachlelinnpleanála,dearthaagusbainistíochta,armhaitheleriachtanaisagusroghannasainiúlaaaithintagusanchomhairleisfearrisféidirafháil.Isféidirdulimbuncomhairlitheledaoinelemíchumaisachónaíonnsaphobaláitiúil,legrúpaíáitiúlamíchumais,nóleheagraíochtaíionadaíochtanáisiúnta.

Bainúsáidastreorachaaguslámhleabhairatáarfáilchunancleachtasisfearraleaganamach.CuireannantÚdarásNáisiúntaMíchumais(www.nda.ie)eolasagustreoirlíntearfáil(m.sh.Building for Everyone)maidirlerochtainafheabhsúsatimpeallachtthógthaaguslasmuigh,abhainfidhlegnéitheéagsúladenchaitheamhaimsiresanfhoraois(m.sh.ionaidchuairteora,leithris).CuireannanFieldfareTrust(www.fieldfare.org.uk),eagraíochtabhíonnagobairgodlúthledaoinelemíchumaisaguslenabainisteoirítuaithe,raidhseeolaisaguscomhairlearfáilinabhfoilseachánCountryside for All – Standards and Guidelines. Tácaighdeáinmaidirledromchlachosáin,fána,fadidirceantairshosa,airdeagusleitheadscóipesrldoshuímhéagsúlalasmuigh,ópháirceannacathrachgoceantairfhiadhúlra,arfáilanseo.

1.5 PLEANÁIL DO CHAITHEAMH AIMSIRE

Bachóirpleanaullmhúdenanitheargháadhéanamh.Bachóirgoléireodhanpleanseoleibhéaltiomantaisanúinéara,cumascaithimhaimsirenaforaoise,agusriachtanaisagusroghannanan-úsáideoirí.Bachóirgombeadhanpleanagréiteachgoréidhlegnéitheeiledephleanáilnaforaoise,lenachinntiúgombeadhséinadhlúthchuiddebhainistiúiomlánnaforaoise.

Rochtain ar eispéireas iomlán na foraoise

Cur chuige straitéiseach

Ná déan toimhde

Cur chuige cuimsitheach

Comhairliú

Treoracha maidir leis na cleachtais is fearr

An gá atá le plean


14

Braitheannnasonraíatádedhítharscálaaguscastachtnaforbartha.Murabhfuilannachúsáidarleibhéalísealagdaoineáitiúlab’fhéidirgurleorliostasimplí‘nitheledéanamh’maidirleisanmbealachisteachagusnacosáinachothabháil.Sanáitabhfuiltábhachtarleithlecaitheamhaimsireagusréimseáiseannaarfáilagusdaoineáspreagadhchuniadaúsáid,nímórabheithníoscruinneagusléarscáileannamionsonracha,sainiúlaaguscostaisaluasaphlean.Táagfiontairaghineannioncamleleibhéalbreisepleanálaibhfoirmpleangnóbunaithearuimhreacharéamh-mheastaúsáideoiríagussruthannaioncaim.

Cégombíonnan-éagsúlachtibpleanannamaidirlesonraí,bachóirgombeadhnagnéithebunúsachaseoaleanasiontugoléir.

Smaoinigharanobairabhriseadhsíosderéirtréimhsíéagsúla,legachtréimhselecurigcríochinacharáiritheama–míonna,bliainnóroinntblianta–suladtéiteararaghaidhchuigangcéadtréimhseeile.Nuairatánatréimhsíámbeartú,déancinntedegobhfuilanfrámaamaréadúil,óthaobhpraiticiúlachtaagusairgeadais.Cinnteoidhancurchuigeseogoroinntearanobairderéirtascannaarféidirachurigcríochagusgodtéannanobairaraghaidhderéirachéilearbhealachinmharthanacomhtháite.Marshampla,d’fhéadfadhforbairtchaithimhaimsireforaoisearleithabheithroinnteidtréimhsímarseoaleanas:

Tréimhse 1 (Bliain 1): Déan850mdechosánnuaafhorbairtchunceangaladhéanamhlebóithreatásanfhoraoischeanaagusrianciorclachsiúlóideachruthú.

Tréimhse 2 (Bliain 2): Feabhsaighanbealachisteachsanfhoraoislesconsaderáilleadhmaidagusplandáilthírdhreacha.

Tréimhse 3 (Bliain 3): Tríshuíochánarfadachurann,chomhmaithletáblapicnicagusochtmarcbealaíagpríomhphointíaranriansiúlóide.

Bachóirgombeadhdearcadhmeántéarmachagusfadtéarmachaganbpleanarsontodhchaínaforaoisemaracmhainnchaithimhaimsirechomhmaith.

An leibhéal sonraí atá de dhíth

Gnéithe bunúsacha

Tréimhsí na hoibre


15

Tarraing isteach an riachtanas do chaomhnú agus dheisiú nuair atáthar ag pleanáil do chaitheamh aimsire san fhoraois. Feirm Mhullach na Sí, Co.

Bachóirforáiladhéanamhsaphleanlehaghaidhcothabhálaleanúnaighaguscostaisreatha.Bíonnéagsúlachtmhórdíobhseoann,óchostasslachtachurgorialtaaranmbealachisteachchuiganbhforaois,goclárleanúnachglantacháin,cothabhálaagusdeisiúcháinmarabhíonnagteastáilgominicibpáircfhoraoisenóigcoillearnachuirbeachambaintearalánúsáideastu.

Déanmonatóireachtagusathbhreithniúaranbpleanarbhonnrialtachuntoscanachbhfuiltearagsúilleoachursanáireamh.Léireoidhanpróiseasseocéchomhmaithisatáagéiríleisanbhforbairtidtéarmaícumascaithimhaimsirenaforaoiseabhaintamach.Beidhaischothúriachtanacharfáilascomhairliúlehúsáideoirí,maraonlesuirbhéannasimplíagusaiseolasóchuairteoirí.

Marchéadchéimibhforbairtfhoraoisedochaitheamhaimsire,moltargondéanfadhant-úinéirteagmháilleheagraíochtaíéagsúlaabheidhinanneolas,comhairleagusfiútacaíochtachurarfáil,arnósantSeirbhísForaoise,antÚdarásÁitiúil(m.sh.OifigeachOidhreachta,anRannógPobailagusFiontraíochta),GníomhaireachtaíForbarthaTuaithe(LEADER),EnableIreland,CoisteComhairlenamBealaíMarcáilteNáisiúntaaguseagraíochtaíspóirtagusgníomhaíochtaíeilelasmuigh(tásonraíarfáilinAguisínB).

Foráil do chothabháil

Monatóireacht agus athbhreithniú

Cá bhfuil comhairle agus eolas le fáil?


16

2.1 CÚRAMAÍ GINEARÁLTA

Cuireannáiseannacaithimhaimsirearchumaschuairteoirítaithí,úsáidagustaitneamhabhaintasanbhforaois.Braitheanncineálaguslíonnan-áiseannaatáagteastáilarchineálagusarleibhéilnahúsáideatáigceist,agusarnahacmhainníatáarfáilarndóigh.Achisféidirletioncharmórabheithaglíonbeagáiseannaatásuiteáiltegomaith,aguscuireannsiaddodhaoinegobhfuilfáilterompuindáiríre.

Bíonnriantasiúlóide,suíocháin,táblaípicnic,marcannabealaí,cláireolais,droichid,dreapaí,áiseannasúgarthadopháistí,riantadúlra,riantafolláine,ionaidamhaircaguspáirceáilimeascnan-áiseannacoiteanna.Agbratharnahúsáidíabhfreastalaítearorthu,d’fhéadfadháiseannaeileabheithoiriúnach,arnóscosáinmharcaíochta,riantarothairsléibhe,ionaidfholaighlefairearéin,aguscéannaslatiascaireachta.D’fhéadfadháiseannaníosfairsinge,arnósionaidchuairteora,leithris,bialanna,siopaíféiríní,áiseannacampálaaguscábáinsaoire,abheithoiriúnachsnaforaoisícaithimhaimsireismóúsáide,nómarchuidd’fhiontaratábunaithearchaitheamhaimsire.

Tugannanchaibidilseocomhairleghinearáltamaidirleisnaháiseannaiscoitiantaaúsáidtear,riantasiúlóide,comharthaíocht,áiseannapicnicaguspáirceáil.Pléitearsaincheisteannagaolmharaarnóséagsúlachtchoillearnaíagusspásannaoscailtechomhmaith.TugtarcomhairlefaoichócaireachtfaoinaeragusfaoibhoscaíbruscairiRanna3.7agus3.8.Táeolasfaoiáiseannaníossainiúladoghníomhaíochtaíagusd’úsáideoiríáirithesaliostaléitheoireachtaatámolta(féacharAguisínA)aguseolasóeagraíochtaíábhartha(féacharAguisínB).

Cabhróidhnanitheachuirtearsanáireamhthíoschunancineálagusanleibhéaláiseannaisoiriúnaídonfhoraoisaaithint,agusconasisféidiriadachurigcrícharangcostasislú.Tátreorachaéagsúlaarfáilchomhmaith,arnósDesign for Outdoor Recreation(féacharAguisínA).

Bacheartancurchuigeumrochtaindocháchachuribhfeidhmnuairatánaháiseannagoléirábpleanáilagusándearadh,(féacharRoinn1.4),lenachinntiúgombeidhanoireaddaoineagusisféidirinanntaitneamhabhaintasanbhforaois.Táléiriúginearáltaaráiseannaéagsúlatugthasnacodannaábhartha.

Dírigharroinntáiseannadeashuited’ardchaighdeánachurarfáilagusiadachothabháilarchaighdeánard.Beidhséseoibhfadníosfearrnáalánáiseannadechaighdeánísealasholáthar,ambíonnleibhéilchothabhála,deisitheagusathsholáthairnachmbeidhinmharthanadedhíthorthu.

Goginearáltabachóirgombeadhuimhiraguslíonnan-áiseannaagdulilaghadderéirmaraimítearónbpointeisteach,arnósancharrchlóis.Ibhforaoismhóraúsáidteargominic,bachóircomharthaíeolais,cosáinledromchla,aonaidphicnic

Tábhacht na n-áiseanna

Réimse áiseanna

Príomhchineálacha áiseanna

Rochtain do chách

Fiúntas

Dáileadh áiseanna

17

ROINN 2 ÁiseannaCaithimhAimsire

Cinntigh go réitíonn na háiseanna ar fad leis an tsuíomh coillearnaigh. Mar shampla, oireann an comhartha dara seo gan teimheal go maith dá timpeallacht. Coill Bhaile na gCanónach, Co. Chill Mhantáin.

agusionaidspraoiadhíriúarnaceantairiséascaírochtainafháilorthu,armhaitheleisanngnáthchuairteoir.Níosfaideamach,beidhdlúsníoslúd’áiseanna,lebealaíledromchlaníosnádúrthaaguscorrmharcslí,oiriúnachdóibhsiúdabhfuildúshláinníosmóuathuagusatáagiarraidhéalúónsluaagustaitneamhabhaintasanbhfiántas.

Bíonnáiseannaarleithagteastáildoghníomhaíochtaíáirithe,m.sh.cosáinmharcaíochta,ionaidfhairefolaithed’éin,riantadorothairsléibhe.MarchuiddenchurchuigechomhairleachaluadhiRoinn1.3,bíimbunidirghabhálaleisnaclubannacuísachomharsanacht,nóleisaneagraíochtnáisiúntacuí(féacharAguisínB),chunagcuidmoltaíafháilmaidirleisnaháiseannaseoagusnacaighdeáinagusnasonraíabhainfeadhleo.

Bachóirgombeadhnaháiseannaidtiúinlesuíomhnádúrthanacoillearnaí.Coinnighandearadhchomhsimplíaguschomhneamhfheiceálachagusisféidir,úsáidábharnádúrthaarnósadhmadagusclochaáitiúla,agusbíodhstílaguscaighdeáncomhsheasmhacharfudnaforaoise.Bachóirgombeadhaonphéintnósmálúaúsáidtearidtiúinledathannanádúrthanaforaoise,achbachóirdathannaardfheiceálaaúsáidarchomharthaírabhaidh,comharthaítreoagusmarcannaslí.Nácuiraniomarcaáiseannaarfáil.D’fhéadfaítranglamceartadhéanamhmábhíonnaniomarcacomharthaílefeiceáilináitamháin,rudachuirfeadhisteacharthaitneamhachtnádúrthanaforaoise.

Ísleoidhmarthanachtcostaischothabhála,dheisiúcháinagusathsholáthair.Bachóirdonaháiseannaabheithtathagachagusinanncursuasledamáiste(loitiméireachtsanáireamh),síonchaitheamhagusmeath.Imeascnambeartaarféidiradhéanamhtá:adhmaddethrastomhasmóraúsáid;cóireáilleleasaitheachoiriúnachadhmaid;daingniúlecroisphionnaímiotalfaoithalamhnólecoincréit;litreachaagussiombailchuasaithe;aguspéintshíonfhriotaíochaúsáid.

Déannaháiseannaaleaganamachionasgombeidhsiadisraithatáloighiciúildonchuairteoir.Bachóirgombeadhriannuasiúlóide,leisnaháiseannacuíagdulleis,agleathadhgonádúrthaónbpointeiontrálaaraghaidh,agdulchuiggnéithedenfhoraoisaranslíchunsraithtarraingteachd’eispéirisilghnéitheachaachruthú.

Íoslaghdaightioncharsuímhirithpleanálaagusionsealbhaithenan-áiseanna.Seachainsuímhíogaireshoghontaagusúsáidroghannaambeidhtioncharísealacunuairisféidir.Maratáráitecheana,bíonntreoirlíntecomhshaoilnaSeirbhíseForaoiseibhfeidhm.D’fhéadfadhCeadúnasLeagainabheithagteastáilchomhmaithchunleagancrainnarbithadhéanamh.

Cuirimpleachtaíforaoiseolaíochasanáireamhnuairatábealaíagusspásannaúraágcruthúibhforaoisatáanncheana,goháirithemaidirlebaolgaothstoitheadh.

Áiseanna speisialta

Léirigh an timpeallacht nádúrtha choillearnaí

Marthanacht

Leanúnachas loighiciúil

Íoslaghdaigh tionchar suímh

Impleachtaí foraoiseolaíocha

Beidh níos lú deisithe agus caomhnaithe ag teastáil ó chosán atá tógtha go maith, agus is é an réiteach is inbhuanaithe i ndeireadh na dála. Coillte Dioghsa, Co. Chill Mhantáin.


18

B’fhearrgogcuirfígnéithemarseoisteachagcéimphlandálanóathphlandálathimthriallnaforaoise.

Déancinntedegombíonngacháischaithimhaimsireinadlúthchuiddebhainistiúforiomlánnaforaoise,agusgogcuirtearésinsanáireamhlelinnoibreachaforaoiseachtaarnóstanúagussábhála.

2.2 BEALAÍ SIÚIL

Nílaonamhrasanngurbéansiúlancaitheamhaimsireismóabhfuiltóirairsnaforaoisí.Iséanbealachaghabhanndaoineanpríomhbhealachabhíonnaculetaithíafháilaranbhforaoisagustaitneamhabhaintasagcuairt.

Bíonngachcineálsiúlóideann,óthuismitheoiríagspaisteoireachtsatráthnónalenabpáistí,godiansiúlóidíarfeadhanlaeagusingachcineálaimsireagsiúlóirísléibheambíonnanfhoraoismarchuiddebhealachníosfairsingeacu.

Bíodhancurchuigeumrochtaindocháchibhfeidhmibpleanáil,dearadhagusimbainistiúbealaísiúlóide,chungombeadhanfhoraoisoscailtedochuairteoirílecumaiséagsúla.Bachóirairdarleithathabhairtarfhánaagusardhromchlaagusarbhaicad’fhéadfadhabheithannarnósgeataí.TáeolasfaoinacaighdeáinábharthaarfáiliRoinn1.4.

Cuirriachtanaisagusroghannanan-úsáideoirídealraitheachasanáireamh.Ismórandifríochtatáidirriachtanaisthuismitheoiríógalenaíchóistímaidirledromchlaí,leithead,fána,fad,srl,agussiúlóirdíograiseachsléibhelenathrealamhiomlán.

Ibhforaoisíníosmó,cuirbealaídechineálachaéagsúlaarfáilchungombeidhdaoineinanniadaroghnúderéiragcumaisagusamiantaféin.Isféidirlúbagearraledromchlaímínearthalamhcothromnóarfhánaréidh,ganchéimeanna,dreapaínágeataíafhorbairtinaiceleisanbpointeiontrála(carrchlósmarshampla),marroghalerochtainéasca.Deréirmaramhéadaíonnanfad,isféidirbealaíníosfaide,lefánaíníosgéireagusledromchlaíníosnádúrthaafhorbairtchundúshlánníosmóathabhairt.

Deghnáthbíonnbóithreagusriantaatásanfhoraoischeanamarchuiddebhealaísiúlóide,aguscuirtearpíosaínuacosáinleochunrochtainachruthúgoceantairnógognéithenachbhfuilsiadagfreastalcheanaféinorthu.Isféidircosáinnuaaúsáidmarnaiscidirbóithreagusriantaatáanncheana,chunaonculdesacachurarcealagusteaglaimbreisebealaíachruthú.Beidhéagsúlachtanndebharrnarannóganuaseo,achuirfidharchumasdaoineimeachtasbótharnaforaoise,a

Bíodh áiseanna ina gcuid de bhainistiú foriomlán na foraoise

An réimse siúlóirí

Rochtain do chách

Riachtanais agus roghanna

Cruthú gréasáin

Roinn2:ÁiseannaCaithimhAimsire

19

I gceantair ina bhféadfadh loitiméireacht bheith ina fadhb, smaoinigh ar roghanna domhillte do shuíocháin, mar carraigeacha oiriúnacha.

d’fhéadfadhéiríleadránach,agusimeachtleoarbhealachníoscaoileathuganneispéireasníosdlúithedenfhoraoisdóibh.

Tugtarthíosnapríomhnithearcheartachursanáireamhnuairatábealaísiúlóideábpleanáilagusámbainistiúibhforaoisí.TátuilleadheolaisarfáilsnaGuidelines for the Developing and Marking of Waymarked Ways(féacharAguisínA).

Mádhéantarródú,tógáilagusdraenáiligceartbeidhandromchlasiúlóideinmharthanadonleibhéilúsáideabhíonnigceist.Mádhéantarigceartóntúsébeidhnariachtanaischóireálaíoslaghdaithe,agusseachnófarfadhbannacostasachaarnósleathnúdromchlaaguscreimeadh.

Nuairatábealachnuasiúlóideáleaganamach,déancinntegombíonngnétarraingteachdenfhoraoismarchuidde(maratáluaiteiRoinn1.2.3).Agusseachaingnéithead’fhéadfadhfulaingtdebharrbrúódhaoine(gnáthógaíogaireagusiarsmaíseandálaíochta,marshampla),nóad’fhéadfadhabheithcontúirteach(m.sh.coiréilthréigthe,bruachagéaraabhann).

Bíodhséd’aidhmagatbealachlúbachnóibhfigiúr8achruthú,ionasgurféidirledaoineciorcaidashiúlganfilleadharaisantreocéanna.Ibhforaoisíníosmó,bíodhgréasándebhealaíciorclachaéagsúlamaraidhmagat,lemarcannadaitebealaíáléiriú(féacharRoinn2.3).Cuireannséseosiúlóidíéagsúlaarfáildochuairteoiríionasgurféidirleoaroghaféinadhéanamh,agusdúnannsébealaíáirithearnósoibreachaforaoise,tuilteáitiúla,srl,aganamcéannaisacheadaíonnsérochtainarbhealaíeile.

Féachanféidirbealaísiúlóideistighsanfhoraoisanascadhlebealaísiúlóideeilesachomharsanacht.Bíonnbealaífoirmiúlaagusainmnitheinameascseo,arnóssiúlóidíSlínaSláinteagusbealaífadalemarcáilbhealaí.Cuireannnaiscdáleithéidgomórleluachcaithimhaimsirenaforaoise,áfhíisteachinacmhainnchaithimhaimsireníosleithneagusagmealladhúsáideoirínua.

D’fhéadfadhcosáinneamhoifigiúlaabheithsanfhoraoischeanaféin,iadforbarthatríúsáidneamhfhoirmiúillehimeachtama.Cuiriadseoisteachsaghréasánoifigiúilmargobhfuilsiadseanbhunaitheagusgobhfuilsiadroghnaitheagdaoinelefadaagusúsáidábhaintastu.Trasnaíonnmianlíntenádúrthasuímhchoillearnachanuaimbailteagusigcathrachaagusmórthimpeallorthu,aléiríonnanúsáidatáábhaintagdaoineasansuíomhcheanaféin.Bachóiriadseoachuristeachingréasánnambealaísiúlóidesanfhoraoisnuamargurcinntegoleanfararaghaidhán-úsáid.

Bíodh sé i gceart ón tús

Bain úsáid as gnéithe agus seachain contúirtí

Bealaí ciorclacha

Ag nascadh le bealaí eile

Cosáin neamhfhoirmiúla agus mianlínte nádúrtha

Cosán simplí, i gcoillearnach óg fuinseoige, forbartha chun freastal ar úsáid atá réasúnta éadrom mar chuid d’fhiontar saoire feirme. Feirm Mhullach na Sí, Co. Thiobraid Árainn.


20

Soláthraíonn siúlóid cláir simplí bealach thar cheantair áitiúla tír-raoin fhliuch . Tabhair faoi deara úsáid uige shreinge do ghreim faoi chois. Cill Airne, Co. Chiarraí. (Grianghraf S. Bosbeer)

Soláthraíonn dreapaí bealach thar fhálaí, ach cruthaíonn siad deacrachtaí d’úsáideoirí nach bhfuil chomh luaineach. Cill Árthaigh, Co. Mhaigh Eo.

Máúsáidtearléarscáileannaagustaifidstairiúla,isféidirseanbhealaítréigtheaaithintad’fhéadfaíaghlanadhsuasagusaúsáidarís.Cuirfeargomórleisanmbraistintoidhreachtaaluaitearleisanbhforaoismábhaintearúsáidasnabealaíseo,agusbeidhanfhoraoisníostarraingtídábharrsin.Tabhairfaoidearagomb’fhéidirgombeadhgálecomhairlesheandálaíochtachunbunghnéithedromchla,mátásiadlefeiceáilgofóill,achosaint.TáeolasfaoinaheagraíochtacomhairleachaábharthaarfáiliForestry and Archaeology Guidelines.

Úsáidbealaítraidisiúntaceartaslímarchuiddenghréasánsiúlóidesanfhoraois.Achtabhairairdarnádúrnahúsáideatáacu.B’fhéidirnachmbeadhsécuíceartslíambaintearan-chuidúsáideasmarrochtainarfheirmsachomharsanachtanascadhleisanngréasán.

Braithfidhleithead,dromchlúaguscóireáilteorainnaranúsáidatábeartaithe.

Sanáitabhfuiltearagsúilledianúsáidagusinambeidhrochtainéascatábhachtach(m.sh.páirceannaforaoise,coilltecomharsanachta),beidhdromchladechlochabrúiteagteastáil,lebarrchóiriúníosmíne.Bíodhancosánleathangoleorchungombeidhbeirtaralaghadinannsiúltaobhletaobh.D’fhéadfaítarmacaúsáidaúsáidigcásannaáirithe.D’fhéadfaíimillleathanaféarachaúsáidmarchóiriúteorainnaguséalomadhgorialta,chunadhearbhúgobhfuilbainistiúgníomhachádhéanamh.

Aranlámheile,nígáachcosánsimplíarbhealaíiargúltasiúlóidedoshiúlóirísléibhe.Mátáséagteastáil,bachóirdondromchlaabheithdiscréideach,agusábharáitiúilaúsáid.Marchóireáilteorainnbachóirfásraatáagbrúisteacharangcosánaghearradhsiar.Isíanaidhmiomlánatáannnácumaiargúltachta,fiántaisagustaiscéalaíochtaathreisiú.

Maratáráitecheana,isféidirbealaídechineálachaéagsúlaachurarfáilarmhaitheleisnacumaisagusnaroghannadifriúlaabhíonnagdaoine.

Tádraenáilcheartfíor-riachtanachchundromchlasiúilsocairdechaighdeánardachoinneáil.Stiúirant-uiscegoléiramachasangcosánagusamachuaidh,trídhlúthúaguscomhdhlúthúanchóiriúdromchla,agustrídhraenacha,lintéiragusbarraíuisceatásuiteáiltegocúramach.

Déancosáinnuaashuiteáilsadóighgombeidhandromchlanochtaithefaoithionchairtriomaithenagréineagusnagaoithe.Nácuircosáintríthalamh

Bealaí stairiúla a úsáid

Cearta Slí

Leithead, dromchlú agus cóireáil teorainn

Draenáil

Nuair atá siad úr, soláthraíonn sliseanna adhmaid agus móta coirte dromchla tarraingteach. Ach, súnn an dá cheann taisleach, agus tá siad mí-oiriúnach go ginearálta mar réiteach fadtéarmach. Strontian, Albain.


21

D’fhéadfadh go mbeadh droichid chasta agus chostasacha ag teastáil chun uiscebhealaí níos mó i bhforaoisí a úsáidtear go mór a thrasnú. Coill Bhaile Ó Síoda, Co. Chiarraí.

I gceantair baile, is minic go dtrasnaíonn spáis ghlasa línte méine nádúrtha, rud a léiríonn an chaoi a bhfuil daoine ag baint úsáid as an suíomh ag an am . Ba cheart iad seo a tharraingt isteach mar chosáin in aon dearadh coillearnaí sa todhchaí. Cábán tSíle, Co. Bhaile Átha Cliath.

fhliuchbhognátrícheantairinambíonntuilte,nóbeidhfadhbleanúnachcothabhálaagat.Muraféidirceantairmarseoasheachaint,b’fhéidirgombeadhforleathangeoteicstílenóconairardaithecláradhmaidoiriúnach,agusmogalramínsreingearangconairionasnachsleamhnódhdaoine.Achníhiadseonaroghannaisfearrnáisinmharthanaigcónaídoshuímhdheacra.Isféidirlehithirfhliuchsníomhtríbhearnaí,stróiceadhnóuaimsaleathángeoteicstílemarshampla.Táconairchlárcostasach,agusisféidirleosiúdadhéantarastrasnáiniarnróidabheithan-chontúirteachfaoinacosamátásneachtaorthu.

Seachaincéimeannaanoireadagusisféidirnuairatáfadbreiseáchurlecosáin,margobhfuilsiadcostasachagusgurféidirleobacannaachurroimhdaoineabhfuildeacrachtaísoghluaisteachtaacu.Déanbealaíaphleanáilionasnachmbíonnaniomarcafánaíiontu,nómuraféidirésinadhéanamh,cinntighgon-íslíonnsiadgofiarlánachréidh.Déancinntenachgcasannancosánaraisairféinaniomarca,margospreagannsésindaoinelehaicearraaghlacadhagusdulsíosdíreachlefána.

Mábhíonnbótharnóriannuaforaoiseáchuristeach,smaoinighardhóigheannachunéafheabhsúarmhaithelesiúlóidí.B’fhéidirgobhféadfaílúbannaaguscoraachurannmarshampla,ionasgombeadhdaoineagtnúthlenambeadhtimpeallancheadchoirnéaleile.

Mábhíonndromchlúagteastáil,úsáidclochabrúiteagusgairbhéalaslaistighdenbhforaoisnóóngceantarmáguaird.Beidhábharmarsinníosmóidtiúinleisanbhforaoisóthaobhradhaircaguséiceolaíochta.

Níbhíonncoirtmhótanáslisneadhmaidoiriúnachmardhromchlúmargurféidirleoabheithstolpthaagusmeathgomear.Achd’fhéadfadhandáchineálabheithúsáideachchunbealaísealadachasiúlóidíamharcáilamachnuairabhíonnimeachtaíarleitharsiúlsanfhoraois,arnósclárseachtainedeshiúlóidítreoraithe.

Tágeataíagusdreapaíagteastáilaonáitadtrasnaíonnriansiúilballanósconsa.Isiomaídearadhatáarfáil,ógheataíspriongaluchtaitheagusgeataítadhaillgodreapaífáisctheagusdréimire.Meabhraighrochtaindochách–bíonngeataínódreapaímíchuíinambacmórdochuairteoiríabhfuildeacrachtaísoghluaisteachtaacu.Margheallairsinbachóirnachmbeadhdreapaíachsnaháiteannaisiargúltaagusisdeacrateachtorthu.

Arangcaoichéannad’fhéadfadhdroichidcoiseabheithdedhíthionasgurféidirlesiúlóirísrutháinagusaibhneachaathrasnú,agusisgnéithetarraingteachaiontuféin.Bíonnréimseóthrasriantasimplíleráillíláimhegostruchtúirréamhthógthaníoscastadíobhseoann.Isféidirclochacórasimplíaúsáidchun

Seachain céimeanna

Dearadh bhóithre nua foraoise

Ábhar áitiúil

Coirtmhóta agus slisne adhmaid

Geataí, dreapaí agus trasrianta


22

Is eilimint riachtanach de thógáil cosán iad barraí uisce, lintéir agus bearta draenála eile. Coillte Dioghsa Co. Chill Mhantáin.

srutháinathrasnúigceantairníosiargúlta,afhadisgombíonnsiadsábháilteigcónaínuairabhíonnleibhéalanuisceard.

2.3 COMHARTHAÍOCHT

Isuirlischumhachtachíanchomharthaíochtinigcaitheamhaimsireforaoise.Isféidiríaúsáidlecurinaluíardhaoinegobhfuilfáilterompusanfhoraois,chuntreorachaathabhairtaguschunairdadhíriúaranoidhreacht.Isféidircomharthaíochtaúsáidchuncódnaforaoiseachurchuncinnaguschundaoineachuraraairdeallfaoichontúirtarbithabheadhann.

Beidhéagsúlachtmhórsamhéidcomharthaíochtaabheidhagteastáil.Níbheadhgáachlecomharthafáiltesimplíagusroinntmharcannabealaighigcáscoillearnachbheagataitníonnséleisnadaoineáitiúlaabheithagsiúlintisaniarnóin.Ismaithanseansgobhfuilaithnemhaithagnahúsáideoiríaranáitagusarandreachatáuirthicheana.Igcodarsnachtleissin,bheadhcomharthaíochtibhfadníoscuimsithíagteastáiligcásforaoisíabhíonninúsáiddoréimseníosleithneagusníoséagsúladechaitheamhaimsire(m.sh.páirceannaforaoisepoiblí,coilltecomharsanachta),óthaobhdhlúisaguschineálanacomharthaíochta.

Tabhair faoi deara, go bhfuil gá le rabhadh sábháilteachta agus comharthaí coisc a úsáid agus a leanúint nuair atá caolú, crainn á leagan agus oibríochtaí foraoiseachta eile ar siúl (féach ar Roinn 3.4).

Marabhíonnleháiseannaarbithbainúsáidascurchuigeumrochtaindochách,maidirlecomharthaíocht,ionasnachmbeidhaonduinenachbhfuilinannant-eolasatáarfáilaaimsiú.Marshampla,cuiraoneolasnócláiroidhreachtaibhfearassatreoisgombeidhsiadlefeiceáilgocompordachagcuairteoiríatáigcathaoireacharotha.Sachaoichéanna,chabhródhclómórnóBraillefiú,ledaoineabhfuiléagumasradhaircorthu.

Seoaleanasnahábhairismóabhaineannleforbairtcomharthaíochta.Féacharnarudaíargháachursanáireamh,atáleagthaamachiRoinn2.1.

Bacheartgombeadhgacheolasathaispeántararchomharthaígearragussoiléir.Bainúsáidassiombailchoitiantaatáareolasaganbpobalcheana,maraithneofariadgohéasca.Caithfidhantéacsgoléirabheithgearragusgonta.

Leagannmarcannabealaighaguscomharthaítreorachamachnaraontasiúilagustugannsiadtreorachamaidirlegnéithe,áiseannasrl.Bíonnsiadfeistitheagcrosbhóithre,achbacheartdóibhabheithscaipthearfeadhstráicífada,ionasgombeidhafhiosagdaoinegobhfuilsiadfósaranmbealacharoghnaighsiad.

Ról na comharthaíochta

An méid comharthaíochta atá de dhíth

Rochtain do chách

Coiméad an t-eolas gonta agus soiléir

Marcanna bealaigh agus comharthaí treoracha

Úsáidtear marcair bealaí chun bealaí siúil san fhoraois a mharcáil. Úsáid dathanna nó siombail dhifriúla chun bealaí difriúla a aibhsiú. Coill Bhaile na gCanónach, Co. Chill Mhantáin.


23

D’fhéadfadh bord fógra a chur isteach ar bhoird eolais (painéal deis), chun béim a chur ar cheisteanna reatha mar obair atá ar bun, imeachtaí atá le teacht, fiadhúlra séasúrach, srl. Gleann Dá Loch, Co. Chill Mhantáin.

• Nuairatásiadágcurináit,bícinntegobhfuilanmarctreorachnóancomharthaagsíneadhsatreoceart,ionasnachmbeidhaonéiginnteachtannmaidirleisantreoceart.

• Daingnighiadgodochtionasnachgcasfaranpíosasanáitabhfuilsé,rudachuirfeadhdaoinearseachrán.

• Mátádháthreosiúlóidenóníosmóanntaobhistighdenfhoraois,léirighiadlemarcannabealaighledathannanóletéamaídifriúla.

• Déanmeastachángarbharanbhfadatáfágthaarroinntdenatreorachabealaighnónacomharthaí,chunnasiúlóiríachuraraneolas.

Tuganncláireolaisléargasbunúsachdenfhoraoisagusdeleaganamachnambealaísiúil,nan-áiseannaagusghnéithenaháite.Isfearriadachuraganbpointeabhfuildaoineagsiúlisteachgodtíanfhoraois.

• Bainúsáidasléarscáild’imlínenaforaoisemarláranchláir.Léirighant-eolaslepictiúiraranléarscáilseochomhfadaagusisféidirlesaigheadde“TÁTÚANSEO”chundaoineathreorú.Bainúsáidasanléarscáilchéannaingachbileogagusleabhrán,chuneolasaranáitachurchuncinn.

• Léirighnabealaísiúilgosoiléiraranléarscáil.Tabhaireolasfaoinbhfadatáanngogarbhchomhmaithlecursíosargachceann(m.sh.‘dromchlamín,réidhdonchuidismó,lefánaígéaraináiteannaáirithe’)chunligeandodhaoineroghaadhéanamhbunaithearamiantanóagcumasféin.Aithnighbealaídifriúlatrídhathanna,shiombailnóthéamaíéagsúlaaúsáid,aranléarscáilagusarnamarcannabealaigharaon.Mátámarcannabealaighinúsáid,bícinntegobhfuilanchéadcheannaléiríonnanraon,lefeiceáilgosoiléiróngcláreolais.

• Bacheartgombeadhcódnaforaoisearangclár,lecurigcuimhnedodhaoinefaoinafreagrachtaíatáorthulelinndóibhabheithsanfhoraois(féacharRoinn3.2).Smaoinigharphointeteagmháladonbhainistíochtathabhairt(m.sh.seoladh,uimhirghutháin)lecabhrúledaoinechunfadhbannaarbithabheadhannathuairisciú(m.sh.loitiméireacht,dumpáil)aguschunaiseolasginearáltaathabhairt.

• Déannua-shonrúarangclárgotréimhsiúilchunáiseannaagusimeachtaínuaaléiriú.Déanmachnamharfhógraísealadachachunfógairtadhéanamhfaoiimeachtaíatáagteachtaníos,sriantaatáanndebharrobairfhoraoisenófiadhúlraarleithabheithannlelinnséasúiráirithe.CabhróidhséleisannuashonrúdámbeadhscáileánPerspexinaistrithegreamaithe

Cláir eolais

Tá léarscáileanna soiléire agus simplí éasca le tuiscint agus soláthraíonn siad maoin eolais faoin gcoillearnach agus faoina ghnéithe agus áiseanna. Feirm Mhullach na Sí, Co. Thiobraid Árann.


24

Rachaidh comhartha fáilte ag an mbealach isteach don fhoraois i gcion go mór ar chuairteoirí . Coill Bhaile na gCanónach, Co. Chill Mhantáin.

leisangclárlescriúnna.Glananscáileángachuairabhaintearé,chunaonfhásalgachatáannabhaint.Cuirplaisteachargachléarscáil,bileogeolais,póstaersrl.chunanpáipéarachosaintóntaise.

Tharraingeodhcláireolaistharraingteachaairdarghnéitheagusairíonnaéagsúlad’oidhreachtnádúrtha,stairiúilaguscultúrthanaháite.Chuirfeadhséseogomórleisangcuairtabheadhagduine,rudachruthóidhtuiscintníosdoimhnearanbhforaois.D’fhéadfadhroinntacuseoabheithsocraitheinaiceleisnabealaísiúil,chunraonoidhreachtanódúlraachruthú(féacharRoinn3.1).Bacheartdontéacsabheithgearr,gontaaguscruinnagusdírithearangnáthléitheoir.

SmaoinighareolasachurarfáilasGaeilgechunanteanganáisiúntaachurchuncinn.SmaoinighareolasachurarfáilidteangachaiasachtacosúilleFraincis,GearmáinisagusSpáinnis–rachadhséibhfeidhmgomórarchuairteoiríóthíorthaeiledámbeadhcúplafocalannfiú.

D’fhéadfadhgáabheithlecomharthaíochtthreorachnuairatáanfhoraoisinaicelebóithrepoiblínócrosbhóithre,igcásgobhfuilanfhoraoisáforbairtmarionadcaithimhaimsiremór.TéighigcomhairleleisanÚdarásÁitiúilareaglagombeadhforálachaagusceadúnaspleanálaagbaintleis.Bacheartmachnamhadhéanamharchomharthafáiltelehainmnaforaoiseairachuraganmbealachisteachchuiganbhforaois.

2.4 PICNICÍ

Isgnáthrudégombeadhpicnicíarsiúlagdaoinesanfhoraois,achgoháiritheagteaghlaighóga.Feidhmeoidhionadpicnicí,atácóirithegomaithmaráittharraingteachathabharfaidhdaoinechuiganbhforaois.Bíonnsuíomháiritheagteaghlaighdeghnáthdábpicnicagusúsáideannsiadémarshuíomhlárnachdonchuairtgoléir.Isésin,gorachaidhnaleanaíagspaisteoireachtagusgobhfanfaidhnatuismitheoirísanáitabhfuilsiadlebheithibhfeighilorthu,chunascíthaligeanaguschuncomhráadhéanamh.

Isféidirfreastaladhéanamharphicnicígangáabheithleboirdphicnicarleith.Isbreáanáitífaichelomthagominicdodhaoineatáagiarraidhbratpicnicealeaganamach.Nód’fhéadfaítroscánnádúrthaaúsáidcosúillelomáinmhóraaguscarraigeachaabhfuildromchlaréidhorthu,nób’fhéidirsuíocháinshimplíarabhféadfadhdaoineabheithagitheónan-uchtféin.Tánaroghannaseoidéalachigcásgobhfuilúsáidísealigceistleisanbhforaoisagusigcáspointíradhaircagusceantairleochaileachaeile,áitarféidirledaoinestopadhagusabheithagithe,achnímarghrúpaímóra.

D’fhéadfadhgáabheithleboirdphicnice,mátáúsáidrialtaigceist.Tágoleorcineálachadíobhsiúdigceist.Ábhareileatátábhachtachnácéchomhéascaagusisféidirledaoineleleibhéiléagsúlasoghluaisteachtasuísíosagusseasamhsuasónaboirdseo.Bacheartgombeadhbordnódhófeistithedochuairteoiríigcathaoireacharothachomhmaith.

Mátácnuasachbordáfhorbairtdophicnicí,smaoinigharnarudaíseoaleanas:

• Isféidirboirdphicniceachurfaoingceannbhratnólastaighdespásannaoscailte.Bheidísfaoifhoscadhimeallnaforaoisedeghnáth,legrúpaícrannscaiptheinameasc.Coinnighnalínteféachanaaroscailteargachtaobh,ionasgombeadhnahúsáideoiríarasuaimhneasfaoináitabhfuilsiadaguslecurarchumastuismitheoirísúilachoinneáilaraleanaíanfadisatásiadagsúgradhinaaiceláimhe.

• Smaoinigharanspásáil.Bacheartgombeadhboirdphicnicescaiptheamachónachéileionasgombeidhpríobháideachtann,achganabheithchomhscaipthesingomothódhdaoinegobhfuilsiadróscoiteamachónachéile.

Cláir oidhreachta

Teangacha

Comharthaí bóthair

Roghanna ar chostas íseal

Boird phicnice

Ceantar picnice a fhorbairt


25

• Socraighnaboirdionasgombeidhanghrianagtaitneamhorthu.

• Bíodhanceantarpicniceingardoncharrchlós,lecabhrúledaoineabhfuilpicnicítromaacuaguschuncóireáilantsuímhaéascú.

• Ibhforaoisímóraaúsáidteargominic,d’fhéadfaíceithrecheantarpicniceachurarfáilionasgombeidhroghadeshuímhagusionaidéagsúla.

• Bheadhsécuígombeadhboscaíbruscairarfáil,achgoháiritheigceantairphicnicemhóra.Achisfearrdaoineaspreagadhchunambruscarathabhairtabhaileleodeghnáth–féacharRoinn3.8.

2.5 PÁIRCEÁIL

Athróidhangáatálespáspáirceálagomórófhoraoisamháingoforaoiseile.Baleorcnuasachbeagdespásannaigcoillearnachatáinúsáidagdaoineáitiúlalebheithagsiúlnóchunmadraíashiúl.Arantaobheilede,d’fhéadfadhgáabheithleháiseannapáirceálalefoireannibhfeighilorthuagnahamannaisgnóthaí,ibhforaoisíatáinúsáidgominicagusamheallanndaoineóibhfad.Eascraíonndeacrachtaímóracosúillepáirceáilbhaolacharanmbótharagusbrútráchtanuairabhíonnúsáidmhórannagusnuairatááiseannapáirceálaineasnamhnóneamhleorann.

Isféidirnahairíonnaabhíonnagteastáilingnáthfhoraoiscosúillebealaíisteach,bóithreforaoiseagusionaidtuirlingteaguschasaidh,aúsáidmarcheantairpháirceálachomhmaith.Mádhéantarmachnamhardhé-úsáidnuairatáanphleanáilarsiúl,d’fhéadfaíanfhéidearthachtseoafhorbairt.D’fhéadfaíspássabhreisachurarfáilagbealachisteachnuaatáletógáilmarshampla,dopháirceáilghluaisteán.Achbíard’airdeallfaoinbhféidearthachtgombeadhcoimhlintíbainistíochtaanndámbeadhbacaranmbealachisteach.

D’fhéadfadhgáabheithleháiseannapáirceálaabhfuiliontráilacuónmbótharpoiblíchomhmaithlebóithrínaleananngodtíancarrchlósféin.Isiadseoaleanasnapríomhchúraimíabhainfeadhleháiseannadáleithéid.

Coinnighansruthtráchtachomhdíreachaguschomhciallmharagusisféidir.Isfearrcarrchlóisabhíonnleagthaamachmarchuarbhealachaontreoamháindeghnáth.Tásétábhachtachgombeadhcomharthaíbealaighsoiléireannchomhmaith,abhfuilsiombailtráchtaso-aitheantaorthu.Bíodhspásmóranndogachgluaisteán,lecurarchumasnadtiománaitheabheithaggluaiseachtisteachisamachgohéasca.Bacheartroinntspásannaatásár-leathanachruthúdodhaoineaúsáideanncathaoireacharothaagustrealamheiledáleithéid.

An gá atá le spás páirceála

Airíonna bainistíochta a úsáid

Bí cinnte go bhfuil sruth tráchta maith ann


26

Cuirfidh comharthaí rabhaidh atá suite sa charrchlós i gcuimhne d’úsáideoirí carr gan earraí luachmhara a fhágáil sa charr. Gleann Dá Loch, Co. Chill Mhantáin.

Is minic a bhíonn bacainní daingne ar féidir iad a chur faoi ghlas riachtanach ar na bealaí isteach ar fad d’fheithiclí don fhoraois.

Smaoinigharshábháilteachtant-amarfad.Cinntighgobhfuillínteradhaircsoiléireannaggachcrosbhóthar.Cuirfidhcomharthaíluaisagusfánáin,moillarnatiománaitheagustaispeánfaidhcomharthaí‘géillslí’agus‘stad’céacuabhfuilantosaíochtacu.TabhairfaoidearagobhféadfadhceadanÚdaráisÁitiúilabheithagteastáilchunbealachisteachchunforaoiseachruthúnóafheabhsúabhaineannlebótharpoiblí.Beidhlínteradhaircoscailteagteastáilaganmbealachisteach,rudachiallaíonngombeidhgálecrainnagusfásraabhaint.

Bacheartgoléireodhcarrchlósforaoisesuíomhnadúrthanaforaoiseféin.Seachainairíonnaabhaineannlepáirceannapoiblísachathair,m.sh.líntedíreacha,cúinnígearra,mullairdchoincréite,líntebuídúbailte.Bainúsáidascuarannanádúrthaaguslonnaighspásannapáirceálaingrúpaíbeagaleroinntacuimeascnagcrannagusanchuideileacuamuighfaoinaer.Bainúsáidasdearaícúramachadochomharthaí,chomhmaithlegairbhéalóngceantaráitiúildondromchla.Déanmarcáilarimeallancharrchlóislecuaillíadhmaidbeaganócnocáinbheagaféir.

Isábharmóríslándáilghluaisteáindonphobal.Chabhródhforálachaáirithechunairdeallaspreagadhimeascnandaoinefaointeachtagusanimeachtatáarsiúlaguscabhróidhséseochunbacachurarghadaithe.Marshampla,bícinntegobhfuillínteradhaircoscailtearfudancharrchlóis,agusseachainaonspásannapáirceálaachruthúabheadhscoiteamachnóabheadhasradharc.Mátáceantarpicnicepleanáilte,lonnaighénóanionadsúgarthataobhistighderadharcancharrchlóis,chunligeandodhaoinesúilachoinneáilarangluaisteáin.Cuirsuascomharthaíathugannrabhadhdodhaoineganrudaíluachmharaafhágáilinangluaisteáin.

Anpointeiontrálaónmbótharpoiblíachruthaíonnanchéadtuairimfaoinbhforaois.Bacheartdóabheithtarraingteach,slachtmharagusfáiltiúilmarsinagusbacheartgoléireodhsésuíomhnádúrthanaforaoiseféin.Oibríonnbealaíisteachmóraarchruthcloig,lesconsaadhmaid,carraigeachanócnocánféarmharthartorthugomaith.Bheadhsécuíchomhmaithdámbeadhcomharthafáiltesimplíannlehainmnaforaoiseair.

Bheadhbacainnídaingneagteastáildeghnáthchunancarrchlósadhúnadh,istoícheachgoháirithe.Bacheartgombeidhaleithéiddebhacainníinanngoleorbrúafhulaingt,óspraoi-thiománaithemarshampla,abheadhagiarraidhtiomáintarbhóithrenaforaoiseirithnahoíche.D’fhéadfadhbealachisteachcaolagus/nóbacainnachuirfeadhbacarfheithiclíarairdeáirithedebheithagteachtisteach,abheithagteastáilchomhmaith.FéacharRoinn3.6dochomhairlearcharrchlóisfhoraoiseachurfaoighlas.Beidhbacainníagteastáilchomhmaitharaonbhótharforaoisealeanannamachóngcarrchlós,chunbacachuraraonfheithicilganúdarásdebheithagteachtisteachsanfhoraois.

D’fhéadfadhspásannapáirceálaabheithagteastáildofheithiclíeileseachasgluaisteánm.sh.busannascoile,boscaícapall,veaineannacampála.Chomhmaithleisseo,d’fhéadfadhcuairteoiríeileteachtdechois,arrotharnóariomparpoiblí,achgoháiritheigcáscoillteabheadhthartaragusinaiceleceantarcathrach.Tabhairspreagadhdodhaoinenamodhannaiompairseoaúsáid.Marshampla,cuirbéimarnastadannabusáitiúlaaraonbhileogafógraíochtaabhaineannleisanbhforaoisaguscuirraontarotharsocraarfáildonarothaithe.

2.6 SÚGRADH LEANAÍ

Cuireannáiseannasúgarthagomórleisantarraingtabhaineannleisanbhforaoisdotheaghlaighógaagusgominicismórantarraingtiadiontuféin.Achosrudégobhfuilcaighdeáinsábháilteachtaardaaguscostasmórigceist,níbhíonnúdarmaithdóibhachamháinigcásforaoisíaúsáidteargomionminic,cosúillepáirceannaforaoisepoiblíaguscoillearnachacomharsanachta.Máúsáidtearé,bacheartgoleanfadhandearadhagusantógáilsuíomh

Sábháilteacht

Léirigh an timpeallacht nádúrtha choillearnaí

Slándáil

Bealach isteach san fhoraoise

Bacainní

Freastal ar fheithiclí eile agus ar mhodhanna iompair eile

Cúramaí ginearálta


27

nádúrthanacoillearnaí.Másféidir,bainúsáidastéamasamhlaíochatáspreagthaaganbhforaoisféin.Chomhmaithleissin,bainúsáidastrealamhafhreastalaíonnarleanaídegachcumas.

CuireannSúgradh,eagraíochtarsonceartaanlinbhabheithagsúgradh,treoirshonracharfáilfaoiionaidsúgarthaafhorbairtlaistighdechomhthéacsnahÉireann(www.playireland.ieféacharAguisínB).

Cuireannceantarnacoillearnaítimpeallachtidéalacharfáildoleanaílefánaínádúrtha,srutháinbheaga,blocannaadhmaidaguscarraigeacha.Isrudaíiadseogoléiraspreagannsúgradhagustaiscealaíocht.Marsinináittrealamhsúgarthafoirmiúilachurarfáil,smaoinighardheiseannadoshúgradhnádúrthaachothúlaistighdenchoillearnachféin.

Cibéroghaaúsáidtear,bacheartgombeadhsuíocháinmarchuiddenionadsúgartha,chunligeandonatuismitheoirísúilachoinneáilaraleanaíarbhealachcompordach.Chomhmaithleissin,déanmachnamharchrainnchontúirteachaabhfuilsméaraorthu,chomhmaithlefásramáguaird(m.sh.cuilleann,iúr,caorthann)mard’fhéadfadhbaolabheithigceistleododhaoineógamaidirletachtadhnónimhiú.

Súgradh nádúrtha a spreagadh

Ionaid súgartha a aimsiú

Tarraingt mhór don fhoraois í an seans fiadhúlra a fheiceáil. Coill Charleville, Co. Uibh Fháile.


28

Tá coillearnacha agus foraoisí lán le deiseanna nádúrtha súgartha do dhaoine óga. Gleann Dá Loch. Co. Chill Mhantáin.

2.7 ÉAGSÚLACHT CHOILLEARNACH

Táairíonnafisiceachacosúillemeascánspéiseas,aois,struchtúrseasaimh,cisealancheannbhraitagusnatalún,spásannaoscailteaguscrainnársasrl.goléirmarchuidd’éagsúlachtnádúrthanaforaoise.Meascannsiadlechéilegominic,chunatmaisféararleithachruthú.Marshampla,bheadhatmaisféarmaorgaardeaglaiseagbaintlegiúisDhúghlaisagusbheadhatmaisféaratáan-choillteachagbaintlescatacrannleathanduilleach.

Deghnáth,dáéagsúlaisatáanfhoraois,iseaismóantarraingtagusnadeiseannadochaitheamhaimsireinti.Máúsáidtearbeartaidirgearragusfadtéarmach,d’fhéadfadhtionchardíreachabheithaganmbainistíochtaranéagsúlachtagusartharraingtbhunúsachnaforaoisemarthoradhairsin.

Deghnáthisfearrlesúilóirígombeadhéagsúlachtannarbhunúsbeag.i.éagsúlachtatálesonrúgohéascaagluassiúil.Igceantairinabhfuilcrainnghiúiseamháinann,d’fhéadfaíéagsúlachtathabhairtisteachdonasiúlóirítríchrainnleathanduilleachaachuristráicílehaisanbhealaigh.

D’fhéadfadhcoillearnachamóraabheithinadtaiscemórdoluchtfaireéanagusdoluchtdíograisefiadhúlraigcoitinne.Chomhmaithleissin,luanngoleorcuairteoirígurmórantarraingtégobhfeicfífiadhúlraann.CuirfidhbeartaiForest Biodiversity GuidelinesnaSeirbhíseForaoise,éagsúlachtagusiomadúlachtanfhiadhúlrachuncinn,chomhmaithleméadúidtarraingteachtnaforaoiseféin.Inameascseotáméadúarnaspeicis,struchtúiraguséagsúlachtaoise,crainnársaagusadhmadmarbhachoinneáil,crainndhúchasachaachur,agusboscaíéinachurarfáil.

B’fhéidirgogceapfágobhfuilcumamíshlachtmhararchorrbhearnaísacheannbhrat,adhmadmarbhtiteagusarairíonnaeilemarsindeghnáth,achindáiríretásiadmarchuidlárnachdetharraingteachtbhunúsachnaforaoise.Cégobhfuilsétábhachtachgombeadhsábháilteachtigceist(féacharRoinn3.4),nádéananiomadglanadharanbhforaois,achdéaniarrachtanmí-ordnádúrthaneamhfhoirmiúilachoinneáil.

Cuireannbaintagusathchurnagcranndeisan-mhaitharfáilchunathstruchtúrúadhéanamharanbhforaoisaguschunéagsúlachtachuribhfeidhmóthaobhnaspéiseas,struchtúraoise,spásannaoscailte,imillnádúrthasrl.

An tábhacht a bhaineann le héagsúlacht choillearnach

Éagsúlacht a mhéadú do shiúlóirí

Fiadhúlra a chur chun cinn

Coinnigh leis an mí-ord nádúrtha

Athstruchtúrú na foraoise


29

Feabhsóidh na bearta atá leagtha amach sa Forest Biodiversity Guidelines éagsúlacht coillearnaigh, sa bhealach sin méadóidh siad na deiseanna do chuairteoirí dul i dtaithí ar fhiadhúlra.

2.8 SPÁSANNA OSCAILTE

Iscuidriachtanachdechaitheamhaimsiresanfhoraoisiadspásannaoscailte.Méadaíonnsiadanéagsúlachttríchodarsnachtachruthú(m.sh.solas,dath,teocht)leceantairatáfaoicheannbhratagusspásachurarfáilionasgombeidhimeachtaíarsiúl.Bíonndifríochtaímórasamhéidabhíonnorthu,ópháirceannacoillearnaíbeagagoháiteannaatáníosmó.

D’fhéadfadhnaspásannaatáannd’oibríochtaíabheithoiriúnachdochaitheamhaimsire,achéagbratharshábháilteachtagusarleochaileacht.Sanáireamhleisseobheadhlíntemarcaíochta,bearnaítine,bóithreforaoiseagusspásannaluchtaitheagusspásannaoscailteabhíagteastáilfaoithreoirlíntetimpeallachtanaSeirbhíseForaoisem.sh.spásannauisceeadránacha,ceantairchoisctheseandálaíochtaagusceantairdofheabhsúbithéagsúlachta.D’fhéadfaíspásannaoscailteeileachruthúarmhaithelecaitheamhaimsiregospeisialta.Inameascseobheadhspásannaoscailtetharttimpeallarairíonnaagusarradhaircagusspásannaoscailtelefreastalaráiseannaagusimeachtaíarleith.Bíonnan-tóirarspásannaoscailteabhíonninaicelecarrchlóis,achgoháirithemábhíonnboirdphicniceinéineachtleo.

Cabhróidhpleanáilchúramachgomórleisanluachatálespásoscailte.Lonnaighanspásoscailteionasgombíonnséfaoisholasnagréineanoireadagusisféidir.Bíodhséchomhleathanagusisféidirionasnachdtiocfaidhméadúaranscáilderéirmarafhásannanceannbhratinairde.Sachaoichéanna,bacheartgombeadhanspásoscailteoscomhairpointeradhaircmórgoleorionasnachmbeadhanceannbhratníosfaidesíosarangcnocmarbhacaméiginamachanseo.Bacheartgombeadhcruthnóriancoiseanspáisnádúrtha,ganimilldhíreachanáuillinnghéara.

Isféidirspásannaoscailteafheabhsúathuilleadhtríaistriúcéimseachónbhféargosceachadúchasachaaguscrainnbheaga,araghaidhgodtíanceannbhratféin.Cruthaíonnséseoimealltarraingteachnádúrthaidiranspásoscailteagusceannbhratnacoillearnaíagustáséan-mhaithdonfhiadhúlrachomhmaith.Achseansnachmbeadhanchóireáilseooiriúnachingachcásm.sh.lehaisanchosáinigcoillearnachacathrach,áitargháfáilréidhledeiseannafolaigh.

Ról na spásanna oscailte

Cineálacha difriúla de spásanna oscailte

Pleanáil do spásanna oscailte

Cóireáil imill

Tá gá ann ceantair os comhair pointí radhairc a bhainistiú chun cosc a chur ar dhul i mbealach an radhairc. Strontian, Albain.


30

3.1 EOLAS A FHÁIL AR AN BHFORAOIS

Isminicabhíonnmaoinoidhreachtanádúrtha,stairiúla,cultúrthaagbaintlecoillearnachaagusforaoisínahÉireann.Tríligeandodhaoineteachtarchuiddeseo,cuirfeargomórlenagcuairt,agusspreagfarmeasníosleithnearoidhreachtnahÉireann.

Deghnáthisamhlaidhnachroghaiadionaidchuairteoraachuireanntaispeántais,cainteannaagusturaistreoraithearfáil.Achd’fhéadfaíúsáidabhaintasgoleorbearteilechunbéimachuraranoidhreachtabhaineannlecoillearnachaagusforaoisíáitiúla,táanchuidismóacusimplíagusréasúntasaor.

Dírighgoginearáltaardhaoineóga–tádúilacusanfhoghlaimagusmarthoradharandíograis,tarraingeoidhsiadisteachbaillteaghlaigheile.Agusrochtaindochácharintinnagat(féacharRoinn1.4),freisinsmaoinighardhaoineleriachtanaisspeisialta,agusbileoga,léarscáileanna,comharthaí,siúlóidítreoraitheagusaraileáchurinoiriúintdáréirchunanfhoraoisaoscailtargachbealach.

Tarraingasfoinsíeolaisiontaofaaguscruinnesadúiche.Marshampla,seansgombeidhforaoiseoirí,staraitheagussaineolaithefiadhúlraáitiúlasástatéacsoiriúnachachurarfáildobhoirdagusbhileogaeolais,nósiúlóidítreoraitheócáideachaathreorú.

Gacháitarféidir,leagbéimaranoidhreachtabhaineannleisanbhforaois.Marshampla,d’fhéadfaíainmneachaéan,gnéithestaireaguscrainnéagsúlaatálefáilsanfhoraoisachurarbhealaísiúil.Freisin,áitabhfuilbun-ainmGaeilgeaganmbailefearainnabhaineannlecrainnnócoillearnach,smaoinigharghlacadhleismarainmnaforaoise.

D’fhéadfaísliteoidhreachtaagusfiadhúlraadhéanamhassliteatáanntríshraithstopannaadhéanamhchunbéimaleagadharghnéithesuntasacha.Isféidirmíreannanuaachurleochungnéitheeileatharraingtisteach.Ansinisféidireolasábharthaachurarfáiltríúsáidabhaintasboirdléirmhínithe in-situ(féacharRoinn2.3)nótrímharcannauimhritheshimplíatánascthalemírábharthadebhileognóleabhránathéannleo(féachthíos).Isféidirgnéithelasmuigh,marradharcarbheannasléibhenósainchomharthaíeilesatírdhreachníosleithneachursnastopannaseo.

Isféidirbileogaagusleabhráin–abheadhbunaithearléarscáilgohidéalach–aúsáidchunbéimachurarghnéitheéagsúlad’oidhreachtnaforaoise.Cégogceaptariadgopríomhad’úsáidirithnacuairte,d’fhéadfaíiadaúsáid

Cuairteoirí a spreagadh chun eolas a fháil ar oidhreacht na foraoise

Díriú ar dhaoine óga

Saineolas áitiúil

Leag béim ar oidhreacht na foraoise

Slite fiadhúlra agus oidhreachta

Bileoga agus leabhráin

31

ROINN 3 SaincheisteannaCaithimhAimsire

Is féidir eolas ar ghnéithe éagsúla den choillearnach a sholáthar ar an láthair, agus úsáid á bhaint as painéil. Coill Ros tlúra, Co. na Gaillimhe.

Is féidir marcair shimplí a úsáid chun gnéithe nó téamaí ar chonair dúlra nó oidhreachta a aibhsiu, le tuilleadh eolais i mbileog nó leabhrán ina gcuideachta. Coill Bhaile na Rátha, Co. na Mí.

Is bealach iontach le daoine a spreagadh chun teacht ar an bhforaois iad siúlóidí treoraithe a threoraíonn saineolaithe áitiúla. (Grianghraf S. Bosbeer)

freisinmarábharcothaithedonfhoraois.TároghafhairsingdebhileogaagusleabhráinidirleathanaighA4fótachóipeáilteagusfoilseacháinfilleadhamachsnasta.Ibhforaoisícaithimhaimsiremóra,isféidiraleithéidd’ábharachurarshuíomhidirlín,ligfidhsésindodhaoinecóipeannaaphriontáilamachroimhagcuairt.Ingachcás,bacheartgombeadhantéacscruinnagusgodtarraingeodhsésuimanléitheoraghinearálta.

Áitarféidir,cuircódnaforaoise,(féacharRoinn3.2)argachbordléirmhínithe,bileog,leabhránsrl.Cuirfidhsésinabhfreagrachtaíféinmarchuairteoiríigcuimhnedodhaoine,laistighdenchomhthéacsdearfachinabhfoghlaimíonnsiadfaoinbhforaois.

Tabhaircuireadhdoscoileannaáitiúlachunanfhoraoisaúsáidmarsheomrarangalasmuigh.Isféidirlegníomhaíochtaíféidearthanarangannaagusnahábhairarfadachlúdach,óstaidéararandúlraagusaneolaíochtagusgonahealaíonaagusadhmadóireachta(m.sh.boscaíéanagusialtóige).LéiríonnLánagCranndechuidComhairleCrannnahÉireann,anréimsefhairsingféidearthachtaífoghlamaatáann.

Tabhaircuireadhdoghrúpaíscríbhneoireachtaagusfilíochtaáitiúla,ghrúpaípéinteálaaguschlubannagrianghrafadóireachtasmaoineamharúsáidabhaintasangcoillearnachnóasanbhforaoismarábhardothionscadalcruthaitheachdámbaill.Idteanntaleluachathabhairtdonadaoineabhfuilbaintaculeis,agusaontasfaighte,d’fhéadfaíroghadenatorthaíaúsáidimbeartaléirmhínitheagusbunaithesatodhchaí.

Mínighaonoibríochtaíbainistíochtaforaoiseatáarintinnnofaoilánseoltríúsáidabhaintasfograísealadacha.Mínighanfáthgobhfuilaleithéidd’oibríochtaíagteastáillaistighdechomhthéacsthimthriallnaforaoiseagusbeartachunancomhshaolachosaint.Chomhmaithledaoineachuraraneolasaguslehimníamhaolú,cuirfidhanbeartseotuiscintghinearáltaarbhainistíochtcoillearnachchuncinn.(Tabhairfaoidearagobhfuilanbeartseolecurlehaonchomharthaírabhaidhsainordaitheachaatáagteastáil–féacharRoinn3.4.)

Smaoinigharimeachtnógníomhaíochtaeagrúsanfhoraisdodhaoineáitiúla.Imeascnasamplaításiúlóidíclainnetreoraithe,crainnachur,péinteáilaghaidhe,agustaispeántaisd’adhmadóireachtthraidisiúnta.Táméidáiritheeagraíochtaagusbolscaireachtaagteastáil,achseansgombeidhgrúpaícomhshaoiláitiúlaaguspáirtitheeileabhfuilsuimacuannsástacabhairathabhairt.SmaoinigharnahimeachtaíseoachurarsiúlagaonamleSeachtainNáisiúntanagCrann

Cuir cód na foraoise chun cinn

Seomra ranga lasmuigh

Ealaíona cruthaitheacha

Mínigh timthriall na foraoise

Imeachtaí pobail

Níl i bplandáil crann agus péinteáil aghaidhe i bPáirc Foraoise Terryland, Cathair na Gaillimhe, ach cuid de na himeachtaí pobail a tharlaíonn sa choillearnach. (Grianghraf S. Bosbeer)


32

Into the Dark, dealbhóireacht le Eileen MacDonagh, cuid den bhailiúchán Sculpture in Woodland collection, An Gleann Mór, Co. Chill Mhantáin.

Cuideoidh bord eolais simplí a chuireann síos ar fheidhmithe le himní daoine a mhaolú agus cuirfidh sé feasacht ar chleachtais bainistíochta na coillearnaí chun cinn. Coill Saviour, Co. Chill Mhantáin.

(Márta)agusantSeachtainNáisiúntaOidhreachta(MeánFómhair),chunleasabhaintasanbhfeasachtpobailardaithearcheisteannaoidhreachtaachruthaíonnnacláirnáisiúntaseo.

3.2 CÓD FORAOISE A CHUR CHUN CINN

Iséatáigcódforaoisenáliostasimplíadeireanncéardisféidiradhéanamhaguscéardnachféidiradhéanamhaiarrtarardhaoinecloíleisirithagcuairte.Isíanchuspóiratáaigenáníosmófreagrachtaasangníomharthaathabhairtdochuairteoiríagusd’úsáideoirímaidirlegnáthógnacoillearnaíachosaint,maidirlecomhoibriúleisanmbainistíocht(m.sh.cloílehaonchomharthaítoirmiscthesealadacha)agusbheithagsmaoineamharchuairteoiríagusarúsáideoiríeile.

Bacheartgombeadhcumadhearfachagusfhaisnéiseacharangcódaspreaganndaoinechuniomparmariscuí–bíonntioncharteorantaagliostarialachaagussriantaagusisminicachuireannsédaoineas.Bacheartgombeadhancódgearraguscruinn,agusgogcuirfíéarbhoirdeolas,bhileogaagusleabhráinsrl.

D’fhorbaireagraíochtaíéagsúla,marFeirmeoiríAontaithenahÉireann,antSeirbhísPáirceannaNáisiúntaagusFiadhúlra,ComhairleCrannnahÉireannagusComhairlenaTuaitheroinntcódd’úsáideoiríginearálta.Freisin,d’fhorbaircomhlachtaíéagsúlaachuireannchuncinnagusasheasanndoghníomhaíochtaílasmuighcóidiompairfaoileithdonagníomhaíochtaísinm.shComhairleSléibhteoireachtanahÉireann,naBealaíMarcáilteNáisiúnta,Coillte.FéacharAguisínBdoshonraíteagmhála.

Maratácurthasíosthíos,bacheartd’úinéiríforaoiseatásástagníomhaíochtaíáirithemarmharcaíochtarchapallagusrothaíochtsléibheacheadúbheithteannarchódiompairacheapadhdonghníomhaíochtsin.

Samplatharcionndechódd’úsáideoirícaithimhaimsireéLeaveNoTrace(www.LNT.org),múnlaidirnáisiúntaachuireanneiticelasmuighchuncinn.TáiarrachtaíarbunLeaveNoTraceabhunúinÉirinnagusléiríonncóidledéanaínaprionsabailaluíonnfaoi.MarshamplatácódtuaitheComhairlenaTuaitheleagthaamachmarseoaleanas:

• Pleanáilromhatagusréitigh• Bíodhmeasagatardhaoineeile• Bíodhmeasagatarainmneachafeirmeagusfhiadhúlra• Fanarthalamhmarthanach• Fáganrudafhaigheanntúann• Diúscairdramhaíligceart• Íoslaghdaighéifeachtaítine

3.3 COINBHLEACHT A SHEACHAINT

Tácoillearnachaagusforaoisíidéalachdogoleorgníomhaíochtaíéagsúla.Faraor,isféidircoimhlintidirgníomhaíochtaídifriúla,agusfreisinidircaitheamhaimsireaguscuspóiríforaoiseeilemartháirgeadhaguscaomhnúadhmaidteachtchuncinngohéasca.Gominic,iséatáigceistnáanméid.Marshampla,d’fhéadfadhsiúilagusmarcaíochtarchapallbheithcomhoiriúnachlenachéilelaistighd’fhoraoisáirithe,agglacadhleisgobhfuilanleibhéalúsáideísealagusgobhfuilnasliteleathangoleorchunspásathabhairtdondághníomhaíochtarbhealachslán.Gocontrártha,isféidirlegníomhaíochtaímarúsáidgluaisrotharcuristeachgomórardhaoine,aguscaithfeariadarialúgodiannóganiadacheadúarchorarbith.

Máthagannséchuncinn,isféidirlecoimhlintbheithinafadhbchostasach,agcuristeacharbhainistíocht,agdulfaoishábháilteachtagusagbaintóshultnan-úsáideoirí.Faraor,isféidircéimeannacoisctheathógáil.

Cuma dhearfach

Cóid ghinearálta agus speisialta

Leave No Trace

An fhéidearthacht coimhlinte

Roinn3:SaincheisteannaCaithimhAimsire

33

Bacheartdonúinéirbheithcinntefaoinagníomhaíochtaí,abhfuilsé/sísástaspásathabhairtdóibh.Beidhancinneadhseobunaithearchomhoiriúnú,arroghannaúsáideoraagusarshriantamarmhéidforaoiseagusnahacmhainníatáarfáil.Freisin,máleananngníomhaíochtarleitharaghaidh,inainneoincurinaaghaidh,smaoinigharspásathabhairtdiináitbheithdeshíoragstrácáilchunéachoinneáilamach.

Iséanbealachisfearrlecoimhlintaíoslaghdúnácurchuigecomhairlithelehúsáideoiríaghlacadhirithpleanálaagusbainistíochta(féachRoinn1.3).Cruthaíonnséseoatmaisféartuisceana,comhréitighagustacaíochta,inarféidirteachtroimhchoimhlintnóéaréiteachtríchaidreamh.

Éiríonngoleorcoimhlintínuairaiompraíonnúsáideoiríganfhreagrachtagusganchúram.Cuirfidhcurchuncinncódforaoiseabhfreagrachtaímaidirleisanbhforaois,lenabainistíochtaguslehúsáideoiríeileigcuimhnedodhaoine(féachRoinn3.2).

Baineanngoleordaoinesultasgníomhaíochtaífaoileithmarmharcaíochtarchapall,rothaíochtsléibheaguscuadrothaíochtagusléiríonnsiadúsáidbhailídenfhoraoisdochaitheamhaimsire.Ach,murarialaítearigceartiad,isféidirleoseobheithcontúirteach,díobhálachagusisféidirleocurasdaoinegomór.Bacheartd’úinéiríatásástaspásathabhairtdáleithéiddeghníomhaíochtaí,bheithteannaranméidseoaleanas.

• Bacheartanghníomhaíochtadhéanamhfaoichoimirceclubnóeagraíochtafoirmiúil,faoiréiraontaisinathnuaiteleisanúinéir.

• Bacheartdonchlubnóeagraíochtcódiompairinghlacthaarialaíonnanghníomhaíochtafhorbairt.

• Áitarféidir,bacheartúsáidnaforaoisedonghníomhaíochtachoinneáildobhaillanchlubnónaheagraíochta,agusbacheartíachurfaoiréircloíleisangcód.

• Bacheartgombeadhdóthaincumhdachárachaisagangclubdámbaillagusd’úinéirnaforaoisearaon.

Smaoinigharcheantairdifriúlasanfhoraoisadháileadhdoghníomhaíochtaídifriúla.Marshampla,laistighd’fhoraoisáirithe,isféidirceantairtharraingteachaagusinrochtanaachriosúd’úsáiddhian,agussiúlóidígearraagusboirdpicnicecurthaarfáildochlanna.Idirandálinn,d’fhéadfaíceantaireileatáníosiargúltaachurináirithedoghníomhaíochtaínachbhfuilchomhdianmarchnocadóireacht,nódoghníomhaíochtaínachbhfuilchomhcomhoiriúnachmarmharcaíochtarchapall.Isféidircriosúachuribhfeidhmarbhealaíéagsúla.Marshampla,isféidirléarscáileanna,boirdeolaisagusbileogaaúsáidchunléiriúcadiadnagníomhaíochtaíabhfuilfáilterompu,cénáit,aguscénfáth.Isféidirgníomhaíochtaíachoinneáildocheantairatácriosaithedochaitheamhaimsire,agusatádearthadonghníomhaíochtatáigceist.Cuirfidhúsáidcomharthaírabhaidhaguscoiscthe,bacainníagusgeataíinaghaidhdaoineadhulisteachigceantairmíchuí.

Cinn ar na gníomhaíochtaí a thabharfar spás dóibh

Tabhair ról do ghrúpaí úsáideoirí

Cód foraoise

Ag íoslaghdú coimhlinte a éiríonn as gníomhaíochtaí faoi leith

Criosú do ghníomhaíochtaí éagsúla


34

Is féidir an cód foraoise a chur i gcuimhne do dhaoine i rith a cuairte don choill. Coill Bhaile Ó Síoda, Co. Chiarraí.

Isféidirrialúceadúnaisagusceadaaúsáidchungníomhaíochtaíáiritheachoinneáild’amannaáirithesalánósabhliain.Beidhsriantatréimhsiúlaagteastáilófheidhmitheforaoise,beidhúsáidcomharthaírabhaidhaguscoisctheagteastáil–féachRoinn3.4dothuilleadheolais.

Cégobhfuilsiadcostasach,isféidirgníomhaíochtaíatácontrárthalenachéileachoinneáilónachéiletríáiseannadúbailteachurarfáil.Marshampla,isféidirlíonraarleithdebhealaísiúilagusdechosáinmarcaíochtaafhorbairtlaistighd’fhoraoisabhfuiltóiruirthidoshiúilagusdomharcaíochtarchapallaraon.Nuairatásésinamhlaidh,íoslaghdaighanlíoncrosbhóithrechunnadeiseannaatáanndoshiúlóirídularseachránisteachsalíonramarcaíochta,agusvice versa,alaghdú,aguscomharthaighgosoiléircéabhfuilanceartslíacu.Cuideoidhcomharthaísoiléire,chomhmaithledromchlúagusáiseannadeartha,legachlíonraadhéanamhsoiléir.

3.4 SÁBHÁILTEACHT A CHUR CHUN CINN

Séanadh Ní léiriú dlí ar an Acht um Dhliteanas Áititheoirí iad Roinn 3.4 agus 3.5 (1995). Ba cheart d’aon duine atá ar lorg léiriú dlí comhairle dlí a fháil.

Tágoleorguaiseachaagcoillearnachaagusforaoisí,guaiseachanádúrtha(m.sh.dromchlaímíchothroma,crainnchontúirteacha,géagacrochta,bruachaaibhneachadoimhne)agusguaiseachaatugadhisteach(m.sh.fothrachaneamhsheasmhacha,draenachadoimhne,áiseannacaithimhaimsirecontúirteacha).MaratácurthasíosiRoinn3.3,isféidirlecontúirtéiríascoimhlintidirgníomhaíochtaícaithimhaimsireéagsúla,agusidircaitheamhaimsireagusoibríochtaíforaoise.

Isféidirgoleorcéimeannaéagsúlaathógáilchunsábháilteachtsanfhoraoisachurchuncinn,maratácurthasíosthíos.Dothuilleadheolais,foilsíonnanUKVisitorSafetyintheCountrysideGroup(féacharwww.vscg.co.uk)treoirleabhardárteidealManaging Visitor Safety in the Countryside,abhfuilséd’aidhmaigecomhairleachurarfáild’úinéiríagusdobhainisteoiríspásoscailtetuaitheagusbailemaidirleisangcleachtasisfearr,leprionsabailagusleheolasarshábháilteachtcuairteoirí.

Cuimhnighnachgágogciallaíonn‘sábháilteacht’‘aimrid’–isféidircoillearnachafhorbairtatáslándochaitheamhaimsireagusachoinníonnanmothúnádúrthaaluíonnfaoinatharraingteacht.

Agantús,ainmnighguaiseachaféidearthaagusnabeartaatáagteastáilchuncuairteoiríachosaint.Nuairatásiadcurthaibhfeidhm,déanseiceáilrialtachuncinntiúgobhfanannnabeartaseoéifeachtachaguschunaonghuaiseachanuaaaithint.Coinnightaifeadiomlán(grianghraifledátaísanáireamh)descrúduitheagusd’obairchaomhnaitheagusdeisithearfad.Tabharfaidhéseoeolasdochinntípleanálaagusbainistíochtasatodhchaí,agusléireoidhséairecheartarthaobhanúinéarade,dádtiocfadhcaingeanchuncinn.

Méadaighfeasachtarnaguaiseachaféidearthaatásanfhoraois,agbaintúsáideascomharthaí,boirdeolas,bileogaagusleabhráin.Cuirigcuimhnedochuairteoirígurtimpeallachtnádúrthalasmuighíanfhoraoisabhfuilbeartacéilleagteastáil

Srianta ama

Áiseanna dúbailte

Guaiseacha féideartha

Ainmnigh guaiseacha féideartha

Méadaigh feasacht


35

Úsáid comharthaí rabhaidh chun aird daoine a tharraingt ar chontúirtí féideartha, mar áiteanna titime doimhne in aibhneacha agus locha. Gleann Dá Loch, Co. Chill Mhantáin.

annmarúsáidcoisbheartadainginaguséadaíteo,uiscedhíonach.D’fhorbaircomhlachtaíéagsúlatreoirlíntesábháilteachtadoghníomhaíochtaífaoileith,m.shWalk Safely in the Irish Hills and Countryside,bileogad’fhoilsighComhairleSléibhteoireachtanahÉireann,CoisteComhairlenamBealaíMarcáilteNáisiúntaagusanCountrysideAccessandActivitiesNetwork(TÉ).

Isféidirlecoimhlintidirúsáidchaithimhaimsiredhifriúilagusidircaitheamhaimsireaguscuspóiríforaoiseeileguaiseachaachruthú.Marsinbacheartgombeadhbeartachuncoimhlintaíoslaghdú,marchomhairliú,chóidforaoiseaguschriosúiniarrachtaíchunsábháilteachtachurchuncinn(féachRoinn3.3).Ispríomhuirlisícriosútrínamoltardodhaoinefanachtlaistighdecheantarainmnitheagusfanachtamachócheantaireileabhféadfaíguaiseachaféidearthabheithiontu.

Isféidirgoleorguaiseachaféidearthaasheachaint,marshampla,tríbealaísiúilnuaacheapadhchundultharchontúirtfaoileithgosimplí.Ach,iroinntcásanna,tácurimbealachguaiseachaféidearthadosheachanta,rudadhéanannbeartasábháilteachtafaoileithaguscomharthaírabhaidhriachtanach.Marshampla,seansgombeidháiteannatitimecontúirteachaagpointíéagsúlatrídanmbealachagslísiúilathéannsuasballagleannadomhain.Bheadhfálúsábháilteachtadaingeanaguscomharthaírabhaidhsoiléireagteastáilanseochunúsáideoiríachuraran-airdeall.

Guaismhóratáinoibríochtaíforaoisemarbaintanfhómhairaguscrainnabhaint,aguscaithfearcoscdianachurartheachtisteachcuairteoirídonláithreánoibre.Caithfearcomharthaícoisctheatásuitechuninfheictheachtuastaathabhairtaúsáidarnabealaíisteacharfaddonláithreánoibre.(Másféidir,cuiraggabhailiadseo,chunligeandodhaoinebealacheilearoghnú,ganiallachabheithorthufilleadharagcoiscéimeanna.)Bacheartfógraísealadachaachuraraonbhoirdeolais,agcurcuairteoiríaran-eolasfaoinahoibríochtaíagusfaoinnguaisfhéidearthaatáiontu.LeagannanCode of Practice for Managing Safety and Health in Forestry OperationsdechuidanÚdarásSláinteagusSábháilteachtaamachancleachtasisfearrmaidirlecoscachurartheachtisteach,úsáidcomharthaísrl.

Ibhforaoisíaúsáidteardochaitheamhaimsire,tádualgasardfaoileithsábháilteachtaraonláithreáinoibreoibríochtaachinntiú,mard’fhéadfadhúsáideoirídulisteachsnaceantairseoinainneoinnagcomharthaícoiscthe.PríomhcháipéissaréimseseonáanCode of Practice for Managing Safety and Health in Forestry Operations.CuireannancódseotreoirphraiticiúilarfáilmaidirlecloíleforálachaanAchtumShábháilteacht,SláinteagusLeasaganObair(1989)agusnaRialacháinumShábháilteacht,SláinteagusLeasaganObair(FeidhmGinearálta)(1993)d’oibríochtaíforaoise,agleagadhamachrólagusfhreagrachtaíanúinéirtalúnagus,bainisteoiroibrenaforaoise,anchonraitheoraagusanfochonraitheora.

MaratácurthasíosiForest Harvesting and the Environment GuidelinesnaSeirbhíseForaoise,táathchóiriúsuímhagteastáilindiaidhfeidhmitheforaoise.Imeascnahoibreseotábaintamachaonchontúirtíiarmharacha

Coinbhleacht a sheachaint

Bearta sábháilteachta

Comharthaí coiscthe

Sábháilteacht ar láithreán oibre na foraoise

Athchóiriú suímh


36

Ar mhaithe le sábháilteacht, ba cheart rabhadh a thabhairt do chuairteoirí faoin gcontúirt a bhaineann le hoibríochtaí foraoise mar lomadh agus baint an fhómhair, agus ba cheart iad a choinneáil amach ón láthair oibre.

(m.sh.ceimiceáinghuaiseacha,sreangfálaithescaoilte,struchtúirshealadacha)sulan-osclaítearanceantararísd’úsáidchaithimhaimsire.

Cinntighgogcuirtearisteachigceartáiseannaarfad,dreapaí,geataíagussuíocháinsanáireamh,gondéantarscrúdúrialtaorthuagusgogcoimeádtarordúslánorthu.Baineanncaighdeáinsábháilteachtadéineletrealamháitesúgartha(féachar www.playireland.ie).D’fhéadfadháiseannaeile,marfhálúsábháilteachta,páirceáilcarragusdroichidcoisithe,bheithfaoiréirriachtanaisnáisiúntatógálanócóidtógálaginearálta.

Soláthraíonneagraíochtaíéagsúlacaighdeáind’áiseannaatáagteastáildoghníomhaíochtaífaoileith.MarshamplatáraidhseeolaisarfhorbairtbealaímarcáilteiGuidelines for the Developing and Marking of Waymarked Ways,ad’fhoilsighanChomhairleOidhreachtaagusCoisteComhairlenamBealaíMarcáilteNáisiúnta.

Isféidirrampaímoillithe,comharthaístaidagusgéillteagustreoshaighidaúsáidchunsreabhtráchtaigcarrchlóisfhoraoiseagusarbhóithreseirbhísearialú.TáceadÚdaráisÁitiúilagteastáilchunbealaíisteachdobhóithrepoiblíachruthúnóauasghrádú.Seansgombeidhbeartasábháilteachtariachtanach,marleagancrannchunlínteradhaircaoscailt.

Eagraighscrúduithetréimhsiúlachuncinntiúgon-aithnítearcrainnchontúirteachanógéagacrochtatharbhealaísiúil,charrchlóis,limistéirphicnice,bhóithrepoiblísrl.,aguscinntighgondéantaranobairleasúcháinaranbpointe,áitabhfuilséagteastáil.TátuilleadheolaisiGuidelines on the Recognition of Dangerous TreesnaSeirbhíseForaoise.

3.5 AN tACHT UM DHLITEANAS ÁITITHEOIRÍ AGUS SAINCHEISTEANNA ÁRACHAIS

SoláthraíonnantAchtumDhliteanasÁititheoirí(1995)soiléireachtmaidirlefreagrachtanáititheoraagusanúsáideoracaithimhaimsirearaon.Goginearálta,nímórdonáititheoirréamhchúramginearáltaaghlacadhchuncosaintinaghaidhcontúirte,aguscaithfidhséganneamhairdathabhairtarúsáideoirícaithimhaimsire.Freisin,tásédedhualgasarúsáideoirícaithimhaimsire,nacéimeannariachtanachaarfadaghlacadhchunasábháilteachtféinachinntiú,agusfeidhmiúgofreagrach,agusant-eolasabheithacuaranbhforaois.Tálán-chomhoibriúaguscomharthaíagusbeartarialaitheabheithináitdásábháilteachtmarchuiddendualgasseo.

DéanannThe IFA/FBD Guide to the Occupiers’ Liability Act(1995)iniúchadharábharanAchta,aguscuirfidhúinéiríforaoisespéisann.Támacasamhaildéantaarshleachtadentreoirleabharseoabhfuilathrúbeagdéantaorthu,leceadcineálta.

Séanadh Ní léiriú dlí ar an Acht é TheIFA/FBDGuidetotheOccupiers’LiabilityAct (1995). Ba cheart d’aon duine atá ag iarraidh léiriú dlí comhairle dlí a fháil. Tá cóip iomlán den Acht le fáil ó Oifig Dhíolta Foilseachán Rialtais, nó ag www.irishstatutebook.ie.

Áiseanna sábháilte

Sábháilteacht sa charrchlós

Crainn chontúirteacha

Achoimre ar an Acht um Dhliteanas Áititheoirí (1995)


37

D’fhéadfadh géaga ar feitheadh thar bealaí siúl a mbíonn tóir orthu bagairt do-ghlactha a chur, agus ba cheart iad a bhaint.

SLEACHTA ÓN IFA/FBD GUIDE TO THE OCCUPIERS’ LIABILITY ACT, 1995

Gráid iontrálaithe agus cúraimí áititheoirí

Tátríchatagóird’iontrálaífaoinAcht,isiadsinnáCuairteoirí,ÚsáideoiríCaithimhAimsireagusFoghlaithe,bítearagsúilgombeidhcúraimídifriúlaigceistagáititheoiríidtreocuairteoiríarthaobhamháinagusúsáideoirícaithimhaimsireagusfoghlaithearthaobheile.Mínítearantríchatagóirnuad’iontrálaithe,agusgachandlíonnáititheoirídogachcatagóir,thíos.


38

Cuairteoir

Úsáideoircaithimhaimsire

Foghlaí

Áitítear:

• duineatáaranáitreabhtríchuireadh,nólecead,anáititheora;

• duineatáannmarthoradharthéarmasainráitenóintuigthesachonradh;agus

• iontrálaíabhfuilsédecheartaige/aicibheithann,m.sh.Gardaí,srl.

Duineatáaranáitreabh,gantáille(seachastáilleréasúntad’áiseannapáirceála),chungníomhaíochtchaithimhaimsireadhéanamh.

Gachiontrálaíseachascuairteoirínóúsáideoirícaithimhaimsire.

Dualgascúramatáréasúntasnacúinsíarfadaghlacadhchuncinntiúnachbhfulaingíonncuairteoirdonáitreabhgortúnódocharmarthoradharaonchontúirtaranáitreabh.

Gananduineaghortúd’aonghnóagusgandocharadhéanamhdomhaoinanduine,náganfheidhmiúle“neamhairdmheargánta”aranduinenóarmhaoinanduine.MaidirleisanÚsáideoirCaithimhAimsire

Cad é “neamhaird mheargánta”?

Agusbreithiúnasadhéanamharfheidhmighanáititheoirleneamhairdmheargánta,nímórdonaCúirteannanacúinsíarfadathógáilsanáireamh,anméidseoaleanassanáireamh.

• Anraibheolasaganáititheoirfaoingcontúirt?

• Anraibhafhiosaganáititheoirgoraibhant-úsáideoircaithimhaimsireiláthair?

• Anraibhafhiosaganáititheoirgoraibhant-úsáideoircaithimhaimsireinaiceleisangcontúirt?

• Arbhceartdonáititheoirant-úsáideoircaithimhaimsireachosaintinaghaidhnacontúirte?

• Anraibhcosaintanúsáideoircaithimhaimsireinaghaidhnacontúirtedíreach,praiticiúilagusarchostasréasúntadonúinéir?

• Céncineáláitribhabhíannagusanraibhséinmhianaithebealachisteachoscailtedonáitreabhachoimeádagusanchontúirttugthasanáireamh?

• Arthugant-úsáideoircaithimhaimsireairedó/diféinagusarfheidhmighségofreagrachagusanaithneabhíaige/aiciaranáitreabh?

• Cérbhiadnarabhaidhasoláthraíodh?

• Anraibhduineeileidteanntaleisanúsáideoircaithimhaimsire?Mábhí,cénsmachtnóaireachasachleachtaighanduineeile?

Iontrálaí Cúram an áititheora

Úsáid comharthaí rabhaidh

Archeanndenascrúduithedoneamhairdmheargántanánádúraonrabhaidhathugnóad’fhógairant-úinéirfaoichontúirtíabhíannaranáitreabh.D’fhéadfadhcomharthaírabhaidhatáibhfocailchearta,agusathaispeántarináitfheiceálach,cosaintasholáthard’áititheoiríinaghaidhpriacalcaingnerathúilagúsáideoircaithimhaimsire.

Saincheisteanna eile

PléannantAchtroinntceisteannatábhachtachaeile,iadseoaleanassanáireamh.

• Dreapaí, geataí, srl. Bacheartstruchtúir,dreapaíagusgeataísanáireamh,aúsáideannúsáideoirícaithimhaimsireagusnachdonáititheoiriadgopríomha,achoimeádiriochtslán.

• Conraitheoirí neamhspleácha Níbheidháititheoiraghlaccúramréasúntaagusconraitheoirneamhspleácháfhostúaigefreagrachingortúnódocharatarraingíodharanúinéirtrífhaillíanchonraitheoraachmátáafhiosaganúinéirnachndearnadhanobairigceart.Ach,níféidirleháititheoirdliteanasatharmligeanarchonraitheoirneamhspleáchigcásannaoibreatácontúirteachóthaobhannádúirde.D’fhéadfadhleagancrannartheorainnbóthairagusleagadhballateorannbheithimeascanchineáloibreseo.


39

InainneoinathruithedondlíatugadhisteachsanAchtumDhliteanasÁititheoirí(1995),téannúinéirítalúnfósibpriacalmaidirlehéilimhóbhaillpobail.Dábhrísin,táséfósriachtanachgodtéannúinéirítalúnfaoiárachasdliteanaisphoiblíatádóthanach,chuncosaintinaghaidhéileamhdlí(faoiréirnan-eisiamhagusnadteorannachaairgidatáleagthaamachsapholasaí).

MaratácurthasíosiRoinn3.3,d’fhéadfadhgobhfuilúinéirnaforaoisesástaspásathabhairtdoghníomhaíochtaíardriosca,fadisadhéantariadfaoichoimirceclubnóeagraíochtafoirmiúil.Bacheartd’úinéirnaforaoisedeimhniúgobhfuilcumhdachdóthanachagangclubnóeagraíochtchunambaillféinagusant-úinéiré/íféinachosaint.

3.6 GNÍOMHAÍOCHTAÍ NEAMHINMHIANAITHE

Faraor,tarlaíonngníomhaíochtaíéagsúlaneamh-inmhianaitheagusneamhdhleathachasanfhoraois.Inameasc,támáinneáilthart,cóisiríóil,dumpáilneamhdhleathach(nó‘fly-tipping’),tintemailíseachaagusfoirmeachaeileloitiméireachta,‘marcaíochtbhradach’arbhóithreforaoiseagusmí-úsáidsubstaintí.Cruthaíonnaleithéiddeghníomhaíochtaíatmaisféarbagrachdochuairteoiríagusdonphobalmórthimpeallaraon,agustéannsiadfaoiluachcaithimhaimsirenaforaoise.Freisin,fadhbchostasachdonúinéiratáiontu.

Cégurminicgombaineannsiadlehionaidbaileníosmó,d’fhéadfadhgníomhaíochtaíneamh-inmhianaithetarlúaonáitsatír.Agantús,smaoinighanmbeidhnagníomhaíochtaíseoinabhfadhb,agusglacbeartacoiscthe(féachthíos)deréirmaratásiadagteastáil.Igcásannatharmeán,seansgombeidhforbairtchaithimhaimsireneamhréadúil.

Árachas

Gníomhaíochtaí ardriosca

Tionchar gníomhaíochtaí neamhinmhianaithe

Is féidir fógraí ‘cosc ar iontráil’ a úsáid chun daoine a choinneáil amach ó áiteanna dainséaracha. Eastát Belvedere, Co. na hIarmhí.

Spreagúsáideoirídleathachachunteachtisteachsanfhoraois,chunláithreachtinmhianaitheaguscórasluath-rabhaidhachruthú,dán-éireodhfadhbanna.Treisítearéseotríchurchuigecomhairlitheidtreocaithimhaimsireforaoise(féacharRoinn1.3),marbeidhsuimghníomhachsanfhoraoisaggachduineabhfuilbaintaige/aicileis.Iroinntcás,m.sh.comharsanachtabaile,isféidirlíonrabardachdeonachafhorbairt,lenabhfuilbaintagcuairteoirírialtaagusdíograiseoiríáitiúla.

Cuireannatmaisféarbainistíochtagníomhaíinaghaidheilimintíneamhinmhianaitheagustarraingíonnséúsáideoirídleathacha.Bainamachaonfhianaisearmhí-úsáid,marbhruscardumpáilte,láithreáintinechnámhabhfuilbuidéilscaiptheorthu,cairrdóiteagusáiseannaabhfuilloitiméireachtdéantaorthu,chomhluathagusisféidir.Trídangcurchuigecomhairlitheidtreocaithimhaimsireforaoise,isféidirlaethantaglantacháinagdeonaighaeagrú.

Tarlaíonngoleorgníomhaíochtaíneamh-inmhianaitheirithandorchadais.MaratácurthasíosiRoinn2.5,moltarbacainnídaingneachuragnabealaíisteacharfadd’fheithiclí.Smaoinigharghlasachurarbhealaíisteachcarrchlóssanoíche,goháiritheinaicelehionaidbaile.B’fhéidirgombeidhcónaitheoiríáitiúlasástaanglasachurarsonnabainistíochta.

Tágoleorceisteannaigceist.

• Comharthaighgosoiléirant-amachuirfearanglas,agbaintúsáideascomharthaíagusfógraíarbhoirdeolais,bhileoga,leabhráin,srl.

• Ceadaighanglasachurníosdéanaísasamhradh,chunnatráthnóntaníosfaideathabhairtsanáireamh.

• Bíchomhflaithiúilagusisféidirleisanamachuirtearanglas,chunláiomlánsanfhoraoisathabhairtd’úsáideoirídleathacha.

• Uaireantabeidhdaoinefaoighlasistighannagusiadtaréisagcairrabhaintamachníosdéanaínámarabhíodaragsúilleis.D’fhéadfaíuimhirtheagmháladonchoimeádaíeochrachaléiriú,cégobhféadfaímí-úsáidabhaintasangcórasseo.

• Ceadaighamannaníosdéanaídonghlasachur,tríshocrúroimhré,chunéascaíochtadhéanamhdoghrúpaíeagraithe.

CuirscéalachuigannGardaSíochánafaoifhadhbannamóraathagannchuncinn–seansgombeidísinannláithreachtasholáthar,marshamplatrídangceantarachuristeachingnáthphatróil.Freisin,cuirscéalachuiganÚdarásÁitiúilfaoiaondumpáilneamhdhleathach.Faoireachtaíochtbruscair,beidhcúisinaghaidhúinéiranábhairdumpáilte,másféidira(h)aitheantasachruthú.D’fhéadfadhant-ÚdarásÁitiúilcomharthaíachursíosarbhóithretadhlacha,athugannsonraíarnapionóisdodhumpáil.

Seansgombeidhslándáilphearsantacuairteoiríinaceist,agusbacheartéathabhairtsanáireamhsadearadhagussabhainistíocht.Marshampla,cinnteoidhteorainnachuranlíonbealaísiúilteagmháilréchúiseachidircuairteoiríaguscuirfidhsécoscartheachtleithliseagusleochaileachtaféidearthaardhaoine.Laghdaighnadeiseannaceiltearbhealaísiúilagusspáisoscailte,tríbhearradh,lomadhagusrialúcasarnaí,agustríimeallleathanféirachoinneáil.

Smaoinigharanleibhéalloitiméireachtaad’fhéadfadhsuíocháin,comharthaí,boirdpicniceagusáiseannaeileafhulaingt.Seachaináiseannagreanta–isminicgodtarraingíonniadseoloitiméireacht,déantardochardóibhgohéasca,agustásécostasachiadadheisiúagusaathsholáthar.Inaáit,roghnaigháiseannaatásimplí,beagagusdaingean.D’fhéadfadhgombeadhancairedaingeanigcoincréitagteastáil.Smaoinigharroghannaatádomhillte,marcharraigeachamínenólomáinmhóradoshuíocháin.

Spreag úsáideoirí dleathacha

Bainistíocht ghníomhach a bhraith

Ag dúnadh na foraoise i rith uaireanta an dorchadais

Scéal a chur chuig na húdaráis

Slándáil phearsanta

Loitiméireacht agus áiseanna


40

Tásééascaloitiméireachtadhéanamharchrainnnua-phlandaithe,goháiritheigcomhthéacsnacomharsanachta.Nuairisamhlaidh,roghnaighspeicistéisclimemarshaileach,bheithagusfhearnóg,agusiadplandaithemarathphlandálachaforaoiseagdlúisarda.Marthoradharseo,beidhceannbhratógafhásanngotapaagusatáinannleibhéaláirithedochairafhulaingt.Freisin,seachaincoimhlintidircrainnagusúsáidláithreáin.Marshampla,glaclelíntebunaitheméinenádúrthaathrasnaíonnanláithreánmarbhealaísiúilsachoillearnachnua.Dothuilleadheolais,féachInnéacsBdenbhróisiúrNeighbourWoodSchemenaSeirbhíseForaoise.

FéacharRoinn3.7dothreoirarthintemailíseacha.

FéacharRoinn2.5dothreoirarshlándáilghluaisteáinigcarrchlóisforaoise.

TéitearingleicledumpáilginearáltaagcuairteoiríiRoinn3.8.

3.7 TINE

RialaítearlasadhtinteibhforaoisínóinaiceleofaoinAchtForaoiseachta(1946),faoinAchtumFhiadhúlra(1976)agusfaoinAchtumFhiadhúlra(Leasú)(2000)(féacharwww.irishstatutebook.ie).Ainneoinaleithéiddereachtaíocht–d’fhéadfadhtine,tinethimpisteachnótinemhailíseach–bagairtfíorachuroscomhairnaforaoiseagusroimhmhaointhadhlach.Isféidirlehúsáidchaithimhaimsirepriacaltineamhéadú(agusancostasárachaisdáréirsin),marthoradharanlíonméadaithedaoinesanfhoraois.Ach,marthoradharlíonméadaithe,tabharfarfaoidearaaontintegotapasulaspréifidhsiad.

Baineannnaceisteannaseoaleanas.

Tábeartacaighdeánachachuncosaintinaghaidhtine,marbhriseadhtine,thaiscumairaguspleanannadóiteáin,leagthaamachsaCode of Best Forest Practice – Ireland agus Forest Protection Guidelines naSeirbhísForaoise.

Moltargoginearáltagansoláthardochócaireachtlasmuighsanfhoraois.Ach,d’fhéadfadháiseannaabheithcuíiroinntcásannateoranta,marshampla,ibhforbairtíionadcampálanóigceantarpicnicean-úsáidteargoleoráitaleananncócaireachtaraghaidh.Nuairisamhlaidh,cuirfidháiseannaatá

Crainn nua a chosaint

Tinte mailíseacha

Slándáil ghluaisteáin

Dumpáil

Caitheamh aimsire foraoise agus tine

Bearta caighdeánacha

Cócaireacht lasmuigh


41

Cuirfidh comharthaí daoine ó dhumpáil ar shlí, cuirfidh sé nádúr frithshóisialta a ngníomhaíochtaí i gcuimhne do chiontóirí féideartha, agus cruthóidh sé atmaisféar bainistíochta. Coill Bhaile na gCanónach, Co. Chill Mhantáin.

Tá speicis téisclime mar bheith, fhearnóg, chrainn caorthainn agus shaileach idéalach do phlandáil i gceantair baile. Tá siad athléimneacah in agahidh dochair agus fásanna siad go tapa chun ceannbhrat coillernaigh éirithe a chruthú laistigh de go leor blianta. Páirc Foraoise Terryland, Cathair na Gaillimhe.

Má táthar ag dúnadh charrchlós na foraoise san oíche, comharthaigh go soiléir an t-am a chuirtear an glas d’úsáideoirí. An Gleann Mór, Co. Chill Mhantáin.

pleanáiltegocúramachigceantairainmnithearchumasdaoinetaitneamhabhaintastaithínacócaireachtalasmuigh,agusíoslaghdóidhsiadanrioscatine.Bacheartgombeadhbeartachuncócaireachtlasmuighaéascúagcloíleisanreachtaíochtthuasabhaineannletine.

Tágoleordearaíarfáilidirstruchtúirísealarnóstintecampaagusgríoscáinfulachtagolár.Isféidircarraiglebarrcothromnóstumpacrainngearrthaachurarfáilmardhromchladothráidirífulachtaaonuaire.Smaoinigharchuiddenabairrboirdpicniceatáinaaiceachlúdachlemogalratiubh-sreinge,chuncosaintinaghaidhdocharloisctheagpotaíagustráidiríteo.Bacheartáiseannacócaireachtaarfadashuíomhlaistighdespáisoscailtemóra,áitabhfuilanrioscamaidirletineasprédoncheannbhratforaoisean-íseal.

Bacheartairdcuairteoiríatharraingtarphriacalnatineagusbacheartinsintdóibhganbheithmíchúramachletine.Isféidiranteachtaireachtseoachurchuncinnarbhealachdearfachmarchuiddechódnaforaoise(féacharRoinn3.2).Isféidirfógraísealadachaaúsáidchunanteachtaireachtathreisiúirithtréimhsíabhfuilrioscaardagbaintleo.Ach,ibhforaoisíinabhfuilloitiméireachtinabhfadhb,seansgospreagfadhaleithéidd’fhógraílasadhtinemailíseach.

3.8 BRUSCAR

Táoibleagáidíáiritheagúinéirítalún,úinéiríforaoisesanáireamhderéirandlí(gopríomhafaoinAchtTruailliúBruscair(1997)ceantairatáoscailtedonphobalachoinneáilsaoróbhruscar,iscumacénchaoiacuireadhanbruscarann.Tásédedhualgasaganúinéiraoncheantarlasmuigharam(h)aoinatálefeiceáilóáitphoiblíachoinneáilsaoróbhruscar.Dothuilleadheolais,téighidteagmháilleisanÚdarásÁitiúilnóleENFO–EolasarangComhshaol(www.ENFO.ie).

Iséancurchuigeisfearridtreocaitheamhbruscairginearáltaagcuairteoiríarialúnámoladhdodhaoineambruscarathabhairtabhailed’athchúrsáilnódhiúscairt.Isféidiranteachtaireachtachurarfáilarbhealachdearfachmarchuiddechódnaforaoise(féacharRoinn3.2).Spreagdaoinechunabheithonnghníomhach,tríphíosaamháinnódhódebhruscaraligdaoineeilesíosaphiocadhsuasagusaiomparleo.

Bacheartsmaoineamhgocúramacharangceistcéacuachuirfearboscaíbruscairarfáilnónachgcuirfear.Angcinntíonnanlíoncuairteoiríagusgníomhaíochtaígurceartiadaúsáid?Anbhfuilanbhainistíochtgealltagohiomlándobhoscaíbruscairafholmhúarbhonnrialta?

Feasachta a mheadú

Oibleagáidí dlíthiúla

Mol do chuairteoirí bruscar a thabhairt abhaile

Boscaí bruscair


42

Soláthraíonn stumpa gearrtha amháin ardán úsaideach do thrádairí fulachta gualaigh aon uaire. Gleann Dá Loch, Co. Chill Mhantáin.

Áit a úsáidtear iad, ba cheart go mbeadh clúdach ar bhoscaí bruscair, go mbeadh sé éasca iad a fholmú, agus go réiteodh siad leis an tsuíomh coillearnaigh. Gleann Dá Loch, Co. Chill Mhantáin.

Mátáboscaíbruscairlehúsáid,smaoinigharanméidseoaleanas.

• Bacheartboscaíbruscairachurgacháitisdóichígogcruthófarbruscar,marshampla,aranmbealachsiargodtíancarrchlós,igceantairpicnice,agusinaiceleboirdeolais.

• Chuncoscachurarsceitheadhgránna,méadaighminicíochtanfholmhaitheirithmhíonnaantsamhraidh,deiríseachtaineagustréimhsíeileinabhfuilúsáidardaithe.

• Tágoleordearaíboscabruscairarfáil.Goginearálta,bacheartgombeadhclúdachagboscaíbruscair,gombeadhsééascaiadafholmhúagusgombeadhsiaddódhíonach.Bacheartgoléireodhadtoilleadhanméidaúsáidteariad.Smaoinigharbhoscaíbruscairscarthaachurarfáildod’ábhard’athchúrsáil.

DéanannanCode of Best Forest Practice – Ireland, Forest Harvesting and the Environment Guidelines agus Forestry and Water Quality Guidelines naSeirbhísForaoise baintagusdiúscairtcheartdramhaíolaachruthaítearirithfeidhmitheforaoise,m.shmálaíplandlainnecaite,seanpháirteannameaisín,ceimicíbreise,coimeádáinfhoilmhe,bruscarlóin.

3.9 MADRAÍ AGUS AN FHORAOIS

Táforaoisíidéalachdomhadraíathógáilagsiúil,agusspreagannsiadúinéirímadraíchunteachtarcuairtarbhonnrialta,isminicathagannsiadarbhonnlaethúil.Ach,agusúsáidábhaintascódnaforaoise,bacheartairdúinéirímadraíatharraingtarnafreagrachtaífaoileithatáacu.Marshampla,bacheartmadraíachoimeádfaoismachtéifeachtachant-amarfad(riachtanasfaoinAchtumRialúMadraí(1986)),chunúsáideoiríeileachosaintaguschuncuristeacharfhiabheathaasheachaint.

Tásalúmadraíachgoháirithemídheasagusd’fhéadfadhsépriacalachuróthaobhnasláintede,goháiritheigceantairpicnicenóigceantairsúgarthaleanaí.Smaoinigharstiallghearrdechosánnóspásoscailteasholáthard’úinéirímadraíamháintrínarféidirleoamadraíathabhairtchomhluathagusashroicheannsiadanfhoraois.Cuirfidhéseoarchumasmadraí‘angnóadhéanamh’laistighdecheantarainmnithe.Bacheartiarraidharúinéirímadraísalacharmadraíabhaint,agbaintúsáideas‘pooper-scoopers’nómálaíplaisteacha.

TéighidteagmháilleENFO–EolasarangComhshaol(www.ENFO.ie)chunathuilleadheolaisafháilarnaceisteannathuas.


43

Glanadh suas i ndiaidh oibríochtaí foraoise

Freagrachtaí an úinéara

Salú

Úsáid laethúil den fhoraois a mbíonn an-tóir air ná an madra a thabhairt ag siúl. Foraois Bhéal Leice, Co. Mhaigh Eo.

3.10 AN FHORAOIS A CHUR CHUN CINN

Braitheannancinneadhmaidirlecurchuncinnnaforaoise,agusanleibhéalcurchuncinn,arangcineálforbarthaagusanscálaforbartha.Beidhcurchuncinnigcaintdóthanacháitabhfuilúsáidáitiúilmaranaidhm–b’fhéidirgombeidhleiscearúinéirísluaiteatharraingtóníosfaideamach.Gocontrártha,tuillfidhpáirceannaforaoise,tionscadailchoillearnaícomharsanachtaagusforbairtímóraeileleibhéalardbolscaireachta.

Nuairatátharagcurchuncinnnaforaoise,náardaighionchaismaidirleisanméidatáarfáil–nícosúilgobhfillfidhcuairteoirímíshásta,aguscuirfidhsiaddaoineeileócuairtathabhairt.Freisin,smaoinighanbhfuilbolscaireachtagteastáilarchorarbith–seansgombeidhcoillearnachtarraingteachabhfuiláiseannabunaitheaigeagtarraingtdaoineisteachcheana.

Isféidirbeartaéagsúlaaúsáid,m.sh.

• bileogaagusleabhráinachuirteararfáiltrísiopaíáitiúla,titheleapaagusbricfeasta,ionaidturasóireachta,srl.(féacharRoinn3.1);

• ailtrialtasaphreasáitiúil;

• suíomhgréasáinafhorbairt;

• comharthaíbóithrepoiblí(abhfuilaontasÚdarásÁitiúilagteastáildóibh);agus

• curisteacharléarscáileannaaguslitríochtturasóireachta.

Isféidirimeachtshamhailteachdephróifílardaeagrú,chunairdnameáncumarsáideáitiúil,réigiúnachagusnáisiúntaatharraingt.Isminicgogcuirfidhclubannaspóirtan-imeachtaíféinareáchtálfarsanfhoraoislehaontasanúinéarachuncinn,agussoláthróidhséseotuilleadhbolscaireachtadonfhoraoiséféin.


44

Leibhéal cur chun cinn

Bealaí eile chun an fhoraois a chur chun cinn

Is féidir comharthaí cois bóthair chun aird a tharraingt ar áiseanna coillearnaigh thuas. Coill Bhaile na gCanónach, Co. Chill Mhantáin.

Is féidir cineálacha éagsúla bileog chun an fhoraois a chur chun cinn agus chun eolas a sholáthar do dhaoine i rith a cuairte. D’fhéadfadh siad seo a bheith mar bhileoga fotachóipeáilte simplí nó tairgí daite daora.

Seoaleanasliostadenafoilseacháinabhaineannleréimsenaforaoiseaguscaitheamhaimsirelasmuigh.TámaoineolaisbhreisefreisinaggoleordenasuímhghréasáineagraíochtaatáliostaitheinAguisínB.

AReviewandAppraisalofIreland’sForestryDevelopmentStrategy.2004.PeterBacon&Associates.OifigDhíoltaFoilseachánRialtais,SráidTheachLaighean,BaileÁthaCliath2.

BuildingforEveryone:Inclusion,AccessandUse.2002.AntÚdarásNáisiúntaMíchumais,25BótharChluaidh,BaileÁthaCliath4(www.nda.ie).

CodeofPracticeforManagingSafetyandHealthinForestryOperations.2003.AntÚdarásSláinteagusSábháilteachta,10PlásUíÓgáin,BaileÁthaCliath2(www.hsa.ie).

CommunityWoodlandDesignGuidelines.1991.ForestryCommission(www.forestry.gov.uk).

CountrysideforAll:StandardsandGuidelines.FieldfareTrust(www.fieldfare.org.uk).

CreatingandManagingWoodlandsaroundTowns.1995.ForestryCommissionHandbook11.HMSO,Londain.

DesignforOutdoorRecreation.1997.SimonBell.E&FNSpon,Londain.

Footpaths:APracticalHandbook.1994.BritishTrustforConservationVolunteers(www.btcv.co.uk).

ForestRecreationGuidelines.1992.ForestryCommission(www.forestry.gov.uk).

GuidelinesfortheDevelopingandMarkingofWaymarkedWays.2002.AnChomhairleOidhreachtaagusCoisteComhairleachnamBealaíMarcáilteNáisiúnta(www.walkireland.ie).

GuidelinesontheRecognitionofDangerousTrees.1998.AntSeirbhísForaoise,AnRoinnTalmhaíochtaagusBia,EastátChaisleánBhaileSheonach,Co.LochGarman.

ManagingVisitorSafetyintheCountryside:PrinciplesandPractice.2003.VisitorSafetyintheCountrysideGroup(www.vscg.co.uk).

NeighbourWoodScheme.BróisiúraranbpacáistedeontaisdonNeighbourWoodScheme,arfáilónSeirbhísForaoise,anRoinnTalmhaíochtaagusBia,EastátChaisleánBhaileSheonach,Co.LochGarman.

PolasaíFóilliochtaGinearálta2005.Coillte,BaileanChinnéidigh,Co.ChillMhantáin(www.coillte.ie).

TrailSolutions:IMBA’sGuidetoBuildingSweetSingletrack.InternationalMountainBicyclingAssociation(www.imba.com).

TreesandWoodsinTownsandCities:HowtoDevelopLocalStrategiesforUrbanForestry.1999.NationalUrbanForestryUnit,TheSciencePark,StaffordRoad,Wolverhampton,WV109RT,UK.

TreeTrailsofIreland.Leabhráneolaisad’fhoilsighInversoftagusComhairleCrannnahÉireann,AnPháirc,CábántSíle,BaileÁthaCliath18.

UrbanForestryinPractice:CaseStudies.1998.NationalUrbanForestryUnit,TheSciencePark,StaffordRoad,Wolverhampton,WV109RT,UK.

WalkSafelyintheIrishHillsandCountryside.Leabhráneolaisad’fhoilsighComhairleSléibhteoireachtanahÉireann,CoisteComhairleachnamBealaíMarcáilteNáisiúntaagusanCountrysideAccessandActivitiesNetwork(TuaisceartÉireann).

45

AGUISÍN A TuilleadhLéitheoireachta

SeoaleanasliostadenaheagraíochtaíéagsúlainÉirinnagusáiteannaeileabhaineannleréimsenaforaoiseaguscaitheamhaimsirelasmuigh.Tabhairfaoidearaledothoil,nachliostaiomlánéseo,agusgobhfuilnaiscúsáideachad’eagraíochtaíábharthaeileaggoleordenasuímhghréasáinathugtar.

BirdWatch IrelandTeachRockingham,AnCaisleánNua,Co.ChillMhantáinGuthán01-2819878;www.birdwatchireland.ie

Central Fisheries BoardAonad4,CampasGhnóShóird,BótharBalheary,Sórd,Co.BhaileÁthaCliathGuthán01-8842600;www.cfb.ie

COFORD - An Chomhairle Náisiúnta um Thaighde agus Forbairt ForaoiseTeachArena,BótharArena,ÁthanGhainimh,Co.BhaileÁthaCliathwww.coford.ie

CoillteBaileanChinnéidigh,Co.ChillMhantáinGuthán.01-2011111;www.coillte.ie

Comhairle na Tuaithe, An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta43-49BótharMespil,BaileÁthaCliath4Guthán01-6473219

Conservation Volunteers IrelandTeachStíobhaird,CaisleánRáthFearnáin,BaileÁthaCliath14Guthán01-4952878;www.cvi.ie

COST Action E33 ‘Forest Recreation and Nature Tourism’www.openspace.eca.ac.uk/costE33

Countryside Access and Activities Network for Northern IrelandTheStableyard,Barnett’sDemesne,BelfastBT95PBwww.countrysiderecreation.com

Countryside Recreation Networkwww.countrysiderecreation.org.uk

CrannBoscaPoist860,CillanDroichid,Co.ChillDaraGuthán01-6275075;www.crann.ie

Cycling IrelandKellyRoche,619AnCuarbhótharThuaidh,BaileÁthaCliath1Guthán01-8551522;www.cyclingireland.ie

Enable Ireland32CéidePháircChnocánnaRós,PáircGhnóChnocánnaRós,BótharBallycoolin,BaileÁthaCliath11Guthán01-8727155;www.enableireland.ie

ENFO – Environmental Information Service17SráidAindrias,BaileÁthaCliath2Guthán1890200191;www.ENFO.ie

Equestrian Federation of IrelandKildarePaddocks,AnChill,Co.ChillDaraGuthán045-886678;www.horsesport.ie

Fáilte IrelandDroicheadSráidBhagóid,BaileÁthaCliath2Guthán1890525525;www.failteireland.ie

46

AGUISÍN B TeagmhálachaÚsáideacha

Fieldfare Trust67aTheWicker,SheffieldS38HT,UKGuthán:00441142701668;www.fieldfare.org.uk

An tSeirbhís Foraoise, an Roinn Talmhaíochta agus BiaEastátChaisleánBhaileSheonach,Co.LochGarmanGuthán1890200223;www.agriculture.gov.ie

Forestry Commissionwww.forestry.gov.uk

An tÚdarás Sláinte agus Sábháilteachta 10PlásUíÓgáin,BaileÁthaCliath2Guthán:1890289389;www.hsa.ie

An Comhairle Oidhreachta TeachRothe,CillChainnighGuthán056-7770777;www.heritagecouncil.ie

International Mountain Bicycling Associationwww.imba.com

Irish Deer Societywww.theirishdeersociety.com

Fondúireacht Chroí na hÉireann4BótharChluaidh,DroicheadnaDothra,BaileÁthaCliath4Guthán01-6685001;www.irishheart.ie

Irish Landscape Institute8CearnógMhuirfean,BaileÁthaCliath2Guthán01-6627409;www.irishlandscapeinstitute.com

Irish Orienteering Associationwww.orienteering.ie

Comhairle Spórt na hÉireann BlocA,AnPháircOifigeThoir,BaileBhlainséir,BaileÁthaCliath15Guthán01-8608800;www.irishsportscouncil.ie

Irish Timber Growers Association17SráidanChaisleáin,Deilginis,Co.BhaileÁthaCliathGuthán01-2350520;www.itga.ie

Irish Wheelchair AssociationÁrasChúchulainn,BlackheathDrive,CluainTairbh,BaileÁthaCliath3Guthán01-8186400;www.iwa.ie

Keep Ireland Openwww.keepirelandopen.org

Leave No Trace – Centre for Outdoor Ethicswww.LNT.org

Mountain Biking [email protected];www.mbi.ie

Comhairle Sléibhteoireachta na hÉireann SportHQ,13JoyceWay,ParkwestBusinessPark,BaileÁthaCliath12Guthán01-6251115;www.mountaineering.ie

Mountain Meitheal – Upland Conservation Workerswww.pathsavers.org

AguisínB

47

Cumann Náisiúnta na gComhairlí Áitiúla Géime www.nargc.ie

An tÚdarás Náisiúnta Míchumais 25BóthairChluaidh,BaileÁthaCliath4Guthán01-6080400;www.nda.ie

An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra, An Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil 7PlásEly,BaileÁthaCliath2Guthán1890202021;www.npws.ie

Coiste Comhairle na mBealaí Marcáilte Náisiúnta c/oComhairleSpórtnahÉireann,BlocA,AnPháircOifigeThoir,BaileBhlainséir,BaileÁthaCliath15Guthán01-8608823;www.walkireland.ie

Scouting IrelandLarchHill,BaileÁthaCliath16Guthán01-4956300;www.scouts.ie

Sculpture in Woodlandf/cCoillte,BaileanChinnéidigh,Co.ChillMhantáinGuthán01-2011111;www.sculptureinwoodland.ie

Cumann Foraoiseóirí na hÉireannEnterpriseCentre,Ballintogher,Co.ShligighTel.071-9164434;www.societyofirishforesters.ie

Sports Council for Northern IrelandHouseofSport,UpperMaloneRoad,BelfastBT95LAwww.sportni.net

Súgradh – Celebrating The Child’s Right To Playwww.playireland.ie

Sustrans Northern IrelandMarquisBuilding,89-91AdelaideStreet,BelfastBT28FEwww.sustrans.org.uk

Comhairle Crann na hÉireannAnPháirc,CábántSíle,BaileÁthaCliath18Guthán01-2849211;www.treecouncil.ie

Grúpa Coillearnach na hÉireann AnPháirc,CábántSíle,BaileÁthaCliath18Guthán01-2849329;www.woodlandsofireland.com

Visitor Safety in the Countryside Groupwww.vscg.co.uk


48

Eolas breise:An tSeirbhís ForaoiseAn Roinn Talmhaíochta agus BiaEastát Chaisleán Bhaile Sheonach Co. Loch GarmanÉire

Guthán 053 60200Glao-Áitiúil 1890 200 223Facs 053 43834/5/6www.agriculture.gov.ie/forestservice

Further information and an English version of this publication are available from:Forest ServiceDepartment of Agriculture and FoodJohnstown Castle EstateCo. WexfordIreland

Caitheamh Aimsire Foraoise in Éirinn Treoir do Úinéirí ......caitheamh aimsire tuaithe a chur chun cinn in Éirinn. Tá feirmeoirí, úsáideoirí caithimh aimsire agus na comhlachtaí

Documents