BUYUK •• •• MECiDiYE CAMİİ VEisamveri.org/pdfdrg/D233850/2014/2014_TEKINMIRZAF.pdf · BÜYÜK MECİDİYE (ORTAKÖY) CAMii'NiN SÜSLEME PROGRAMI CEPHELER Kesme taştan imal

•• ••

BUYUK • •

MECiDiYE CAMİİ VE

••

ORTAK OY

• KUUEYTTÜAK

e KUUEYTTÜAK

Kuveyt Türk Katılım Bankası Kültür Yayınları Dizisi: 4

"BÜYÜK MECtDIYE CAMll VE ORTAKÖY"

EDİTÖR Mehmet Baha Tanınan

YAYIN KURULU Yrd. Doç. Dr. Gözde Çelik Prof. h.c. M. Uğur Derman Prof. Dr. Ahmet Ersen Cengiz Göncü Dr. M. Çağhaa Keskin Serap Timaş Koçak Dr. Sevgi Parlak Prof. Dr. Turgut Saner Prof. Dr. M. Baha Tanınan Ferhan T ekiıımirza

PROJE KOORDİNATÖRÜ Hasan Yılmaz

KURUMSAL ILETİŞL\11 Gökhaa Şengül Esra Hebil

KiTAP TASARIM Abdüsselam Ferşatoğlu

FOTOCRAF Cihat Htdır

SON OKUMA Dr. Mustafa Demiray

YAPIM Forografika Ltd. Şti. Selami Ali Mh. Vakıf Sk. No: 2/2 D.7 34664 Tel: +90 (216) 201 10 94 Üsküdar lstanbul

BASKI ve ClL T Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No:3/1 Baha iş Mrk. A

Blok 34310 Ha.ramidere / lstanbul

ISBN 978-605-63459-2-0. ". . .. BASKI YERl ve YILI İstanbul 2014

Copyright © Her hakkı mahfuzdur. Tüın yayın haklan Kuveyt Türk Kanlım Bankası'na aittir. Tanıtun amacıyla yapılacak kısa alıncılar hariç, yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen, hiçbir yolla ve hiçbir ortamda yayınlanamaz ve çoğalnlaaıaz.

KUVEYT TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş. Büyükdere Cad. No: 129/1 34394 Esentepe I lST ANBUL Tel.: +90 (212) 354 11 11 www.kuveytturk.com.tr

BÜYÜK MECİDİYE (ORTAKÖY) CAMii'NiN SÜS LEME PROGRAMI

CEPHELER

Kesme taştan imal edilmiş olan

caminin dış süsleme programı

ağırlıklı olarak taş oyma be­

zemelerden oluşmaktadı r. Yapının süs­

lemesinde, inşa edild iği Sultan Abdül­

mecid döneminin (1839-1861) barok,

ampir ve neorönesans üsluplarından

beslenen seçmeci zevkin egemen olduğu

gözlenmektedir .1

Caminin kare planl ı harim bölümünü

üç yönden ayd ın latan, geniş açıklıklı ve

yuvarlak kemerli pencereye sahip her

bir duvar yüzeyine içbükey bir hareket

kazandmlmıştır. Birbirini izleyen bu iç­

bükey-dışbükey karşıt hareketler barok

etkiyi kuvveclendirmektedir.' Bu pencere

dizileri yatayda (zemin kat ile galeri katı

seviyesinde) geniş bir silmeyle, düşeyde

ise -yaklaşık dörtte biri duvara gömü­

lü- her cephede dört adet olmak üzere­

dekoratif nitelikli sütunlarla birbirinden

ayrılmıştır. Alt pencere d izisini ayıran sü­

tunlar, alt yarıda düz bir yüzeye sahipken

üst yarıda yivli bir görünüme bürünürler.

Bu sütunların başlı k ları da daire formun­

dadır ve aynı formu yatay silmede de çı-

kıntılı bir şekilde devam ettirmektedir.

Arada kalan düz yüzeyler ise geometrik

formlu silmelerle hareketlendirilmiştir.

Aynı geometrik formlu silmeler, yapının

köşelerinde yer ala n ve ağırlık kulelerini

taşıyan kolonlarda da kullanılmıştır. Üst

pencere dizisini ayıran sütunların gövde­

leri tamamen yivlidir, sütun başlıklarında

ise sti lize lotus yaprakları ' ku llan ılmışt ı r.

Sütun başlıklarının üzerine yerl eştirilmiş

olan kare içindeki madalyonlar, aynı za­

manda üst silmenin keski hatlı ve çıkın­

tılı dışbükey formunu oluşturan eleman­

lardtr. Ortadaki iki sütunun en üstünde

ayrıca birer vazo figürü yer almaktadır.

Bu geniş silmenin içbükey bölümünde

yer alan dental ve yumurta dizilerinin

de kendi içlerinde, mikro ölçekte içbü­

key-dışbükey hareketini devam ettirdi­

ği, böylece üst sıradaki içbükey-dışbü­

key hareketinin genel olarak çok daha

kuvvetlendirilmiş olduğu görülmektedir

(Rl, 2). Üst sıradaki pencere dizisi ayrıca

kendi içinde iki ayrı silmeyle daha bölün­

müştür ve bu silmeler köşe kolon larında

da devam etmektedir. Üst kısımdaki köşe

kolonlarında, alt kısımdan farklı olarak,

geometrik ve bitkisel motiflerin yer aldığı

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll"NIN SÜSLEME PROGRAM! 3 09

~ ' . , r

panolarla oluşturulmuş bir süsleme kul­

lanılmıştır. Bunların devamını oluşturan

ağırlık kuleleri yarım daire şeklindeki ka­

idelere otururlar (R3) .

Kurşun kaplamalı kubbenin kasnağı sa­

ğırdır. Geleneksel Osmanlı mimarisinde

pencere açıklıkJarına sahip olan bu bö­

lümde, "C" kıvrımlı, volütlü ve yivli kü­

çük konsoUar ile bunların aralarında bit­

kisel motifli rozetler yer almaktadır (R4).

Aynı şekilde dış yüzeyleri kurşun kapla­

malı olan pandantifler de, askı kemerleri

boyunca alçalarak köşelerdeki ağırlık ku­

lelerine bağlanırlar. Statik işlev açısından

gerçek birer ağırlık kulesi olmayan bu ele­

manlar,4 dört yöne bakan, çıkıntılı yarım

dairelerin altında yer alan ve yine içbükey

bir hareketle yapının genel formuna uyum

sağlayan bitkisel ve geometrik motifli ma­

dalyonlarla bezenmiştir (R5).

Kubbede yer alan alemde yumurta dizile­

ri ile akantus yaprakları kullanılmış, tepe

kısmına bir hilal içine yıldız yerleştirilmiş­

tir. Ağırltk kulelerinin alemleri de kubbe

aleminin daha sade ve küçük birer örne­

ğidir. Tüm alemler bakırdan imal edilmiş

olup onarımlar sırasında farklı metallerle

ekler yapıldığı anlaşılmaktadır. Yüzeyleri

ise yağ bazlı yapıştırma tekniğinde altın

varak ile kaplanmıştır (R6, 7).

Harim cephesinde süsleme programın­

da aşağıdan yukarıya doğru yoğunluğun

arttığı, ancak ağır süslemenin yalınlıkla

dengelendiği de söylenebilir.

Caminin iki adet ince gövdeli mınare­

sinin kaideleri merdivenli sahanlığının

R2 Yan cephelerin üst kesimlerinde süsleme ayrıntıları

R3 Köşe kolonları

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll'NIN SÜSLEME PROGRAM! 311

R4 Harim kubbesinin

kasnağı

iki yanında, kasrı oluşturan kütlelerin

içinde yer almaktadu. Şerefe korkuluk­

ları birer vazo figürüyle altı bölüme ay­

rılmıştır. Bu bölümler üstte yarım daire

formlu olup ortalarında yine altı adet

küçük daireyle oluşturulmuş büyük birer

daire barındırırlar. Cephede görülen iç­

bükey-dışbükey hareketin şerefe kor­

kuluklarında da tekrar edilmiş olduğu

görü lmektedir. Şerefe altlarında ise kub­

be kasnağındakine benzer şekilde "C"

kıvrım lı ve volütlü konsollar bulunmak­

tadır. En alt kısımda, konsolların ara­

larında yer alan akantus yapraklarının

da yine yağ bazlı yapıştırma tekniğinde

altın varakla kaplandığı görülmektedir.

Yuvarlak formlarla sonlanan minarele­

rin alemleri de bu formu devam ettirerek

kubbedeki a lemden farklılık gösterir. Bu

alemler de metal malzemeden üretilmiş

olup yağ bazlı yapıştırma tekniğinde al­

tın varakla kaplanmıştır (RS, 9, 10). Mina­

relerin 1894 depreminde külahlarından

itibaren yıkıldığı, hatta bunlardan birinin

mahfil-i hümayun üzerine düştüğü bilin­

mektedir.1 Bu dönemde yapılan onarım­

da yıkılan eski yivli minareler yivsiz ola­

rak yapılmış, minarelerin petek ve külah

kısımları yenilenmiştir.•

lki katlı olan hünkar kasrının saçak kor­

nişleri, harim bölümünün zemin katı ile

galeri katını ayıran silmeyle aynı seviye­

de tutulmuş, böylece görsel bir birliktelik

sağlanmıştır. Hünkar kasrının kendi için­

de de iki katı birbirinden ayıran bir silme

kullanılmıştır. Kasrın ön hacimleri küçük

bir açılmayla avluyu ve girişi kademelen­

dirirler. Bu düzenleme, barok biçimler

içermese de girişe derinlik kazandırır.

R5 Köşe kuleleri

BlMJK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMil'NIN SÜSLEME PROGRAMI 3 1 J

İbadet bölümlerindeki süslemeciliğe kar­

şılık hünkar kasrında kitleler kendi geo­

metrisi içinde ve çok sade tutulmuştur.

Buradaki bezeme öğeleri, basık kemerli

pencerelerin çevresindeki sade silmeler

ile hünkar dairesi salonlarının üçgen veya

dairesel alınlıklardır.-

Yapının birçok onarımdan geçmiş olduğu

bilinmektedir. Ancak bu onarımlarda ya­

pının özgün süslemesinin de korunmaya

ça lışıldığı ve bu sayede yapıldığı ük dö­

neme ait dokuyu korumu~ ulduğu söyle­

nebilir. Örneğin yapının onarımıyla ilgili

olarak 1974 yılında yayın lanan bir yazı­

da, yapıda kullanılmış olan taş cinsinin

yüksek mukavemetli olmaması sebebiyle

yoğun tahribata uğradığından bu tarih­

ten önce yapılan onarımlarda kullanılmış

olan duvar dolgu malzemelerinin seçimi

ve işçiliğinde eski Osmanlı eserlerindeki

itinanın olmadığından bahsedilmektedir.

Bu dönemde kubbe eteği ve cephelerdeki

yıpranmış kaplama taşlarının değiştiril­

diği ve dört köşedeki yıkılmış kubbelerin

inşa edildiği de anlaşılmaktadır. Ancak

yapının eski fotoğraflarıyla karşılaştırma

yapddığında, bütün bu onarımların öz­

gün süslemeye sadık kalınarak yapıldığı

anlaşılmaktadır. Bu sayede günümüzde

özgün yapıyı görme şansımız vardır. • R7 Köşe kulelerinin alemlerinden bir örnek

BÜYUK MECİDiYE (ORTAKÖY) CAMll 'NIN SÜSLEME PROGRAMI 315

.mmm

iç MEKAN

Harinı

Kubbe

İç süslemeyi oluşturan kalemişi, altın va­

rak, ştuko ve a lç ı kabartma tekniğindeki

bezemelerde Sultan Abdülmecid dönemi­

nin Avrupa (özell ikle Fransa) kaynaklı

zevkinin yanı sıra, 1894 depremi sonra­

sı onarımına denk gelen ll. Abdülhamid

döneminin (1876-1909) oryantalist ka·t­

kılı seçmecil iğinin izleri de görülebilmek­

tedir. Mihrap ile minber ise üretildikleri

Sultan Abdülmecid döneminin özellikle­

rini koruyabilmiştir. •

Harim bölümünü örten kubbenin için­

de ve pandantiflerde kalem iş i tekniğin­

de süslemeler mevcuttur. Duvarlar ıse,

yüzeyi altın varakla kaplanmış alçı ka­

bartmalı panolar.la bölümJenmiş ve bun­

ların içine ştuko tekniğinde süslemeler

yapılmışt ı r. Harimin kuzeyinde yer alan

hünkar kasrındaki mekanların üzerleri

tonozlarla örtülüdür. Bunların birinde

alçı kabartmalar üzerine altın varak uy­

gulanmışken, üç odanın tavan ve duvar­

ları ile merdiven sahanlığında kalemişi

tekniğinde süslemenin güzel örnekleri yer

almaktadır.

Yapının geçirdiği deprem ve yangının en

çok iç mekanı ve bezemeleri etkilediği

söylenebi lir. Örneğin, 1894 depreminde

minare külahlarından birinin kubbenin

ve mahfil-i hümayunun üzerine düştüğü,

buralardaki sıva ve nakışların tamir olun­

duğu "' bilinmektedir. Harimi örten kubbe

ile hünkar kasrının çeşitli mekanlarının

R9 Minarenin şerefes i

R10

Minarenin külahı

BÜYÜK MEClOIYE (ORTAKÖY) CAMil'NlN SÜSLEME PROGRAM! 31 7

R11 Harim kubbesindeki kalem

işi süsleme

duvar ve üst örtülerinde günümüzde gö­

rülen kalemişi tekniğindeki bezemelerde

Sultan il. Abdülhamid döneminin oryan­

talist etkili seçmeci zevkinin yansımaları,

1894 depremi sonrası yapılan onarım­

larda yapının bezeme programına ilişkin

değişikliklerin gerçekleştirilmiş olma ihti­

malini desteklemektedir. 11

Cumhuriyet döneminde de yapı Vakıflar

Genel. Müdürlüğü tarafından iki önem­

li onarımdan geçirilmiştir. 1967 yılında

statik somnlarından dolayı üstyapı ta­

mamen yenilenmiştir. 1985 tarihli ikin­

ci onarım ise hünkar kasrında çıkan bir

yangından sonra gerçekleştirilmiş ve bu

onarımda yapmın özellikle yangından et­

kilenen duvarlarında ve üstyapılarda bir­

çok yenileme yapılmıştır.

BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

Harimi örten kubbede, sırayla yeşil ve

kırmızı perdeli, kemerli sütunlu pence­

relerle gökyüzüne doğru bir açıltro hissi

verilmeye çalışıldığı görülmektedir. Bun­

ların arasında da çeşitli bitkisel ve geo­

metrik motiflerin içinde yer alan ve ar­

kaya doğru devam ettiği izlenimi veren

nişler kullanılmıştır (Rll). Buradaki süs­

leme, trompe-l'oeil tekniğinin kullanımı,

gökyüzüne açılan mimari elemanlar ve

kullanılan renkler açısından Dolmabah­

çe Sarayı'nın 212 numaralı. salonunun

tavan eteğinde bulunan ve Sultan II. Ab­

dülhamid dönemine tarihlendirilen du­

var resimleri (R12) ile yine Dolmabahçe

Sarayı'nın 46 ve 302 numaralı odalarının

tavan süslemeleri ve Muayede Salonu

kubbesindeki bazı öğelerle benzerlik gös­

termektedir (R13, 14, 15) . Kubbeye geçişi

sağlayan pandantiflerde de aynı pencere

kompozisyonunun kullanılmış olduğu

görü lmektedir. Daha önce de bahseclil­

diği gibi, yapının geçirmiş olduğu hasar­

lar, zaman zaman süsleme programının

özgünlüğü ile ilgilj soruları da gündeme

getirmektedir. Bu konuda önceb yıllarda

çekilmiş fotoğraflar ve yazılmış belgeler­

den yararlanıldığında, bir kez daha en

büyük değişimi kubbenin geçirdiği anla­

şılmaktadır. Vakıflar'ın yaptırdığı 1967

onarımında statik sebeplerden dolayı

kubbe sökülerek yerine çimento malzeme

ile yenisi yapılmıştır. 1970 tarihli Vakıf­

lar Bülteni'nde de kubbedeki bezemele­

rin fotoğraflarının çekildiğinden ve kub­

be yenilendikten sonra aynısını yapmak

üzere renk li kalıplarının ç ı kartıldığından

bahsedilmektedir. Vakıf lnşaat'ın arşiv

fotoğrafları incelendiğinde de bu yemden

üretim aşaması açıkça görülebilmektedir

(R1 6, 17). Ayrıca kubbenin yüzeyini kap­

layan kalem iş lerine ait 1967 onarımının

öncesinde çekilmiş fotoğraflar dikkatle

incelendiğinde, bu yeni üretim aşama­

sında kompozisyonların ana hatlarına

sadık kalındığı, ancak bazı detayların

(perde motifinin korkuluktan salınımı

gibi) değişime uğradığı ve bazı oranların

deforme edild iği fark edilmektedir. Hari­

mi örten kubbe için, her ne kadar mal­

zeme ve işçilik açısından elimizde özgün

bir süsleme yoksa da, kompozisyonun

mümkün olduğunca korunmuş olması,

yapının süsleme programını görebilmek

açısından önemlidir.

1973 tarih li fotoğraflar incelendiğinde,

kubbeye geçişi sağlayan dört adet pan­

dantifin kalemişi kompozisyonlarının

R12 Dolmabahçe Sarayı'nın 212 numaralı salonunun tavan eteğinde

bulunan duvar resimlerinden

R13 Dolmabahçe Sarayı'nda 46 numaralı odanın

tavan süslemelerinden ayrımı

R14 Dolma bahçe Sarayı'nda 302 numaralı

odanın tavan süslemelerinden ayrıntı

SÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll'NIN SÜSLEME PROGRAM! 319

R1 5 Dolrnabahçe Sarayı'nda Muayede Salonu kubbe~indeki

süslemeden ayrıntı

R16 Ortaköy Camii, 1967 onarımında yenilenen kubbede süsleme

programının yeniden uygulanması

R17 Ortaköy Camii, 1967 onarımında yenilenen kubbede süsleme

programının yeniden uygulanması

tamamen farklı olduğu görülmektedir.

Pandantiflerde günümüzde, kubbede­

kilerin birer kopyası olan, iki yanından

perdelerin sarktığı, gökyüzüne açılan

pencere tasviri görülmektedir. lki fark­

lı pandantifi gösteren eski fotoğraflarda

ise, pandantifin şekline uyumlu üçgen

bir çerçeve içerisinde, sekiz köşeli yıldız

şeklinde bir madalyon, iki yanında kanat

gibi açılan barok üslupta kalem işi ve al­

tında da bunun küçük bir uyarlaması gibi

duran kalem işi bezeme vardır.

Burada şöyle bir zorluk ortaya çıkmak­

tadır: 1973 tarihli fotoğrafta bugünkün­

den farklı bir kompozisyon görülürken,

1950'lerin sonlarına ve 1976 tarihine ait

iki farkL fotoğrafta günümüzdekine ben­

zer süslemeler dikkati çekmektedir. Bu da

ya fotoğrafların tarihlenmesinde bir hata­

ya işaret etmektedir ya da 1973'ten sonra

yapılan bir onarL01da, bir ara değiştiril­

diği anlaşılan, özgün kalemişi süslemeye

geri dönülmek istenmiştir. Bu örnek, eski

eser restorasyonlarında yapılması gere­

ken her tür yazılı ve görsel belgelemenin

önemini bir kez daha göstermektedir.

Eski fotoğraflar siyah-beyaz olmasına

rağmen, genelde onarım sırasında kalem

işi süslemenin ne yazık ki zarafetini ve

detaylardaki inceJjğini kaybettiği görü­

lebilmektedir. Ancak bu farkların 1967

onarımı sırasında mı, yoksa daha geç

dönemde mj olduğu anlaşılamamaktadır.

Ayrıca elimizdeki fotoğraf siyah-beyaz

olduğundan özgün süslemede kullanıl­

mış olan renkler hakkında da kesin bir

bilgiye sahip değiliz, ancak Dolmabahçe

Sarayı'ndaki benzer örneklerle karşılaştı-

rıldığında renklerin birbirine çok yakın

olduğu söylenebilir.

Duvarlar

Harimin her cephesinde, alt ve üst katlar­

da olmak üzere i.içer adet geniş pencere

açıklığı yer almaktadır. Bu pencere açık­

lıklarının arasında yer alan duvar yüzey­

leri ile pilastederin yüzeylerini kaplayan

mermer taklitleri uluslararası literatürde

stuccomarble, Alman ştukosu ya da Vi­

yana ştukosu terimleriyle adlandmlan

teknikte yapılmıştır (RJ S, 19). Bu teknikte

alçı (genellikle alabaster / selenit), doğal

tutkal (genellikle tavşan) ve doğal pig­

mentler hamur şeklinde yoğrulmakta ve

R18 Harimin duvarlarında stıJccomarble tekniğiyle yapılmış süslemeler

mermer damarları ol uşturularak yüzeyde

gerçekçi bir mermer taklidi oluşturulmak­

tadır. Çıkış noktası Neolitik Dönem'deki

kireç bazlı ştukolar olan bu teknik 17.

yüzyıl ltalya'sında olgunluk noktasına

ulaşmış, taklit mermerlerin gerçeğinden

ayırt edilebilmesinin çok zor olduğu ba­

şarılı örnekler ortaya konmuştur. Bu dö­

nem İtalyan ustalarının özellikle Germen

ülkelerine dağılması sonucunda Alman

ya da Viyana ştukosu terimi de kullanıl­

maya başlanmıştır. Birçok Avrupa ülkesi

ile Rusya 'da ştuko ustası aileleri ün ka­

zanmıştır. Bunların en önemlilerinden

biri 19. yüzyıl sonlarında 3000 civarında

çalışanı ile, İta lyan Axerio kardeşlerdir.

BOYüK MECiDiYE {ORTAKÖY) CAMll'NfN SÜSLEME PROGRAM! 321

R19 Harimin duvarlarında stucconıarble tekniğiyle yapılmış süslemeler

R20 Büyük Mecidiye Camii'nden stuccomarble örneği

R21 Dolmabahçe Sarayı'nda Süfera Salonu'ndan stuccomarble örneği

---" ~ BÜYÜK MedciYE CAMii VE ORTAKÖY

Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması ve

sonrasındaki sanayileşme süreci, birçok

geleneksel el sanatı gibi stuccomarble

tekniğinin de giderek yok olmasına sebep

olmuşturY

Büyük Mecidiye Camii hariminde bu­

lunan ştuko örnekleri 19. yüzyıl Avru­

pa'sında moda olan bu tekniğin güzel

örneklerini barındırmaktadır. H arirnde

bulunan minber, mihrap ve vaaz kürsü­

sünde kullanılmış olan doğal mermerle

aynı renk ve dokuyu kullanmış olan ştu­

ko ustalarının, harirnde oluşturdukları

uyumlu, zarif ve doğal görünümlü genel

süsleme programıyla çok başarılı bir uy­

gulama yaptıkları söylenebilir. Bunların

bir kısmı pilaster olarak ve bir kısmı da

altın varaklı silmelerin oluşturduğu pa­

noların içinde yer almaktadır. Eğer duvar

yüzeylerinde doğal mermer kullamlmak

istenseydi, bu yüksek maliyetli ve yapıya

yük bindi recek bir uygulama o labilirdi;

ancak stuccomarble uygulamasıyla doğal

mermer görünümünde ve çok daha hafif

bir dekorasyon oluşturma olanağı elde

edilmiştir . Büyük Mecidiye Camii'nde

görülen stuccomarble örneklerinin ben­

zerlerine (R20), aynı tarihlerde yapılmış

olan Dolmabahçe Sarayı'ndaki Süfera

Salonu (R21 ), Somaki Oda {R22) ve Mu­

ayede Salonu (R23) gibi bazı mekanların

duvar ve tavanlarında da rastlanmakta­

dır . Ayn ı yapım tekniğinin kullanılmış

olduğu bu benzer örnekler sadece renk

ve dokularıyla farklılık göstermektedir.

Bunlar da stuccomarble tekniğinin, uygu­

landığı mekanla nasıl bir bütünlük içinde

imal edi lebileceğinin güzel örnekleridir.

1865 yılmda inşa edilmiş olan Beylerbe­

yi Sarayı'nın ana binası ile köşklerinde de

stuccomarble tekniğinin çok başarılı ör­

neklerine rastlamak mümkündür (R24,25) .

Dolmabahçe Sarayı ile Beylerbeyi Sara­

yı'ndaki uygulamaların -en azından bir

kısmının- Fransız ya da Fransa'da eğitim

almış ustalarca yapıldığı biünmektedir.

Büyük Mecidiye Cami ştukolarını kimin

yaptığı henüz bilinmemekle birlikte, bu

süsleme tekniğinin sadece sivil yapılar­

da değil, dini bir yapıda da kullanılmış

olması, bu dönem sevilen ve tercih edi­

len bir süsleme tekniği olduğunun da

göstergesidir.

R22 Dolmabahçe Sarayı'nda Somaki Oda'dan stuccomarble örneği

Mihrap

Ştuko pilasterlerin arasında yer alan ve

iki farklı renkte mermer kullanılarak

üretilmiş olan mihrap büyük ölçüde öz­

gün halini korumuştur. Kademeli olarak

derinleşen mihrabın dış çerçevesi, yanlar­

daki şmkoların formuyla uyumlu bir pi­

lasterden oluşmaktadır. Sütun başlıkları

üstte, diş motifli bir friz oluşturarak ta­

mamlanır. İkinci kademede biraz içeriye

çekilerek yerleştirilmiş olan ince sütunlar

yer almaktadır. Ana parçalar beyaz mer­

merden yapılmış, süslemeyi oluşturan

panoların içlerine yerleştirilmiş mermer­

ler ile ince sütunlarda ise pembe renkli

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll'NIN SÜSLEME PROGRAM! 323

R23 Dolmabahçe Sarayı'nda Muayede Salonu'ndan

stuccomarble örneği

R24 Beylerbeyi Sarayı'ndan stuccomarble örneği

R25 Beylerbeyi Sarayı 'ndan stuccomarble örneği

mermer kullanılmıştır. Üçüncü kademe­

de, mihrabın alt kısmı, yine beyaz içine

renkli mermerler kullanılarak beş dilimli

bir niş biçiminde tasarlanmıştır (R26). Ni­

şin üstünde ince işçilikli zarif bir mukar­

naslı kavsara yer almaktadır. Buradaki

mukarnas ilk bakışta klasik dönem ör­

neklerini andırsa da, 19. yüzyıl özellikle­

rini barındırdığı görülmektedir. En üst ve

en alt sırasında yine renkli mermerlerin

kullanılmış olduğu mukarnasın tepe kıs­

mmda bir istiridye motifi yer almaktadır.

En üst sıranın hemen altında da akantus

yapraklarının kullanılmış olduğu ve bun­

ların altında da yine istiridye motifleri

kullanılmış olduğu göze çarpmaktadır.

Mukarnasın iki yanındaki köşe dolguları

ise "C" ve "S" kıvrımlı yaprakların yer

aldığı, mermer oyma tekniğinde girift bir

bitki kompozisyonu ile süslenmiştir (R27) .

Minber

Mermer oyma ve kakma işçiliğinin ba­

şarılı bir örneğini sergileyen minberde

de beyaz içine pembe renkli mermerlerin

kullanılmış olduğu görülmektedir (R28) .

Bunların çoğunda geometrik formlar yer

almaktadır, ancak yan tarafta, korku­

lukların alt kısımları barok kıvrımlı bir

kompozisyonla süslenmiştir (R29). Min­

berin ön kısmındaki çerçevede, beyaz

renkli mermere gömülmüş olan pembe

renkli mermerler bu defa daire ve yarım

daire formundadır (R30). Kemerin üstün­

de bir kelime-i tevhid yer almakta, üçgen

şekilli tepe kısmında ise oryantalist etkili

bitkisel bir süsleme görülmektedir (R31 ).

R26 Ortaköy Cami i

mihrabı

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll 'NIN SÜSLEME PROGRAMI 325

R27 Mihrabın kavsarası

Vaaz Kürsüsü

Mihrabın solunda yer alan vaaz kürsüsü ,

ştuko bir pilasterin a ltında yer almakta­

dır. Kürsünün çokgen formlu üst kısmın­

daki küçük dörtgen panolar, mihrap ve

minberde olduğu gibi beyaz içine pembe

renkli mermerle bezenmiştir. lçe doğru

açı yapan bir yumurta dizisiyle alt kade­

meye inen süsleme, üst kademedeki bö­

lümlenmeyi daha uzun ve ince bir formla

devam ettirir. Buradaki bölümler in ara­

sına ise "S" kıvrımlı ve yivli birer konsol

yerleştirilmiştir (R32).

326 ----- BÜYUKMECIDIYECAMllVEORTAKÖY

Altın Varak

H arim bölümündeki altın varak tekni­

ğinde süslemeler, ştuko kaplı yüzeyler

ile pencereleri çevreleyen silmelerde, pi­

lasterlerin akantuslu başlıklarında ve

arşitrav görünümlü yatay silmelerdeki

rozetlerde görülmektedir. Altın varağın

geleneksel olarak iki yapıştırma yöntemi

vardır: Bunlar isimlerini varağın yapıştı­

rıcısından alan su bazlı ve yağ bazlı yapış­

tırma yöntemleridir. Su bazlı yapıştırma

yöntemi daha çok mobilyalarda tercih

edilirken, tavan ve duvar süslemeleri ile

dış mekanlarda yağ bazlı yapıştırma yön­

temleri kullanılmaktadır. Bu yöntemlerin

birinin tercih edilmesinde görsel faktör­

ler kadar uygulama yapılacak yüzeydeki

malzemenin cinsi de belirleyici rol oyna­

maktadır. Uygulama taş, mermer, sıva

gibi yüzeylerin üzerine yapılacak ise, ke­

ten yağından üretilen ve kuruma sürele­

ri ayarlanabi len bir çeşit yapıştırıcı kul­

lanılmaktadır. Yakın dönemdeki teknik

gelişmeler sayesinde artık hızlı kuruma

süresine sahip, PVA esaslı yapıştırıcılar

da üretilmektedir. Sonuç olarak, caminin

özgün altın varak süslemelerinin büyük

kısmında yağ bazlı yapıştırma yönte­

minin kullanılmış olduğunu düşünmek

yanlış olmaz; ancak alçı kabartmaların

yüzeyine su bazlı. yapıştırma yöntemiyle

uygulama yapılmış olabilir ki, bu da dü­

şük bir ihtimaldir.

lki katı ayıran yatay silmelerde, yumurta

dizilerinin kabarık kısımlarına altın va­

rak uygulandığı görülmektedir (R33 ). Bu

şekilde yapıştırılan altın varak sayesinde

kabarık olan bölümün iyice aydınlanma­

sı (ışık alması) sağlanmakta, dipte kalan

kısımlar ise gölge etkisi sağlamakta; böy­

lece barok üsluptaki ışık-gölge ve üçün­

cü boyut etkisi varağm uygulanacağı

bölümler tasarlanarak verilebilmektedir.

Tüm yüzeyi kaplayacak olan bir varak

uygulaması ise çiğ ve zarafetten yoksun

bir görüntü yaratacaktır.

Düz silmelerin tama1m altın varakla kap­

lanırken, sütun başlıkları, rozetler ve di­

ğer kabartmalı yüzeylerde de sadece ka­

barık bölümlere uygulama yapılmıştır.

Bu sayede aslında cami hariminde olduk-

R28 Ortaköy Camii minberi

R29 Minberin yan yüzeyi

BÜYÜK MECiDiYE {ORTAKÖY) CAMil 'NİN SÜSLEME PROGRAM! 32 7

R30 Minber kapısı

R31 Minber kapısının üst kesimi

)h __J. 32 8 -. BUYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

ça geniş bir uygulama alanı olduğu hal­

de, altın varak süsleme, izleyeni rahatsız

etmeyecek düzeyde tutulabilmiştir (R34).

Hatlevhaları ve kitabeler ile bunların çer­

çevelerinde ise tüm yüzeyi kaplayarak ya­

zının etkisini arttırma yoluna gidilmiştir.

Özetle, yapının dekorasyonunda sadelik

muhafaza edilirken, ibadet mekanıyla

özdeşleşen ve etkisini kuvvetlendiren ya­

zıların vurgulanmasına çalışılmıştır (R35).

Hünkar Kasrı

Doğu Kanadı Üst Kat Mekanları

Hünkar kasrının doğu kanadında, birbi­

riyle bağlantılı i.iç mekanın tavan ve du­

varlarında da kalem işi tekniğinde süsleme

mevcuttur. Hünkar mahfilinin duvarla­

rında ve aynalı tonozunda, 1985 onarı­

mında yenilendiği anlaşı lan, barok üslup­

ta altın varaklı bezemeler yer almaktadır.

Duvarlardaki altın varak uygulaması sıva

üzeri boyalı düz yüzeye yapılmıştır. Bu­

rada yağ bazlı yapıştırıcı, boyayla desen

çalışır gibi yüzeye sürülmüş, daha sonra

varak uygulandığmda, sadece yapıştırı­

cı olan yerlere yapışarak desenin ortaya

çıkması sağlanmıştır. Üçüncü boyut etki­

si yaratabilmek için de gölgede kalacak

yerlerde desen uygun renkte boya ile vur­

gulanmıştır (R36). Tonozdaki altın varak

ise yine yağ bazlı yapıştırma tekniğiyle

alçı rölyefler üzerine uygulanmıştır. Alçı

rölyef süslemelerin üzerine özgün halini

korumadan tekrar alçı uygulandığı, belki

de düşmüş olan ve yenilenen alçı rölyef­

lerle uyumlu hale getirilmeye çalışıldığı

anlaşılmaktadır. Tavanın genel olarak

çok kaba bir işçiliğe sahip olduğu ve ye-

nilenen yerlerde o ldukça kalitesiz malze­

me kullanılmış olduğu görülmektedir.

Hünkar mahfiliyle aynı sırada yer alan,

aynı boyutlara ve örtü türüne sahip iki

mekanın duvarlarında şruko tekniğinde

süslemeler vardır. Bu süslemelerin ori­

jinalinde harimdeki örneklerle uyumlu

olduğu düşünülebilir. Ancak günümüzde

burada renk ve doku açısmdan başarısız

onarım izleri gözlenmektedir. Ayrıca, du­

var ve kemerlerin ahşap çıtalarla çerçeve­

lenerek bunların dışmda kalan yüzeylerin

griye boyand ığı görülmektedir. Bu boya

tabakasının ve çıta ların altında şruko iz­

leri seçilmekte ve bütün duvar yüzeyinin

aslında ştukoyla kaplı olduğu anlaşıl­

maktadır (R37).

R32 Vaaz kürsüsü

R33 Harimde iki katı ay ıran yatay silmelerde altın varak uygulaması

BÜYUK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll'NIN SÜSLEME PROGRAM! 3 29

R34 Harimin kuzey

duvarında altın

varak uygulamaları

Batı Kanadı Merdiven Birimi

Hünkar kasrının batı kanadında, iki katı

birleştiren ve dönemin saray, konak ve

yalılarında da benzerlerine rastlanan çift

kollu bir merdiven bulunmaktadır. 1985

yıJında yapılan onarımda bu mekanın

duvarlarında iki ayrı döneme ait kalemişi

tekniğinde süslemeler bulunmuştur. Bu

süslemelerden biri açık sarı renkli zemin

üzerine baskı motifleri kullanılmış olan

ve gri renkli bir çerçeveye sahip pano­

dur. Bu panonun orta kısmında ise zemin

renginin daha koyu tonları kullanılarak

yapılmış barok üslupta bir kalemişi de­

sen ile bunun ortasında yeşil tonlarında

mermer taklidi yer almaktadır. Bu süsle­

menin özgün kabul edilerek mekandaki

pencere ve kapıların aralarında kalan

duvar yüzeylerine uygulanmış olduğu gö-

BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

rülmektedir (R38). Muhtemelen ll. Abdül­

hamid dönemine ait bir onarımın ürünü

olan diğer kalemişi kompozisyonda ise,

genel zemin renginin kırmızı tonlarında

olduğu, pencere aralarına yerleştirilen

panolarda ise gri tonlarının hakim oldu­

ğu anlaşılmaktadır. Buradaki dikey pa­

noların alt kısımlarına, pencere altlarıyla

uyumlu olacak şekilde yatay panolar ek­

lenmiş ve bu yatay panoların içine genel

zemin rengiyle uyumlu kırmızı tonların­

da mermer taklitleri yerleştirilmiştir. Di­

key panolardaki kalemişi süslemeler ka­

lın filetolarla çerçevelenmiş, alt ve üstte

birbirine karşılıklı bakan ve yine gri ton­

ların kullanılmış olduğu eklektik tarzda

kıvrık yapraklardan müteşekkil kompo­

zisyonlardan oluşturulmuştur (R39). Ona­

rımlarda, bu ikinci bezeme türünden, iki

merdiven kolunun buluştuğu sahanlığın

ortası ile bunun üst kısmındaki pence­

relerin arasında bir pano muhafaza edil­

miştir. Merdiven sahanlığındaki panoda

yer alan kalemişi kompozisyonu, pano­

nun ölçülerine uygun olarak tasarlanmış,

sonuçta ortaya tek motiften oluşan ve üst

kattakine göre daha yoğun bir kompozis­

yon çıkmışttr (R40) . Bu kompozisyonlar

her ne kadar korunmuş olsalar da, Vakıf­

lar Genel Müdürlüğü arşiv.indeki fotoğ­

raflarla karşılaştırıldığında, bir dönem

bunlarda da rötuş müdahaleleri yapıld1ğı

a n laşılmaktadır (R41). Merdiven altların­

da kalan yüzeyler de boş bı rakılmayarak

sarı tonlarında, filerolarla birbirine bağ­

lanan dört adet köşe motifi ile ortada bir

ana motiften oluşan kalemişi kompozis­

yonlarıyla bezenmiştir {R42).

Buradaki tonozda uygulanmış olan kale­

mişi kompozisyonu, ha rim kubbesindeki

kompozisyonla tasarım ve renk açısın­

dan büyük benzerlik göstermekte, kub­

bedeki kompozisyonun daha yalın bir

örneği gibi durmaktadır. Burada gökyü­

züne açılan pencereler ve mimari öğeler

tonozun formuna uygun olarak yen iden

düzenlenmiştir. Kompozisyonun ana sarı

rengi ile perdelerde kullanılmış olan sarı

ve kırmlZl renkler ise harim kubbesinde­

kilerin benzeridir (R43, 44). Duvarlar gibi,

mekanı örten tonozdaki ka.lem işlerinin

de 1985'te elden geçirildiği ve bu ara­

da bazı aynntıların tamamen ortadan

ka ldırıldığı, bazılarının da özgünlüğünü

yitirdiği, fotoğraflardan belli olmakta­

dır. Yakın zamanda yapılan restorasyon

~ uygulamaları kapsamında gerçekleşti-

332 BUYÜK MECiDiYE CAMiİ VE ORTAKÖY

rilen raspa çalışmaları da bu farkların

bazılarını ortaya çıkarmıştır. Örneğin,

tonozun içbükey yüzeylerinde, trompe­

l'oeil tekniğindeki pencere açıklık larının

içinde bulunan kırmızı ve yeşil perdele­

rin renkleri değiştirilmiş (mavi perdeler

yeşile dönüşmüş), bunların gerisindeki

tül perdeler onarımda yok edilmiş, ay­

nca eksenlerde yer alan açıklıkların altı­

na ajurlu parapet duvarları eklenmiş ve

gökyüzündeki bulutlar acemice yenilen­

miştir. Halbuki örnekleri aynı döneme

tarihlenen Dolmabahçe Sarayı'nın 28 nu­

maralı odası ile Mavi Salon'un duvarla­

nnda da görülen ve teknik olarak yapımı

usta lık isteyen tül perdelerin şeffaflığı ve

fuça darbelerinin başarısı eski resimlerde

açıkça görülmektedir (R45) .

Batı Kanadı Üst Kat Mekanları

Hünkar kasrının batı kanadında, üst kat­

ta iç içe iki mekan yer alır. Boyutları ve

bezemeleriyle dönemin saraylarındaki

kabul salonlarıyla aynı özellikleri pay­

laşan bu mekanlardan merdiven sofası­

nı izleyen bir kapıyla hünkar mahfiline

bağlanmaktadır.

Her iki mekanın hem duvarları ve hem

de tonoz biçimindeki üst örtülerinde ka­

lemişi bezeme tekniğinin güzel örnekleri

görülmektedir. Tonozlardaki kalem işle­

rinin daha önceki bir onarımda kısmen

değişime uğramış olduğu ve detayların

kaybedildiği görülmekle birlikte ana hat­

l arı korunabilmiştir. Ayrıca bir bölümün

onarım öncesi durumunu belgelemek

amacıyla muhafaza edilmiş olması çok

önemli bir veri teşkil etmektedir (R46).

Özgün halde bırakılan bölümlerin 1970

R36 Hünkar mahfilinde altın varak uygulaması

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll'NIN SÜSLEME PROGRAM! 33 3

öncesını gösteren siyah-beyaz fotoğraf­

larda görülen kalem işi bezemelerle ör­

tüştüğü görülmektedir (R47) . Buradaki

ka lem işi kompozisyonu da trompe-l'oeil

tekniğinde duvar resimleriyle bir arada

kullanılmıştır. tki yandaki perdeler sü­

tunlar ve oryantalist etki! i kemerlerle

oluşturulmuş, arkaya doğru devam edi­

yor izlenimi veren bir mimari görünüme

açılmaktadır. Tonozun orta kısmı daha

sade tutulmuş, buna karşılık alt kısım­

lardaki geniş şeritlerde sarı zemin üzeri­

ne kahverengi tonlarında kıvrık yaprak­

lardan oluşan motifler kullanılmıştır. Bu

odanın eski fotoğraflarıyla yapılan karşı­

laştırmalarda da trompe-l'oeil tekniğinde

verilmek istenen üçüncü boyut etkisinin

onarımlar sırasında oldukça zayıfladı ­

ğ ı görülmektedir. Odanın duvarlarında,

barok üslupta, açık sarı zemin üzerine

yine sarı ve açık mavi tonlarıyla çalışıl­

mış olan gayet sade ve zarif bir kalemişi

kompozisyonu yer almaktadır. Köşelerde

"C" kıvrımlı yaprakların eşl ik ettiği ana

motif kıvrık dalların iç içe geçmesiyle

oluşturulmuştur (R48, 49).

Bu odanın bitişiğindeki mekanın tavan ve

duvar bezemeleri için de benzer bir du­

rum söz konusudur. Bu odanın tavanın­

da, önceki onarımlar sırasında çok daha

az özgün bölümün korunmuş olduğu

anlaşılmaktadır. 1970 öncesi tarihli si­

yah-beyaz fotoğraflar buradaki kalem işi

bezeme hakkında biraz bilgi edinilmesini

sağlamaktadır. Burada kırmızı ve yeşil

renkli perde motifleri dairesel bir açıklı­

ğın yanında kullanılmıştır. Genel olarak

renkler biraz daha koyulaşarak kahve­

rengi tonlarına dönüşmüştür. Geometrik

3 34 -__ BÜYÜK MECiDiYE CAMİi VE ORTAKÖY

olarak bölümlere ayrılmış olan yüzeyler­

de barok üslupta kıvrık dal ve yapraklar­

dan oluşan kompozisyon ile mermer tak­

litleri kullanı lmıştır (RSO, 51 ). Bu odadaki

en karmaşık bölüm duvarlardır. Merdi­

ven sahanlığında görülen iki farklı üs­

lupta kalem işi bezeme burada da tespit

edilmektedir. Bir kısIIll olduğu gibi koru­

narak bırakılmıştır. Devam ettirilmesine

karar verilen kalem iş i kompozisyonun

altından çıkarılmış olan bölümde ise yine

motiflerin ve renklerin bozulduğu, kom­

pozisyonun tam olarak çözülemediği gö­

rülmektedir. Duvar yüzeylerinde baskı

motifi bulunan tek odanın burası olma­

sı ilginçtir. Alttan çıkarılan özgün baskı

motifi kırmızı tonlarında iken, sonradan

yapılanlar yeşile çevrilmiştir (R52, 53) .

Bir yapının inşa edildiği andan itibaren

geçirdiği her müdahale özgünl üğünü bir

parça daha yitirmesine neden olmakta,

çoğunlukla yapıların süslemeleri bu ko­

nuda çok daha şanssız olmaktadır. Bü­

yük Mecidiye Camii de geçirdiği deprem

ve yangın gibi afetler ve statik sorunlara

rağmen ayakta kalmayı başarabilmiş ve

genel olarak özgün dokusunu koruyarak

günümüze kadar gelebilen yapılardan

biri olmuştur. Yapının süsleme progra­

mının da Osmanl ı dönemine ait izleri bü­

yük ölçüde muhafaza ettiği söylenebilir.

Ancak onanın ve restorasyon uygu lama­

larında süsleme tekniklerinin iyi tanıyan

ve uygulayabilen yeterli restoratörün bu­

lunmaması ve özgün malzemeyle uyumlu

bir şekilde yaşlanacak doğru malzemele­

rin kullanılmaması, yıllar geçtikçe daha

az özgün süslemeyle karşılaşma sonu-

R37 Hünkar

mahfiliyle aynı

sırada yer alan

mekanların

duvarlarında

stuccomarble

tekniğinde

süslemeler

R38 Hünkar kasrı

batı kanadındaki

merdiven biriminde

kalem işi tekniğinde

süslemeler

BÜYUK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll'NIN SÜSLEME PROGRAM! 335

R40 Hünkar kasrı batı kanadındaki merdiven biriminde kalem işi tekniğinde süslemelerden ayrıntı

336 BÜ'IÜK MECiDiYE CAMİi VE ORTAKÖY

R39 Hünkar kasrı batı kanadındaki merdiven biriminde kalem işi tekniğinde süslemelerden ayrıntı

R41 Hünkar kasrı batı kanadındaki merdiven biriminde kalem işi tekniğinde süslemelerden ayrıntı

cunu doğurmaktadır. Bu da süslemeye

dair yapılan yorumlarda çelişkilere sebep

olabilmektedir. Bu uygulamalar sırasın­

da yeterli belgelemenin ve raporlamanın

yapılmaması da bu konudaki sıkıntıları

arttırmaktadır.

Büyük Mecidiye Camii'nde Vakıflar Ge­

nel Müdürlüğü tarafından yaptırılmış

olan onarımlar sırasında çekilmiş olan fo­

toğraflar, bugün bize yapının özgün süs_­

leme programını anlama açısından büyük

yarar sağlamaktadır. Bu fotoğraflar ve

yayınlar sayesinde, harinı kubbesinin ta­

mamen yenilenmiş olduğu, ancak özgün

ka lemişi süslemenin aynı şekilde uygu­

landığı, ştukoların yapıyla yaşıt olduğu,

mihrap, minber ve vaaz kürsüsünün de

dönemine ait olduğu söylenebilmektedir.

Yapının cephe süslemelerinde yapı­

lan onarımlarda da özgün bezemeye

sadık kalındığı ve dönemini yansıttığı

anlaşılmaktadır.

R42 Hünkar kasrı batı kanadındaki merdiven altlarında kalan yüzeylerde kalem işi tekniğinde süslemeler

R43 Hünkar kasrının batı kanadındaki merdiven birimi tonozunda kalem işi tekniğinde süslemeler

R44 Harim kubbesindeki kalem işi tekniğinde süslemelerden ayrıntı

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMil'NİN SÜSLEME PROGRAM! 3 3 7

R45 Hürikar kasrı batı kanadındaki merdiven birimi tonozunda yer alan

kalem işi tekniğinde süslemelerin 1985' ten önceki hali

R46 Hünkar kasrı batı kanadı üst katında ilk mekanm tonozunda kalem

işi tekniğinde süslemeler

BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

R47 Hünkar kasrı batı kanadı üst katında ilk mekanın tonozunda kalem işi tekniğinde süslemelerin 1970'ten önceki görünümü

R48 Hünkar kasrı barı kanadı üst katında ilk mekanın kat mekanlarının duvarlarında kalem işi tekniğinde süslemeler

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMil 'NIN SÜSLEME PROGRAM! 3 3 9

R49 Hünkar kasrı bat ı kanadı üst

katında ilk mekanın

duvarlarında kalem

işi tekniğinde

süslemelerden

ayrıntı

BÜYÜK MECİDİYE CAMİİ VE ORTAKÖY

R50 Hünkar kasrı batı kanadı üst karında ikinci mekanın tonozunda kalem

işi tekniğinde süslemeler

R51 Hünkar kasrı batı kanadı üst katında ikinci mekanın tonozunda yer alan

kalem işi tekniğinde süslemelerin 1970'ten önceki görünümü

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMll'NIN SÜSLEME PROGRAM! 341

R52 Hünkar kasrı batı kanadı üst katında ikinci mekanın duvarlarında kalem işi tekniğinde süslemeler

R53 Hünkar kasrı batı kanadı üst katında ikinci mekanın duvarlarında kalem işi tekniğinde süslemeler

h ___1. 342 - BÜYUKMECi()jYECAMIİVEORTAKÔY

NOTLAR 1 M. Baha Tanman, lstanbul-Ortaköy Biiyiik

Mecidiye Camii Restorasyonu Ôıı Raporu,

Eylül 2011, 2.

2 Afife Bacur, "Bacılı laşma Döneminde Osman­

lı Mimarlığı", Tanzimat'taıı Cımıhııriyet'e

Türkiye Ansiklopedisi, lscanbul, 1985, 1062.

3 Afife Bacur, "Orcaköy Camii", Diinden Bugü-ne lstanbııl Aıısiklopedisi, VI, 1994, 144.

4 Afife Bacur, "Orcaköy Camii", 144. 5 BOA, Y.MTV., Defcer No: 99, Gömlek No: 65.

6 Filiz Gündüz, " Ortaköy Camii", 'l'ürkiye Diyanet Vakfı fslam Ansiklopedisi, XXXIII, 1989, 408-409.

7 Afife 13acur, "Orcaköy Camii", 144.

8 Faruk Kanın, "Ortaköy Camii Tamir ve

Onarımı", Rölöue ue Restorasyon Dergisi, l, Ankara, l 974, 67.

9 Tanman, lstaııbul-Ortaköy Büyük Mecidiye

Camii Restorasyonu Ôıı Raporu, 2. 10 BOA, l.FV., Defter :-!o: 14, 1314 RA 27.

J 1 Tanman, lstaııbul-Ortaköy Büyük Mecidiye Camii Restorasyoıııı Ôıı Raporu, 3.

12 Oscar Urruela Sacriscan, http:llwww.stu­komarble.com/#!_pag-maestra-eııglishlthe­

tecniqııe.

13 Tanman, lstanbul-Ortaköy Biiyiik Mecidiye

Camii Restoı-asyoııu Ôıı Raponı, 5.

BUYÜK MECIDIYI: (ORTAKOY) CAMll'NIN SUSLEME PROGRAM! 34 3