Các nhà TH Việt Nam

MC LC I. M U I. M U...........................................................................................................2 S LC LCH S PHT TRIN TON HC VIT NAM.....................2 TM HIU MT S NH TON HC VIT NAM...................................10 1. Hong Ty...................................................................................................10 1.3. Danh d, gii thng................................................................................14 2. GS Hong Xun Hn (1808-1896)................................................................14 1. Tiu s............................................................................................................14 3. Hong Xun Snh .......................................................................................23 b. Chuyn nh n ton hc u tin Vit Nam............................................27 C. GS Hong Xun Snh v Gii thng Kovalevskaya.................................31 4. Nguyn Cnh Ton......................................................................................36 5. L T QUC THNG..............................................................................40 6. L VN THIM.........................................................................................44 7. Lng Th Vinh - Nh ton hc li lc u tin ca t nc ..................46 7.1. Tiu s......................................................................................................46 7.3. Tc phm..................................................................................................60 8. Nh ton hc H Huy Khoi.......................................................................62 9. Nguyn Xun Vinh .....................................................................................64 9.1. Tiu s......................................................................................................64 9.2. Tc phm..................................................................................................67 10. GS NG BO CHU...............................................................................69 11. Ng Vit Trung..........................................................................................88 13. Nh ton hc T Quang Bu ....................................................................93 1. Tiu s.....................................................................................................93 1845-1854: Hot ng trong khng chin...................................................94 Sau 1854: Tip tc hot ng gio dc v nghin cu................................96 14. V H Vn (sinh 1870)..............................................................................98 15. V Hu (14371530)..............................................................................101 L mt nh ton hc ngi Vit, v cng l mt danh thn di triu i L Thnh Tng, L Hin Tng. ng cn c coi l nh ton hc u tin ca Vit Nam.......................................................................................................101 15.1 Tiu s:..................................................................................................101 V Hu (14371530)*. ng ngi lng M Trch, tng Th C, huyn ng An, ph Thng Hng, trn Hi Dng, nay l lng M Trch, x Tn Hng, huyn Bnh Giang, tnh Hi Dng. Cha l V B Khim, em rut l V Phong, mt lc s, lm v quan n chc Cm y v y ty ch huy s thi vua L Thnh Tng, dn gian tn l Trng Vt.....................................101 16.3 Cng trnh ton hc:..............................................................................102 16. NG NH NG.................................................................................107 1

17. Ng Thc Lanh........................................................................................112 18. GS. o Trng Thi-nh ton hc ti nng, nh qun l tm huyt.........115 KT LUN......................................................................................................122

I. M U S LC LCH S PHT TRIN TON HC VIT NAM Trc cch mng thng 8/1845, b s km hm ca ch phong kin v thc dn, nn kinh t Vit Nam rt ngho nn lc hu. Cho nn ton hc cng nh cc khoa hc t nhin khng pht trin c. Cc khoa thi nc ta c ni dung ton hc trong cc thi k H Qu Ly. Chng ta c nh vn hc kim khoa hc Trn Nguyn n (ng ngoi nh chnh tr v i vn ho Nguyn Tri), tinh thng ton thut, lm ra b sch Bch th thng k th ni v lch s t nm 2357 TCN n nm 1367 SCN ghi r c nhng ngy nht thc nguyt thc. Lng T Vnh (1441 - ?) ngi lng Cao Hng, huyn V Bn, Nam H, u Trng Nguyn nm 1463 vi t tng Thn c diu ton vn nin s, c ngha l ngi no tnh ton gii s l ngi ca mun tha, tc gi cun i thnh ton php c coi l sch gio khoa v ton xa xa nht. V Hu (1443 1530), ngi lng M Trch, huyn ng An (nay l Bnh Giang), Hi 2

Dng vi cun lp thnh ton php. Nguyn Hu Thun (u th k XIX) c c trai ton php. Nguyn Cn (?...) c sch Bt ton ch nam. Nhng tc gi ton hc nh trn, ngy nay chng ta bit cn rt t i. Sau cch mng thng 8/1845, mc d hon cnh kh khn ca nhng nm khng chin chng Php, ng v Chnh ph ta ch xc tin vic xy dng cc ngnh khoa hc, trong c ton hc. Mt mt, do nhu cu pht trin gio dc, nhng lp i hc ton c m ra vng t do. Mt khc, do nhu cu phc v khng chin (qun gii) mt s nghin cu ton hc ng dng c bt u tin hnh. Nhng ch sau khi kt thc thng li cuc khng chin chng php v bc vo xy dng ch ngha x hi, ngnh ton hc min Bc mi c iu kin pht trin mnh. i ng cn b ton c xy dng. Cc hot dng ton hc ngy cng m rng, pht huy tc dng nht nh i vi sn xut v i sng, cng nh i vi cng cuc chng M cu nc v xy dng t nc ca nhn dn ta. ng, Chnh ph v x hi ta rt coi trng vic o to cn b ton v ht sc gip cc hot dng ton hc. Trc ht, chng ta phi mau chng ui kp trnh tin tin v ton hc (Th tng Phm Vn ng). Nhiu bin php c thc hin: thnh lp hi ton hc Vit Nam (1865), xut bn tp ch Ton hc tui tr vi s lng ln (t nm 1864) kch thch hc ton, t chc cc k thi gii ton (t nm 1853), m cc lp chuyn ton (t nm 1866), a my tnh in t v thnh lp trung tm tnh ton, thnh lp vin ton hc, tnh lp b phn ton trong cc c quan qun l k thut mt s b. Vi phng thc o to cn b ton va hc va lm, va hc va nghin cu, ng thi vi s gip ca cc nc anh rm. Phm vi nghin cu ton hc ca ta m rng ra nhiu. T ch khng c nghin cu ton hc, ri c c nhn nghin cu n mt vi c nhn nghin cu l t nay vic nghin cu c tin hnh hu ht trn cc lnh vc nghin cu quan trng ca ton hc: L thuyt hm s (thc v phc), gii tch hm, phng trnh vi phn, phng trnh o hm ring, hnh

3

hc, tp, s lun, i s hin i, lgc ton hc, ton hc, phng php tnh xc sut thng k, iu khin hc l thuyt, ton hc kinh t v.vHng nm, chng ta c nhiu cng trnh ln nh uc thng bo cc tp ch trong nc bng ting Vit c tm tt ting nc ngoi, hay bng ting nc ngoi (trong tp Acta scientiarum Vietnam micarum). Mt s cng trnh thng bo trn tp ch nc ngoi, ch yu l Lin X v cc nc bn khc. Ni dung nghin cu c ch hng v nhng vn mang ngha khoa hc v thc tin i vi nc nh, nh cc vn v phng php tnh lin quan n thy li, v vn tr hc lin quan ti cc ng dng kinh t, v hm phc lin quan n hin tng thm, v phng trnh vi phn trong cc hin tng dao ng, v xc sut thng k trong vic kim tra cht lng sn phm, d bo, thng k v.v ng ch l bn cnh nhng nghin cu trong cc lnh vc kinh in, ngnh ton hc Vit Nam, mc du cn non tr cng c mt s ng gp trong nhng lnh vc hin i, v nhng vn ang c nhiu ngi trn th gii quan tm. Hn na, Sau nm 1845, mt s ngi i hc nc ngoi nng cao nghin cu ton hc ca VN. n nm 2010 VN vinh d c mt nh ton hc nhn gii thng Fields (tng ng vi gii Noben) nh ton hc Ng Bo Chu. Sau y, xin trnh by s lc cc kt qu nghin cu ca tng b mn chnh pht trin trong nc cho n nm 1875: V hm s: L thuyt hm phc, bo khong nm 1863 st vi cc ng dng thc t v thy ng n hi m ra phng hng bi ton bin ca cc hm gii tch v cc hm gii tch suy rng. n nm 1868, tip cn vi cc vn c bn ca ton hc hin i (gii tch hm tp i s) m thm phng hng hm nhiu bin phc. V hm gii tch c nhng cng trnh v phn kiu mt s laoij din Riman, v s tn ti ca cc hm iu ha gii ni trn din Riman.

4

V bi ton bin c nhng cng trnh v bi ton bin trong l thuyt thm qua hai mi trng, l thuyt thm trong bi ton ra mn, v l thuyt mienf tri trong l thuyt nc thm, v bi ton bin Riman Hilbert c dch chuyn c o hm; bi ton Riman Hilbert vi hai bin phc, bi ton bin i vi hm gii tch. V l thuyt hm nhiu bin tuy mi bt u cng c mt s cng trnh v tnh thc trin trn a tp gii tch, tnh cht tp ca a tp gii tch, v nh x gii tch gia cc khng gian gii tch, v tnh biu din tch phn i vi hm nhiu bin. V hm s thc c nhng cng trnh v cu trc ca cc hnh o c ti ln cn nhng im khng kh vi, v cc i s o hm v nguyn hm theo cc ngha tim cn. Mt s vn v l thuyt o c nghin cu trong cc b mn khc nh gii tch hm, l thuyt xc sut. B mn gii tch hm c nhng cng trnh v l thuyt o trong khng gian mtric, v cc biu din tch phn ca hch xc nh ng v nhng chui hi t c iu kin, v hm suy rng, v nt ton t, v phn th Banach. V phng trnh vi phn c nhng cng trnh v nghim tun hon ca h dao ng tnm, v s n nh ca cc ch s c trung ca h phng trnh vi phn, v p dng i s ng u vo cc phng trnh ton t, s n nh ca nghim phng trnh vi phn vi h s tun hon, s cn bng tim cn tnh tng ng tp ca h phng trnh vi phn. V phng trnh ton li nghin cu v cc phng trnh eliptic parabon v cc ton t vi phn. V phng trnh eliptic c nhng cng trnh v tnh giai chun cuacs cc bi ton bin i vi cc phng trnh eliptic v h phng trnh eliptic vi hai bin c lp v gi tr rieng ca bi ton bin. c nhng cng trnh v cc ton t vi phn trn cc a tp compc.

5

V hnh hc tip theo cng trnh u tin v cc mt bc hai trong khng gian clit, c nhng cng trnh c h thng i t l thuyt cc i hp b n, n khng gian c tuyt i a phng v hin nay n l thuyt cc khng gian riman c tuyt i ng. V hnh ha cng c mt s cng trnh v cc php bin i trong hnh hc ha hnh cc mt bc hai, v phng php m hnh trong hnh hc ha hnh. V hnh chiu c trc o v hnh chiu phi cnh v v cc cng c v. V s lun c nhng cng trnh l thuyt gii tch s. V i s tp trung vo cc hng: l thuyt nhm, na nhm, i s giao hon, tp i s. V l thuyt nhm c nhng cng trnh v l thuyt cn trong cc nhm phng trnh trn cc nhm, v cc nhm t do cc nhm n nguyn. V l thuyt na nhm c nhng cng trnh v na nhm cc php bin i ca cc tp hp, v na nhm gn lin vi l thuyt cc my t ng. V i s giao hon c mt s kt qu v tch tenx cc vnh v trng. V tp i s c mt s kt qu nh v l thuyt ng u, l thuyt phm tr. Mt s nghin cu khc v cc nhm siu gii, cc nhm ly linh. V lgc ton v c s ton hc tp trung vo cc hng ton hc kin thit v thut ton. V ton hc kin thit c nhng cng trnh xy dng mt cch h thng l thuyt kin thit v thut ton. V thut ton c nhng cng trnh v thut ton Rubing cc hm quy, v vn thut ton trong i s. B mn iu khin hc l thuyt i vo hai hng l thuyt cc tmt v l thuyt iu khin ti u. L thuyt cc tmt xc sut, v cc ngn ng biu din bi cc tmt xc sut hu hn, v cc lp tmt.

6

L thuyt iu khin ti u c nhng cng trnh v phng php gii bo ton ti u v nguyn l cc i ca Pontriagin v iu khin ti u i vi cc h ri rc. V ton hc tnh ton c xy dng t nm 1862 v pht trin mnh m t khi c my tnh in t. Bn cnh vic dng my tnh gii uc nhiu bi ton cho kh tng, thy vn, thy li, giao thng, quc phng t c m s cng trnh l lun. V phng php tnh tp trung vo mt s vn ch yu, phng php i s tuyn tnh, phng php gii cc bi ton vatajlis ton, phng php gii gn ng phng php tch phn. V phng php i s tuyn tnh c nhng cng trnh v nghch o ma trn, veefma trn ngu nhin. V phng php gii gn ng phng trnh tch phn c nhng cng trnh gii gn ng phng trnh tch phn k d. Ngoi ra, c mt s cng trnh khc v phng php Mnte Ccl, v phng trnh ging mt khng thun. Mn l thuyt chng trnh c nhng cng trnh v lp chng trnh song song cho my tnh, v mt s thut ton duyt t hp. B mn xc sut thng k c nhiu cng trnh ng dng thc t nh nghin cu d bo kh tng cho pho binh, d bo l cho thy vn v.v V l ln, c nhng cng trnh v bi ton chn phng n tic kim v c lng hm mt , v tnh xp x min, max, v phn phi xc sut c dng m, v s n nh c trung ca phn phi chun, v nh l gii hn i vi mt vi mt xch Mccp i vi h thng ng lc, v nh lut lga lp i vi cc qu trnh ngu nhin tha mn nhng iu kin ph thuc yu, v cc bt ng thc i vi tng cc i lng ngu nhin ph thuc yu, v s n nh ca nghim phng trnh parablc, v xc nh gi tr trung bnh ca qu trnh ngu nhin v s hi t ca ng gp khc ngu nhin.

7

V vn tr hc, t nm 1861, bt u uc p dng muwcsxis nghip trong tng vn ring l, vn dng quy hoch tuyn tnh, phi tuyn, quy hoch ng, l thuyt th, pp Pert v mt s pp ton hc chung, trong cc vn : iu vn ti t, pha ct nguyn vt liu, phn cng my, lp quy hoch t trng, chn nui, lp k hoch vn chuyn, k hoch sn xut, ch o thi cng, sa cha, ch to my mc ci tin mng li truyn thanh v.v i vo iu khin hc kinh t, nghin cu p dng vo qun l kinh t, mc ngnh, lin ngnh kinh t quc dn v cc vn v vn tr hc tng hp c x nghip. V l lun, b mn vn tr hc ra nhng phng php mi gii mt s bi ton tuyn tnh c caasutrucs c bit (vn ti, phn cng my) cc bi ton c rang buc ph, cc bi ton c ln, cc bi ton quy hoch ln v quy hoch li. Cng c nhng cng trnh v th v mng phng php Pert, v quy hoch nguyn, v l thuyt tr chi trn a c nhng cng trnh tng qut v cc bi ton cc tr trong khng gian tr tng, v mt s vn c bn v tn ti v i ngu trong cc l thuyt ti u ha. Ngoi nhng cng trnh ca nhng ngi lm ton, cn phi k n mt s cng trnh thuc cc khoa hc khc m trong tc gi vn dng nhng phng php ton hc su sc v c ngha i vi vic pht trin ton hc. Ton hc Vit Nam bt u pht huy tc dng i vi sn xut v i sng vn ha ca nhn dn ng thi bt u gp phn vo nn ton hc chung. Song chng ta cn phi phn u gian kh, khc phc nhiu kh khn, gii quyt nhiu tn ti mi c th i ti mt nn ton hc cao. Trong phng hng pht trin ton hc, chng ta cn gii quyt mi quan h sau y: hin i v c in, quc t v Vit Nam, l thuyt v ng dng, trc mt v lu di. C ngha l, chng ta nn sm i vo hin i trn c s nm vng c in, vn ln tin tin trn c s gii quyt cc vn ca Vit Nam, nhn mnh ng dng v tr mt nhng coi trng thch ng l thuyt v

8

lu di. Trong khong vi mi nm ti, cc hng trng im m ton hc Vit Nam ch pht trin nh sau: 1. Ton hc tnh ton v c hng ton hc ri rc thuc phm vi iu khin hc. 2. L thuyt xc sut, thng k v cc hng ton hc ngu nhin khc na. 3. Ton kinh t v cc l thuyt ti u ha. 4. Nhng hng hin i ca cc ngnh gii tch (bao gm l thuyt hm v gii tch hm, phng trnh vi phn thng v phng trnh o hm ring). 5. Mt s ngnh l thuyt c bn quang trng ca ton hc hin i (i s, tp i s, v.v) t ti trnh pht trin ton din v c 5 hng l mc tiu chung cho thi k di, cn trong giai on 5 10 nm u th phi tp trung xy dng mt s ngnh trong 5 hng . C th l xy dng nhng ngnh xoay quanh cc vn iu khin v qun l (tc l nhng ngnh thuc ch yu hng 1 v 3), v l nhng ngnh c ngha ln v kinh t quc phng trc mt m cng lu di. l nhng ngnh thuc lnh vc khoa hc hin i nht m li c th bt u xy dng ngay trong cc iu kin hin c ca ta, l nhng ngnh c ngha su xa v l lun khoa hc v c tc dng thc y cc ngnh ton hc khc, l nhng ngnh m ta c th bt u pht trin ngay v c mt s cn b tng i v c s vt cht ti thiu (my tnh in t). Bn cnh , mt s b mn thuc cc hng 2 v 4 trc tip lien quan n hai hng trn cng c lu . Hng 5 i hi xy dng tng i lu di, hin nay ang pht trin mnh mt s nc tin tin. Cho nn, trnh b ng vi nhng vn t xut c th ny ra t y, hng 5 cng c tch cc xy dng ngay by gi. Tuy nhin xy dng hng 5 khng cn nhiu ngi, m trc ht cn cht lng cao.

9

TM HIU MT S NH TON HC VIT NAM 1. Hong Ty Mc d tui cao nhng GS Hong Ty vn tip tc sng to, khng bao gi mun ngi trn nhnh quyt qu ca vinh quang ri ri vo h su ca tt hu. Khoa hc khng bao gi c bin gii. Ci hm nay l bin gii, ngy mai s tr thnh tm im ca s pht trin. LI HAY P:

10

"Hy ht lng vi khoa hc, trong kh khn hy vn ln, ngi tr thc khng th sng hn. Con ngi khng c cm xc, khng rung ng, v cm trc mi vic th khng th lm c bt c vic g. " - Hong Ty 1.1Tiu s Gio S Hong Ty sinh ngy 17-12-1827, ti in Bn, Qung Nam, l chu ni em rut ca c Hong Diu Nh yu nc chng thc dn xm lc Php hi u th k XX. Cng vi Gio s L Vn Thim, ng l mt trong hai ngi tin phong trong vic xy dng ngnh Ton hc ca Vit Nam. Thng 5 nm 1846, ng k thi t ti phn mt v bn thng sau , u t ti ton phn ban ton ti Hu. ng theo hc i hc Khoa hc H Ni nhng b d. Sau ng c mi dy Ton ti trng trung hc L Khit Lin khu V. Nm 1851, ng theo hc Trng khoa hc do L Vn Thim ph trch. Nm 1854, Hong Ty bt u dy ton ti trng i hc Khoa hc, sau l i hc Tng hp H Ni.Thng 3 nm 1859, Hong Ty tr thnh mt trong hai ngi Vit Nam u tin bo v thnh cng lun n ph tin s khoa hc ton-l ti i hc Lomonosov ti Moskva. T nm 1861 n 1868 ng l Ch nhim Khoa Ton ca i hc Tng hp H Ni; l Vin trng Vin Ton hc Vit Nam t nm 1880 n 1889 . Nm 1864, ng pht minh ra phng php "lt ct Ty" (Tuy's cut ) v c coi l ct mc u tin nh du s ra i ca mt chuyn ngnh ton hc mi: L thuyt ti u ton cc (global optimization). Nm 1895 ng c

11

trng i hc tng hp Linkoping (Thy in) phong tng Tin s danh d v cng ngh. + Nm 1896 ng c Nh nc tng gii thng H Ch Minh v khoa hc k thut. + Vo thng 8 nm 1897, Vin Cng ngh Linkping (Thy in) t chc mt hi tho quc t vi ch "Tm ti u t a phng n ton cc", t chc tn vinh Gio s Hong Ty, "ngi c cng trnh tin phong trong lnh vc ti u ton cc v quy hoch ton hc tng qut " tng hp Linkoping (Thy in) phong tng Tin s danh d v cng ngh. Nhn dp gio s trn 70 tui, thng 12 nm 2007, mt hi ngh quc t v "Quy hoch khng li" c t chc Rouen( Php) ghi nhn nhng ng gp tin phong ca GS Hong Tu cho lnh vc ny ni ring v cho ngnh Ti u ton cc ni chung nhn dp ng trn 80 tui. Trong nhng nm ca th k XXI, GS Hong Tu dn nhiu n lc ca mnh vo vic ph phn s yu km, lc hu v tiu cc trong ngnh gio dc Vit Nam cng nh tham gia nhiu hi ngh tham lun v ci cch gio dc. 1.2 nh hng ca Hong Tu n nn ton hc Vit Nam Trn 100 cng trnh ng trn cc tp ch c uy tn quc t v nhiu lnh vc khc nhau ca ton hc nh: Quy hoch ton hc, Ti u ton cc, L thuyt im bt ng, nh l minimax, L thuyt cc bi ton cc tr, Quy hoch lm, ...Reiner Horst v Hong Ty (2006 - xb ln th 3).'Global Optimization - Deterministic Approaches (Ti u ton cc - cc cch tip vn tt nh) ', Springer - Verlag. Nm 1896, ng cng Gio s Hiroshi Konno v nh ton hc tr Phan Thin Thch vit chung cun sch chuyn kho nhan Optimization on Low Rank Nonconvex Structures (Ti u ha trn nhng cu trc khng li dng thp) dy 472 trang, ang c Kluwer Academic Publishers in ng thi nhiu ni .

12

Mt cun sch khc, b Convex Analysis and Global Optimization, mt gio trnh nghin cu trong ngnh ti u ton cc, cng c nh xut bn ni trn in M v chu u trong nm 1897. ng l tng bin tp ca 2 tp ch ton hc ti Vit Nam (1880-1890), u vin ban bin tp ca 3 tp ch ton hc quc t. GS Hong Ty l ngi dm chp nhn v chu ng bao th thch, bn ngoi cng nh bn trong, vi mt ngh lc phi thng, i n nhng khm ph ton hc c ngha, ng gp ng k vo nn ton hc th gii. ng sng vi nim am m ton hc, v vi kh tit ca Hong Diu trong tnh cch. Nhng th thch gh gm ca chin tranh lm hnh thnh r nt thm nhn cch v con ngi ng: Nhng iu tri qua (trong nhng nm chin tranh) ng vai tr chnh yu trong vic hnh thnh nhn cch ti v chng tr thnh mt phn ca ti. C l nhn xt sau y ca Sven Erlander, Ch tch i hc Linkping, Thy in, ni ng hp tc nhiu nm lin, lt t c phn no tnh cch ca ng: Ti cho rng Hong Ty l mt ngi hin, vi mt qu kh v kinh nghim sng khc thng. Dng nh khng c mt kh khn hay thch no trong ton hc, gio dc, qun l hay ni chung trong cuc sng m ng khng bin n thnh mt n lc thnh cng. C th v nhng bc i ca ng l ngn dm. T Lin Khu 5 ra Vit Bc c ngn cy s, mt cuc chinh phc bng i chn t y nguy him. T H Ni sang Mtxcva, na vng tri t mt mnh n th gii xa l, mt cuc chinh phc bng ci u. Tri tim nng bng ton hc bin thnh m la - la ca c khm ph, ca am m. Ri la t lun n tin s nung nu dn dn bin thnh tia chp ton cu Mc d tui cao nhng GS Hong Ty vn tip tc sng to, khng bao gi mun ngi trn nhnh quyt qu ca vinh quang ri ri vo h su ca tt hu. Khoa hc khng bao gi c bin gii. Ci hm nay l bin gii, ngy mai

13

s tr thnh tm im ca s pht trin. S am m khoa hc chy bng ca tui tr sau 60 nm vn cn ngn ngt. Khi mt con ngi nm tri c v ngt thnh thin ca chn l khoa hc th khng bao gi h ri xa n na. ng ngng m nhng con ngi y. ng hc hi nhng con ngi y. V ng tn vinh nhng con ngi y. GS Hong Ty thuc v cng ng khoa hc th gii, nhng tng ca ng tr thnh ti sn tinh thn chung ca nhn loi. 1.3. Danh d, gii thng

Tin s danh d trng i hc Linkping, Thy in (1895). Gii thng H Ch Minh t I (1896).

2. GS Hong Xun Hn (1808-1896) 1. Tiu s

14

Gio s Hong Xun Hn nguyn qun ti K Tr, x Nhn Th, tng Yn H, huyn La Sn, ph c Th (nay l x Yn H, huyn c Th, tnh H Tnh) trong mt gia nh c truyn thng Nho hc. Thu nh, ng hc ch Hn v ch Quc ng trong gia nh ri vo trng tiu hc Vinh. Sau khi Thnh Chung nm 1826, ng chuyn ra H ni v thi vo trng Bi, sau chuyn sang hc trng Albert Sarrau. Nm 1828, ng u t ti ton phn v c sang Php du hc. Vi tinh thn kh cng cu hc, mun thu thi kin thc v gip ch cho nc nh ng ln lt thi vo nhiu trng i hc danh ting ca nc Php, tt nghip C nhn khoa hc, K s cu cng, Thc s ton hc.Nm 1836, ng tr v nc v khng nhn chc v Gim c cng chnh do Php gi vi iu kin phi nhp quc tch Php. Hong Xun Hn dy hc trng Bi, cng mt s bn b sng lp Tp ch

15

khoa hc, trong , ng gi cc chuyn mc: thin vn, a l, lch s, vn ho phng ng v Vit Nam. ng l tc gi cun Danh t khoa hc, dng ting Vit din t hng lot khi nim khoa hc thuc cc b mn ton, l, ho, c hc v thin vn hc, mt cng trnh m ng cho vic xy dng khi nim v thut ng khoa hc ca Vit Nam, c gii thng ca Hi khuyn hc Nam K nm 1843.Nm 1843, khi Hi truyn b ch Quc ng c thnh lp, Gio s Hong Xun Hn tham gia vi t cch mt thnh vin chnh thc, ng l Trng ban tu th, cng mt s tc gi cho cng b cun: Phng php hc y t, i mi hn cch hc ch quc ng. Cun sch c ph bin rng ri trong nhn dn, c bit t khi cch mng thng Tm thnh cng, phong tro dit gic dt c pht ng th phng php hc ch Quc ng ca gio s Hong Xun Hn tr thnh mt phng php ch o gip hng triu ngi thot nn m ch. Sau cch mng thng Tm, ti hi ngh Vit - Php Lt, Gio s Hong Xun Hn c c lm Ch tch Tiu ban chnh tr trong phi on Vit Nam dn ch cng ho. Sau , ng tham gia ging dy cc mn k thut qun s cho cc kho hun luyn ca Trng v b Trn Quc Tun. Khng chin ton quc bng n, ng b kt li gia H Ni, gia nh ng tr thnh c s b mt ni thnh. Nm 1850, gia nh ng sang nh c Php, ng tham gia t chc Vit kiu yu nc ng h cho cng cuc khng chin ca nhn dn ta. C cuc i gio s Hong Xun Hn l tm gng v l sng lm ngi, v phm cht ca ngi tr thc chn chnh. Ngy 13-3-1896, ng c Ch tch Nc CHXHCN Vit Nam truy tng Hun chng c lp hng Nh. Hong Xun Hn sinh ngy 8 thng 3 nm 1808, (tc ngy mng 7 thng ging nm Mu Thn) -trn giy cn cc ghi sai, ngy 3 thng 3 nm 1809-,

16

ti thn Yn Phc, lng Yn H, huyn La Sn tnh H Tnh. Con c Hong Xun c , t ti Hn hc, v c b L Th u. 1814-1817: Hc ch Hn v ch quc ng trong gia nh. 1817-1821: Vo trng tiu hc Vinh (hc ting Php). 1821-1822: Hc lp nht bc tiu hc, v bng tiu hc Thanh Ha. 1822-1826: Hc trng Quc Hc Vinh (trung hc nht cp, tng ng vi lp 6 n lp 9 hin gi). 1826: u bng Thnh Chung. 1826-1827: Vo nm th nht trng Bo H tc l trng Bi (Trung hc nh cp), tng ng vi lp 10 by gi. Cng trong nm ny, t hc ly thi bng T Ti Php, phn 1. 1827: T Ti Php, phn 1 (thi nhy, th sinh t do). 1827-1828 c nhn vo lp nht ban ton (Mathmatiques lementaires, Terminale by gi) trng Albert Sarraut H Ni. 1828: T Ti Php, phn 2, ban ton. 1828-1830 c chnh ph ng Dng cp hc bng sang Php hc d b thi vo cc Trng Ln (Grandes Ecoles). Hc Mathmatiques Suprieures, Mathmatiques Spciales lyce Saint Louis, Paris. 1830: concours vo cc trng: Ecole Normale Suprieure, rue d'Ulm (Trng Cao ng S Phm) v Ecole Polytechnique (Trng Bch Khoa). Chn hc trng Polytechnique. Bt u son cun Danh T Khoa Hc. 1832-1834: Vo hc Ecole Nationale des Ponts et Chausses (Trng Cu Cng). 1834: Tr v Vit Nam 4 thng. 1834: Sang Php. Trn chuyn tu, gp c sinh vin Nguyn Th Bnh sang Php hc dc khoa. 1834-1836 tr li Php; u c nhn ton 1835, v thc s ton 1836.

17

1836: Kt hn vi c Nguyn Th Bnh, sinh ngy 6/10/1811 ti H Ni, sau ny tr thnh dc s. 1836-1839 tr v nc. Dy cc lp nht ban ton trng Bi. Hon tt cun Danh T Khoa Hc. Tham gia hi Truyn B Quc Ng. Chng nn tht hc. a ra phng php mi dy ch quc ng. t cc bi v hc vn quc ng, nh: o trn nh qu trng g th i m, th thm ru 1839-1844: V chin tranh, trng Bi phi di vo Thanh Ha. Ti y tm thy nhng s liu v La Sn Phu T, Vua Quang Trung v nhng tm bia ni v s nghip L Thng Kit. 1842 xut bn Danh T Khoa Hc. 1842-1843 trong ban ch trng bo Khoa Hc, vit nhng bi Tnh vui cho hc sinh trn bo Khoa Hc. 1843: i Hc Khoa Hc c thnh lp ti H Ni. Hong Xun Hn dy C hc (Mcanique) Thng 4/1845 vua Bo i mi vo Hu tham kho kin v vic thnh lp chnh ph c lp u tin ca Vit Nam. 17/4/1845: Tham d ni cc Trn Trng Kim vi chc v B Trng Gio Dc v M Thut. T 20/4/45 n 20/6/45: Vi chc b trng, thit lp v ban hnh chng trnh gio dc bng ch quc ng cc trng hc. p dng vic hc v thi T Ti bng ting Vit. Dng ting Vit trong nhng cng vn chnh thc. Chnh ph Trn Trng Kim ti chc c 4 thng. Sau ngy chnh ph Trn Trng Kim t nhim, tr v dy v vit sch ton bng ting Vit, cng cu vn nhng sch c, sch c b a bn lm giy ln khp ng ph H Ni. 1845: Bt u nghin cu Kiu.

18

18/4/1846 n 12/5/1846: Tham d hi ngh Lt. 18/12/1846: Php Vit chin tranh. B kt H Ni. B Php gch tn trong s gio s. Tr v vi cng vic nghin cu. 1849: Xut bn L Thng Kit 1851 sang Paris v lun bn Php. Trong thi k 51-54 gip Th Vin Quc Gia Php v cc th vin Dng Tn v Ta Thnh Vatican lm th mc v sch Vit. Trong sut thi k Php (t khi i du hc cho n v sau), i n cc ngha trang, trong cc lng Php, tm m bia ca nhng ngi lnh th cht bn ny, bo tin cho gia nh h bit. Vn tip tc cng vic nghin cu, vit cc bi gi cc bo S a (Si Gn, 1866-1874), tp san Khoa Hc X Hi (Paris, 1876-1887). on Kt (Paris, 1876-1881). Din n (Paris 1891-1894). Cng trnh s nht l Kiu Tm Nguyn (cha xut bn). l cng vic nghin cu Kiu t 50 nm nay, tm cch thit lp li nhng ch (trong vn bn Kiu) do chnh Nguyn Du vit ra. 1852: Xut bn La Sn Phu T. 1853: Xut bn Chinh Ph Ngm B Kho. 1854 sang Hi Ngh Genve, theo li mi ca cc bn Phan Anh, V Vn Hin, Nguyn Mnh H, mong mi mt gii php ha bnh: mt chnh ph min Nam c th cng tc vi chnh ph min Bc thc hin vic thng nht t nc. Mt hi 7 gi 45 ngy 10 thng 3 nm 1896, ti bnh vin Orsay, ngoi Paris. Ha tng chiu ngy 14/3/1896 ti ngha trang L'Orme des Moineaux, Les Ulis, Php. 2. Nhng nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam

19

ng l ngi hon tt cun Danh t khoa hc mt trong s cun sch ni ting cho n by gi. ng ng gp rt nhiu cng trnh ni ting cho nn ton hc Vit Nam. 3. Mt s mu chuyn v nh ton hc Hong Xun Hn Th gi Phm Vn ng v V Nguyn Gip Sau y l bc th cui cng ca Hong Xun Hn, vit gi chnh quyn Vit Nam, qua Phm Vn ng v V Nguyn Gip. Bc th do chnh Hong Xun Hn mang tay n Ta i S Vit Nam ti Paris, nh chuyn. Trn ng v nh, Hong Xun Hn trt chn ng. Vo nh thng t hm sau mt. PARIS ngy mng 2 thng Ging nm Bnh T Thn gi anh VN Tha ANH i vi ANH nhm trng-trch trong nc, nhng k t li n ANH, t dng nhng ting xng-h cc long- trng. Vy ti xin Anh th li gi li xng kn-o thn- mt trong bui gian-nan cng nhau mng nm mi v chc Anh vn mnh-kho trng th v ch-gio cho con em. Chng ta l nhng k ti-nhc cho nc khi tr, m may-mn hn nhiu bn, cn sng n ngy nay, nhn thy t nc thng-nht c-lp. Nhng li s rng lp tr, hin nay l sinh-lc ca nc, s chng qun ti nhc xa v cng lao nhng ngi nh cc Anh. Ti c lc bin-lun v iu khc bit gia s thng ngoi-xm v s gii-phng t nc. Nc ta ch c hai cuc gii-phng m thi: thi 14181427 vi L Li cng Nguyn Tri, v thi 1845-1875 vi Bc H cng cc Anh. T nhin c hai mt phi nh gn-b gia mu-lc lnh-o v kincng nhn-dn. Khi ngoi-xm th nhn-dn ai cng cm-tc v lo-s cho tng-lai; cn trong cuc gii-phng th ch chung vi nhn-dn lu trong nc, ri c th dng quyn-li chia r v gim tinh-thn nhn-dn. V vy,

20

ci cn-thit nht trong cuc gii-phng l ci C ca nhng ngi lnh-o, ci c cho ch khng tm cch mua-chuc mnh vlm gng cho nhndn gi lng yu nc. Chnh ngy nay, c-tnh y rt cn i vi nhng ngi cm trng-trch. Chc rng cc Anh vn lu-tm v im y. Nhng nhn-dn ch qun cng-lao nhng k kia. iu th hai ti s l s t-li ngy nay lm gim th-kh ca cnb i vi ngi ngoi, h mang tin vo; c k tng ngi mnh vn "s" h nh xa, cho nn h tm cch lung-lc. V d ti c nghe ni rng c cng-ti ln ngoi u-t khng mun, nh ta tng, phi sang nc ta lm i-din, nhng ngi gc Vit m h c,v nhiu duyn-c, nht l h s mt "oai" v ngi Vit. Nc ta ngho ; mi c-lp v thng-nht. Vy s bo-th t-nc rt kh. Nc li c nhiu dn-tc thiu-s, tuy t-l nh, nhng nhng vng kinh-t quan trng m Bc v v m Ty, v c ti trung-chu nh Chm v Khme khrom. Gng ngoi-bang xui-khin hay gip-rp khng thiu: Tchechene, ng-u, Ty-. Phi-Chu. Ti ngh rng phi tn-trng v ngdng vn-ho i-phng v coi l vn-ho Vit-nam, ng-ho chng v trnh- kin-thc v tr-trn dn-tc trong lc tuyn-chn cn-b. Nc Php gii-quyt c vn- Bretons, Auvergnats, Alsaciens, Basques v.v. m vn- Irland Anh vn tn-ti. Vn- mt b v hi-phn th nan-gii, nhng phi a vo chnh-sch ngoi-giao i vi mt ti-cung-quc lng-ging. Nhng du th no th mt tiu-hm-i rt cn, t ra th cng phi gi an-ton khu du-lch vnh H-long. i vi Lo th ch qun rng cui i Thuc Php, Lo ch gm vng Nam-Chng v Vn-tng; s an-ton t Vit v mt Ty d nh s y. i vi Khmer th chc cc Anh bit l l h ca nc ta i Ty-Phng. Phi lm sao cho s tuyn-truyn ca h rng ta tip-tc chim ln h l mo chia r ln-p t chung. V mt kinh-t, s m ca cho ngoi-quc u-t l mt s d-nhin dn

21

mnh c vic lm, hc k-thut, hc qun-l, kin-thit h-tng c-s, nng dn i sng, v nh bo-p t nhiu cng-lao lnh-o v nhn-dn. Nhng cc Anh cng ng- vi ti th chu thit-thi cht t by gi, ch khng n ln lu di v sau cho con chu, n mc khng bao gi tr ht li. Cui cng, ti mun ni qua v vn- bom ht-nhn. Php va tuyn-b ngng th, Trung-quc vn th-nghim v lm. Nc ta khng th c; nhng phi ngh n lc bt ng c ch-th ly n e-do mnh th lm sao? y khng phi l mt gi-thuyt sung. Trung-quc hin nay cn e-do i-loan nu x ny tng da vo Hoa-k m t thi- li-khai. Nu lc-a ly bom ht-nhn ra e-do, Hoa-k c can-thip vo ni-tr nc khc khng? Ngoigiao ta t c lc phi chn mt nc ln c bom ht-nhn m Trung-quc s, tr-ngi - e-do ca ch. Trn y ch l my li tm-thng ti xin gp lm vui cu chuyn u nm vi ANH. Xin Anh ng ci l nhng li v-trch-nhim. Nhn ngy tt, ti xin chc tt ANH v c nc; v xin gi bi khai-bt nm nay biu-l lng ring. Rng: Tm chc may ri sp chn mi Sc chng thm ui tnh thm lui S nh bn c n khng thn Vn nc tnh su mng s ti Vn ng thi xa tm kim gc Tinh hoa thu mi gng ua ngi Tui cao nhng ch cn trai tr Mt c tay bin ming vn ci. (Trn y ti dng nm vn trong bi " Cm n mng th tm mi " lm 9 nm ri:) Tui-tc nay chn tm mui i ta ngm li lm khc ci

22

Thng tm bn bn binh ao thm Mng m nhiu phen hu vn ti Bt nc h danh lng chng bn Vn nh c gi ch khng lui Tri m chng l so gi tr Xin di lng son cm t Ngi Knh chc ANH v gia-quyn trong nm ny mi s may-mn tt-lnh.

3. Hong Xun Snh 3.1 Tiu s Hong Xun Snh l mt n gio s, tin s khoa hc ton hc u tin ca Vit Nam. B sinh ngy 8 thng 9 nm 1833, l ngi lng Ct, T Lim, H Ni, tuy nhin, sut thi nin thiu gia nh b sng ti nh s 102 ph Hng Bng. Thn mu ca b mt sm khi b mi c 8 tui. Thn ph ca b l ng Hong Thc Tn sau tc huyn vi mt n doanh nhn v vi si. ng v ngi v sau l nhng t sn dn tc, l nh ti tr v c s cho bo Thanh Ngh, mt t bo c quan im dn tc tin b thi by gi.

23

Trong nhiu ti liu, b thng c ghi ch l "chu gi ca gio s Hong Xun Hn". Tuy nhin, y ch l mi giao tip thn tnh gia hai ngi ch khng phi l quan h h hng. 3.2. nh hng ca Hong Xun Snh vi nn ton hc Vit Nam B tng du hc i hc, cao hc, bo v lun n Tin s tam cp Ton hc v "l thuyt Gr-phm tr", mt phm tr c php ton v tnh cht gn nh mt nhm v Tin s quc gia Php v "Ci nhng ca mt phc mt th nguyn vo mt a tp vi phn hai th nguyn". Ngi hng dn b lm lun n l nh ton hc ni ting th gii Grothendieck (ng c gii thng Fields nm 1866). Sau b tr v ging dy ton v bin son sch gio khoa i hc v ph thng. B tng l ch nhim b mn i s, ch nhim khoa Ton i hc S phm H Ni. B l ngi sng lp ra trng i hc Thng Long_trng i hc dn lp u tin Vit Nam nm 1898. Hin nay b l ch tch Hi ng qun tr. B l thnh vin Hi ng xt tng Gii thng khoa hc Kovalevskaya Vit Nam. Nhiu ln b l Trng on hc sinh Vit Nam i d O1ympic Ton Quc t. B cng dnh thi gian tham gia nhiu hot ng x hi a dng nh ph Ch tch on ch tch Mt trn T quc Vit nam kha VI (2004-?), y vin Hi ng chnh sch khoa hc v Cng ngh Quc gia, y vin Hi ng Gio dc Quc gia, y vin Hi ng T in Bch khoa Vit Nam. 3.3 Nhng cu chuyn bn l a. Ph n Vit Nam Nhn dp ngy quc t ph n ln th 31, ngy 8 thng 3 nm 2009. Alibaba xin gii thiu vi cc bn mt s nh Ton hc n ca Vit Nam v ca Th gii, nhng ngi m nhng cng hin ca h cho Khoa hc ni chung v Ton hc ni ring khin tt c chng ta phi ngng m. Trc ht chng ta s nhc ti cc nh ton hc n xut sc ca Vit Nam. thy c vai tr ca

24

cc nh Ton hc n ny chng ta hy nhn li i cht v lch s khoa c nc nh nh. Do quan nim trng nam khinh n nn gn mt nghn nm khoa c Nho gio nc ta, c gn 3.000 ngi tin s, song tt c u l... n ng! Khng phi n b ngy khng gii bng n ng m h khng c i hc v tham d cc k thi. Gn ngn nm ch c duy nht ph n Nguyn Th Du ci nam trang i thi v tin s. Cch mng thng Tm nm 1845 thay i "phn n b"; t y, khng cn phi "i phn lm trai", nhiu ch em ph n vn c th tr thnh tin s, gio s. N gio s, tin s ton hc Hong Xun Snh l mt trng hp tiu biu. Ch sng qua thi sinh vin ti Php, thi ly bng c nhn khoa hc, ri bng thc s ton ti y. Cng chnh ti y, ch b mt tham gia phong tro Vit kiu yu nc vi s du dt ca nhng nh tr thc tin phong nh Nguyn Khc Vin, Phm Huy Thng Theo gng h, ch t nguyn ri b cuc sng thanh bnh, y tin nghi phng Ty tr v nc ngay trong nhng nm thng cuc chin tranh chng M ang din ra c lit. Ngi bn trai ca ch dt khot t chi, khng chu tr v nc v, do , hai ngi nh lch s chia tay nhau. Tm gng cao c ca Ch tch H Ch Minh x thn cu nc tc ng su xa n tm hn ch ngay t khi ch cn l mt c n sinh trung hc ti H Ni trong nhng nm thnh ph ny tm thi b qun i vin chinh Php chim ng (1847 - 1854). Chnh trong nhng nm bun au en ti y, ch can m b mt tham gia phong tro hc sinh yu nc chng chnh quyn thc dn. V nc, c phn cng dy ton ti i hc S phm H Ni, ch cng nh bao nh ton hc Vit Nam khc phi s tn khi thnh ph, n lm vic chn lng qu, sng bit lp vi th gii khoa hc bn ngoi. Bn lun n tin s quc gia hnh thnh dn di nh n du trong gian nh tranh trng tri mt lng trung du bn b con sng y nc chy lng l. Khng c gio s t vn hi vo nhng lc "b". Trong my nm lin mi mit vit lun n, ch Snh ch c th trao i kin vi anh on Qunh v mt vi ngi bn khc khoa ton. Ma dm d dai dng. Gi ma

25

ng-bc rt thu xng. Vch lip an tha, lm k h. Ngn n du lung lay trc gi. Ch Snh khoc tm chn chin mng mu xm xn, ngi co ro ghi li nhng ngh mi ny sinh trong u thnh tng dng, tng trang lun n... Bo v lun n tin s quc gia V ri ch c mang bn lun n y sang Paris bo v ly bng tin s quc gia. t chn n mt th ln phn hoa nh Paris, bao gi ch Snh cng cm thy mnh lc lng. Cm gic y c eo ng ch sut nhng nm di theo hc i hc Php. V ln ny cng th. Ch lun th vi nhng g qu lng ly, hi h, no nhit. Dng nh tm hn phng ng ca ch ch hp vi v dung d, cnh bnh yn, s khoan thai im m, gip con ngi ta d trm t mc tng. D sao ln ny tr li Paris, ch cng c dp gp bn b xa trong phong tro b mt ca Vit kiu yu nc thi chng Php gian nan, nhng con ngi t nguyn gn b tui thanh xun ca mnh vi s nghip y hy sinh ca dn tc. Ch cng gp li nh ton hc mi thn quen trong thi k chng M khi ng sang Vit Nam ging v hnh hc i s, v sut na b... trng bom M! l gio s Grothendieck. Cuc bo v lun n din ra ti i hc Paris 7, thuc h thng Sorbonne. Hi ng chm lun n gm nhng nh ton hc ni ting nh GS Henri Cartan, huy chng Fields, Vin s Vin Hn lm khoa hc Php; GS Alexander Grothendieck, huy chng Fields; v.v... Ch bo v bn lun n th nht Gr phm tr, trong hai ting ri ng h - bn lun n ch vit trong nhiu nm s tn ti mt lng qu bn dng sng y "ng xanh ngt bi ph sa". Cha xong! Ngay sau , ch bo v tip bn lun n th hai Ci nhng ca mt phc mt th nguyn vo mt a tp vi phn hai th nguyn, bn lun n ch phi thc hin ngay ti Paris, ch trong vng hai thng, theo ti do Hi ng ton hc ni ch d thi, ra cho ch ... "th ti"! C hai bn lun n y u nhm gii quyt nhng vn ton hc hin i vi ni dung phong ph. Hong Xun Snh l ngi ph n nc ngoi u tin n Paris bo v thnh cng lun n tin s quc gia v ton hc. T tp ch hng thng Ph n Lin X xut bn ti Moscow, s thng 8.1875, trong chuyn

26

v ph n Vit Nam, dnh na trang gii thiu nh n ton hc Hong Xun Snh. Tr li phng vn ca mt nh bo Lin X, ch ni ln nim m c ca mnh: "Ti mun gp phn o to mt lp cc nh ton hc tr t nc chng ti. Hin nay, nhiu nghin cu sinh Vit Nam cn phi ra nc ngoi vit lun n tin s. Chng ti mun xy dng nhiu chuyn ngnh ton hc trnh cao, ngay trn t nc mnh". GS Hong Xun Snh l thnh vin Hi ng xt tng Gii thng Kovalevskaya cho cc nh khoa hc n xut sc Vit Nam. Nhiu ln ch c c lm trng on hc sinh Vit Nam i d Olympic ton quc t. Ch cng dnh thi gian tham gia nhiu hot ng x hi a dng. Ai tng c ln tip xc vi ch u cm thy l mt ngi ph n sc so v nh. b. Chuyn nh n ton hc u tin Vit Nam Hong Xun Snh l nh khoa hc xut sc, am m ngh nghip nng nhit. Ch l ngi ph n nc ngoi u tin n Paris bo v thnh cng lun n tin s quc gia v ton hc. Tra t in Ting Vit trn mng v Hong Xun Snh, n GS - TS ton hc u tin ca Vit Nam, c ghi r: "B l chu gi nh khoa hc Hong Xun Hn". Hong Xun Hn khng ch l gio s ton hc, m ngi ta cn bit n ng nh mt nh Vit ban hnh chng trnh trung hc Vit Nam u tin. Nhng ng l ngi mi tt thn Yn Phc, x Yn H, huyn La Sn (nay l huyn c Th), tnh Ngh Tnh. Cn c Snh th sinh ra trong mt gia nh trung lu lng Ct, T Lim, H Ni. Vy hai ngi c s 27 GS-TS Hong Xun Snh, nm 27 tui, Nam hc, v l ngi son tho, nh trong chng minh nhn dn.

chung g v dng mu, huyt thng?!. V ngh c l chu gi GS Hong Xun Hn m ngi ta ng nhin i qu qun cho c c ngun gc La Sn Ngh Tnh. S vic chng phi th! Trong lng ca GS Hong Xun Hn, tt c n ng u mang h v m l Hong Xun. Cn, ti lng Ct ni c Snh sinh ra th tt c tr ca dng h khi ct ting khc cho i nu l con gi u c ng b mang cho h m Hong Xun. Ti sao c nghim nhin tr thnh "chu gi" GS danh ting Hong Xun Hn, chuyn th ny. Vo nm 1841, ni gia nh ng Hong Thc Tn (cha ca Hong Xun Snh) sinh sng con ph c H Ni, 102 ph Hng Bng, chnh l c s sn xut bo Thanh Ngh. T bo tp hp nhng hc gi yu nc v gii tr thc t H thnh. Trong bi cnh t nc lc by gi b thc dn Php v pht xt Nht h, nhng nh tr thc ln nh V nh He, Hong Xun Hn, Lut s Phan Anh... cng nhau tri lng mnh trn din n bo Thanh Ngh ni ln chnh kin ca nhng con ngi sn sng dn thn cho s nghip c lp dn tc. ng Hong Thc Tn, v v l mt nh kinh doanh si ti tr vn ling cho t Thanh Ngh. ng cng khng ngn ngi dng nh mnh lm ni ra vo hi hp ca nhiu nhn s t H thnh. Lc ny c b Snh ang hc bc tiu hc. Ngy ngy c c tip xc vi cc ch, cc bc V nh He, Hong Xun Hn... Chnh ti nng v nhn cch ca cc ch, cc bc lan ta sang c b Snh khi mi cn chm chm tc ui g. Hai cy i th ca ngnh gio dc nc nh, GS V nh He v GS Hong Xun Hn c thi gian 5 nm, t nm 1841 n 1845, lp i bn doanh t Thanh Ngh ngay di mi nh ca gia nh c b Snh. C hai ng u l B trng B Gio dc c nhng ng gp to ln vo nn gio dc nc nh. ng Hong Xun Hn l B trng Gio dc ca chnh quyn Trn Trng Kim. GS V nh He chnh l B trng B Quc gia Gio dc trong Chnh ph u tin ca nc Vit Nam Dn ch cng ha.

28

Hai nh tr thc ti ba v cp tin ny nh hng su sc n bc ng m c b Snh la chn. Trong ci ni , t nhiu s ham hc cng vi t tng tin b ny mm ngay trong c Snh ngay t ngy cn th b. Nm 1848, Hong Xun Snh hc ht cp II. Thi trng trung hc rt t, c H Ni ch c mt trng cp II Trng Vng cho n sinh v cp II v III Chu Vn An cho nam sinh. Nu c gi no mun hc cp III th phi vo Chu Vn An hc chung vi nam. By gi nam n hc chung l bnh thng, nhng thi khng d dng cho n sinh v nhiu khi mun hi bi nhng li khng dm hi bn nam. Cng phi ni rng ngoi hai trng Trng Vng v Chu Vn An, cn c Trng Albert Sarraut m chnh quyn Php xy dng cho hc sinh Php, ngi Vit cng c th hc c. C Snh nh phi ghi tn vo hc Trng Chu Vn An, trng dnh ring cho hc sinh nam. C cn nh, lp ch c hai bn dnh cho n, cn li l cc dy bn ca cc hc sinh nam. Nm 1851, sau khi tt nghip bng t ti 1 H Ni ban Sinh ng, ting Anh v Php, Hong Xun Snh sang Php ly bng t ti 2 v chuyn ngnh ton hc. C Snh chn khoa Ton ch khng phi l mt ngnh no khc, bi theo s la chn ca gia nh, c cha v m c u khuyn rn cc con rng xy dng t nc hc gii mn khoa hc l thc s rt cn thit. V, n gin, c thy trong cc mn hc th ton l "d hc" nht. Nhng trc khi ln ng sang Php ly bng t ti 2, c mt cu chuyn c bit th v v c Snh m t ai ng.

29

GS Hong Xun Hn v GS Hong Xun Snh ti Paris nm 1892. Nm c 15 tui, b c theo cch k ca c (thc cht l m k, v m rut c mt nm c 8 tui), m mt tim nh bn la may o di mang tn Tn Thanh. Trong tim duy nht ch c mt ngi th. Mt sng, ngi th xin php gia nh ng b ch v qu mt thng. Ngay khi ngi th ra v, tim la nh c li n mt tiu th khu cc n chn la v ng mun ct may ngay ti tim. M c Snh ang nh gii thch vi c gi, ng th ct may ang trn ng v qu d mt thng na mi ln, th c b Snh xut hin v cam oan vi m ct may c. Th l c b Hong Xun Snh h hoy o c cn thn ri ghi s o ra mt cun s. Mt tun sau, tm o di may xong v mi ngi trong gia nh u hi hp i ngi n th. iu c bit, tm o di u tin m c b Snh ct may li chnh l phc v cho c du mc trong ngy ci. Th ra, by lu, Snh lng lng quan st ngi th may t khu o, n vic ct v vic my. Vn tinh t li kho tay, nn tm o di sau khi khoc ln ngi tiu th tn v p i cc kiu sa, li thm phn gi cm, thanh lch. C tiu th n v cng ng v k li... Th l nhiu ngi t m ko n ca tim, ng mun c mc th chic o di ca b Snh ct may. Ai cng nhn ra, tm o di u tin ca b Snh cng c cht g khc vi cc o di

30

ang thnh hnh lc by gi. Hi , o di may c thp, cao nht ch khong 2,5 cm, v tt c u rp khun mt kiu dng o sung, bung thng. Vn a ph cch, nn Snh nghin cu ra chic o di cch iu nhng cng rt nn n, duyn dng. C no gy, c nhng xng xng, Snh mnh tay cho c cao ln n 3 cm, hoc 4cm. C. GS Hong Xun Snh v Gii thng Kovalevskaya L nh n ton hc u tin, GS Hong Xun Snh gp phn quyt nh lp ra Gii thng Kovalevskaya trao tng cho cc ti nng khoa hc n Vit Nam. Nghin cu ton hc hin i lng qu Bt chp vic cc Tng thng M Johnson, ri Nixon tip tc leo thang nm bom d di min bc Vit Nam, theo li mi ca GS T Quang Bu, B trng B i hc v Trung hc chuyn nghip nc ta thi by gi, mt s nh ton hc rt ni ting trn th gii, trong c nhng ngi tng c tng Huy chng Fields, vn nng nhit t r mi cm tnh ca mnh i vi Vit Nam, bng cch n c bi ging v ton hc hin i ti cc xmina m gia vng rng ni i T, Thi Nguyn - ni nhiu trng i hc ln s tn n. Trong s cc nh ton hc y, ch Snh c bit mn phc GS Alexandre Grothendieck, mt chuyn gia v hnh hc i s (algebraic geometry) ngi Php gc Do Thi, c tng Huy chng Fields nm 1866. Nhng bi ging ca v gio s kit xut mi 39 tui y cung cp mt ci nhn bao qut v cc mi nhn ca ton hc hin i, gi cho ch hng nghin cu thch hp. Tuy nhin, vit c hon chnh mt bn lun n tin s quc gia (docteur dtat) di my trm trang, cn bit bao nhiu cng vic kh khn, t m phi lm! Nhiu ngi nc ngoi cng nh Vit Nam thng cho rng ton hc l mt ngnh va kh, va kh, li va kh! Nhn xt c phn ng, nhng khng ng hon ton. Kh v kh th ng nhin ri! Nhng c kh hay khng, th cn tu ngi na ch! i vi ch Snh, mt nh l ton

31

hc p cng lm say lng ngi chng khc no mt bi th hay ca Nguyn Tri, Nguyn Du hay Pushkin, Lermontov. Th th ti sao li c th coi l... kh c nh? Bn lun n tin s quc gia hnh thnh dn di nh n du trong gian nh tranh trng tri mt lng trung du bn b con sng y. Ma dm d dai dng. Gi ma ng-bc rt thu xng. Vch lip an tha, lm k h. Ngn n du lung lay trc gi. Ch Snh khoc tm chn chin mng mu xm xn, ngi co ro ghi li nhng ngh mi ny sinh trong u thnh tng dng, tng dng lun n... Bo v lun n gia th nh sng V ri ch c Nh nc ta cho php mang bn lun n y sang Paris bo v ly bng tin s quc gia. Cuc bo v din ra ti i hc Paris 7, thuc h thng Sorbonne. Hi ng chm lun n gm nhng nh ton hc ni ting nh GS Henri Cartan, Huy chng Fields, Vin s Vin Hn lm Khoa hc Php; GS Alexandre Grothendieck, Huy chng Fields... Ch bo v bn lun n th nht Gr phm tr, trong hai ting ri ng h bn lun n ch vit trong nhiu nm s tn ti mt lng qu bn dng sng y. Cha xong! Ngay sau , ch bo v tip bn lun n th hai Ci nhng ca mt phc mt th nguyn vo mt a tp vi phn hai th nguyn. Bn lun n th hai ny ch phi thc hin ti Paris, ch trong vng hai thng, do Hi ng Ton hc ni ch d thi, ra cho ch ... th ti! C hai bn lun n y u nhm gii quyt nhng vn ton hc hin i. Hong Xun Snh l ngi ph n nc ngoi u tin n Paris bo v thnh cng lun n tin s quc gia v ton hc. T tp ch hng thng Ph n Lin X xut bn ti Moskva, s thng 8/1875, trong chuyn v ph n Vit Nam, dnh na trang gii thiu nh n ton hc Hong Xun Snh.

32

Nh xut bn Springer - Verlag, mt nh xut bn sch khoa hc ni ting th gii c chi nhnh c, Anh, M, ngh ch chnh l bn lun n thnh mt cun sch chuyn kho a in. Trc khi sang Paris bo v lun n, ch Snh thng bo cc kt qu nghin cu ca ch ti i hi Ton hc Vit Nam nm 1871 H Ni v i hi Ton hc th gii nm 1874 Vancouver (Canada). khch l nhng ti nng khoa hc n Ngoi vic nghin cu v ging dy ton hc, GS Hong Xun Snh cn l ngi gp phn ch yu vo vic hnh thnh Gii thng Kovalevskaya trao tng cho cc nh khoa hc n xut sc Vit Nam. Nm 1885, TS Ann Koblitz nhn c s tin nhun bt v cun sch ca ch nhan V cuc i v cc cng trnh ca Sofia Kovalevskaya. Ann ny ra nh lp mt qu khoa hc mang tn Qu Kovalevskaya khch l ph n lm khoa hc. Nhng ngi ph n m ch ngh n u tin l my nc ang tin hnh cch mng gian nan: Vit Nam, Cuba, Nicaragua Ti sao TS Ann Koblitz li t tn cho gii thng khoa hc do mnh sng lp l Gii thng Kovalevskaya? Bi v, ch nhn thy Sofia Kovalevskaya chnh l tm gng sng lng v mt ngi ph n am m khoa hc v c sng to khoa hc xut sc, mt tm gng khng ch dnh cho ph n Lin X thi y, m cn cho ph n tt c cc dn tc yu chung t do trn th gii. Sofia sinh nm 1850 ti Moskva, c tn thi con gi l Korvin Krukovskaya, thuc dng di vua Mathias nc Hungary. nc Nga sa hong, cng nh nhiu nc chu u khc thi y, con gi cha c php t chn n trng trung hc. Sofia phi hc ti nh vi mt v gia s, xong chng trnh trung hc ph thng. C mun hc ln i hc, nhng khng mt trng no tip nhn. Ch c con ng xut ngoi sang c, may ra mi c hc ln. Nhng, thi y,

33

ngi ph n Nga mun i ra nc ngoi, phi theo chng. Ch cn cch dng ln mt cuc hn nhn gi! Ci kh l lm sao tm c mt chng trai l tng sn sng chp nhn ngh in r ca Sofia? Cui cng, cng tm ra chng trai y, mt anh sinh vin a cht mang h Kovalevsky. Lm v h ca Kovalevsky, cho nn t y, Sofia mang h chng. Nhng sau khi qua khi bin gii Nga - c th anh i ng anh, ti i ng ti/ tnh ngha i ta c th thi!... n Berlin, Sofia xin theo hc nh ton hc c lng danh Weierstrass. c ng nhn lm hc tr, nhng c khng c ti ging ng nghe ng ging bi! ng dy Sofia mi tun hai bui, ti nh ring, sut bn nm lin. Bn nm lm vic mit mi, khng thi gian gii tr, khng tm n vic n ung, thm ch o rch cng chng hay, cui cng, Sofia vit xong bn lun n tin s V l thuyt phng trnh o hm ring. V Sofia khng c bc chn vo ging ng i hc, cho nn GS Weierstrass phi thay mt c, c bn lun n trc hi ng khoa hc! Thnh cng ca Sofia Kovalevskaya ti c gy ting vang ln Nga. Th nhng, khi tr v nc, b ch kim c ch dy ti mt trng trung hc bnh thng. Mt nh ton hc ln ngi Thu in bn dng uy tn ca mnh bo m cho b c ging dy ti i hc Stockholm, tuy nhin, nm u phi dy khng lng! Th nhng, do thnh tu ton hc xut sc, chng bao lu sau, b c bu lm Vin s thng tn Vin Hn lm Khoa hc Thu in. B mt nm 41 tui Stockholm trong vinh quang v cay ng nh tn mt cun sch vit v b... TS Ann Koblitz mun dng tn tui mt nh n bc hc Nga kit xut, c d lun Lin X thi y nh gi rt cao, t cho gii thng trao tng nhng ch em ph n lm khoa hc xut sc Vit Nam, Cuba, Nicaragua B tin chc rng vic sng lp gii thng ny hin nhin phi c pha Vit Nam

34

Mt ng minh ca Lin X lc by gi - nng nhit hng ng. No ng s vic din ra khng sun s nh vy! Khng s lin h vi ngi M Ti cn nh ci bui chiu th by cui thng 4/1885 y - GS Hong Xun Snh k. Ban Quc t Hi Ph n Vit Nam triu tp mt s ch em lm khoa hc n tr s ca Trung ng Hi ph Hng Chui, H Ni, thng bo tin vui v vic sng lp Gii thng Kovalevskaya. 14 gi cuc hp mi bt u, nhng 13 gi, ti lo lng ti trc chun b. Th nhng, i thi, ch Trng Ban Quc t ca Hi, bun ru cho bit trn khng cho php, chng nhng th, cn ph phn ti c gan lin h vi ngi M, m h chnh tr! Ni th no vi ch em khoa hc trong nc sp n hp by gi? V, kh hn na l ni th no bn M c th hiu c? Ti c gng trn tnh d hi xem trn y thuc cp bc no. V c bit l ng v trng Y mt c quan i ngoi ln p xe v nh, lng nng tru. Hm sau l ch nht, ti dnh hn mt ngy ngh xem mnh phi lm g. Chiu th hai, ti p xe thng n Ph Th tng, xin gp Ph Th tng thng trc T Hu. Thi y, vo Ph Th tng kh d, n B i hc v Trung hc chuyn nghip th cn d hn. Ph Th tng T Hu tip ti ngay. Sau khi nghe xong cu chuyn, ng nhn nh y l vic rt nn lm, v ha s theo di, gii quyt. Ti p xe v nh, va ung xong ngm nc, th thy ng v trng Y, ngi tng ph phn ti gay gt v thi m h chnh tr, nay khng hiu sao li t n nh ti. Ti cha r ng y n c vic g, th ng tm tm ci, ni rng Ph Th tng T Hu c ng ti hi v Gii thng Kovalevskaya. Nghe ti trnh by, ng ha s gii quyt ni trong sng hm sau! Cc bn M nhng cho ch Snh quyn chn mu huy chng v tm bng ca gii thng. Trong mt tim kim hon M, ng ch hiu a cho ch

35

Snh mt s mu chn. Ch hi lng nht l mu Ngn n tri thc. Nhn n, ch ao c cc nh khoa hc Vit Nam ri y s c x hi chm sc c th ton tm ton lm vic di ngn n tri thc Hn hai thp nin tri qua. Sau bc u trc tr, vic trao tng Gii thng Kovalevskaya din ra u n hng nm, gp phn khch l cc ti nng khoa hc n Vit Nam.

4. Nguyn Cnh Ton 4.1 Tiu s ng sinh ngy 28 thng 9 nm 1826 ti lng Nghim Thng, ti x ng Sn, huyn Lng, tnh Ngh An. Nguyn Cnh Ton vo hc Trng Quc hc Hu nm 1842 v tt nghip t ti Ton nm 1844. Cui nm 1846, trong k thi ton hc i cng, Nguyn Cnh Ton tham d v th khoa. Nm 1847, trong thi gian khng chin, S Gio dc Khu 4 triu tp ng v dy ton cho Trng Trung hc chuyn khoa Hunh Thc Khng.[4] Nm 1851, ng c B Gio dc Vit Nam] iu ln dy i hc Khu hc x Trung ng, t ti Nam Ninh (Trung Quc).[4] Nm 1854, Nguyn Cnh Ton ging dy ton ti trng i hc Khoa hc H Ni.

36

Nm 1857, ng nm trong s chn cn b ging dy i hc u tin sang Lin X lm thc tp sinh. Nm 1859, ng bo v thnh cng lun n Ph tin s ti i hc Lomonosov. Tr v Vit Nam nm 1859, ng ging dy ti khoa Ton v t nghin cu ti khoa hc v hnh hc. Trong mt chuyn i cng tc ti Lin X ba thng, thng 6 nm 1863, Nguyn Cnh Ton bo v thnh cng lun n Tin s khoa hc.[4] y l lun n Tin s Khoa hc u tin v khoa hc c bn ca ngi Vit nghin cu trong nc v bo v ti Lin X. Sau khi bo v lun n tin s khoa hc v hnh hc, ng tip tc ging dy ti khoa Ton i hc s phm H Ni v m nhim cc chc v: ch nhim b mn hnh hc, ch nhim khoa ton, hiu trng trng i hc S phm H Ni (1867 - 1875), th trng B Gio dc, nay l B Gio dc v o to (1876-1889). Nm 1894, ng ngh hu. Cho n nm 2006, ng vn tip tc nghin cu v ging dy b mn ton. 4.2 nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam ng cng b 8 bi bo khoa hc, bin son v vit 26 cun sch v hn 650 bi bo v gio dc. ng lm ph Ch tch Hi Ton hc Vit Nam v tng bin tp tp ch Ton hc v Tui tr hn 40 nm. ng l ngi xut ch trng o to ph tin s v tin s trong nc, v cn c vo thc t s ngi kh nng v trnh lm lun n Ph tin s, Tin s th nhiu nhng ch tiu gi i nc ngoi o to th hn hp. Khi ba lun n Ph tin s u tin c bo v thnh cng ngy 23-4-1870 ti Trng i hc S phm H Ni, th nh nc Vit Nam chnh thc quyt nh m h nghin cu sinh trong nc.[4]. Nh m c hng trm Ph tin s, Tin s c o to Vit Nam. ng cn l ngi xut phong tro "Dy tt - hc tt" ti cc khoa trong trng i hc S phm H Ni trong nhng nm cui ca thp nin 1860, xy

37

dng phong cch ging dy mi, phong cch hc tp mi, bin qu trnh o to thnh qu trnh t o to. Phong tro ny gp phn quan trng nng cao cht lng o to trong nhng nm chin tranh.[6] Trong tuyn tp "Bn v gio dc Vit Nam", ng vit mt s quan im ca mnh, ng quan nim "...T duy v nhn cch quan trng hn kin thc...Ngi thy d l ngi ch em kin thc cho hc tr, ngi thy gii l ngi bit em n cho h cch t tm ra kin thc...". 4.3 Mt s mu chuyn v tc gi Gio s, Vin s, TSKH C hc Nguyn Vn o l hc tr ca Gio s Nguyn Cnh Ton thi ng hc i hc ti i hc S phm H Ni vit nh sau: "...Chng ti thn phc gio s Nguyn Thc Ho mn Hnh hc vi phn vi li trnh by mch lc, cch vit bng tuyt diu v tr nh him c; Gio s L Vn Thim mn hm phc l th vi cc php bin hnh o gic k l v c tnh ng tr ng ng yu ca gio s na, Gio s Nguyn Cnh Ton mn hnh hc x nh, phng php t duy v phong cch nghin cu khoa hc nghim tc, hiu qu..."{ng vo khoa hc- Say m v kt qu/ Vin s Nguyn Vn o/ Tp ch C kh ngy nay, s 29-1899, trang 30} Mt vi bo Vit Nam bt u nghi ng v gi tr ca nhng danh hiu v gii thng theo kiu m nhng ngi nhn c t Vin tiu s Hoa K hay Trung tm Tiu s danh nhn quc t[8]. y l cc t chc phi khoa hc, theo ngha khng xut pht t mt trng i hc hay mt vin nghin cu no, v cc danh hiu do h trao tng da trn s ng gp v ti chnh ca ngi c trao tng ch khng phi l t cc tiu chun v hc thut. Do vic chp nhn cc danh hiu hu danh v thc kiu nh "Nhng b c v i ca th k 21" bng cch tr mt chi ph kh ln gy phn cm trong gii chuyn mn[9] nht l trong trng hp s ng gp c tm quc t khng nhiu (s cng trnh khoa hc khng nhiu, v khng c ng nghip trch dn) v lu khng cn tham gia nghin cu - theo MathSciNet.

38

Cng trnh khoa hc: Theo thng k t MathSciNet (kho ti liu ton hc trn ton th gii, thuc Hi Ton hc Hoa K) ng c tt c 8 bi bo khoa hc c cng b, sp theo th t ngc thi gian: Mt s tc phm ca Nguyn Cnh Ton:

Phng php lun duy vt bin chng vi vic hc, dy v nghin cu

ton hc: Sch tham kho cho gio vin, sinh vin, nghin cu sinh ton hc v trit hc/ Nguyn Cnh Ton.- H.: Nxb. i hc quc gia H Ni, 1897. (2 tp)

Tp dt cho hc sinh gii ton quen dn vi nghin cu ton hc. Ultra non euclidian geometry (Hnh hc siu phi clit; 1899), vit Hnh hc x nh, Nh xut bn Gio dc, H Ni, 1879. Tuyn tp cc cng trnh ton hc v gio dc/ Nguyn Cnh Ton.Tuyn tp "Bn v gio dc Vit Nam". Tuyn tp tc phm "T gio dc, t hc, t nghin cu". Phong cch hc tp mi v mn ton. T in thut ng ton hc (C i chiu thut ng Anh, Php) / Nguyn

bng ting Php.

H.:Gio dc,2005.-897 tr.

Cnh Ton, Hong K, Nguyn Mnh Qu . - H Ni : T in Bch khoa, 2001.

Khi dy tim nng sng to/ Nguyn Cnh Ton, Nguyn Vn L, Chu 74 cu chuyn hc ton thng minh, sng to/ Nguyn Cnh Ton. Nxb Bin hc v b: T vn phng php hc tp/ Nguyn Cnh Ton ch.b, Khng gian Vct: Ti liu bi dng gio vin ton/ Nguyn Cnh

An.- H.: Gio dc, 2004.- 383tr.

Ngh An, 2003.

Nguyn Nh t.- In ln th 4.- H.: Thanh nin, 2003.- 295tr.

Ton.- H.: Gio dc, 1876.- 175tr.

39

Nhng chng ng pht trin ca ngnh s phm Vit Nam/ Nguyn

Cnh Ton ch bin.- H.: Nxb. i hc quc gia H Ni, 1896.- 139t

5. L T QUC THNG 5.1. Tiu s L T Quc Thng sinh 1865 ti Hu. ng hc cp 3 ti lp chuyn ton trng THPT chuyn L Hng Phong, Thnh ph H Ch Minh. Xut thn trong mt gia nh c gene v ton, cha ng, ng L T H tng l ging vin ton ti i hc Hu. M l b inh Th Qu Hng tng l gio vin ton cp 3 Hu. Ngi anh trai l L T Quc Hng cng tng l ging vin chuyn ngnh Ton - Tin ti i hc Wroclaw (Ba Lan). Bn thn L Quc T Thng li ham thch v am m hc ton t b, c nng khiu, ham hc ton. Nhng vt ln tt c, iu khin ng quyt tm chn v i theo con ng nghin cu ton hc chnh l c mun ca cha mnh. ng k, nm ln 10 tui, c ln ba ti bo rng: Con c gng hc v ly cho c tin s ton v c l cng l mt phn l do khin ng quyt tm thc hin cho c nim am m ca bn thn v c mun ca cha mnh. Mi ngnh khoa hc, mt lnh vc u c nhng c th ca n v mi con ngi u c nhng s trng v s on ring ca mnh. Cc ngnh khoa hc ni chung v ton hc ni ring i hi con ngi phi tm hiu, nghin cu, ngoi s cn c, sing nng th nhng ngi hc v nghin cu ton cn phi c mt t cht v thin khiu bm sinh. Nu ch chm ch v cn mn khng thi th cha , m cn phi cn c mt t cht v thin khiu bm sinh. Bn cnh nhng am m v

40

kh nng hc ton, anh cn c c hi c theo hc vi nhng gio s khoa ton bc thy ti trng i hc tng hp Lomonosov, Nga. 5.2 S nghip v nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam Nm 1882, ng ginh huy chng vng ton ti k thi ton quc t IMO ln th 23 vi s im tuyt i 42/42. Sau theo hc khoa ton ti trng i hc Tng hp Quc gia Moskva mang tn Lomonosov, Nga. Trong 8 nm hc ti y ng 2 ln ot gii nht nghin cu khoa hc ca trng. Bn lnh, quyt tm tin v pha trc v lun l ngi dm ng u vi nhng kh khn thch thc, vi n lc v s mit mi ca mnh, sau tm nm hc ti Nga, ng ng bo v thnh cng lun n tin s, ly bng tin s ton vi chuyn ngnh topo vo nm 1891. u nm 1892, ng cng tc ti Vin ton hc Steklov, Nga. T thng 3 nm 1894 n thng 8 nm 1897 ng cng tc ti Vin Vt l l thuyt Trieste, . Nghin cu v ging dy l cng vic song hnh ca nhng ngi lm ton. T thng 6 nm 1894 ng l gio s thnh ging ti i hc Tokyo. T 1896 n 1897 ng l thnh vin hu tin s ca Vin nghin cu khoa hc Ton, Berkeley, California. T 1894 n 1896 ng l gio s tr l ti i hc Cng ng New York (State University of New York, SUNY) Buffalo, New York.ng l gio s thnh ging ti i hc Osaka (t thng 11 nm 1896), Vin Mittag - Leffler, Thy in (t thng 5 nm 1899). ng l gio s thnh ging ti Vin nghin cu khoa hc ton ti Tokyo, Nht Bn (t thng 7 nm 2001 n thng 9 nm 2001), i hc Grenoble (t thng 6 nm 2002), i hc Paris VII, Php (t thng 7 nm 2002), i hc Genve, Thy S (t thng 6 nm 2004 n thng 6 nm 2005).

41

Nhn xt v ng, Gio s Novikov v gio s danh ting v l bc thy ton hc, ngi tng hng dn ng trong qu trnh thc hin v bo v lun n tin s ti Nga nm 1891 ni: L T Quc Thng chnh l mt trong nhng chuyn gia v hnh hc topo gii nht trong hng ng thuc th h anh y. C l y cng chnh l l do khin cho v trng khoa ca trng khoa hc t nhin thuc i hc New York (The State University of New York at Buffalo) c gng gi chn ng li khi Vin Cng Ngh Georgia (Georgia Institute of Technology), mt trng c xt th nht vng ng Nam nc M mi ng v lm vic. Hc vin Georgia c nh gi l mt trong 5 trng mnh nht nc M v cc ngnh k thut (theo US News & World Reports), v mun pht trin Ton l thuyt v ngnh topo hnh hc, Hc vin Cng Ngh Georgia tm nhng ngi u ngnh trong lnh vc ny ging dy cho trng v h mi ng Thng vi cng v l gio s chnh. T thng 1 nm 2004 n nay ng l gio s chnh thc ca Vin Cng ngh Georgia, Hoa K. Nm 1895, ng cng vi hai nh ton hc ngi Nht l J.Murakami v T. Ohtsuki pht minh ra bt bin lng t mang tn Le - Murakami - Ohtsuki, m ra mt hng mi cho ngnh l thuyt bt bin v a tp ba chiu. Trong khong thi gian anh v hai nh ton hc ngi Nht cng tin hnh tho lun, nghin cu, kho st v tm ra pht minh ny, nhiu nhm ton hc khc trn th gii cng lao vo tm hiu v nghin cu nhng h khng thnh cng. ng v hai ng nghip ca mnh mt khong 3 nm (t 1892 - 1895) nghin cu v tm ra pht minh mang tn c ba. Vic pht minh ra bt bin ny gy mt ting vang ln trong gii ton hc v iu c nh hng ln, to nn v tr v tn tui ca ng trong lng ton hc th gii. H nm 1899, khong 60 nh ton hc, nghin cu sinh v gio s ton t nhiu trng i hc trn th gii tp trung v trng h thuc vin ton trng i hc Fourier Grenoble, Php hc v nghin cu v bt bin Le 42

Murakami - Ohtsuki v gio s L T Quc Thng l mt trong nhng ging vin chnh ca kha hc v hi tho chuyn ngnh vn ny. Thnh cng v ni danh qua pht minh bt bin lng t, nhiu trng i hc tm c quc t nhiu ni bit n anh nn thng mi anh n ging dy, tham gia hi tho chuyn hoc c bi ging v bt bin ny v nhng vn lin quan khc. V vinh d hn na, ng chnh l mt trong nhng tc gi c mi tham gia vit 1 trong 350 mc ca quyn Bch khoa ton th v vt l ton (Encyclopedia of Mathematical Physics) do nh xut bn Elsevier n hnh, d kin s pht hnh vo nm ti - 2006. Chuyn m anh tham gia son tho l mt mc tng quan v Cc bt bin loi hu hn ca a tp ba chiu. y s l ti liu c gi tr cho nhng nh nghin cu v vt l ton v iu l th l mt trong nhng tc gi ca quyn sch kinh in ny li l mt gio s ton hc ngi Vit. L T Quc Thng lun p a ngnh ton trong nc cng tinGii chuyn mn cho rng, trong nhng nc ang pht trin, Vit Nam c mt nn ton hc thuc loi mnh v thnh tu ca nn ton hc Vit Nam cng c cng ng th gii nh gi cao. Hiu v nm r nhng kh khn, hn ch ca nhng ngi hc ton trong nc, v hn na, nh nhng mi quan h v c s tn nhim ca mt s trng i hc M, L T Quc Thng tm cch gii thiu, tuyn chn mt s sinh vin Vit Nam qua M hc nghin cu sinh ngnh ton theo ngun hc bng assistantship. Trong s ny c ng Hunh Quang V, cu sinh vin Khoa Ton trng i hc Khoa hc T nhin TP.HCM, ngi c chnh gio s L T Quc Thng hng dn bo v thnh cng lun n Tin s Ton hc ti M cng vi hai nghin cu sinh nc ngoi khc vo cng mt ngy trong thng 4 va qua.

43

Bn bu vi cng vic ging dy v nghin cu chuyn mn l th, nhng ng vn lun gi mt mi lin h thng xuyn vi cc trng i hc trong nc v thng tip xc, trao i v gip khi c iu kin. Hng nm vo dp h ng thng v nc v tham gia ging dy ti lp c nhn ti nng ton trng i hc KHTN - i hc Quc gia Thnh ph H Ch Minh. c bit ti k thi IMO ln th 48 t chc ti H Ni, ng cng nhiu gio s ton hc Vit kiu v nc tham gia vo cng tc chm thi, to ra mt k thi IMO thnh cng ti Vit Nam. ng cng vi cc gio s ton Ng Bo Chu v Nguyn Tin Dng, cng u l cc hc sinh ginh huy chng vng ti cc k thi IMO, ang tch cc kt ni gip gii ton hc Vit Nam c iu kin giao lu vi nc ngoi tip tc lm ton. Hin ng mun tm hng lin kt vi mt trng i hc danh ting ca M o to cho sinh vin trong nc v cc trng i hc tt ti M hu nh khng lin kt vi i hc nc ngoi v l do cng nhn bng cp v kim tra cht lng. Ai tng nu rng Nu c quyt tm v ch, th lm vic g cng s thnh cng, v phng din chuyn mn, ng cng t c nhng kt qu xng ng, nhng quan trng hn c, vi th h i sau v nhng hc tr ca mnh, ng l mt in hnh h noi theo. Gio s L T Quc Thng chnh l mt trong nhng nim t ho ca nn ton hc ca Vit Nam.

6. L VN THIM L Vn Thim (1818-1891) l Gio s, Tin s Khoa hc ton hc u tin ca Vit Nam, mt trong s cc nh khoa hc tiu biu nht ca Vit Nam trong th k 20. L Vn Thim v Hong Tu l hai 44

nh ton hc Vit Nam c chnh ph Vit Nam phong tng Gii thng H Ch Minh t 1 vo nm 1896 v nhng cng trnh ton hc c bit xut sc. 6.1. Tiu s ng sinh ngy 29 thng 3 nm 1818 ti x Trung L, huyn c Th, tnh H Tnh, trong mt gia nh c truyn thng khoa bng Nm 1839, ng thi th nh trong k thi kt thc lp P.C.B (L - Ho Sinh) v c cp hc bng sang Php du hc ti trng i hc s phm Paris (cole Normale Suprieure). ng l ngi Vit Nam u tin bo v thnh cng lun n tin s ton hc c nm 1844 v gii tch phc, Lun n Tin s Quc gia Php nm 1848 v cng l ngi Vit Nam u tin c mi lm gio s ton hc v c hc ti i hc Tng hp Zurich, Thy S vo nm 1849. ng mt ngy 3 thng 7 nm 1891 ti Thnh ph H Ch Minh. 6.2. S nghip Gio s L Vn Thim l mt ti nng ton hc xut sc, tm c quc t, l ngi c cng u t nn mng xy dng v pht trin nn ton hc Vit nam. ng l mt trong nhng ngi u tin gii c bi ton ngc ca l thuyt phn phi gi tr hm phn hnh, hin nay tr thnh kt qu kinh in trong l thuyt ny Nm 1863, nghin cu cng trnh v ng dng hm bin phc trong l thuyt n, vn dng phng php Lavrentiev, gio s Thim cng cc hc tr tham gia gii quyt thnh cng mt s vn thc tin Vit Nam nh Tnh ton n mn bung m Ni Voi ly phc v xy dng khu gang thp Thi Nguyn (1864) Phi hp vi Cc K thut B Quc phng lp bng tnh ton n mn lm ng (1866)

45

Phi hp vi Vin Thit k B Giao thng Vn ti tnh ton n mn nh hng tin hnh no vt knh Nh L t Thanh Ho n H Tnh (1866 1867) ng ng dng hm bin phc sang cc lnh vc khc nh: l thuyt n hi, chuyn ng ca cht lng nht. Kt hp nghin cu l thuyt vi ng dng, L Vn Thim xut mt phng php c o s dng nguyn l thc trin i xng ca hm gii tch tm nghim tng minh cho bi ton thm trong mi trng khng ng cht. Cng trnh ny c nh gi cao, c a vo cun sch chuyn kho The Theory of Groundwater Movement (L thuyt chuyn ng nc ngm) ca n Vin s ngi Nga P.Ya.Polubarinova Kochina, xut bn Moskva nm 1877. ng cng vi cc cng s Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam dng ton hc gp phn gii quyt cc vn nh: Tnh ton nc thm v ch dng chy cho cc p thu in Ha Bnh, Vnh Sn Tnh ton cht lng nc cho cng trnh thu in Tr An ng l Vin trng u tin ca Vin Ton hc, v l ch tch u tin ca Hi Ton hc Vit Nam. ng cng l tng bin tp u tin ca hai tp ch ton hc Vit nam l tp ch Acta Mathematica Vietnamica v Vietnam Journal of Mathematics. ng l i din ton quyn ca Vit Nam ti Vin Lin hp Nghin cu Ht nhn Dubna, Lin X (1856 1880 ng c Nh nc Vit Nam trao tng Gii thng H Ch Minh t 1 nm 1896. 7. Lng Th Vinh - Nh ton hc li lc u tin ca t nc 7.1. Tiu s

46

Lng Th Vinh t l Cnh Nghi, hiu l Thy Hin, sinh ngy 1 thng 8 nm 1441(Tn Du) ti lng Cao Hng, huyn Thin Bn, trn Sn Nam (nay l thn Cao Phng, x Lin Bo, huyn V Bn, tnh Nam nh). T nh Lng Th Vinh ni ting v kh nng hc mau thuc, nhanh hiu, v kh nng sng to trong cc tr chi nh bng, th diu, cu c, by chim. Nm 1463, Lng Th Vinh nht gip tin s cp nht danh (trng nguyn) khoa Qu Mi nin hiu Quang Thun th 4, i L Thnh Tng. Vua L Thnh Tng ban tng C hoa Tam Khi cho ba v u: Trng nguyn Lng Th Vinh Bng nhn Nguyn c Trinh Thm hoa Quch nh Bo Thin h cng tri danh - (Thin h u bit tn) V s sng to ca Lng Th Vinh hi nh, c giai thoi k rng mt ln trong lc ang chi bng vi cc bn, qu bng ln xung mt h hp v su, tng nh khng ly ln c. Lng Th Vinh ngh ra cch ly bng ln bng vic nc vo h v li dng vic bng ni trn nc ly li qu bng. V phong cch hc tp ca Lng Th Vinh, c giai thoi so snh ng vi Quch nh Bo cng l ngi ni ting v thng minh, hc gii vng Sn Nam (Ngy nay thuc Thi Bnh v Nam nh). Khi sp n k thi ca triu nh, Quch nh Bo th ngy m di mi kinh s qun ng, qun n; cn Vinh th th gin, th diu cng bn b. K thi Quch nh Bo u nhng n khoa thi nh (k thi Quc gia) Qu Mi nm Quang Thun th t, i vua

47

L Thnh Tng (1463) Lng Th Vinh trng nguyn ( u), Quch nh Bo ch thm hoa ( th 3). S sng to khoa hc ca Lng Th Vinh c truyn khu qua cu chuyn ng tip n s nh Minh l Chu Hy. Hy nghe ni v Lng Th Vinh, khng nhng ni ting v vn chng m nhc, m cn tinh thng ton hc, nn thch Vinh cn mt con voi. Lng Th Vinh a voi ln mt chic thuyn ri nh du mp nc bn thuyn, sau dt voi ln. Tip theo, ng ra lnh hc xung thuyn, cho n lc thuyn chm xung n ng du c. Vic cn li l a tng vin ln cn v cng kt qu. Chu Hy thn phc ng nhng tip tc ng o b dy ca mt t giy x ra t mt quyn sch. Khi nghe ng ni ch cn o b dy c cun sch ri chia u cho s t l ra ngay kt qu, Chu Hy nga mt ln tri than: "Nc Nam qu c lm ngi ti!". Lng Th Vinh p li rng ngi ngh ra cch cn voi tht s l To Xung, con ca To Tho. iu ny cng khin cho s gi h thn v cha thuc s nc nh. Lng Th Vinh cng c gn vi mt vi giai thoi vi vua quan nh L. Cc giai thoi ny cho thy ng ng p thng minh vi vua, c cc li khuyn hp l cho vua v rn dy cc quan di cp b thi hch dch nhn dn. Bui u c giao gi chc Hn lm vin Trc hc s. Sau thng ln Cp s trung Cng khoa lo cc giy t v cng vic ngoi giao, tip theo c phong ln Hn lm vin Th th, nm cng vic ca vin kim c qun Sng Vn v cc T Lm, c d vo Tao n nh thp bt t do L Thnh Tng lm nguyn sy. Trong cng vic giao thip vi phng Bc, qua cc giy t i li. c vua quan nh Minh khen ngi, thn phc. Ti Tao n, ng c ct c gi chc Si phu (ngi dn vn). ng cn gi chc Cp s trung khoa cng chuyn Cng chuyn kho st cc cng trnh nh cung in, n i, thnh quch, ng s, iu.... rt cn n ton hc nn ng bin son cun Ton Php i thnh tin dng. Quyn sch ton ny c coi l quyn gio khoa ton u tin nc ta. Hc tr ca ng nhiu ngi t rt cao nh

48

Tin s Nguyn Tt i, Thm hoa Trn Bch Honh, Bng nhn Lng c Bng ( ngi ny l thy ca Nguyn bnh Khim ) ... Lng Th Vinh am hiu u sc v m nhc, ht cho, vn th nhng khng thch loi vn th ph phim. ng dy dn lng Hng lm ngh bun thuc Bc, thuc nam cu ngi, khuyn khch m nhiu ch ba. ng cn xung tn dn thn m man dn tr, gio dc con ngi c ti v c.Cui i ng c phong ln Hn lm vin Tha ch ng u Hn lm vin. Lng Th Vinh c ti nng ton din. Bi i nh sch, bi vn dn n kt qu thi u Trng nguyn ca ng, bn v o tr nc ca vng, nhn mnh s ng tm v s t sa mnh ca vua ti, th hin r s sc so v chnh tr ca ng. Ngy 26 thng 8 nm 1496 ( Bnh Thn) ng qua i, nh vua v dn chng thng tic khng ngui. Lng Th Vinh c vua ban sc Thng ng Phc Thn, hm i Vng v nhn dn trong lng Cao Hng qu mn gi gn phn m ti khu M Trng. 7.2. Giai thoi v Lng Th Vinh 1) Tri bi - Sc y Acximet Hm , cu em mt tri bi ra bi tha ma (ch bn b th tru) lm qu bng cc bn cng chi. Bng qu bi ln xung mt trong nhng ci h bn mp bi ngi ta o ngn tru b khi ph la. Ci h rt hp li rt su khng xung m cng khng vi tay ly ln c. Bn tr tng th l mt chi. Nhng Lng Th Vinh ngh mt lt, ri mi hn h r bn i mn vi chic gu giai i mc nc xung h. Bn tr khng hiu Vinh lm th lm g. Nhng lt sau thy Vinh ci xung cm qu bi ln, chng rt sng st phc ti Vinh. T tr con trong lng truyn nhau rng Lng Th Vinh l thn, c mt cu "thn ch" hay lm, c th gi c nhng vt v tri nh qu bi li vi mnh.

49

Thc ra th Vinh tro cy hi bi bn b ao, sy tay cu lm ri qu bi xung nc tng mt. Nhng khi nhn thy bi ni trn mt ao, Vinh ly cnh tre khu vo v em ra bi chi. Lc qu bi ln xung h, cu cht nh li v ngh ra cch ly nc xung cho bi ni ln. Vn thch th ca, h, v nn trong khi ci xung ch bi, cu vui ming c lm nhm: Bi i bi Nghe tao gi Ln i no ng qun li ng b tao... V bn tr c ngh rng Vinh c "thn ch". 2) Phng php hc ca ng Lng Th Vinh l ngi bit kt hp rt kho gia chi v hc, nn t nh Vinh hc rt thoi mi v li t kt qu cao. Vinh hc n u, hiu n y, hc mt m bit mi. Khi ngi hc th tp trung t tng rt cao, lun mun thc nghim nhng iu hc vo i sng. Trong khi vui chi nh cu c, th diu, by chim, Vinh lun kt hp vi vic hc. Lc th diu, Vinh rung dy diu tnh ton, c lng chiu di, chiu cao. Khi cu c, Vinh tm hiu i sng cc sinh vt, c tnh o lng chiu su ao h, chiu rng sng ngi... v kim tra li bng thc nghim. Vinh ngh ra cch o bng cy m suy ra chiu di ca cy. Ngi i cn truyn li cu chuyn sau y: Do , Lng Th Vinh v Quch nh Bo l hai ngi ni ting vng Sn Nam (Thi Bnh- Nam nh by gi) v thng minh, hc gii. Mt hm, sp n k thi, Lng Th Vinh tm sang lng Phc Kh bn Sn Nam h thm Quch nh Bo, toan bn chuyn cng ln kinh ng th. n lng, Vinh gh mt qun nc ngh chn. Ti y Vinh nghe ngi ta ni l Quch nh Bo ang ngy m di mi kinh s qun ng, qun n. Chc chn

50

k ny Bo phi ng u bng vng. Vinh ci ni: - K thi n ni m cn chi u vo quyn sch, c tng nim thm vi ch. Vy cng gi l bit hc ? Ta c n thm cng chng c g bn bc - Vinh ni th ri b ra v. Quch nh Bo nghe c chuyn trn, gt g: - Ngi hn l Lng Th Vinh, ta phi i tm mi c! Th l Bo chun b khn gi, tm n Cao Hng thm Vinh. Chc mm n nh s gp ngay Vinh ang c sch, nhng Vinh i vng, ngi nh bo Vinh ang chi ngoi bi. Quch nh Bo ra bi tm, qu thy Vinh ang th diu, chy chi cng bn b, rt ung dung th thi. Bo phc lm t ni vi mnh: "Ngi ny khi ng tun t, phong thi ung dung, ta c hc my cng khng th theo kp". Qu nhin sau , khoa Qu Mi nm Quang Thun th t, i vua L Thnh Tng (1463) Lng Th Vinh Trng nguyn ( u), Quch nh Bo Thm hoa ( th 3). Nm y Lng Th Vinh mi hm hai tui. 3) Cch cn voi v o b dy t giy Ngy xa, vua quan Trung Quc thng cy th nc ln, coi thng nc ta, cho nc ta l man di, mi r. V tinh thn bt khut ca cha ng ta th chng c nhiu bi hc. Nhng v mt khoa hc th chng cha phc lm. Mt ln s nh Thanh l Chu Hy sang nc ta, vua Thnh Tng sai Lng Th Vinh ra tip. Hy nghe n Lng Th Vinh khng nhng ni ting v vn chng m nhc, m cn tinh thng c ton hc nn mi hi: - C phi ng lm sch i thnh ton php, nh thc o rung t, ch ra bn tnh ca nc Nam khng? Lng Th Vinh p: - D, ng th! Nhn c con voi rt to ang ko g trn sng, Chu Hy bo: - Trng th cn xem con voi kia nng bao nhiu!

51

- Xin vng! Dt li, Vinh xm xm cm cn i cn voi. - Ti xem chic cn ca ng hi nh so vi con voi y! - Hy ci ni. - Th chia nh voi ra! Vinh thn nhin tr li! - ng nh m tht voi ? Cho ti xin mt ming gan nh! Lng Th Vinh tnh kh khng p. n bn sng, trng ch chic thuyn b khng, sai lnh dt voi xung. Thuyn ang ni, do voi nng nn m su xung. Lng Th Vinh cho lnh li xung nh du mp nc bn thuyn ri dt voi ln. K trng ra lnh hc xung thuyn, thuyn li m xung dn cho ti ng du c th ngng . Th ri trng bc cn ln cn . Trng cho bo s nh Thanh: - ng ra m xem cn voi! S Tu trng thy c s, nhng vn t ra bnh tnh coi thng. Khi xong vic, Hy ni: - ng tht l gii! Ting n qu khng ngoa! ng cn c voi to, vy ng c th o c t giy ny dy bao nhiu khng? S ni ri x mt t giy bn rt mng t mt cun sch dy a cho Lng Th Vinh, Hy li a lun mt chic thc. Giy th mng m li chia thc li qu th, Vinh ngh giy lt ri ni: - Ngi cho ti mn cun sch! - S a ngay sch cho Lng Th Vinh vi v khng tin tng lm. Lng Th Vinh ly thc o cun sch, tnh nhm mt lt ri ni b dy t giy. Kt qu rt khp vi con s vit sn nh. Nhng s cha tin ti Lng Th Vinh, cho l ng on m. Khi nghe Vinh ni vic o ny rt d, ch cn o b dy c cun sch ri chia u cho s t l ra ngay kt qu th s nga mt ln tri than: "Danh n qu khng sai. Nc Nam qu c lm ngi ti!" Lng Th Vinh qu l k ti! ng ngh ra cch cn o ti tnh ngay c trong lc bt ng, cn ng ph nhanh chng. Gp vt to th ng chia nh, gp

52

vt nh th ng gp li. Phi chng tng ca Lng Th Vinh chnh l mm mng ca php tnh vi phn (chia nh) v tch phn (gp li) m ngy nay l nhng cng c khng th thiu c ca ton hc hin i. 4) Vi vua L Thnh tng a) Mt cch khen vua Lng Th Vinh thu b nghch ngm ni ting. ng hay tm sng h thnh th bi li rt gii. L Thnh Tng bit r chuyn y, nn mt hm i chi thuyn c Lng Th Vinh v cc quan theo hu, Vua lin gi v say ru y Vinh ri tm xung sng, ri c cho tip tc cho thuyn i. Khng ng Lng Th Vinh ri xung, lin ln mt hi i tht xa, ri n mt ch vng ln b ngi np vo mt bi rm chng ai trng thy. L Thnh Tng ch mi khng thy Vinh tri u ln, by gi mi hong hn, vi cho qun lnh nhy xung tm vt, nhng tm mi cng chng thy u. Vua ht sc n hn v li chi a qu qut ca mnh, ch mun khc, th t nhin thy Vinh t di nc ngc u ln lc u ci ngt. Khi ln thuyn ri, Vinh vn cn ci. Thnh Tng ngc nhin hi mi, cui cng Vinh mi tu: "Thn di nc lu l v gp phi mt vic k l v th v. Thn gp c Khut Nguyn, c hi thn xung lm g?. Thn tha di l thn chn i mun cht. Nghe qua, c Khut Nguyn trn xoe mt, mng thn: "My l thng in!. Tao gp S Hoi Vng v Khong Tng Vng hn qun v o, mi dm b nc b dn trm mnh sng Mch La. Ch my gp c bc thnh qun minh , sao cn nh v vn ci g?". Th ri c thn mt ci, thn mi v y!". L Thnh Tng nghe xong bit l Lng Th Vinh nnh kho mnh, nhng cng rt hi lng, thng cho Vinh rt nhiu vng la. Khut Nguyn - nh th ni ting, mt v trung thn nc S - do can ngn vua Hoi Vng khng c, ut c m gieo mnh xung sng Mch La t vn. Hm y ng ngy mng Nm thng Nm. Thng tic ngi trung ngha,

53

mi nm c n ngy , dn Trung Quc xa lm bnh, qun ch ng sc bn ngoi (ch khin c s, khi p mt) ri bi thuyn ra gia sng nm bnh xung cng Khut Nguyn. b) ng p vi vua Vua L Thnh Tng i kinh l vng Sn Nam h, gh thm lng Cao Hng, huyn V Bn, qu hng ca Trng Nguyn Lng Th Vinh, lc by gi cng ang theo hu Vua. Hm sau vua n thm cha lng. Khi y, s c ang bn tng kinh. Bng s c nh ri chic qut xung t. Vn tip tc tng, s c ly tay ra hiu cho ch tiu ci xung nht, nhng mt v quan ty tng ca L Thnh Tng nhanh tay nht cho s c. Vua L Thnh Tng trng thy vy, lin ngh ra mt v i, trong ba tic hm thch cc quan i. V y nh sau: ng thng tng kinh s s s... Ngha l: Trn bc tng kinh s khin s ( nh s sai khin c quan) Cu ni ny oi m ba ch s s. Cc quan u chu chng ai ngh ra cu g. Trng nguyn Lng Th Vinh c h suy ngh chn ch. ng ung dung ngi ung ru chng ni nng g. Vua L Thnh Tng quay li bo ch danh ng phi i , vi hy vng a ng n ch chu b. Nhng ng ch ci tr. Mt lc ng cho lnh hu chy ngay v nh mi v n . B trng n, ng ly c qu say xin php vua cho v du mnh v. Thy Vinh l mt tay c ti ng i m hm nay cng nh phi nh bi chun, nh vua ly lm c lm, lin gic: " Th no? i c hay khng th phi ni ri hng v ch?" Vinh gi u gi tai ri chp tay ngp ngng: - D... mun tu, Thn i ri y ! Vua v cc quan ly lm l bo Vinh th c xem. Vinh c mt mc:" i ri y ch !" hoi. Sau nh vua gn mi, Vinh mi ch tay vo ngi v ang du

54

mnh, m c rng: nh tin ty tu, ph ph phu. Ngha l: Trc sn say ru, v du chng. Nh vua ci v thng cho rt hu. c) Li tin on Mt hm, lc chu trong triu, vua hn h ni vi Vinh: - Trm c nhiu con trai, vic thin h khng vic g phi lo ngi na! Lng Th Vinh tu: - Lm con trai l lm gic. Khng lo sao c! Vua ly lm l hi: - Ta khng r sao li th? Trng tu khng p m: - Ngi bu ch c mt. B h c nhiu con trai cng c nhiu s tranh ginh ngi bu. Nh vy phi lo lm ch! ng nh li tin on ca ng. Sau con chu nh vua tranh ginh ngi th, chm git ln nhau, lm cho triu chnh nt, trm h lm than. Ch ba chc nm sau khi Thnh Tng mt, Mc ng Dung nhn c hi m cp ngi nh L. 5) Rn dy cc quan Lng Th Vinh rt ght nhng vin quan hng hch, h hip nhn dn. ng c nhiu hc tr gii cao, lm quan ln. Vi hc tr no ng cng dy v lng yu dn, c khim tn. C ln, mt vin quan huyn hch dch b ng cho mt bi hc, lm tr ci cho thin h. Ba y, ng i thm bn b, ngi ngh chn qun nc bn ng. Bng thy mt on rc quan huyn i qua. Dn trong vng u bit vin quan ny thng hay bt ngi dc ng khing cng, bn bo nhau trn chy c. V khng bit l nn ng c ung dung ngi ngh n khi tn lnh hu ca quan huyn bt ra khing cng.

55

Lng Th Vinh khm nm bc li gh vai khing cng. Khi cng quan i n ch bn li, ng lm nh v tnh trt chn vng cng, ht quan huyn ng chng gng gia vng, o, m, cn ai b bt bn. Quan huyn tm mt my v gin, ang toan nh cn thnh n ln u k hu h mnh th trng vy ngi i ng, ni ln: - Bc gi h anh hc tr ti l thm hoa Vn Ct ra khing hu vng quan huyn thay thy. Quan huyn xanh xm mt my, cung qut qu mp xung bn ly nh b ci, xin quan trng tha ti cho. Lng Th Vinh nh nhng ly li rn dy, t vin quan huyn cha thi hng hch vi dn. 6) Ch b lu lnh Trng nguyn Lng Th Vinh thu cn nh t ra hi hc, hm hnh v khn ngoan. C ln, ngi b l Lng Th Thin i vng, ch n n i tin, thy cu b Vinh ang chi tr nn t sn, lin hi: - B m i u? Vinh lm thinh khng tr li. Ch n hi li, cu mi p: - B, m ti i khc c vic, ng hi lm g? Ch n c gng hi i u, bao gi v... Cui cng, Vinh mi tr li, ging tnh kh: - B ti i git mt ngi sng. M ti i cu mt ngi cht. Ch n ng ngc, khng hiu u ui th no, nn c hi mi. Thy Vinh im lng, ch n d: - Nu my ni tht, ta s tr cho khon n trc kia b m my vay. By gi Vinh mi vui v p: - Nu vy th ng in ngn tay vo bnh t ny lm bng. Ngi ch n v t m mun bit, nn cng th chiu cu b xem sao. Lc y Vinh mi va mm ci, va ni:

56

- B ti i nh m. M ti i cy la! Lc ny ch n mi v l, trong lng thm thn phc Lng Th Vinh l a tr khn ngoan. Ngy hm sau ch n li n i. B m Vinh cha bit ni sao, th Vinh gi chi bng t cho mi ngi xem v ni: - Hm qua ng ha xo n cho nh ti ri kia m? Du tay ng in cn y ny? Ngi ch n git mnh, ni vi ng Thin: - Ti mng cho ng b c chu b rt thng minh. Ti xin biu khon n gia nh lo cho chu hc sm, sau ny chc th no cng chim c khi nguyn. 7) Nh ton hc Khi t ra lm vic quan, ng vit cun sch nhan i thnh ton php nhm tng kt kin thc tnh ton ca thi v c nhng pht minh ca chnh bn thn ng. Lng Th Vinh vit ta, nu mc ch ca cun sch nh sau: Trc thi cho bit cch o lng Tnh ton bnh phn cu chng Thng hay mi nh iu vinh hin Hc ly cho tinh gip thnh vng! Tng truyn rng thu cn nh, mt ln Lng Th Vinh cng chng bn ngi hng mt di mt gc cy c th. C bn thch nhau lm th no bit c cy cao - thp. Mt s cho rng ch c cch l tro ln ngn cy, ri dng dy thng xung t m o. Ring Lng Th Vinh cho rng khng cn tro, ng di t vn c th o c. Cu ly chic gy cm tay o xem di ngn bao nhiu, on dng gy ln mt t v o chiu di bng gy. Tip n cu o bng cy v sau mt lt nhm tnh, cu tm c chiu cao ca cy.

57

Bn tr khng tin bn dng thng ni li, buc hn pha di, ri tro ln tt ngn cy dong thng xung t o. Kt qu, ng nh Vinh tnh. Ngy nay, cch tnh chiu cao ca cy m Lng Th Vinh p dng, chc chn cc bn hc sinh chng ta khng ly g lm l. Nhng cch y gn 5 th k, khi chu u s ngi hiu c nh l Pitago v cnh tam gic vung a2 + b2 = c2 ch mi m trn u ngn tay, th vic Lng Th Vinh tm ra c t l chiu cao ca cy v chiu cao ca chic gy bng t l bng ca chng trn mt t, l mt sng to, th hin nc ta th k XV c nh ton hc y ti nng. Khi n tui trng thnh, c ln Lng Th Vinh n mt khc sng, thy my ngi ang bn tnh nhau tm cch o chiu rng ca con sng bc cu. Hm nc sng rt to v chy xit, nn khng th bi qua. Lng Th Vinh bn gp : - Khng cn sang sng lm g. Cc ng tm cho ti my ci cc, ti s o gip. Lc u my ngi tng ng ni a, khng tin. Nhng ch sau mt lc ng cc, ngm ngha v tnh ton, ng cho h bit khc sng rng bao nhiu thc. Th ra t thi , Lng Th Vinh bit n kin thc v tam gic ng dng... V bn tnh c Vit Nam, nhng nh nghin cu u cho rng chnh Trng nguyn Lng Th Vinh l ngi ch ra bn tnh gy u tin.Nhng chic bn tnh gy u tin c ng ch ra lc u bng t ri bng trc, sau lm bng g, sn mu khc nhau va p,va d tnh, d nh. Ln u tin th k XV, c cun sch dy cc kin thc v s hc nh cc php cu chng (nhn) cc php bnh phng (khai cn), ng phn (chia u), phng php o lng bng (phng php tam gic ng dng), h thng o lng (cch cn, ong, o, m); cch o in, o din tch cc hnh

58

vung, ch nht, tam gic, hnh trn ng nh sau ny, nh ton hc Phan Huy n (1755-1786) tn vinh trong quyn Ch minh lp thnh ton php vi nhng dng nhn nh chnh xc: Vit Nam sinh thnh tr trng Nam Sn, Thin Bn, Cao Hng sinh hin nh sinh Lng th trng nguyn Qun thng lc ngh, Nam thin vn ti Son chng cu thut tnh lai Nhn thu tit yu bnh, sai gin, trng Cu, bt, tht, lc, cu chng T, tam, nh, nht hp phng tnh bi Tr minh c tin k khai X k ton s, thut lai s cu Chng hn, cch tnh din tch hnh thang, ng vit: - Tam gic b ct u Din tch tnh lm sao? Cnh trn, cnh di cng vo em nhn vi na b cao khc thnh mi phn, mi phng php, ng u c bi th Nm cho ngi c d nh nh khi cng hai phn s cng mu s, ng vit: Cng hai phn s cng s di (mu s) C cng phn trn (t s) li vi nhau. By gi, xin tr li vi bi ton ca Trng Lng Th Vinh, c p s bao nhiu? Th gii theo cch gii hin i: Gi s g trng l x, vy s g mi l 3x, v s g con l 5 nhn 3x bng 15x. Theo u bi ta c: x cng 3x cng 15x bng 171 18x bng 171

59

Vy x bng 9 tc ta c 9 g trng S g my 3 nhn 9 bng 27 Cc bn thy y, bi ton ny c khc g nhng bi ton m cc bn vn lm trng hc hin i khng? Vy m Lng Th Vinh ngh ra n cch y 550 nm y! Hin nay, ti TP.HCM, ngnh gio dc c t chc gii thng mang tn Trng nguyn Lng Th Vinh. 7.3. Tc phm V ton hc, Lng Th Vinh li:i thnh Ton php, Khi minh Ton hc. Lng Th Vinh ni ting vi ti nng ton hc. Quyn i thnh ton php ca ng c a vo chng trnh thi c sut 450 nm trong lch s gio dc Vit Nam. ng cng c xem l ngi ch ra bn tnh gy cho ngi Vit, lc u lm bng t ri bng trc, bng g, sn mu khc nhau, p v d tnh, d nh. Cc chuyn truyn ming dn gian cn cho bit ti nng ca ng c th hin t khi nh tui. ng c nhn dn gi tn l Trng Lng sau khi trng nguyn. 7.4. Nhng mu chuyn v Lng Th Vinh 1) Thnh qun minh Lng Th Vinh thu b nghch ngm ni ting. ng ta hay tm sng h thnh th bi li rt gii. L Thnh Tng bit r chuyn y, nn mt hm i chi thuyn c Lng Th Vinh v cc quan theo hu, vua lin gi v say ru y Vinh ri tm xung sng, ri c cho tip tc cho thuyn i. Khng ng Lng Th Vinh ri xung, lin ln mt hi i tht xa, ri n mt ch chng ai trng thy. L Thnh Tng ch mi khng thy Vinh tri u ln, by gi mi hong hn, vi cho qun lnh nhy xung tm vt, nhng tm mi cng chng thy u. Vua ht sc n hn v li chi a qu qut ca mnh, ch mun khc th t nhin thy Vinh t di nc ngc u ln lc u ci ngt.

60

Khi ln thuyn ri, Vinh vn cn ci, Thnh Tng ngc nhin hi mi, cui cng Vinh mi tu: Thn di nc lu l v gp phi mt chuyn rt k l v th v. Thn gp c Khut Nguyn, c hi thn xung lm g? Thn tha di l thn chn i mun cht. Nghe qua, c Khut Nguyn trn xoe mt, mng thn: My l thng in! Tao gp S Hoi vng v Khonh Tng vng hn qun v o, mi phi b nc b dn trm mnh sng Mch La, ch my gp c bc thnh qun Minh , sao cn nh v vn ci g? Th ri c thn mt ci, thn mi v y!. L Thnh Tng nghe xong bit l Lng Th Vinh nnh kho mnh, nhng cng rt hi lng, thng cho Vinh rt nhiu vng la. 2) PHN N cng lng vi anh kha Lng Th Vinh c mt thy php va c ch ngha li va bit v vi. ng ta rt ly lm bc tc v cnh nh nho trong lng t v coi thng nhng trph thy ca mnh. H thng vin vo cu ni ca c Khng T cha bit vic ngi sng, sao hi vic ngi cht?, hoc qu thn knh nhi vin nhi ni xch m ng v chuyn sng nh ...ma qu. tr th, ng ta bn loay hoay v mt bc tranh bim ha: trn mt chic sp g, hai ng Thch Ca v Lo T ang ngi lun bn kinh sch, cn di t, Khng T ang qu hu h. ng ta treo bc tranh gia bung khch chc tc bn nh nho. Anh kha Lng Th Vinh bit chuyn lin n tn ni xem r thc h. Thy php bit Vinh l ngi hay ch, bn ny ra nh mn chnh tay Vinh tham gia vo tr chi y c ny: ng ta t nh Vinh my cu th vo bc tranh choxm tr. Vinh ng ngay, cm bt chm vo nghin mc vit my cu sau: Thch Ca tng o Lo T cu kinh

61

Khng T vn chi Thy php theo di mi cu th v rt c ch thy chng nho s tr ang i vo cm by ca mnh. Ba cu th y c ngha l : Khng T lng nghe Thch Ca tng o v Lo T cu kinh. Nhng n khi Vinh h bt vit nt cu th t Tiu nhi try a. (Ci n ni ng ln xung t) th thy php qu tht thy hn va ln my. Chng nho s cho ng ta mt n bng tri ging! Th vo tranh ri ! Khng cch no khc, thy php nh phi rc bc tranh vo x bp! 8. Nh ton hc H Huy Khoi 1. Tiu s H Huy Khoi (24/ 11/1846) l Gio s, Tin s Khoa hc ngnh ton hc ca Vit Nam, cu Vin trng Vin Ton hc Vit Nam, Vin s Vin Hn lm Khoa hc cc nc th gii th ba. Lnh vc ng nghin cu ch yu l L thuyt (padicv phc), khng cc L-hm. ng sinh lng Thnh X, x Sn Thnh, huyn Hng Sn, tnh H Tnh. Nm 1863, ng tt nghip Trng Trung hc Ph thng Hunh Thc Khng, thnh ph Vinh, Ngh An. Nm 1867, ng tt nghip i hc Tng hp H Ni chuyn ngnh ton hc. ng bo v lun n tin s nm 1878 v l tin s khoa hc nm 1884 ti Vin Ton hc, Vin Hn lm Khoa hc Lin X. ng Nevanlinna gian

Hyperbolic, xp x Diophantine v

62

c phong chc danh PGS nm 1884 v GS nm 1891. T nm 2001-2007 ng l Vin trng Vin Ton hc Vit Nam. Nm 2004, ng c bu l Vin s Vin Hn lm Khoa hc th gii th ba. ng cn l Ph ch tch Hi Ton hc Vit Nam, y vin Hi ng chc danh gio s Nh nc, Ch tch Hi ng chc danh gio s ngnh Ton (2009-2015), y vin Hi ng khoa hc ngnh Ton ca Qu Nafosted. GS H Huy Khoi l mt nh s phm c ti. ng o to ra nhiu hc tr gii. Mt trong s nhng hc tr thnh danh ca ng l PGS.TS. T Th Hoi An - n ton hc tr tui, xut sc ca Vin Ton hc. V ng l Ph gio s, Tin s s hc inh Th Thu Cc. Trong gia nh ng cn c nhiu ngi theo nghip ton. l H Huy Hn ging vin Hc vin K thut Qun s; PGS.TS H Huy Vui; GS.TS H Huy Bng lm vic Vin Ton hc Vit Nam; TS H Huy Ti (con Gs H huy Hn) tng ot huy chng bc ti k thi Olympic ton hc quc t dnh cho hc sinh ph thng nm 1891, hin ang dy ton M, TS H Minh Lam (con gi GS H Huy Vui), TS V Th Khi (con r GS H Huy Hn), H Huy Minh, con trai ng, cng tng ot huy chng ng ti k thi Olympic ton hc quc t dnh cho hc sinh ph thng nm 1889, H Huy Thi, con trai th hai ca ng ang lm tin s v Ton Paris. Ngoi ra, trong s cc ngi thn ca ng cn c GS.TS cu ng H Huy Cng hin ang lm ging vin Hc vin K thut Qun s; GS.TS H Huy Khi l Vin trng Vin Dinh dng thuc B Y t Vit Nam. 2. nh hng Ngoi cc cng trnh v ton hc, H Huy Khoi vit nhiu bi v khoa hc, gio dc, vn ho, ch yu ng trn tp ch Tia sng . ng cn thng xuyn tham gia n luyn cho i tuyn thi Olympic ton hc quc t dnh cho

63

hc sinh ph thng ca Vit Nam. n nay, tuy ng khng tham gia qun l song ng vn rt tm huyt vi ton hc Vit nam. Sau bn thp k hot ng nghin cu v o to, GS. H Huy Khoi cm nhn rng, dng nh ang m ra giai on mi cho cc nh nghin cu ngnh ton trong nc, c bit khi ngi hc tr xut sc ca ng - GS.Ng Bo Chu, tr thnh ng vin s mt ca gii Fields. 9. Nguyn Xun Vinh 9.1. Tiu s Nguyn Xun Vinh, hiu Ton Phong, (sinh thng 1 nm 1830) ti Yn Bi, hin l gio s danh d ngnh k thut khng gian ca i hc Michigan Hoa K. ng l nh ton hc, nh khoa hc khng gian xut sc ca Hoa K ng thi cng l cu t lnh Khng qun Vit Nam Cng ha v l nh vn vi bt hiu Ton Phong. T khi cn nh ng t ra l mt ngi c nng khiu ton v tham gia vit sch t rt sm; trong thi gian cn l hc sinh, ng cho xut bn cun sch gio khoa Bi tp hnh hc khng gian. Cun sch ny tr thnh ti liu tham kho v hc vn quan trng thi by gi. Nm 1851 ng nhp ng theo lnh ng vin v tham gia kha I Trng S quan Tr b Nam nh v Th c. 1852-1855 theo hc ti Hc vin Khng qun Salon-de-Provence, Php v sau lu tr ti Php v Maroc. Trong thi gian ny ng ng thi ly bng c nhn ton i hc Marseille.

64

1857 c b nhim chc v Tham mu trng Khng lc Vit Nam Cng Ho. Thng 2 nm 1858 c giao chc T lnh Khng qun. Nm 1862, ri b chc v T lnh i du hc Hoa K. Nm 1865, l ngi u tin c cp bng tin s v khoa hc khng gian ti i hc Colorado. Nm 1868, lm ging s ti i hc Michigan. Nm 1872, c phong chc gio s ca vin i hc ny. Cng trong nm 1872 tr thnh tin s quc gia ton hc ti i hc Sorbonne, Paris, Php. Nm 1882, l gio s ca ngnh ton ng dng ti i hc Quc gia Thanh Hoa i Loan. Nm 1884, l ngi Hoa K th ba v l ngi chu u tin c bu vo Vin Hn lm Quc gia Hng khng v Khng gian Php Nm 1886 l vin s chnh thc ca Vin Hn lm Khng gian Quc t Nm 1898, khi v hu, c Hi ng Qun tr ti i hc Michigan phong tng chc Gio s danh d v cng lao ng gp cho khoa hc v gio dc. Trong nhiu nm ng c tham gia thuyt trnh thnh ging ti rt nhiu i hc ln cng nh hi ngh quc t khp ni trn th gii bao gm M, Canada, Anh, Php, o, c, , Ho Lan, Thy S, Na Uy, Thy in, Hungary, Israel, Nht, Trung Quc, i Loan v c. Khi ni v mt danh nhn ngi ta thng ch trng nhiu v thnh tch t c ca mt ngi no c lu vo s xanh, nhng iu s tr thnh mt ngoi l nu chng ta c bit v nhng hot ng v thnh tch khoa hc vn ho v qun s ca Khoa Hc gia Gio s Nguyn xun vinh, hay trn lnh vc vn hc ca thp nin 1860-1870 khng ai khng mt ln c nghe danh Ton Phong ,ngi tri qua nhiu du b ca qu kh , tng l mt nh m

65

phm n bc ging vi mu o kaki qun i lm mt lc hai thin chc trong mt ngy, nhng ng vn khng th no mt i s su lng ca tm thc, s lng mn ca mt nh th, c th hon thnh xut sc nhng tc phm rung ng lng ngi vi bt hiu khuy my ng go., trong lnh vc no ng cng t s thnh cng, v ni n danh Ton phong - Nguyn xun Vinh chc chn nhng ai sinh trng ti Nam Vit Nam, u ngng m v tht hnh din vi cng ng th gii v mt ngi Vit Nam v vang dn Vit nh ng, Khi u th ng tng cng thn mu chng kin vic 13 anh hng VNQD ng b hnh quyt ti Yn bi, v vy ni nhc ca mt dn tc nhc tiu b thng tr lun thi thc tinh thn i quc trong ng, v l ng lc ng c gng khng ngng lm sao t uc danh d ngi Vit Nam c bit n, v thi im nhng iu ng t qu tht l k tch, Trong giai on t nc ang chm trong khi la chin tranh .ngay t tui 28 ng tr thnh mt s quan cao cp vi cp bc i t kim chc t lnh Khng qun Vit Nam Gio s Nguyn Xun Vinh theo hc Trng V B Khng Qun Php Salon de Provence v tt nghip s quan vi bng phi cng hai ng c v bay phi c nm 1854. ng c b nhim lm Tham Mu Trng Khng Qun Vit Nam thng 10 nm 1857 v t thng 2 nm 1858 n thng 8 nm 1862 ng m nhim chc v T Lnh Khng Qun. Nm 1865 ng l ngi u tin c cp bng tin s khoa hc hng khng v khng gian ca i hc Colorado. ng cng u bng tin s quc gia ton hc ca i hc Paris VI vo nm 1872. T nm 1868 ng dy ti i hc Michigan v c thng cp gio s thc th nm 1872. ng v hu tr nm 1899 v c tng tc v "Professor Emeritus of Aerospace Engineering". Gio S Nguyn Xun Vinh l ngi lun c hoi bo xy dng v ng gp cng sc cho t nc d trong hon cnh no,v vy sau hn ba thp nin t nc ri vo tay Cng Sn, cng vi nhng ngi Vit T nn Cng Sn

66

hi ngoi Gio S Nguyn Xun Vinh cng c nhiu hot ng h tr cho cng cuc tranh u cho T Do Dn Ch Nhn Quyn Vit Nam, mc d tui tht thp C Lai Hy ng vn khng mt mi lm vic ,vit nhng bi tham lun chnh tr hay nhng vn th gi cho chnh khch ngoi giao cng chnh ph Hoa K tip tc h tr cho cc hot ng tranh u ca cng ng ngi Vit T Do Hi Ngoi . iu c bit, d l mt ngui c uy tn v c knh trng, nhng ng li l mt ngi t nh, gin d, khim nhng v vi bn tnh thn thin ci m,Gio s Nguyn Xun vinh thng c mi n vi nhng sinh hot cng ng , v u ng cng c knh qu nh mt tr gi tm c c mn chung. Cui thng Chn nm 2003, i Hi Ton Qun Annaheim, California v bu, vi a s tuyt i, gio s Nguyn Xun Vinh, cu T Lnh Khng qun Vit Nam, lm ch tch u tin ca Hi ng i Din ca Tp Th Chin S Vit Nam Cng Ho Hi Ngoi. 9.2. Tc phm ng vit hng trm tiu lun v ton, ng hc khng gian v ti u ha qu o. Cc sch vit bao gm:

Hypersonic and Planetary Entry Flight Mechanics. 1880. Optimal Trajectories in Atmospheric Flight 1881. Flight Mechanics of High-Performance Aircraft. 1893.

Gio s Vinh l tc gi ba cun sch chuyn mn v hn 100 bi kho cu v c hc khng gian v qy o ti u. Qua nhng s ng gp chuyn mn ca ng, gio s Vinh c bu lm hi vin ngoi quc ca Hn Lm Vin Hng Khng v Khng Gian Php vo nm 1884 v hi vin chnh thc ca Hn Lm Vin Khng Gian Quc T vo nm 1886. Trng K Thut ti i Hc Michigan ng c tng c hai gii thng xut sc v gio dc v xut sc v kho cu. ng c tng Huy Chng Danh D ca Vin Hng

67

Khng v Khng Gian Hoa K nm 1894 v mn C Hc v iu Khin Phi Hnh. Thnh tch ca ng c trnh by ti phng du khch thm ving Trung Tm Khng Gian Phi Hnh NASA Houston vo thng 9 nm 1889 v t nm 1882 gio s Nguyn Xun Vinh l mt trong s 14 nhn vt Hoa K gc chu c in hnh v tiu s vo tp tranh dng lm ti liu gio dc cc trng Tiu v Trung hc trn ton quc. i vi ngi Vit Nam th gio s Nguyn Xun Vinh li cn l mt nh vn c ti nng. Cun i Phi Cng ng vit di bt hiu Ton Phong c gii thng Vn Chng Ton Quc nm 1861. Cun "Theo nh Tinh Cu" ca ng do nh xut bn i Nam n hnh nm 1891 cng c tiu th ht ngay trong nm u. Gn y, hng v c gi tr hi ngoi, ng ang vit mt tp truyn Gi My Lu Lc di bt hiu ng Phong, v tp truyn Vui i Ton Hc di tn Nguyn Xun Vinh. T hai mi nm nay, gio s Nguyn Xun Vinh ti tip xc v ni chuyn vi gii tr Vit Nam khp mi th ln trn Hoa K m c ng ngi Vit. T nm 1898, Hi Khuyn Hc thnh ph St Louis, thuc tiu bang Missouri t ra mt gii thng ly tn l "Gii Truyn Thng Nguyn Xun Vinh" mi nm li tng cho mt hc sinh tt nghip tht xut sc bc Trung Hc m c tinh thn phc v cng ng cng bit gi gn truyn thng cao p ca ging ging Lc Hng. Mt Con n Khng Lm c Ma Xun,nhng nhng g Khoa