n P. OVIDII NASONIS FASTORUM L I B E R II. 10 15- JAnus habet finem. cum carmine crefcit & annus, Alter ut hinc menfis, iic liber alter eat. Nunc primum velis, Elegi, majoribus itis: Exiguum (memini) nuper eratis opus. Certe ego vos habui faciles in amore miniftros 5 Cum lufit numeris prima juventa fuis. Idem facra cano, (ignataque tempora Faflis. Ecquis ad haec ilhnc crederet elle viam? Haec mea militia eli ferimus, quae poirumus, arma: Dextraque non omni munere noftra vacat. Si mihi non valido torquenrur pila lacerto; Nec bellatoris terga premuntur equi ; Nec galea tegimur, nec acuto cingimur enfc; (His habilis telis quilibet efle poteft.) At tua profequimur fludiofo peftore, Caefar, Nomina: per titulos ingredimurque tuos. Ef. T. Creftat o' annus.] Malo , crefctt cum Mazar. 2ulich. Voff. & aliis nonnuUis. Hhins. r. Alter ut ft menfis, Jic liber alter m/. ]Omnes fere libri fcripti habent : ylher ut hic menjis. CiOFAN. Eximium par antiquorum codicum & meus etiam infimae vetuftatis verius habcnt , jil- ter ut it menjis. Neapoi.. Vcteres plerique , ut hic. Lege, jilter Ht hinc mefifs , Jic liber alter eat,- lib. III. 145, Necmihf parvafides antioshinc ifje priores. Heins. 3. Ntinc primum.'\ LiberUrfini: '^am primhm. CioFAN. Kunc redta leclio ac probior ilhi unius iibri, iJam primhm velis. Neapdl. 3. Hlcgi, itis.'] Ite Mazar. & fex alii. ut inPont. IV. V. I. Ite itves Elegi do^as ad Confulis aures. fcquenti verfu pro Ipfe ego, duocodices, Certeego. ut hb. IV. 725. 717. & I Amor. vi. 19, Heins. 4. Exiguum.] Ita Horat. /\rt. Poet. 77. exiguos -ilegvs dicit. jom. UU 5. In amore fnini/Jros.l Adludit ad opus illud nequiffimura. Neai>, 5. Minijlros.'] Magiflros Kegins. SzdumlufitMoi rcti unus. 8. Eccfuis ad haec.l lidem Hbri , Et quis. CiofJ Inefl: eccfuis veteribus ahquot. Neapol. Sed quis Bernenf. & multi ahi, Arund. & Bemhr./ed quid ad hanc Mazar. 9. Gerimus , quae pojjumus, arma.'] Quinque cx iisdem h'bris, ferimus. Ciofan. Exhis quidam, ferimus, quae pojfumus , arma. Neap. 10. Vacat.] Caret Putean. & {c\ zlii. numint etiam Bern. 11. Si mihi non valido torquentur pila lacerto.J Erat pihim teh genus , quo in bcllo Romanorum mih"tes utebantur. Lucanus fub principium hb. i. ubi de Porapejo & Caefare, dum aker adverfus alterum bellum gerens , eorundem mihtum ope- ra , fignis tehsque utefentur: injejlisque 'obvia Jignis Signa, pares AquiiaSf c^ pila minantia pilis. K ii
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
n
P. OVIDII NASONISFASTORUM
L I B E R II.
10
15-
JAnus
habet finem. cum carmine crefcit & annus,
Alter ut hinc menfis, iic liber alter eat.
Nunc primum velis, Elegi, majoribus itis:
Exiguum (memini) nuper eratis opus.
Certe ego vos habui faciles in amore miniftros 5
Cum lufit numeris prima juventa fuis.
Idem facra cano, (ignataque tempora Faflis.
Ecquis ad haec ilhnc crederet elle viam?
Haec mea militia eli ferimus, quae poirumus, arma:
Dextraque non omni munere noftra vacat.
Si mihi non valido torquenrur pila lacerto;
Nec bellatoris terga premuntur equi ;
Nec galea tegimur, nec acuto cingimur enfc;
(His habilis telis quilibet efle poteft.)
At tua profequimur fludiofo peftore, Caefar,Nomina: per titulos ingredimurque tuos.
Ef.
T. Creftat o' annus.] Malo , crefctt cum Mazar.2ulich. Voff. & aliis nonnuUis. Hhins.
r. Alter ut ft menfis, Jic liber alter m/. ]Omnesfere libri fcripti habent : ylher ut hic menjis.CiOFAN. Eximium par antiquorum codicum &meus etiam infimae vetuftatis verius habcnt , jil-
ter ut it menjis. Neapoi.. Vcteres plerique , uthic. Lege,
jilter Ht hinc mefifs , Jic liber alter eat,-
lib. III. 145,Necmihf parvafides antioshinc
ifje priores. Heins.
3. Ntinc primum.'\ LiberUrfini: '^am primhm.CioFAN. Kunc redta leclio ac probior ilhi unius
iibri, iJam primhm velis. Neapdl.
3. Hlcgi, itis.']Ite Mazar. & fex alii. ut inPont.
IV. V. I.
Ite itves Elegi do^as ad Confulis aures.
fcquenti verfu pro Ipfe ego, duocodices, Certeego.ut hb. IV. 725. 717. & I Amor. vi. 19, Heins.
17. h:rgo ades , V placido paullum mea munera^^^^^^ ^^ ^^ oimo^dvrea <^ix<i-oacc, ^h.^ca 'r \m-
•vultu Relbice 1 Tres libri fcripti , Accipe, Urhni, 5,. ^ ^ r < .\ >> v >/ „v , ,
^^tce.
LioFAN. Mea Carmtna Bernenl. & duo^^^ ^^^^, ^ J. ^^ ^.^
.eg«.^«T.;, ^W^.
^
'18. Vacas.] Rec^ius. quod in nonnullis,;^.4«- -•'*^', «;i^'^^'A«T«5y.'«,
^.Ajfi.x^ «>«4.'(^ ,^isp5.
dofi quidaborhvacat. Naugfr. Ab orbe euzm ^cc}.^f{^®^^uc-i>.ir.i. ^
y.x^irulx^ 7t^c.r(^ n^m ^x-
minor Gryphii editio & Micyll. ita Virgil» Ecl. <n>.m Mxn^ Uct7tie^(^ ^ ^^ Ttxre^^im «v-<g «s-u-
jy j^^ ;^tui (pix(^-. Defcriptum habes, quis primus illud
Pacatumque reget patriis virtutibus orhem. exercuerit , irao etiam munus. Praeerat facris
Germanic. p. 14. Ed. Grot. de Aftraea : omnibus, non vero cuivis facro minidro: often-
^urea pacati regeret cumfecula mundi. dit Livius lib. 11. Regem ,_ inquit , facrificulum
Ciaudian. 111. Stil. Z84. creant: id facerdotium Pontifici fubjecere , ne addi-
Pacet muneribus montes, qui legibus urhes. tus nomini honos aliquid libertati, cujus tunc primaiit ibilegendumdocuimus. praetereaplurimi fcripti
erat cura, officeret. Ejus uxor erat regina facro-
vacat. fed male. Symmachus iii. Ep. 7. Cape, fi rum. Cuinon notumi*Bafis marmoreafemifradta:
ijuid a republica vacas , oratiunculam noflram.Horat. II. Ep. 11. 95. Mox etiam fi forte vacas ,
::::::::::::::::::/equere. Calpur. ecl. v. C V :::::::::::::: :
jitfi forte vacas , dum mattitma relaxant j^g^ SACRORUM AVGVRTrfora.
HeinI Lib. in. 87.<=VM MANLIA L. F. FADILLA
Gtuod fi forte vacas , peregrinos infpice fafius. REGINA SACRORVMubi eadem varietas. PATRI CARISSIMO. Neap.
19 Fcorua dixere ptacula.j M. Varro lib. v. de
L. L. Rex cum ferias menfiruas Nonis Februariis ^i- -^ rege.'] Ah Rf^e meliores. mox pro vete-
edicit, hunc diem februatum appellat. Februum Sa- rum lingua iidem , veteri. nonnulli-tamen , veteri
binis purgamentum , V id in jacris noflris verbum : vel , vetere in.W^iKs. Nomen erant Bonon.nam c Lupercalia Februario , ut in antiquitatum 2,1. Et Flamine lanas.
jHas igitur petebantpon-
lihris demonflravi. Plutarchus in Numa : 'O /«jy tifices a rege ficrificulo & flamine Diali: fiifpi-
^s^ptvuftoq , oloy xafiiptTia; uv rit; elvr axi yup y;cor eas etiam fuifte rufi coloris, & ducor ex his
19. Piamina.] Quinque libri fcripti, piacula. ^i??'*, Hs/] «^^-^v'/.''^h^^
t^K^ o\Z.h',i , c-x/^«'v n
ti,^
ClOFAN. Male. vid. III. 333.^iiov omuc-i
, jr^ej t yo',,ruv x.ecruy«-/;r<iLiB-iVTii Kurti
20. Nunc qiioque.'] Huic quoque decem libri. t<v«? «x«,9-«'gT»j x«c3-«gM»5. Neapol.
Heins. 11. &!ueisitteruminltngua.'\Vzuc. Veterumlingua.21. Pontifices a rege petuntJ] Hoc eft, facrincu- Urfini & Fratris : Veteri itt Lingua. Ciofan.
lo: pari modo dicflum ab antiquis, fine adjedio- 23. ^iuaeque capit lidior.] Sed flaminius. dequone uUa facrorum , vidifti ex loco citato Varronis; Feftus: Flaminius liClor eft , qui flamini Diali fa-
cui Tulhum addimus. Cutn ex collegio , inquit, crornm (aujfd praefio efi, Neapol.
Z3. Doz
FASTORUM Li B. IL
Quaeque capit liftor domibus purgamina certis,
Torrida cum mica farra , vocantur idem.
zf Nomen idem ramo ; qui caefus ab arbore pura,Calla facerdotum tempora fronde tegit.
34. Ferales praeteriere dies.'] Qui funt ix. Kalen-das Martias. Vide quae ad eosnotabimus. Neap.
T,^,. Purgamine.] Purgatnina mdiores. re(5le^
Heins.
37. Principium moris dedit.] Fuit in otflo-
fcript:;. CioFAN. Quibus ? Romanis : hi fuereGraecorum fimiae. Veriim obfervita, quod No-fter haud negat hunc morem Graecos ab aliis .mu-tuatos : male ergo vir de litteris bene meri-tus , hoc verficulo telle , primordia expiatio-iium Graecis attribuit. Romanos ab eis accepiflefatemur, auftores vero negamus : nam, ut JE-
gyptios omittam , Berofus apud Jolephum hb. i.
Griginum a Noe rem repetit: nilu) antiquius fe-
re dici poteft ; at de Graecis apad Homeram U-
lyfles 5.
F A S T O R U M L I B. II.
Amphiaraides Naupaftoo Acheloo,Solve nefas, dixit. folvit & ille nefas.
^^- Ah nimium faciles , qui rriilia erimina caedis
Fluminea tolli pofle putetis aqua!Sed tamen (^antiqui ne nefcius ordinis erres)
Primus, ut ed, Jani menfis & ante fuit.
Qui fequitur Janum, veteris fuit ultimus anni.
5-0Tu quoque facrorum, Termine, finis eras-.
Primus enim Jani menfis, quia janua prima eit.
Qui facer eil imis Manibus , imus erat.
Poitmodo creduntur fpatio diRantia longo
Tempora bis quini continuafTe Viri.
SS TJRincipio menfis, Phrygiae contermina Matri,
X Sofpita delubris dicitur aufta novis.
77
Nunc
ly(Tes, poft famularum & procorum caedem ,nu-
tricem Eurideam compellat his verbis :
0"(re Se£<ov yf/.b' kxxuv xm^ ,olve Si (aoi Trvp ,
'''0:ppx i^siufo: /jcsyxfov. Neapoi..
Piimae editiones &: novem ex noftris , item ofto ex
fcriptis Ciofani , principium fuit. probe. AlcimusAvitus de laude Virginitatis :
Et quia principium tam fanSli foederis effes.
Nofter infra hoc ipfohbro^jo. ex veteri codice:
jlut quia principium tu dea lucis eras, .
& 408.Heu quantum fati parva tahella fuit I
Remedio Amoris, 598.
Auxilium multis fuccus ^ herhafUit.
Mazarin, putant pro putat fequenti verfu. quomo-do ?<. unus Medic. ex melioribus & Vaticnn. videnotas Rem. Am. fL 164. Heins. Ita apud Mar-tialem vm. 8. Mss. Voffianus codex,
Principuumfs, ^ane, licet velocibus annrs.
yulgo , des. vid. ad iv. Mct. 60^. Burm.39. A6loridem Peleus.
]Ob necem Clefonymi ,
feu yEanes, ut auiftor Strabo lib. ix. "Ori Ss, in-
ex glolTa. vid. xi. Met. 163.40. Haemonias aquas.~\ Haemomdas 7.uX\d\.-!iAi
Notas Art. i. f^ 171. Heinx. Lavit etiam profulvit unus Heinfii , quodex lib. i. Amor. xiv.40.translatum. Ammian. lib xxii. cap. 16. Pclea in
iEsypto , Ucu , qui ailuii: maeiiia Pelufii , lu-
flratum ait. ubi vid. Valefium. vide etiam lib. xi^
Met. 408. BuR^f.
41. Fovit ope.] Juvit ope nonnulii ex praedan-tioribus. Heins. j?«^;/ & Francof. vid. ad Epift,-II. ^^. folvit dao.vovit Arondel.
43. Naupafieo Acheloo.'] Naupa^ooVetZvhnusiVofT. & alii multi. mAr^oo, Myrtoo, Leshoo. Sic& forfan apud Maron. JEneid. iii. 533.
Portus ab Euroo fluilu curvatus in arcum.
ita enim codicesplerique veteres, non £"0^. HeinsJvid. inf. IV. i8i.
46, Putatis.] Putetis Mazar. & Zulich. reciius.
,Keins. Vid. Bentl. ad Horat. i. Sat.x. ir.
48. Menfs C7' ante fuit.] In nonnuUis , ita ante
fuit. Nauger. To ant^e cave de Romuleoannoin-
telligas, fed de Pompiliano; nam hic agit de Ju-liano. Moneo te , ne erres cum graviffimo viro
Lilio Gyraldo , qui ex his colligit , Noftrum faf-
fum in anno Romuleo Januarium inclufum, imointer rllos antiquiffimos menfes priraum faifle. Cer-
te crafTa niirris foretNafonis inconflantia , quifex-centis locis decimeflrem facit Romuli annum , &hunc a Martio inchoatum. Neapol. Primus ad-
huc Jani m. CT a. Pomp. Laet. codex.
49. Veteris fiit ultimus anni.] Jara vides quade cauffa probata nobis libro primo ledio illa :
Menfibus amiquis addidit iile duos.
nam P^ebruarius.aNuma & imis manibus&: inter-
calationi deputatus, ultimum obtinuit locum ,hoctamen a Graecis difcrimine: illi , confedlo ultimomenfe anno intercalare tempus adjiciebant; Ro-mani poll xxiii. Februarii, peracflis Terminalibus,inferebant fuperrluum , quinque deinde reliquosmeniis dies pofl: i;x^oXta(/.ov fuperaddebant. Neap.
51. Primus erat Jani.] MeHores , eniut ^ani^Heins.
tiA. Bis quini ccntinuajfe viri.] Decemviri ergoordineni mutaverunt ; quique erat duodecimus,^ .
K 3 Pri-:-
•73 P. OVIDII NASONISNunc ubi rmt illis, quaeris, facrata Kalendis,
-primo poflpofitus: hujus tamen rei, praeter No-rirum , nefcio an alium reperies teftem. Neapol.
Con/iituiffe unus. vid. Petav. dc Dodr. Temp. lib.
ii.cap. 74. & Munlcer. de Interc. lib. ui.cap.9.
55. Principio mcn/is.] Kalendis Januariis tem-
plum Junoni Sofpitae confecratum. Neap. Citat
haec Prifcian. lib. v. pag. 650. &lib. vii. pag. 749.& 765.
55. Phrygiae conterminan>atri.'\ Ergo exltru-
dlum in Palatio , fi matri Idaeae vicinum : neudubita; teftatur ctiam Publius Vidtorin defcriptio-ne dominae Urbis, &veteres. Neap. Ai<i/m unusHeinfii.
56. Delubris novis,'] Quis audor hujusce tem-
pH tacet NoUer; fed noftrum inveftigare. Vinan-dus Pighius hb. x. Annalium , Lucium PortiumLicinium Confulem iufpicatur ex anriquis num-Hiis cufis anno dlxix. in quibus inciium JunonisSofpitae caput , veditum pelle caprina , ficut Lanu-vii rehgiofe colebatur : a dorlb nummi vifuntur
ejusdem Junonis facra fymbola , capra ad akare,fub quo jacet involutus ftrpens , itcm fecefpita advidimam cum patelld : in ora denarii Confuhsihius nomen. Optime hucusque : fod quidadtem-plum .'' idem de fexcentis nummis efFutire hcitumforet, ubi vidimus incifa nomina & Confulum &^dihum cum Junone Sofpita, cultu Lanuvinofpedanda , id el\ L. Cornehum Caudmum & C.
Papirium Malbnem, in ahis Numam Pompihum ,
Sc in eodem numifmate fubtus C. Licinium Va-rum. ea caulfa cur haeremus. Fanenfis fcribit , hoctemplum ihud efle, quod Cn. Cornchus vovitfubinitium belH Infubrici , de quo Livius hb. xxn.
Pnncipio pugnae Tjovit aedem ^itnonis So/pitae , /i eo
die hojles fu/i fugatique e/jent. Scd mehcrcule falU-
tur, aut errant Antiquarii noftri : nam iilud con-terminum Matri magnae locant in Palatio regio-nc x. fic Vidor in defcriptione fummaria Uibis;hoc vero Cornehi in foro Olitorio rcgione xi.
idem Patavinus libro xxxiv. Mdes eo anno alic]Hotdedicatae funt , ««4 Juncnis So/pitae in foro Olito-
rio vota, locataque quadriennio ante a Cn. Corne-
lio Confule. Ecce, nonne clarepatet vana ao(pi:;ei:i
Et pacem propria domo reponit.Sil. I. ^^S. molemque reponunt. maeniaponere paffimapud Poetas , de quo Metamorph. ni. >' f. 13. egi-nuis. GlofTae , quae fub Ifidori circumferuntur
nomine, pojitiones , aedijicia. apudHoratium i Ep.X. 13.
Ponendaeque domo quaerenda efl area primum.Heins. Repojitae columnae apud Cicer. in Verr. i.
cap, 55. & 56. familiare id verbum Tacito , utconfulenti indicem Freinfhemii conftabir. Petron.
cap. cx. Repofitus in prijiinum decus. vid. & Dem-p»ler. ad Roiln. 11. cap. 2. Burm.
65. Qiuos tu caeleftibus annos.~\ ^tot tu Regius.Unus Vaticanus , aequos caelefiibus. argute. fed nil
rauta. Heins.66. Maneant in fiatione.'] FA'Cubent: quovcrbo& ufi ad hanc rem antiqui. Paciivius : Proimperio
leflro fic Salifubfulus excubet. Neap.67. Tum
quosjue.'\ Nunc <juoqi4e Fnncof.67. Lucus Averni. ] Haefi cum haec puer legif-
fem, & adhuc haereo; nec aliquid lucis praetulit
prifcae editionis codex , in quo , luats celebratur
Afyli. Purat unus intcrpretum de Lucariis hicagi;fed campae & flocci: nam ea fefta erant xiv. &iterum xii. Kalendas Augultas. VetusKaleadariummenfe julio:
XIV. LVCAR. N. P. MERKXni. C. LVDI VICT. C/ESARXII. LVCAR. LVDI.
Non caret igitur menda vox poftrema: hoc cer-tum habeo; quid vero refcribam in dubio fum.Neap. Afyli Urfin. Arondel. Mazar. Zulich. Nau-ger. & decem nlii. Haerent hoc lcco inrerpretes »'
nec feexpediunt. An intelligit lucum , de quoFellus in Lucaria? quamquam Lucariorum feftumin aliam diem rejiciunt Kalendaria antiqua. Utopinionem meam dicam in re fubobfcura , putoHelerni legendum , & agi de eo luco , de quolib. VI, 105.
Adjacet antiquus Tiberino lucus Hekrni.'lic enim codices veteres illic majori ex parte,aut;Hilerni, 2ut Elerni, aut llcrni. Urfini Veterrimus& Helmflad. Alerni. tres ahi , Averni. unus Far-nefianus non magnae fidei, Htlemae. quod vulga-tas majori ex parte editiones occupavit. Viderit
igitur docfliinmus Onuphrius , qua fretus auftori-
tate regione Urbis xiii. i^tnicuLAM et LucumHylern/S ponat, Hylernae lucus ell: apud fuppofi-tumab AnnioViterbienfiFabium pidorem. Heins.
6S. Advena.] Propert iv, i. 8.
Et Tiberis ?ipfiris advena bobus erat, Douz.6g. Ad fcmtraU Ktimae. ] Hoc ell templutli
Vellale. Horatius i. Od. 2.
Vidimus flavum Tiberim, retortis
Littore Etrufco violertter undis,Ire dejeitum monumenta Regis ,
Templaque Veflae.
Tbi veteres Magiflri : Regiam dicit Numae Pompi-lii , qui ad Veflae fuam habuit. Neapol.
mox ,^>xofedliceat , duo codices cum Mazar. // li-
ceat. bene, fi deprecer quoque praecedcnti verfule-
gas. Heins. Sic apud Tacit. 11. Ann. 44. Vacuiexterno mtiu,&z Stat. lib. xii. 38.At quibtts eft illaeja domus , vacuique dolores.
Gronovius corrigit, doloris, redius Heinfius, do-
lore , ut lib. VII. 603. vacuus telis.i\c vacttus JomnoNofl:er lib. i. Am. 11. filiceat non difplicet , ut Hb.V. 370. Si liceat dixi, dixit 07" illa , licet. Burm.
103. Alortem non deprecor.] Sic cx Pont. 11.
59-
Saepe precor mortem , mortem qtioqtiedeprecoridem,Non deprecor , Q^iS. now x&cn^o. Ciofan.
105. Capit ille coronam.] Rapit miws Heinfii.
lo6.§luaepojfit crines, Phoebe,deceretuos.] Lauda-tur Phoebus ob pulchrum capihum. Qua de re
lib. IV. Mctamorph. quae ahas edentur. Ciofan.107. Inditerat Tyrio.] Sic omncs hbri fcripti.
iio. Traje^lus penna temporacaniat olor.'^ Thrt-tcius eft in Zulich. Mazar. a manu prima, & unoFarnef. ac Mcdic. Locus haud dubie mendofus,cui medicinam nunc non fcro. pro canentia tem-
pora redte etiam candentia tres fcripti , pofiunt ta-men tempora canentia dida eflTe pro fenihbus, ut
apud Maroncm, lib. x. 418.
Utfenior letho canentia lumina folvit.olos etiam kpxciiy.uq Urfmi liber. De oloribus alibinihil fimile legi. quare fufpedum Libeo hoc di-ftichon. Heins. Nihil fufpedi in hocdifticho, fi
pennam pro f?girta c?,pias, qua trajedtus olor, vi-cinus morti flebiliter canir. ita pennam pro fagitta
poni apud Val. Flac. vi. 42,1, docebimus. & hocfufpicitus crat Crifpinus. Ijurm.
II r. OrnatHsdefilit.] Ex hiftoria. Vide Hero-,
dotum, qucm. Noltcr adunguem fecutus. Neap.L i 114. Ont-
84
ii;
P. OVIDII NASONISInde (fide majus) tergo Delphina recurvo
115' Quid volui demens Elegis imponere tantumPonderis ? heroi res erat ifta pedis.
Sande
110
114. OKeri fuppofmjfe novo.'] Confidera hacc:
nec faftidio erir Epigramma Bianoris ad Arionis
imaginem ; quod ilc perbelle concludit , ut nihil
majus:
Ktii Tov'i^Xb.vftivifj a-vwgaf,ict vri^eif^^Jtv
KTftvs^sS-' ctvB-^uzroii , i^B-va-i irulcfti^ct,.
Sed adverte , quod ejusmodi fimulacrum forte
Corinthi pofuit Periander: nam id, de quo Pau-fanias , Herodotus , iEhanus agunt , fuit in Tae-naro ; fuit & ejusdem naufragi «vaSvjjCja, Quodvero putat Tzetzes eddem Chihade , vedloremfcihcet fuilfe vere navim quamdam , fed cum Del-
Txivscfiv KXTiipxv) non reprobo. Scio ab inligninavibus olim imponi nomen adfolitum. Sic dixereveteres , ^s?,<Pivo(po(oi/^, KfnCpofCjq , TCiV(c(popcvq.
110. Pe^us inejfe tuum.] Cuperet fe MeA>}TO$viiv, Neapol.
izi. Sacras Nonas,] His Patris patriae cogno-mentum Caefar Auguftus accepit. Fragmentum Ka-kndarii Praeneftini :
NON. N. CONCORDI.5'IN ARCE YEKim. EXSC. QVOD EO DIEIMPERATOR CiESARAVGVSTVS PONTIFEXMAXIMVS TRIB. POTEST.XXI. COS. XIII. A SENATVPOPVLOQVE ROMANO PATERPATRI/E APPE.LLATVS.
Lege ex fidehiftorica, trib. potest. xxviir. res
autem ita fe habuit. Suetonius lib. ir.cap. 58. Pa-tris patriae ccgnomen univerji repentino maximoqueconfenfu detulerunt ei : prima plebs, legatione An-tium mijfd ; dein , ejuia non recipiebat , ineunti Ro-mae Jpetlacula , frequens c?* laureata , mox in Cu-ria Senatus neque decreto , neofue acclamatione , fed
per Valerium Alejfallam , id mandantibus cun^is.
§luod bonum, inquit, fau/iumque Jit tibi dcmuiquetuae , Caefar Augufte (fic enim nos ptrpetuam fji-citateyn Rcip. v laeta huic precari exifiimamus) Se-
natus te confentiens cum Pop. Rom. confalutat pa-trias Patrem. Contigit hoc anno dcclviii. feptemannis poft decimumtertium Augufti Confulatum :
un-
F A S T O R U M L I B. n.
San6le Pater Patriae, tibi Plebs, tibi Curia nomenHoc dedit; hoc dedimus nos tibi nomen Eques.
Res tamen ante dedit. fero quoque vera tulilli
130 Nomina. jam pridem tu Pater orbis eras.
Hoc tu per terras, quod in aethere Juppiter alto,
Nomen habes. hominum tu pater, ille Deum.Romule, concedas. flicit hic tua magna tuendo
iVloenia: tu dederas tranfilienda Remo.
135' Te Tatius, parvique Cures, Caeninaque fenfit.
Hoc Duce Romanum ed Solis utrumque latus,
Tu breve nefcio quid vidae telluris habebas:
Quodcumque eit ako fub Jove, Caefar habet.
Tu rapis, liic cailas duce fe jubet efle maritas.
Tu recipis luco, fubmovec ille neflis.
8^
140
\inde bcne reflitutus efl lapis Sedunianus a Gallo
incomparabili, qui femiexefus legcbatur his men-diS : 1-. C.tSARI DIVI i vgvsto cos, xi. tri-
EVNICIA POTESTATE XV. PATRI PATRIA TIFICI
MAxiMO AssEDVNORVM PATRONO. at nunc , tanto
viro gratia :
IMP. C^SARI DIVI IVLI F.
AVGVSTO COSS. XIII.
TRIBVNITIA POTESTATE XXVIII.
PATRI PATRIiE
PONTIFICl MAXIMOCIVITAS SEDVNORVxM
PATRONO.Neapoi,.
iiz. Maximus his fa^lU,'^ Lege , fafiis cumfcriptis. pro his multi, hic. tres, hinc quod pla-cet. adcelebratur eiiam fex vcteres. an pro acccle-
ratur? Heins.I i6. Heroi.
)Heroici Arondel. Cantabr. & duo alii.
fed Herous pes Noltro iv. Trilt. x. 47. ubi vid. Heinfii
notas. erit Voilianus.
IZ7. Jibi plebs, tibi curia.'] Fruflum illud Ka-lendarii aperte quoque docet, a senatv popvlo-QVE ROMANo Patrem patriae appellatum. Neap,
15^5 Inrer Hamadryadas, jacQlatricemque Dianam,Calliito lacri pars fuit una Chori.
Illa Deae tangens arcus, Quos tangimus, arcus,
Elle meae teftes virginitatis, ait.
Cynthia laudavit; Promillaque foedera ferva,
160 Et comitum princeps tu mihi, dixit, eris.
Foedera fervallet , i\ non formofa fuidet.
Cavit mortales: de Jove crimen habet.
Mille feras Phoebe iilvis venata redibat;
Aut plus, aut medium Sole tenente diem.
87
Vt
Ft pritni tempora veris erunt. Neap.
Mollior meliores. lib.in. Artis, 718.
Et Zephyri molles , auraque, dixit , ades.
vide Notasad Epift. iii. ii^. 44- Heins. Parum re-
fcit. Horat. iv. Od. 7.
Frigora mitefcunt Zephyis.Claud.ii. in Eutr. 94.
Mitior altcrnum Zephyri jam brima teporem
Senferat. Burm.
149. Siuintus ab aeqmrcis.^ Non Idibus: (fic
peflTune interpretatur hunc locum Berfmannus :
nam Idus expreffim paullo poft conrecrat Fauni
fL-lto) fed V. Idus : nec alia Poetae mens. Cete-
rum in hoc tempore affignando parum aut nihil
difcrepant Auftores. Phnius confert in diem ter-
tium poft Nonas hb. xv. cap. 3. de quodam oli-
varum genere: Kon ante T.ivcnii afflatiim ni^re^
fcentes, hoc ejl ad vi. Jd:ts Fehr. & hb. 11. cap. 47.Favonii hiberntim molliunt coelnm , fole AquariiXXV. obtincnte partem : is dies fextns efl ante Fe-
lud rogat, vel petit a gloITatore eft, qui credidjtTom. III.
non recfle dici adiit ne lavet, & idco fuppofuit il-
la. fcd millies illa verba , dixit , petit , rogat in-
telliguntur. adire autem eft verbum in hac re pro-
prium , & idem eft quod precari. ut deos adirt
cftprecibus eos rogare , uti ipfe Heinfius docuit
ad illa in Elcg. in Druf 190.Cur adeo fratres heu ! fne fratre deos.
Suet. Cal. Z2. Adorandum adeuntibus dabat, vid.
Paffer. ad Propert. iii. Eleg. 20. p. 530. ScBroukh.ad Tibul. I. Eleg. v. 39. Burm.
193. Fumant altaria Fauni.] In Kalendariisnul-
la-fitraentio hujus cclebritatis. Forfan his Idibus
iterabant vetcres memoriam dedicationis : necqui-dem hoc die facratum ei fanum reperio ; non ita
annum , qui fuit dix. ab Urbe condita. Livius
hb. XXXIV. Aedes eo anno aliquot dedicatae funt :
una Junonis Sofpitae in foro Olitorio ,vota locata-
que qundriennio ante a C. Cornelio Confule Galitco
bello. Cenfor idem dedicavit. altera Fauni. Aedilet
eam biennio ante ex multatitio argento faciendamlocarant C. Scribontus cy Cn. Domitius Aenob.irbus :
qui Praetor urbanus eam dedicnvit. Idem libro fu-
periore : Aediles plebis Cn. Domitius Aenobarbus^C. Scribonius Curio Alaximus muttos pecuarios ad
populi judicium adduxerunt : tres ex his condemnati
funt. F.x eorum multatitid pecunia acdemjn infulAFauni fecerunt. En fitum ubi pofita : qui & a Topo-graphis firmatur. Publius Vidor : I>7fuU, aedes Jovis,Fauni , Aefculapii. Neapol. Nonis etiam Decem-bribus multo fumare odore aras Fauno patet exHorat. III. Od. 18.
195. Haec fuit ilU dies.] Sed annus ccLXXvr.Diodorus Hb. Xl. "£v "PiLnyi Ss v^ruroi Kuiuqy.s(ruv
TtToq MiVovKiOi;' & verius : Msmvvic^ ,kx) rdtti
'Xlpar<o; nai/Aoi/^AAs?. cum mendi liodie Jegitur,M ntz
^o P. OVIDII NASONISUna domus vires & onus fufceperat Urbis :
Sumunt gentiles arma profella manus.
Egreditur callris miles generofus ab isdem ;
100 E quis dux tieri quilibet aptus erat.
Carmentis portae dextro via proxima Jano eil,
Ire per hanc noli, quisquis es; omen habet.
[llla fama refert Fabios exille trecentos.
Porta vacat culpa; fed tamen omen habet.]
105 Ut celeri pailb Cremeram tetigere rapacem ;
(Turbidus hibernis ille fluebat aquis)
Caflra
UoXCei^oq, & poft mnlta fubdit hanc cbdem Fa-
biorum : hi vero eidem non plures funt quam7fixKi7ioi' Nofter & nhi fex fupra trccentos nu-
merant. Dies vero , quam recenict Ovidius, cum
lego Livium fub hmen lib. vi. li verus ille , quodita feniio, ahquantifper anxium me habet, &:mi-
ror in hanc foveam dodinimum Poetam incidilfe.
Nota Hirtorici verba: r«?» de diebus religicjis agi-
tari ccept'A7n, diemciue ad xv. Kalendas Sextiles du-
plici cLide infigne^n , quo die ad Cremeram lahii
caefi; cjuo deinde ad Alliam cum exitio Urbis foede
tugnaium: a pofieriore clade Allienfem appellarunt ,
infignemcjue ret nulli publice priziatimque agendae fe-
cerunt. Sed a Livio recedit etiam Phitarchus in
Camiro, qui rejicit in folfTitium aeftivale in his :
49. in hac narratione : Infelici via k dextro "Jano
portae Carmentalis profeSli. pro Carmentis Urfini
hber, Mazar. Zuhch. & lex ahi , Carmenti. anCarmenti porta ? Erat autem aedes haec Jani extra^
portam Carmentalem. vide Feftum in Rdigioni eji.
Heins. Via dextera proxima Jano Francof. Car-mentalem vocat portam Virgih viTi. Aen. 337,ubi vid. Serv. vid. & Turneb. vi. Adv. 10. qui etiam
dextro legit.
20Z. §luispiuis es , ornen habet.] €^ae feranomenhabet Urfini hfcer. non ^^xoho. fcelerata enim dida,.ut ex Fefto patet, non fera, fequens diilichon abUrfini , Petavii 6c aliis quibusdam abeft. Heins.Nec Francof. habet.
205. Cremeram tenuere. ] Libri fcripti , tetigerel
fequor. Ciofan. Vetus hber, tenuere. Adfentiorlibens utrique. Ibi caftra pofita: is opportunus vi-
fus locus , fcribunt Hiftorici, comniuniendo prac-fidio. Neapol. Tenuere unus Medic. unus More-ti, cum prima editione. Adi Notas hb. iii. jJ^f,
2,19. Heins. Ita Inf. 313. & ahbi.
205. Turbidus.] In nonnulhs, r«r^/V/«;. ut Ho-rat. LY, Od. iz. Fluvii hyberna. nive turgidi. & ita
F A S T O R U M L I B. 11.
Caflra loco ponunt: deftridis enfibus ipfi
Tyniienum valido Marte per agmen eunt.
Non aliter, quam cum Libyca de rupe leones
xio Invadunt fparfos lata per arva greges.
Difiugiunt h^ftes , inhoneitaque vulnera tergo
Accipiunt: Thufco fanguine terra rubet.
Sic iterum , fic faepe cadunt. ubi vincere apert^Non datur , infidias armaque caeca parant.
2,15' Campus erat: campi claudebant ultima colles,
Silvaque montanas occulere apta feras.
J>i
In
mjlati aquis amnes. Liv. xxiii. 19. & alibi. fed
fruftra. Plutarch. in non diffimili narratione, vita
Pyrrhi , haud longe ab initio : UoXC n yup £^£?n?rT£
peuf^os xxi 5o\£(ov oiJi^fuv STtr/svofisvwv f ita Stat.
IV. Silv. III. 76.
Et nunc ille ego turhidus minaruf»,Vix pajjus dubias prius cartnas,
& IX. Theb. 482.
Turbidus imbre genas.
Senec. Herc. Oet. 501.
'vaguiEvenos
, altum gurgitem in pontum ferens',
Jam pene fummis turbidus ripis erat. HeinS.
pro fluebat tumebat unus Vaticanus. ut infr. 390.
Hibernis forte tumebat a/juis.
fed /«r^/iwf. praeferre videturapud Claudian.Epigr.3CX. 6. Heinfius. de confufione harum vocum vid.Cl. Bentl. ad Horat. i. Od. 3. ego , fi tumebatplacet , turbidus hic praeferrem , ut duo fimul di-cat , &
fluyii extra ripas excefTum , & fimul aqua-rum turbationem , quae neque pellucidae fed for-didae, non transmittebant vifum ad fundum , utpolTint cernere Fabii ubi pedes ponerent. fimihterliD. III. Amor. VI. 7.
I^unc ruisoppofito nivibus de monte felutis,
Et turpi crajjas gurgiie volvis acjuas. .
ex quo loco &: hic aliquis contendere pofTet, profluebat clegantius legi , ruebat : fed fine codicumau(floritatc tcmerarium eHe puto, ubique Audto-rcs in eamdem loquendi formulamcogere.BuRM.
206 Hiiernis ille fiuebat aquis.] Sub initiumbrumae Urbe profedos credibile fane eft : nampoft caftellum prope Cremeram exlbuclum , &infeHationes aliquns a Fabiis in agrum holticum il-
iatas: Ka) b i^h , inquit Dionyfius lib. ix. yjii^^viKemq eTsXevToc. Nhap.
207.Djftriclis enfibusr^ Deftriais libri meliores.
Iltfuprayf. 99. H£iNs.
209. Lybfca dt gente leones.'] Be rupe meliores
magno nuraero cum primis editionibus. Claud.iu.Conl'. Hon. 80.
€7* rupe reli£la
Gaetulo comes ire patri.
quamvis vulgata lediofic pofTct accipi: utlib.iir:Met. 208. Spartana gente Melampus de cane. Liv.XLlv. 9. Beftiae omnium gentium. ubi generum emen-dat Urfinus. male. Heins. Vid. fupr. ad fL 88,
Libyca tellure unus. Libyca regione Gottorp.
211. Hoftes.] OwKej unus Heinfii.
211. Inhoneftaijuevulnera tergo Accipiunt.'] Maxi-mo dedecori eft militibusiis, quibus vulnera tergoiilata funt. Contra maximo efl: ornAmento iis,
qui illa in pedlore exceperunt. Ovidius lib. xai.
Metamorphofeos , 262. .
funt CT* mihi vulnera , cives ,
Ipfo pulchra loco.
Quern quidem locum aliis exempliis illudravi ,
quae in fecunda , quae vel nunc in promptu eft,
editione omnia edentur. Ciofan.
214. Armaojue te5la.'] Operta unus Puteanus:
alter, caeca, quod placet. unus Patavinus, caeca^^
ta. proximae verum. Statius Theb. 11. 501.
Infdias natura loco caecamaue latendi
Struxit opem.
Silius libro v. ^J^f. i.
Ceperat Etrufcos occulto limite colles
Sidonius du^ior, perque alta fdentia no£Iis ,
Silvaru?n anfraflus caecis infederat armis.
Hein.s. Armaque faeva Hamb.
215. claudebant.] Czw^^^^»/ Juninn. Laeti & trcj
alii. vid. lib. i. Met. 568. ultima valles duo.
2:6. Silvaque montanas occulit alta feras. ]Duo
Vatic. 0«w//> apta. quinque alii : Occulere apta,pro occulebat. CiovMi.Occulit
alia.'] Spuria editio
haec. malim cum quinque Vaticanis , ccculere apta,
feras. Nhapol. Modius Novant. Led. Ep- <53.o>
(dlere alta tuetur.
M 2 217. Raz
91 P. OVIDII NASONISIn medio paucos, armentaque rara relinquunt:
Cetera virgultis abdita turba latet.
Ecce, velut torrens undis pluvialibus audus,210 Aut nive, quae Zephyro vida repente fluit,
Per fata perque vias fertur; nec, ut ante folebat,
15-0 Et tenuem vivis fontibus adfer aquam.Corvus inauratum pedibus cratera recurvis
Tollit, & aerium pervolat altus iter.
93
Sta-
135. Mtferat.] PertuUt unus Heinfii. protuUt
alter.
136. Perdidit una dies.l Pro/«//Vunusexfcriptis,
unde Heinfius conjecerat , prodidit: abftuUt Francof.
Moreti & tres alii.
237. Ut tamen Herculeae.] Hanc antiquitatena
ifti familiae tribuere veteres ,Silius Italicus &
reliqui: ex Hercule fcilicet & Evandri filid Vin-
duna pnmum Fabium natum. Certe ante Urbemconditam mentio hujus gentis: ea eft,quam Re-
mus habuit fociam. Neapol.
239. Impubes.] Impubis Junian. Bernenf & fex
alii. utiUs annis quinque. vid. Epift. i. 105.
140. IJnus de Fabia gente. ] Hoc fibi perfuaderelion potuit Dionyfius Halicarnalfenfis; idque nonuno probat argumento : fed ed quidem fuper rc
differit , qua vix aliud certius apud Hiftoricos.
Neapol. Excutit liancdeFabiis Hiftoriam ,&quid"veri , quid falfi in ea fit egregie oftendit Cl. Pe-
rizonius in Animadv. Hiftor. cap. 5.
241. OUmtu, Maxime, nafci.] De hoc viro
incomparabili loquuntur fereomnia, quaecxftant,Romanorum monumenta. Plutarchus in primiscum fide ejus vitam 8c gefta publici ufus fecit.
Neapol.
244. Inter utrumque jacet.] Ex fcedographia.Warfus nefcio e quo rancido codice legit , inter
utrumque latet. Caveant omnino parum cauti
adolefccntes ab illius interpretis infcitia. Neapol.Cum Utent mox fequatur , accedo Maiar. Voff.
Arond. & aliis multis , m quibus , jacet. ut redle
Neapolis, unus Vaticanus , micat, at medius etiara
malim. Heins.
245. NoSle fequenti.'] xvi. Kalendas. Columellac
vefperi oritur Crater: & addit fub idem tempusventi mutationem. Neapol.
246. 6}Hae tibi cur tria fint tam fociata canam, ]
Confociata Volf. Arondel, prim. Medic. feptemalii, bene. In mortem Drufi. 380.
. 6}uodque etiam magno confociata Jovi es.
Horat. libro 11. Od. iii.
Umbram hofpitalem confociare amant,
Phaedrus Fab. ixvin.
Kovijftme interdicit , re cum malefico
Vfum bonus confociet uUius rei.
Avienus Fab. xix.
S)uo5 meritis nuUus confociaret honos.
Utitur etiam eo verbo frequenter Tullius. ^xotihi
quoque probe j?^; tres fcripti, cum Zulichemiano,Heins. Cur tria funt Francof & tres alii. curita
fint unus Heinfii. continuata & hic fex libri,
247. Forte Jovi phoebus.] Cetera haec (popTHiJi
difces clarius a Mytliologis. Neapol.
247. Fefium.] Sacrum unus Heinfii. non faciat
Moreti unus. Vide hanc fabulam apud Scholiaft.
German. pag. 137. Edit. Commelin. & eo refe-
runt adagium KopǤ v^pfuirei.vid.Schoit. adZenob.
Cent. IV. 56. BuRM.
249. Imea, dixit , avis.] Statius lib. 11. Silva-
M 3lum,
91-P. OVIDII NASONIS
Stabat adhuc duris ficus denfifrima pomis.Tentat eam roflro : non erat apta legi.
155 Immemor imperii fedilTe fub arbore fertur,
Dum tierent tarda dulcia poma mora.
Inde fatur nigris longum rapit unguibus hydrum ;
Ad dominumque redit; fiftaque vcrba refert:
Hic mihi caufla morae, vivarum obfelibr aquarum:i(5o Hic tenuit fontes ofiiciumque meum.
Addis» ait, culpae mendacia, Phoebus? Sc audes
Fatidicum verbis tallere velle Deum ?
At
fum de Corvo , Plangat Phoebeius a,les. Sc Ma-nilius in Sphaera de hocmet Hydri figno :— Cui proximus anguis
Squamea difpojitis imitatur lumina flammis,Et Phoebo Jacer ales, v una gratus laccho
Crater.
257. Jamcjue fatur.l Nullus dubito quinveramledionem rervavcritSarravianuscodex , qui haber,Inde fatur. eleganter. id eft ficubus faturatus. naminde pro exjii veteris eitelegantiac. itainf. 111.274.
, Saepe , fed exiguis hauftibus , inde bibes.
Flor. II. 18. Plurimi occifi , rjr cjuum urgeret fames.Tutelae cauffas multas retulere veteres. Neapol. diquantisper inde vixere. \\L ad vi. Met. 650. 6c
fup. lib. I. Faft. ^57. deinde iQgtxtm , pigris lon-
gum rapit unguibus hydrum , ut olim Heiniius
conjecerat , & quod praecedentia requirunt. longametiam hydram unus Mcreti. Burm.
258. jid dominum rediit.'] Audi veterem , ad
Ipia, dixit, avis unus Moreti.
249. Montur.] Morentur Petavii Cantab. 8c
plurimi alii. ne quid fine facra Maz. mea facratres.
250, Vivis.} E vivis Voffii , Junii , Bernenf &quidamalii, cum editis quibusdam. in Mazarin. dominumque redit Neapol. ^ redit ad dominum
crat, aufer; vid. ad lib. i. 527. & infr. 452.
252. Aerium.] Aetherium pr. Vatican. & duoalii. ut lib. V. 88.
256. Dulcia poma mora. ] Mitia unus Patavia-nus optimae notae. Virg. Eclog. i.— —
funt nobis mitia poma ,
Caftaneae molles , C!" prejji copia la^is.
Horatius Epod. ir.
Vel cum decorum mitibus pomis caputAutumnus arvis extuiit,
In Cataledis vetus Epigramma deMenfibus:
Turgentes acinos varias o" praefecat uvas
September, fub quo -mtia poma jucent.Ita fcribendum : furgentes acinos exliibent perpe-ram codices vulsati. Arnob. lib.v. In pun5li fpatio
W^xv^i.fatlaque verba Excerpt. Douz.
262. Fatidicumverbis.] Verfts M^zzr. verisHzm-
burg. Puto , veri. nam ver erat integrum a manuprima,ut Met. xii. 18. veri providus augur Thefto-rides. Heins.
263. Attibi, dum laftens.] Flinius lib. x, cap.II. Corvi ante folftitinm generant : iidem aegrefctmt
fexagenis diebus , fiti maxime , antequam fici coquan-tur autumno. Neapol.
Anonymo, qui fcripllt Alexandri vitam. Neapol.Groflbs defignat. Macrobius Hbro 11. Saturnal. cap.16. Nec hoc ignorandmn eft , ficum folam ex omni ar-
bore nonflorere. LaSle proprium ficorum. grojfi appel-lantur fici , quae non maturefcunt. Has Graeci di-
foma extulit mitia perfetlionis propriae maturitate '^f"^ oAvvSoy?. Alattitts : In mitibus tot non videbi-
completa. contra cruda , vel acerba. quae & dura tis "^rofjum. z^ paullo poftait: Sumas ab albo laih
dijfiuos grojfos. Ita ifta fcribenda funt, Ex prioreveriu Mattii expunximus to ficorum ex glofla na-tum. quod verfusfcazon^nonadmittebat. lac ficuum,Graecis 05T0:; lac in ficu diccbatur, Plinius deficu
i^igyptia : Septenonumerofa Joetw. multo lafle abun-
dans. apud eundem libroxvi. cap. 38. Ficis ladlens
humor. huic ad cafeos figurandos coaguli vis, fic
fcribe ex optimis mcmbranis. lib. xxiii.cap. 7.ma-lo , Fici fuccus iatJens aceti naiuram habet , quam
matuns, & amat Tiballi exemplo faepe Nolkr fuccus laSlcus, quod nunc circumferiur. & cap. 8.
cancre. Luk.m.^jg capriiico : Lafte ejus coagulatur in cafeum. fic
ChifHe--
paulo ante dixit. Nofter Amoribus. in. xiv. 24.
Pomaque crudeli vellis acerba manu.
Heins. Mollia excerpta Douzae &:Puteaneus co-dex. & recfius dura opponuntur moilibus quamdulcibus.\id.y\h. xiv.Met. 557. longa etiam moraduo hbri. D^dcia tamen poma potuit dixilfe imi-Utione T-ikilli, qui iib. i El. v. 31. etiam dulcia
poma dixit; quae acerhis opponuntur, id eft in
FASTORUM Li 6. II. 95-
At tibi, dum laflens haerebit in arbore ficus,
De nuUo gelidae fonte bibantur aquae.
265- Dixic: &antiqui monumenta perennia fadi,
Anf^uis, Avis, Crater, fidera junda micant.
TErtiapoll Idus nudos Aurora Lupercos
Adfpicit: & Fauni facra bicornis eunr.
270
Dicite, Pierides, facrorum quae fit origo:
Attigerint Latias unde petita domos.
Pana Deum pecoris veteres coIuifTe feruntur
Arcades. Arcadiis plurimus iile jugis.
Teflis
Chiffletianus codcx, nonlac.de Palmis idem Pli-
nius lib. xni. cap. 4. Dos lis praecipua fucco pingui
Biale fiaminium , facrum Lupercale. Manfit hocpoftea usque ad AnaiUfii Impcratoris tempora,Theodorico Amalo in Italia regtiante: ficexquo-dam anriquo S. R. regello (quod "oculatim vidit)teftatur Onuphrius Panuvmius, Veronae fuae de-cus. Vide & Epiftolam Gclafii P. M. ad Andro-machum Tom. 11. Concil. Neap.
267. Nudos aurora Lupercos.] De hocmorePIu-tarchus m C. ( aefire: tZv e^ sCyit^v ncins-xm y^««5;t;»vT*>v
S^.B-iuv roTi yutsvJj dX7iXif/.ftf.y(^ ( u<rz!i^ iluB-mftv oi
'f'j
ry,? 'io^ry,i n^ki ) im rsl if/.ioX» aivx^^f^uv .^Wi-
(pdvuTi 2lce.or,itxri.Undti igitur & fcminudi difcur-
rebant vicatim ludentes ; hinc Ludii appellati.
Tertuilianus de Spedaculis : Sed cr fi Varro ludos
a ludo , id efl a lnfu interpretatur , ficut er Luper-cosUidos appellabant , cjuod ludendo difcurrant. Quilegunt utrobique ludios , non damno: idem anti-
quis aliquando fuic ludus 6c ludius. Neap.
268. Et Fauni facra bicornis erunt. ] Huic Deofufpicor capras illas immolatas: ex harum fangui-ne tunc duo juvenes fronte linita , lana ladle ma-dida eam detert^ebant; nec fine rifu. Plutarchus in
vita Romuli : S<^«t?«t< -jS «<•/«? ,«t« ftei^y.tuv
evolv >0T3 j^'j»5 'Otsrti.x^iirm «Jt<;7?, e/fBjj Yi f/.ci'/f^'iy
friuy/A^ci § ftiruTiv ^iy/x^^fj-iv ., infot 'j ^^f/.xria-
h ^ccff-f.ec yy,i KccreiO-iv Ttojecfcci ,ClariUS explicat
Sirabo lib.Vl. in his : Tc j '«&%i Xrvfc^pecXov i^u^ eari
ftV.J(J«j»-<. Neapol.
-73- §I«^V'^* ""'^ £4c/o».] Hic defluit e paludi-bus Pher.ei. Neapol.
27 J. CinHaque pinctis.'] S/i»fm Putean. Odavii& ahi nonnulii. fed male : Pinus enim frequens in
Arcadia &:facraPani. vid. i. 412. iii. 84. & i Met.
217. ubi cadem varietas. ita Erymaniho Pinum^at Virgil. v. Aeneid. 448. Burm.
27^. l^efnoris juga Nonacrini.'\ Nonacris etiaminter coUes Arcadios. Adi Phnium hb. iv. cap. 6.
Is unus , e quo fluebat ftygos hydor: cujus admi-randa petas e Vitruvio hb. viii. cap. 3.
276. .Altacjue Troezene.] Troezene non dicitur,fed Troez.en apud vetuftiores Graecos ac Latinos
lcriptores , & ut dicatur, tamen Arcadiae ca ci-
vitas non fit, fed Peloponnefi. Lege igitur, Cyl-lene cum Voft. Mazar. ZuHch. & decem ahis. Pu-teaneus &: Douzae Hber, Tigene. KvAAi^v)} , 'dpo^
'AfxxSixc;. unde Mercurium quidam didum vo-hmt Cyllenium. iic hb. v. Metamorphofeon ,
607.
Usque fub Orchotnenon , Pfophidaque , Cyllenenque ,
Maenaliosque ftnus , gelidumqHe Erymanthon c?*
Elin
Currere fu/iinui.hb. I. Met. 217.
Et cum Cyllene gelidi pineta Lycaei.
ubi Cylleno perperam fcribitur.Iib. vii. BexteraCyl'lene eft. non Cyllena cum vulgatis. hujus montis
meminit & Faft. v. 187. Nofter. Statius quoqueTheb. IV. 284. ubi varia Arcadiae loca recenfen-
tur :
Kon Tegea, non ipfa Deo vacat alite felix
Cyllene , ternplumque Aleae nemorale Dianae,
& fL 296.
Aepytios idem ardor agros Pfophidaque celfam
Vafiat.
ita fcribendum cfle ex Nafonis loco jam adductofatis manifeftum eft, & confirmant veteres mem-branae. vulgati perperam , c?' Pfophida celfam,Heins.
277. Pan illic numen aquarum.'] F.quarum non-nulh legunr. NaugJr. Hinc in Graecorum Epi-
gramraatis nil frequentius reperics, quam Panideo
vota pifcatorum. de his alicubi Zofinius Thafius :
npo<; vy.M Uxvoq efifvro Xiv».
ad felicem fane capturam. Neapol. EquarumVx'fini ,
Maz. Zulich & odo alii. codex Pom. Laeti
tk trcs alii ,
Pm
F A S T O R U M L I B. IL
Cur igitur currant ; & cur (fic currere mos eft)Nuda ferant pofita corpora vefte , rogas?
^85 Ipfe Deus velox dilcurrere gaudet in altis
Montibiis; & fubitas concitat ille feras.
Ipfe Deus nudus nudos jubet ire minillros:
Nec fatis ad curfum commoda veilis erat.
Ante Jovem genitum terras habuilfe feruntur
x^o Arcades: & Luna gens prior illa fuit.
Vita ferae fimilis, nullob agitata per ufus:
Artis adhuc expers & rude vulgus erant.
97
Pro
Pan erat armenti cuftos ^ Pan numen aquarum.quod amplecftor, fi legas, ecfuarum. Heins. Ar'mentls Thuan. Pan illis numen Mazaf. Acjuarumdefendi pofict cum Neapoli ; nam & "KnTioc; lito-
ralis dicitur Theocrit. Idyl. S'L 14. ubi inter alia
Schohaftes, auftorc Pindaro , dicit , eum.^psv-T<^e<v Twv kXiiuv. praeterea Sophocl. in Ajac. )^'f.
700. vocat «A/TAayxTsv , quia , ut Schohaftes ait ,
ad quae fluc^tusaccedunt. quo & refpicit i^ifch. in
Perf. 448.de Salaminc •.ACaopf/.ot; vxvaiv, )?v b (ptXi-
%opo^ Hav sfx^XTSvet , TrovTixt; cckt^^ £7r). & inde
ahquot Promontoria Pojidonia difta notum eft. ad
fontes etiam ftatuas Panis fuifle apparet ex lib. iv.
Anth. cap.xi. pag. 475. ubi ftatua Panis ad aquamfluentem fme ftrepitu. vide & reliqua ibi epigramma-ta, retinuimus tamen ecjuarum ut per armenta intcl-
ligat bovcs, & ideoequas diftinguat. inBernenfi&
feptcm ahis crat, ut & in editis quibusdam, Panerat armenti, Panillic numen aquarum. Burm.
179. Tramtulit Fvander.'] Quo tcmpore jamnotavimus primo Faftorum. Neap,
281. Dialis erat.] Ne titubes. Idcirco hujus [i-
cris flamen hic affuit ; quia Pan univerfa natura
creditus, & ipfe Jupiter; norunt Mythici. Nf.ap.Erit duodecim fcripti : duo , ineft. pro ad haccMazar & quatuor alii , ab hoc. totidem , adhoc.
tres , adhuc. unus , obhoc. Urfini hber & duo ahi
diftichon hoc omittunt. Forte,
Tlamen ad haec prifco more Dialis eat.
Heins. Forte, deveilac^ue (acra PelafgisFlamen aihuc prifco more Dialis agit.
lU flamen Diahs Pani etiam facrificet. quod indeforte evenit, ut Neapohs notavit, quia Pan idemeft qui Juppiter. vide Serv. ad Virg. Ecl. x. 17,Triflan, tom. iii. Comm. p. 83. Ethinc in num-mo M. Aurehi jupiter Mendeiius confpicitur ca-
bri , rap.dos. quo fervorem folis exprimit. Amor,lib. III. Eleg. VI. ro6.
Sint rapidi foles Jiccaque femper hiems. ,
appofite Claudianus iv. Conf Honorii, 341.'
ftec defenfura calcrem
Aurea fubmoveant rapidos umbracula foles.
habes t.^men & tepidos foles apud Maronem Gcor-
gicon primo. Horat. 11. Od. ix.
Kec rapidum fugiente folem.
Virg. I. Georg. yz, Rapidtve potentia folis. German.
Progn.Ac rapidis iidem ne folibus aefluet orbis
Efjicient. Heins.
fic VIII. Mct. 115. eadem varietas, rapidi vicinia folis,
Gell. V. 14. Sole medio , rapido ty fiagrante. ubi
Prifcianus, *?r/^i7. alii , ardido \cg\mi. Burm.
311. Umbracula foles,] Umbraculum to jKiceSioV
quoJ ex peliibus & e qualibet divitc maisriacon-cmnari pot-rat, quae Iblis radios arceret. Recen-tiorcs Graeci dixere a-xtuSiov piieura Magni Do-mellici. Vide Codinum Curopalatam. JSiap.
N z 313 Jtt}f}
100 P. OVIDIINASONISJamqne nemus Bacchi , Tmoli vineta, tenebat:
Hefperus & fufce rofcidus ibat equo.
^iS Antrafubit, tophis laqueataque pumice vivo.
Garrulus in primo limine nvus erat.
Dumque parant epulas potandaque vina miniftri ;
CuUibus Alciden inttruit illa fuis.
Dat tenues tunicas , Gaetulo murice tindas :
310 Dat teretem zonam, qua modo cmfta fuit.
Ventre minor zona eft: tunicarum vincla relaxat,
Ut pollicvaitas exferuiffe manus.
Fre-
313. yam Facchl mmus C TmoU vintta tene-
iant.] Numeri in hoc verfu turbati. Futeaneus
codex & unus Farnef. Jamcfue nemus Bacchi. duo
alii To cr non agnofcunt. Lege ,
Jam Bacchea ,nemus Tmoli ,
vinetA tenebant :
it^EaccheiultiUtus, proBacchicis , lib. iv. 17- Met.
malo autem , tenebant quam tenebat , quodin ple-
risque eft. fic Virgil. &n. vi. 477.
Jnde datum molltHr iter : jamque arva tenebant
Ulfima.
iEneas nempe & Sibylla. Heins. Mitiori medi-
cina lego , cum Farneliano ,
l}amque ncmus Bacchi , Tmoli vineta , tenehat.
ut fit appolitio. vino feracem Tmolum vidimus
ad lib. vr. Met. r^. tenebat etiam non mutandum
propter fequens fuhit. Borm.
313. Tmoli vineta.] T/itwAe? Lydiae mons im-ninct Sardibus : quae olim regia fuit Lydorum.Plinius: Celebratur rnaxime Sardibus inlaiereTmoli
jncntis , qiiiantea 'iimoius appellabatur ,
vitibus
confitus. Hinc Noilro , viyieta Tmoli , 6: Graecis
celebris cTvo? Tfji:c>.iTyjc. de quo Strabo Hbro xiv.
T/KiAo^ ,Kxi Yi KxT^^Ksy.xvixtvy!, xx\ Kv/^o;, xai Zf^uf-
3Z r. Vincla relaxant.'] Lib. \Jx^m\,Vincula laxant.
CioF. Non verior unius libri editio , tunicarumvincula laxant. Neapol. Vincula laxat Francof.& duo alii. unus , claujira relaxat. non male , namfequitur vincula.
312, Magnas manus.] Vafias liber PomponiiLacti & duo Farncliani pro divcrfa ledione. quodplacet. nam magni pedes '^t<\nun\.ur. HtiNs.
quam phrcneiim inter alias mulierum notavitLucianus iv To7t; E'pa;3-<* Kast fA£Tix. TCVTOavio^:iCpyjTrsSihx , Tiji (Txpxoq iyScTSfu TOvt; TriSaq eTtiaipiy-
359. Adde peregrinis.] Peregrinae Arondel. Ma^xar. Zulich. unam enim foluminodo caufam retu-
lit. Heins. Eandem ob caulfam lego cumFaLuinocodice
, caujfam Latinam, cum uno Patavino :
nam unam modo referet.
359. Peregrinis.] Ut Graeci , quidquid fuumnon erat
, birbarum &: exoticum dixere , ita Ro-mani peregrinum ; unde his peregrina lingua quae-vis extera; peregrina facra , quae colebantur eo-rum morc, aquibus accepta: ut haec Lupercalia,.illa Matris Idacae, & fexcenta. Neap.
360. Incjue fuo.] Urfini liber , tuo. Ciofak.Libri aliquot , incjue tuo nofter. Neap. Tuo cxcer-
pta Voif. & plurimi codices alii.
361. Cornipedi Fauno.] Cervipedi Zulich. ele-
ganter. quoraodo Capri/ei idem didus. & Capri-pedes Satyri Lucretio ac Horatio. Hirctpedem Pa-nem habes apud Marcian. Capell. lib. ix. Heins.
Trill. II. z6o. infra lib. in. 11. ex veteri Aronde-
liano ,
llia Vejlalis : quid enim vetat indt moverlf
Nofter alibi, 111. Amor. iv. 40.
Romulus lliades lUadesque Remus.
& lib. III. iliadae fratres. cadem Ilia & Tiberini
uxor apud Horatium lib. i. Od.ii. Statium in Syl-
vis non uno loco, Claudianum Conf. Olybrii , &Sidonium Apollinarem Panegyrico Majoriani. cae-
leflia femina partum Bonon. venufla appofitione.
duo alii, caelefii partu. Heins. Caelefiia numina
alter Putean. & tres alii.
384. Patruo regna tenente Juo.~\ Amulio; qui ,
fratre pulfo , regnum occupavit. Neap.
385. Auferri parvos.] Rectius quid in quibus-dam , auferri pueros. Naug. /'«eroj etiam quatuorcodices Heinfio infpedti agnofcunt. & ita mox414. & lib. VI. 160. & certe videtur magis in ufu
fuiflc vox parvus feculo polkriore quam Ovidia-
no: nam quod ex Cicer. ad Quirit. polt. red. cap.
r. parvus fum procreatus ,ibi redte delent Viri dodli,
parvus. & quae producit Barth. ad Stat. 1. Silv. vi.
44 & VII. Theb, 13. omnia poft Ovidium funt
Scriptorum tedimonia. non tamen plane damnarc
audco, fed veteres magis ut adjedivo , adjun^fto
nomine aho , rccentiores ut fubft.^ntivo pro pue-ro ufos video. Vid. Obrecht. ad Did. Cret. i. i.
ita apud Claud. Bcll. Gil. 394- variant codices.
Et cjuos ipfe (inu parvos geftaverat. ubi alii pueros.
infr. III. iif^. parvus inermis occurrit, fed ibi re-
£tt partus Heinfius legit. ojferri ctiam hic Bernenf.
U duo alii. BuKM,
386. Ex iliis.l Omnes libri fcripti , ;y?«. emen-date. CioFAN. Germana lecftio mei hbri , g«/ifacis ? ex iftis. Neap.
387. Recu/antes.] Mallem , relu£lantes: namaperte recufalTe non eft verofimile. ita permutataverba 11. Amor. xvii. 16. vel repugnantes. & hocverbum faepe a librariis efl: cwmrecufo commuta-tum. vid. XVII. Ep. 137. iii. Met. 376, Burm.
388. In loca jujfa.] Ita legendum ex iisdem li-
bris. CiOFAN Lege ,ut geminos in loca jujfa fe-
runt. Ita faepe apud Noltrum peccatur. loca fola-
quidamcx meUoribus. etiambene. Heins. i.Trift,
II. 61.
Hanc finite tnfelix in loca jujja feram.
390. Hibernis forte tumebat aquis. ] M. Varrolib. IV. de L. L. Germalum a germanis Romulo crIt.emo , cjuod ad Jicum ruminalem c?' hi inventi , quo
acjua hiberna lileris eos detulerat in alveolo expojttos.,
Clarum ex his ,hiemali tempore in luccm editos.
In hanc rem tritiffimum Tarruiii Mathematici lo-
cum praetereo ,ut fatis a Cnticis &: Chronologis
excuffum ; & obiter corrigo Plutarchum in Ro-
mulo, ubi de Germalo agens ,''O vCv Kfpiwavov,
inquit , x«Aov<r< ,TrciXat Si rfpjwavbv , w; soixev ,
gcndumomnino, "O vvv Tsf/^xXov, ut pateatcumVarrone difcrimen antiquioris voculae. Neap.
391. Errare videres.] Agitare Mazar. Jolebani
duo.
39X. Maxime Circe.] Erat Circus Maximus in
XI. Urbis regione , qui capiebat loca ccclxxxv.mill. ejus portae xii. P. Vidtor. Ejus autem longi-tudinem ad tria ftadia , latitudinem vero ad Ua-
dium unum , fed cum aedificiis ad jugerum quater-num pertinuiffe obfervatum eft.
IMPE. C^SAR. DIVI F.
AVGVSTVSPONTIFEX MAXIMVS
IMP. XII. COS. XI. TRIB. POT. XIV.
^GVPTO IN POTESTATEMPOPVLI ROM.^NI REDACTA
SOLI DONVM DEDIT.
Hu^
F A S T O R U M L I B. II.
Huc ubi venerunt , nec jam procedere pofTunt
Longius; exillisunus, an altcr, ait:
395" At quam funt fimiles! at quam formofus uterque!Plus tamen ex illis iite vigoris habet.
Si genus arguitur vultu ; (ai fallit imago)Nefcio quem vobis fufpicor efTe Deum.
At fi quis veftrae Deus eiFet originis au(^or;
400 In tam praecipiti tempore ferret opem.
1C7
Fer-
Hujus autem Circi fitum ponit Virg.v.lib, ^T.neid.
186* his verbis :
Hoc pius Aenetis mt(fo certamine , tendit
Gramineum in campum , quem coUibus undiquecurvis
Cingebant filvae , mediaque in valle theatri
CircHs erat.
ClOFAN.
393. Huc uhi venerunt , neque enim procedere poj-
funt Longius.'] Nec jam procedere bene Urfini Uber
& unus l^atavinus. unus Farnef. ubi nunc ventum
eft. Lege, Huc ubi perventum efi. lib. v. 95.
Huc ubi perventum efi , confifiite , praefcia mater.
Heins.
394. Unus C7' alter.'} uin alter Arond. & Maz.
eleganter. fic lib. iv. meliores libri ii[. 7.
SauciuSf anfanusy numquid tuafigna reliquif
& eodem libro, 487.
Unaque pafiorem vidiffet an arva colentem
Vox erat.
Plinius lib, vi. Ep. xiii. jicilius tatr.en rufiicus , O'cum eo feptem an oFlo in priore fententia perfevera-runt. Tacitus Annal. primo: quia Tiberius cafu anmanibus impeditus prociderat. libro 11. de fe nihil
addidit , metu invidiae, an ratus confcientiam fatis
tjfe. Senecalib. I. Suaforia 11, At puto , rudis lefta
aetas , CT' animus qui frangeretur metu tnfueto , ar-
maque non pajfnrac manus , hebetataque fenio an•vulneribus corpora. Apuleius Apologiae initio :
Nam , ut meminifii , dies abhinc quintus an fextustft. Marcianus Capella lib. viii. Evan pone vi^us
atque accl:7iis adfiabat , feu marcore confc6lus aeta-
tis, five anxia inter dotlae vocis miracula intentio-
ne comprcjfus , an alias pocuUs turgens. Plura cx-
crapla cx Tacito depromi pofTent. Videanturquaehujus gencris vir clegantiffimus Jofias Mercerus adlibrum primum Didyos Cretenfisannotavit. Adiuslone: Et taurlzeno ftmine ortam fuijfe an humano«am. Aufonin Solone 19,
Rcx , an Tyrannus , Lydiae Croefus fuit.
five Tyrranus. Idem in Epitaph.
Et jam dcferas puer , anne puella , vidtri.
Remed. Amor. 797^
Daunius an Libycis miffus tibi hulhus ah oris,An veniat Megaris , noxius omnis trit.
Juvenalis Satyra 11. iii.
O proceres , cenfore opus tft an arufpice vohis.
Gratius 96,
Deus ille, an proxima divis Mens , fuit.
Sallufiius apud Servium Fuldenfem ,Perrexere /»
Hifpaniam an Sardiniam. VetusEpigramma , utiavetudiffimo codice fcribitur ,
Nec fibi congrefiji vir nocet an mulitr.
Heins, vid. ad Epift, xii. 149.
395. Ah quamfunt ftmiles! ahquam.] At mrO'que loco Urfini & Petavii codd. bene, Martial.VI, 10.
At quam non ietricus, qunm nulLi nubihus ira,&uam placidd nofiras rejpuit aure preces !
eft autem admirationis hic , alibi & indignationis.Vide Notas ad Epift, xii. initio. Heins. Memo-riae nimis fidens vir infignis Martialis locum hic
alitercitat, atque legitur. nam in editis eft:
Quam placido nofiras legerat ere preces.
in Mss. Vofl"'. repperi, placidus no/Iras legerat aure
preces. refpuit ibi locum habere nequit. Burm.
396. Ex iflis ifie vigoris habet.J Ex illis ifie Zu-
lich. Maz. Arond. Voir. & multi alii, rccfle. unusFarnefianus & Laeti codex , ex iftis ille. quod tan-tundem. Heins. £«//?« /V/eModiusNovant. Ledl.
Ep, 63.
39i5. Jfte vigoris hahet. ] Haud dubie hic Romu-lus. Neapoe.
397. Nifi fallit imago.'] Ni fallit (]mt\lor. unusFarnef. wff». Lege, nec faUit. Heins.
398. Ktfcio qutm a vobis. ] In vobis Maz, &duo alii. ut lib. vi. 5.
Eft Deus in ncbis , agitante calefcimus illo.
& hoc probat Modius Novant. Lcdt. 63. ExcerptaPolitiani & tres alii probae notae , Nefcio qutmvobis. probe. fcilicct audorem , quod fequirurproximo verfu. Heins. Sufpicer etiam Voff. unusHeinfii & Cantabr. Francius haefit & in hoc lo-
co,& malebat , nefcio qutm patrem f, e. d.
O z 401. Si
io3 P. OVIDII NASONISFcrret opem certe , fi non ope mater egeret :
Quae fada ell uno mater & orba die.
Nata fimul, peritura fimul, funul ite fub undas
Corpora. defierat ; depofuitque fmu.
405- Vagierunt clamore pari: fentire putares.Hi redeunt udis in fua teda genis.
Suflinet impofitos fumma cavus alveus unda.
Heu quantum fati parva tabella vehii !
Alveus in limo filvis adpulfus opacis,
410 Paullatim fluvio deficiente, fedet.
Arbor erat: remanent vefligia: quaeque vocatur
Rumina nunc ficus, Romula ficus erat.
Ve-
401. Si non ope matefegertt.'] Nam facerdos il-
lico vinda, in cuitodiam data. Niiap.
40;^. Nata fimul ,moritnra fimul.'] Verba fa-
muli lacrymantis ad puellulos. Neap.
403. Morttnra fwd.] Duo veteres, perltura.
fequenti veriu opt. Patavinus, Pignora, pro corpo-ra. etiam venuli:e. Heins. Simul ite Jub umbrasThuan. fub undis quinque. mox , depojuitque fi-
mul Sarravii & Mazar. & Moreti unus.
405. Vagicrant ambo pariter.] Vaperunt 'Pctd.v.
Urfin. & Nauger. bene, utjam monuiEp. vii. fe-
ptem codd. Vafierant clamore pari : fentire puiares,
Kedlc, fi Vagierunt refcribas. Ep. Canaces:
Vagitus dedit ille mifer ; fenpjfe putares.
Ueins.
40^-. Senffe putares.] Idem Nofter in re fimili
finxit de filio Canaces Epiftola xi.
^amque dari parvum canibusque avibusque nepo-tem
^ufjerat ; in folis defiituitque locis.
Vagitus dedit ille mifer ; fenfife putares :
ffjuaque fuum poterat voce rogabat avum.
Neapol.
407. Cavus alveus unda.] Hac vocula pluraad-
fignificarunt veteres : hic valet pro cavato ligno ,
ut apud Phoedrum Auguftilibertum:jilveolo coepit Ugneo confpergereHumum aefluantem.
Eft & Latinis alvem jrvfAs? , quod Graecis folium
balneare. Scholion apud Carcinum :
'£v TiSUTW JTUfAu T6V t' «y«5cV , TOV Tf XXKO))
>6ii. NEAP.
40S. Beu qnantufn fati parva tabella tulit !]De-dit Petav. pro diverfa ledione. vehit tres alii.
duo, curva tabella tulit. alter M^ZAr. & unus Med.CumHehnaeftadicnfi , curvatabella fuit. fatutnfuit.
deganter. lic Propertius Ub. u. Elcgia i.
Huic mifero fatum dura puella fuit.Remed. Amor. 518.
Auxilium multis fuccus c?* herba fuit.
quae vera fcriptura. Amor. libro 11. Eleg. i.
Claufa. tuo majus janua fulmen erat.
ut & illi codices vetufti. Martiahs libro iv. Ep,xir.
Ingenium GalU pulchra Lyccris erat.
vid. fupr. fC. 37. pro curva tamen tabella malim»curta tabellafuit. dixi Amor. 11. Eleg. 11. faepeiavocc curtae peccatum. fic Trift. lib. i. Eleg. i.
Contigerisque tuam fcrinia parva domum.cum libri veteres curva agnofcant , ego curta fcri-
bendum opinor. ut & curta theca apud Martialempro curva lih. xi. Ep. lix. fic curta fides patriaeapud Juvenal. Sat. xiv. & curtum enthymema Sat.VI. ut i]h'c quoque vetus codex. Heins.
vx7i(^., y.gji ^ufxoi lu> xCtoB-i S B-ei' iU tvtc re ;^«-
g/i«v £^S-£5-<* ^^nx^vT^STXt. Neapol.
409. Appulfns.] hnpulfus 0&.0 VJoxi.
411. ffluaeque vocatur Rumina.] A mamma:Gloftae , rumis, fli^Aij , ufzxtKiii. Feftus: Mam'ma autem rumis diciiur ,[ive ruma; d^ rumen
, nifalfa editio Plinii in his: §lucniam fub ea, inventa
eft lupa infaniibus praebens rumcn. qucd non puto;nam a rumir.e dixerunr ficum rutninam & rumi-nalem. Neapol.
412. Romula nunc ficus , Rumina ficus erat.] Ru-minaUs ficus in Comitio , aruit fub Ncrone annoV. C. dcccxl. poftquam Romuli infantiam pro-texerat. Ciofan. Legit Vir magnus.
F A S T O R U M L I B. II. 109
Venit ad expofitos (mirum) lupa foeta gemellos.
Quis credat pueris non nocuiire feram ?
41^ Non nocuifTe parum efl: prodeft quoque: quos lupa nutrit,
Prodere cognatae fuilinuere manus.
Conflitit, & cauda teneris blanditur alumnis,
Et fingit lingua corpora bina fua.
Marte fatos fcires ; timor abfuit. ubera ducunt j
410 Nec fibi promifli ladis aluntur ope.Illa loco nomen fecit ; locus ipfe Lupercis.
Magna dati nutrix praemia ladis habet,
Quid vetat Arcadio diclos a monte Lupercos ?
Faunus in Arcadia templa Lyceus iiabet.
Roffjula nunc ficm , Rumina ficus erat.
fed non ex vero. Livius: Ubi nur.c ficusRumnalis
efi, cjuam Romtdarem vocatam ferunt. Antiquius
crgo fuit arbori nomen Romubris. Neap. Rumi-na nunc ficus, Romuli ficus erat Urlini liber , Zu-lich. Mnz. & duo alii. redle. Neque aliter in codi-
ce fuo emendarat magnus Scaliger. quatuor , Ru-
mula, mendofe. Vidit veram quoque ex L;vio
leftionem lUuftrinimas Neapolis. Rnminalis fici
practcr Liviam meminerunt Plutarchus in Romu-lo, in Problem. & de Romanorum Fortuna.Var-ro de L. L. & lib.i. de Scenicis Originibus , Pli-
nius lib. xv. cap. i8. Tacitus Annal. lib. xiv. Ser-
vius ad VIII. iEneid. Feftus , Vicftor in Dcfcriptio-ne urbis Romae , ut & Sextus Rufiis , qui Rumi-nalem , omnes appellant. ergo Romula nuncapataantiquitus , non Nafonis aevo. didta Ruminalis
ficus a rumis , id eft , mamma. perperam rumen
appcUant: confulendus Salmafius ad Solinum pag.800. Heins.
413. {Mirum) lupa fetaGemellos.] Siccreditum;ut etiam de Lycafto & Parrhafio , qui in regnuniArcadicum fuccefferunt , fi vera refert ZopyrusByzantius. Neap.
416. 6)«oj hpa nutrit.'] Quod lupa Mazarin.ele-
gantcr : ut Terent. i. And. 3. &ui'J<juid pepereritdecreverunt toliere. Phut. Am'ph. I. 3. l'erum cjuoderit natum tollito. vid. & 11. ex Pont. vjii. 46.BuRM.
416. Perdcre."] Prodere Thuan. 8c alter Petav,
eleganter. vide Notas Rem. Am. i/i 457. Heins.
417. Confiitit.l SuLfifiit quinque libri.
418. Et fingit lin^ua..'] Duo Vaticani & Urfin.
mcliorem habent leclionem , cr li/7git. Ciofan.Ut in quinto hujusOperis deAchille iaxtaaegrum.Chironem
, manibus fin^elat amicis. Sed valdepla-cct fcriptura haec , Et lingit liniua. Utraque eft
ad fidem hiftoricam. Hahcarnafienfis : Lupa fortefutervtni'.m difientis a ricenti partu uleribus , mam-mas tis [>raebuit , lingud fimul ablafnltns iutum >
Nupta y
cjuo fe infAtnaverar.t. Neap. Perperam fcripti mul»
ti , Imgit vel lambit. Adi Notas ad tpift. xx. i'L
134. Heins.
419. Ubera ducunt.'] Sic omnes libri vetercs.
CiOFAN. Male ahi , fugunt. Trift. i. Eleg. vii.43,
interfcapiUum , quod Latinis parsfub colIo,Grae-cis To iiciTi>:iJio\)- unde noflrum verbum catomidia-
ri , quod proprium in Lupercalibus. Velus Scho-
liaftes ad illud Juvenalis,'
'^gili palmas praeberc Luperco,
Palmas dicit , cjuia aut catomidiabantur ; aut quia'manibus vapulant cincli per dvitatem. Siclegocumfummi judicii viro Cl. Salmafio. Vulgo eft, cato^
mus laetabantur : unde & vcrifimile, interpretem
fcripfifle , catomis caedebantnr. Frequens loquendimodus in Martyrologiis, ut in vita Viti niartyris :
Hoc audiens pater ejus , juffit infantem catomis cae-
di : id eft nzrccfMziov rCrrriaixi, uno verbo ,
catomi-
diari, Id ufurpavit Spartianus in Hadriano Cacfire:
cap. XVIII. Deco6lores ionorumfuorum ,ftfuae auttori-
iatis ejjent ,catamidiari in amphitheatro c?" dimitti'
jujftt. Agnofcit ad hunc locuni M.ignus Cafauho-
nus editionem , in qua tatomidtari: fed primam^reii--
iix P. O V I D I I N A S O N I S
GratiaLucinae: dedit haec tibi nomina lucus;
4^0 Aut quia principium tu, Dea, lucis habes.
Parce, precor, gravidis, facilis Lucina, puellis;
Maturumque utero molliter effer onus.
Rta dies fuerit ; tu defme credere ventis,
Perdidit illius temporis aura fidem.
45" 5*Fiamina non conltant : & fex referata diebus
Carceris /Eo\n janua laxa patet.Am levis obUqua fubfidit Aquarius urna.
Proximus aetherios excipe,Pilas, equos.
oI
Te
retinet a Graeco xuTUi^Khxffiut. Addo calculum.
Sic nollro aevo noxios in loco publico nudos deri-
dendos rittimus. Hifpanidicunt, Ponerlos h la ver-
guenfa. Nos Siculi tales ungimus aliquando melle ,
ut mufcis etiam ludibrio iint. Neapol.
445. Puellae.'] Maritae redlius tres fcripti, at-
que in iis opt. Mediceus. Heins.
446. Pellibus exemptis ptrcutienda dabant.'] Li-
bri fcripti , exedlis. Hic autem locus fatis intelligi
potcilex Juftini verbis, quae modoadduxi. Ciof.Frifca fcriptura , PeUibus exjeflis ; alia , exemtis.
Neap. Exentis unus )At\\\i\\.fe^a vellera vocat lib.
V. IC2.
447. Becimo nova cornua menfe. ] Alii veteres ,
menje y alii vero c«r/« habent. Ciofan. Libri aii-
quot, tr.enje: ineus vetus, curfu. Neapol. Motu
plerique fcripti. & refte. ut in Obfervationibusjammonuit dodtiffimus Gronoviiis lib. iii. cap. i. Vi-de notas noftras ad Epili xi. yf. 46. quidam codi-
ces , airjit. Heins. i>ua cornua etiam Thuan. &quatuor alii.
448. Mater erat."] Concinnius, cM»/. Heins.
449. Dedit haec tibi nomina lucus. ] Etymon ,
ex Pliniand etiam opinione. Neap.
41^0. Principium tu , Dea , lucis habes.'] Eras duo
fcripti; 6c pro divt:rfa ledione Zulich. quod pla-ceret , niii verbum id iplum claufiiTet pentame-trum praecedentem. Heins.
451. Facilis Lucina puellii.l Ipfamet apud Cal-
limachum :
MoiJvov oT i^itUKrif \W aS^iitCTTi yvMuixii
Tfi^cf&^vxi xxXiiSTi fitrjiey.————
NlAFliL.
45:2. Aujer onus.] Ejfe r Sarravianus , elegnntius;unde ik Egeria ab egerendo dida creditur. Maturo-
/jue etiam Puteaniis & tres alii. Burm.
4^3. OrtJ dies fuerit.] Eadem Lupercalium :
hac Sol in Pifcibus, & ventorum inconllantia perdies fex. Hanc «x«T«<7Jf(r<«vfaciuntetiami41gyptii
a XXI. fere Februarii usque ad xxvi. Neap. Fue-rat editi & fcripti nonnulli.
453. Tu dejine.] Nunc defne Hamb. tua defmeBernenf.
454. Perdidit aura Jidem.] Non minus elegans,quod hbri tres veteres agnofcunt, Prodidit Jidem.{\c prodere Jidem , pro fidem fallere , Salluftio Cati-linaria : Sed ea faepe fdem prodiderat , creditnm ab-
jurarat. Cicero in Lucullo, Prodere officium aut
fdem. ApulejusMetam.iv. Thrajylion egregium de-
cus nofrae fatiionis , neque clamore , nec ejulatu qui-dem fidem Jacramenti prodidit. Pauhnus carmine ad
Cythcrium:
Et illa Samfon gejla quae priora funt
Sequatur ut vejies novas ,
Ceu fila rumpat , nec fidem prodat fuam ,
Ke perdat ignavus comam,
Prodere commijfa fidei Horatius lib. i. Satyra iir.
quo & illa Propertii alludunt de Tarpeja libro iv.
Eleg. IV.
Prodiderat portaeque fidem patriamque jacentem,
fupcriori etiam verfu fuerit pro fuerat legendumcum plerisque codicibus. Heins. Prodere fidem
elegans quidem , fed huic loco minus conveniens.
perdidijfe vero fidem dicituraura obinconltantiam,eb quam ei tuto non creditur pofthac. ita Quind.IX. 4. PerdidiJJet enim gratiam , quaein eo maxima
efi; perdidijjet fidem quoque. amittere fidem ibidcm
dixit circa finem. perdere fidem etiam Plautus ahi-
que dixerunt. &hinc obviaeillaemetaphorae apudPoetas de tempellatibus anni , ventis, glacie&c.
quac fidelia , perfida &c. dicuntur. Lucan. v.
415.
Perfida nubiferi vetat inconflantia veris.
in perfidum flumen¥\or. iii. 4. fufpeSia ripa Valer.
Flac. VI. 149. ubi plura dicemus. ii^credere ferenis
idem Poeta i. 332.. ubi & quaedam notabimus.
BURM.
/i^i^6. ^anua laia patet. ] Scribe , laxa cum uno
Ambrof. 6c Gottorph. hb. i. Am. Eleg.viii.
F A S T O R U M L I B. II,
Te memorant fratremque tuum (nam junda micatis
4^0 Signa) duos tergo fuilinuifle Deos.
Terribilem quondam fugiens Typhona Dione,Tunc cum pro coelo Juppiter arma tulit.
Venit ad Euphratem comitata Cupidine parvo ;
Inque Palaellinae margine fedit aquae.
465- Populus, & cannae riparum fumma tenebant:
Spemque dabant falices, hos quoque pofle tegi,Dum latet, intonuit vento nemus. illa timore
Pallet ; & hoililes credit adede manus.
Ut.
Claiifa fit orantt tua janua , laxa ferentl.& lib. m, Eleg. i.
Ghiam tu non poteris duro referare cothurno ,
Haec efl blandiins janua laxa meis.
JiC contra , janua jlritla & adflri^a. Vide NotasAmor. III. Eleg. i. yf. 50. Heins. Jota patet duolibri.
457. Obit^ua Jquarius urna.l Ex fcedographia.Neap. Antiqua Caiuabr.
muta. vid. inf. iv. 674. Aeriusei^tius Manilio. Iib.
V. 633. vide & fup. I. 457. Aitheos Co^. P.Laeti.hanc labulam aliter narratSchoUaft.Germanic.pag.lix. Edit. Comniel. Burm.
459. Nam junclamicatisSigna.'\ Jungunturenimnodo illo caelefti, quem Graeci dicunt, av^Sscrf^ovTuv iz^.vuv. Neap. CunSia Gryph.
463. Venit ad F.uphratem.'] Sed qua Syriam per-luit, quam inundat , ut Taurum pcnetrat, Hcetab ipfo ducat origmem : hanc enim habet ev tw
5rps7^:fw ix4(£i rov TaCfOV. Strabo hb. xi. Euphra-tes
, in Septemtrionali laiere Tauri fcaturicns , ab ini-tio zcrfus Ortutn flnit per Armeniam ; deinde adj^uflrum fe convertens Taurum fecat inter Arme-tiiam
, Cappadociam er Commagenam : inde fe
provehens , ubi in Syriam venit, vertit fe verfus hi-
bernum ortiim usque ad Babylonem ; O" cum Tigriconjunclus Mefopotamiam includit. Habes^brevemEuphratis defcriptioncm : & quod ad rem , in Sy-riam extendi; id fupra hiscc etiam teftatus: 'Ap<-qi(xSS rehnquens riiv 'Ax(A/o->{nfv, xa» SwdpJivijV,
xu\ Tov Usfcny.lv kqXttov. Neap.464. lnt]ue Palefiinae. ] Tres enim veteribus
Syriae: 2uf/a Ke/Avj, ^cmny! , UxXxiqivvi. Ulpia-nus in I. prima de Cenfibus : Sciendum efl , efje
quasdam colonias jUris Italici , ut efl in Syria Phoe-nice, fplendidiffima Tyriorum colonia. & poft pau-ca : Pfi v Landicena colonia in Syria Coele , cui
Tom, ni.
D. Severus jus TtaHcum oh helli civilis merita cen'
s.9"Vij, 'l»^ft;<jij, 'llnfAUiiSi ., Foi^jciisi., A^wtjss;. Neap.Redte Marfus hic Foetam Paiaefiinam acjuam vo-care , non quia Judaeam perluit Euphrates ; fed
quia Poetae a proximis faepe regionibus Epithetafumunt. vid. lib. i. 341. Burm.
46J. Summa tenebant.'] Qnaedam editiones &fcripti, ut & Neapolis , tegebant , fed id verbumtantum in tribus quatuorve fcriptis pro varialedio-
ne lcgitur adfcriptum; quare tcnebant retineo. Li-
vius xxviii. z. Confragofa loca CT' obfita virgultis
tenebant colles, vid infr. notas Heinfii ad m. zip.BURM.
466. Hos ofu^cjue pojje iegi. ] Legc , his quocfuevcl hic. nam in unocodice Vatic. hoc exftat. inqua-tuor aliis , fe ejuoque. falices has Maz. & Zuhch.Heins. Ego pracferrem, his,\c\,fic quoque poffe te-
gi. id elt Venerem inter faliccs , licet humilesefTent & fumma tantum tenerent riparum, lamen
polle latere. de illa formulayjc quoque vid. ad iir.
Art. 26 j. & inf. hoc libro 641. /f|iautem diftum,ut apud Livium xxi. ^l\. Locus e^^uiti cjnoque tegenio
faiis latebrofus. ubi cjuocfue etiam ut hic ponitur.in Marar. erat , facies hos quocjue. unde forte fcri-
ptum fuit, falices , os quoqut pofje tegi. nontantuminferiores corpoiis partcs, fed & caput. Burm.
jurando confirmet , vidijje /e e rogo in caelum afcendereardentem Caefarem? Infignisetiam ad morem Ta-tiani AlTyrii locus in Oratione contra Graecos,de Antinoo in Luna ab antiquis impofi^to : TI?,
profperae, hominibus finifirae. ut ad omen alludat,
quod ex finiftro fulmine ac tonitru captabant. Vir'-
gih hb. VIII. 52,7.
Sufpiciunt : jterum atque iterun fragor increpat
ingens.Arma inter nubem caeli regione ferenaPer fudum rutilare vident
, CT* pulfa tonare.
ita vetuftifl[imus codex Mediceus. Perperam vul-
gati , fragor intonat. cum. tonare mox fubfequatup.
fequenti verfu, horrueruntque pro horruei antcjuePetav. Mazar. Urfin. VolT. <k decem ahi. de quoad Epift. VII. j?f. 166. Heins. Species fonuere alter
Mazar.
505. Et dixiffe fimul.] Malim , dixiffe viro,
Heins.
506. Ke violent.] Kec meliores. & fequenti ver-
{\ji, placentque. HtiNs.
509. Oculis evanuit auras."] Puto, evanuit ocius.
Scriptum fuerat nempe , ocius evanuit. nifi forte
mahs , in tenuem ex oculis evanuit auram, ut apudVirgil. IX. 58.
Et procnl in tenuemex ecuUs evanuit auram.Heins.
510 Convoeathicpaires.'] Lib. Urf.Maffei & Fra-
tris, Populos: placct. id eft , Romanum populuin& Sabinum. libro xiv. Meramorphof. S05.
'
populiscjueaecjuata duobus,Romule , jura dabas.
Confirmant id quae ftatim fequuntur verba:
Hinc populi ritits tdidicere novos.
ubi unus Vatic. Urf. & Mafi^ei , pios. Ciofax.
Quittuor apud me , kic populos; Sabinos & '^•«-
P 3mano5.
ii8 P. O V I D I I N A S O N I S
Lux quoque cur eadem Srultorum fefta vocetur,
Accipe: parva quidem cauilh, fed apra fubell.
fi^ Non habuit tellus doclos antiqua colonos:
Lailabant agiles afpera bella viros.
Plus erat in gladio, quam curvo laudis aratro:
Negledus domino pauca ferebat ager.Farra tamen veteres jaciebant, farra metebant:
5-10 Primitias Cereri farra refedia dabant.
Ufibus admoniti flammis torrenda dedere;
Multaque peccato damna tulere fuo.
Nam modo verrebant nigras pro farre favillas;
Nunc ipfas igni corripuere cafas.
Fada
manos. Neap. Patres primae Edit. & fex fcripti
cum Naugeriano. Heins. Sed Livius lib. i. cap.16. in concionem prodiilfe dicit , quare popHlosreduxi : & &jitrhes praeceffit. populum Bernenl'. &editi quidam. ii-URM.
510. ^ujfjque verha refert.'] Ufaqne x^er^^ unus
Moreti , undeHeinfius conjiciebat, vifaquevera,vel certa. verba facit tres libri ; Heinfius malebat ,
jaclt. vid. inf. yf. ^90. Burm.
5[i. Templa Dei, fiunt.] F<in«»r Excerpta Dou-iie. ponunr unus Patavinus. ut iupra >f. 63. tem-
florum pofitor.
51 r. Collis quoque diHus abillo.] Non adeo ve-
rum quin titubet. Feftus: Shdrinalis collis quinnncdicitur ,
olim Agonns appelLabatur , antequam in
eum commi^rarent fere Sabini Curibus venientes pojl
t;i tIw 'ic^tIZ <^.eivljj 'i^y.u.Ziiv ; Non damno inter
caufi.^-s aiUraCtiones 6c pevegrinationes -,fcd illa
T9J «'/>«'«; Noltro placuit & tello Pompejo. hu-
jus haec verba ex emendationc Scahgeriani acumi-nis : 'Sluirinalia menfe Februario dies , quo oluirino
fiunt facra ,idem Stultorum feriae appcllatur ; quod
quidam , qui /uorum Fornacaltum JacraRomaeigno-raverant , eo potilfimum rem divinam faciunt.Neapol.
514. Sed apta fuhefi. ] Fides Voff. & Mazar. Le-
go, fide, pro fidei. quomodoNolkr non uno lo-
co in Metamorphofeon hbris , Virgihus aliiqueex optimis lcriproribus locuti. fic commijja fide profidei apud Horatium Sat. iii. lib. i. Hein.s. Sed
vulgatam tuentur fimilia apud Noilrum loca. iv.
140. 368. V. 604. VI. i66. apta tamen Petav. caufia-
que aperta tamen tres hbri. male. vid. hb. r. 391.519. Vetercs jaciebant.] Parifignificationedidum
a Demodheney.xTcitctXeiva-z^reff^cc.
Porro far in ufu
Romanis ccc. annorum ipatio fuifle tradit M.Verrius Flaccus apud Plinium hb. xviii. Hift. Nat.cibus ex eo confedus appeliatus farratum. de quoJuvena!is Satyr.iXI. &ejus Schohafies: f<?;T<j/«w,cibus ex farre, qui primus antiquorum fuit. Neap.
510. Farra refeila.] Secata quidam ex mehori-bus. fed iib. i. Am. i>.
Dum cadit incurvajalce refeHa Ceres.
8c dcdere fequenti verfu pro dederunt. Heins. Re'
perta unus Heinfii.
511. Admoniti.] Edo5li Hamb. ut iv. Fafl;.
IV. 3.
Ujibus edoSlo fi quidquam credis amico.
511. Damna tulere fuo.] Nam lecuta fementis
jadtura ex ignota torrendi ratione. Neapol. Ferredamna dixit hb. i. 60. ubi vide.
5Z4. Nunc ipfasignes.] Igni Urfin. Laeti Maz.& oclo ahi. Hein.s.
515. Faila Dea efi Fornax.] A Numa habuitini-tium , ^ fefla, quae Fornacaha voc.ua. Plinius
ex Hemind vetulio fcriptore hbro xvni. cap. 2.
Numa infiituit Deos fruge colere , ^ mola. falja, Jup-
jilicare, atquefar torrere , quoniam tofium cibus ja-lubricr
FASTORUM LiB. IL
5*15 Fada Dea eil Fornax : laeti Fornace coloni
Orant, ut fruges temperet illa luas.
Curio legitimis nunc Fornacalia verbis
Maximus indicit ; nec itata facra facit.
Inque Foro, multa circum pendente tabella,
5-30 Signatur certa Curia quaeque nota.
Stultaque pars populi, quae fit fua curia, nefcit:
Sed facit extrema facra relata die.
ESthonor & tumulis. animas placate paternas ;
Parvaque in extindas munera ferte pyras.
535" Parva petunt Manes. pietas pro divite grata elt
Munere. non avidos Styx habet ima Deos.
119
Te-
luhlor effet: id uno modo confecutum , fiatuendo
non effe pnrum ad rem dtvtnam nifi tofium. 1$ er
Fornjicalia infiituit , farris torrendi ferias. fed fecit
indiditias, non ftatas. Hincilli, qui , ea die cumFornacalia indicebantur , feriari non poterant,
Quirinalibus facra iila omiOTa coadti peragere. forte
quia haec inter popularia. Feflus: Poptilaria facra
junt ,ut ait Labeo , quae omnes cives faciunt , nec
Laralia porca praecidanid. Oppofita his ergo priva-
ta, Gentilitia & Famiharitia facra. Neap.
52.6. Ut fruges temperet.] Ut vires temperet prim,edit. & tres fcripti. fequenti verfu , nunc Fomaca-tia nieliores. Ladant. lib. i. de Falf Relig. cap. xx.
§luis non ridet Fornacem Deam,
vel potius doClos vi-
rvs celebrandis Fornacalibus operari? Heins.
52.7. Curio maximus indicit.] Hic caput 8c
eX^^fZ"^ XXX. Curionum. Hujus audoritate , ut
fcribit Paulus Abbreviator , Curiae cr //// regsban-tur. Graece diceres «p^^jAo^^ja^bv , llve u{xv.(Pf,z-
527. Legitimis verbis.] Ut illa apud Amobiumlibro VII. LAVATIO DF.VM MATRIS EST HODIE,lOVIS EPVLVM CRAS EST. /ESCVLAPIl GERITVKCELEBR ATVRQVE VINDEMIA. LECTISTER NI VM CE-
nERis ERiT iDiBvs PROXiMib. Legitimum erat,
quidquid certa formula dicebatur, five edifceba-
tur. Neap.
519. JndicTt.l Hinc Curioncs funt Cufiones in
Garmine faiiari, hoc ell Calatores, five Sacrorum
praecones. Neap.
5^8. Pendentstabella.] In eaexaratum , uthaec
populi pars in Titia cuna cogeretut , pars in Ti-
fata, pars in Saucia , reh'qua in attributis cuiquecuriis: hae veluti aediculae erant, in quibus, quiUrbem colerent , fingillatim in fua quisque facra
faceret. Neap.
53^. Sacra reli£la die.] Non igitur expiabanturhis feflis ob omifii facrificii crimen , ut putavit
Neapolitanus ille in fuisGenialibus; fed DeaeP^or-naci quidquid facri die illo indicfto ahi fecerant ,
ni & unus Medic. Lege, projeilis coronis. & fical-
ter Maz. pro diverfa kdione. Coronae poft exada
c/Dnvivia adomum abeuntibns projiciebantur. Am.1. El. VI.
At tu non iaetis detraSia corona capiiiis ,
Dnra Juper tota ihnina no^e jace.
Tu domiTiae,cum te proje^um mane videbit ,
Temporis abfumti tam male teftis eris.
Epiftola XXI. i6j.
Projicit ipfe fuas dedutla. fronte coronaSf
Sfiffacjuede nitid:s tergit amoma comis.
Val. Max. lib. vi. cap.9 Coronam capiti detrajiam
projecit. .Abjiaredhh Plaut. Men.icch. iii. 31.
Demam hanc coronam atque abjiciam ad iaevammanum ,
Vt , fi qui fequantur me ,hac
abiijje cenfeant.
HtiNs. Valiata elt in duobus fcriptis.
537. Veiata coronis.'] Hae etiam folitae in fe-
pulchra mortuorura afFerri; ideo eaedem Noftrolibro m. Triftium funt Feralia munera. Et in la-
pide prifco haec lego : ixtM LECTisternivmTEMPORE 1'ARENTALIORVM EX X - CC ME-MORIIS EIVSDEM VALERIANE ET APPI VA-LERIAN. FIL. EIVS PER OFFIC TESSERA-RIOR. QVOD ANNIS PONATVR ET PAREN-TtTVR ITEM CORONAE MIRT. TERN^ ETTEMPORE ROS.£ IVL. TERNiE EIS PONANTVR.
& in alio :
ET AD MONVMENTVM ITVM ADITVM AMBI-TVM ADQVE HAVSTVM CORONARE VESCIMORTVVM MORTVAS MORTVOSVE OSSA IN-
FERRE VT LICEAT. Quid itum , aditum , at»'
bitum ncmo ignorat. Scito haec non omnibus
patuilfe, fed iis quibus a monumenti dominoper-milTum. quibus non nominatim excipiebantur;obfervare eft in hac Romana infcriptione.:
M. i^MILIVS ARTEMAFECIT
M. LICINIO SVCCESSO FRATRIBENE MERENTI
ET CJECllAIE. MODESTiE CONIVGISVi£ ET SIBI ET SVIS LIBERTIS
LIBERTABVSQ. POSTERISQ. EORVMEXCEPTO HERMETE LIB. QVEMVETO PROPTER DELICTA SVAADITVM AM3ITVM NE VLLVMACCESSVM HABEAT IN HOC
MONVMENTO.Ad hoc maceria totum cingebant cum uno aut
duplici introitu , ut hquet ex iisdem ruderibus.
Neapol.
538. Et fparfae frwies , parvaque mica faiis.] Qui-dani ex melioribus , fparfaque. non male. Urfin, Pe-
tav. & unus Nz.\xz.^arcaque. Puto,Et
F A S T O R U M L I B. II.
At quondam, dum longa gerunt pugnacibus armis
Bella, Parentalesdelerueredies.
Non impune fuit. nam dicitur omine ab iflo
SSo Roma fuburbanis incaluifTe rogis.
Vix equidem credo: buftis exifle feruntur,Et tacitae quelli tempore nodis avi.
Perque vias Urbis, I.atiosque ululaiTe per agrosDeformes animas, vulgus inane, ferunt.
^fff Poft ea praeteriti tumulis redduntur honores ;
Prodigiisque venit funeribusque modus.
xzi
Dum
Et parcae fruges , parcaque mica falis.
parum molae falfae. HtiNs.
539. Inque mero mollita Ceres. ] Haec aut panisvino madidus , aut farinavino fubada. Putohanc,ut faciebant veteres , libum ex faba milioque.fpar-fo in utrumque mulfo. Vide Feftum. Neap.
540. Tejla relicla via.'] Tefla reperta Naugeria-nus. non male. Lego tamen , reMia , pro recol-
leda. ut apud Horatium, Epod. 11. Omnem rele-
git idibus pecuniam , pro recollegit , ut Acro illic
interpretatur. fraftam tedam & inutilem innuit.
curtam dixit infra >'f. 645. ubi vide quae nota-
mus. iimile mendum fuftulimus Met. viu.^j^f. 173,ubi filo reiiHo pro releSlo male lcgebatur. Vafa fra-
da vcl quaflTa inpublicumprojiciebantur,hincilludPetronianum cap. lxxix. ex corredtionefcitaGro-novii : Cuin hora pene tota per fcrupos tejlorumcjueeminentium fragmenta traxijfemus cruentts pedes.ubi nullofenfulegebatur , gajtroru-mque eminentium.Heins. Tm4Edit.Micyll.8cal.
541. Nec majora veto."] Multum faneconfumpfitantiquitas in his epulis monumentariis. hinc Ter-tullianus de RefurredtioneCarnis : Defunclis paren-tant , cf quidem impenfilf.mo officio pro moribus eo-
rum,^ pro temporibus efculentorum ; ut tjMs negant
fentire quidquam , etiam defiderare praefumant,Quod pejus, lego receptum hunc morem diutius
a Chriftianis ad lepulcra xMartyrum : fed in hos
graviter invehitur Ambrolius de Helia &: Jejunio;,
unique gulae totum id tribuit, ut alibi Tertullia-nus. hic vero non dubitat , quin a Parentahbusmalum idololatriae caput extulerit. Neap.
542. Et fua verba focis.] In fua vota unus Pe-tav. vpiaverba. Herculan. forte fcripferit, o" fua(vel pia) vota focis. nam facrificiis femper preces& vota adjundta. Martial. x. 18.
Publica quem pritnum vota precesque canunt,Tom. IlJ.
nifi per fua verha intelligamus concepta certis
formulis,quaeiftifacropropria.vid. inf.638.BuRM.544. In terras
, jufie Latine , tuas.] Bene inLatium : nam ritus antiquior& a Plurone initiumfuum habuit. Meus Siculus lib. v. -Bi^^Mo^r.Kyir Tlv
Junii & editiones quaedam , uc Neapolis. pugnan-tibus plurimi.
548. Parentales deferuere dies.] Tibi fit in hocfides , mi magifter: nam fi eam annalium fequi-mur, non meminimus legifle, ParentaUa ahquan-do ob bella intermiila. Neap.
549. Dicitur omine abifio.]
Fertur crimineabifioliber Strozzae.
550. Suburbanis rogis.] Hi enim ante Urbemexcitabantur: unde Noller in Triftibus 111. la. 69.de ofllbus urna concludendis:
Atque ea cum foliis cr amomi pdvere mifce ,
Inquc fuburbano condita pone loco.
Neap. Huc refer locum Aggeni Urbici a Scalig.ad Catal. pag. 228. citatum : Cuimae vocantur in fub-tirbiis loca
570. Vhima placandis.] Optitna Tluian. Hamb.Vid. ad vii. Met. 6^11.
571. Ecce anus in mediis.'] Recenfet nunc quida<f^um ultinia Ferahum luce. Ut vides, aniailacum puclluhs Nymphae Mutae nefcio quid magi-cum parant. Praeciat lucc Dea compelcendis de-
ceftendos ; an ahud , tu cogita , fi illud ; laudabi-
le fane inlTiitutum. Ne.^p.
572. Nec tamen ip/a tacet.] Vix tamen ex
melioribus nonnuUi. pro anus <t»»o/<x fuperiori ver-
fu, quod paulo durius videtur, vinofa mahm. hoc
enim fi volebat, poterat, longaeva zwx. grandaevadixiflTe. certe liber Gottorph. animofa. mox dicct ,
{briacjue exit anus. Anus vino deditas efle notumeft. qualis illa apud Plautum merobiba. & apudGraecos comicos paffim. lib. v. 76^. Faft. dc facris
Bacchi :
Cur anus boc faciat cjuaeris ? vinopor aetas
Haec erat , cr gravidae munera vitis amat.
fic vinojus fenex Anacreon Noftrolib. iii. Art. 330.
didus , & Homerus Horatio 1 Ep. xix. 6. vino/us.
Propertius lib.iv.Eleg.v.
Jerra tuum fpinis obducat , lena , feptdchrum ,
Et vetula invi/am fentiat umbra fittm.
ita locum mendofum efte fcribendum opinor. de
quo pluribus ad ipfum Propertium. Fortaffis tamen
fcripferit Nafo hic loci , anus panno[a , id eft pauper-cula , quomodo Baucis P<?n«.7ff4apudPerlium.iahs& ille introducitur in fcenam Terentio , annispannis-
cjue obfitus. ita interpretatur vetus Schohaftes Perfii ,
pannucea , pannofa five pannis obf.ta. Pomponii fa-
bula Pannuceati , citatur a Grammaticis. pxKoeii&c
fuxo^vToi; , pannofus , pannis obiitus , in gloffis.
ve/ii. pannofas mammas pro rugolis Martialis dixit
hbro III. Heins. Ego niiiil mutem , ita annofus
fenex i Art. Am. 14. pro Tacitae unus Medic. Mu-tae,
573. Et digitis tria tura tribus.] Hunc nume-
Q 2,tum
1^4 P. OVIDII NASONISQuodque pice adflrinxit, quod acu trajecit ahena,Obluium maenae torret in igne caput :
Vi-
rum frequenter invenies receptum in fuperflitioni-bus. Tfiac (pCrsi rsXuot; , dixit fcriptor Chaero-nenfis. Neap. Tura fimul Vatican. & pofieriorAldi Edit. [ub limina. VolV. Strozzae.
474. Mus fiiifecit iter. ] Tria igitur grana turis
jacit ad limen , qua murium aditus ad lua domi-cilia. Neapol.
^l-i. Cantata tenet cum fufco licia plumho.'] Li-
gat fex ex vetuftioribus & decem alii. quomodomagicis ifas in Ciri Vir^iliana ,
Terque novena. ligat tripUci diverfa colore
Fila.
Deindenovi, & plumbum elTe, quodnigrumvo-cetur, & ei^c ejus quoque umm in magicis, con-tra
albijUimhi meminilie ciim alios, tum Lucre-tium. fed cum in multis veteribus fit, bojnho, velbumbo
, ampledlor quod in Politiani codice & unoPatavino pro diverfa ledione erat notatum,r,W-l>o. Amor. i. Eleg. viii. ubi licia cum rhomboconjungit:
Scii bene quid gramen , quid torto concita rhomboLicia
, quid valeat virus amantis equae.
Erat enim Khovahm fguratetrafileuros , non tamtnre^li anguli apud Geometras. In rebus magics tro-
chus elt leu turbo , qui rotabatur , liciis nunc ver-ficoloribus , nunc pullis nexus , unde Staminearhomhi rota apud Propertium. iii. iv. 26. Hefych.'Fo/x^cfi , TTSfiCpofac xiw.ast. Suidas scv}^ivSfOv inter-
ruf ci di(^ocirty^ 'ori tu c^ti^ ccvtS ihXxve-tCFcci xccdsl'
•jp.as-i To) T^o^S- T^i^tncov dimiiiutive appellat TzetzesChiliade xi. 380. ubi paria fuperioribus Scholiafiaeverbis habes. Trochifcum quoque Apulejus Apo-logia , ubi de rebus magicis j Trochifci , iynges ,
taeniae. ubi taenias pro liciis pofuit. Ita enim^^ifta
Apuleji fcribenda cum viris doftis. apud Theocri-tum in Pharmaceutria pofx,^ot; xci^-.xsoq eft, quemff(>x}^ Z^Xxeov Schohafi:es interpretatur. quare pof-fit vulgata ledlio ferri hoc Ovidii loco , ut rhom-bus plumbeus fubintelligatur. apud Propert. magi-co torti Jub carmine rhombi. & torti magica verti'
gine rhomii Lucano , lib. vi. Martial.'' hb. xii.Ep. 57.
Cum fe6la Colcho luna vapulat rhomho.
ubi recftius legas , lolco rhombo. nam lib. ix. idem,Ihejjaino Lunam deducere rhombo dixerat. lic Idlcos
venenorum ferax Horatio apudPropertium U, i.
56. etiam raale vulgo legitut:
Colchis Colchiacis urat aena jocis.
pro lolciacis: nam in Theflalia iEfon ab illa reco-dus. In Ciri Virgiliana :
Tentat lolciacis animum defigere votis.
quod mendum etiam plerosque Ovidii codices exveterrimis occupavit Iib. vii. Met. illo verfu:
mugire fihras. Lucan. VI. 637. Unco guttur trajicere.fic 6c III Am. i.TrajeFtae ranae. acuta quoque act4
quidam , fed ahena redte fe habet. in magicis enimufus aeris frequens. vid. lib. vii. Met. 227. &247.& alibi. BuRM.
577« ^od acu trajecit ahena.1 Cornelius Cel-fus : (Sluidatn hic quoque duo lina acu trajiciunt,Porrohac fere femperulae veneiicae adperniciera,.Nofter in Epift. Hypf.
578 Obfutum menta, torret in igne caput.^ Diufateor me haefifle in hoc loco. nam , quod innonnullis exaratum mento offcnderem , parum ab-erat quin lento igne fcnbendum arbitrarer. ut TrilLIII. Eleg. XI.
Et falfum lentQ torruit igne hovem,& moxj,
p^ hun^:
B. II.FASTORUM Li
Vina quoque inflillat. vini, quodcumque reliaum efl,
580 Autipfa, autcomites, plus tamen ipfa , bibit.
125-
Hofti-
hunc lentis carbonibus un.
&ArteAmat.Izmbus hic lentis uretur ,
ut humtda taeda.
^uclor Moreti: .
Haec ubi collegit ,lentum confedit ad ignem ,
ubi laetum male legitur: & Horat.i. Od. iz.
Lentts macerare ignibiis.
ita & alii paffim. Nunc, dum vcterrimos codices
comulo, longe aliter videtur. Naugerianus certe
& Uilini , Obtufum mentae. Petav. & unus Put.
Obfutum mentae. Zulich. Obfutum menae. quomo-do & in Mazariniano fuilTe a manu prima vide-
tur. Lege, Maenae caput. Singula nunc videamus.
primo Objutum bene ie habet , etfi hbri ex fidiffi-
mis nonnuUi , Obtufum fuggerant. Obfuebatur enim
acu & pice os maenae. Virgil. lib. iv. Georg.
^o'^- . . . • • •
huic gemtnae nares V jpiritus orts
Multa reluttanti objuitur.
ita venerafidae vetuihtis Mediceus. non obfiruttur
cum vulgatis. Florus lib. iv. cap. 12. Unius os fu-
Apulej. forte Met. ix. Pone eum Mymex fequeba-tur vinculis obfutus. os confuere apud Senecam Ep.XLvii Sic, fit ut ifii de domino loquantur t quibusco-ram domino locjui non Ucet. At illi
, qutbus non
tantum coram domints , fed cum ipfis erat jermo , quo-rum os nonconfuebatur ,parati erant pro domino por-
rioere cervicem. quaetotidem fcre verbis Macrobius
iibi vindicavit. lib. i. Saturn. cap. 11. fic Nofter
fupra , verubus transfnta falignis F.xta. ubi male
multi ex fcripris, trans/ixa , vel trAnsjetla. transfu-
I0S Oedipi pedes dixit Seneca Phoeniffis pag. 254.
quod male mutarunt; fed bcne atleruit Grono-vius. confuere & infuere & fiere verba fatis obvia.
miniitatim concifca. vide Macrob.vii. Satur. cap.8. ificiatum quod ejusmodi carnibus fartum eit.
apud A^^iciwm, valvulae Jficiatae,ik circelli ificiati.
vetuftum Epigrarama, quod videre nobis 6c de-
fcribere licuit , ex longe antiquiffimo codice
ESICIATA.Amittit proprias vacuato corpore carnei
uiccepitque novas.
. quae unice faciunt ad huncApuleji locum. totum
Epigramma adderem, fed video id jam divulga-tumaSalmafioadHiRor. Aug. pag.285. ifcius ergoAfinus vel inficlus , quod malo. cum & Macro-bius eam fcribendi rationem fequatur, vd inficia-
tus idem qui & fartihs. Ejusmodi porcum ahis
animalibus refertum Porcum Trojanum appellatMacrob. 11. Satur. 9. Nunc de maena. Maena
pifciculus marinus , qui Gxzecis f^xmt; , nonmagnipretii, & fale condiri folitus in vafis live orcis.
Hinc Perfius , Sat. iii, 76.
Maenaque quod prima nondum defecerit orca.
atque hoc eft quod Martialis vult lib. xii. Epift,xxxrr.
Tuifie gerres atque inutiles maenas
Odor impudicus urcei fatebatur ,
&ualem marinae vifit aura pifcinae.
iibi noUem dodliffimum Rondcletium haefiffe , aC
hircii pro urcei repoluifie. Maenas enim falni foli-
tas ex Piinii quoque loco non uno apparet. oppo-nit eas acipenferi Cicero lib. 11. de Finibus : S)j4i
voluptatem contemnunt ,eis licet dicere , fe acipenfe--
rem maenae non anteponere. Ad exilitatem earumalludit Martialis, cum breves maenas alicubi dicit,
ut & Arnobius , cum pijtricum ^ maenarum domi-num Neptunum appellat. Glofiae Stephani , Msvlq
(X^iiSiov. Lege , Mxivlq' quicquid ordo literaruni
illi leftioni repugnat. Jus Maenarum in Lucilio,
quod apud Nonium occurrit , pulmentaria ut in-
tybus , aut aliqua id genus herba.,V jus Maena-
rum. erat enim cibus hominum plebejorum pau-
perrimus. quo refer Pomponii illa ex Majali apudeundem Nonium in revortit. Caenamquaeritat , fieum nemo vocat , domum revoriit maefius ad mae-nam mifer. ita lego, ubi ad menfam circumfertur.
Apud Martialem quoque, ubi quiritatur debafiat(>^-
rumimporiuiiitate.
Htnc inftat tibi textor , indc fullo ,
Hinc futor modo pelle bafiata ,
Hinc menti dominus pedtculoft ,.
t.inc defioculus , ZS" inde lippus.
ut poftremo verfu primum defungamur , defiocu"
lus ille non eft nauci. peccat praetevea fyllaba po-
ftrema correpta in legem mctricam; cum pxoduci
Q3 **"^'
ii6 P. OVIDII NASONISHodiles linguiis inimicaque vinximus ora,
Dicit dilcedens, ebriaque exit anus.
For-
eam oporteat. certe fcrirti coniplures , quod & de
tnenti dominus pediculofi hic fruftra iteratur , cum
jam fupra de hircofis colonorum ofculis utpote,
qui & barba 5c ahs foeterent, fit adtum. nec La-
tine dixeris tnenti aut oris faetidi dominum , ut h-
bri dominum aut cujuscumque poffefrionis. Inco-
dice Puteanorum fratrum pervetufto exaratum vi-
dimus ,mentae dominus , ulique pro maenae domi-
nuspedlculofae. pediculofa autem maena, quod ea ve-
fcerentur utplurunum mendicabula hominum pedi-
culofa, ut jam vidimus. Similes deliciae in falfa-
mentis laccrii , apuae, fcombri, pelamides, filu-
ri, gerres , cordillae. JuvenalisSat.ui. pari modolacertidominum dixit. lic enim malo quam lacertae ,
quomodo ad exemplum Noflri Arnobius hb. iii.
Neptunum maenarum zy pifcium dominum nun-
cupat. Juvenahs locum ecce Satyra m.F.ft aliquid, quccumcjue loco
, quocumque rcceffu,
Vnius (efe dominum jeciffe lacerti.
lacertae perperam nunc circumfertur. quoddamnatipfe Juvenalis Sat. xiv. neque enim lacertae habi-
tac mter eduha :
' nec non dijferre in tempcra caenae
Alterius conchem aeftivam cum parte lacerti
Signatam ,vel dimidio putrique filuro.
Meminit eorundem lacertorum Martiahs hbro xi.
Ep. 2.8. 5^. hbro xii. 19. Frumenti dominum pi-
perisque coemti , ut lacerti dominum idem paulloante Juvenahs dixit Sat. xiv. ubi ad epuli & con-\-ivii dominos fic di(5los ahufifll' pofllt videri. Ce-tcxum putris filurus revocatmihi m mentem denuolocum Martiahs jam fupra produ(flum e hbro xii.
Epigr. xxxii. ubi inutila maenas projam putribus,ac proinde nuUos in vidu ufus praeltantibus acci-
pio. Sed quid fibi veht odor impudicus ignoro. foe-
tentem iimuit haud dubie : fed quis Latine fic lo-
cutus? Quare fit ut locum interpolatum eflTe opi-ner , atque ab ipfo rehftum Martiah, etfi in codi-
cibus ejus vetuflis nihil nobis eft praefidii , didi
fnephitis urceifasebatiir.mephitis illa non inteUeda aut
mendofe defcripta loco interpolando deditoccafio-
nem. ad factorem. hunc incommodum refpexir idemMartiahs hb. vii. cap. 60. Abftulerat totam caeta-
idus inftuor Hrbim. Sic eleganter optimae membra-
nae. Vulgati libri , temerarius inflitor, Ceterummaenae hujus ufus plurimus in facris inferis. quo-modo hicapud Noftrum. Euftathius in HomerumIhad. I- 106. Qvivxt
de Deae Mutae, mutumanimaL Quid quodMae-na Deae Tacitae facra poteft videri , ob cogna-tionem nominis , fiquidem Athenaeus hb, vii. docetid in muUis obtinuiflTe : ac propterea TfiyX^v fa-
cram fuiffe Hecatae , quod iUa TpioSiTi',i; xa\ rpi-
y'kyyoc, ut difta. 'AttoAAs^wpo^ ll iv Tslg Trsfi fiewv,
Toq ciiceiUTyiTCC. Tp/ftop$o? yap yj 6f6;" Addit & cau-fas , cur citharus pifcis ApoUini , Mercurio boces,exocaetus Baccho , Veneri phalaris, aphya Ne-ptuno , atque ita porro pifces alii aliis dis confe-crentur. Elt autem cognatio nominis inter mae-nam pifcem & Deam Tacitam , quod iUa etiamMania iit di(fla. Mania certe Macrobio in Saturna-hbus. hb. i. 7. qui fufius de ea agit, & Arnobiomater Larum , quemadmodum Noftro & Plutar-cho in Numa , Tacita. Eandem Laram & deamMutani vocat Ladtantius , quomodo & Nofter
paulo poft appellabit. K\\\ Larundam. fed Maniaenomen iUi proprium fuifle in carminibus Saharibusex Varrone hb. viii. L. L. difcimus. Mania igi-tur quemadmodum mater Larum , fic Larem ma-nem Deum appeUatum teftis eft Apulejus de DeoSocratis. Genitam manam partuum praefidem fa-
ciunt Plutarchus Quaeft. Roman. xlvii, &PhniusNaturah Hiftoria hbroxxix. cap. 4. quomodo ge-nium,qui & Lar,gigncntium praefidem. Maniam& Manam diftinguit manifefte Marcianus ( apel-la hbro 11 , & ab his duabus tertiam Manuanam.idem Summani Plutonis & Summanium deorummeminiteodemloco.Maenam igiturcum Euftathiusloco fupra jam aUato deducere videatur icTrl tov
f^xiveaixi , ac Furias etiam feu Eumenidas f^uvlaqdidtas fuilTe ex Paufania hqueat , nihil impeditnomcuManiae inde quoque derivari. Diis inferis
viha quaeque hbari Ibhta jam fupra vidimus hochbro>f 537. hinc caenam feralem gammarum dixit
juvenahs Satyra v. advftitatem gammari refpicienshaud dubie , quomodo ixumSxq kx) T(:ix,XiSaqexxTy.i; ^puf^xTcc Antiphanes comicus pauUo antc
produdus. Locus Juvenalisriclefehabet : Sed tibi
dimidio conftriclus gammarus ovo Ponitur exigua fe-ralis caena patclla. refteexigua pateUa , quia patel-lae ufus plurimus in Ubationibus. ut mox videbi-mus ad i/i 634. Plautus Pfeudolo Aft. iii, Sc ir.
de coquo nuilius pretii , aptum eUe dicit , qui mor-
4i4is
F A S T O R U M L I B. II,
Forfitan a nobis, quae fit Dea Muta, requiras.
Difce, pea- antiquos quae mihi nota fenes.
117
JIJP-
tHts cecnam coquat. & Nofter fupra, Parva petunt
Manes. Plautinum locum alio trahunt mterpretes ,
& in his Boxhornius. Caput praeterea raaenae ad
fulmen expiandum adhiberi Phitarchus nos docet,
eumque ritum a Num;a promanalTe. In cujus vita,
fabulam de Jove Ehcio rccenfens, a Noftro quo-
que narratam libro Faft. ni. haec additinter aha :
«^^'u;;^**? , izrayay»» r N»*<«c» fixivm. Amobmsinitiolib. v. ubi ex Valerio Antiate eandem rem
narrat : Jovetn diu cmiiatum expiabis dixe capite
fulgurita , regem refpondijfe coepitio , ^ovetn rurfus ,
humano : retuUffe regem , fed capillo. Dsum contra ,
anirna ,maen.ie fuhjecijfe Pompilium. Ita fcribendus
locus mendofiffimus. vulgati, pifcis fubjecijfe Pom-
pilium. fed codex Regius to pifcis non agnofcir.
vox anima abforpferat fequentem vocem maenae
ob cognationem hterarum , quod Sc ahi jam funt
fubodorati. Ma<n'Swv meminitexGraecis Oppianuslibro primo , Diofcorides libro ii. cap. ^r. & A-lexander Trahianus hbro vin. ApudPIautumPoe-nulo Adt. V. fc. V. Deglupta maena. ut libri melio-
res agnofcunt illic. cujus loci oportune me admo-nuit ocellus ihe bonarum artium Gronovius meus.
camelus depilatus dicitur apud Senecam de Conftan-
tia fapientis. Praeterea hominem faetidum & ma-le olentem hoc convitio delignat , quomqdo ha-
lic viri paulo ante dixerat. ita enim lcribo^ Halec
w/igitur , faex viri , & quidem falfamentaria ,
quae omnium putidiffime okt. unde &cputre halec
Martiali dicitur. Pergit convitiando Plautus, &addit kXXuyopui hama. ita enim rediiis leges cumMs. Camerarii , quam «A? ayofuq. UXxyofx Fo-rura falfamentarium hamae vafis odor eft ingratus.Faetorem quoque hominis defignat , cum aUi ul-
picicfue plenum paulo poft nuncupat. Salfamentaau-tem eiTc graviffimi odoris quis nefcit.'' quod jamfupra in loco Martialis de urceo , in quo maenaefuerant conditac , vidimus; qui ad illuftrationcm
hujus Plamini nonnihil facit. Vim divinam mae-
nis attributam fuifle ciim ex N.ifonis , tum exPlutarchi , Athenaei ac Arnobii locis jam vidi-
mus. Idem Plutarchus hbello a-epj Asi(riSxt[jiovzxq ,
tangit Syrorum fuperftitionem , qui efu maenarumac apuarum abftinerent , quia perfualum habercnt,tibias & corpus totum ulceribus impleri illorum
qui iis vefcerentur. quod alii fcriptores ad omnia
pifculenta referunt. Denique maenarum etiamNoftermeminit in Haheutico,
Foecund^mcjue genus Maenae , LamyrosquCf Sma»
riscfue.
Ita enim eft fcribendum. Ceterum ut jM«<v/Sf? ^fiXiviSix hi pifciculi dicuntur. ftc Latinis maenae 8c
maenulae , quo.modo Plinio dicitur. etiam maeno-minia nonnullis dicfti videntur. fed barbare. Caffia-
nus libro iv. Inftitutionum cap. zi. Pifciculi mi-nuti faliti , auos illi maenominia vocant , fummiivoluptas ejfi.
ubi nolim fixiviha ex Ariftotele a.
Ciacconio adverfus fidem membraneorum reponi.Maenomenae vidcntur appellari ab antiquo fcripto-re in VitaS. Johannis tleemofynariicap. XIX. Mit-te refes fccatorum pifcium , qui maenomenae dicun-
tur. ut videatur alludi ad originem nominis tan-
quam fjt.utvo(iivxi. Atque haec pluribus forte,
quam par erat. fed in loco Nafonis , haftenusnulli , ut dicam quod res eft.intcUedlo, fi feliciter,
ut fpero, verfati fumus, pericuium non eft , nedicamur nimii fuilTe. Heins. Demaenis capit quo-que ^xovtxh\im,HecataecaenaH. Stephanus in Ani-madverf ad Erafmi Adagia. Iocofr«^<i//M/;i. Mae-nas emcndas ante vindemiam monetCatodeR. R.
cap. XXIII. ubiPopma explicat ad probandum lalfa-
mentumufosfuiile veteres, ut cap, r.xxxviii.nifiad
cibos vindemiatorum paratas intclligamus. Vilita-
tem Maenarum oftcnditAIciphronhb. I. Ep.6. ubiuxor exprobrat marito , illum oIik fixiviTuq x rpi-
gia funt , & fere me inducunt ut in loco Paullini Nar.xi.Felicis jJ^f. 172. nuper a viro dodliffimo Mura-torio Tom.i. Analedl. vulgato,mcdicinamtentem.
Sic plerumque velut difoluto laxius ore
Dente fremunt.Cui ck elegantiam & numeros reftitucs fi legas,
difjuto. BuRM.
579. Infillat.'] Inflillant quinque codices. ejl
deeft duobus libris. Heiniius olim volebat, vini
quodcumtjue reli6ti.
581. Vinximus ora.'\ Vincireidtm quod ligare
proprie dixerunt veteres, cum arte magica qui-dam fundtionc aliqua prohibebarur, ut a fasa hic
linguae ufu maledici. Neap. Quidam codices»vicimus , 2i\n, junximusirmle. hinc vincula inmn-
gicis, In Pharmaceutria Virgilii ,Ve?ieris dic vin-
(uU
liS P. OVIDII NASONIS585* Juppiter indomito Juturnae captus amore
Multa tulit, tanto non patienda Deo.Illa modo in lilvis inter coryleta latebat :
Nunc in cognatas defiliebat aquas.Convocat hic Nymphas, Latium, quotcumque tenebas:
590 Et jacit in medio talia verba choro :
Invidet ipfa fibi, vitatque, quod expedit illi,
Veftra foror fummo jungere membra Deo.Confulite ambobus : nam quae mea magna voluptas,
Utilitas vellrae magna fororis erit.
5-95- Vos illi in prima fugienti obfillite ripa,*Ne fua fluminea corpora mergat aqua.
isfflJiovq magicos habebantur, de quibus nonnihil arce bidens. Heins. Procubuilje Regms.
fupra & Amorum tertio Elegia vii. 29. Heins. 593. Nam quae meamagnavoluptas.] Namcjuae583. Protinus a, nohis requires.'] Forfttan requi- efi meliores plerique. Placet. nam quod cum uno
ras duo veteres. ut faepe alibi. de dea Muta La- Mediceo. Gottorph. quoniam. Heins. Prima foro-
dantius hbroprimodeFalfaReh'gionecap.2o.6^ij, ris erit Excerpta Douzae. Arundel. VofT. prim.Va-cum audiat deam Mutam, rifnm tenere queat ? Hanc tic. & fex ahi. non male, nifi vox illa fequeretur.
effe dicunt, ex qua fmt nati Lares , vipfam Laram'
fortc iterum priva vox a hbrario expulfa fuit, ut
nominant vel Larundam. quae praejiare colenti pct- faepe fupra notatum. Burm.
eji , quae loqui nonpotefi? Heins. 59 j. In prima.'] In deeft Strozz.
1 captus amore Whxi mehores magno numero. Et bri , mandet. Vnlo , flumineae corporamandet aquae,ita Modius Novant. Led. cap. lxiii. quidam ta- Attius Philodlcte apud Ciceronem hb. 11. Tufcul.
men , vintlus. de quo infra hb. iv. Faft. i/L 2,14. Heu quis falfts fluHibu mandetHeins. De permutatione vocum immodicus & in- Me ex fublimi vertice faxifW(7w/>«; vid. ad. III. Art. 511. Heins.
587. Inter coryleta.'] Liber antiquus, inter co- 597. Annuerant nymphae Tyberinides cmnes.'^ruleta. ut membranae veteres Maronianae : Hic Primo annuerunt cum Naugeriano & uno Medi-jnter denfas corulos. Neapol. ceo legendum. deinde fcripti plerique , omnes Ty-
587. ^acebat.] Latebat redius VolT. & tresahi. berinides undae: duo , nymphae Jyberinidos undae.
Heins, Lege , omnes Tyberinides udae. Similes errores
q'4e unus Med. ahus, qnotcunque tenebas. venufte. 598. liia diva.] Lege, i//« dia. ut apud En-Heins. nium,
590. Ft yacii.] Et facit Heinfius conjecerat,• llia dia nepos , quas aerumnas tetulifli?
ut hb. iii. 678. VI. 786. fed ^ vi. 408. eft jacit. Idem Annal. i. apud Servium hb. iii. Georg.ubi tamen quidam codices , facit , ut alibi haec Dium ex fe Anchifen generat.verba commutata. vid. v. Met. 565. Burm. ubi Pium perperam nunc fcribitur , claudicante ver-
mehores magno numero cum prima editione. vide cei^? , & Six yvvaixuv , Sc Stx ^£cci>;v. Stx QeuvSi
notas Rem. Am. fi'. 407. Propertius tamen hb. 11. Iliad. E. SJx KaAvvj/w. Odyfl". E. etiam de civitati-
XII. 16. Bicitur cr nudae concubuiffedeae; deEndy- bus. fic 'H^iSx Slav habes. Iliad. B. & S7uv 'Apia-
mione. & Nofter xv. Faft. 32. ^vy Odyfl". F. AaxsSaif^ovxSTxv, Sc fimiha. diaCa-FJe£lran concubuije ^Jcvi. milla Virgiho. Plura vide hb. iv. Met. i/L 535. Fl.
VI, 574. Sofipatro dtus Vlyffes quoque dicitur. ubi de tro-
Caelefletnque homini concubuiffe pudst. pis agit. quomodo in veteri codice ejus legi mo-fummo Jovi codex Pomp. Laeti. quomodo Virgil. net Pierius Valerianus ad hb. 11. uSneidos Virgi-<3c aUi. Nofter ipfe fupra hoclibro,70. ut cft in Lanae. Heins.
599. NaiS
F A S T O R U M L I B. IL
FortefuitNais, Laranomine: prima fed illi
^oo Difta bib antiquum fyllaba nomen erat ,
Ex vitio pofitum. faepe illi dixerat Almo,Nata, tene linguam. nec tamen illa tenet.
Quae , fimul ac tetigit Juturnae flagna fororis ,
Effuge, ait , ripas: difta refertque Jovis.
605- Illa etiam Junonem adiit: miferataque nuptam,Naida Juturnam vir tuus, inquit, amat.
Juppiter intumuit: quaque eft non ufa modefle,
Eripuit linguam: Mercuriumque vocat;
Duc, ait,adlVlanes: locus ille filentibus aptus.
610 Nympha, fed infernae Nympha paludis, erit.
JufTa Jovis fiunt. accepit lucus euntes.
Dicitur illa duci tum placuiife Deo.
1x9
Vim
599, Kals. ] Nymphe tres. Nympha Vatican.
599. Lar nomine. j Ita textus , quem recenfuit
vir magnus , & inemendati aliquot codices ; fed
omnino legendum ex bonis , Lara nomine. Fir-
mianus : &luis cum audiat Deam Mutam ,tenere
rifum queat ? hanc ejje dicunt , ex ejud nati Lares ;
Gf ipfam Laram nofninant , vel Larundam. quod ve-
riffimum. Gloflac, Larunda,$xi[^6vuv ftjJTvjp. Au-fonius in Edylliis :
Nec Genius domuum , Larunda progenitus Lar,
Neapol. Lara Mazar. Zulich. Laeti & lcx alii.
quomodo& ex La6tantio Neapolis. optime. La-
ra etiam eft Varroni. Lala antiquis didla , «to tou
T^tiXsiv. homines enim garrulos & loquaces Grae-
ci A«Aou? dicebant ,& Ku.Xia.v loquacitatem con-
tra u>^ccMv^ infantes. Gellius i. 15. 6}uorum linguatam prodiga effreniscjue , ut fluat /emper c?' ae/iuet
verberum colluvione teterrima , cjuod genus hominuma Graecis jignificantilfimo vocabulo XuXovc, appellatos.hoc igitur vult Nafo Lalae ex vitio garruHtatis no-men fuifle inditum. in Gruteri Infcriptionibus p.MCVH. 8. L. GAVIVS. C. L. LALVS. oc-
currit & p. DXCVII. JVLIVS LALVS. & p.
DCCCCLXXXli. D. LABERIVS. D. L. LA-LVS. p. DCVI. LALVS ET COIUNTHVS.unde apparet id nomen fervis a Romanis frequen-ter mditum fuilTe. rurfus apud eundcm CJruterum
Heiks. Verfus ille fcaberrimus ; cui nos aufflori- Uhus, nam grundire pro grunnlre veteres dicebant.
tatecodicisFrancofurtenfisintegritatem reftituimus, Emenda Marcianum Capellam lib. i. pag. 16. ed.
legendo , in praecedenti vocat , & dein , Duc , ait , Grotii ,ubi pro eo , quod nunc legitur nullo fen-
ad rnanes.Bv\m. {Uj Lar omniutn cunflalis, re^oncndum , Lar com-
61 r. Accepit lu6lus euntes.'] Dispunfta litterula pitalis. nifi mavis, Lar Comitialis. hinc & forte in
legendum , accepit lucus euntes , ut in noftro. Mi- veteri Infcriptione apud Tertul. de Spedac. cap.v.-
rorego, minutos meos kkI KOTrpoXoyovq interpre- LARES COMPITO POTENTES legendum.tes hoc non vidiffe. Neap. Sed ita jam plurimae vulgo , Comitio potentes. in S. Agobardi codicc
editiones ante NeapoUm , & luclus ex operarum Coillo legebatur , unde Sahnaf Exerc. Phn. pag.vitio profluxilTe putonam codices omnes , lucus. 641. Celio. inepte. cum potius contradte pro con-
612. Duci tum placuijfefuo.] placuiffeDeo {cvipti cilio fcriptum videri poflet. De Laribus plura con-
plerique cum prima editione. Heins. Compla- geflitMeurfius Audlario Philologico cap. i. Heins.
cuijje /uo BexnenL 61-]. Proxima cognati.] viii. Kalendas Martias
61^. vimparat: hunc vultu.'} In codem,Vim erant Chariftia. Bene Kalendarium Conftantini
parat hic : vultu. Neapol. Huic Gottorph. hinc Magni :
unus.
6\^. Geminosque parit,] Haec igitur Larunda , IX. FERALIACva DivaMuta, eft Mania Macrobii. Idcfue ali- VIII. CHARISTIA.quamdiu ohjervatum , lUe inquit ,
ut pro jamilia- TFRMINArTArum jojpitate pueri ma6larentur Maniae Deae, ma- \ vi. 1 iLK M 1 M A L, 1 zi.
tri Larium. Neapol. „ . ^.^ 1 r n . r. t
615. &ui compita fervant. 1 Ad haec legcs quaeOmitt.t haec fefta vetus Romanum : miror. In
notabimm, aOv 0^5 3' f.'«7v, ad iUud lib. v. 140.Rureftn . poft Parentaha & Lupercaha, legitur,
' f ^Cartjtia cognatorum. Sed obferva ifta Valern hb. 11.
6^16. 'semper in aede Lares.] In urhe fcripti ii- ^''P- '' Convivium etiam folemne majores inflitue-
dem. & refte. Lares enim non famihares tantum ,
''«»' ' tdque Chartjlia appMaverunt ; cut praeter
fed pubhcos etiam feu viales delignat , qui in com- ''&'"*^'"%.
'^^«^^ "^" tnterponehatur : ut/; qua
pitis colehantur. Nam in compitis gemini limul La- "'•^^'- neceffanosquerela effetorta , apud facra men-
res coUocabantur , nift cum Genius Imperatoris f^'^^^ ''^terhaaruatem ammorum,fa,^^^^^^
tertius accederet . in domibus fingulares. Infra, 5"'-^'^^ ^dhibitis, tolleretur. Ad Ovidianum calcu-
. . , . uim accedit : dies ergoule totus deditus convivns.Mule Lares, Geniumque Ducis , qut tradidtt tl-
]^^^^ eumdcm , Fejlum epularum , dixerunt. Sed
, ,\ .. . . mea haecfufpicio : nam hoc nomine diutius dies,Vrts hahet , ^ vta numtna trtna colunt.
^^^0 pet,-us Apoftolus cathedram in AntiochiaLarium onginem tangit apud Dicmcd-m Gram- ercxit, vulgo didlus eft : incidit Ule in idem tem-matuum ' aflius Hcmina m Hifloriis: Pajhrut/i pus , quo ctkbraia antiqua Chariftia. Neap.
vul^us Jlrie contentione lonjentHndo praejecemni ae- 6j8. Ad focios turha propinqua Deos.] Pro
qualiter imperto Rev.um^ Komnlum , ita ui deregm diverfa iccfticne in quatuor fcriptis dapes invcni. in
pares inier fe ejjenc Monfirum jlt. Jus parit porcos uno , patres , in alio, cihos, Quare ardaum non
iriginta, cujus rei fanumfeceruKt Larihus Grttndu- init focias. dapes conjedare. quod unus Mcdiceus
pofte.i
F A S T O R U M L I B. IL
6is Cui pater efl vivax, qui matris digerit annos,
Quae premit invifam focrus iniqua nurum.
Tantalidae fratres ablint, & lafonis uxor,Et quae ruricolis femina tofla dedit :
Ita verfus ifti videntur ei^e' legendi de Paraz,onio ,
R z c>;
r j -». P. OVIDII NASONISEt, bcne nos, Patriae, bene te, Pater, optime Caefar,
Dicite luffulb, per facia verba, mero.
ex veftigiis veterrimorum codicum. Ceterdm pro
Nutriat intiniios cibos , quod Latinum non cft ,in-
ventos cibos Hamburg. intailos cibos Arond. im-
mijfos cibos undecun alii. quinque , incincios cibos.
VoS. intinclos Lares. quomodo Zulich. &: Mazar.
a manu priu.a. cujus fcripturae fugitiva etiamnum
veftigia apparebant. Lege nuUa fere mutatione 8c
conjecflura indubitaia , incintJos Lares. Lares enim
in marmoribus ac fignis aeneis antiquis exprimun-tur incindti , feu fuccindti. ut Perfius loquitur,Sat. V. 30.
Cum primum pavido cufios mihi purpura cc(fit ^
Bullaque Juccintlis Laribus donata pependit.
& plane in antiquis figillis aeneis , qualia & penesme funt , Lares incinAi feu fuccindi exprimuntur.non rede ergo vir fummus Cafaubonus ad habi-
tum peregrinantium refert , quo lares induti. fic
incintla Diana Ep. iv. 87. & incin^a Hebe V.Faft. 675. incinHus tunicamercator , pro fuccin£lus,
apud Noftrum. his cin£tamY)\zmm dixit Aufonius
Epigr. XXVIII.
Nec bis cinSla Diana placet , nec nuda Cythere.
ea enim eft optimorum codicum fcriptura , quamVinetus non intellexit, d\xm fuccintla mavult re-
poni. Claudian. m. In Stihc. v. 248. De hac ipfaDiana :
Duo cingula vefiemCrure tenus pendere vetttnt.
& lib. II. de Rapt. Prof. 33.
Cri/patur gemino vefiis Gortynia cin£lu
Poplitefuja tenus.
de cadem. (\c fuccin6li popae Propertio. lib.iii. EI.
4. fuccinelus mercator apud Perf. Sat. v. praecinCli
pueri de famdis Horat. 11. Sat. viii. ut contra
difcin6li : Denique alter Mazar. & unus Medic.unCla patelUf quomodo & Perfio,
un£la,vixijje patella
Semper , c?* a/fiduo curata cuticula fole.
unus Farnef. jun£la. Zuhch. jufja. Sed cum Tomijfa vox fit convivaUs, unde & mijjus pro cibo,& mjjflia pro donis , nil temere mutem. lib. v.
360.
Accidere in menfas ut rofa mifja. folet.
Art, hb. i. 581.
Huic deturcapiti miffa corona tuo.
hinc & miffae pullo fruges apud Livium in augura-hs facri defcriptione. Patella autem proprie in ufusLarium adhibita 6c hbationi. Varro Manio apudNonium Marcelhim in patella. Sliiocirca oportetbonum civem legibus parers , & deos colere , m pa-ttllam dare [^iKfh Xfsuc. fed 6c Vcftae patella hba-
Nox
batur.quaefocis praefidebat, ut Lares. Hinc No-fter Faft. VI. 310. TertmiJjosVefiae purapatelia cibos.
Valerius Maximus libro iv. cap. 4. C. Fabricius
patellam fuam corneo pediculo fufiineri voluit. apudCiceronem hbro fccundo deFinibus de patellaederedicitur in homines impios & profanantes facra.
noti apud ?\zu\.nm.diipatellarii , hoc eft minorumgentium. Perfius vero quod cultricem foci patellamdixit Satyra tertia, tantundemeft, ac fi Lariumcultricem dixiffet. nam magno Cafaubono aliter
locum Perfianum capienti nonaccedo. BeneScho-liaftes Pithaei , cultrix foci patella , quia delibandae
dapes in ea pofitae ad focum feruntur. Sic fcriben-
dum. vulgo delibantiae dapes. Redte ergo Juvena-lis Satyr. v. ut paullo ante jam vidimus , tanquanide ferali Hecates libatione :
At tibi dimidio confiridlus gammarus ovoPonitur
, exigua feralis caena patella.
Heins. Hinc Cicero iv. Ver.iz. patellam , inquafigilla erant egregia, vocat, infigne penatium hefpi-
taliumque deorum.
634. Miffa patella cibos. ] De ritu Livius : Inter
pocula atque epulas , ubi libare Diis dapes o" bene
precari mos ejfet.&c Tibulluslib. i. 130. Lares com-pellans :
Adfitis Divl , nec vos e paupere menfaDona , nec < parvis fpernite fitlilibus.
635. Placidos nox humida fomnos,'] Nox ultimaVoit Arondel. Mazar. unus Vatic. & Farnef.hauddubie recfte. Atque ita fuerat in Zulichemiano amanu prima. Solenniora apud veteres convivia in
multam no(ftem aut primam quandoque lucemprotrahebantur , quod vefpertino tempore infti-
luerentur. fic Met. vii. 66z. fabula Prognes:lucis pars ultima menjae
Efi data , noxfiimno.ita codices vetufti. nam lucis pars optima , quodvulgo legitur, contra ritum veterem pugnat, utdixi lUic loci. Benc igitur nox ultima hoc loco,ut appareat tempus indulgendo genio fuifTe datumfoUto fpatiofius. atque ita VirgiUanum iUud, hb.II. pr. Suadentque cadentia fidera Jomnos , intelli-
gendum efte opinor. ut extremam nodlis partemdefignet. Propert. lib. iv. EI. iv.
Et jam quarta canit venturam buccina lucemfipfaque in Oceanum fidera lapfa cadnnt,
Experiar Jomnum,Hexns.
636. Lar-
<540
FASTORUM Lt B. II.
NOx ubi transierit, folito celebretur honore,
Separat indicio qui Deus arva fuo.
133
Ter-
636. Larga precaturi fumlte vina manu.'] Parca
vina Mazar & pro diverfa left:one Voffianus.
optime. ne dubita. Non enim pocula defcribit in
'falutem Principis haurienda, quod volunt interpre-
tes, fed libationem, quae parco mero in focum
aut raenfam eftufo fiebat. ut jam videbimus. duo
codices , precaturaman». unusMedic. manus. Le-
ge ,Parca precaturae jumite vina manus , ut fu-
pra monuimus. lic antea hoc libro, 198. de Fa-
biis:
Sumite gentiles arma profejfa manus.
lib. IV. 541.
Etferiunt molles taurea terga manus.
Trift. I. III. 78.Et feriunt moefiae pe^lora nuda manus.
Trift. III. I. 8z.
Sumite plebejae carmina noflra manus.
Heins.
637. Et, hene vos.] Nota formula haec inter
fcyphos & pocula antiquorum. Vide Plautum in
Perfa Adu v. Scena prima, & in Sticlio Acftu v.
Scena quarta. Neapol.
637. Bene, tu patriae pater , optime CaefarPj Imo ,
bene,te patriae pater : quod ikannotaiat Scaliger,
& alii jam obfervarunt. Notum iUud, Benevos,lene nos, benete, beneme, benenoftram etiamSte-
ex eodem conllat. quanquam Euftathius in OdyfT.r. id menfis jam remotis faditari foUtum afi^lsvc-
rat. SaUnafius in Ubro , quem fub nomine SimpU-cii Verini adverfus virum furnmum HugonemGrotium edidit , inter primas & fecundas menfas
hanc Ubationem folitam inftituicontendit, impro-
batque fententiam ScaUgeri,qui;menfis fecundis id
a Romanis faAitatum, caUcesquecircumferri foli-
tos adfirmarit. pro ScaUgero tamcn ftat Uic Nafo-
nis locus, qui a convivis dormitum ituris fub ul-
timam nodtem id fieri folere demonftrat. InDido-nis apud Maronem convivio poll: libationem men-fae fecundae appofitae, unde tamennon fequitur,idem apud Romanos ufu veniife. Sed dz in con-
viviis, fi viri principis faluti poculum libarent, ei-
dem bene precabantur, ut hic Augufto Ovidius.
Apud Lucianum in Cataplo Megapcnthes tyran-nUS jam mortUUS, ;^ fAv a-Ttiv^ctrii ci 70^5 a-vfiTt»-
adfcribere verba Ladtantii Firmiani ex libro primode Falfa Religione cap. 20. quia ad illuftrationem
loci hujus ac narrationis mox fubfecuturae faciunt
inprimis: ff>uid? qui lapidem colunt infortnem atquerudem , cui nomen efi Termino. Hic efi , quem pro
^ove Saturnus dicitur devorafje. nec immerito illi
honos tribuitur. Nam cum Tarquinius Capitolium
facere veilet , eoque in loco multorum deorum Sacella
ejjent , confuluit eos per auguria ,utrum Jovi cede-
rent. cjy cedentibus ceteris folus Terminus manfit.TJnde illud poita Capitoli immobile faxum vocat. Jam
etiam obfervatus apud Graecos. Apofto-
lius in Paroemiis : "e^®< ii^ev el -Ttxhocte) f^ to cii-
TdTo j TgJtTov. Neque aliter in Sacnficiis. Gratius
Volcanalium defcriptione. fi. 438.' dis lapfis ultima rebus
Auxilia , €?* meriti fi nulla efl noxia tanti ,
Tot miferare animas , liceatque altingere fofttes,
San^e , tuos; ter quisque vocantes pinguia libant
Thura foco.
Ita verfus illi fcribendi. Nofter Faft. iv. iii.T,^.
haec tu converfus ad ortum
Dic ter , z^ in vivo perlue rore manus.
Quomodo bcne optimi codices. Valerius Flaccus
libro I. 193.
Jpfe ter aequoreo hbans carchefia patri ,
Sic ait ^for.ides.
fint rata verba , ut fupra hoc libro :
Tu fore dixifli: fmt rata di^a Jovis,Senec. Oedioo :
rata verba fudi.
de ratis vctis :i.c verbis vide Notas ad Epift. xvi. ex hoc ipfo quammagnus Juppiterinvenitur? cuinon
5,''f. XV. Noftcr lib. fuperiori , 696
Efficiatque ratas utraque diva preces.
lib. III. 57.Vox rata fit , patrioque vocat de nomine menfem
Met. III. 341.1'rifna fide vocisque ratae tentamina fiiwfitCaerula Liriope.
quae vera fcriptura. ita ratum opus in Ibide dixit
cjluaeque ratum triplici pollice netis opus
ceffit lapis ,ea fottajje fiducia , quod illum de pater-
nis faucibus liberarat. Fa6Io itaque Capitolio fupra
ipfum Terminum , foramen e[i in teSlo reliSlum ,ut ,
quia non cefferat ,libero coelo fruerctur , quo ne ipfi
quidem fruebantur , qui lapidem frui putaverunt. Ethuic ergo publice fupplicatur , quafi cuflodi finiumDeo , qui ncn tantum lapis, fed etiam flipes inter'
dum efl. Ex quo loco difcimus Tarquinio regnan-te rem gellam de Termino Jovi non cedente.
HhiNs. Nimium quantum faepe llluftris Heinfius Deinde hunc ipfum Terminum fuifie faxum illud
quod Rhea puerperadederit Saturno devorandum.
Copiofe rem omnem Livius quoque hbro primo& quinto primae Decadis eft perfecutus. Narrat &Scrvius ^>icidos nono, & D. Aiiguftinus de Ci-
vitate Dei hb. iv. cap. 23. Sci^. Huc refer aeni-
gma vetus , quod ex Varrone profert A. Gellius
Nocfl. Atticar. hb. xir. cap. 6.
Semel minusne , an bis minus ,ftt non fat fcio ,
An utrumque eorum , ut quondam audivi dicier
Jovi ipft regi noluit concedere.
Quorum primoverfu ro fit eft tollendum, utver-fui fenario pedes fui conUent, verfu tertio quoque
luas araabat formulas dicendi , quas ubique obtru-
debat, etiam fine lcriptorum audtoritate: & prae-fertim vocem illam ratus ubique ferc fubftituere
per facra veiba, id eft dum illa verba facra ik fo)-
lemnia, bene nos &c. dicuntur. ita iv. 660.
Adorato per fua verba Deo.
ubi paullo quidem aUter capitur. fed fic per ofcula
iib. III. 509. per jurgia v. Trift. xi. i. & aha, dc
quibus ad Val. Flaccum hb. i. 767. latius agemus.fi quid rautandum ,niallem, /ler /«<?, vt\,pcrbona praeftiterit, Jovi ipfe regi. Heinsverba. ut fua verba fint
, quae ifti follemnitati con-
gru jnt , ut fupra "fiL 54Z. Adde preces , poftis c fuaverba focis. Burm.
639. Nox ubi iransierit.'] vii. Calendas Martias
crant fetta Terminaha , dies N. P. iit notatur in
641. Terfnine, Jtve lapis , five es defoffus in agro
Stipes, ab antiquis tu quoque numen habes,'j Hunclocum declaravit Muretus, & poft eumScaliger iii
Tibullum. Ciofan.
641. Sive lapis , five (s flipes.'} Ex utroque con-
Scahgeri, exiftimavimus. Cato , In foco calido fub
tefiii coquito leniter. Afranius , Indignum vero dumcalet teftu. Dan. Heins. Idem & Vaticani vrriias,
curto teftu Paupens eft habere fidlilem nec inte-
gram patellam , & rupto latere guttum. Neapol.
Curta tefta Naug. 8c quidam alii. Curto tefto Ur-
fin. &: Mazar. curto texto Petav. Zuhch. tetio^
pro teflo. Omnia bene. nam teflum idem cum
tefta. Simihs diverfitas ledtionum hb. v. Falt.
510.
Et fumant teftu prefjus uterque fuo.
Nonius Marcell. Tefla genere foeminino faepe inve^
nitur : neutro apud obfcurae auftoritatis fed fummos
fcriptores legimus. ubi de teftu nihil. at Carifius h-
bro primo : Appellamus Heteroclita , ut gela , genu ,
teftu , ogpunov. fed Virgilio haec tefta in Georgicis.
Idem : Teftu , ut gtnu , Fl. Caper veteres ait dicere
folitos. Mummius in Attellana , Juniusadfpe^acula
efl videre iti teftu quantum fit caput Aftranius , in-
dignum velut dici fokt teftu. at Maro teftam dixif.
Petroniuscap. cxxxvi. Necdum fuperaveram cellulae
limen, cum animadverto Enotheam cum lefto ignis ple-
no venientem. Nam tefta ignem petebant. Audlor
Rhetoricae ad Hcrennium : De tanto patrimonio
teftam , qua ftbi petat ignem , non reliquit. Scd &:
teftuvetcres dicebant, utjam vidimus. UndeVar-ro hb. IV, de L. L. Teftuatium quod in teftu calido
coquebatur. Perpcram vero plurimi veteres curva
tefta pro curta in Nafone. fupra medid tcftam re-
li^am vid h^buimus. MartiaLhb.ni. Ep.LXXxii.
Curtaque Ledae fobrius bibat tefta.
fic 8c curtam antliam habes apud eundem lib. ix.
Ep. XIX. ubi curva perperam nunc legitur:
Sed de valle brevi , quas det fitientibus hortis ,
Curta laboratas antlia ducit aqnas.
Ita optime hbri veteres. ducit pro haurit. fic du-
cere poculum ,ducere uhera. , de quo fupra. vulgatum
illud/o//// aquas frigidiusculum ell. non diflimilitcr
Divus Pauhnus carmine ad Cytherium ,
'ifam cymba multam duxerat nimis aquam.
calicem curtum idem Martiah's dixit hb. i. Epift.
xcii.
Nsc curtus Chiones Antiofesve calix.
& hb. XII. 32.
Matella curto rupta latere mejebat.
Juvcnalis Satyra iii.
quoties rimofa c^ curta fenefiris
Vafa cadunt.
cur-
1^6 P. O V I D I I N A S O N I S
Dum ficco primas irritat cortice flammas ;
650 Stat puer, & manibus lata caniftra tenet.
Inde, ubi ter fruges medios immilit in ignes,
Porrigit incifos filia parva favos.
Vina tenent alii: libantur fmgula flammis.
Spedant, & linguis candida turba favent.
655 Spargitur & caefa communis Terminus agna:Nec queritur, laftens cum fibi porca datur.
Conveniunt celebrantque dapes vicinia fimplex;Et cantant laudes, Termine fandte, tuas.
Tu
curtam ofellam pro minuta habes Apophor.ccxxi.Rara tibi curta craticula fudet ofella.
Ita optimeThuaneus hber , non Parva craticula,
nili qaod nos curta repofuimus conjedura dufti ,
quod meminifTemus/^^r^-^w a Juvcnale etiam di-
ci ofellam. Sat. xi. 144. Exiguae fru/iis imbutus
ofellae. Rara craticula, quomodo apud eundem
Juvenalem Sat. xi. 82.
Sicci terga fuis rara pendentia crate.
Tabellam curtam habes & apud Prudentium Ttsfi
STfCp. Hymno xii.
BMxa crepant cerata gents impatla cruentis ,
Rubetque ab i£lit curta o" humens pagina.
fic fcribunt veterrimi codices. idque in fuis Gifeli-
nus invenit non intelleftum. dolia curta Lucretiolib. IV. 1010, Curtus centujjis Perfio Sat. v. 191.
centum Graecos curto centujfe licetur.
Juvenalis curtum temone iugum Sat. xii. 134. ce-terum quemadmodum tefla hic curta , fic tegulacurta Propertio hb. iv. Eleg. v.
Horruit algenti tegula curta foco.
ita vetus hbcr. ut & re<ae legit Sahnafius , nonpergula. Idem Eleg. vii.
Laefit zy objeSlum tegula curta caput.
rurfus eidem hb. iv. Eleg. v.
Sit tumulus lenae curto vetus amphora collo.
denique apud eundem curtus equus.
^lualia nunc curto lufira novantur equo.
curtum malum Horatius dixit hb. i. Sat. vi. &curtos Judaeos Sat. ix. & curtum Larem hb. I. Ep.Yil.
Gaudentemparvisque fodalibus Cf lare curto.
Ita veterrimi Hbri , non,Lare certo. canis curtus
aucftori Queroh,Sard. F.go in lacfueos hos incidljfem , Ji tnonita
curti fervajjem canis. Heins.
In Francof. erat etiam , huic ignemfert. quod non
difpUcet. huic, fcihcet arae : an vero tcfiit vel tefta
fit pracferendum dubito. nam ubi de igne agitur,
qui fertur , tefla faepius uti veteres video. Audlorad Heren. iv. 6. ipfe a vicinis cum tefla ambulanscarbunculos corrogaret, vid. Meurf. Ciitic. Arnob.VI. 5. qui hic teftu praefert. Bukm.
647. Concifaque conjiruit alto.] Sic Urfini liber.
Rehqui, arte , majori ex parte. duo, apte. deftruit
unus Patav. ex optimis. Forte , concifa fuperjiruitarae. Nam alter Petav. arae, TibuUus tamen hb.
II. Eleg. VI.
.At ftbi quiscjue dapes C feftas exftruet altt
Cefpitibus menfas , cefpitibusque torum.
Heins. Vid. IV. Met. i8r.
648. Et folida ramos figere pugnat humo.] Stipi-tem feu palum innuit , qui pro termino eflet. Defolida terra diximus Faft w.fL 8ir. Heins. Fi-
gere tentat prima Veneta & undecim fcripti. vid.
lib. III. 308. ramos vero non de Termino cape-rem , fed de pahs , quos figit terrae arae confti-
, non obregulas fyllabarias : produxit enim primam Statius,fi memini , iv, Thebaidos. Thyrcatis terra parserat terrae Argolicae; Lacedaemonii tamen inter-
Semel minusne , an bis minus fit , non fat fcio^An utrumque eorum, ut quondam audivi dicier,
Jovi ipfi Regi noluit concedere.
Neapol.
670. Tenet.] Tenent Gottorph.
671. Foramen habent.] Servius hb. xr. Unde in
Capitolio fuperna pars te5li patet , quae lapidem ipfumTermini fpe£iat : nam Termino non nifi fub divofa-crificabatur. non tamen huic foh : cuivis enimNumini, cui in loca ahquo fulgurito ara ereda,fine tegmine veteres faciebant ; led his plerumque.Vitruvius hbro primo cap. ir. Jovi, Fulguri, crCaelo , CT* SoU
, CT* Lunae aedificia fub divo hypae-
traque confiituuntur. Horum enim Deorum e?* fpe~cies CT* effeHus in operto mundo atcjue lucenti prae-
fentes videmus. Neapol. Tale & templum Libero
patri apud Thracasdicatum in colle 2.]\vc\\So.Aedes
ipfa fpecie rotunda , cujus medium interpatet te£lum.
fummo teSlo lumen admittitur ,ut appareat folem
cuncia veriice fummo lufirare lucis immijfu. verba
funt Macrobii Saturnahum hbro primo cap. 18.
HilNS.
674. Fueris.] Fueras & manes Tplunmi fcripti.
678. Clamato ,tuus efl hic ager filletuus.] Sic ve-
tufiiores nonnulH. nliipUirimi, tuus efl hic ager,ille fuus. vel , fuus eft hic ager , ille tuus. Gottorph.& unus Medic. meus efl hic ager , illetuus. Puto:
Clamato , Meus eft , eft ager ille meus,
fic apud Stat. meus ille meus. quomodo & ahi lo-
quuntur. qu3nquam&: alterum ,^/cwe/n, /7/e tuus^fatis arridet. Ep. Med.
Clamarem , Aleus efl , injiceremcjue manus.
Am. I. Eleg. iv.
Etdicam, Meafunt; injiciamque manus.
Metara. iv.
Vicimus, cr Meus eft , exclamat Nais.
Heins.
679. Populum.] Populos Momi Sz quafuoralii.Iraitacus haec au(5lor Epigrammatis in CataledisPiihoei pag. ici.
Eji
FASTORUM LiB. n.
Eft via, quae populum Laurentes ducit in agros,680 Quondam Dardanio regna petita duci.
Illac lanigeri pecoris tibi, Termine, fibris
Sacra videt fieri fextus ab Urbe lapis.
Gentibus elt aliis tellus data limite certo;
Romanae fpatium elt Urbis & orbis idem.
685- "VT^-^ric dicenda mihi Kegis fuga. traxit ab illa
L%| Sextus ab extremo nomina menfe dies.
Ultima Tarquinius Romanae gentis habebat
Regna: vir injuitus, fortis ad arma tamen.
139
Ce-
Eji via , quae populum ducit ^unonis In aedem.
BURM.680. Regna.'^ Terra Bcrnenf. & duo alii. potita
dno. petenda unus.
681. lllalanigeri.'] Sic legendum ex libris ve-
teribus. Ciofan. Valde placet fcriptura vetus ,ll-
la lanigeri. Neap. Multi ex fcriptis, lllic Aron-
del. lUac. quod placet. mox Stroz. & unus Med.
Nunc dicenda mihi Reps fuga.
Heins. Regutn Excerpta Douzae & Bernenf.
68i. Sacra videt fieri.] En publica , quae afla
in via Laurentina. Neap.681. Videt. ] '[}ubet Putean. vides VoiT. & tres
alii. cum prima editione.
68i. Sextus ah Urbe lapis.'] Num hi antiqui agriRomani fincs.^ haud dubie ita efi:: ideo Sacerdo-tes ibi facrum Deo Termmo agebant, nec aliara
ob cauffim ol) f/.xi(py.v ambarvnle facrificium exten-
debatur. Strabo. lib. v. M£r«|t) ytv 5 T^iurJlit y^^
ovTx-jitx Ti K. (ui uXt.uq Tosre;; arXfitxrtii , ui o£/tti<;
#6t/3-j)^£p«ir jlu/ KccXia-ty 'Acc^xfisUv, NeaP.
686. (Siuinius ab extremo.] Sic legendum cen-
feo, ut in noftro antiquilTimo : ncc alio die no-tatur in Faftis lapideis Regifugium. AHi falfo adKalendas Junias difFcrunt ; ut Macrobius Saturna-
liuni libro i. cap. \i. Pmaverunt ^unium menfemk Junio Bruto , qui primus Romae Conful failusefi ,
nominatum ; quod hoc mer.fe , idejl Kalendis^units,
ptdfo Tarquinio , facrum Carnae Deae in Coeiio
tnonte voti reusfecerit. Nonambigo, quinMacro-bium deceperit carmen Ovidii v. FaHorum , cumcanit IX. Kalendas Juni?.s :
Giuattuor inde notls locus eft; cjuihus ordine le^is,Vel mos Jacrorum ,
vel fuga Regis inefi.
Scd in his nulla mentio Regifugii: (miroridetiamfenfiffe Panvinum ) fcd tantum harum Htterarum ,
Q. R. C. F. qu:!e fignificant, quando Rex , iii eft
facrorum, Comitio fugit. Inifiiis ad v. de hoc ritu
prifco nos vide ad eosdem verficulos. NEArot.
Sexto Kalendas Martias Regifugium celebratum. necaliter diem defignant Kalendaria antiqua. Atfepti-moKalendas ceicbratum fuifieexhoc Nafonis loco
evinceretur, qui homines eruditos valde exercuit,
Dionyfium in primis Petavium.is variarum diflTerta-
tionumadaudarium operisdeDoftrinaTemporumhbro v. cap. 9. Nafonem ofcitantiae ac fupinitatishic arguit , quod in diem ab extremo menfefextum Regis fugam faciat incidere , quae in diemab extremo menfe quintum inciderit Defudavit& hic loci ilkiftrifilmus Neapolis , ac tandem eorecidit, ut ex pervctullo quodam codice <gluintumdiem pro Sexto reponivdk. CuiafiTenfum praeberehaud pofiTum , cum noftri omnes pro vulgata ftent
fcriptura praeter unum Hamburgicum , in quoSeptimus extremo menfe dies. Fatigavit hic quoquelocus Paulum Manutium & Johannem MariumMatium cap. vi. Annotationum in V.irios Aucfto-
res;fed cum rb ab inconcinne prorfus bis hoc di-
fticho occurrat, locopofteriori, etfi membranisin-vitis, fcribo , Sextusin extemo menfedies. ceterumut hoc feftum Regifugium dicitur, fic ahud feftumfub Populifugii nomine poftridie Nonas Julias fuit
celebratum , quod pridie re bene gefta populus a
Tufcis infugam verllis fit. cujus fefti ineminitMa-crobius hb. iii. Saturnal. cap. 3. Heins.
686. Romanae.] Romano Sarravii. & praeccden-ti verfu , tellus in limite certo Arundel. & Ma-zar. a manu prima.
687. Uliima.J
Vid. Eutrop. hb. i. CioF.688. Vir injufius.] Idipfum regni initium ape-
ruit, quod occifo S.^rvio Rege focero invafit. Mul-ta hujus Tyranni impia referunt fevcrioris notaeHiftorici; malta quidem , quac non illi , Theo-phikis Pauiarcha Antiochenus lib. iii
694. Hoccupiuntfratres.] Redius Petav. & tresalii, cupiant. ut Epilt. Deianirae:
Hoc velit Eurijiheus , velit hoc germana Tonanrtis. Heins.
Et ita Francof.
6c,6. Dicere ut haecpoffet.] Trcs apud me, «/
hoc pcjfet. Neapol. Ita jam Dan. Heinfius & ahiediderunt.
696. Verhsra pajfus erat. ] Eaque in foro publi-ce. Neapol.
698. Dedu£la vejle ] DiduHa Regius unus , Mo-reti & alius. vid. ad hb, xin. Mct. Z64.
698. Notata vident.'} Ad idem fere fenfum tor-fit notare Fetronius in Satyrico : Se:]uar ego frontesnotans infcriptione folerti , ut videamini Jljgmate ejfe
pun^i. Neapol.
700. Adnuit ille.] Adnuit illa venufte unusMedic. & Farnefianus. Heins.
701. Perdendi Gabios qucd Jibi monjlret iter.]€iuod vel quo Vofl". quo etiam in multis aliis. innonnullis , qui. Prodendi quoque Junianus. quo-modo i^: infra )ff. 710. pio Traduntur moeniaunus Moretanus, Produntur. Heins. Utjibi duo!monjiret opem Hamb.
703. Suberat.] Fucrat P \itein. Si. tres tiYn , quoderat Bernenf.
709. Gabina. ] Gabinis Arund. VolT. Maiar. &fex alii.
711. l^efas vifu.'\ Nefas vifum e/l Mazar. 8c fe-
ptem alii. nefas, mediis Mer/us Mediceus.
711. Altarlbus anguis Kxit.} Tria fimul trifte
aliquod portendebant : vifus coluber in ara, raptaexta, & ignis extindlus : fed duo poltrema nonrecenfet Livius ; nec ilkid , in altari fedifiT;; , fede columna lignea (eam templi Capitolmi veteris
fufpicor) elapfum in regiam prorupilTe. Neap.
714. Slui dederit primus ofcula. ] Quatuor libri
fcripti , princeps , non primus habent. nihil muto.CioFAN. Nonre(ftiusinaIiis,/>nn«;'^. Neai». Prae-ftanriores plerique, prmceps, non primus. quomo-do apud Virgilium hbro xi. 610.
-^——princeps turmas invapt jifjlas.
& apud Statium Theb. xii. 664.
Cujus in Ogygio princeps fiet lancea muro.
Nolter ipfe fupra hoc hbro , 160.
Jmitatcr.] Mutator Bexneni'. mirator Pe-
Et comitum princeps tu miht , dixit , eris.
A. Gellius lib. xiii. cap. 13. Etiam opera princepsZlf prope omnis in litteris
difciplinisque Graecis fum-pta ejl , non uscjue eo tamen infreqHens fum vocum La-tinarum. Heins. Vid. Carr. 11. Emend. 10.
715. Properata tuUrunt.'} Venuftius in veteri-
bus quibusdam , dederunt. Ciofan. Veteres , <:/eic-
runt ; lege ut adlubet. Neapol. Tulerunt co-dices praeftantiores magno numero. Ofcula ferre
pajftm apud Nafoncm aliosque occurrit. Apud Li-vium libro i. in narratione hujus rei , Imperiumfummum Romae habebit
, qui vejirum primus ,o
juvenes , ofculum tulerit. Heins.
716. Deo.'] Sono Moreti unus
717"
tav.
719. llle jacens pronus.] llle jacens\egQ ex honislibris & fenfu. Ciofan. Malim , llle caJens. Li-vius libro i. quem Nofter in aliis quoque narrartionibus ftudiofe exprimit , Brutus alio ratus fps-^are Pythicam vocem ,
velut Ji prolapfus cecidijfet ,
terram ofculo contigit. Nofter hbro vux. Metain»379.
Pronus ab arborea cecidit radice retentus.
Heins, Sed pronus fufficit hic, quare cuin Gry.-phio tacens malim. id eft nihil dicens, fed taci-tus ofcula dedit terrae. quod magis fimulationiBruti convenire mihi videtur. Francius volebatjille jacens primus. Burm..
7ii. Cingitur interea.] Ex fidc annalium Neap.Venufte in uno Mediceo legitur , interea ci»gi,
S 3 fcJ.
14^ P. OVIDII NASONISyz^ Tarquinius juvenis focios dapibus^que meroque
Accipit, atque illis Rege creatus ait:
Dum nos difficilis pigro lenet Ardea bello,
Nec fmit ad patrios arma referre Deos;
Ecquid in officio torus elt focialis? & ecquid730 Conjugibus nollris mutua cura fumus?
obfefTa: la iis Jlativis {ut fit) longo magis quamacri belloy fatis liberi commeatus erant , primoribustamen magis ejuam milttibus. Neapol. Lentas mo^
ras Mcizar. Zulich. Voff. & fex alii, fic lentum
duellum habci apud Horatium hbro i. Epilt. ii. &lib. n. Epift. II. Heins. Non multum refert. infr.
lib. III. 104.
TraBaque erant longa lella propinqua mora',
& I Trift. III. 8.
Torpuerant longa peSiora nojlra mora,
Pro omitiere , contendere pugna Putean. & duoalii. Contemnere pugnam Petav. & Excerpta Voffii.
BURM.
714. Luditur.l Cendltus in c. 0. m. habet Laeti.
conditus etiam Farnef
725. Tarquinius juvenis.'] Nefcio Cur ambigantinterpretes , an hic Tarquinius fit Sextus , cumde codem pauUo poft legerint:
Interea juvenis furiales regius ignes
Concipit.—
& mox ipfemet, multa fecum animo volutans:
Cepimus audendo Gabios. —— Neap.
hege, juvenes focios. a^i enimdepatre Tarquinio,non filio , quae fequuntur evincunt , ex illis rege(reatus ait. Heins. Si fequamur Heiniium , vide-
tur aHus elTe Tarquinius, nemperpater, qui exci-
pitjuvenes, & alius, qui rege crcatus ell, quierat intcr jiivencs. fed fermo praefente patre nonvideturhabitus. quare anriquas editiones &fcriptoscodices 6c Fanenfem fecuti legimus , juvenis, &fequenti verfu cum fcx fcriptis , atque illis rege
creatus , ait , ira omnia apte cohaerebunr. inepte
Crifpinus ex illis exponit, poft caenam. Burm.
7Z7. Dum nos follidtos pigro tenet Ardea bello.]
Dtfficirts Ardea Arond. VoflT. Zulich. Maz. Laeti
aliique complines. & redle. fic Janua difficilis
apudNoftrum hbro Met. viii. 173. & Propertiura.
difficiles fores \\h. i. Amor. Eleg. vi. ad quas faci-
hs non erat acceffus. Artis Amatoriae Ubro i.
433.
Tempore diffictles veniunt ad aratra juvenci.Heins.
72,8. Ad patrios arma referre deos.] Petavii 8c
fex ahi habcnt,^// patrias domos. fed nihilmutan-dum patet ex Epift. i.
Ponitur ad patrios barbara praeda deos. Burm.
7Z9. Ectjuid inofficio torus efl focialis? ] Num-
quid nos reciproce amant uxores noftrae .'' numfervant conjugales leges.^ Neap. Inoffenfo Putea-neus. nihil muta. Cicer. i. ad Att. i. Confido illum
in officio fore. fic & hoftes, qui fe dedunt, in offi-
ci« effe dicuntur Liv. viii. 19. Caefar v. de Bell. G.2. 6c Servi: vid. ad Quindil. vai. de Inft. Orat.
!««$•' ^fA.i^v 'eTtiruv 'th, Tr^Zrov.Nota hos morcs , &
ofcula haec licita. 'bcd quae Romulo fuerit legis
fercndae cauflTa legenda m Dionyfio Halicarnaf-
fcnfi. Hanc eamdem in Itaha antiquiorem fuifte,
& Hercuhsaevo. fidu<; teftis Alcimus meusSiculus
C* t(j iwty^(piif3f>yi T /3i«/»v 'iTUXiit^. NeaPOL. i»»
zieniunt rrjulto quatuor. Praevigilare VofT.
741. Petitur Lucretia.] Inter fex muheres , quaccaftiflimae fnifte traduntur, Lucretiam ponit Hy-ginus cap. cclvi. Ubi ita eft : Penelope, Jcarii filiay
uxor lllyxis : Evadne , Phylacis filia , conjux Capa-nei: Laodamia
, Acajii filia , conjux Protefilai : He-
cuba, Cijfei filia , uxor Priami: Thecno'e, Thejioris filia,uxor Admeti : Romanorum Lucntia , Lucretii fiita ,
eenjux Collatini, Ciof an.
74T. Lncretia, cujus.] Lttcretia. nehat Mazar.Zulich. duo Farnefiani , unus Mediceus & prodiverfa leclione Vofllanus. quod egregie auget fe-
liciflTimae brevitatis artificium in hac narratione.verfu proximo, calathi lanaque mollis erant , nonerat, fex fcripti. Heins.
741. Ante torum calathi.] Antiquaenoftraema-tres in atrio, ubi & ledtus ftratus, lanificio ope-ram dabant. En haec omnia uno exemplo Afco-nius: Deinde omni vi janud expugnatd , zy imagi'nes majorum dejecerunt , c?* leSlulum adverfum uxo-
ris ejus Corneliae , cujus caflitas pro exemplo habita
cfl , fregerunt ; itemque telas , quae ex veteri morein atrio texebantur , diruerunt. Pro veteri intelhgeRomano. Sedes haec domi Graecis feminis inter-
didla. iEmilius Probus in Praefatione ad fuos Cae-fares : ffluem enim Romanorum pudet uxorem ducere
in convivium , aut cujus materfamilias non primumlocum tenet aedium , atque in celebritate vcrfatur?
quod multo fit aliter in Graecid: nam neque in con-
vivium adhibetur niji propinquorum , neque fcdet ?iifi
interiore parte aedium , quae gynaeconitis appellatur.
TmxiicmlTt^ pars erat in aedibus, in qua muhercshabitabant; ut avipuvTTi^, in qua feorfim viri. de
utraque Diogenes in ejusdem nominis Cynico :
'Enruvy.^^ire q/k Au)ceouif4.o)(^ eif 'AB-lt/jUi' crpii iv t"
prie eft temerariorum ; utiw ferrum ,in praelia, te-
la ruerc eyc.&fimilia paffim obviaapud Virgilium,Lucanum & alios. fic Cimbrum ruentem dixit Lu-can. I. 2,56. pari modo enfibus inde ruunt dixit
Val. Flac. vi. 198. ubi etiam furunt vult Hein-
fius. in Bernenf. & odo aliis erat, temerarius ilk
vir meus. Hurm.
751. Enfe ruit.] Urfin. Fruit, fortalTe , furit,
ClOFAN.
753. Mens ahit , CT' morior.'] Ut in Elegia qua-dam hbri nequifiTimi :
Mens abit, zs" morior quoties peccafje fateris;
Perque meos artus frigida gutta fluit.
NrAPOL.
754. Etgelidnm jyigora peHus habet.'] Legendumex omnibus hbris fcnptis : Et gelidum pectcra fri-
gus habet. Ciofan. Vid. ad Epift. xii. 170.
755. Definit in lacrimis, inceptaque fila remifit.]In lacrimas repone ex caftigatioribus fcriptis. Apu-lejus fub finem hbri primi Milef Sentit fabf.larum
quoque ferie fatigatum in verba media fo7}jnolentum
definere, ac defeCium incerta verborum falebra bal-
butire. deinde multi veteres, intentaque fila remit-
tit. quod & Naugerius in poiteriori editione Al-
dina
F A S T O R U M L I B. IL
Interea juvenis furiatos regius ignes
Concipit , & caeco raptus amore furit.
Forma placet, niveusque color, flavique capilli;
Quique aderat nulla faclus ab arte decor.
j6$ Verba placent, & vox; & quod corrumpere non eft:
Quoque minor fpes eft, hoc magis illecupit.
Jam dederat cantum lucis praenuntius ales;
Cum referunt juvenes in fua caitra pedem.Carpitur attonitos abfentis imagine fenfus
incefii amoris. De incejtis amoribns, & qui fub illo
nomine cenfeantur, videndus Andreas QuerceusElogiorum cap. xii. Heinsius. Dolumque probumeft. Livius xxiii. 35. Vbi id parum proceffit , do-lum adcapiendos eos comparat.
782. Audentes Forsque Venusque juvat.] Sic ii-
dem hbri : ahi tres , Fratris & Urfin. Forsquedeusque. aker vero optimus: Forsque metusque. ]\i-dicent dodiiores. Ciofan. Ahi
in quo , Forsve metusve. Legc , Viderit audentesForsne Deume juvet. Viderit Fors &: Deus , uter au-dentes juvet. Vide de hoc loquendi modo quaenotamus hb. i Pont. Eleg. 11. Forsne Deusne , ut
apud Statium Theb. 11. Audenti Deus Zy' Fortuna
receffit. apud Ciceronem frequenter habes , DeifiisFortuna viderit. Mezentius apud Maron.
afi de me divum pater atque hominum rexViderit.
Heins. Audaces & hic unus Regius. Vid. ad i. Art.O08.
784. Cinxit,'] Cingit Regius & novem alii.
787. Hcfiis ut hofpes init penetraUa CoUatini.']Livius hb. I. fub finem hac ipfa de rc. Sex. cft
Tarquinius , qui hofiis pro hofpite , priore nn6ie viarmatus , mihi fibique , fi vcs viri efiis , pefiiferumhinc abfiuUt gaudium. Tale etiam quippiam hic
Nofter in Epift. ad Parin: Hofpes an hofiis eras.
ClOFAN,
787. PenetraUaCoUatini.] CoHatina x^msMcdi-ceus. quomodo apudMaronem. vi, 774.
HiCoUatinas imponent montibus arces, Heins.
788. Ci>'
F A S T O R U M L I B, IL
785* Accipit aerata JLivenem Collatia porta:Condere jam vultus Sole parante fuos.
Jld inauratd; fecit cr fpatas argenteas , fecit etiam
cr anreas. Ni mdius , manubrium vere fuilTe ex
fohdo argcnto & auro confedum. Nhapol, Au-
ratum concinnius Hbri mcHores. ut refte vidit
Neapolis. Avien. Phaenom. i. gc). Ed. Grot. de
Onone :
Auratumque rubens demittit baltheus enfem.
iidem , deripit enfem; etfi non ignorem alterum quo-
que elegans elVe. Met. vi. 551.
ffluo Juit accin5lus vagind liberat enfem.
ubi pari modo deripit in fcriptis nonnullis veterri-
mis exaratum. ut Ub. x. 475.
Pendenti nitidum vapna deripit enfem.
iic eufem deftringere , nondiflriagere , in antiqu.flimis
codicibus pafTim legitur. Uberare tzmtn enfem dixit
quoque Apulejushb. 11. Met. Gladium, quem vefte
mea conteSlum ad hos ufus (hbri veteres, hoc us-
(jue , puto, hoc ufits)exttileram , fimt iiberatum ar~
ripio. Nofter Met. vi. Aures liberat arboribus. au»dor Moreti :
geminos tunc vefte lacertos
Liberat.
Di(ftys Cretenfis hbro iv. Deiphobus amplexus ;"»-
ermem juvenem , quippe in facro Apollinis nihil ho-
ftile metuentem , exofculari gratularique fuper his ,
quae confenfiffet ; neque ab eo divelli aut omitterey
quoad Alexander liberato gladio procurrens averfumhoftem per utrumque latus geminato iJlu tramfigit.At ubi diftolutum vulneribus animadvertere , partealia quam venerant proruunt fefe. ita totus locus
ex vctufto codice, qui penesme exftat, eft confti-
tuendus. nifi quod avcrjum hoftem , pro adverfo , re-
pofui. librato gladio Latinum efTenon opinor, fcd
librata hafta. Heins.
795. Utqiie torum prc/ftt.l Ledo incubuit : hoctorum premere Properrius:
Illa nihil : neque enim vocem viresque loquendi^Aut aliquid toto pcdorc meniis habet.
Sed trcmit, ut quondam Itabulis deprenfa relidis .
800 Parva fub infclto cum jacet agna kipo.
Quidfaciat? pugnet.^ vincetur femina pugna.Clamet? at in dextra, qui necet, enfis adeft-
Effugiat ? pofitis urguetur pedora palmis ;
Nunc primum externa pedora tada manu.
2os Inftat amanshoitis precibus, pretioque, minisque:Nec prece, nec pretio, nec movet ille minis.
Nilagis; eripiam, dixit, pro crimine vitam:
Falfus adulterii tellis adulter erit.
Interimam famulum; cum quo deprenfa fereris,
810 Succul^uit famae vi6fa puella metu.
Quid, victor, gaudes? haec te vidtoria perdet.Heu quanto regnis nox ftetit una tuis!
Jamque erat orta dies: pallis fedet illa capillis;
Ut folet ad nati mater itura rogum.Gran-
799. Sed iretnuit , (juondam ut.l VeteriBus eft,
Scd tremit ,ut ijuondam. Neap. Sedfremit^M-
can. Met. vi. 52.7.
Jlla trewit velut agna pavens.
ubi eadem varieras.
801. Temina pugnans.'] PugnA meliores. & cfui
tiecet proxinio pentametro odto fcripti, pro vetet.
(kenjis adefi, pro erat , Urfini codex optimus cumtribus aliis. Heins. Vide Modium Nov. Led.
cap. Lxin.
803. JJrgentur psFtora palmis.'] Urgetur ex veteri
iibro Modius in Novantiquis Leftionibus. cap. lxiii.
cleganti Graecifmo. fic i^upra :
Carpitur attonitos abfentis imagine fenfus.
atque ita pafilm Nofler. Nunc primum fequentiverlu unus Moreti & Farnef. Heins.
805. Precibus , pretioque , fninisque.'] Hoc ovdi-ne haec verba leguntur in Ub. Urf. & Maffei.
ClOFAN.^o6..Ncc msvet.l Nec vale t YoQ\\, Vatic. &
Strozzae. forte recfte. vid. lib. viii. Met. 59.807. Pcr crimina vitam.] In quibusdam mem-
branis, pro crimine. Neap. Per crimir^a lcripti. vid.
adEpift. X. 6. &:aduiter erit , pro ero , mox nielio-
res. Heins. Scd per crimina eripere vitam elt Ice-
lefle, nefarie, quod non volcbat Tarqumius indi-
care, fed fe quali vindicem adulteni venditatururamarito ejus oilendcbat. quare egovulgatamledio-nem , quae ell; in pluribus hbris , pro crimine , prae-tuli: ic. adukerii cum famulo , lidlo crimine.Nofter in Ibin 619.
NaupViadaecjue modo fi^o pro crimine poenasMorte luas.
quia vero paflTim praepofitiones commutari folent
apud Noltrum a librariis , ut per 6c fub , de quavid. III. Met. 416. forte fcripferit , fub crimint.
quam elegantcm locutionem illuftravimus ad
Quind. Dccl. cccLxxix. deindepro ero redle, erit..
an enim Tarquinius dixift"et fefalfum teftem futu-
rum & adulterum.'' non puto. occifus ille fervus,falfus adulter , id eft , a me mendacio infimula-
tus , erit teftis tui adulterii apud maritum. erat
Arondel. follemni permutatione. f<j//»; vero faepe
pro fimulato , ficfto ponitur. vid. ad Val. Flac. vi.
Neapol.8i8. ^o.ve Jit i£la modo.'] Quattuor libri vete-
res, malo. probo. Ciof. Codices nonnulli , modo. &
aiJa. cave quicquam mutes.Statius Tlieb. ix. 351.
uit genetrix caetu glaucarum cun^a fororumProtinui icia malo , vitrea de valle folutis
Profiluit furibuiida comis.
apud Valerium Flaccum libro vm. 35. ifia timore
gravi. itla dolore apud Lucrctium libro. ida fim-
pliciter Petronius de Bello Civili:
Hos inter rnotus populi {mirabile vifu)<§luo mens itla jubet , dejerta ducitur urbe.
hoc eft mens territa & confternata. Sic percujfus,pro percuLjus, de quo ad Maroncm diximus libro
./iineidos v. 513. Hkins.820. Perennis.^ Fluentis fex libri.
81 f. Lacrimas.] Z.dcr/OT/i Petavii & Regius. fed
& folari lacrimas , metum, dolorem
, &c. Latinedicitur. Virgil. xir. ric.
Tum focios moejiique metum folatur Wi.ita confolari danma Epilh Sabini iii. 5. Pacat. Paneg.cap. XIII. Modicozy cajlrenfi cibo jejunia longafolan-tem. ubi mi\c,fclvintem Acidalius. Vide alia exemplaapudHeinf.ad Cl.uidian. Rapt ir. 313. Scquaenosad Val. n. n;i. mox , faventque ires libri. Burm.
813. Terdejiitit.] Huic pariffimum Maronia-
iium illud :
Bis c$natus erat cafus effiniere in auro ,
Sis patriae cuidtn tnanui. '
Neapol. Ttejicit quatuor fcripti. vid. ad Epift.
IV. 8.
8x4. Non oculos ideo fujlulit. ] Ad eos fuJiuUiZulich. Mazar. VoflT. & alii feptem. Urfini cumfexaliis, adeo. PolTet etiam ^i^ ^«wolegi. Heinj.
825. Hoc quoque Tarquinio debebimus.] IneptcMarfius rb hoc referendum inquit ad impotentiani
loquelae , cum ad lluprum clare refpiciat: qualiexclametLucretia , Expugnatum mihiquoque mu-liebre decus Tarquinio debemus. Hae nugae erant
a me omittendae , fed extorquet horum infcilia.
Neapol. Senfuseft,hoc,quod cogar ipfa dedecus
meum eloqui , etiam debebo Tarquinio, non fo-
]um injuriam & vim illatam, fed indicium, quodipia facere cogor. rede cxpofuit Fanenfis.
819. Dant veniam\ Jailo genitor conjuxqnecoaSlae.
]l !acc eft fex veterum hbroruni lcdio ,
quae plane genuina eft. In hbro autem frairis mei
e\\,facti , non faclo. Ciofan. Coaclo meHores.
fatliijue coa6lae Hehnaeft.
830. Ipfa nego.] HaecPhaedrain cafu pari The-feo conjugi dixit apud Senecam in Hippoiyto,Adu 3.
Tentata precibus rsfliti : ferro ac minis
Non ce/fit animus ; vim tamen corpus iulit.
Lahem hanc pudoris eluet nojier cruor.
Neapol.
831. Fixit fua pe6lora ferro, ] Quac praefata an-
te idlum videnda omnmo in Hiltoricis. Neapol.
Tigit cultro mehorcs. culter eft etiam Livio &D. Hahcarnafiaeo ti(piSiov. etiam Diodoro Siculo
iuExcerptis ValeUaDis, pag. z^i^ ubi haec de Lu-
i;o P. O V I D I I N A S O N I S
Tunc quoque jam moriens, ne non procumbat honcflej,
Rerpicit. haec etiam cura cadentis erat.
835" Ecce luper corpus communia damna gementes,Obliti decoris , virque paterque jacent.
ces. fic in veteri exemplari hb. vi. Fart. 779.Ferte coronatae juvenum ccnvivia lintrss.
Prifcianus Ubro v. Apud Graecos mafculinum efi
XtvTY.f , apud noflros foemininurn efl. Livius in yr,
jam in altum expulfa lintre. Sic & celox faemiiiino
genere lcgitur apud Plautum. apud Tibullum ta~men elt , Exiguus linter. fic & lembus foeminini
generis in antiquis codicibus Claudiani , ut Phafe-lus. Virgil. Ceniauro invehitur magna. Heins,Francof. etiam , mea linter. Sedulius praef. adMa~-ccdonium , Tam immenjnm pelagus parva tiro lin-tre cucurrmm. Aucfior elegiae in Drufum 418.