Bujqësia me Vlera të Larta Natyrore në Ballkanin Perëndimor:

Ky publikim �nancohet nga DG Environment. Opinioni i shprehur në këtë dokument është ai I autorëve dhe nuk re�ekton opinionin e �nancuesve.

www.efncp.orgwww.see.efncp.org Email: [email protected]

Rrjeti bujqësor VLN për Europën Jug Lindore jo në BE

Rrjeti bujqësor VLN për EJL ka si qëllim:

Të sigurojë një forum për shkëmbimin e experiences dhe gjetjen e partnerëve midis shteteve të EJL, 1. si dhe midis shteteve te BE dhe shteteve jo në BE.

Informacion aktual mbi gjendjen aktuale të bujqësisë VLN, identi�kimin dhe mbështetjen në rajon; 2.

Ilustrojë bujqësinë VLN në rajon nëpërmjet shembujve dhe rasteve studimore; 3.

Identi�kojë interestat e përbashkëta dhe të zhvillojë aktivitete mbi bujqësinë VLN në rajon gjatë 4. 2011 dhe në vazhdim.

Rrjeti i EJL VLN, person kontakti : Yanka Kazakova dhe Vyara Stefanova [email protected] [email protected]

Bujqësia me Vlera të Larta Natyrore në Ballkanin Perëndimor:

Statusi aktual dhe S�dat kryesore-Dokument qëllimor



Autorë: Yanka Kazakova dhe Vyara Stefanova, EFNCP Bulgaria, 2010Kontribut i vlefshëm nga: Gëyn Jones dhe Guy Beaufoy, EFNCPAutorësia e fotogra�ve: Fotogra�të janë siguruar nga pjesëmarresit në takimin e SEE VLNF, So�e, 6 - 8 Dhjetor, 2010

Përktheu: Albana JUPE

Forumi Europian mbi Konservimin e Natyrës dhe Pastoralizmit (EFNCP) sjell së bashku ekologjistët, konservatorët e natyrës, fermerët dhe vendimarrësit.

Ky rrjet jo �timprurës ekziston për të rritur qëndrueshmërinë e konservimit te lartë natyror dhe vlerat kulturore te sistemeve bujqësore dhe të informojë punën e bërë në përmirësimin e tyre.

Hay

mak

ing

in M

aced

onia

- P

etar

And

onov

3

The Western Balkan countries are all in a process of accession to the European Union. Croatia, Macedonia and Montenegro have the status of candidate coun-tries. Albania, Serbia, Bosnia and Herzegovina and Kosovo under UNSCR 1244/99 are potential candidate countries, with the prospect of joining the EU when they meet the established conditions.

During pre-accession, the candidate countries go through a process in which they review all their na-tional legislation and policies with a view to harmoniz-ing it with the EU acquis communautaire. They also have to adapt their institutions and economic policies, strengthen the rule of law and develop market-oriented economies.

To a certain extent, this is a moving target, as the body of EU legislation and policies is constantly evolv-ing. The 7-year EU budget cycle often provides a driver for these changes, as can be seen in the current dis-cussions surrounding the shape of the Common Agri-cultural Policy (CAP) after 2013.

The CAP and environmental policies are key ele-ments of the acquis communautaire and are linked in complex and sometimes contradictory ways.

In fact the EU is failing to meet environmental aims

that are intimately tied up with farming and the use of

rural land, such as the target to halt biodiversity decline by 2010. A key action for achieving this target is to maintain the types of farming that continue to harbour a wide range of wildlife, because they have not been intensified to the degree of mainstream “industrialised” farming. This is High Nature Value (HNV) farming.

The HNV farming concept is not complicated – it highlights the fact that broad farming types supporting high levels of biodiversity require targeted instruments to ensure their sustainability. This type of farming is predominantly based on semi-natural pastures and meadows – sometimes Natura 2000 habitats, some-times not – that are threatened with abandonment across Europe. Supporting HNV farming directly ben-efits the conservation of Natura 2000 farmland habi-tats, both within the designated sites and in the wider countryside. Protection of flagship sites is thus com-bined with support for the relevant farming systems at the landscape scale.

This scoping document aims to highlight some of the key features of the HNV farming in the Western Balkans within the constraints of available data. It does not claim to be exhaustive and should be viewed as a starting point for further work on HNV farming and its particular needs in the countries of the Western Bal-kans so that effective policies can be developed which will make a difference to HNV farmers on the ground.

Introduction

Permbajtja

Hyrje .................................................................................................................................. 3

Biodiversiteti dhe Bujqësia VLN në Ballkanin Perëndimor .................................... 4

Zonat rurale në Ballkanin Perëndimor ....................................................................... 7

Bujqësia VLN në Ballkanin Perëndimor .................................................................... 11

Politikat dhe Mbështetja për Bujqësinë VLN .......................................................... 29

S�dat kyçe te Bujqësisë VLN në Ballkanin Perëndimor ......................................... 32

Përfundime .................................................................................................................... 34

Abbreviation

AL Albania (Shqiperi)BA Bosnia Herzegovina (Bosnia Hercegovina)CAP Common Agricultural Policy (Politika e Përbashkët Bujqësore)CLC Corine Land Cover (Mbulesa eTokës Corine)EAFRD European Agriculture Fund for Rural Development (Fondi Europjan për Zhvillim Rural)EEA European Environmental Agency (Agjencia Europiane e Ambjentit)EU European Union (Bashkimi Europian)VLN High Nature Value (Vlera të Larta Natyrore)HR Croatia (Kroacia)IACS Integrated Administration and Control System ( Sisteme të Integruara Kontrolli dhe Administrimi)IBA Important Bird Area (Zona të Rëndësishme Të Zogjve)IPA Important Plant Area ( Zonë e Rëndësishme për Bimët)IPARD Instrument for Pre-Accession Assistance for Rural Development (Instrumenti për Asistencën e Para-Pranimit për Zhvillimin Rural)GDP Gross Domestic Product (Prodhimi i Brendshëm Bruto)JRC Joint Research Center (Qendër e Përbashkët Kërkimore)LPIS Land Parcel Identi�cation System (Sistemi i Identi�kimit Të Parcelave të Tokës)LU Livestock Unit (Njësia e Bagëtive)ME Montenegro (Mal i Zi)MK Macedonia FYR (Maqedonia)NGO Non-governmental Organization (Organizata Jo Qeveritare)PBA Primary Butter�y Areas (Zona Primare të Fluturave)RDP Rural Development Programme (Programi për Zhvillim Rural)SR SerbiaUAA Utilized Agricultural Area (Zonat e Shfrytëzuara Bujqësore)UNSCR United Nations Security Council Resolution (Resolutë e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara)XKV Kosovo under UNSCR 1244/99 (Kosova nën Rezolutën 1244/99)

Website të dobishme

European Forum on Nature Conservation and Pastoralism for South Eastern Europe: http://www.see.efncp.org/ European Forum on Nature Conservation and Pastoralism: http://www.efncp.org/ European Environmental Agency: http://www.eea.europa.eu/ http://reports.eea.europa.eu/report_2004_1/enJoint Research Center: http://agrienv.jrc.it/index.htm http://agrienv.jrc.it/publications/pdfs/VLN_Final_Report.pdfEuropean Commission DG Agriculture: http://ec.europa.eu/agriculture/rurdev/eval/VLN/guidance_en.pdf

40

Bush

a ca

ttle

gra

zing

on s

emi-n

atur

al g

rass

land

, Ser

bia

- Su

zana

Djo

rdje

vic

3

The Western Balkan countries are all in a process of accession to the European Union. Croatia, Macedonia and Montenegro have the status of candidate coun-tries. Albania, Serbia, Bosnia and Herzegovina and Kosovo under UNSCR 1244/99 are potential candidate countries, with the prospect of joining the EU when they meet the established conditions.

During pre-accession, the candidate countries go through a process in which they review all their na-tional legislation and policies with a view to harmoniz-ing it with the EU acquis communautaire. They also have to adapt their institutions and economic policies, strengthen the rule of law and develop market-oriented economies.

To a certain extent, this is a moving target, as the body of EU legislation and policies is constantly evolv-ing. The 7-year EU budget cycle often provides a driver for these changes, as can be seen in the current dis-cussions surrounding the shape of the Common Agri-cultural Policy (CAP) after 2013.

The CAP and environmental policies are key ele-ments of the acquis communautaire and are linked in complex and sometimes contradictory ways.

In fact the EU is failing to meet environmental aims

that are intimately tied up with farming and the use of

rural land, such as the target to halt biodiversity decline by 2010. A key action for achieving this target is to maintain the types of farming that continue to harbour a wide range of wildlife, because they have not been intensified to the degree of mainstream “industrialised” farming. This is High Nature Value (HNV) farming.

The HNV farming concept is not complicated – it highlights the fact that broad farming types supporting high levels of biodiversity require targeted instruments to ensure their sustainability. This type of farming is predominantly based on semi-natural pastures and meadows – sometimes Natura 2000 habitats, some-times not – that are threatened with abandonment across Europe. Supporting HNV farming directly ben-efits the conservation of Natura 2000 farmland habi-tats, both within the designated sites and in the wider countryside. Protection of flagship sites is thus com-bined with support for the relevant farming systems at the landscape scale.

This scoping document aims to highlight some of the key features of the HNV farming in the Western Balkans within the constraints of available data. It does not claim to be exhaustive and should be viewed as a starting point for further work on HNV farming and its particular needs in the countries of the Western Bal-kans so that effective policies can be developed which will make a difference to HNV farmers on the ground.

Introduction

Vendet e Ballkanit perëndimor janë në proçes integrimi pranë Bashkimit Europian. Kroacia, Maqedonia, dhe Mali i Zi, kanë statusin e vendit kandidat. Shqipëria, Serbia, Bosnja dhe Hercegovina, dhe Kosova sipas UNSCR 1244/99 janë vende potencialisht kandidate, me perspektivë të anëtarësisë së plotë në BE pas plotësimit të kushteve të përcaktuara.

Gjatë kësaj kohe, vendet kandidate kalojnë përmes proçesit të rishikimit të të gjithë legjislacionit kombëtar dhe të politikave, me qëllim te harmonizimit të tyre me acquis communautaire të BE-së. Këto vende gjithashtu duhet të përshtasin institucionet dhe politikat e tyre ekonomike, të forcojnë veprimin e ligjit dhe të zhvillojnë ekonominë e tregut.

Deri diku ky është një target në lëvizje, pasi politikat dhe legjislacioni i BE janë në evoluim të vazhdueshëm. Cikli 7-vjeçar i buxhetit të BE përcakton drejtimin e këtyre ndryshimeve, gjë që shikohet edhe në diskutimet përsa i përket formës së Politikës se Përbashkët të Bujqësisë (PPB) pas vitit 2013.

PPB dhe politikat mjedisore janë elementë kyç të acquis communautaire, për më tepër janë të lidhura në mënyrë komplekse dhe deri diku kontradiktore.

Në fakt BE ka dështuar në arritjen e standardeve mjedisore që janë të lidhura me bujqësinë dhe me përdorimin e tokës rurale, siç është standardi

për ndalimin e uljes së shkallës së biodiversitetit deri në vitin 2010. Faktor kyç për arritjen e këtij standardi është konservimi i metodave bujqësore që lejojnë ruajtjen e kafshëve të egra. Këto metoda bujqësore janë ende jo intensive dhe akoma nuk kanë marrë formë “industriale”. Kjo është bujqësia e Vlerave të Larta Natyrore (VLM) (High Nature Value).

Koncepti i bujqësisë VLN nuk është i komplikuar. Ky koncept thekson faktin se tipet e ndryshme të formave bujqësore të cilat mbështesin biodiversitetin kërkojnë instrumente targeti për të siguruar mbijetesën e tyre. Ky tip bujqësie është i bazuar kryesisht në kullota dhe livadhe gjysëm natyrore, nganjëherë habitate Natura 2000, dhe nganjeherë jo, të cilat janë te rrezikuara nga braktisja në gjithë Europën. Mbështetja e bujqësisë VLN favorizon drejtëpërdrejtë ruajtjen e tokës bujqësore të tipit Natura 2000, si në zonat e targetuara ashtu edhe në zonat e tjera. Mbrojtja e zonave target është në këtë mënyrë e kombinuar me mbështetjen e sistemeve të bujqësisë në shkallë më të gjerë.

Në këtë studim krahasues, synohet të theksohen disa nga elementët kyç të bujqësisë VLN në Ballkanin Perëndimor, brenda kufizimeve të të dhënave që ne disponojmë. Nuk pretendojmë që të jetë studim i plotë dhe përfundimtar, dhe duhet të shihet si fillimi i një kërkimi shkencor më të plotë mbi bujqësinë VLN ku të përfshihen kërkesat specifike të vendeve të Ballkanit Perëndimor, me qëllim që të zhvillohen politika efektive të cilat do të kenë ndikim për fer-merët në terren.

Hyrje

4

The Western Balkans, with its exceptional wealth of plants and animals, is one of the richest parts of Eu-rope in terms of biodiversity. There is a high number of endemic species and habitats, many of which are either of global or European conservation importance. The density of animal, bird and fish species listed in the Red List of Threatened Species (by area) is two to four times higher than in the 15 older EU Member States (EEA, 2010).

The Western Balkans encompass a great variety of natural habitats, ranging from coastal lagoons and

wetlands to Mediterranean forests, mountain meadows and pastures, freshwater wetlands, and karstic terrain. This natural wealth is recognized as the ‘green gold’ of South Eastern Europe (Plantlife) and the ‘green lungs’ of Europe (EEA).

Many of these landscapes and habitats were cre-ated by the centuries old practices of extensive graz-ing and low-input small-scale cropping throughout the Balkans. The inter-linkage between HNV farming, bio-diversity and traditional landscapes is very strong. A large number of the future NATURA 2000 sites will be located in agricultural areas – these are examples of HNV farmland. The EU Birds and Habitats Directives require that these habitats are maintained in a favour-

able conservation status. Achieving this will depend in practice on farmers continuing to live and work in HNV farming regions.

The recent decline in rural population and in the number of livestock animals has led to land abandon-ment, especially in mountainous areas. This harms biodiversity by shrinking the area of farmland of high natural value and thus the mosaic of habitats for wild-life. At the same time, intensive agriculture is expand-ing, which also threatens biodiversity.

The governments in the region have taken steps to protect some key species and habitats. The areas un-der official national (protected areas) and international designations (Ramsar, Emerald) have been increasing in recent years. Additionally, initial steps to set up the NATURA 2000 network are being taken in most of the countries.

The coverage of Key Biodiversity Areas such as Im-portant Bird Areas, Important Plant Areas and Primary Butterfly Areas is also increasing as more data is being collected. These areas are not under legal designation however they represent sites of global significance for biodiversity conservation.

Biodiversity and HNV Farming in the Western Balkans

Adonis vernalis – one of the plants which extensive grazing is supporting

Suza

na D

jord

jevi

cWhinchat, Saxicola rubetra

Geo

rgi P

opge

orgi

ev

5

The analysis of their status and trends reveals two important issues:

(1) Less than half of the designated Key Biodiver-sity Areas are under legal protection in the region. At the same time, close to 90% of the IPAs (for exam-ple) should qualify as sites of European importance as defined by the EU Habitats Directive and/or the Bern Convention (Radford and Odѓ, 2009).

(2) Grassland habitats are extremely important for biodiversity conservation in the region. They occur in more than 70% of the IPA sites, and are the dominant habitat in 50%. With or without legal protection in the future, these habitats were created and maintained by the traditional farming practices of the region. There-fore, a critical aspect for their conservation is the con-tinuation of HNV farming.

Furthermore, low-intensity grazing and farming systems provide highly valued ecosystem services

alongside biodiversity and cultural landscapes such as fire prevention and watershed management. Their maintenance on a large scale provides essential scope for flora and fauna to adapt to climate change, in a way that protected areas alone cannot do.

Current policy does not sufficiently address eco-system services. Moreover, as the Commission points out, these will not be sustained by biodiversity con-servation measures alone: high levels of species and habitat conservation are just one, key, component; but many services are provided outside protected ar-eas. Such an approach would call for the restoration of ecosystems insofar as possible to strengthen their resilience and sustain key services they provide, while also achieving conservation objectives and enabling Member States to adapt to climate change.

One of the most positive developments in 2010 has been the explicit recognition in a wide spectrum of Commission documents of the intimate link which should exist between these policies and that an aim of Community policy should be to encourage activities which integrate these objectives. That is the basis of the Green Infrastructure initiative.

In the rural terrestrial environment there are two land uses which can do this – forests, including sustainable woodland management, and ecologically sustainable agriculture. At the more intensive end of the farming spectrum, this means supporting organic and similar systems, but at the extensive end, it means making High Nature Value farming systems socially and eco-nomically sustainable. Indeed in the case of biodiversi-ty and landscape, these HNV systems provide greater levels of environmental services than organic farming and crucially deliver connectivity when present at the landscape scale.

Sinite kamani nature park, Bulgaria

Stan

imir

Stoy

chef

f

Ballkani Perëndimor, me diversitet të jashtëzakonshëm të faunës dhe florës, është një nga zonat më të pasura të Europës për sa i përket biodiversitetit. Në këtë rajon gjendet një numër i lartë i specieve dhe i habitateve, të cilat kanë rëndësi në nivel Europjan, dhe pse jo global, për sa i përket konservimit të tyre. Dendësia e specieve të kafshëve, zogjve dhe peshkut të renditura në Listën e Kuqe të Specieve në Rrezik (për sipërfaqe) është 2-4 herë më e lartë se në 15 vendet anëtare më të hershme të BE - së(EEA, 2010).

Ballkani Perëndimor mbulohet nga varietete të habitateve natyrore, që nga lagunat bregdetare

dhe moçalishtet deri në pyjet Mesdhetare, livadhet malore dhe kullotat, kënetat me ujë të ëmbël, dhe terrenet karstike. Kjo pasuri natyrore konsiderohet si ‘ari i gjelbër’ i Europës Juglindore (Plantlife) dhe si ‘mushkëritë e gjelbra’ të Europës (EEA).

Shumë nga këto habitate dhe territore janë krijuar duke zbatuar praktika shekullore të kullotjes ekstensive dhe të bujqësisë me përdorim të ulët të inputeve. Ekziston një lidhje e fortë e brëndshme midis bujqësisë VLN, biodiversitetit dhe terreneve tradicionale. Një numër i madh i vendeve të NATURA 2000 në të ardhmen do të jetë në zona bujqësore, të cilat janë shembuj të tokës bujqësore VLN. Direktivat të BE-së mbi Habitatet dhe Zogjtë i përcaktojnë ato me status të favorizuar për konservim. Arritja e kësaj direcktive varet nga

zbatimi i praktikave bujqësore të fermerëve që jetojnë dhe punojnë në zonat me bujqësi VLN.

Një rënie e popullsisë rurale si dhe numrit të bagëtive ka çuar në braktisje të tokës, sidomos në territoret malore. Kjo dëmton biodiversitetin duke zvogëluar tokën bujqësore VLN dhe si rrjedhojë dhe mozaikun e habitateve të kafshëve të egra. Nga ana tjetër, bujqësia intensive po përhapet, duke rrezikuar biodiversitetin.

Qeveritë e vendeve të rajonit kanë filluar të marrin masa për mbrojtjen e disa specieve dhe habitateve. Në vitet e fundit është rritur sipërfaqja e Zonave të Mbrojtura Kombëtare (ZMK) dhe Ndërkombëtare (Ramsar, Emerald). Hapa për të krijuar strukturën e NATURA 2000 janë hedhur në shumicën e vendeve të rajonit.

Për më tepër, zona të cilësuara si Zona Kyç të Biodiversitetit, të tilla si Zona të Rëndësishme Zogjsh, Zona të Rëndësishme Bimore dhe Zona Primare Fluturash, janë duke u shtuar, duke siguruar dhe më shume të dhëna për këto specie. Këto zona nuk janë të mbrojtura me ligj, por megjithatë përfaqësojnë zona me rëndësi globale për sa i përket konservimit të biodiversitetit.

Biodiversiteti dhe Bujqësia VLN në Ballkanin Perëndimor

4

The Western Balkans, with its exceptional wealth of plants and animals, is one of the richest parts of Eu-rope in terms of biodiversity. There is a high number of endemic species and habitats, many of which are either of global or European conservation importance. The density of animal, bird and fish species listed in the Red List of Threatened Species (by area) is two to four times higher than in the 15 older EU Member States (EEA, 2010).

The Western Balkans encompass a great variety of natural habitats, ranging from coastal lagoons and

wetlands to Mediterranean forests, mountain meadows and pastures, freshwater wetlands, and karstic terrain. This natural wealth is recognized as the ‘green gold’ of South Eastern Europe (Plantlife) and the ‘green lungs’ of Europe (EEA).

Many of these landscapes and habitats were cre-ated by the centuries old practices of extensive graz-ing and low-input small-scale cropping throughout the Balkans. The inter-linkage between HNV farming, bio-diversity and traditional landscapes is very strong. A large number of the future NATURA 2000 sites will be located in agricultural areas – these are examples of HNV farmland. The EU Birds and Habitats Directives require that these habitats are maintained in a favour-

able conservation status. Achieving this will depend in practice on farmers continuing to live and work in HNV farming regions.

The recent decline in rural population and in the number of livestock animals has led to land abandon-ment, especially in mountainous areas. This harms biodiversity by shrinking the area of farmland of high natural value and thus the mosaic of habitats for wild-life. At the same time, intensive agriculture is expand-ing, which also threatens biodiversity.

The governments in the region have taken steps to protect some key species and habitats. The areas un-der official national (protected areas) and international designations (Ramsar, Emerald) have been increasing in recent years. Additionally, initial steps to set up the NATURA 2000 network are being taken in most of the countries.

The coverage of Key Biodiversity Areas such as Im-portant Bird Areas, Important Plant Areas and Primary Butterfly Areas is also increasing as more data is being collected. These areas are not under legal designation however they represent sites of global significance for biodiversity conservation.

Biodiversity and HNV Farming in the Western Balkans

Adonis vernalis – one of the plants which extensive grazing is supporting

Suza

na D

jord

jevi

cWhinchat, Saxicola rubetra

Geo

rgi P

opge

orgi

ev

5

The analysis of their status and trends reveals two important issues:

(1) Less than half of the designated Key Biodiver-sity Areas are under legal protection in the region. At the same time, close to 90% of the IPAs (for exam-ple) should qualify as sites of European importance as defined by the EU Habitats Directive and/or the Bern Convention (Radford and Odѓ, 2009).

(2) Grassland habitats are extremely important for biodiversity conservation in the region. They occur in more than 70% of the IPA sites, and are the dominant habitat in 50%. With or without legal protection in the future, these habitats were created and maintained by the traditional farming practices of the region. There-fore, a critical aspect for their conservation is the con-tinuation of HNV farming.

Furthermore, low-intensity grazing and farming systems provide highly valued ecosystem services

alongside biodiversity and cultural landscapes such as fire prevention and watershed management. Their maintenance on a large scale provides essential scope for flora and fauna to adapt to climate change, in a way that protected areas alone cannot do.

Current policy does not sufficiently address eco-system services. Moreover, as the Commission points out, these will not be sustained by biodiversity con-servation measures alone: high levels of species and habitat conservation are just one, key, component; but many services are provided outside protected ar-eas. Such an approach would call for the restoration of ecosystems insofar as possible to strengthen their resilience and sustain key services they provide, while also achieving conservation objectives and enabling Member States to adapt to climate change.

One of the most positive developments in 2010 has been the explicit recognition in a wide spectrum of Commission documents of the intimate link which should exist between these policies and that an aim of Community policy should be to encourage activities which integrate these objectives. That is the basis of the Green Infrastructure initiative.

In the rural terrestrial environment there are two land uses which can do this – forests, including sustainable woodland management, and ecologically sustainable agriculture. At the more intensive end of the farming spectrum, this means supporting organic and similar systems, but at the extensive end, it means making High Nature Value farming systems socially and eco-nomically sustainable. Indeed in the case of biodiversi-ty and landscape, these HNV systems provide greater levels of environmental services than organic farming and crucially deliver connectivity when present at the landscape scale.

Sinite kamani nature park, BulgariaSt

anim

ir St

oych

eff

Nga analiza e statusit dhe tendencave të tyre vihen në pah dy çështje të rëndësishme:

Më pak se gjysma e Zonave Kyç të 1. Biodiversitetit janë të mbrojtura me ligj. Njëkohësisht, 90% e IPAs duhet të kualifikohen si zona me rëndësi në nivel Evrope, sipas përkufizimit të Direktivës mbi Habitatet të BE-së dhe/ose të Bern Convention (Radford and Odé, 2009).

Zonat kullosore janë shumë të rëndësishme 2. përsa i përket biodiversitetit në rajon. Ato mbulojnë më shumë se 70% të zonave IPA, dhe janë habitati dominant në 50% të tyre.Me ekzistencën e kuadrit ligjor ose jo në të ardhmen, këto habitate janë krijuar dhe mbijetojnë si pasojë e metodave tradicionale të bujqësise në rajon. Për rrjedhojë si pikë kyçe në konservimin e tyre shërben vazhdueshmëria e bujqësisë VLN.

Për më tepër, blegtoria dhe bujqësia me inten-sitet të ulët mundëson shërbime të tilla si kon-trolli i zjarreve dhe burimeve ujore, krahas rua-jtjes së biodiversitetit dhe terreneve tradicionale. Mirëmbajtja e tyre në një shkallë të gjerë krijon hapësirën e nevojshme për faunën dhë florën për t’iu përshtatur ndryshimeve klimaterike. Shtimi i sipërfaqeve të ZMK-ve nuk është i mjaftueshëm për të realizuar këtë mbrojtje mjedisore.

Politikat e tanishme nuk janë te mjaftueshme për të zgjidhur problemin e ruajtjes së ekosistemit. Ashtu si Komisioni vëren, kjo nuk mund të bëhet vetëm me konservim biodiversiteti: numri i madh i llojeve të specieve dhe habitateve është vetëm një prej elementeve kyç; shumë elementë të tjerë janë jashtë zonave të mbrojtura. Rehabilitmi i eko-sistemeve duhet te përforcojë aftësinë e tyre për të qenë të rigjenerueshme, dhe njëkohësisht të ar-rijnë objektivat e konservimit duke lejuar Vendet Anëtare të përshtaten me ndryshimet e klimës.

Ndër zhvillimet më pozitive në vitin 2010 ka qenë identifikimi i qartë nga një spektër i gjerë i dokumentave të Komisionit, i lidhjes së brend-shme midis këtyre politikave. Pikërisht qëllimi i politikave të Komisionit është inkurajimi i aktiv-iteteve që integrojne keto objektiva. Ky është në themel të inisiativës së Infrastrukturës së Gjelbër.

Kjo mund të realizohet nëpërmjet menaxhimit të qëndrueshëm të pyjeve, dhe bujqësisë së qën-drueshme ekologjike. Përdorimi i bujqësisë inten-sive duhet të mbështesë sistemet organike, ndër-kohë që sistemet VLN të bëhen të qëndrueshme nga pikëpamja ekonomike dhe sociale. Biodiver-siteti është më evident në rastin e bujqësisë VLN, metodë kjo që krijon vazhdueshmërinë ekologjike në nivel të gjerë territorial.

6

Box 2 Climate change impacts in the Western Balkans

By 2005, the pan-Europe region (i.e. including Eastern Europe, the Caucasus and Central Asia countries) had experienced a 1.4°C increase in temperatures over pre-industrial levels: higher than the global average. Southern Europe, including the Western Balkans, experienced even stronger warming than the rest of pan-Europe.

In the Western Balkans, climate change is expected to bring higher summer temperatures and lower rainfall. It could have far-reaching impacts on agriculture in the region, increasing the need for irrigation, reducing crop production and possibly shifting crop ranges.

These changes will have wider effects on ecosystems in the region: reduced water flows will affect freshwater ecosystems and in mountain areas, higher average temperatures will shift the tree line upwards. Across ecosystems, climate change could encourage invasive species. By one estimate, up to 25 % of endemic plant species in southern European countries may disappear.

Biodiversity in the Western Balkans is also under threat. However, there is a lack of information and analysis about the links between the Western Balkan environment and global environmental changes i.e. climate change and biodiversity loss.

Source: EEA, 2010, Environmental trends and perspectives in the Western Balkans

Box 1 Important Plan Areas on the Balkans Peninsula

Important Plant Areas (IPAs) are the most important places in the world for wild plant diversity.They are identified at national level using internationally standardised criteria; the presence of threatened species, threatened habitats and species richness. IPAs are not legal designations, but provide information to assist the prioritisation of sites for conservation action.

The Balkan Peninsula contains the richest flora of any region in Europe. It possesses greater species numbers than any other European region including around 1800 endemic vascular plant species (growing only on this peninsula and nowhere else in the World). This was the basis for the identification of 398 IPAs in six Balkan countries covering more than 4 million hectares of land. These IPAs contain diverse habitat mosaics, dominated by forest and grassland.

Agricultural practices have been influencing the vegetation and landscape of the Balkans for 10,000 years; burning of vegetation, grazing, deforestation and cultivation have all contributed to the diversity of vegetation types and associated species. Thus, grassland habitats occur in more than 70% of the IPA sites, and are dominant habitat in 50%.

Land abandonment or reduction of land management is the third most important threat (after land development and poor forestry practices), affecting over one third of all IPA sites. This results in loss of biodiversity rich grassland habitats as they revert to coarse grassland /scrub when grazing is reduced. This is particularly evident in Croatia, where 34% of IPAs are threatened by abandonment of flower-rich farmland.

Appropriately targeted incentives for the sustainable management of forestry and agricultural land are urgently needed for land owners, users and managers, on whom the conservation of IPAs will ultimately depend. The opportunity for private land owners (who currently own land within 53% of the region’s IPAs) to earn a sustainable income whilst managing the land for biodiversity benefit, will be essential to prevent potentially disastrous changes of land use.

Source: Radford, E.A. and Odѓ, B. eds. (2009) Conserving Important Plant Areas: investing in the Green Gold of South East Europe. Plantlife International

Table 1 Area and population in the Western Balkan countries

Country Total area (km2)Population Population

density (per km2)

Total(‘000) Rural (%)

Albania 28 750 3 153 54 109,7

Bosnia and Herzegovina 51 209 3 844 52 75,1

Croatia 56 542 4 441 44 78,5

Kosovo (UNSCR 1244) 10 887 2 070 65 190,1

Macedonia 25 713 2 042 43 79,4

Montenegro 13 812 625 40 45,2

Serbia 77 474 7 382 55 95,3

All Western Balkans 264 462 23614 50 89,2

EU-27 4 308 406 492090 56 114,4 Source: DG Agri country files

7

Agricultural land use in the Western Balkans

Land used for agriculture comprises approximately half of the entire territory of the Western Balkan region. Pastures and meadows cover close to 19% and arable land and permanent crops 29%.

Between the countries there are significant varia-tions due to the region’s diverse landscapes and cli-mates which often change markedly over very short distances, producing a great diversity of crops and farming. On the plains and in the river valleys, land use is more intensive and cereals are the major crop. On the lower slopes of the mountainous areas, there are

fruit orchards and vineyards and the upland areas are used for livestock, in particular sheep and goats. Tradi-tional olive groves are grown along the Adriatic coast.

Thus, in Montenegro only 5% of the entire territory is used for permanent and arable crops, and 37% for pastures and meadows. In Croatia, the land use is al-most the opposite since 22% of the territory is used for arable and permanent crops, while pastures and meadows cover 9%. However, as explained in Box 3, these statistics can sometimes be unhelpful or even misleading, especially in the case of Mediterranean pastures, which often take the form of scrublands or even forests.

The total area of the Western Balkan countries is 264 462 km2 (equivalent to 6% of the EU territory). The population is 26.3 million, of which 50% live in ru-ral areas. The average population density of 89.2 peo-ple per km2 is much lower than that of the EU (114.4). Comparatively low population densities are observed in mountainous and karstic areas in Montenegro (45.2),

Bosnia and Herzegovina (75.1) and Croatia (78.5). These regions are subject to substantial ageing and depopulation processes. In general, settlements are small and numerous; there are few large unpopulated areas. A common trend in all countries of the region is migration from rural areas to urban and coastal zones as well as abroad.



density (per km2)


Albania 28 750 3 153 54 109,7


Croatia 56 542 4 441 44 78,5

Kosovo (UNSCR 1244) 10 887 2 070 65 190,1

Macedonia 25 713 2 042 43 79,4

Montenegro 13 812 625 40 45,2

Serbia 77 474 7 382 55 95,3



Rural Areas in the Western BalkansKutia 1 Zonat e Rëndësishme Bimore në Gadishullin Ballkanik

Zonat e Rëndësishme Bimore (ZRB-të) janë sipërfaqet më të rëndësishmë në nivel global përsa I përket diversitet të bimësisë natyrore. Ato janë të identifikuara në nivel kombetar duke përdorur kritere standade ndërkombëtare; prezenca e specieve në rrezik, habitate në rrezik dhe shumëllojshmëri speciesh. ZRB-të nuk janë zyrtarisht të identifikuara, por përdoren për të mbledhur informacione që ndihmojnë përcaktimin e prioriteteve të konservimit në këto zona.

Gadishulli Ballkanik ka florën më të pasur në Europe, me numrin më të madh të specieve në Europë, duke përfshirë rreth 1800 specie endemike vasculare (që ekzistojnë vetëm në gadishull dhe askund tjetër në botë). Kjo ishte arsyeja e identifikimit të 398 ZRB-ve me sipërfaqe 4000,000 Ha. Këto ZRB përmbajnë habitate diverse, i dominuar nga pyje dhe livadhe.

Praktikat bujqësore kane influencuar bimësinë dhe territorin e Ballkanit për 10,000 vjet; djegia e bimësisë, kullotja, shpyllëzimi dhe kultivimi kanë kontribuar në diversitetin e tipeve dhe specieve të bimësisë. Kështu, livadhet janë të pranishmë në 70% të ZRB-ve, dhe janë dominante në 50% të tyre.Braktisja e shumë zonave rurale dhe niveli në rënie i menaxhimit të tokës është rreziku i tretë më i rëndësishëm (pas rritjes së sipërfaqes së zonave urbane dhe manaxhimi i keq i pyjeve), dhe kjo ndodh në 1/3 e ZRB-ve. Rezultat i kësaj është rënia e biodiversitetit në livadhe dhe shndërrimi i tyre në shkurrishte si pasojë e kufizimit të kullotjes së bagëtive. Ky fenomen është shumë i dukshëm në Kroaci, ku 34% e ZRB-ve janë të rrezikuara nga braktisja e tokës bujqesore të pasura me bimësi.

Si rrjedhojë ka nevojë për iniciativa të reja, për sa i përket menaxhimit të tokës bujqësore dhe pyjeve, të cilat duhet të targetojnë ata që kanë në dorë të ndihmojnë konservimin e ZRB-ve, siç janë pronarët e tokës, përdoruesit e saj dhe drejtuesit e pushtetit lokal. Mundësia e pronarëve të tokës (që zotërojnë 53% të sipërfaqes së ZRB-ve) për të përfituar të ardhura, ndërkohë që mbrojnë biodiversitetin e pronës së tyre, është e vetmja mënyrë që parandalon rrezikun e shndërrimit të destinacionit në përdorimin e tokës.Burimi: Radford, E.A. and Odé, B. eds. (2009) Conserving Important Plant Areas: investing in the Green Gold of South East Europe. Plantlife International

Kutia 2 Ndikimi i ndryshimeve klimaterike në Ballkanin Perëndimor

Zona pan-Europiane (që përfshin Europën Lindore, Kaukazin dhe Azinë Qendrore) në vitin 2005, kishte 1.4°C rritje të temperaturës në krahasim me kohën paraindustriale. Kjo rritje është më e larte se mesa-tarja globale. Europa Jugore, bashkë me Ballkanin Perëndimor, kishte rritje më të lartë të temperaturës se pjesa tjetër e zonës pan-Europjane.

Në Ballkanin Perëndimor, ndryshimi klimaterik do të sjellë temperatura më të larta në verë dhe reshje më të pakta. Kjo mund të ketë ndikim të gjerë në bujqësinë e rajonit, dhe do të rrisë nevojën e ujitjes, dhe ndoshta do të sjellë uljen e prodhimit bujqësor dhe nevojën e migrimit të kultivimit në zona të tjera.

Këto ndryshime do të kenë efekt të gjerë në ekosistemin e rajonit: mungesa e reshjeve të bollshme do të ndikojë në ekosistemet me ujë të ëmbël të territoreve malore, temperaturat e larta do të zhvendosin pyjet në lartësi më të mëdha mbi nivelin e detit. Përgjatë gjithë ekosistemeve, ndryshimi klimaterik mund të inkurajojë dyndjen e specieve të huaja. Sipas një përllogaritjeje, deri në 25% e specieve të pranishme në Europën jugore mund të zhduken.

Biodiversiteti në Ballkanin Perëndimor është gjithashtu i rrezikuar. Por ka një mungesë informacioni dhe analize se si ndryshimet globale do të ndikojnë në rajon, d.m.th nuk dihet qartë se si ndryshimet klimaterike do të ndikojnë në humbjen e biodiversitetit.

Burimi: EEA, 2010, Environmental trends and perspectives in the Western Balkans

6

Box 2 Climate change impacts in the Western Balkans

By 2005, the pan-Europe region (i.e. including Eastern Europe, the Caucasus and Central Asia countries) had experienced a 1.4°C increase in temperatures over pre-industrial levels: higher than the global average. Southern Europe, including the Western Balkans, experienced even stronger warming than the rest of pan-Europe.

In the Western Balkans, climate change is expected to bring higher summer temperatures and lower rainfall. It could have far-reaching impacts on agriculture in the region, increasing the need for irrigation, reducing crop production and possibly shifting crop ranges.

These changes will have wider effects on ecosystems in the region: reduced water flows will affect freshwater ecosystems and in mountain areas, higher average temperatures will shift the tree line upwards. Across ecosystems, climate change could encourage invasive species. By one estimate, up to 25 % of endemic plant species in southern European countries may disappear.

Biodiversity in the Western Balkans is also under threat. However, there is a lack of information and analysis about the links between the Western Balkan environment and global environmental changes i.e. climate change and biodiversity loss.

Source: EEA, 2010, Environmental trends and perspectives in the Western Balkans

Box 1 Important Plan Areas on the Balkans Peninsula

Important Plant Areas (IPAs) are the most important places in the world for wild plant diversity.They are identified at national level using internationally standardised criteria; the presence of threatened species, threatened habitats and species richness. IPAs are not legal designations, but provide information to assist the prioritisation of sites for conservation action.

The Balkan Peninsula contains the richest flora of any region in Europe. It possesses greater species numbers than any other European region including around 1800 endemic vascular plant species (growing only on this peninsula and nowhere else in the World). This was the basis for the identification of 398 IPAs in six Balkan countries covering more than 4 million hectares of land. These IPAs contain diverse habitat mosaics, dominated by forest and grassland.

Agricultural practices have been influencing the vegetation and landscape of the Balkans for 10,000 years; burning of vegetation, grazing, deforestation and cultivation have all contributed to the diversity of vegetation types and associated species. Thus, grassland habitats occur in more than 70% of the IPA sites, and are dominant habitat in 50%.

Land abandonment or reduction of land management is the third most important threat (after land development and poor forestry practices), affecting over one third of all IPA sites. This results in loss of biodiversity rich grassland habitats as they revert to coarse grassland /scrub when grazing is reduced. This is particularly evident in Croatia, where 34% of IPAs are threatened by abandonment of flower-rich farmland.

Appropriately targeted incentives for the sustainable management of forestry and agricultural land are urgently needed for land owners, users and managers, on whom the conservation of IPAs will ultimately depend. The opportunity for private land owners (who currently own land within 53% of the region’s IPAs) to earn a sustainable income whilst managing the land for biodiversity benefit, will be essential to prevent potentially disastrous changes of land use.

Source: Radford, E.A. and Odѓ, B. eds. (2009) Conserving Important Plant Areas: investing in the Green Gold of South East Europe. Plantlife International



density (per km2)


Albania 28 750 3 153 54 109,7


Croatia 56 542 4 441 44 78,5

Kosovo (UNSCR 1244) 10 887 2 070 65 190,1

Macedonia 25 713 2 042 43 79,4

Montenegro 13 812 625 40 45,2

Serbia 77 474 7 382 55 95,3



7

Agricultural land use in the Western Balkans

Land used for agriculture comprises approximately half of the entire territory of the Western Balkan region. Pastures and meadows cover close to 19% and arable land and permanent crops 29%.

Between the countries there are significant varia-tions due to the region’s diverse landscapes and cli-mates which often change markedly over very short distances, producing a great diversity of crops and farming. On the plains and in the river valleys, land use is more intensive and cereals are the major crop. On the lower slopes of the mountainous areas, there are

fruit orchards and vineyards and the upland areas are used for livestock, in particular sheep and goats. Tradi-tional olive groves are grown along the Adriatic coast.

Thus, in Montenegro only 5% of the entire territory is used for permanent and arable crops, and 37% for pastures and meadows. In Croatia, the land use is al-most the opposite since 22% of the territory is used for arable and permanent crops, while pastures and meadows cover 9%. However, as explained in Box 3, these statistics can sometimes be unhelpful or even misleading, especially in the case of Mediterranean pastures, which often take the form of scrublands or even forests.

The total area of the Western Balkan countries is 264 462 km2 (equivalent to 6% of the EU territory). The population is 26.3 million, of which 50% live in ru-ral areas. The average population density of 89.2 peo-ple per km2 is much lower than that of the EU (114.4). Comparatively low population densities are observed in mountainous and karstic areas in Montenegro (45.2),

Bosnia and Herzegovina (75.1) and Croatia (78.5). These regions are subject to substantial ageing and depopulation processes. In general, settlements are small and numerous; there are few large unpopulated areas. A common trend in all countries of the region is migration from rural areas to urban and coastal zones as well as abroad.



density (per km2)


Albania 28 750 3 153 54 109,7


Croatia 56 542 4 441 44 78,5

Kosovo (UNSCR 1244) 10 887 2 070 65 190,1

Macedonia 25 713 2 042 43 79,4

Montenegro 13 812 625 40 45,2

Serbia 77 474 7 382 55 95,3



Rural Areas in the Western BalkansSipërfaqja totale e vendeve të Ballkanit Perëndi-

mor është 264,462 km2 (ose 6% e sipërfaqes së BE). Popullsia është 26.3 milion, nga të cilët 50% jeto-jnë në zonat rurale. Dendësia e popullsisë është 89.2 banorë për km2, shifër kjo shumë më e ulët se ajo e BE (114.4).

Gjithashtu dendësia akoma më e ulët e popull-sisë vërehet në zonat malore dhe karstike të Malit

Zonat Rurale në Ballkanin Perëndimortë Zi (45.2), të Bosnjës dhe Hercegovinës (75.1) dhe të Kroacisë (78.5). Këto rajone po përjetojnë plakje të popullsisë dhe braktisje të tokave. Në përgjithë-si, venëdbanimet janë të vogla dhe të shumta; ka vetëm pak zona të pabanuara. Në të gjitha vendet e rajonit, vihet re lëvizja e popullsisë nga zonat ru-rale në drejtim të zonave urbane, bregdetare dhe në drejtim të imigracionit.

Tabela 1 Sipërfaqja dhe popullsia në Ballkanin Perëndimor

Përdorimi i tokës bujqësore në Ballkanin Perëndimor

Toka bujqësore mbulon gjysmën e territorit të Ballkanit Perëndimor. Kullotat dhe livadhet për-bëjnë 19% të territorit dhe toka e mbjellë përbën 29% të këtij territori.

Si pasojë e gjeografisë diverse të rajonit, dhe pranisë së shumë mikroklimave në një zonë relativ-isht të vogël, vihet re një shumëllojshmëri bimësh të kultivuara. Në fusha dhe në luginat e lumenjve mbillen kryesisht drithëra. Në kodra dhe malet e

ulta kultivohen pemët frutore dhe vreshtat dhe në zonat më të larta malore mbarështrohen bagëtitë e imta, si dhi dhe dele. Zonat me ullinj shtrihen tradicionalisht në bregdetin Adriatik.

Në Mal të Zi, 5% e territorit përdoret për bu-jqesi, dhe 37% për blegtori. Në Kroaci, përdorimi i tokës është pothuajse i kundërt, sepse 22% për-doret për bujqesi dhe vetëm 9% për kullotë. Gjith-sesi, siç u shpjegua në Kutinë 3, këto statistika janë nganjeherë jo domethënëse, sidomos në rastin e kullotave mesdhetare, të cilat shpeshherë janë në formë shkurrishtesh madje edhe pyjesh.

Shteti Sipërfaqja totale (km2)

Popullsia Dendësia e popullsisë(për km2)

Totale('000)

Rurale (%)

Shqipëria 28 750 3 153 54 109,7

Bosnja dhe Herzegovina 51 209 3 844 52 75,1

Kroatia 56 542 4 441 44 78,5

Kosova (UNSCR 1244) 10 887 2 070 65 190,1

Maqedonia 25 713 2 042 43 79,4

Mal I Zi 13 812 625 40 45,2

Serbia 77 474 7 382 55 95,3

TOTALI 264 462 23614 50 89,2

EU-27 4 308 406 492090 56 114,4

Burimi: DG Agri country files

8

Figure 1 Main land use per country (percent and hectares)

Source: National statistical data

Box 3 Some observations on the official data for land use in agriculture

The use of agricultural land use statistics in the countries of the Western Balkans is far from straightforward. There are variations in the data depending on the national source – national statistics, cadaster registers and/or national census (where such were carried out).

The main challenge is the distinction between agricultural area and utilized agricultural area. Usually, the national statistics report the areas potentially available for agriculture (within the agriculture land funds) and not the lands actually used in agriculture.

Another related and important gap is the recording of unused agricultural land: it is not easy to differentiate between fallow land, uncultivated land and abandoned land.

And last, but not least, forests and forest pastures are commonly used for grazing throughout the region but none of the countries reports the areas subject to forest grazing. This is exacerbated in the Mediterranean zone, where legal forests often consist of scrublands of various types, vegetation communities used for grazing and browsing for thousands of years.

9

Figure 2 Land Use and Land Cover in the Western Balkans

Source: National Statistical data (2003-2009) excluding urban and other areas

Source: EEA, CLC 2000

There are also significant apparent discrepancies between national statistics and Corine Land Cover 2000 data (EEA, 2010). Arable land and permanent crops cover 29% of the total area according to national statistics and 13% according to CLC, while pastures and meadows cover 19% or 32% depending on the source.

The main reasons may be related to the different methodologies and periods of data collection. Addi-tionally, the presented land use data does not cover urban and other areas such as water bodies. Yet the magnitude of variation is quite substantial. It is pos-sible that an important factor is the very extensive land use in much of the region, and particularly the mosaic pattern which characterises many zones. The weak-

nesses of national statistics noted in Box 3 may also be significant.

Some of the extensively used land is on the edge of abandonment and in practice some of it is already abandoned. This is to some extent reflected by the cat-egory of uncultivated land which represents 6% of total land use or, non-use.

This reasoning, albeit speculative, leads to a prelim-inary estimation of the extensively used and potentially High Nature Value agricultural land in the Western Bal-kans of around 7.8 million hectares. This is excluding forest grazing which accounts for as much as 60% of the forage resources in some Albanian villages.

Kutia 3 Disa përfundime mbi të dhënat zyrtare të përdorimin të tokës bujqesore

Interpretimi i statistikave mbi përdorimin e tokës bujqësore në Ballkanin Perëndimor nuk është i lehtë. Kjo sepse ka ndryshim mes të dhënave sipas burimeve që përdoren: statistikat kombëtare, regjistrat kadastralë dhe/ose regjistrimet kombëtare (në rast se ato janë bërë).

Problemi kryesor qëndron në dallimin mes zonave të pastra bujqësore dhe zonave që mund të për-doren për bujqësi. Zakonisht, statistikat raportojnë si zona bujqësore sipërfaqet që kanë potencial për të qenë të tilla, jo zonat që realisht përdoren për kultivim.

Një tjetër problem është regjistrimi i tokës të pakultivuar bujqësore: nuk është e lehtë të diferencohet toka e pambjellë dhe toka që është braktisur përfundimisht.

Së fundmi, pyjet dhe kullotat pyjore përdoren si kullota në të gjithë rajonin, por asnjë nga vendet e rajonit nuk i konsideron këto ekosisteme si kullota. Ky fenomen është akoma më i theksuar në zonat e Mesdheut, ku pyll konsiderohen dhe zona shkurrore të cilat janë përdorur për kullota për mijëra vjet.

Figura 1 Përdorimi kryesor i tokës për shtet (në përqindje dhe hektarë)

Burimi: Të dhëna statistikore për shtet

8

Figure 1 Main land use per country (percent and hectares)

Source: National statistical data

Box 3 Some observations on the official data for land use in agriculture

The use of agricultural land use statistics in the countries of the Western Balkans is far from straightforward. There are variations in the data depending on the national source – national statistics, cadaster registers and/or national census (where such were carried out).

The main challenge is the distinction between agricultural area and utilized agricultural area. Usually, the national statistics report the areas potentially available for agriculture (within the agriculture land funds) and not the lands actually used in agriculture.

Another related and important gap is the recording of unused agricultural land: it is not easy to differentiate between fallow land, uncultivated land and abandoned land.

And last, but not least, forests and forest pastures are commonly used for grazing throughout the region but none of the countries reports the areas subject to forest grazing. This is exacerbated in the Mediterranean zone, where legal forests often consist of scrublands of various types, vegetation communities used for grazing and browsing for thousands of years.

9

Figure 2 Land Use and Land Cover in the Western Balkans

Source: National Statistical data (2003-2009) excluding urban and other areas

Source: EEA, CLC 2000

There are also significant apparent discrepancies between national statistics and Corine Land Cover 2000 data (EEA, 2010). Arable land and permanent crops cover 29% of the total area according to national statistics and 13% according to CLC, while pastures and meadows cover 19% or 32% depending on the source.

The main reasons may be related to the different methodologies and periods of data collection. Addi-tionally, the presented land use data does not cover urban and other areas such as water bodies. Yet the magnitude of variation is quite substantial. It is pos-sible that an important factor is the very extensive land use in much of the region, and particularly the mosaic pattern which characterises many zones. The weak-

nesses of national statistics noted in Box 3 may also be significant.

Some of the extensively used land is on the edge of abandonment and in practice some of it is already abandoned. This is to some extent reflected by the cat-egory of uncultivated land which represents 6% of total land use or, non-use.

This reasoning, albeit speculative, leads to a prelim-inary estimation of the extensively used and potentially High Nature Value agricultural land in the Western Bal-kans of around 7.8 million hectares. This is excluding forest grazing which accounts for as much as 60% of the forage resources in some Albanian villages.

Figura 2 Përdorimi dhe shtrirja e tokës në Ballkanin Perëndimor

Ekziston mospërputhje edhe midis statistikave kombëtare dhe të dhënave të Corine Land Cover 2000 (EEA, 2010). Sipas statistikave kombëtare toka arë dhe frutore mbulon 29% të territorit dhe sipas statisticave të CLC 13% të territorit, ndërkohë që kullotat dhe livadhet mbulojnë 19% dhe 32% respektivisht.

Arsyeja kryesore e këtyre mospërputhjeve duhet të lidhet me metodologjinë e përdorur gjatë vlerësimit dhe me periudhën e mbledhjes së të dhënave. Për më tepër të dhënat mbi përdorimin e tokës nuk përfshijnë zonat urbane dhe ato të mbuluara me ujë. Por sërish, shkalla e mospërputhjes është e madhe. Ka mundësi qe një faktor i rëndësishëm që ndikon në këtë diferencë të jëtë përdorimi shumë ekstensiv i tokës në rajon, dhe sidomos mozaiku gjeografik i këtyre

zonave. Dobësitë e statistikave kombëtare të përmendura në Kutinë 3 gjithashtu mund të jenë të rëndësishme.

Disa toka të përdorura ekstensivisht janë pothuajse të braktisura dhe nje pjesë e tyre janë plotësisht të braktisura. Kjo deri diku reflektohet në kategorinë e tokës së pakultivuar, që përfaqëson 6% të tokës në përdorim, ose më saktë JO në përdorim.

Ky arsyetim, sado spekulativ, të drejton drejt një përllogaritjeje të tokës potencialisht të përdorshme për bujqësi VLN, në Ballkanin Perëndimor, me sipërfaqe të përafërt 7.8 milion Ha. Kjo sipërfaqe përjashton zonat e kullotjes pyjore, që në fshatrat shqiptare përbën pothuajse 60% të sigurimit të foragjereve.

10

Farm Structure

The share of agriculture in the economies of the Western Balkan countries (as measured by GDP) has been decreasing since 2000. However, its overall im-portance remains high due to the large number of peo-ple engaged in farming.

There are very large numbers of small farms with numerous plots of land throughout the region. In Mac-edonia, 40% of the farms are smaller than 2 hectares while in Kosovo under UNSCR 1244-99 nearly 80% of the farms are within the size of 0.5-2.0 ha. As much as three quarters of all Croatian family farms are smaller than 3 hectares. In Bosnia and Herzegovina, the share of farms with less than 5 ha is 84%. It is of no surprise

then that the average farm size is as low as 1.1 ha in Albania and only 3.6 ha in Serbia. The average size of the individual plots is 0.3 ha.

These averages, however, do not include arable land that is used by farmers under informal agreements, or common grazing land. In Montenegro, there are ap-proximately 155 000 hectares of pastures (33% of all agriculture land), whose ownership status is unclear (Arcotrass Consortium 2006).

Informal agreements for use of land are widespread in all countries of the region. These are very difficult to detect from the official statistics. These ‘hidden’ private arrangements may be of considerable significance for policy making.

Table 2 Average farm and plot size in the Western Balkans (ha)

Country Average farm size (ha) Average plot size (ha)

Albania 1.1 0.3

Bosnia Herzegovina No data No data

Croatia 2.4 0.3

Kosovo (UNSCR 1244) 2.2 0.27

Macedonia 2.5 to 2.8 0.3 to 0.5

Montenegro No data No data

Serbia 3.6 0.3

Source: Various data sources from national level

11

In this report we use ‘High Nature Value (HNV) farming’ as an umbrella term encompassing both HNV farmland and HNV farming systems, HNV farmland be-ing in this context defined with reference to the high

nature value land cover(e.g. pasture, orchard), whereas HNV farming systems refers to the farming practices on this land (e.g. grazing, mowing, pruning), which are dynamic and change over time.

High Nature Value Farming in the Western Balkans

Definition of High Nature Value Farmland

“High Nature Value farmland comprises those ar-eas in Europe where agriculture is a major (usually the dominant) land use and where that agriculture supports or is associated with either a high species and habitat diversity, or the presence of species of European con-servation concern, or both” (Andersen et al, 2003)

This definition of High Nature Value (HNV) Farmland was developed for and adopted by the European Envi-ronmental Agency (EEA). Three main types of High Na-ture Value farmlands were identified (without a clear-cut division between them being set out):

Type 1: Farmland with a high proportion of semi-natural or natural vegetation

Type 2: Farmland with a mosaic of habitats and low-intensity land uses

Type 3: Farmland supporting rare species or a high proportion of European or World populations

Over several years (2003-2007), the Joint Research Centre and the European Environmental Agency (JRC/EEA) have worked together to improve the identifica-tion of potential HNV farmland areas at the EU level. This was done on the basis of assumptions about the relationship between certain types of land cover and the intensity of farming and the presence of high nature values. These were mapped drawing on datasets avail-able on a EU scale: CORINE land cover data, NATURA 2000 selected sites containing habitats dependent on extensive agricultural practices and Important Bird Ar-eas nominated for their significance for ‘farmland birds’ and as yet undesignated under NATURA 2000. In addi-

High Nature Value Farmland in the Western Balkans

tion, bird and butterfly population abundance data and other relevant national and transnational data sources were incorporated when available.

This is now largely referred to as the “EEA approach” to HNV farmland identification and some countries use it as the basis for their national identifications (Bulgaria in 2007 as well as Serbia in 2010). The weaknesses of an approach dependent on EU scale data is clear. Where much more detailed information is available at national level (e.g. in the Netherlands), the EEA approach can provide useful information. Additional national data bases were used in Serbia in the identification of po-tential HNV farmland based on the EEA approach.

High Nature Value Farmland in the countries of the Western Balkans

Overall, the concept of HNV farmland is a novelty for the Western Balkan countries. Recently two of them (Serbia and Macedonia) have taken some initial steps towards its identification (NGO-led projects). However,

Rusk

a M

icev

a

Sheep grazing in Porecie, Macedonia

Tabela 2 Sipërfaqja mesatare e fermës Ballkanin Perëndimor (Ha)

Struktura e Fermës

Prodhimi bujqësor, në përqindje të GDP-në në vendet e Ballkanit Perëndimor ka pësuar rënie. Megjithatë rëndësia e këtij sektori mbetet e lartë, duke pasur parasysh përqindjen e lartë të popullsisë së punësuar në këtë sektor.

Fermat e vogla janë të përhapura në gjithë rajonin. Në Maqedoni rreth 40% të fermave janë nën 2 Ha dhe në Kosovë, sipas UNSCR 1244-99, 80% e fermave kanë sipërfaqe 0.5-2.0 Ha. Kroacia ka ¾ të fermave me sipërfaqe nën 3 Ha. Bosnja dhe Hercegovina ka 84% të fermave nën 5 Ha. Sipërfaqja mesatare e fermës është, në Shqiperi

1.1 Ha dhe në Serbi 3.6 Ha. Sipërfaqja për frymë në rajon është 0.3 Ha.

Këto statistika nuk marrin parasysh tokat e kultivuara, ose toka të përdorura për kullotë në mënyrë informale. Në Malin të Zi gjenden 155,000 Ha tokë kullotë (33% e tokës bujqësore), që nuk kanë përcaktim të saktë të pronësisë (Arcotrass Consortium 2006).

Marrëveshjet informale mbi përdorimin e tokës shihen në gjithë rajonin dhe është e vështirë t’i identifikosh përmes statistikave zyrtare. Këto mar-rëveshje janë të rëndësishme në përcaktimin e politikave zyrtare.

Shteti Sipërfaqja mesatare e fermës (ha)

Sipërfaqja mesatare e parcelës (ha)

Shqipëri 1.1 0.3

Bosnja Herzegovina Nuk ka të dhëna Nuk ka të dhënaKroatia 2.4 0.3Kosova (UNSCR 1244) 2.2 0.27Maqedonia 2.5 to 2.8 0.3 to 0.5Mal i Zi Nuk ka të dhëna Nuk ka të dhënaSerbia 3.6 0.3

Burimi: Burime të ndryshme në nivel shtetesh

10

Farm Structure

The share of agriculture in the economies of the Western Balkan countries (as measured by GDP) has been decreasing since 2000. However, its overall im-portance remains high due to the large number of peo-ple engaged in farming.

There are very large numbers of small farms with numerous plots of land throughout the region. In Mac-edonia, 40% of the farms are smaller than 2 hectares while in Kosovo under UNSCR 1244-99 nearly 80% of the farms are within the size of 0.5-2.0 ha. As much as three quarters of all Croatian family farms are smaller than 3 hectares. In Bosnia and Herzegovina, the share of farms with less than 5 ha is 84%. It is of no surprise

then that the average farm size is as low as 1.1 ha in Albania and only 3.6 ha in Serbia. The average size of the individual plots is 0.3 ha.

These averages, however, do not include arable land that is used by farmers under informal agreements, or common grazing land. In Montenegro, there are ap-proximately 155 000 hectares of pastures (33% of all agriculture land), whose ownership status is unclear (Arcotrass Consortium 2006).

Informal agreements for use of land are widespread in all countries of the region. These are very difficult to detect from the official statistics. These ‘hidden’ private arrangements may be of considerable significance for policy making.

Table 2 Average farm and plot size in the Western Balkans (ha)

Country Average farm size (ha) Average plot size (ha)

Albania 1.1 0.3

Bosnia Herzegovina No data No data

Croatia 2.4 0.3

Kosovo (UNSCR 1244) 2.2 0.27

Macedonia 2.5 to 2.8 0.3 to 0.5

Montenegro No data No data

Serbia 3.6 0.3

Source: Various data sources from national level

11

In this report we use ‘High Nature Value (HNV) farming’ as an umbrella term encompassing both HNV farmland and HNV farming systems, HNV farmland be-ing in this context defined with reference to the high

nature value land cover(e.g. pasture, orchard), whereas HNV farming systems refers to the farming practices on this land (e.g. grazing, mowing, pruning), which are dynamic and change over time.

High Nature Value Farming in the Western Balkans

Definition of High Nature Value Farmland

“High Nature Value farmland comprises those ar-eas in Europe where agriculture is a major (usually the dominant) land use and where that agriculture supports or is associated with either a high species and habitat diversity, or the presence of species of European con-servation concern, or both” (Andersen et al, 2003)

This definition of High Nature Value (HNV) Farmland was developed for and adopted by the European Envi-ronmental Agency (EEA). Three main types of High Na-ture Value farmlands were identified (without a clear-cut division between them being set out):

Type 1: Farmland with a high proportion of semi-natural or natural vegetation

Type 2: Farmland with a mosaic of habitats and low-intensity land uses

Type 3: Farmland supporting rare species or a high proportion of European or World populations

Over several years (2003-2007), the Joint Research Centre and the European Environmental Agency (JRC/EEA) have worked together to improve the identifica-tion of potential HNV farmland areas at the EU level. This was done on the basis of assumptions about the relationship between certain types of land cover and the intensity of farming and the presence of high nature values. These were mapped drawing on datasets avail-able on a EU scale: CORINE land cover data, NATURA 2000 selected sites containing habitats dependent on extensive agricultural practices and Important Bird Ar-eas nominated for their significance for ‘farmland birds’ and as yet undesignated under NATURA 2000. In addi-

High Nature Value Farmland in the Western Balkans

tion, bird and butterfly population abundance data and other relevant national and transnational data sources were incorporated when available.

This is now largely referred to as the “EEA approach” to HNV farmland identification and some countries use it as the basis for their national identifications (Bulgaria in 2007 as well as Serbia in 2010). The weaknesses of an approach dependent on EU scale data is clear. Where much more detailed information is available at national level (e.g. in the Netherlands), the EEA approach can provide useful information. Additional national data bases were used in Serbia in the identification of po-tential HNV farmland based on the EEA approach.

High Nature Value Farmland in the countries of the Western Balkans

Overall, the concept of HNV farmland is a novelty for the Western Balkan countries. Recently two of them (Serbia and Macedonia) have taken some initial steps towards its identification (NGO-led projects). However,

Rusk

a M

icev

a

Sheep grazing in Porecie, Macedonia

Ne përdorim termin Bujqësi VLN si term që përfshin termat Bujqësi VLN dhe Sistemet e Bujqësisë VLN, dhe toka bujqësore në këtë kontekst është përcaktuar duke ju referuar tokës VLN

Përkufizimi i tokës bujqësore VLN

Toka bujqësore VLN në Europë shtrihet në ato zona ku bujqësia zhvillohet në pjesën më të madhe të sipërfaqes. Në këto zona bujqësia ruan njëkohësisht edhe një shumëllojshmëri të lartë habitatesh dhe speciesh duke konservuar vecanërisht speciet që janë në vëmendje të shqetësimeve konservuese në Europë.” (Andersen et al, 2003)

Ky përkufizim i i bujqësisë VLN u hartua dhe u pranua nga Agjencia Europiane Mjedisore (AEM). Tre lloje të tokës bujqësore VLN u identifikuan (pa një ndarje të qartë midis tyre):

Tipi 1: Tokë me një përqindje të lartë të bimësisë natyrore dhe gjysëm natyrore.

Tipi 2: Tokë me mozaik habitatesh dhe pa bujqesi intensive

Tipi 3: Tokë që mbështet specie të rralla ose që mbështet një numër të madh speciesh Europiane apo Botërore

Gjatë disa viteve (2003-2007), Qendra e Bashkuar Kërkimore dhe Agjencia Europiane e Mjedisit (QBK/AEA) kanë punuar së bashku për të përmirësuar proçesin e identifikimit të tokës bujqësore me potenciale VLN, sipas BE-së. Kjo është bërë në bazë të hipotezës së lidhjes që ekziston midis tipeve të relievit dhe intensitetit të praktikave bujqësore dhe pranisë së eleme nteve të VLN-së. Këto u vendosën në hartë sipas disa të dhënave: të dhënat mbi relievin u morrën nga

Bujqësia VLN në Ballkanin Perëndimor(kullota, pemishte), ndërsa Sistemet e Bujqësisë VLN si term i referohet asaj që praktikohet në këtë sipërfaqe kullotje, krasitje), që është dinamike dhe ndryshon me kohë.

Toka bujqësore VLN në Ballkanin Perëndimor

CORINE, u përdorën territore të zgjedhura nga të cilat kanë habitate të ndërthurura me praktikat extensive të bujqësisë, si dhe Zona të Rëndësishme për Zogjtë, të konsideruara të tilla për rëndësinë që kanë për “zogjtë e fermave” dhe që akoma janë të papërfunduara nga NATURA 2000. Gjithashtu u përfshinë në studim të dhënat mbi praninë e specieve të zogjve dhe fluturave të siguruara nga burime kombëtare dhe ndërkombëtare.

Kjo referohet si “përafrimi AEA” përsa i përket identifikimit të tokave VLN, i cili përdoret nga disa vende si bazë identifikimi (Bulgaria në 2007 dhe Serbia në 2010). Dobësitë e mbështetjes së plotë mbi të dhënat gjithëpërfshirëse të AEA -së, janë të qarta. Aty ku ka informacion më të detajuar në nivel kombëtar (p.sh. Hollanda), përafrimi AEA jep informacion të dobishëm. Databaset kombëtare u përdorën në Serbi për identifikimin e tokave VLN, të bazuara në përafrimin e AEA-së.

12

it is clear even in the absence of detailed studies that the generally very extensive character of agriculture in the countries of the Western Balkans suggests that there are large areas of HNV farmland representing each of the three types.

Type 1 HNV farmland with high proportion of semi-natural vegetation such as species-rich grasslands would be expected to predominate in the Western Balkans as elsewhere in Europe. This is maintained by traditional hay making and grazing (including tran-shumance and nomadic herding) of cattle, sheep, goats, horses, donkeys and, in some areas, pigs, all of which are usually from local breeds or crosses.

In Albania, there are about 400,000 hectares of natural pastures divided between summer and winter pastures. Summer pastures are situated in the pre-mountainous and mountainous areas of the country. The largest areas of summer pastures are situated in the districts of Tropoje, Diber, Kukes, Korce, Gjirokaster, Kolonje etc. They are used for about 150 days from May 15th to October 15th.

Winter pastures are situated along the coastal and hilly areas between 400 – 800 m.a.s.l. The most strik-ing pasture massifs are those of Delvine and Vrine

(Sarande), Karaburun, Shashice and the pasture be-tween the rivers of Vjose and Shashice (Vlore), Mal-lakastra (Fier) and Dumre (Elbasan).

Grasslands in Croatia apparently extend currently to about 340,000 ha. Additionally, there are close to 500,000 ha of mostly abandoned grasslands which are in a process of succession by natural vegetation and turning into forest (Karaoglan Todorovic, 2010). Exten-sively used grasslands (traditional grazing) are found in the lowland alluvial areas along big rivers such as the Sava and the Drava. High mountains in the coastal area are surrounded with typical karstic ecosystems and semi-natural grasslands.

Croatian grasslands support numerous endangered plants, among which the most important are the whole family of orchids (Orchidaceae) as well as the Anemo-ne, Arnica, Daphne, Dianthus, Edraianthus, Eryngium, Gentiana, Iris, Lilium, Ligularia, Linum, Narcissus, Primula, Scilla and Veratrum genera.

The grasslands are also home to rare mammals such as hamsters (Cricateus cricateus) and mound-building mice (Mus spicilegus) and among endangered species, the European ground squirrel (Citellus citellus) and lesser mole rat (Nannospalax leucodon). Grassland habitats in Croatia have a rich fauna of grasshoppers and butterflies, the majority of which can be found in meadow habitats.

Common grazing in Macedonia

Rusk

a M

icev

aRu

ska

Mic

eva

Sheep grazing in Brest village, Macedonia

13

Grasslands in Macedonia are mainly natural and semi-natural (542,000 ha in 2008). The majority are found in the mountains - Shar Planina, Bistra, Korab, Yakupitsa, Suva Gora Mountains. The central part of Macedonia (Negotino, Shtip and Veles) is character-ized by different halophytic and steppe-like communi-ties. The upland pastures represent plant communities of Festuco-Brometea class while meadows communi-ties of Molinio-Arrhenatheretea class are specific to valleys. It is very likely that the majority of them will be classified as HNV type 1.

The fauna associated with grassland ecosystems in Macedonia include stone curlew, common quail, sand boa, lesser mole rat, great bustards, common par-tridge, Balkan wall lizard, and little bustard.

Pastures and meadows in Montenegro are mostly natural and semi-natural and cover 450,000 ha. They are used extensively in almost all regions and thus can

Box 4 Agriculture in the karst region of Montenegro

The karstic region comprises the central regions of Cetinje and Nikšić municipalities and covers 21% of the entire territory of Montenegro.

It has a very small area of arable land (only 8% of the region), which is mainly located in sinkholes and depressions. This feature together with emphasized aridity, limits plant production (except for Nikšić and Grahovsko polje), although there is some crop and even fruit production (up to 700-800 m).

The most significant agricultural sector in this region is livestock production, particularly goats and sheep, which are best suited to utilise the karstic grasslands. In the recent years, there is a slight increase in the number of cattle in the region which is probably linked to the development of processing capacities.

be regarded as HNV farmland (Markovic et al. 2010). Their biggest concentration is in the northern and north-west part of Montenegro.

There are around 1 million ha of potentially HNV grasslands in Serbia (SEAP, 2010). Most of them are semi-natural grasslands, but there are also natural or primary grasslands in high-mountainous areas, on flooded land in lowland valleys and in xeric steppe and/or salinized habitats in the northern part of the coun-try (Vojvodina). They contain significant plant diversity including endemic species. More than 60% of the Ser-bian endemic plants grow in grasslands (Stevanovic et al., 2010).

HNV Farmland in the Karst regions of the Western Balkans

Karst regions are particularly rich in biodiversity but pose significant challenges for agriculture. They are formed on limestone and are characterized by a lack of surface streams, with most water flowing underground or in deep gorges. The karst landscape in the Western Balkans is comprised by dolina (deep, wide sinkholes), karren (superficial karstic gullies and cavities), polje (wide karstic flats), and systems of caves.

Karst terrains are widely found in the south of Croatia and south and south-west of Bosnia and Herzegovina as well as in Montenegro. In karst regions, grasslands are dominating the agriculture land use thus favouring extensive livestock grazing throughout the centuries. They would usually be classified as type 1 HNV farm-land.

Wetland pastures on Danube bank in Banat, Serbia

Suza

na D

jord

jevi

c

Toka bujqësore VLN në në vendet e Ballkanit Perëndimor

Në përgjithësi koncepti i tokave VLN është koncept i ri për Ballkanin Perëndimor. Kohët e fundit dy vende (Serbia dhe Maqedonia) kanë hedhur hapa në drejtim të identifikimit të tyre

(projekte të OJQ-ve). Gjithsesi është e qartë se megjithë mungesën e studimeve të detajuara, përhapja e bujqësisë ekstensive në vendet e Ballkanit Perëndimor lejon praninë e tokave VLN të të tre llojeve.

Tipi 1 i tokës VLN me përpjestim të lartë të vegjetacionit gjysëm natyral, si për shembull livadhet e ndryshme është i përhapur në Ballkanin Perëndimor ashtu si në pjesën tjetër të Europës. Prania e tokës VLN, vjen si rezultat i mbledhjes së barit si foragjere për bagëtitë apo nga kullotja (duke përfshirë shtegtimin e bagëtive) e lopëve, dhive, deleve, kuajve, gomerëve, dhe në disa zona, edhe e derrave, të cilat janë zakonisht të racave të vendit ose racave të përmirësuara.

Në Shqipëri ka rreth 400,000 Ha kullotë verore dhe dimërore. Kullotat verore janë të shtrira në zonat para malore dhe malore të vendit. Ato janë të shtrira kryesisht në rajonet e Tropojës, Dibrës, Kukësit, Korçës, Gjirokastrës, Kolonjës etj. Këto kullota përdoren për 150 ditë, nga 15 Maji deri në 15 Tetor.

Kullotat dimërore gjenden përgjatë bregdetit

dhe në zonat kodrinore në 400-800 m lartësi mbi nivelin e detit. Masivet më të rëndësishme janë ato të Delvinës dhe Vrinës (Sarandë), Karaburun, Shashicë dhe kullotat midis lumenjve Vjosë dhe Shashicë (Vlorë), Mallakastra (Fier) dhe Dumre (Elbasan).

Livadhet në Kroaci shtrihen në 340,000 Ha. Për më tepër, janë rreth 500,000 Ha livadhe të braktisura që po shndërrohen në pyje (Karaoglan Todorovic, 2010). Kullotat e përdorura ekstensivisht (kullota tradicionale) gjenden në zonat e ulëta aluviale përgjatë lumenjve të mëdhenj si Sava dhe Drava. Zonat e larta të bregdetit janë të rrethuara me ekosisteme karstike dhe kullota gjysëm natyrore.

Në livadhet në Kroaci gjenden shumë bimë të rrezikuara, ku duhet përmëndur e gjithë familja e orkideve (Orchidaceae) si edhe llojet Anemone, Arnica, Daphne, Dianthus, Edraianthus, Eryngium, Gentiana, Iris, Lilium, Ligularia, Linum, Narcissus, Primula, Scilla dhe Veratrum genera.

Në livadhe jetojnë gjithashtu Cricateus cricateus (lloj brejtësi), Mus spicilegus (lloj miu), Citellus citellus (ketri Europian i tokës) dhe Nannospalax leucodon (miu me njollë). Livadhet në Kroaci kanë një faunë të pasur me karkaleca dhe flutura, shumica e të cilave gjenden në habitate kullote.

Livadhet në Maqedoni janë kryesisht natyrore dhe gjysëm natyrore (542,000 Ha në 2008). Shumica shtrihen në male – Mali i Sharrit, Bistra, Korab, Jakupica, Malet e Suva Gorës. Në

12

it is clear even in the absence of detailed studies that the generally very extensive character of agriculture in the countries of the Western Balkans suggests that there are large areas of HNV farmland representing each of the three types.

Type 1 HNV farmland with high proportion of semi-natural vegetation such as species-rich grasslands would be expected to predominate in the Western Balkans as elsewhere in Europe. This is maintained by traditional hay making and grazing (including tran-shumance and nomadic herding) of cattle, sheep, goats, horses, donkeys and, in some areas, pigs, all of which are usually from local breeds or crosses.

In Albania, there are about 400,000 hectares of natural pastures divided between summer and winter pastures. Summer pastures are situated in the pre-mountainous and mountainous areas of the country. The largest areas of summer pastures are situated in the districts of Tropoje, Diber, Kukes, Korce, Gjirokaster, Kolonje etc. They are used for about 150 days from May 15th to October 15th.

Winter pastures are situated along the coastal and hilly areas between 400 – 800 m.a.s.l. The most strik-ing pasture massifs are those of Delvine and Vrine

(Sarande), Karaburun, Shashice and the pasture be-tween the rivers of Vjose and Shashice (Vlore), Mal-lakastra (Fier) and Dumre (Elbasan).

Grasslands in Croatia apparently extend currently to about 340,000 ha. Additionally, there are close to 500,000 ha of mostly abandoned grasslands which are in a process of succession by natural vegetation and turning into forest (Karaoglan Todorovic, 2010). Exten-sively used grasslands (traditional grazing) are found in the lowland alluvial areas along big rivers such as the Sava and the Drava. High mountains in the coastal area are surrounded with typical karstic ecosystems and semi-natural grasslands.

Croatian grasslands support numerous endangered plants, among which the most important are the whole family of orchids (Orchidaceae) as well as the Anemo-ne, Arnica, Daphne, Dianthus, Edraianthus, Eryngium, Gentiana, Iris, Lilium, Ligularia, Linum, Narcissus, Primula, Scilla and Veratrum genera.

The grasslands are also home to rare mammals such as hamsters (Cricateus cricateus) and mound-building mice (Mus spicilegus) and among endangered species, the European ground squirrel (Citellus citellus) and lesser mole rat (Nannospalax leucodon). Grassland habitats in Croatia have a rich fauna of grasshoppers and butterflies, the majority of which can be found in meadow habitats.

Common grazing in Macedonia

Rusk

a M

icev

aRu

ska

Mic

eva

Sheep grazing in Brest village, Macedonia

13

Grasslands in Macedonia are mainly natural and semi-natural (542,000 ha in 2008). The majority are found in the mountains - Shar Planina, Bistra, Korab, Yakupitsa, Suva Gora Mountains. The central part of Macedonia (Negotino, Shtip and Veles) is character-ized by different halophytic and steppe-like communi-ties. The upland pastures represent plant communities of Festuco-Brometea class while meadows communi-ties of Molinio-Arrhenatheretea class are specific to valleys. It is very likely that the majority of them will be classified as HNV type 1.

The fauna associated with grassland ecosystems in Macedonia include stone curlew, common quail, sand boa, lesser mole rat, great bustards, common par-tridge, Balkan wall lizard, and little bustard.

Pastures and meadows in Montenegro are mostly natural and semi-natural and cover 450,000 ha. They are used extensively in almost all regions and thus can

Box 4 Agriculture in the karst region of Montenegro

The karstic region comprises the central regions of Cetinje and Nikšić municipalities and covers 21% of the entire territory of Montenegro.

It has a very small area of arable land (only 8% of the region), which is mainly located in sinkholes and depressions. This feature together with emphasized aridity, limits plant production (except for Nikšić and Grahovsko polje), although there is some crop and even fruit production (up to 700-800 m).

The most significant agricultural sector in this region is livestock production, particularly goats and sheep, which are best suited to utilise the karstic grasslands. In the recent years, there is a slight increase in the number of cattle in the region which is probably linked to the development of processing capacities.

be regarded as HNV farmland (Markovic et al. 2010). Their biggest concentration is in the northern and north-west part of Montenegro.

There are around 1 million ha of potentially HNV grasslands in Serbia (SEAP, 2010). Most of them are semi-natural grasslands, but there are also natural or primary grasslands in high-mountainous areas, on flooded land in lowland valleys and in xeric steppe and/or salinized habitats in the northern part of the coun-try (Vojvodina). They contain significant plant diversity including endemic species. More than 60% of the Ser-bian endemic plants grow in grasslands (Stevanovic et al., 2010).

HNV Farmland in the Karst regions of the Western Balkans

Karst regions are particularly rich in biodiversity but pose significant challenges for agriculture. They are formed on limestone and are characterized by a lack of surface streams, with most water flowing underground or in deep gorges. The karst landscape in the Western Balkans is comprised by dolina (deep, wide sinkholes), karren (superficial karstic gullies and cavities), polje (wide karstic flats), and systems of caves.

Karst terrains are widely found in the south of Croatia and south and south-west of Bosnia and Herzegovina as well as in Montenegro. In karst regions, grasslands are dominating the agriculture land use thus favouring extensive livestock grazing throughout the centuries. They would usually be classified as type 1 HNV farm-land.

Wetland pastures on Danube bank in Banat, Serbia

Suza

na D

jord

jevi

c

Maqedonia Qëndrore (Negotino, Shtip and Veles) gjenden territore të stepës dhe shkurrishtet halore. Kullotat e larta janë të pasura me vegjetacion të klasës Festuco-Brometea , ndërsa vegjetacioni i klasës Molinio-Arrhenatheretea është i përhapur në lugina. Ka shumë mundësi që shumica e ketyre tokave të klasifikohet si Tipi 1 i Tokave VLN.

Fauna e livadheve në Maqedoni përfshin shkurtën, bollën e rrërës, miun me njollë, bustard i madh, thëllëzën, zhapikun e murit Ballkanik, dhe bustard i vogël.

Kullotat dhe livadhet në Malin e Zi janë kryesisht natyrore dhe gjysëm natyrore dhe mbuojnë rreth 450,00 Ha. Ato shfrytëzohen pothuajse ekstensivisht dhe si pasojë mund të konsiderohen si tokë VLN (Markovic et al. 2010). Ato janë të përqëndruara kryesisht në veri dhe veri-lindje të vendit.

Në Serbi gjenden rreth 1 milion Ha tokë, me potencial të mundshëm VLN (SEAP, 2010). Shumi-ca e tyre janë kullota gjysëm natyrore, por ka gjith-ashtu livadhe natyrore në zonat malore, në zonat e përmbytura të luginave të ultëta, dhe gjithashtu në habitatet e kripura në veri të vendit (Vojvodina). Në këto ekosisteme gjendet një bimësi e shumël-lojshme duke përfshirë dhe specie endemike. Më shumë se 60% e specieve endemike jetojnë ne li-vadhe (Stevanović et al., 2010).

Toka VLN në rajonet Karst të Ballkanit Perëndimor

Pavarësisht biodiversitet të pasur, rajonet Karst kanë shumë problem në lidhje me bujqësinë. Këto zona janë të përbëra nga gurë gëlqerorë dhe karakterizohen nga mungesa e rrjedhave ujore në sipërfaqe, ku shumica e rrjedhjeve gjenden nën tokë ose në lugina të thella. Rajoni Karst në Ballkanin Perëndimor përbëhet nga dolina (gropa të thella , të rëna), karren (hone dhe gërryerje sipërfaqësore), polje (dystina të gjera karstike), dhe sisteme guvash.

Këto terrene gjenden në Kroacinë jugore dhe Bosnjen jug-perëndimore, si dhe në Mall të Zi. Në rajonet Karst, livadhet janë dominante në të cilat ka mbizotëruar kullotje ekstensive gjatë shumë shekujve. Këto rajone duhet të klasifikohen kryesisht si Tipi 1 i Tokës bujqësore VLN.

Ditët e sotme, këto rajone janë braktisur nga banorët duke bërë që tokat të mos përdoren sa duhet dhe livadhet e pasura me specie të mbulo-hen nga vegjetacioni.

Kutia 4 Bujqësia në rajonin Karstik të Malit të Zi

Zona karstike zë kryesisht rajonet qëndrore të komunave Cetinje dhe Nikšić, dhe përbën 21% të të gjithë territorit të Malit të Zi.

Vetëm një pjesë e vogël e tokës mbillet (vetëm 8% e zonës), dhe ajo shtrihet kryesisht në zona kodrinore dhe të ultëta. Për shkak edhe të thatësirës që është karakteristikë e këtyre zonave prodhimi bujqësor është i ulët (me përjashtim të fushave të Nikšićit dhe Grahovës). Megjithatë, sërish ka prodhim bujqësor kryesisht prodhime pemëtarie (deri në 700 -800 m).

Sektori më i rëndësishëm bujqësor është blegtoria, sidomos mbarështrimi i deleve dhe dhive të cilat janë të përshtashme për kullotat karstike. Vitet e fundit vihet re një rritje e numrit të lopëve, që lidhet me zhvillimin e kapaciteteve përpunuese.

14

Box 5 Biodiversity value of the karst grasslands in the Dinaric Alps

The karst landscapes are a part of the Dinaric Alps. The biodiversity conservation of the grasslands in the Dinaric Alps in Croatia is closely linked to the recovery of traditional grazing with cattle and sheep, with regulation to prevent overgrazing.

Dry calcareous grasslandsFrom karst poljes to the montane zone, several types of calcareous grasslands exist. The two main groups of types are dry grasslands with continental and dry grasslands with Mediterranean influence, with great differences in communities among different altitudinal forest zones. All have an abundance of species and are very rich in regional endemics. Several subtypes are registered. Typical species include Mellicta dydima, Proterebia afra, Prionotropis hystrix, Saga pedo, Polysarcus denticauda, Poecilimon elegans, Podarcis melisellensis, Lacerta agilis, Burchinus oedicnemus, Anthus campestris, Lullula arborea, Microtus arvalis, Microtus subterraneus, Apodemus sylvaticus.

Wet meadows of karst poljesDinaric karst poljes have several endemic grassland communities, depending on the different hydrological conditions and the duration of the summer drought. All of them are home to the Dinaric endemic plant Scilla litardierei. They are moderate to rich in plant species, but poor in animal species, mostly of relicts from colder geological phase. Common species: the plants Scilla litardierei, Edreianthus dalmaticus, Ranunculus acris, Succisa pratensis, Peucedanum coriacea ssp. pospichali, Molinia caerulea, Sesleria uligonosa, the grasshopper Chrysochraon dispar, the butterfly Euphydryas aurinia, the shrew Neomys anonmalus, the frog Rana dalmatina and the bird Crex crex.

In all sites with remains of typical (endemic) Dinaric karst polje wet grasslands, traditional mowing or seasonal grazing are recommended and should be encouraged.

Source: Tvrtkovič N.& P.Veen, 2006, The Dinaric Alps Rare Habitats and Species, Part A

Nowadays, these regions are usually subject to sub-stantial ageing and depopulation, leading to underutili-zation of the species-rich pastures and meadows and consequent vegetation succession.

Type 2 HNV farmland with a mosaic of low inten-sity, small fields of arable plots, vegetable gardens, or-chards, vineyards, and grasslands is widespread in the entire Balkan region. Crops are rain-fed with limited use of fertilizers. The variety of crops is significant as the main aim is to satisfy as much as possible the family food needs. These are typically situated in backyards of houses as well as on areas close to the villages. This type of small scale land use is already disappearing from the more intensive regions.

Very little, if any, quantitative information is avail-

able for type 2 HNV farmlands due to the fact that it is mostly family and village gardens on very small plots. The majority of produce is for own family consumption

Stan

imir

Stoy

chef

f

Traditional orchards in Belitza, Bulgaria

15

In Macedonia, the small scale mosaic landscape is characterised by family gardens (around settlements), small traditional orchards and/or standing trees, as well as household vineyards. Local varieties are still grown in the family gardens in a very extensive way. Also typical are traditional orchards (mainly pears, apples and plums) and vineyards grown for own consump-tion.

In Montenegro, traditional orchards also still pre-vail, especially in the continental fruit growing sector. The majority of the olive trees are cultivated in tradi-tional way without regular pruning and with alternating yields.

Type 3 HNV farmland is usually more intensively managed land that still supports species of conserva-tion importance. From the perspective of the Western Balkans region as a whole, there are a few really inten-

sive agricultural areas – mostly in northern Serbia and some parts of Croatia and Macedonia.

In Macedonia, cereals usually managed in an inten-sive way are in the lowlands with fertile soils and cover around 39.7% of total arable land. Some of these are important for around 33 bird species from Annex 1 of

Suza

na D

jord

jevi

c

Mowed orchard with hedgerow in Central Serbia

and as such is not reported in official statistics. If some produce is sold on the market this is usually done in-formally between neighbours or fellow villagers.

The small-scale mosaic landscape in Albania usual-ly comprises vegetable gardens, arable plots, orchards or vineyards and grasslands. Traditional orchards and

vineyards grown in very small plots are found mostly in the central and southeastern parts of the country (Prespa National Park).

Small-scale mosaic landscapes with arable plots, vegetable gardens, traditional orchards and vineyards can be found all over Croatia, especially in hilly areas and along the coast. Many species of conservation val-ue can still be found in agricultural habitats, although some are in decline. The wild plants include the corn-cockle (Agrostemma githago) that has disappeared from the areas of intensive agriculture (Slavonia and Baranja) and the tulip (Tulipa praecox), which is locally limited to vineyards of the island of Korčula.

Mediterranean mosaic landscape in Albania

Gw

yn J

ones

Tipi 2 i tokës VLN që përfshin një mozaik të parcelave të vogla të tokës të punueshme me intensitet të ulët, kopshte perimesh, vreshta dhe livadhe, është i përhapur në të gjithë rajonin Ballkanik. Në këto toka kulturat bujqësore ujiten nga reshjet dhe trajtohen pak me plehra kimike. Varieteti i të mbjellave synon të plotësojë më shumë nevojat ushqimore të familjes. Parcelat zakonisht janë të vendosura në kopshtet familjare dhe në zonat afër fshatrave. Ky tip bujqësie po zhduket nga rajonet që përdorin bujqësinë intensive.

Si pasojë e faktit që është i përqëndruar në par-cela të vogla familjare, informacioni sasior për Tipin 2 të tokës VLN është i ulët. Shumica e prodhimit përdoret në familje dhe si pasojë nuk rregjistro-het nga stasistikat zyrtare. Edhe kur produkti del

në treg, kjo zakonisht bëhet në mënyrë informale midis të njohurve dhe bashkëfshatarëve.

Kutia 5 Vlera e biodiversitetit të livadheve karstike të Alpeve Dinarike

Terrenet karstike janë pjesë e Alpeve Dinarike. Konservimi i biodiversitetit në Alpet Dinarike në Kroaci shihet më qartë në ripërtëritjen e kullotave tradicionale për dele dhe lopë, e shprehur qartë kjo edhe me anë të rregulloreve kundër mbi-kullotjes.

Livadhe të thata gëlqeroreDisa tipe livadhesh gëlqerore ekzistojnë: nga zonat fushore deri në ato kodrinore. Dy grupet kryesore janë: livadhe të thata me influencë kontinentale dhe livadhe të thata me influencë mesdhetare, ku ka diferenca të mëdha midis komuniteteve të lartësive të ndryshme të zonave pyjore. Ato janë të pasura me lloje të ndryshme speciesh nga të cilat shumë prej tyre janë specie endemike. Janë identifikuar disa nën-lloje. Speciet tipike të zonës përfshijnë Mellicta dydima, Proterebia afra, Prionotropis hystrix, Saga pedo, Polysarcus denticauda, Poecilimon elegans, Podarcis melisellensis, Lacerta agilis, Burchinus oedicnemus, Anthus campestris, Lullula arborea, Microtus arvalis, Microtus subterraneus, Apodemus sylvaticus.

Livadhet me ujë të fushave karstikeFushat karstike Dinarike kanë disa ekosisteme endemike kullotash që ndryshojnë sipas kushteve hidrologjike dhe zgjatjes së thatësirës verore. Të gjitha këto ekosisteme kanë bimën endemike Scilla litardierei si dhe shumëllojshmëri të bimësisë, specie e kafshëve janë të pakta në numër, shumica e të cilave janë relika të një periudhe më të ftohtë gjeologjike. Speciet më të përhapura janë: bimët Scilla litardierei, Edreianthus dalmaticus, Ranunculus acris, Succisa pratensis, Peucedanum coriacea ssp. pospichali, Molinia caerulea, Sesleria uligonosa, the grasshopper Chrysochraon dispar, fluturat Euphydryas aurinia, bretkosa Rana dalmatina dhe zogu Crex crex.Në të gjitha zonat me mbetje të fushës karstike, rekomandohen dhe duhet të nxitet kositja tradicionale dhe kullotja sezonale.

Burimi: Tvrtković, N.& P.Veen, 2006, The Dinaric Alps Rare Habitats and Species, Part A

14

Box 5 Biodiversity value of the karst grasslands in the Dinaric Alps

The karst landscapes are a part of the Dinaric Alps. The biodiversity conservation of the grasslands in the Dinaric Alps in Croatia is closely linked to the recovery of traditional grazing with cattle and sheep, with regulation to prevent overgrazing.

Dry calcareous grasslandsFrom karst poljes to the montane zone, several types of calcareous grasslands exist. The two main groups of types are dry grasslands with continental and dry grasslands with Mediterranean influence, with great differences in communities among different altitudinal forest zones. All have an abundance of species and are very rich in regional endemics. Several subtypes are registered. Typical species include Mellicta dydima, Proterebia afra, Prionotropis hystrix, Saga pedo, Polysarcus denticauda, Poecilimon elegans, Podarcis melisellensis, Lacerta agilis, Burchinus oedicnemus, Anthus campestris, Lullula arborea, Microtus arvalis, Microtus subterraneus, Apodemus sylvaticus.

Wet meadows of karst poljesDinaric karst poljes have several endemic grassland communities, depending on the different hydrological conditions and the duration of the summer drought. All of them are home to the Dinaric endemic plant Scilla litardierei. They are moderate to rich in plant species, but poor in animal species, mostly of relicts from colder geological phase. Common species: the plants Scilla litardierei, Edreianthus dalmaticus, Ranunculus acris, Succisa pratensis, Peucedanum coriacea ssp. pospichali, Molinia caerulea, Sesleria uligonosa, the grasshopper Chrysochraon dispar, the butterfly Euphydryas aurinia, the shrew Neomys anonmalus, the frog Rana dalmatina and the bird Crex crex.

In all sites with remains of typical (endemic) Dinaric karst polje wet grasslands, traditional mowing or seasonal grazing are recommended and should be encouraged.

Source: Tvrtkovič N.& P.Veen, 2006, The Dinaric Alps Rare Habitats and Species, Part A

Nowadays, these regions are usually subject to sub-stantial ageing and depopulation, leading to underutili-zation of the species-rich pastures and meadows and consequent vegetation succession.

Type 2 HNV farmland with a mosaic of low inten-sity, small fields of arable plots, vegetable gardens, or-chards, vineyards, and grasslands is widespread in the entire Balkan region. Crops are rain-fed with limited use of fertilizers. The variety of crops is significant as the main aim is to satisfy as much as possible the family food needs. These are typically situated in backyards of houses as well as on areas close to the villages. This type of small scale land use is already disappearing from the more intensive regions.

Very little, if any, quantitative information is avail-

able for type 2 HNV farmlands due to the fact that it is mostly family and village gardens on very small plots. The majority of produce is for own family consumption

Stan

imir

Stoy

chef

f

Traditional orchards in Belitza, Bulgaria

15

In Macedonia, the small scale mosaic landscape is characterised by family gardens (around settlements), small traditional orchards and/or standing trees, as well as household vineyards. Local varieties are still grown in the family gardens in a very extensive way. Also typical are traditional orchards (mainly pears, apples and plums) and vineyards grown for own consump-tion.

In Montenegro, traditional orchards also still pre-vail, especially in the continental fruit growing sector. The majority of the olive trees are cultivated in tradi-tional way without regular pruning and with alternating yields.

Type 3 HNV farmland is usually more intensively managed land that still supports species of conserva-tion importance. From the perspective of the Western Balkans region as a whole, there are a few really inten-

sive agricultural areas – mostly in northern Serbia and some parts of Croatia and Macedonia.

In Macedonia, cereals usually managed in an inten-sive way are in the lowlands with fertile soils and cover around 39.7% of total arable land. Some of these are important for around 33 bird species from Annex 1 of

Suza

na D

jord

jevi

c

Mowed orchard with hedgerow in Central Serbia

and as such is not reported in official statistics. If some produce is sold on the market this is usually done in-formally between neighbours or fellow villagers.

The small-scale mosaic landscape in Albania usual-ly comprises vegetable gardens, arable plots, orchards or vineyards and grasslands. Traditional orchards and

vineyards grown in very small plots are found mostly in the central and southeastern parts of the country (Prespa National Park).

Small-scale mosaic landscapes with arable plots, vegetable gardens, traditional orchards and vineyards can be found all over Croatia, especially in hilly areas and along the coast. Many species of conservation val-ue can still be found in agricultural habitats, although some are in decline. The wild plants include the corn-cockle (Agrostemma githago) that has disappeared from the areas of intensive agriculture (Slavonia and Baranja) and the tulip (Tulipa praecox), which is locally limited to vineyards of the island of Korčula.

Mediterranean mosaic landscape in Albania

Gw

yn J

ones

Mozaiku në nivel lokal i territorit në Shqipëri, përbëhet nga kopshte perimesh, toka të mbjella, pemishte dhe vreshta si dhe kullota. Pemishtet tradicionale dhe vreshtat me sipërfaqe të vogël shtrihen kryesisht në rajonet qëndrore dhe jug-lindore të vendit (Parku Kombëtar i Prespës).

Mozaiku në nivel lokal i territorit në Kroaci gjithashtu, përbëhet nga kopshte perimesh, toka të mbjella, pemishte dhe vreshta si dhe kullota, sidomos në zonat kodrinore përgjatë bregdetit. Shumë specie me vlerë konservimi gjenden

në zona bujqësore, edhe pse me një numër në rënie. Bimët e egra që janë zhdukur përfshijnë Agrostemma githago, specie e zhdukur nga zonat me bujqësi intensive si Slavonia and Baranja, si dhe Tulipa praecox që rritet vetëm në vreshtat e Korčulës.

Në Maqedoni mozaiku territorial karakterizohet nga kopshte familjare (afër banimeve) me pemishte dhe/ose pemë si edhe vreshta. Varietetet lokale të bimëve akoma kultivoihen në kopshte familjare në mënyrë ekstensive. Gjithashtu pemishtet tradicionale (kryesisht dardha, mollë dhe kumbulla) dhe vreshtat kultivohen për konsum familjar.

Në Mal të Zi pemishtet tradidicionale janë të shumëpërhapura sidomos në sektorin e frutikulturës kontinentale. Shumica e pemishteve kultivohen në mënyre tradicionale, pa krasitje dhe alternim kulturash.

Tipi 3 i tokës VLN është zakonisht i menaxhuar intensivisht, po që prapë mbështet specie të rëndësishme për konservim. Sipas perspektivës Ballkanike, ka pak zona të bujqësisë intensive – kryesisht në Serbinë veriore dhe në disa zona të Kroacisë dhe Maqedonisë.

Në Maqedoni, drithërat kultivohen intensivisht në fusha të ulëta dhe zënë 39.7% të tokës së kultivuar. Këto territore janë të rëndësishme sepse gjenden 33 specie zogjsh, të përmendura në Aneksin 1 të Bird Directive. Në 2008, Birdlife International propozoi si ZRZ 25% të territorit të Maqedonisë, por përqindja që kjo zë në tokën e kultivuar nuk dihet.

Në Kroaci, toka bujqësore dhe livadhet akoma janë habitate për specie zogjsh me rëndësi konservimi Europjan si p.sh. Crex crex, Thëllëza (Perdix perdix) dhe të tjera, gjithsesi nuk ka të dhëna të sakta nëse këto janë zona të tipit 2 apo 3.

16

Box 6 Land use pattern of concentrated rings around villages in Albania

The pattern of concentrated rings around the villages emerged as the result of flexible land tenure arrangements and different household production strategies:

Households, in which both capital and labour were accessible, tended to use all their land as intensively as possible. The households invested their capital and labour into commercial vegetable production and vineyards. They also had incentives to continue use their plots at the village fringes as orchards or hayfields.

The second type of households lacked capital but had sufficient labour power available to work the land. Households in this category engaged in diverse production, including both intensive and extensive agricultural strategies. They used their central plots intensively, cultivating vegetables, grapes and grain either for subsistence production or for the market. They used their more remote plots at the village fringes either for fodder production or as grazing land for their livestock.

The third type of household had access to capital but lacked the labour power. Households in this category used all their land at a very low level of intensity. The households often abandoned their plots at the village fringes or used them as pasture land for their livestock. On plots closer to home, they cultivated vegetables, fruits or grapes for subsistence production. At times, they rented out plots to households of full-time farmers.

Finally, the forth type of household, lacked both capital and labour power. Compared to the three other types of households, the agricultural production of households in this category was the least intensive. These households de-intensified land use on their plots at the village fringes and kept only a few plots close to their homes under cultivation. Women and pensioners did most of the agriculture production in these households. Unused plots were sometimes rented out to households that had the capital and labour power to pay for and work them.

Taken together, households’ production strategies shaped the pattern of intra-village intensification and extensification. The special layout of land use was structured in concentric rings around the village centres. The rings decreased in land use intensity the further they moved to the village fringes.

The differences between land users’ access to key productive resources were mitigated by widespread informal land rentals which kept land tenure arrangements flexible. Thus, even if a household could not use one of its plots in a certain circle of land use intensity for lack of capital and/or labour, other households with access to these resources could fill the gap by renting the plot.

Since the early 1990s, land users in all categories had de-intensified production on plots at the village fringes because of the general constraints on capital and labour availability in rural Albania. These plots were not only further away from their homes, but also often on less fertile or located on steep terrain.

Source: Stahl, J., 2010, Rent from the land: A political ecology of postsocialist rural transformation

17

identified the potential HNV farmland in Serbia in 2010 on the basis of the EEA approach using the available national datasets. The results show that potential HNV farmland covers 1.187 million ha (approximately 20% of the agricultural area). The majority are grasslands covering around 1 million ha. The experts’ estimations are that the total area of HNV farmland in Serbia is likely to be significantly higher, as the approach followed did not fully capture the mosaic farmlands or farmlands supporting rare species (Cooper et al 2010).

In Bulgaria, the identification of the potential HNV farmlands resulted in a total area of 1 630 035 ha (32.4% of the UAA). Here too, the majority are perma-nent grasslands (951 256 ha), followed by arable land (359 611 ha), mixed use (279 013 ha) and permanent crops (40 155 ha).

the Bird Directive. In 2008, Birdlife International pro-posed IBAs designation for 25% of the total territory of Macedonia but the share of arable land is not known.

In Croatia, arable land and grassland still host birds of European conservation importance such as Corn-crake (Crex crex), Partridges (Perdix perdix) and other, however, there is no detailed data to define whether these are potentially type 2 or type 3 areas.

First assessments of the potential coverage of HNV farmland on the Balkans

So far, quantitative assessments of the extent of HNV farmland have been made in only two countries.

The Serbian Environmental Protection Agency

Stippa Cappillata, Beseparski ridove, Bulgaria

Chav

dar G

usev

BSPB

Organic garden, Beseparski ridove, Bulgaria

Kutia 6 Përdorimi i tokës në rrathë të përqëndruar përreth fshatrave në Shqipëri.

Praktika e rrathëve të përqëndruar përreth fshatrave mbizotërojë si pasojë e menaxhimit fleksibël të zotërimit të tokës dhe strategjive të ndryshme familjare të prodhimit:Shtëpitë që kishin kapitalin dhe fuqinë punëtore punuan tokat e tyre në mënyrë shumë intensive. Familjet investuan kapitalin dhe fuqinë punëtore në prodhim komercial të perimeve dhe vreshtave. Ato gjithashtu kishin iniciativën ekonomike të përdornin parcelat anës fshatit për pemëtari dhe prodhim foragjeresh.

Në grupin e dytë përfshihen familje që nuk kishin capital, por kishin mjaft fuqi punëtore për të punuar tokën. Familjet e kësaj kategorie kultivojnë në mënyrë diverse, në mënyrë intensive dhe ekstensive. Ato kultivojnë për konsum privat apo edhe treg, parcelat kryesore në mënyrë intensive, me perime, rrush. Këto familje përdorin parcelat në rrethina të fshatit për prodhim foragjeresh dhe për kullotje të bagëtive të tyre.

Grupi i tretë i familjeve kanë kapital, por nuk kanë fuqi punëtore. Familjet e kësaj kategorie përdorin të gjithë tokën evet me intensitet të ulët. Këto familje i braktisën tokat në dalje të fshatrave apo I kaluan në përdorim thjesht për kullotje. Në parcelat më të afërta kultivohen perime, fruta ose vreshta për përdorim vetjak. Nganjëherë, vërehet dhënia me qira e parcelave të tyre fermerëve full-time.

Grupi i katërt i familjeve, nuk ka as kapital as fuqi punëtore. Në krahasim me tre grupet e tjera të familjeve ky grup merret me bujqësinë me intensitetin më të ulët. Këto familje de-intensifikuan përdorimin e tokës në dalje të fshatrave dhe kultivuan vetëm disa parcela në afërsi të shtëpive. Gratë dhe pensionistët janë ata që kryesosht punojnë në këto familje. Parcelat e papërdorura i’u jepen me qira familjeve që kanë kapitalin dhe fuqinë punëtore për t’i punuar ato.

Si përfundim, strategjitë familjare të prodhimit sollën forma ndër-fshatrash të rritjes së ekstensifikimit. Shtrirja që rezultoi ishte ajo e rrathëve koncentrikë, me qendër fshatrat. Përgjate perimetrit të këtyre rrathëve toka përdoret me më pak intensitet.

Diferencat në mes të nivelit të aksesit të mjeteve të prodhimit, u zbutën prej marrëveshjeve të qiradhënies informale duke bërë që përdorimi i tokës të jëtë fleksibël. Kështu edhe kur një familje nuk përdor parcelat në rathët e sipërpërmendur si pasojë e mungesës së kapitalit dhe/ose të fuqisë punëtore, familjet e tjera me akses ndaj këtyre burimeve e zbusin këtë fenomen duke punuar toka të marra me qira.

Që në vitet e para 90, fermerët e të gjitha kategorive de-intensifikuan prodhimin në periferi të fshatrave si pasojë e mungesës së kapitalit dhe fuqisë punëtore. Këto parcela ishin larg zonave të banuara dhe për më tepër në toka jo pjellore dhe malore.

Burimi: Stahl, J., 2010, Rent from the land: A political ecology of postsocialist rural transformation

16

Box 6 Land use pattern of concentrated rings around villages in Albania

The pattern of concentrated rings around the villages emerged as the result of flexible land tenure arrangements and different household production strategies:

Households, in which both capital and labour were accessible, tended to use all their land as intensively as possible. The households invested their capital and labour into commercial vegetable production and vineyards. They also had incentives to continue use their plots at the village fringes as orchards or hayfields.

The second type of households lacked capital but had sufficient labour power available to work the land. Households in this category engaged in diverse production, including both intensive and extensive agricultural strategies. They used their central plots intensively, cultivating vegetables, grapes and grain either for subsistence production or for the market. They used their more remote plots at the village fringes either for fodder production or as grazing land for their livestock.

The third type of household had access to capital but lacked the labour power. Households in this category used all their land at a very low level of intensity. The households often abandoned their plots at the village fringes or used them as pasture land for their livestock. On plots closer to home, they cultivated vegetables, fruits or grapes for subsistence production. At times, they rented out plots to households of full-time farmers.

Finally, the forth type of household, lacked both capital and labour power. Compared to the three other types of households, the agricultural production of households in this category was the least intensive. These households de-intensified land use on their plots at the village fringes and kept only a few plots close to their homes under cultivation. Women and pensioners did most of the agriculture production in these households. Unused plots were sometimes rented out to households that had the capital and labour power to pay for and work them.

Taken together, households’ production strategies shaped the pattern of intra-village intensification and extensification. The special layout of land use was structured in concentric rings around the village centres. The rings decreased in land use intensity the further they moved to the village fringes.

The differences between land users’ access to key productive resources were mitigated by widespread informal land rentals which kept land tenure arrangements flexible. Thus, even if a household could not use one of its plots in a certain circle of land use intensity for lack of capital and/or labour, other households with access to these resources could fill the gap by renting the plot.

Since the early 1990s, land users in all categories had de-intensified production on plots at the village fringes because of the general constraints on capital and labour availability in rural Albania. These plots were not only further away from their homes, but also often on less fertile or located on steep terrain.

Source: Stahl, J., 2010, Rent from the land: A political ecology of postsocialist rural transformation

17

identified the potential HNV farmland in Serbia in 2010 on the basis of the EEA approach using the available national datasets. The results show that potential HNV farmland covers 1.187 million ha (approximately 20% of the agricultural area). The majority are grasslands covering around 1 million ha. The experts’ estimations are that the total area of HNV farmland in Serbia is likely to be significantly higher, as the approach followed did not fully capture the mosaic farmlands or farmlands supporting rare species (Cooper et al 2010).

In Bulgaria, the identification of the potential HNV farmlands resulted in a total area of 1 630 035 ha (32.4% of the UAA). Here too, the majority are perma-nent grasslands (951 256 ha), followed by arable land (359 611 ha), mixed use (279 013 ha) and permanent crops (40 155 ha).

the Bird Directive. In 2008, Birdlife International pro-posed IBAs designation for 25% of the total territory of Macedonia but the share of arable land is not known.

In Croatia, arable land and grassland still host birds of European conservation importance such as Corn-crake (Crex crex), Partridges (Perdix perdix) and other, however, there is no detailed data to define whether these are potentially type 2 or type 3 areas.

First assessments of the potential coverage of HNV farmland on the Balkans

So far, quantitative assessments of the extent of HNV farmland have been made in only two countries.

The Serbian Environmental Protection Agency

Stippa Cappillata, Beseparski ridove, Bulgaria

Chav

dar G

usev

BSPB

Organic garden, Beseparski ridove, Bulgaria

Disa ide fillestare për shtrirjen e tokës VLN në Ballkan

Deri tani llogaritja e shtrirjes së tokës VLN është bërë vetëm në dy vende.

Agjencia Serbe e Mjedisit identifikoi tokën po-tenciale VLN në Serbi në vitin 2010 sipas përaf-rimit AEA duke përdorur statistikat kombëtare. Rezultati është se kjo tokë mbulon 1.8 milon Ha ( 20% të tokës bujqësore). Shumica është livadh që shtrihet në 1 milion Ha. Ekspertët thonë se kjo sipërfaqe është më e madhe duke pasur parasysh që mënyra e studimit nuk mori parasysh mozaikun e fermave që suportojnë speciet e rralla (Cooper et al 2010).

Në Bullgari identifikimi i tokës VLN rezultoi në 1,630,035 Ha. Gjithashtu, pjesa më e madhe është livadh i përhershëm ( 951,256 Ha), e ndjekur nga tokë e mbjellë (359,611 Ha), me përdorim të përzjerë (279,013 Ha) dhe me kultura të përher-shme (40,155 Ha).

18

HNV farming is characterised by a combination of (1) low intensity of land use and (2) presence of semi-natural vegetation, and in many cases (3) presence of a landscape mosaic.

The dominant characteristic of HNV farming is the low-intensity use of the land and of other factors of pro-duction (except for labour and traditional knowledge). Also essential is a significant presence of semi-natural vegetation on the farmed area. In some situations, the semi-natural vegetation is found in a mosaic with low-intensity arable and/or arable crops. Nature values will tend to be higher when the cropped areas are under low-intensity use, providing a mix of habitats that are used by a range of wildlife species, with numerous and complex species flows (invertebrates, birds, mammals and reptiles).

Often the semi-natural vegetation used for grazing is not part of the farm’s agricultural land, but has some other ownership (common land, state land, etc.), so it is important not to consider only the UAA within the farm when identifying HNV farmland.

The fact that the vegetation is grazed by livestock (or mown for hay) is important, as this confirms that it is part of a farming system. This is not necessarily grassland: scrub and forest are an important forage re-source in some of the Western Balkan countries (as in other southern EU member states), and should be rec-ognised as farmland. However, semi-natural woodland that is not grazed should be considered as a separate, non-farming land use.

HNV farming systems in the countries of the Western Balkans

The typical farming system in Albania includes con-siderable natural and semi-natural grasslands (includ-ing alpine and subalpine vegetation). Historically, there is no use of fertilizers to increase pasture productivity. Grazing is practised in herbaceous pastures and forests (mostly shrub lands and coppice forests). Forests also still provide fodder through lopping in some areas.

Extensive and traditional livestock systems use do-mestic breeds of animals, primarily local cattle, don-keys, pigs and goats. Small farms with 10 to 30 ani-mals (usually sheep or goats) are still dominant. How-ever, there is a growing number of middle-size farms with an average of 150 heads per herd in the southern part of the country. Until recently, transhumance was practised throughout the country but now it is mostly limited to the south-eastern part of Albania.

In Albania, the HNV farming systems are also char-acterised by combinations of small areas of arable land (further divided into very small plots of different own-ers) and areas of semi-natural vegetation, whether in the lowlands, hills or upland areas.

In some areas the pressure from traditional farming is still high enough for land abandonment to be accom-panied by localised overgrazing.

In Macedonia, cattle, sheep and goats graze on

HNV farming systems in the Western BalkansKey characteristics of HNV farming systems

HNV farming systems are defined by two main components (Beaufoy, 2008):

The predominant land cover that characterises each category of HNV farmland, especially the types of 1. semi-natural vegetation, types of cropped land, and their typical spatial coverage and distribution at the farm level (e.g. proportion of farmed area under each, mosaic patterns).

The way in which this land cover is managed by the predominant2. farming system and practices, such as grazing regimes, cropping patterns and intensity of use (e.g. livestock densities per hectare of forage, nitrogen inputs).

19

large areas of semi-natural and natural pastures in the mountains almost all of the year. During the winter flocks are moved to the plains in the central part of Macedonia. Although there is no official classification yet in Macedonia, these are clearly HNV farming sys-tems.

Extensive, pasture-based beef production is prac-tised both by individual farmers for their own con-sumption and by market oriented family farms. In these suckler cow systems cattle grow more slowly, but the meat is more mature and has a stronger taste. In these farming systems the animals are mainly cross-breeds, with at least 20% of a traditional local breed (Busha).

Sheep breeding is semi-nomadic and has a long tradition in Macedonia. It is mainly carried out in the mountain areas along the northern, western and eastern borders in a belt 10 to 80 km wide. Breeds for combined milk and meat production are mostly used. Sheep farms are usually family-owned busi-nesses although there is a trend of establishing com-mercially oriented sheep farms.

Low input vegetables and fruits garden produc-tion is also typical for Macedonia. The main vegeta-bles grown are tomatoes and peppers. Most of the production is for subsistence.

There are also small parcels of traditional varieties of apples, pears, plums and vineyards grown in the family gardens or near the villages. Orchards are of-ten combined with beehives. The mosaic landscape of these farming systems can be associated with HNV type 2, although often in the wider context of a landscape dominated by semi-natural vegetation.

In Montenegro, the mountain terrain limits farm-ing to the major valley systems and a narrow coastal strip. Terracing and dry stone retaining walls to cap-ture the very shallow top soils are traditional prac-tices. This well organised agricultural infrastructure is extremely vulnerable to depopulation and the re-sulting abandonment.

Crop production is carried out only in some valleys, where alluvial deposits have accumulated. It is further limited by scarce water resources. Most households maintain small family plots adjacent to their houses for the production of fruit and vegetables.

The dominant farming system is the extensive grazing of cattle, sheep and goats on semi-natural pastures. Some livestock systems extend to an alti-tude of 2000 m in their summer transhumance.

The main livestock areas are in the Lim Valley in the northeast and in the Ibar valley on the central eastern border. These two areas account for some 70% of cattle production and 73% of sheep produc-tion. Other notable livestock areas are Berane and Plav where dairy farming dominates production and there are significant areas of enclosed damp grass-lands. Another significant area of grassland-domi-nated mosaic landscape, this time with a unique bo-cage character, is found near the Albanian border in Ulcinj municipality.

Olive production is limited to a small area in the south of Montenegro (Lazovic et al., 2010) but the production system is very traditional: trees are old and grown without irrigation on terraces; the semi-natural ground flora is not treated with herbicides.

In Serbia, the farming systems in the fertile plain areas in the northern (Vojvodina) and central parts of the country are dominated by intensive production of cereals and industrial crops as well as dairy farms. Their production methods are based on high use of inputs and high levels of mechanisation. During the transition period when external inputs were not easily available (too expensive), they have suffered a much larger decline in production compared to the small-scale private farmers in less fertile areas, though in the longer term they may well intensify further.

In the less fertile, and predominantly mountain-ous, regions of southern Serbia, the farming sys-tems are very diversified (vegetables, vineyards, and fodder crops to support the livestock). Production methods are mostly low input, labour intensive, and highly focused on subsistence.

The farms often contain a wood lot, seldom more than one hectare, primarily to provide fuel. The ex-tensive grazing in the mountain woodlands enabled the development of significant vegetation diversity in the upland pastures. Some of the grasslands are used in a combination of extensive grazing and late mowing. The current grazing density is estimated at 1 LU per 3 ha (Njegovan, 2006).

Bujqësia VLN karakterizohet nga kombinimi (1) i intensitetit të ulët të përdorimit të tokës dhe (2) prania e vegjetacionit gjysëm natyror dhe në shumë raste (3) prania e terreneve mozaikë.

Karakteristika dominante e bujqësisë VLN është përdorimi me intensitet të ulët i tokës dhe faktorë të tjerë të prodhimit (me përjashtim të fuqisë punëtore dhe njohurive tradicionale). Gjithashtu thelbësore është prania e vegjetacionit gjysëm natyror në zonat bujqësore. Në disa situata vegjetacioni gjysëm natyror gjendet në mozaikë me toka të mbjella me intensitet të ulët dhe me toka pjesërisht të mbjella. Vlerat natyrore tentojnë të jenë më të larta kur zonat e mbjella janë të përdorura me intensitet të ulët, duke mundësuar konservimin e një habitati ku janë të pranishme lloje të shumta speciesh, (zvarranikët, zogjtë, gjitarë dhe reptilë).

Shpesh herë vegjetacioni gjysëm natyror i kullotave nuk është pjesë e tokës bujqësore, por është e edhe e një forme tjetër pronësie (tokë e përbashkët, toke shtetërore, etj), kështu që është mirë që të mos konsiderohet vetëm toka bujqësore në identifikimin e tokës VLN.

Fakti që vegjetacioni përdoret për kullotë (ose kositet për bar) është i rëndësishëm, sepse konfirmon faktin që është pjesë e sistemit bujqësor. Kjo nuk përfshin vetem livadhet, shkurrishtet dhe pyjet janë gjithashtu burim i rëndësishëm foragjeresh në disa vende të Ballkanit Perëndimor (si në vendet e tjera jugore të BE-së), dhe duhet të konsiderohet si tokë bujqësore. Por megjithatë pyjet gjysëm natyrore që nuk përdoren për kullotje duhet të konsiderohen si zona të veçanta jo bujqësore.

Sistemet bujqësore VLN në vendet e Ballkanit Perëndimor

Sistemet tipike bujqësore në Shqipëri, përfshijnë livadhe të gjera natyrore dhe gjysëm natyrore (përfshirë vegjetacion alpin dhe gjysëm alpin). Historikisht nuk ka përdorim plehrash kimike për të rritur produktivitetin e kullotave. Kullotja praktikohet në territore livadhesh herbale dhe pyje (kryesisht shkurrishte dhe pyje coppice). Pyjet gjithashtu përdoren për foragjere në disa zona.

Sistemet tradicionale të blegtorisë mbarështrojnë rraca vendi të bagëtive kryesisht lopë, gomerë, derra dhe dhi. Mbizoterojnë fermat e vogla me 10 deri në 30 (kryesisht dele dhe dhi) krerë bagëti. Megjithatë, ka një numër në rritje të fermave të mesme me 150 krerë për tufë në zonat jugore të vendit. Deri vonë shtegtimi i bagëtive është praktikuar në gjithë vendin, por tani bëhet vetëm në zonat jug-lindore të Shqipërisë.

Në Shqipëri, sistemet VLN karakterizohen nga parcela të vogla të mbjella (të ndara sipas pronësisë) dhe zona me vegjetacion gjysëm natyror, si në zona fushore ashtu dhe në zona kodrinore dhe malore.

Në disa zona, presioni i bujqësisë tradicionale është akoma i lartë gjë që nuk lejon shtimin e pyjeve dhe bimësisë tjetër natyrore.

Në Maqedoni, bagëtia kryesisht dhëntë dhe dhitë kullosin në zona të gjera të kullotave natyrore dhe gjysëm natyrore, si dhe në zonat malore përgjatë gjithë vitit. Gjatë dimrit tufat zhvendosen në zonat e rrafshëta, në pjesën qëndrore të Maqedonisë. Edhe pse ende nuk ka një klasifikim zyrtar për Maqedoninë, në të gjenden sisteme bujqësore VLN.

Sistemet VLN në Ballkanin PerëndimorKarakteristikat kyçe të sistemeve të bujqësisë VLN

Sistemet e Bujqësisë VLN kanë dy përbërës (Beaufoy, 2008):

Përbërja kryesore e tokës që karakterizon çdo kategori të tokës VLN, sidomos bimësinë gjysëm 1. natyrale, llojet e tokës së kultivuar, dhe përhapjen e saj në nivel ferme (p.sh. përqindja e çdo llloji për çdo fermë, dhe mozaikët përkatës).

Mënyrën se si kjo tokë menaxhohet nga sistemet bujqësore, si p.sh. kullotja, llojet e mbjelljeve dhe 2. intensiteti i përdorimit ( p.sh. dendësia e bagëtive për Ha, inputi i nitrogjenit).

18

HNV farming is characterised by a combination of (1) low intensity of land use and (2) presence of semi-natural vegetation, and in many cases (3) presence of a landscape mosaic.

The dominant characteristic of HNV farming is the low-intensity use of the land and of other factors of pro-duction (except for labour and traditional knowledge). Also essential is a significant presence of semi-natural vegetation on the farmed area. In some situations, the semi-natural vegetation is found in a mosaic with low-intensity arable and/or arable crops. Nature values will tend to be higher when the cropped areas are under low-intensity use, providing a mix of habitats that are used by a range of wildlife species, with numerous and complex species flows (invertebrates, birds, mammals and reptiles).

Often the semi-natural vegetation used for grazing is not part of the farm’s agricultural land, but has some other ownership (common land, state land, etc.), so it is important not to consider only the UAA within the farm when identifying HNV farmland.

The fact that the vegetation is grazed by livestock (or mown for hay) is important, as this confirms that it is part of a farming system. This is not necessarily grassland: scrub and forest are an important forage re-source in some of the Western Balkan countries (as in other southern EU member states), and should be rec-ognised as farmland. However, semi-natural woodland that is not grazed should be considered as a separate, non-farming land use.

HNV farming systems in the countries of the Western Balkans

The typical farming system in Albania includes con-siderable natural and semi-natural grasslands (includ-ing alpine and subalpine vegetation). Historically, there is no use of fertilizers to increase pasture productivity. Grazing is practised in herbaceous pastures and forests (mostly shrub lands and coppice forests). Forests also still provide fodder through lopping in some areas.

Extensive and traditional livestock systems use do-mestic breeds of animals, primarily local cattle, don-keys, pigs and goats. Small farms with 10 to 30 ani-mals (usually sheep or goats) are still dominant. How-ever, there is a growing number of middle-size farms with an average of 150 heads per herd in the southern part of the country. Until recently, transhumance was practised throughout the country but now it is mostly limited to the south-eastern part of Albania.

In Albania, the HNV farming systems are also char-acterised by combinations of small areas of arable land (further divided into very small plots of different own-ers) and areas of semi-natural vegetation, whether in the lowlands, hills or upland areas.

In some areas the pressure from traditional farming is still high enough for land abandonment to be accom-panied by localised overgrazing.

In Macedonia, cattle, sheep and goats graze on

HNV farming systems in the Western BalkansKey characteristics of HNV farming systems

HNV farming systems are defined by two main components (Beaufoy, 2008):

The predominant land cover that characterises each category of HNV farmland, especially the types of 1. semi-natural vegetation, types of cropped land, and their typical spatial coverage and distribution at the farm level (e.g. proportion of farmed area under each, mosaic patterns).

The way in which this land cover is managed by the predominant2. farming system and practices, such as grazing regimes, cropping patterns and intensity of use (e.g. livestock densities per hectare of forage, nitrogen inputs).

19

large areas of semi-natural and natural pastures in the mountains almost all of the year. During the winter flocks are moved to the plains in the central part of Macedonia. Although there is no official classification yet in Macedonia, these are clearly HNV farming sys-tems.

Extensive, pasture-based beef production is prac-tised both by individual farmers for their own con-sumption and by market oriented family farms. In these suckler cow systems cattle grow more slowly, but the meat is more mature and has a stronger taste. In these farming systems the animals are mainly cross-breeds, with at least 20% of a traditional local breed (Busha).

Sheep breeding is semi-nomadic and has a long tradition in Macedonia. It is mainly carried out in the mountain areas along the northern, western and eastern borders in a belt 10 to 80 km wide. Breeds for combined milk and meat production are mostly used. Sheep farms are usually family-owned busi-nesses although there is a trend of establishing com-mercially oriented sheep farms.

Low input vegetables and fruits garden produc-tion is also typical for Macedonia. The main vegeta-bles grown are tomatoes and peppers. Most of the production is for subsistence.

There are also small parcels of traditional varieties of apples, pears, plums and vineyards grown in the family gardens or near the villages. Orchards are of-ten combined with beehives. The mosaic landscape of these farming systems can be associated with HNV type 2, although often in the wider context of a landscape dominated by semi-natural vegetation.

In Montenegro, the mountain terrain limits farm-ing to the major valley systems and a narrow coastal strip. Terracing and dry stone retaining walls to cap-ture the very shallow top soils are traditional prac-tices. This well organised agricultural infrastructure is extremely vulnerable to depopulation and the re-sulting abandonment.

Crop production is carried out only in some valleys, where alluvial deposits have accumulated. It is further limited by scarce water resources. Most households maintain small family plots adjacent to their houses for the production of fruit and vegetables.

The dominant farming system is the extensive grazing of cattle, sheep and goats on semi-natural pastures. Some livestock systems extend to an alti-tude of 2000 m in their summer transhumance.

The main livestock areas are in the Lim Valley in the northeast and in the Ibar valley on the central eastern border. These two areas account for some 70% of cattle production and 73% of sheep produc-tion. Other notable livestock areas are Berane and Plav where dairy farming dominates production and there are significant areas of enclosed damp grass-lands. Another significant area of grassland-domi-nated mosaic landscape, this time with a unique bo-cage character, is found near the Albanian border in Ulcinj municipality.

Olive production is limited to a small area in the south of Montenegro (Lazovic et al., 2010) but the production system is very traditional: trees are old and grown without irrigation on terraces; the semi-natural ground flora is not treated with herbicides.

In Serbia, the farming systems in the fertile plain areas in the northern (Vojvodina) and central parts of the country are dominated by intensive production of cereals and industrial crops as well as dairy farms. Their production methods are based on high use of inputs and high levels of mechanisation. During the transition period when external inputs were not easily available (too expensive), they have suffered a much larger decline in production compared to the small-scale private farmers in less fertile areas, though in the longer term they may well intensify further.

In the less fertile, and predominantly mountain-ous, regions of southern Serbia, the farming sys-tems are very diversified (vegetables, vineyards, and fodder crops to support the livestock). Production methods are mostly low input, labour intensive, and highly focused on subsistence.

The farms often contain a wood lot, seldom more than one hectare, primarily to provide fuel. The ex-tensive grazing in the mountain woodlands enabled the development of significant vegetation diversity in the upland pastures. Some of the grasslands are used in a combination of extensive grazing and late mowing. The current grazing density is estimated at 1 LU per 3 ha (Njegovan, 2006).

Prodhimi ekstensiv, i mishit të viçit që rritet në kullota praktikohet si nga fermeret për konsumin e tyre individual ashtu edhe fermat familjare të orientura drejt tregut. Në këtë sistem të mbarështrimit të lopëve, bagëtia rritet me ngadalë, por mishi është më i maturuar dhe ka një shije më të fortë. Në këtë sistem fermash kafshët në përgjithësi riprodhohen midis të njëjtës racë, në përgjithësi me racën lokale tradicionale rreth 20% (Busha).

Kryqëzimi i deleve kryhet në menyrë gjysëm-nomadike dhe ka një traditë të lashtë në Maqedoni. Ndodh në zonat malore përgjatë kufijve veriorë, perëndimorë dhe lindorë në një sipërfaqe prej 10-80 km të gjerë. Kryesisht kryqëzohen racat të kombinuara për prodhimin e qumështit dhe të mishit. Fermat e deleve janë kryesisht biznese në pronësi të familjeve edhe pse ka një prirje të krijimit të bizneseve të fermave të deleve komerciale.

Tipike për Maqedoninë është edhe kultivimi i perimeve dhe frutave të kopështit edhe pse në sasi të vogël. Perimet kryesore janë domate dhe speca. Prodhimi kryesisht përdoret për mbijetesë.

Gjithashtu kultivohen në parcela të vogla varietete mollësh, dardhash, kumbullash dhe vreshtash të cilat rriten në kopështe familjare ose pranë fshatrave. Pemët frutore kombinohen shpesh me mbarështrimin e bletëve. Peisazhi mosaik i këtij sistemi fermash mund të lidhet me tipin 2 të VLN, i parë në një kontekst më të gjerë ku mbizotëron një peisazh i dominuar nga vegjetacioni gjysëm-natyror.

Në Mal të Zi, terreni malor e kufizon sistemin e fermave në zonat kryesore të luginave dhe në një rrip të ngushtë bregdetar. Janë praktika tradicionale tarracimi dhe ngritja e mureve me gurë për të mbajtur dherat që ndodhen ulët. Edhe pse një infrastrukturë e mirëorganizuar bujqësore, ky sistem është ekstremisht i dobët duke rezultuar në braktisje të këtyre zonave.

Prodhimi i drithrave bëhet në disa lugina ku jane grumbulluar depozita dheu të hedhura. Aq më tepër që ka burime të kufizuara uji. Shumë familje prodhojnë frutat dhe perimet pranë tokave të tyre në afërsi të shtëpive.

Sistemi kryesor i fermave është ai i kullotjes ekstensive të bagëtisë, deleve dhe dhive ne kullotat gjysëm-natyrore. Disa sisteme të rritjes së bagëtive arrijnë në një lartësi prej 2000 m në

periudhën e verës.

Zonat kryesore ku vendoset baqëtia janë Lugina e Limit në pjesën veriore dhe lugina Ibar në kufirin qëndror dhe lindor. Në këto dy zona mbarështrohen rreth 70% e bagëtisë dhe rreth 73% e deleve. Dy zona të tjera ku mbizotëron mbarështrimi i bagëtive janë Berane dhe Plav, ku mbizotëron prodhimi i qumështit duke qënë se janë pranë zonave me bimësi të pasur për shkak të burimeve të shumta ujore. Një tjetër zonë e rëndësishme me nje peisazh mozaik të pasur me bimësi, të një karakteri të vetëm bocage, gjendet pranë kufirit me Shqipërinë në komunën e Ulqinit.

Kultivimi i ullirit gjendet në një zonë të vogël në jug të Malit të Zi (Lazovic et al., 2010), edhe pse kultivimi tyre është tradicional: drurët janë të vjetër pa sistem ujitjeje në tarraca; flora gjysëm-natyrore nuk është mbrojtur me herbicide.

Në Serbi, sistemi i bujqësisë i shpërndarë në zonat pjellore të rrafshëta në veri (Vojvodina) dhe pjesën qëndrore të vendit, është i dominuar nga një prodhim intensiv i drithrave dhe bimëve industriale, por edhe nga fermat që prodhojnë qumësht. Metodat e tyre të prodhimit bazohen në përdorim të lartë te inputeve dhe një nivel të lartë te mekanizimit. Përgjatë periudhës së tranzicionit kur inputet që eksportoheshin ishin shumë të shtrenjta dhe nuk mund të përdoreshin, vërehet një rënie në prodhim krahasuar me prodhimin në shkallë të ulët nga fermerët e vegjël private, që zotërojnë zona më pak pjellore, edhe pse në periudhë afatgjata sërish prodhimi mund të intensifikohet.

Në zonat malore më pak pjellore, zona të Serbisë jugore, sistemet e bujqësisë janë shumë të diversifikuara (perime, vreshta dhe foragjere për mbështetje të blegtorisë). Metodat e prodhimit përfshijnë kryesisht inpute të pakta, punë intensive, dhe kryesisht janë të fokusuara për ekzistencën e banorëve.

Fermat janë të përziera me pjesë pyjore, rrallë më shumë se një ha, kryesisht të shfrytëzueshme për dru zjarri. Kullotja ekstensive në tokat dru-sore malore mundësoi zhvillimin e nje diversiteti të rëndësishëm vegjetacioni në kullotat e larta. Disa nga zonat me bimësi të dendur përdoren të kombinuara për kullotje ekstensive dhe njëko-hësisht kositjen e tyre. Densiteti aktual i kullotjes vlerësohet për 1 LU per 3 ha (Njegovan, 2006).

20

Box 7 Low intensity farming systems in Serbia1. Decidious forests with high proportion of grassland cover

Low intensity agroforestry systems with semi-natural grasslands grazed by sheep and cattle in flooded forests on the banks of the Sava, Danube, Tisa, Tamis rivers and other lowland rivers of Vojvodina. One of the oldest agro-forestry systems in lowland Serbia.

2. Winter nomadic pastures on ruderal lands and stubble

These pastures are mainly located in Srem region, in Banat and river valleys near high mountain ranges across the whole of Serbia – this system is called ”popaљa “, and is now extinct.Transhumance grazing practices have recently vanished from Vojvodina.

3. Semi-natural meadows or meadows with sown mixtures used for hay production

This farming system led to the creation of the landscapes of Šumadija mountains in Serbia. Their extensive management was characterized by late mowing and reseeding with native species. Both practices resulted in the maintenance of a high diversity of plant and animal communities. From the 1960s until the 1980s, management was intensified. However, in the last decade, the intensity of land management has decreased with the return of more traditional practices.

4. Semi-intensive grazing of highland semi-natural grasslands in forest zones and natural grasslands above the forest zone

Semi-intensive livestock system based on the grazing by sheep, cattle and horses of highland semi-natural grasslands in forest zones and natural grasslands above the forest zone. Typically found in the more humid zones of Western Serbia.The absence of humans and animals in these landscapes, coupled with the arrival of invasive species, has led to a reduction in the economic and ecological value of these grasslands.

5. Extensive nomadic grazing of highland grasslands

Extensive livestock system, with sheep, goats and cattle grazing highland grasslands in Southern, South Eastern and Eastern Serbia.Over 100,000 hectares of pasture are under extensive grazing mainly by indigenous sheep breeds, such as Pramenka – Zeckel. Grazing is in a traditional shepherded seasonal system.

6. Extensive grazing of closed village pastures

Extensive livestock system, with free range pigs, sheep and poultry, grazing on semi-natural vegetation in managed orchards (mainly plums) and in forests patches. Practised across all of central Serbia.

7. Combined use mountain grasslands

Livestock system based on grazing by sheep and cattle of valley meadows, mid-mountain combined purpose meadows and highland pastures. It represents a half-nomadic livestock system which follows seasonal changes in vegetation at different altitudes still preserved in South-Eastern and Eastern Serbia.

8. Deciduous forests lopped for winter forage

An extensive mountain sheep system, with winter forage collected from deciduous forest by lopping. It is practised in certain mountain areas with limited resources for the production of winter feed. It is prohibited but is still carried out in lower Danube region and Eastern Serbia.

9. Marginal grazing on land with light, salinized or hard soils

Semi-intensive grazing systems with grazing by sheep, cattle and donkeys on sandy dunes, salinized or hard soils with high water table, typically found in the Banat region.

10. Grazing on wet areas in lowland villages

The centuries-old practice of exploiting communal pastures for grazing by non-ruminants (pigs and poultry, mostly duck, geese and turkeys) continues in some parts of Serbia today. However, it is currently in decline because of the threat of infection from Trichinellosis and avian influenza.

Author: Đorđević-Milošević, Source: Cooper, T., Pezold, T. (eds.), Keenleyside, C., Đorđević-Milošević, S., Hart, K., Ivanov, S., Redman, M., Vidojević, D. (2010). Developing a National Agri-Environment Programme for Serbia.

21

Common features of the HNV farming systems in the Western Balkans

While there are very significant regional differences, the HNV farming systems in the Western Balkans share many common features such as transhumance and nomadic herding, common grazing and forest grazing, making best use of the adapted local breeds and plant varieties as well as, unfortunately, depopulation and land abandonment.

Available and comparable information about most of these characteristics is very difficult to find. And yet, these are all important issues and their status and trends may be critical importance to the future of the HNV farming systems.

Transhumance

The seasonal movement of shepherds and their livestock between mountainous and lowland pastures made an optimal utilization of the available grasslands resources on the Balkans.

Transhumance avoids overgrazing in lowlands (where herds are kept in winter) and maintains mountain pastures opened (where herds are taken in summer). The grasslands habitats and ecosystems adapted to it display a high diversity of plants and insects. There are several species of plants, birds of prey (especially vul-tures and eagles) as well as mammals that are threat-

ened of extinction nowadays due to the abandonment of grasslands and the resulting loss of habitats.

The practice of transhumance has a long history in the Balkans. Until the late 19th century, transhumance was widely practiced with free movement of livestock animals on the Balkans.

After the establishment of the borders on the Bal-kans, their crossings by shepherds became more and more difficult and after World War I, they were banned. After this period the transhumance continued in short distant movements and in less numbers of livestock. The communist regimes almost ended transhumance practice with total ignorance of traditional grazing rights and nationalization of livestock animals in some of the countries. However, transhumance did survive and is still practised in Montenegro as well as in Albania.

In Montenegro, there are more than 2000 families which move the animals from their permanent settle-ments to the mountain summer cottages called ‘’ka-tuns’’ (data of Livestock Selection Service on imple-mentation of the subsidies program for 2010). This is more typical for the northern part of the country but is also practised in the central part.

In Albania, the pastoral system includes tran-shumance and sometimes nomadic herding. The im-portance of the seasonality in the utilization of pas-tures is reflected also by the official statistics which divide pastures to summer (70%) and winter (30%) pastures.

Bardoka and Karakachan sheep on Stara planina highland pasture , Serbia

Suza

na D

jord

jevi

c

Mariovo region, Macedonia

Zora

n Na

leto

ski

Kutia 7 Sistemi bujqësor me intensitet të ulët në Serbi

1. Pyjet fletore me sipërfaqe të madhe të kullotave

Sisteme me intensitet të ulët agropyjore me zona bimore semi-natyrore të kullotura nga dele e bagëti në pyje të dendura në brigjet e lumit të Savës, Danubit, Tisa dhe Tamis si dhe lumejtë e ulët të Vojvodinës. Një nga sistemet më të vjetra agropyjore është pjesa e ulët e Serbisë.

2.Kullota dimërore nomadike

Këto kullota janë të vendosura në rajonin e Sremit, ne Banat dhe ne luginat e lumejve pranë vargjeve te larta të maleve përgjatë gjithë Serbisë-ky system quhet “ popaša “, dhe është zhdukur.Praktikat e kullotjes transhumance nuk përdoren më në Vojvodinë.

3. Livadhe gjysëm natyrore ose ose livadhe me bar të përzier të përdorur për kashtë.

Ky sistem bujqësor solli krijimin e peisazhit të malit Šumadija në Serbi. Meanaxhimi ekstensiv i tyre karakterizohet nga kositja e vonë dhe ringjallja e specieve indogjene. Te dyja praktikat rezultuan në një mbizotërim të shumëllojshmërisë të lartë të bimësisë dhe kafshëve. Në dekadat 1960’ deri në 1980 manaxhimi u intesifikua. Gjithësesi në dekadën e fundit intensisteti u ul me rikthimin e praktikave tradicionale.

4. Kullotje gjysëm intensive në kullotat në zonat pyjore dhe kullotat natyrore mbi zonat pyjore.

Sistemi gjysëm intensiv i blegtorisë i bazuar në kullotjen e deleve, lopëve, dhe kuajve në livadhet gjysëm natyrore malore në zonat pyjore dhe në livadhet mbi zonën malore. Kjo është e vërtetë në zonat e lagështa të Serbisë Perëndimore.Mungesa e njerëzve dhe kafshëve në këto vendeve, së bashku me arrdhjen e specieve invasive, ka bërë uljen e vlerës ekonomike dhe ekologjike të këtyre kullotave.

5.Kullotje ekstensive nomadike në kullotat në zonat e larta.

Sisteme kullotjeje ekstensive me dele, dhi dhe lopë që kullosin në livadhet e Europës jugore, juglindore dhe në Serbinë Lindore.Mbi 100,000 Ha kullotë janë nën kullotje ekstensive kryesisht nga rraca vendi të deleve, si Pramenka-Zeskel. Kullotja bëhet sipas sistemit të sezonit tradicional të kullotjes.

6. Kullotje ekstensive pranë kullotave të fshatrave

Sistemet ekstensive të mbarështrimit të derrave, deleve dhe pulave, që kullosin në vegjetacion gjysëm natyral në pemishte të mbjella (kryesisht kumbulla) dhe në seksione pyjore. Praktikohet përgjatë Serbisë Qendrore.

7. Përdorim i kombinuar mal dhe kullota.

Sisteme blegtorie të bazuara në kullotje delesh dhe lopësh në lugina, kodrina të cilat përbëjnë livadhet e kultivuara dhe ato natyrale. Kjo është metodë gjysëm nomadike e kullotjes sipas ndryshimeve sezonale të vegjetacionit në lartësi të ndryshme që akoma ruhet në Serbinë juglindore dhe lindore.

8. Pyje fletore që përdoren për foragjere dimri.

Rritje ekstensive delesh me foragjere dimri të cilat mblidhen në pyje të ulëta. Praktikohet në zona malore me burime të kufizuara për sa i përket ushqimit të bagëtive. Është e ndaluar, por prapë praktikohet në zonën e Danubit dhe në Serbinë Lindore.

9. Kullotje marxhinale në toka me shtresë të hollë humusi, të kripura ose gurore.

Kullotja gjysëm intensive prej deleve, lopëve dhe gomerëve në kodrat ranore, zonat e kripura dhe tokat e gurore me pak ujë, të ndodhura në rajonin e Banatit.

10. Kullotje në zonat e lagëta të ulta.

Praktikat shekullore të përdorimit të kullotave komunale prej derrave dhe pulave, dhe kryesisht patave, rosave dhe pulave të detit vazhdon në disa zona të Serbisë edhe sot. Gjithsesi kjo praktikë është në zhdukje si pasojë e infeksionit prej Trichinellosis dhe flamës së pulave.

Autor: Đorđević-Milošević, S., in Burimi: Cooper, T., Pezold, T. (eds.), Keenleyside, C., Đorđević-Milošević, S., Hart, K., Ivanov, S., Redman, M., Vidojević, D. (2010). Developing a National Agri-Environment Programme for Serbia.

20

Box 7 Low intensity farming systems in Serbia1. Decidious forests with high proportion of grassland cover

Low intensity agroforestry systems with semi-natural grasslands grazed by sheep and cattle in flooded forests on the banks of the Sava, Danube, Tisa, Tamis rivers and other lowland rivers of Vojvodina. One of the oldest agro-forestry systems in lowland Serbia.

2. Winter nomadic pastures on ruderal lands and stubble

These pastures are mainly located in Srem region, in Banat and river valleys near high mountain ranges across the whole of Serbia – this system is called ”popaљa “, and is now extinct.Transhumance grazing practices have recently vanished from Vojvodina.

3. Semi-natural meadows or meadows with sown mixtures used for hay production

This farming system led to the creation of the landscapes of Šumadija mountains in Serbia. Their extensive management was characterized by late mowing and reseeding with native species. Both practices resulted in the maintenance of a high diversity of plant and animal communities. From the 1960s until the 1980s, management was intensified. However, in the last decade, the intensity of land management has decreased with the return of more traditional practices.

4. Semi-intensive grazing of highland semi-natural grasslands in forest zones and natural grasslands above the forest zone

Semi-intensive livestock system based on the grazing by sheep, cattle and horses of highland semi-natural grasslands in forest zones and natural grasslands above the forest zone. Typically found in the more humid zones of Western Serbia.The absence of humans and animals in these landscapes, coupled with the arrival of invasive species, has led to a reduction in the economic and ecological value of these grasslands.

5. Extensive nomadic grazing of highland grasslands

Extensive livestock system, with sheep, goats and cattle grazing highland grasslands in Southern, South Eastern and Eastern Serbia.Over 100,000 hectares of pasture are under extensive grazing mainly by indigenous sheep breeds, such as Pramenka – Zeckel. Grazing is in a traditional shepherded seasonal system.

6. Extensive grazing of closed village pastures

Extensive livestock system, with free range pigs, sheep and poultry, grazing on semi-natural vegetation in managed orchards (mainly plums) and in forests patches. Practised across all of central Serbia.

7. Combined use mountain grasslands

Livestock system based on grazing by sheep and cattle of valley meadows, mid-mountain combined purpose meadows and highland pastures. It represents a half-nomadic livestock system which follows seasonal changes in vegetation at different altitudes still preserved in South-Eastern and Eastern Serbia.

8. Deciduous forests lopped for winter forage

An extensive mountain sheep system, with winter forage collected from deciduous forest by lopping. It is practised in certain mountain areas with limited resources for the production of winter feed. It is prohibited but is still carried out in lower Danube region and Eastern Serbia.

9. Marginal grazing on land with light, salinized or hard soils

Semi-intensive grazing systems with grazing by sheep, cattle and donkeys on sandy dunes, salinized or hard soils with high water table, typically found in the Banat region.

10. Grazing on wet areas in lowland villages

The centuries-old practice of exploiting communal pastures for grazing by non-ruminants (pigs and poultry, mostly duck, geese and turkeys) continues in some parts of Serbia today. However, it is currently in decline because of the threat of infection from Trichinellosis and avian influenza.

Author: Đorđević-Milošević, Source: Cooper, T., Pezold, T. (eds.), Keenleyside, C., Đorđević-Milošević, S., Hart, K., Ivanov, S., Redman, M., Vidojević, D. (2010). Developing a National Agri-Environment Programme for Serbia.

21

Common features of the HNV farming systems in the Western Balkans

While there are very significant regional differences, the HNV farming systems in the Western Balkans share many common features such as transhumance and nomadic herding, common grazing and forest grazing, making best use of the adapted local breeds and plant varieties as well as, unfortunately, depopulation and land abandonment.

Available and comparable information about most of these characteristics is very difficult to find. And yet, these are all important issues and their status and trends may be critical importance to the future of the HNV farming systems.

Transhumance

The seasonal movement of shepherds and their livestock between mountainous and lowland pastures made an optimal utilization of the available grasslands resources on the Balkans.

Transhumance avoids overgrazing in lowlands (where herds are kept in winter) and maintains mountain pastures opened (where herds are taken in summer). The grasslands habitats and ecosystems adapted to it display a high diversity of plants and insects. There are several species of plants, birds of prey (especially vul-tures and eagles) as well as mammals that are threat-

ened of extinction nowadays due to the abandonment of grasslands and the resulting loss of habitats.

The practice of transhumance has a long history in the Balkans. Until the late 19th century, transhumance was widely practiced with free movement of livestock animals on the Balkans.

After the establishment of the borders on the Bal-kans, their crossings by shepherds became more and more difficult and after World War I, they were banned. After this period the transhumance continued in short distant movements and in less numbers of livestock. The communist regimes almost ended transhumance practice with total ignorance of traditional grazing rights and nationalization of livestock animals in some of the countries. However, transhumance did survive and is still practised in Montenegro as well as in Albania.

In Montenegro, there are more than 2000 families which move the animals from their permanent settle-ments to the mountain summer cottages called ‘’ka-tuns’’ (data of Livestock Selection Service on imple-mentation of the subsidies program for 2010). This is more typical for the northern part of the country but is also practised in the central part.

In Albania, the pastoral system includes tran-shumance and sometimes nomadic herding. The im-portance of the seasonality in the utilization of pas-tures is reflected also by the official statistics which divide pastures to summer (70%) and winter (30%) pastures.

Bardoka and Karakachan sheep on Stara planina highland pasture , Serbia

Suza

na D

jord

jevi

c

Mariovo region, Macedonia

Zora

n Na

leto

ski

Bujqësia VLN dhe karakteristikat e saj në Ballkanin Perëndimor

Megjithë ndryshimet rajonale, bujqësia VLN në Ballkanin Perëndimor ka shumë anë të përbashkëta si p.sh. shtegtimi dhe blegtoria nomadike, kullotat kolektive dhe ato pyjore, të cilat karakterizohen nga mbarështrimi i rracave të vendit dhe vegjetacioni natyror, si edhe për fat të keq nga migrimi i popullsisë dhe bragtisja e tokës.

Të dhënat krahasuese për shumicën e këtyre karakteristikave gjenden me vështërësi. Prapë se prapë këto çështje të rëndësishme mund të jenë kritike për sa i përket të ardhmes së sistemeve të bujqësisë VLN.

Shtegtimi

Shtegtimi sezonal baritor ndërmjet kullotave malore dhe atyre të zonave të ulëta mundëson përdorimin optimal të kullotave të mundshme në Ballkan.

Shtegtimi shmang kullotjen e tepruar në zonat e ulëta (ku bagëtia mbahet në dimër) dhe vë në përdorim kullotat malore (ku bagëtia mbahet në verë). Habitatet dhe ekosistemet e pranishme kanë varietet të të lartë të bimëve dhe insekteve. Ka disa lloje speciesh të bimëve, zogjve grabitqarë ( sidomos sorrat dhe shqiponjat) si edhe gjitarët që rrezikohen nga zhdukja si pasojë e humbjes së habitatit dhe braktisjes së livadheve.

Shtegtimi i bagëtive ka histori të gjatë në Ballkan. Deri në fund të shekullit të 19-të shtegëtimi i bagëtive ishte shumë i përhapur në Ballkan.

Pas futjes së kufinjve në Ballkan, shtegtimi u bë i gjithnjë e më i vështirë, dhe pas Luftës së Parë Botërore ai u ndërpre përfundimisht. Më pas shtegtimi kryhej në mes distancave më të shkurta dhe me më pak bagëti. Komunizmi pothuajse e ndaloi shtegtimin duke injoruar traditat e kullotjes, duke shtetëzuar bagëtitë në disa vende. Gjithsesi, shtegëtimi praktikohet akoma në Shqipëri dhe Mal të Zi.

Në Mal të Zi ka më shumë se 200 familje që shtegtojnë bagëtitë nga fshatrat e përhershme në drejtim të staneve verore të quajtura “katun” (emërtim vllah për stanin) sipas të dhënave mbi shërbimin e selektuar tëe blegtorisë, në programin e subvencioneve 2010. Kjo ndodh si në pjesën veriore të vendit ashtu edhe në pjesën qëndrore.

Në Shqipëri, blegtoria është si shtegtare ashtu dhe nomadike. Rëndësia e kësaj tradite reflektohet në përdorimin e kullotave, ku sipas statistikave zyrtare, ndajnë kullotjen verore (70%0) dhe atë dimërore (30%).

Kullotat verore (malore) nuk janë larg kullotave dimërore në fushë, dhe zakonisht ndodhen në të njëjtën krahinë (Shundi, 2004). Shtegtimi zgjat një ditë, kur bagëtitë lëvizen me kamion ose 3 deri në 10 ditë kur ato shtegëtohen me çoban.

E ardhmja e shtegëtimit të bagëtive në Shqipëri

22

Box 8 The history of transhumance in Herzegovina

In Herzegovina, the right to annual transhumance was recognized by the Ottoman, Austrian and later Yugoslavian authorities. Every family knew where it had its mountain pasture and sometimes also its mountain cabin for both of which they paid taxes. Austria-Hungary was the first to record mountain pasture rights into a cadastral register; this was done to prevent disputes over conflicting claims.

Normally, every year in late May, the interested families met to organize the summer pastoral association and to agree on the duties and responsibilities of the participating families. The head of the mountain group was usually chosen from the family that owned the mountain cabin. Each of the cooperating families contributed one or two shepherds. They also agreed on the amount of food that each family should provide and on the choice of the cheese-maker and the cheese-maker’s assistant.

At times, transhumance was interrupted by social unrest, plagues and drought. Transhumance was also suspended during the wars (WWI and WWII) for several years each time. For these periods, the mountain pastures were overgrown with undesirable grasses, and the mountains cabins needed cleaning and repair in order to resume transhumance.

However, the agricultural policies of the communist period were detrimental to private animal breeding. A particularly harmful measure was the 1945 Law on Agrarian Reform and Resettlement, which denied peasants the use and ownership of mountain pastures. This undermined significantly the pastoral economy. In 1947, most of the mountain pastures were assigned to state-owned livestock breeding farms. Since then there were frequent changes in the administration of pastures all of which ignored the traditional grazing rights.

Careless use of pastures caused heavy damage. The areas covered by pasture land had rapidly shrunk because nothing was done to prevent overgrazing or to protect pastures from the growth of undesirable grasses. In some places the wooded areas adjoining the pastures were devastated.

PasturesAreas (ha)

Summer Winter TotalState 110 942 33 135 144 077Communal 164 152 77 371 241 552Private 16 372 13 940 30 312Total 291 466 124 466 415 911

Source: DGFP, 2003

Table 3 Summer and winter pasture in Albania by ownership type

The summer (mountain) pastures are not so far from winter pastures in the lowlands and usually most of the transhumance takes place within the same dis-trict or to the neighbouring district (Shundi, 2004). Transhumance takes one day when trucks are used or 3 to 10 days if the animals are walked.

The future of transhumance in Albania is influenced by the emigration of people to urban centres and abroad as well as by the unwillingness of young farm-ers to move their animals to the mountains any more. All this leads to increased grazing pressure on what used to be only winter pastures.

23

Box 9 Common use of grasslands in Bulgaria

Common use of grasslands is a historical tradition in Bulgaria. Each village or municipality owns and uses forests, mountain pastures and villages “meri” where livestock are grazed in common during the summer months. The total number of livestock depended on the number and size of the village grasslands. Each type of animals was allocated a specific area of pasture. For example, the highest mountain pastures were browsed by goats and non-milking sheep. Lower pastures were grazed by horses, cows and calves. Milking sheep were grazed in lower, warmer areas. The herds’ movements on the pastures followed seasonal pattern. In the hot summer months, they were up in the mountains. After harvest and mowing they were allowed to graze around the villages on stubble fields, aftermaths and so on.

All animal owners used the municipal pastures in their settlement freely and without any limitation. If there were pastures left, they were given to people from outside the settlement. There were also cases of disputes on undivided “meri” between settlements especially in the high mountain areas.

Prior to Bulgaria’s accession to the EU, there were no area-based payments for farming. Thus, the common use of land was either regulated following the historical regulations or, in many cases, informally.

The introduction of the CAP support measures and direct payments in 2007 made it evident that the existing legislative framework needed amendment. The users of the common lands (whether individuals or associations) needed to have a legal right to use the grasslands. In that year the power to grant such rights was given to the general meeting of the settlement.

In March 2007, the Deputy Minister of Agriculture responsible for the elaboration of the Land Parcel Identification System (LPIS) and the Integrated Administration and Control Systems (IACS) issued rules for distributing the right to use “meri” to livestock breeders. It encouraged the establishment of associations of land users and prioritized them in the distribution of common lands. Only after the needs of the associations were fulfilled were individual users to be given shares of common land. The rules also, importantly, specified that the land was to maintained in Good Agricultural and Environmental Condition.

Overall, CAP-compliant legislative regulation of common land use is a rather new development and the administration is still on a learning curve, which has resulted in a number of amendments and modifications in the regulations. However, the situation on the ground still presents a number of difficult issues (legislative and administrative and social ones) that need to be addressed.

Source: Stefanova,V.&Y.Kazakova, 2010, Overview of common grazing in Bulgaria, EFNCP-Bulgaria

Then, in 1952, pasturing cooperatives were established which accepted animals from all owners, regardless of whether they had previously engaged in transhumance. The newly distributed mountain pastures were assigned to villages and communes. Where there were no pasturing cooperatives, the general agrarian cooperatives organized the movement of stock to the mountains on their own. Some mountain pasture lands were returned to earlier users.

All these changes profoundly disrupted the traditional pastoral system in Herzegovina, but it survived the communist period and is still practised in some regions, albeit in a substantially different form to that which took place in the past.

Source: Vucinich, W., 2003, Transhumance, in “Yugoslavia and its historians”, ed. Naimark, N. and H. Case, Stanford University Press

varet nga lëvizja e njerëzve drejt qyteteve dhe drejt emigracionit si dhe vullnetit në rënie të të rinjve të merren me shtegëtim bagëtish. Kjo sjell

mbikullotjen e kullotave të destinuara vetëm për kullotë dimërore.

Kutia 8 Historia e shtegtimit në Bosnjë Hercegovinë

Në Hercegovinë e drejta e shtegëtimit të bagëtive u njoh prej autoriteve Osmane, Austriake dhe më vonë Jugosllave. Çdo familje dinte se ku ishin kullota e veta dhe gjithashtu se ku ishin stanet për të cilët ato taksoheshin. Austro–Hungaria ishte e para që regjistroi të drejtat e pronësisë dhe përdorimit mbi kullotat në regjistër kadastral me qëllim evitimin e konflikteve të pronësisë.Zakonisht në fund të Majit familjet e interesuara takoheshin me qëllim që të binin dakort për detyrat dhe detyrimet e çdo familjeje. Kryetari i malësisë ishte zakonisht ai që kishte stanin e dimëror. Çdo familje jepte 2 ose 3 barinj. Ato po ashtu binin dakort për prodhuesin e djathit dhe asistentin e tij.

Shpesh herë shtegëtimi u ndërpre prej lëvizjeve sociale, epidemive dhe thatësirës. Shtegtimi u ndërpre respektivisht edhe nga Lufta e Parë dhe e Dytë Botërore për disa vjet. Gjatë kësaj kohe kullotat malore u mbushën me barëra jokullosore dhe stanet malore u amortizuan prej mungesës së riparimit duke penguar shtegtimin.

Përfundimisht, politikat bujqësore të komunizmit i dhanë fund mbarështrimit privat të bagëtive. Ligji i vitit 1945 mbi Reformën Agrare i cili i mori fshatarëve tokën dhe livadhet malore dëmtoi ekonominë blegtorale. Në 1947 livadhet u bënë pjesë e fermave/koperativave bujqësore. Pas kësaj ndryshimet administrative injoruan mënyrat tradicionale të të drejtave të kullotjes.

Përdorimi i keqmenaxhuar i kullotave ishte shumë i dëmshëm. Zonat e kullotës u zvogëluan shpejt sepse asgjë nuk u bë për të penguar mbikullotjen ose për të mbrojtur livadhet nga rritja e barërave të këqija. Në disa zona, pyjet afër kullotave u shkatërruan.

Tabela 3 Kullotat verore dhe dimërore sipas tipit të pronësisë

KullotaSipërfaqe (ha)

Verore Dimërore Totali

Shtetërore 110 942 33 135 144 077

Komunale 164 152 77 371 241 552

Private 16 372 13 940 30 312

Totali 291 466 124 466 415 911Burimi: DPPP, 2003

22

Box 8 The history of transhumance in Herzegovina

In Herzegovina, the right to annual transhumance was recognized by the Ottoman, Austrian and later Yugoslavian authorities. Every family knew where it had its mountain pasture and sometimes also its mountain cabin for both of which they paid taxes. Austria-Hungary was the first to record mountain pasture rights into a cadastral register; this was done to prevent disputes over conflicting claims.

Normally, every year in late May, the interested families met to organize the summer pastoral association and to agree on the duties and responsibilities of the participating families. The head of the mountain group was usually chosen from the family that owned the mountain cabin. Each of the cooperating families contributed one or two shepherds. They also agreed on the amount of food that each family should provide and on the choice of the cheese-maker and the cheese-maker’s assistant.

At times, transhumance was interrupted by social unrest, plagues and drought. Transhumance was also suspended during the wars (WWI and WWII) for several years each time. For these periods, the mountain pastures were overgrown with undesirable grasses, and the mountains cabins needed cleaning and repair in order to resume transhumance.

However, the agricultural policies of the communist period were detrimental to private animal breeding. A particularly harmful measure was the 1945 Law on Agrarian Reform and Resettlement, which denied peasants the use and ownership of mountain pastures. This undermined significantly the pastoral economy. In 1947, most of the mountain pastures were assigned to state-owned livestock breeding farms. Since then there were frequent changes in the administration of pastures all of which ignored the traditional grazing rights.

Careless use of pastures caused heavy damage. The areas covered by pasture land had rapidly shrunk because nothing was done to prevent overgrazing or to protect pastures from the growth of undesirable grasses. In some places the wooded areas adjoining the pastures were devastated.

PasturesAreas (ha)

Summer Winter TotalState 110 942 33 135 144 077Communal 164 152 77 371 241 552Private 16 372 13 940 30 312Total 291 466 124 466 415 911

Source: DGFP, 2003

Table 3 Summer and winter pasture in Albania by ownership type

The summer (mountain) pastures are not so far from winter pastures in the lowlands and usually most of the transhumance takes place within the same dis-trict or to the neighbouring district (Shundi, 2004). Transhumance takes one day when trucks are used or 3 to 10 days if the animals are walked.

The future of transhumance in Albania is influenced by the emigration of people to urban centres and abroad as well as by the unwillingness of young farm-ers to move their animals to the mountains any more. All this leads to increased grazing pressure on what used to be only winter pastures.

23

Box 9 Common use of grasslands in Bulgaria

Common use of grasslands is a historical tradition in Bulgaria. Each village or municipality owns and uses forests, mountain pastures and villages “meri” where livestock are grazed in common during the summer months. The total number of livestock depended on the number and size of the village grasslands. Each type of animals was allocated a specific area of pasture. For example, the highest mountain pastures were browsed by goats and non-milking sheep. Lower pastures were grazed by horses, cows and calves. Milking sheep were grazed in lower, warmer areas. The herds’ movements on the pastures followed seasonal pattern. In the hot summer months, they were up in the mountains. After harvest and mowing they were allowed to graze around the villages on stubble fields, aftermaths and so on.

All animal owners used the municipal pastures in their settlement freely and without any limitation. If there were pastures left, they were given to people from outside the settlement. There were also cases of disputes on undivided “meri” between settlements especially in the high mountain areas.

Prior to Bulgaria’s accession to the EU, there were no area-based payments for farming. Thus, the common use of land was either regulated following the historical regulations or, in many cases, informally.

The introduction of the CAP support measures and direct payments in 2007 made it evident that the existing legislative framework needed amendment. The users of the common lands (whether individuals or associations) needed to have a legal right to use the grasslands. In that year the power to grant such rights was given to the general meeting of the settlement.

In March 2007, the Deputy Minister of Agriculture responsible for the elaboration of the Land Parcel Identification System (LPIS) and the Integrated Administration and Control Systems (IACS) issued rules for distributing the right to use “meri” to livestock breeders. It encouraged the establishment of associations of land users and prioritized them in the distribution of common lands. Only after the needs of the associations were fulfilled were individual users to be given shares of common land. The rules also, importantly, specified that the land was to maintained in Good Agricultural and Environmental Condition.

Overall, CAP-compliant legislative regulation of common land use is a rather new development and the administration is still on a learning curve, which has resulted in a number of amendments and modifications in the regulations. However, the situation on the ground still presents a number of difficult issues (legislative and administrative and social ones) that need to be addressed.

Source: Stefanova,V.&Y.Kazakova, 2010, Overview of common grazing in Bulgaria, EFNCP-Bulgaria

Then, in 1952, pasturing cooperatives were established which accepted animals from all owners, regardless of whether they had previously engaged in transhumance. The newly distributed mountain pastures were assigned to villages and communes. Where there were no pasturing cooperatives, the general agrarian cooperatives organized the movement of stock to the mountains on their own. Some mountain pasture lands were returned to earlier users.

All these changes profoundly disrupted the traditional pastoral system in Herzegovina, but it survived the communist period and is still practised in some regions, albeit in a substantially different form to that which took place in the past.

Source: Vucinich, W., 2003, Transhumance, in “Yugoslavia and its historians”, ed. Naimark, N. and H. Case, Stanford University Press

Në vazhdim në 1952 kooperativat blegtorale u formuan dhe ato pranonin bagëti nga të gjithë pronarët origjinalë, pavarësisht nëse ata ishin çobanë(vllahë) apo jo. Kullotat e reja iu dhanë kooperativave dhe fshatrave. Aty ku nuk kishte kooperativë livadhore, kooperativistët i krijua artificialisht ato. Disa kullota iu kthyen pronarëve origjinalë. Këto ndryshime penguan sistemet tradicionale të blegtorisë në Hercegovinë, por megjithatë ato i mbijetuan komunizmit dhe akoma praktikohen në një formë të ngjashme me të shkuarën.

Burimi: Vucinich, Ë., 2003, Transhumance, in “Yugoslavia and its historians”, ed. Naimark, N. and H. Case, Stanford University Press

Kutia 9 Përdorimi i përbashkët i kullotave në Bullgari

Përdorimi komunal i kullotave në Bullgari është praktikë tradicionale. Çdo fshat ose komunë ka në pronësi dhe përdor pyje, kullota malore dhe “meri” në fshatra ku bagëtia kullotet bashkarisht në veri të vendit. Numri i bagëtive varet nga numri dhe sipërfaqja e kullotave që ka çdo komunitet. Çdo lloj bagëtie ka kullotën e vet specifike. Për shembull, kullotat e larta malore përdoren nga delet dhe dhitë. Zona më të buta përdoren për kullotje kuajsh dhe lopësh. Delet e qumështit kulloten në zona më të ulëta dhe më të ngrohta.

Lëvizja e tufave të bagëtive ndjek formë shtegtuese. Në muajt e ngrohtë të verës bagëtitë janë në male. Pas përfundimit të korrjeve bagëtitë kulloten përreth fshatrave dhe në fushat e korrura.

Të gjithë pronarët e bagëtive i përdorin kullotat komunale pa asnjë kufizim. Në rastin e kullotave të papërdorura ato i jepen njerëzve të fshatrave të tjera. Ka edhe raste konfliktesh mbi “meri” të pandara mes komuniteteve, sidomos në zonat e larta malore.

Përpara hyrjes në BE, në Bullgari nuk kishte taksim të sipërfaqes bujqësore. Kështu përdorimi i përbashkët i tokës rregullohej nga marrëveshjeet tradicionale ose në mënyrë informale.

Pas futjes në fuqi të masave mbështetëse të CAP-it dhe pagesave direkte në vitin 2007 u bë evident fakti që legjislacioni duhet të ndryshonte. Përdoruesit individualë ose në grup, duhet të pajiseshin me të drejtë ligjore për të përdorur kullotat. Atë vit të drejtën për të dhënë të drejtat e përdorimit e kishin vetë komunitetet.

Në mars të vitit 2007, zv.Ministri i Bujqësisë përgjegjës për përpunimin e direktivave mbi Sistemin e Identifikimit të Parcelave të tokës (LPIS) dhe Sistemet e Kontrollit dhe Administtrimit I Integruar (IACS), komunikoi rregulla mbi shpërndarjen e të drejtave të përdorimit të “meri” nga barinjtë. Këto direktiva favorizonin shoqatat e përdoruesve dhe i jepnin atyre prioritet në marrjen e kullotave të përbashkëta. Vetëm pas akomodimit të shoqatave, i jepej e drejta individëve të merrnin kullota të përbashkëta. Rregulloret po ashtu kërkonin që toka të mirëmbahej sipas parametrave të Kushteve të Mira Bujqësore dhe Mjedisore.

Përgjithësisht legjislacioni për rregullimin e tokës komunale është fenomen i ri dhe administrata është akoma në proçes përshtatjeje, gjë që ka rezultuar në disa amendamente dhe modifikime të rregulloreve. Gjithsesi situata në terren është akoma me probleme ligjore, administrative dhe sociale që duhet të adresohen.

Burimi: Stefanova,V.,&Y.Kazakova, 2010, Overview of common grazing in Bulgaria, EFNCP-Bulgaria

24

Box 10 Governance of State Pastures in Macedonia

Almost all pastures in Macedonia (and particularly the mountain pastures) belong to the state. Their management is regulated by the Law on Pastures (2000). The overall governance is delegated to the Public Enterprise for Pasture Management (a State body). Each year a call for tender is launched for the use of the pastures. The usage rights are allocated following natural boundaries according to the capacity of the pastures. Pastures above 1200 m are grazed mainly in summer months (from May to October). Contracts are signed for a period of five years and the farmers pay a fee per head for the right to use the pasture.

In reality the leased pastures are often used by other farmers since there are no physical barriers around them. This is very common in the lowland pastures and in pastures near villages.

If the herd increases above the carrying capacity of the currently-rented pasture during the year, the farmer or shepherd has to apply during the next year for a new pasture for the excess animals. Usually, the new pasture is in a different place and officially the farmer has to split the herd.

In 2000, a programme for the management of pastures (2000-2009) was approved. It was based on inventories of the carrying capacity of almost 60% of the pastures (carried out by the Forestry Institute on behalf of the Ministry of Agriculture). The programme described the different pasture blocks: their soils, sward composition, water availability, geological characteristics, whether they are winter or summer pastures and the ameliorative measures to be undertaken during the coming years. The proposed measures focused on clearing unwanted vegetation; the construction or reconstruction of shelters, drinking pools (watering places) and paths to the remote pastures; the protection of pastures from ploughing and afforestation; fertilization in some areas. No direct measures for biodiversity conservation were envisaged in the programme. Most of the measures remain on paper only.

Recently, many farmers have been complaining about the way pastures are managed. Due to lack of funds, the Public enterprise is now only collecting fees from farmers without carrying out any ameliorative measures on the pastures. The watering places and animal shelters are almost derelict and new ones have not been erected. Paths to remote pastures have not been kept clear and cannot be used. The overall result is a big loss of grazing area and semi-natural habitats due to shrub and tree invasion.

Source: Stefanova, V., 2010, Pastures in Macedonia, non-published working document

Box 11 Forest grazing in Albania

Forests occupy more than 1 million hectares in Albania – more than one third of the country’s land surface. Rural people depend heavily upon forests to secure their livelihoods in terms of firewood for cooking and heating. The importance of forests to rural livelihoods goes beyond their use for fuel however. Most households generate additional benefits from forest resources through forest grazing and the collection of non-timber forest products such as medicinal herbs and pine resins.A study of Blerimi commune revealed that agricultural land satisfies on average 40% of the forage needs of the local livestock, while the remaining 60% is satisfied by communal forests (40-50%) and state forests (10-20%).

In the same commune, there is a 10 year contract for the communal use and management of the forest. Local users are granted the right to use forest pastures and cut firewood and fodder in some areas; in turn they agree to local administration setting aside other forest land for their protection and rehabilitation.

Before the transfer contract was signed, the village council decided how to use and manage the devolved forest. It opted for communal management rather than individual, family-based arrangements. The reasons

Vyar

a St

efan

ova

25

were twofold: on the one hand, some people were afraid of conflicts resulting from individualizing forest plots, as had previously happened with agricultural land. On the other, many also feared the responsibility, not least financial, implied by an individual arrangement.

The villagers pay fees for the right to use the communal forest. The right to cut yearly supply of firewood for one household could be obtained for €4. The annual fee to lop oak branches for winter fodder was €1,60. Using forest as pasture cost €4.80 per head of cattle and €0.80 per head of sheep or goats.

Source: Stahl, J., 2010, Albanian forests after Socialism, and ILC-NACFP, 2008, Final Report on Enhancing Tenure Security on Communal Forest and Pastures in Albania

Land abandonment

Land abandonment is the most notable and statis-tically recorded problem for both farming and nature

conservation in the Western Balkans. Although its ex-act extent across the region is difficult to measure, the mostly negative impacts of land abandonment, and especially of grasslands, on habitats and species are already detected by biodiversity studies.

The countries use different terms such as “fallow land”, “uncultivated land”, “non-utilized land” and even “refused land”, but in most cases these are all aban-doned lands.

In Albania, about 123,000 ha of agricultural land is referred to as “refused” and sometimes as “returned” land. The former owners of this land did not want to take it back from the state since it was much eroded and could not be used for agriculture production. Most of this land is now probably abandoned although some

may be used for grazing. There are no official figures for land abandonment in Albania.

A recent study (Müller&Munroe, 2008) based on satellite data indicated that most abandonment of ar-able land at the beginning of the transition period was concentrated in marginal, less densely populated areas. More recently, abandonment was increasingly shaped by economic returns from cultivation and growing competition with non-farm livelihood strategies. More recently, most bandonment was associated with land fragmentation

In Croatia, the significant abandonment of grass-lands and marginal arable land on around 500,000 ha has been accompanied by an increasing intensification on the rest of the land. Both trends have a negative impact on HNV farming and on farmland biodiversity.

The changes in the agricultural area of Montene-gro are twofold: the area of arable land and gardens decreased by 15% from 1992 to 2003. The permanent crops decreased by about 6%. On the other hand, the area of meadows has increased by 11%.

Golem Korab (2765) – highest peak in Macedonia

Suza

na K

rato

valie

va

Grassland abandonment in Stip region, Macedonia

Vyar

a St

efan

ova

Kutia 10 Maqedonia, Menaxhimi i kullotave shtetërore në Maqedoni.

Pothuajse të gjitha kullotat në Maqedoni (sidomos ato malore) janë pronë shtetërore. Menaxhimi i tyre rregullohet nga Ligji mbi Kullotat (2000). Makro manaxhimi i kullotave bëhet nga Kompania Shtetërore për Menaxhimin e Kullotave (Agjenci shtetërore). Për përdorimin e kullotave organizohet çdo vit një tender. Të drejtat e përdorimit alokohen duke marrë parasysh kufijtë natyralë dhe kapacitetet e kullotave. Kullotat mbi 1.200 m përdoren kryesisht në muajt e verës (prej Majit deri në Tetor). Kontratat firmosen për një periudhë 5 vjeçare dhe blegtorët paguajnë një taksë për kokë bagëtie për të drejtën e kullotjes.

Në fakt, kullotat e dhëna me qira përdoren dhe nga barinj të tjerë, sepse nuk ka kufij fizikë përreth tyre. Kjo është shumë e zakonshme në kullotat e ulëta dhe në kullotat pranë fshatrave.

Atëherë kur numri i bagëtive rritet përtej kapacitetit të kullotave të marra me qira, barinjtë duhet të aplikojnë për kullotat shtesë për vitin e ardhshëm. Zakonisht kullotat e reja janë në vende të tjera dhe zyrtarisht fermeri duhet ta ndajë tufën në dy ose më shumë pjesë.

Në vitin 2000, u aprovua një program për menaxhimin e kullotave (2000-2009). Ai u bazua në inventarizimin e kapaciteve të pothuajse 60% të kullotave (që u ndërmor nga Instituti i Pyjeve me porosi të Ministrisë së Bujqësisë). Ky program i përshkroi blloqet e ndryshme të kullotave sipas: përbërjes së tokës, kompozimit të lëndinave, pranisë së ujit, karakteristikat gjeologjike, klasifikimit në ato verore dhe dimërore dhe masat përmirësuese që duhet të merren në të ardhmen. Masat e propozuara fokusohen në pastrimin e vegjetacionit të dëmshëm, ndërtimin dhe rindërtimin e staneve, rezervave të ujit (per pirje të bagëtive) dhe të shtigjeve për në kullotat e largëta; gjithashtu dhe në mbrojtjen e kullotave nga plugimi dhe pyllëzimi si dhe plehrimi kimik në disa zona. Shumica e masave mbeten në letër.

Kohët e fundit shumë fermerë ankohen për mënyrën se si menaxhohen kullotat. Si pasojë e mungesës së fondeve, Kompania Shtetërore vetëm mbledh të ardhura prej fermerëve pa bërë asgjë për përmirësimin e kullotave. Vendet e ujit të pijshëm dhe stanet dimërore ekzistuese për bagëtitë janë të amortizuara dhe nuk janë ndërtuar të reja. Shtigjet për në kullotat e largëta nuk janë pastruar dhe nuk mund të përdoren. Rezultati i përgjithshëm është një humbje e sipërfaqes së kullotave dhe habitateve gjysëm natyrore si pasojë e shtimit të shkurrishteve.

Burimi: Stefanova, V., 2010, Pastures in Macedonia, non-published working document

Kutia 11 Kullotja në pyjet e Shqipërisë

Pyjet në Shqipëri zënë rreth 1 milion ha –më shumë se një e treta e sipërfaqes totale të vendit. Pyjet zënë më shumë se 1 milion Ha në Shqipëri – më shumë se një të tretën e sipërfaqes tokësore të vendit. Zonat rurale përdorin pyjet për të siguruar jetesën për sa i përket druve të zjarrit, për ngrohje dhe gatim. Rëndësia që kanë pyjet në zonat rurale shkon përtej përfitimit të lëndës djegëse. Shumica e familjeve gjenerojnë të ardhura të tjera nga pyjet si pasoje e përdorjes së tyre për kullotë dhe mbledhja e produkteve jo drusore si p.sh bimë medicinale dhe rrëshirës së pishave.Një studim në komunën e Blerimit nxorri në pah që toka bujqësore plotëson mesatarisht 40% te nevojave të blegtorisë lokale për foragjere, ndërsa pjesa prej 60% sigurohet nga pyjet komunale (40-50%) dhe pyjet shtetërore (10-20%).

Në të njëjtën komunë, pyjet do të menaxhohen dhe përdoren në nivel komune sipas një kontrate 10 vjeçare. Banorët vendas kanë fituar të drejtën të përdorin dhe shfrytëzojnë për foragjerë dhe dru zjarri në disa zona; ata kanë rënë dakort me administratën lokale për të ofruar në kthim mbrojtjen dhe rehabilitimin e zonave të reja pyjore.

Para se kontrata e transferimit të firmoset, këshilli i fshatit vendos se si duhet të përdoret dhe menaxhohet

24

Box 10 Governance of State Pastures in Macedonia

Almost all pastures in Macedonia (and particularly the mountain pastures) belong to the state. Their management is regulated by the Law on Pastures (2000). The overall governance is delegated to the Public Enterprise for Pasture Management (a State body). Each year a call for tender is launched for the use of the pastures. The usage rights are allocated following natural boundaries according to the capacity of the pastures. Pastures above 1200 m are grazed mainly in summer months (from May to October). Contracts are signed for a period of five years and the farmers pay a fee per head for the right to use the pasture.

In reality the leased pastures are often used by other farmers since there are no physical barriers around them. This is very common in the lowland pastures and in pastures near villages.

If the herd increases above the carrying capacity of the currently-rented pasture during the year, the farmer or shepherd has to apply during the next year for a new pasture for the excess animals. Usually, the new pasture is in a different place and officially the farmer has to split the herd.

In 2000, a programme for the management of pastures (2000-2009) was approved. It was based on inventories of the carrying capacity of almost 60% of the pastures (carried out by the Forestry Institute on behalf of the Ministry of Agriculture). The programme described the different pasture blocks: their soils, sward composition, water availability, geological characteristics, whether they are winter or summer pastures and the ameliorative measures to be undertaken during the coming years. The proposed measures focused on clearing unwanted vegetation; the construction or reconstruction of shelters, drinking pools (watering places) and paths to the remote pastures; the protection of pastures from ploughing and afforestation; fertilization in some areas. No direct measures for biodiversity conservation were envisaged in the programme. Most of the measures remain on paper only.

Recently, many farmers have been complaining about the way pastures are managed. Due to lack of funds, the Public enterprise is now only collecting fees from farmers without carrying out any ameliorative measures on the pastures. The watering places and animal shelters are almost derelict and new ones have not been erected. Paths to remote pastures have not been kept clear and cannot be used. The overall result is a big loss of grazing area and semi-natural habitats due to shrub and tree invasion.

Source: Stefanova, V., 2010, Pastures in Macedonia, non-published working document

Box 11 Forest grazing in Albania

Forests occupy more than 1 million hectares in Albania – more than one third of the country’s land surface. Rural people depend heavily upon forests to secure their livelihoods in terms of firewood for cooking and heating. The importance of forests to rural livelihoods goes beyond their use for fuel however. Most households generate additional benefits from forest resources through forest grazing and the collection of non-timber forest products such as medicinal herbs and pine resins.A study of Blerimi commune revealed that agricultural land satisfies on average 40% of the forage needs of the local livestock, while the remaining 60% is satisfied by communal forests (40-50%) and state forests (10-20%).

In the same commune, there is a 10 year contract for the communal use and management of the forest. Local users are granted the right to use forest pastures and cut firewood and fodder in some areas; in turn they agree to local administration setting aside other forest land for their protection and rehabilitation.

Before the transfer contract was signed, the village council decided how to use and manage the devolved forest. It opted for communal management rather than individual, family-based arrangements. The reasons

Vyar

a St

efan

ova

25

were twofold: on the one hand, some people were afraid of conflicts resulting from individualizing forest plots, as had previously happened with agricultural land. On the other, many also feared the responsibility, not least financial, implied by an individual arrangement.

The villagers pay fees for the right to use the communal forest. The right to cut yearly supply of firewood for one household could be obtained for €4. The annual fee to lop oak branches for winter fodder was €1,60. Using forest as pasture cost €4.80 per head of cattle and €0.80 per head of sheep or goats.

Source: Stahl, J., 2010, Albanian forests after Socialism, and ILC-NACFP, 2008, Final Report on Enhancing Tenure Security on Communal Forest and Pastures in Albania

Land abandonment

Land abandonment is the most notable and statis-tically recorded problem for both farming and nature

conservation in the Western Balkans. Although its ex-act extent across the region is difficult to measure, the mostly negative impacts of land abandonment, and especially of grasslands, on habitats and species are already detected by biodiversity studies.

The countries use different terms such as “fallow land”, “uncultivated land”, “non-utilized land” and even “refused land”, but in most cases these are all aban-doned lands.

In Albania, about 123,000 ha of agricultural land is referred to as “refused” and sometimes as “returned” land. The former owners of this land did not want to take it back from the state since it was much eroded and could not be used for agriculture production. Most of this land is now probably abandoned although some

may be used for grazing. There are no official figures for land abandonment in Albania.

A recent study (Müller&Munroe, 2008) based on satellite data indicated that most abandonment of ar-able land at the beginning of the transition period was concentrated in marginal, less densely populated areas. More recently, abandonment was increasingly shaped by economic returns from cultivation and growing competition with non-farm livelihood strategies. More recently, most bandonment was associated with land fragmentation

In Croatia, the significant abandonment of grass-lands and marginal arable land on around 500,000 ha has been accompanied by an increasing intensification on the rest of the land. Both trends have a negative impact on HNV farming and on farmland biodiversity.

The changes in the agricultural area of Montene-gro are twofold: the area of arable land and gardens decreased by 15% from 1992 to 2003. The permanent crops decreased by about 6%. On the other hand, the area of meadows has increased by 11%.

Golem Korab (2765) – highest peak in Macedonia

Suza

na K

rato

valie

va

Grassland abandonment in Stip region, Macedonia

Vyar

a St

efan

ova

pylli i përbashkët. Kjo kërkon menaxhim komunal dhe jo individual, në bazë të marrëveshjeve midis familjeve. Arsyet ishin të dyanshme; nga njëra anë disa persona i trembeshin konfliktit që do të lindin nga përdorimi individual i pyjeve, ashtu siç kishte ndodhur më parë me tokën bujqësore. Nga ana tjetër, një pjesë i trembesh përgjegjësive edhe pse jo financiare, që do të lindnin nga marrëveshja individuale.Banorët e fshatit paguajnë një tarifë për të drejtën e përdorimit të pyllit komunal. E drejta për të siguruar prerjen e druzjarrit për nje familje në vit mund të përfitohet duke paguar 4 euro. Tarifa vjetore për të prerë degë lisi për foragjerë dimri është 1.6 euro. Përdorimi i pyllit si kullotë kushton 4.8 euro për koke lope dhe 0.8 euro për kokë dele ose dhie.

Burimi: Stahl, J., 2010, Albanian forests after Socialism, and ILC-NACFP, 2008, Final Report on Enhancing Tenure Security on Communal Forest and Pastures in Albania

Braktisja e tokës

Braktisja e tokës është problemi më i rëndësishëm dhe më i evidentuar si për bujqësinë ashtu dhe për konservimin e natyrës në Ballkanin

Perëndimor. Megjithëse është e vështirë të vlerësohen përmasat e sakta të këtij fenomeni, studimet e biodiversiteti kanë evidentuar impak-tin negativ mbi kullotat, habitatet dhe speciet.

Vendet e rajonit përdorin termat “tokë ugar”, “tokë e papërdorur”, “tokë e pakultivuar” dhe ma-dje “tokë e refuzuar”, por që në shumicën e rasteve janë thjesht toka të braktisura.

Në Shqipëri, rreth 123,000 Ha-ve tokë bujqëso-re u referohet si tokë “e refuzuar” dhe ndonjëherë si tokë “e kthyer”. Pronarët origjinalë të kësaj toke nuk deshën ta marrin mbrapsht nga shteti si pa-sojë e erozionit që e bënte ate të papërdorshme për bujqësi. Shumica e kësaj toke është ndoshta

e braktisur dhe ndoshta pjesë të saj përdoren për kullota. Nuk ka statistika zyrtare për sipërfaqen e tokës së braktisur në Shqipëri.

Një studim i kohëve të fundit (Müller&Munroe, 2008) i bazuar në të dhëna satelitore të tokës bujqësore vë në dukje toka të braktisura në fillim të periudhës së tranzicionit të përqëndruara në zona të largëta dhe me popullsi të ulët. Më pas, braktisja e tokës u fuqizua nga përdorimi i tokës për veprimtari më të leverdisshme se sa kultivimi. Akoma më pas, braktisja e tokës vazhdoi si pasojë e fragmentarizimit të parcelave.

Në Kroaci, braktisja e kullotave dhe tokës marx-hinale me rreth 500,000 Ha është shoqëruar me përdodimin intensiv të pjesës tjetër. Të dyja duku-ritë kanë efekte negative në bujqësinë VLN dhe në biodiversitetin e tokës.

Ndryshimet në zonën bujqësore në Mal të Zi janë dydimensionale: sipërfaqja e mbjellë e

26

Over the decade from 1998 to 2008, agricultural land in Macedonia decline by 229,000 ha (17% of the total at the start of the period). Of this, 132,000 ha were arable land and 114,000 ha were pastures. The main reasons specified are the rural-urban migration and the use of former agricultural land for development and other non-farming purposes. In addition, it is esti-mated that between 20% and 34% of arable land (100-170 000 ha) is left fallow each year in Macedonia.

Results from survey research in Serbia (Bogdanov, 2007) show that rural farm holdings in mountainous re-gions do not use between a quarter and a third of their land. The main reasons are related to the low quality of land, inaccessible roads and thus high transport costs, and poor drainage.

Local breeds of farm animals

Traditional local breeds of domestic animals are part of the national heritage of each country. They are well adapted to the needs of mountain agriculture, including resistance against cold, the ability to utilise rough grazing, etc. These characteristics facilitate the maintenance of traditional grazing systems and their associated landscapes and habitats.

Animal breeding is an ancient activity in the West-ern Balkan countries. The result of these centuries-old farming practices is a great diversity of livestock breeds of cattle, sheep, goats, buffaloes, horses, pigs, poultry and other domestic animals. Their genetic diversity

is also closely related to the geographical and cultural diversity of the countryside since different people in

different places often had very different preferences for the species and breeds of animal they kept.

Legislative measures undertaken in the past led to huge decrease in the number of certain local breeds. One prominent example is the prohibition of the tra-ditional nomadic system of mountain sheep farming practised by the Karakachani and the confiscation of their flocks. This heavily reduced the numbers of Ka-rakachan sheep, horses and dogs – all of which are

traditional and now endangered or rare in Bulgaria, Macedonia and Serbia.

Nowadays the availability of financial support for private owners of local breeds is of crucial importance for preserving genetic diversity, conserving semi-natu-ral habitats and HNV farming systems as well as sup-porting the income of private farmers. In recent years many of the countries of the region have either planned or implemented measures for preserving their local breeds.

In Macedonia, the officially-recognised autoch-thonous breeds are Busha cattle, Pramenka sheep (Karakachanska, Ovchepolska and Sharplaninska ra ces), Domestic goat, Local primitive goat and Shar-planinets sheep dog. The exact number of pure bred animals is still not known. However, the suckler cow system is widespread, and at least 20% of those cows are Busha crosses.

Support for the autochthonous breeds is a prior-ity in the National Agricultural and Rural Development Strategy (2007-2013). A measure supporting low-pro-

Busha cow

Suza

na D

jord

jevi

c-M

ilose

vic

Flock of authochtonic Balkan Goats shaping grasslands in forest zone in Stara Planina

Suza

na D

jord

jevi

c

27

ductivity cattle breeds (focused on Busha cattle) was implemented in 2009 using national funds. Another measure in this framework which reinforces both local breeds and HNV farming is the support for the shep-herds’ salaries. A pilot measure to support local breeds is envisaged as part of the IPARD programme.

In Serbia, the list of autochthonous domestic live-stock breeds includes more than 30 breeds and lan-draces.

Support for local breeds has been provided from na-tional funds since 1998. The breeders have to be regis-tered in a National Register of Autochthonous Breeds. The supported animals are included in the breeding programmes of the two main breeding associations in Zemun Pole and Novi Sad. Until 2008, the support consisted of a direct payment per head of domestic animal, but since then there an investment aid has also been available. The investments encourage the main-tenance and equipment on farms with autochthonous breeds as well as the purchase of new animals.

Traditional olives in the Western Balkans

Olive groves are typical throughout the Mediterra-nean region and those Western Balkan countries which lie within the Mediterranean climate zone are no excep-tion.

Olive groves can be classified in three main cate-gories (EFNCP, 2000) according to their management intensity: a) traditional low-input groves; b) intensified traditional groves; and c) modern intensive groves.

Data from the Western Balkan countries indicates that the majority of the olive groves from the region fall within the traditional low-input olive grove category. In Croatia, however, a third of the olive trees (1 million) are reported to be under more intensive management (Radinović et al, 2004).

Traditional low-input groves are usually small sized with 40 to 150 trees per hectare and are often planted on terraces. The trees are usually very old and are local varieties. The normal way to control vegetation on the plot is by grazing, or by occasional tillage. Chemical fertilization, pesticide use and irrigation are extremely rare in these groves. The combination of these factors creates high nature value in terms of biodiversity and landscape as well as positive environmental impacts such as controlling erosion and water run-off.

At the same time, extensive management makes for low yields that are very vulnerable to natural condi-tions. All countries report high variability in the yields depending on the year. In Montenegro, for example, the yields in a good fertile year can be up to 12 times those of a bad year, leading to very insecure incomes and a very low overall economic performance.

As a result the three main threats to the survival of the traditional olive system are: the intensification of production in response to the increasing market de-mands especially in regions with developing tourism; land abandonment, mostly in the more remote olive groves; land development in coastal areas. In Mon-tenegro, there are several reports of old trees being cut down, despite the law forbidding it.

Razka sheep – authohtonic sheep from Banat region

Suza

na D

jord

jevi

c

Olive groves in Montenegro

Gw

yn J

ones

tokave dhe kopshteve u ul me 15% në periudhën 1992 – 2003. Të mbjellat e përhershme u ulën me 6%. Në anën tjetër, sipërfaqja e kullotave u rrit me 11%.

Në dekadën 1998-2008, toka bujqësore në Maqedoni u ul me 229,00 Ha (17% e totalit në fillim të dekadës). Prej kësaj sipërfaqjeje 132,000 Ha ishin tokë bujqësore dhe 114,00 Ha ishin kullota. Arsyet kryesore janë migrimi në drejtim të qyteteve dhe përdorimi i tokës bujqësore për ndërtim dhe aktivitete të tjerë jo bujqësore.Për më tepër mendohet se 20-34% e tokës është lënë ugar, çdo vit në Maqedoni.

Rezultatet e vëzhgimeve në Serbi (Bogdanov, 2007), tregojnë se fermerët e zonave malore nuk përdorin 1/4 deri në 1/3 e tokës bujqësore. Arsyet kryesore janë, cilësia e dobët e tokës, rrugët e këqija që rrisin kostot e transportit, dhe mungesa e ujitjes.

Rracat lokale të bagëtive

Rracat tradicionale të bagëtive janë pjesë e trashëgimisë kombëtare të çdo vendi. Ato janë të përshtatura për nevojat dhe kushtet e vendit, si bujqësia malore, rezistenca ndaj të ftohtit, aftësia për të kullotur në zona të vështira etj.

Këto karakteristika mundësojnë ruajtjen e sistemeve tradicionale të blegtorisë dhe territoreve dhe habitateve.

Përzgjedhja rracore e bagëtive është bërë në Ballkanin Perëndimor që në kohët e lashta. Rezultat i kësaj praktike shekullore është diversiteti i rracave të lopëve, deleve, dhive, buajve,

derrave, pulave dhe të llojeve të tjera të kafshëve shtëpiake. Diversiteti gjenetik është i kushtëzuar gjithashtu prej diversitetit gjeografik dhe kulturor. Popullsi të vendeve të ndryshme kanë preferenca të ndryshme për karakteristikat e rracave dhe specieve që ato mbarështrojnë.

Masat legjislative në të shkuarën synuan uljen drastike të numrit të rracave lokale. Një shembull është ndalimi i sistemit tradicional të shtegtimit që praktikohej nga Karakaçanët dhe konfiskimi i

bagëtive të tyre. Kjo solli reduktimin e numrit të deleve, kuajve dhe qenve të Karaçanëve – të cilat ishin tradicionale dhe tani janë të rralla ose të zhdukura në Bullgari, Maqedoni dhe Serbi.

Në kohën e sotme mundësia financialre për të ndihmuar pronarët e bagëtive të rracave lokale është shumë e rëndësishme për ruajtjen e diversitetin gjenetik të rracave lokale si dhe për të mbështetur të ardhurat e fermerëve lokalë. Kohët e fundit shumë nga vendet e rajonit kanë planifikuar dhe kanë zbatuar programme për ruajtjen e rracave lokale.

Në Maqedoni, rracat autoktone të njohura zyrtarisht janë lopa Busha, delja Pramenka (ose e njohur me emrin Karakachanska, Ovchepolska dhe Sharplaninska ), dhi Vendi, dhia Lokale Primitive dhe qeni i deleve Sharplaninit. Numri i saktë i bagëtive me rracë të pastër akoma nuk dihet. Por sistemi i kryqezimit të lopëve është shumë i përhapur dhe të paktën 20% e tyre janë kryqëzime me lopë Busha.

Mbështetja e rracave të vendit është prioritet i

26

Over the decade from 1998 to 2008, agricultural land in Macedonia decline by 229,000 ha (17% of the total at the start of the period). Of this, 132,000 ha were arable land and 114,000 ha were pastures. The main reasons specified are the rural-urban migration and the use of former agricultural land for development and other non-farming purposes. In addition, it is esti-mated that between 20% and 34% of arable land (100-170 000 ha) is left fallow each year in Macedonia.

Results from survey research in Serbia (Bogdanov, 2007) show that rural farm holdings in mountainous re-gions do not use between a quarter and a third of their land. The main reasons are related to the low quality of land, inaccessible roads and thus high transport costs, and poor drainage.

Local breeds of farm animals

Traditional local breeds of domestic animals are part of the national heritage of each country. They are well adapted to the needs of mountain agriculture, including resistance against cold, the ability to utilise rough grazing, etc. These characteristics facilitate the maintenance of traditional grazing systems and their associated landscapes and habitats.

Animal breeding is an ancient activity in the West-ern Balkan countries. The result of these centuries-old farming practices is a great diversity of livestock breeds of cattle, sheep, goats, buffaloes, horses, pigs, poultry and other domestic animals. Their genetic diversity

is also closely related to the geographical and cultural diversity of the countryside since different people in

different places often had very different preferences for the species and breeds of animal they kept.

Legislative measures undertaken in the past led to huge decrease in the number of certain local breeds. One prominent example is the prohibition of the tra-ditional nomadic system of mountain sheep farming practised by the Karakachani and the confiscation of their flocks. This heavily reduced the numbers of Ka-rakachan sheep, horses and dogs – all of which are

traditional and now endangered or rare in Bulgaria, Macedonia and Serbia.

Nowadays the availability of financial support for private owners of local breeds is of crucial importance for preserving genetic diversity, conserving semi-natu-ral habitats and HNV farming systems as well as sup-porting the income of private farmers. In recent years many of the countries of the region have either planned or implemented measures for preserving their local breeds.

In Macedonia, the officially-recognised autoch-thonous breeds are Busha cattle, Pramenka sheep (Karakachanska, Ovchepolska and Sharplaninska ra ces), Domestic goat, Local primitive goat and Shar-planinets sheep dog. The exact number of pure bred animals is still not known. However, the suckler cow system is widespread, and at least 20% of those cows are Busha crosses.

Support for the autochthonous breeds is a prior-ity in the National Agricultural and Rural Development Strategy (2007-2013). A measure supporting low-pro-

Busha cow

Suza

na D

jord

jevi

c-M

ilose

vic

Flock of authochtonic Balkan Goats shaping grasslands in forest zone in Stara Planina

Suza

na D

jord

jevi

c

27

ductivity cattle breeds (focused on Busha cattle) was implemented in 2009 using national funds. Another measure in this framework which reinforces both local breeds and HNV farming is the support for the shep-herds’ salaries. A pilot measure to support local breeds is envisaged as part of the IPARD programme.

In Serbia, the list of autochthonous domestic live-stock breeds includes more than 30 breeds and lan-draces.

Support for local breeds has been provided from na-tional funds since 1998. The breeders have to be regis-tered in a National Register of Autochthonous Breeds. The supported animals are included in the breeding programmes of the two main breeding associations in Zemun Pole and Novi Sad. Until 2008, the support consisted of a direct payment per head of domestic animal, but since then there an investment aid has also been available. The investments encourage the main-tenance and equipment on farms with autochthonous breeds as well as the purchase of new animals.

Traditional olives in the Western Balkans

Olive groves are typical throughout the Mediterra-nean region and those Western Balkan countries which lie within the Mediterranean climate zone are no excep-tion.

Olive groves can be classified in three main cate-gories (EFNCP, 2000) according to their management intensity: a) traditional low-input groves; b) intensified traditional groves; and c) modern intensive groves.

Data from the Western Balkan countries indicates that the majority of the olive groves from the region fall within the traditional low-input olive grove category. In Croatia, however, a third of the olive trees (1 million) are reported to be under more intensive management (Radinović et al, 2004).

Traditional low-input groves are usually small sized with 40 to 150 trees per hectare and are often planted on terraces. The trees are usually very old and are local varieties. The normal way to control vegetation on the plot is by grazing, or by occasional tillage. Chemical fertilization, pesticide use and irrigation are extremely rare in these groves. The combination of these factors creates high nature value in terms of biodiversity and landscape as well as positive environmental impacts such as controlling erosion and water run-off.

At the same time, extensive management makes for low yields that are very vulnerable to natural condi-tions. All countries report high variability in the yields depending on the year. In Montenegro, for example, the yields in a good fertile year can be up to 12 times those of a bad year, leading to very insecure incomes and a very low overall economic performance.

As a result the three main threats to the survival of the traditional olive system are: the intensification of production in response to the increasing market de-mands especially in regions with developing tourism; land abandonment, mostly in the more remote olive groves; land development in coastal areas. In Mon-tenegro, there are several reports of old trees being cut down, despite the law forbidding it.

Razka sheep – authohtonic sheep from Banat region

Suza

na D

jord

jevi

c

Olive groves in Montenegro

Gw

yn J

ones

Strategjisë Kombëtare të Bujqësisë dhe Politikave Rurale (2007 – 2013). Masat për mbështetjen e rracave lokale me produktivitet të ulët të lopëve (lopa Busha) u zbatuan në vitin 2009, duke përdorur fonde qeveritare. Një masë tjetër që përforcon ruajtjen e rracave lokale dhe bujqësinë VLN është subvencioniimi i rrogave të barinjve. Një projekt pilot për të mbështetur rracat lokale është parashikuar si pjesë e programit IPARD.

Në Serbi, lista e racave vendase të bagëtive përfshin më shumë se 30 lloje.

Fonde shtetërore janë alokuar për mbështetjen e rracave të vendit që prej viti 1998. Rracat e vendit mbarështrohen prej dy shoqatave studimore në Zemun Polje dhe Novi Sad. Deri në vitin 2008, mbështetja bëhej me anë të pagesave direkte për çdo kokë bagëtie vendi, por që atëherë edhe ndihma për investime ishtë e pranishme. Investimet inkurajojnë mirëmbajtjen e pajisjeve për mbarështrimin e bagëtive të vendit si dhe për blerjen e bagëtive.

Ullishtet tradicionale në Ballkanin Perëndimor.

Ullishtat janë të përhapura në gjithë Mesdheun dhe përjashtim nuk bëjnë as vendet që i përkasin kësaj zone në Ballkanin Perëndimor.

Sipas intensitetit të shfrytëzimit, ullishtat klasi-fikohen në tre kategori (EFNCP, 2000): a) ullishta tradicionale me pak mirëmbajtje; b) ullishta tradi-cionale të intensifikuara; c) ullishta moderne intensive. Të dhënat në Ballkanin Perëndimor tregojnë se shumica e ullishtave të rajonit i për-kasin kategorisë së parë (me intensitet të ulët). Në

Kroaci, megjithatë, një e treta e ullinjve (1 milion rrënjë) janë nën menaxhim intensiv (Radinović et al, 2004).

Ullishtat tradicionale me intensitet të ulët janë zakonisht me pak rrënjë (40 deri në 150 rrënjë për hektar) dhe zënë zakonisht territore

terracore. Pemët janë shumë të vjetra dhe janë të varieteteve lokale. Mënyra e zakonshme e kontrollit të vegjetacionit të padëshiruar është me anë të kullotjes së bagëtive dhe me anë të punimit të herëpashershëm të tokës. Plehrimi kimik, spërkatja dhe ujitja është shumë e rralë në këto ullishte. Kombinimi i këtyre faktorëve krijon ambjent VLN për sa i përket biodiversitetit të territorit dhe impaktit pozitiv mjedisor në lidhje me kontrollin e erozionit dhe kullimit të ujrave.

Por njëkohësisht menaxhimi ekstensiv bën të mundur prodhim të ulët, që është shumë i ndjeshëm ndaj kushteve klimaterike. Të gjitha vendet e rajonit raportojnë prodhim shumë të variueshëm nga viti në vit. Në Mal të Zi, për shembull, prodhimi në një vit të mirë është 12 herë më i lartë se prodhimi në vite të këqia, që sjell performancë të ulët ekonomike të këtyre ullishtave.

Si rezultat tre rreziqet kryesore për mbijetesën e sistemeve tradicionale të ullishtave janë: intensifikimi i prodhimit në përgjigje të kërkesave të tregut sidomos në rajonet me turizëm të zhvilluar; braktisja e tokës, sidomos në zonat e largëta; zhvillimi i tokës për ndërtime në zonat bregdetare. Në Mal të Zi, ka shumë raporte që pasqyrojnë prerjen e pemëve të vjetra, pavarësisht ligjit që e ndalon këtë.

28

Table 4 Area of olives in the Western Balkans

Country Area of olives (ha)

Olive trees (Number)

Average density (tree/ha)

Albania 42 000 3,6 million 85Croatia 15 000 3,5 million 233Montenegro 3 200 0,412 million 128

Source: National documents

Box 12 Local olive varieties in the region of Dalmatia, Croatia

In Croatia, about 42 000 family farms grow olives; of these, about 36 000 are in Dalmatia. Olives are the dominant type of fruit cultivated in Dalmatia in terms of volume and production is increasing markedly. It is estimated that 45% of families living on the Croatian coast cultivate olives as either their main or ancillary occupation; the figure rises as high as 93% on some of the islands. Olives are produced almost exclusively for oil.

The agricultural and biological diversity of olives is extraordinary, with as many as 37 native varieties in the area of Dalmatia. The dominant variety is Oblica, with over 50 percent of the production, followed by Lastovka and Levantinka varieties.

The status of the 37 recognized cultivars of olives in Dalmatia is as follows:one cultivar is lost; 12 cultivars are dramatically endangered, with only several trees remaining; 8 cultivars have very small populations with less than 1,000 trees; 7 cultivars have populations ranging between 1,000 and 10,000 trees; and only 9 cultivars have satisfactory populations with over 10,000 trees.

Source: Agriculture and Biodiversity in Dalmatia, 2009, project report, COAST project, UNDP

Box 13 Traditional olive production in Montenegro

Olive groves are the oldest Mediterranean crop on the Montenegro coastline covering an area of 3,200 ha. There are an estimated 412,000 olive trees in the country, down from 620,000. Trees older than 100 years predominate. It is estimated that the oldest tree is over 2000 years old.

Approximately 70% of the olive groves are managed traditionally. Harvesting is done manually by picking olives off the ground. About 90% of varieties are native (zutica and others) and are used both for the production of oil and for table olives. Less than 10% of the trees could be considered young.

Production is still extremely extensive, but utilisation rates are below 50%. The national yield varies from 300 tonnes in a poor harvest year, up to 4,000 tonnes in fertile years. Despite the existing demand for domestic olive products, current olive production does not satisfy national demand.

Source: Agriculture and Rural Development Strategy in Montenegro, 2006, MAFWM, Final report of the EU funded project

29

some background evaluation of needs and how best to address them. The EAFRD implementing regulation states that they should produce an analysis of: “Envi-ronment and land management: the handicaps facing farms in areas at risk of abandonment and marginali-sation; overall description of biodiversity with focus on that linked to agriculture and forestry, including high nature value farming and forestry systems […]”

The 2007-2013 RDPs should demonstrate that measures are in place to maintain HNV farming and forestry systems. The effects of programmes have to be evaluated against this objective, by applying spe-cific “HNV indicators”.

EU accession and HNV farming

In the Western Balkans, Croatia, Macedonia and Montenegro are candidate countries, while Albania, Bosnia-Herzegovina, Kosovo under UNSCR 1244 and Serbia are potential candidate countries.

In recent years, all of them adopted long or mid-term strategic documents, where objectives and pri-orities for agriculture and rural development were set. Their strategic goals are aligned with the EU principles, and focus on stable production of food at reasonable prices and food security; sustainable resource man-agement; increased competitiveness and ensuring an adequate standard of living for agricultural producers and the rural population.

In terms of implementation there are significant dif-ferences between the countries. One thing in common is the strong focus on improving the competitiveness and restructuring of the agriculture sector. All other measures are only accompanying these main priori-ties, and the budgets allocated to them are minimal.

HNV farming is not mentioned in any of these offi-cial strategic documents. The only HNV farming identi-fication steps have been undertaken by environmental NGOs in Serbia and Macedonia.

Current support to environmentally-friendly farming practices is almost entirely focused on organic farming (Albania, Croatia, Macedonia, Montenegro and Serbia)

HNV farming and European biodiversity goals

The HNV farming concept emphasises that biodiver-sity conservation goals in Europe cannot be met only by protecting particular habitats or species, or designating certain areas, such as NATURA 2000 sites. This view has been expressed clearly by the European Commis-sion in official communications on halting biodiversity decline. It is also essential to support the landuses that favour biodiversity across the wider countryside.

The EEA outlines in its 2010 Message for agriculture that with farming covering about half of EU land area, Europe’s biodiversity is linked inextricably to agricultur-al practices, and there should be recognition that these are creating valuable agro-ecosystems across Europe. Biodiversity in agro-ecosystems is under considerable pressure as a result of intensified farming and land abandonment. Maintaining and restoring biodiversity provides the basis for all agro-ecosystem-related serv-ices. There are several opportunities to preserve and make better use of biodiversity in Europe’s agricultural areas, while meeting demand for food, fibre, feedstock and bioenergy.

It is now recognised in a plethora of EU documents that intensive farming systems are environmentally unsustainable and low-intensity farming is central to the sustainability of agricultural landscapes, yet low-intensity farming is not economically viable under cur-rent market and policy. Traditional, low-intensity farm-ing systems with high nature value have gradually and steadily disappeared, say the EEA.

The European policy commitments to HNV farming

The EU and all its Member States have committed themselves to three distinct actions concerning HNV farming: (a) Identifying HNV farming; (b) Supporting and maintaining HNV farming, especially through Rural Development Programmes (RDPs); and (c) Monitoring changes to the area of land covered by HNV farming, and to the nature values associated with HNV farming, as part of their monitoring of RDPs.

In order to include effective measures for HNV farming in their RDPs, Member States need to do

Policy and Support for HNV Farming

Kutia 12 Varietetet lokale në rajonet e Dalmacisë, Kroacisë

Në Kroaci nga 42,000 ullishte familjare, përreth 36,000 janë në Dalmaci. Ullinjtë janë fruti kryesor që kultivohet në Dalmaci dhe prodhimi po rritet në mënyrë të dukshme. Është vlerësuar se 45% e familjeve që jetojnë në bregun Kroat kultivojnë ullinj si okupim kryesor ose të pjesshëm; shifra është e lartë deri në 93% në disa ishuj. Ullinjtë përdoren pothuajse ekskluzivisht për vaj.

Diversiteti bujqësor dhe biologjik i ullinjve është i përhapur, me gati 37 varietete në zonën e Dalmacisë. Varieteti dominant është Oblica, me mbi 50 të prodhimit, i ndjekur nga varieteti Lastovka dhe Levantinka.

Statusi i 37 varieteteve të njohura është:1 është i zhdukur;12 janë shumë të rrezikuara me vetëm disa pemë që mbijetojnë8 kanë shumë pak pemë me më pak 1000 të tilla7 kanë numra nga 1000 dhe 10000 pemëVetëm 9 variete kanë numër të kënaqshëm me mbi 10000 pemë.

Burimi: Bujqësia dhe biodiveristeti në Dalmaci, 2009, project report, COAST project, UNDP

Kutia 13 Prodhimi tradicional i ullinjve në Mal të Zi

Ullinjtë janë bima më e vjetër në bregun e Malit të Zi me një sipërfaqe 32,000 Ha. Ka rreth 412,000 ullinj në vend, nga 620,000 që ka patur më parë. Pemët mbi njëqind vjeçare përbëjnë shumicën. Mendohet se pema më e vjetër është 2,000 vjeçare.Reth 70% e ullishtave menaxhohen në mënyrë tradicionale. Mbledhja e tyre bëhet në mënyrë tradicionale me dorë pas shkundjes. 90% e varieteteve janë vendase (zutica dhe të tjera) dhe përdoren si për vaj ashtu dhe për ullinj tavoline. Vetëm 10% e pemëve mund të konsiderohen të reja.

Prodhimi është akoma ekstensiv, por përdorimi është nën 50%. Prodhimi kombëtar varjon nga 300 ton në vite pa prodhim deri në 4000 ton në vite me prodhim të lartë. Pavarësisht kërkesës për prodhim vendi, prodhimi aktual nuk i plotëson nevojat e vendit.

Burimi: Bujqësia dhe strategjia e zhvillimit rural në Mal të Zi, 2006, MAFËM, Final report of the EU funded project

Tabela 4 Sipërfaqja e ullishtave në Ballkanin Perëndimor

Shteti Siperfaqja e ullinjve

(ha)

Dru ullinj(Numer)

Densiteti mesatar (dru/ha)

Shqiperi 42 000 3,6 million 85

Kroatia 15 000 3,5 million 233

Mal i Zi 3 200 0,412 million 128Burimi: Dokumenta të shteteve

28

Table 4 Area of olives in the Western Balkans

Country Area of olives (ha)

Olive trees (Number)

Average density (tree/ha)

Albania 42 000 3,6 million 85Croatia 15 000 3,5 million 233Montenegro 3 200 0,412 million 128

Source: National documents

Box 12 Local olive varieties in the region of Dalmatia, Croatia

In Croatia, about 42 000 family farms grow olives; of these, about 36 000 are in Dalmatia. Olives are the dominant type of fruit cultivated in Dalmatia in terms of volume and production is increasing markedly. It is estimated that 45% of families living on the Croatian coast cultivate olives as either their main or ancillary occupation; the figure rises as high as 93% on some of the islands. Olives are produced almost exclusively for oil.

The agricultural and biological diversity of olives is extraordinary, with as many as 37 native varieties in the area of Dalmatia. The dominant variety is Oblica, with over 50 percent of the production, followed by Lastovka and Levantinka varieties.

The status of the 37 recognized cultivars of olives in Dalmatia is as follows:one cultivar is lost; 12 cultivars are dramatically endangered, with only several trees remaining; 8 cultivars have very small populations with less than 1,000 trees; 7 cultivars have populations ranging between 1,000 and 10,000 trees; and only 9 cultivars have satisfactory populations with over 10,000 trees.

Source: Agriculture and Biodiversity in Dalmatia, 2009, project report, COAST project, UNDP

Box 13 Traditional olive production in Montenegro

Olive groves are the oldest Mediterranean crop on the Montenegro coastline covering an area of 3,200 ha. There are an estimated 412,000 olive trees in the country, down from 620,000. Trees older than 100 years predominate. It is estimated that the oldest tree is over 2000 years old.

Approximately 70% of the olive groves are managed traditionally. Harvesting is done manually by picking olives off the ground. About 90% of varieties are native (zutica and others) and are used both for the production of oil and for table olives. Less than 10% of the trees could be considered young.

Production is still extremely extensive, but utilisation rates are below 50%. The national yield varies from 300 tonnes in a poor harvest year, up to 4,000 tonnes in fertile years. Despite the existing demand for domestic olive products, current olive production does not satisfy national demand.

Source: Agriculture and Rural Development Strategy in Montenegro, 2006, MAFWM, Final report of the EU funded project

29

some background evaluation of needs and how best to address them. The EAFRD implementing regulation states that they should produce an analysis of: “Envi-ronment and land management: the handicaps facing farms in areas at risk of abandonment and marginali-sation; overall description of biodiversity with focus on that linked to agriculture and forestry, including high nature value farming and forestry systems […]”

The 2007-2013 RDPs should demonstrate that measures are in place to maintain HNV farming and forestry systems. The effects of programmes have to be evaluated against this objective, by applying spe-cific “HNV indicators”.

EU accession and HNV farming

In the Western Balkans, Croatia, Macedonia and Montenegro are candidate countries, while Albania, Bosnia-Herzegovina, Kosovo under UNSCR 1244 and Serbia are potential candidate countries.

In recent years, all of them adopted long or mid-term strategic documents, where objectives and pri-orities for agriculture and rural development were set. Their strategic goals are aligned with the EU principles, and focus on stable production of food at reasonable prices and food security; sustainable resource man-agement; increased competitiveness and ensuring an adequate standard of living for agricultural producers and the rural population.

In terms of implementation there are significant dif-ferences between the countries. One thing in common is the strong focus on improving the competitiveness and restructuring of the agriculture sector. All other measures are only accompanying these main priori-ties, and the budgets allocated to them are minimal.

HNV farming is not mentioned in any of these offi-cial strategic documents. The only HNV farming identi-fication steps have been undertaken by environmental NGOs in Serbia and Macedonia.

Current support to environmentally-friendly farming practices is almost entirely focused on organic farming (Albania, Croatia, Macedonia, Montenegro and Serbia)

HNV farming and European biodiversity goals

The HNV farming concept emphasises that biodiver-sity conservation goals in Europe cannot be met only by protecting particular habitats or species, or designating certain areas, such as NATURA 2000 sites. This view has been expressed clearly by the European Commis-sion in official communications on halting biodiversity decline. It is also essential to support the landuses that favour biodiversity across the wider countryside.

The EEA outlines in its 2010 Message for agriculture that with farming covering about half of EU land area, Europe’s biodiversity is linked inextricably to agricultur-al practices, and there should be recognition that these are creating valuable agro-ecosystems across Europe. Biodiversity in agro-ecosystems is under considerable pressure as a result of intensified farming and land abandonment. Maintaining and restoring biodiversity provides the basis for all agro-ecosystem-related serv-ices. There are several opportunities to preserve and make better use of biodiversity in Europe’s agricultural areas, while meeting demand for food, fibre, feedstock and bioenergy.

It is now recognised in a plethora of EU documents that intensive farming systems are environmentally unsustainable and low-intensity farming is central to the sustainability of agricultural landscapes, yet low-intensity farming is not economically viable under cur-rent market and policy. Traditional, low-intensity farm-ing systems with high nature value have gradually and steadily disappeared, say the EEA.

The European policy commitments to HNV farming

The EU and all its Member States have committed themselves to three distinct actions concerning HNV farming: (a) Identifying HNV farming; (b) Supporting and maintaining HNV farming, especially through Rural Development Programmes (RDPs); and (c) Monitoring changes to the area of land covered by HNV farming, and to the nature values associated with HNV farming, as part of their monitoring of RDPs.

In order to include effective measures for HNV farming in their RDPs, Member States need to do

Policy and Support for HNV Farming

Bujqësia VLN dhe synimet Europiane për biodiversitetin

Koncepti i bujqësisë VLN thekson se synimet për biodiversitetin dhe konservimin në Europë nuk mund të plotësohen duke mbrojtur vetëm habitate dhe specie specifike, ose duke ndërtuar zona të ndryshme si zona NATURA 2000. Ky këndvështrim u shpreh qartë nga Komisioni Europian në komunikata zyrtare për ndalimin e humbjes së biodiversiteti. Është po ashtu e rëndësishme që të suportohet përdorimi i tokës në mënyrë që të mbështesë biodiversitetin në gjithë territorin.

AEA thekson në Mesazhin 2010 për bujqësinë që mbulon gjysmën e sipërfaqes së BE, se biodiversiteti Europian lidhet ngushtë me praktikat bujqësore, dhe se këto krijojnë sisteme të vleshme agro-sistemi në Europë. Biodiversiteti në agro-sistemet është nën presion të vazhdueshëm prej intensifikimit të bujqësisë dhe braktisjes së tokës. Mirëmbajtja dhe restaurimi i biodiversitetit është baza e të gjitha shërbimeve të lidhura me agro-sistemet. Ka disa mënyra për të ruajtur dhe përmirësuar biodiversitetin në zonat bujqësore Europiane, dhe njëkohësisht të plotësojnë nevojat për ushqim, fibër, foragjere dhe energji bio.

Në shumë dokumente të BE-së është vlerësuar se sistemet intensive të bujqësisë nuk mund të suportohen në afat të gjatë nga mjedisi edhe pse bujqësia me intensitet të ulët ruan mjedisin, por ajo nuk është ekonomikisht e qëndrueshme në kushtet e sotme të tregut dhe politikave. Bujqësia ekstensive tradicionale VLN gradualisht është zhdukur, sipas AEA.

Politikat dhe mbështetja e bujqësisë VLN

Angazhimi i polikave Europiane për bujqësinë VLN

Vendet e BE-së dhe të gjithë vendet anëtare janë angazhuar për të realizuar tre pika: (a) Identifikimi i bujqësisë VLN; (b) Mbështetja dhe mirëmbajtja e bujqësisë VLN, sidomos në zonat që mbulohen nga Programet e Zhvillimit Rural (PZhR); dhe (c) Monitorimi i ndryshimeve në tokat e përdorura nga bujqësia VLN, vlerat natyrore të këtyre zonave, si pjesë e pjesëmarrjes në PZhR.

Me qëllim përfshirjen e masave efektive në politikat PZhR, vendet anëtare duhet të bëjnë një vlerësim të plotë të nevojave dhe mënyrave si ti zgjidhin ato. EAFRD e cila implementon rregulloret thotë se vendet duhet të bëjnë një analizë të: “Menaxhimit të mjedisit dhe tokës: pengesat që përjetohen nga fermat si pasojë e rrezikimit nga braktisja dhe mënjanimi; përshkrim i plotë i biodiversitetit dhe lidhjes së tij me bujqësinë, duke përfshirë sistemet VLN të bujqësisë dhe pylltarisë[…}”.

Gjatë viteve 2007-2013, PZhR-të duhet të demonstrojnë se masat janë aprovuar me qëllim ruajtjen e bujqësisë dhe pylltarisë VLN. Efektet e këtyre programeve duhet të vlerësohen sipas këtij objektivi, duke ndërtuar “tregues VLN” specifikë.

Anëtarësimi në BE dhe bujqësia VLN

Në Ballkanin Perëndimor, Kroacia, Maqedonia dhe Mali i Zi janë vende kanditate, ndërsa Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Kosova nën UNSCR 1244 dhe Serbia janë vende potencialisht kandidate.

30

and autochthonous breeds of animals and plant spe-cies (Macedonia, Montenegro and Serbia).

Support to organic farming has some links to HNV systems, but these are rather weak. Interestingly, the largest organically-certified sector is wild herb and medicinal plant collection.

The support to local livestock breeds is in practice supporting the HNV grazing systems in these coun-tries. The main problem is the very limited available funding, that is provided on an annual basis only; there is no long term security for the schemes if budgets change every year.

There are also other examples of measures which although not labelled as support for HNV farming po-tentially support exactly these farming systems. In Macedonia, support for shepherds’ salaries is provided for grazing animals. In Montenegro, the measure on the sustainable use of mountain pastures is de facto supporting transhumance systems. In Serbia, farms with local breeds besides the payment per animal can also receive investment support to improve and main-tain the farm itself.

However, the majority of the agriculture support payments in the region (as in the EU) are still directed towards intensive practices. An outstanding example is the Albanian direct support policy. It is striking that the country with the smallest farms (around 1 ha on aver-age) directs all its funding to medium and large farms. Since 2007 support has been provided to farms with 10 to 30 cattle, more than 50 sheep or more than 50 beehives (Cela et al, 2010). Support is also provided for the production of snails. The support for olives is fo-cused on protection from olive fly on plantations larger than 100 ha as well as for the production of olive oil. Under the national rural development measures, invest-ment support is provided for new plantations of fruits, olives and vineyards. There is also support for the 50% of the certification costs for organic production for the local or export markets.

This is a clear indication that the priority of the Al-banian policy is restructuring the agriculture sector towards much larger and intensive agriculture hold-ings. There is no support (or recognition) for any of the elements of the HNV farming systems such as small scale farms or extensive production.

31

Box 14 Important Bird Areas (IBAs) and High Nature Value Farming in Bulgaria

The Bulgarian Society for the Protection of Birds (BSPB) is currently engaged in a project about High Nature Value farming, since grassland management is closely linked to the presence and quality of feeding and breeding habitats of many bird species. In grassland soils there are many invertebrates that are eaten by birds. For example, grassland insects are the main food for larks. The European suslik, which is the main food for many birds of prey, inhabits extensively used grasslands.

In 2010, BSPB launched a pilot grant scheme to support farmers in three pilot regions which are also Special Protection Areas under EU Birds Directive: Ponor, Besapari Hills and Western Balkan. The two year pilot scheme aims to encourage farmers to adopt more biodiversity-friendly land management practices in selected HNV areas.

The measures that are implemented were taken from the EAFRD menu and comprise: Agri-environmental payments; Compensatory payments for NATURA 2000; Non-productive investments and Investments in holdings. However, they do not overlap with the measures in the actual Bulgarian RDP.

The scheme was launched after two years of preparation, during which the project team was able to meet and establish regular contacts with most of the farmers in the regions. This allowed the proposed measures to be shaped in a way that is most beneficial and relevant to the needs of the small farmers.

A mobile team of consultants provides advice and support to the interested farmers not only regarding the project pilot grant scheme, but also on how to apply for Bulgarian RDP support. They work through the whole process with the farmers, from the identification of their support needs, to the development and submission of the application, all the way to implementation of the measures and final reporting. This includes the identification of the land in LPIS.

There were a total of 47 applications in just the first year. One was rejected and two others withdrew due to personal reasons. All others are supported. Many of the beneficiaries have applied under more than one measure.

The key reasons for success seem to be twofold. The mobile teams and especially the personal contact at farm and household level are very important in order to be able to motivate farmers to participate. This also puts a very heavy responsibility onto the consultants’ shoulders, since the farmers come to rely on their advice.

Secondly, the contrast between the grant scheme and the RDP is significant. The former delivers payment in a very short time after the application is submitted, whereas the latter involves at best a long wait.

Source: BSPB project team, 2010, Project „Conservation of globally important biodiversity in high nature value semi-natural grasslands through support for the traditional local economy”, funded by GEF/UNDP

Në vitet e fundit të gjitha këto vende kanë adoptuar strategji afatmesme dhe afatgjata, ku objektivat dhe prioritetet për bujqësinë dhe zonat rurale u përcaktuan. Synimet e tyre strategjike janë përshtatur me principet e BE-së dhe fokusohen në prodhim të qëndrueshëm të produkteve ushqimore me çmime të arsyeshme dhe të sigurta; menaxhim i qëndrueshëm i resurseve, konkurencë në rritje dhe sigurimi i një standardi të mirë të jetesës së fermerëve dhe të gjithë banorëve të zonave rurale.

Për sa i përket zbatimit, ka diferenca të dukshme midis vendeve. Një element i përbashkët është fokusi i qartë në përmirësimin e konkurueshmërisë dhe ristrukturimit të sektorit bujqësor. Të gjitha masat e tjera janë vetëm shoqëruese të këtyre objektivave kryesore, ndërkohë që buxheti i këtyre masave është minimal.

Bujqësia VLN nuk përmendet në asnjë prej këtyre dokumentave zyrtare për strategjinë. Vetëm në Serbi dhe Maqedoni OJQ-të kanë hedhur hapa në drejtim të identifikimit të bujqësisë VLN.

Mbështetja aktuale për format mjedisore të bujqësisë është pothuajse plotësisht i fokusuar në mbështetjen e bujqësisë organike (Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia) dhe në mbështetjen e rracave autoktone të bimësisë dhe bagëtive (Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia).

Mbështetja e bujqësisë organike ka disa lidhje me bujqësinë VLN, por këto lidhje janë të dobëta. Sektori më i madh i çertifikuar si organik është mbledhja e bimëve mjekësore.

Mbështetja për ruajtjen e rracave lokale të bagëtive është në thelb mbështetje për sistemet VLN të kullotave në këto vende. Problemi kryesor

qëndron në fondet e kufizuara, sasia e të cilave ndryshon çdo vit duke e bërë financimin të pasigurt në afat të gjatë.

Ka edhe disa shembuj të masave që edhe pse nuk janë emërtuar si të tilla prapë mbështesin bujqësinë VLN. Në Maqedoni, mbështetja bëhet me ane të subvencionimit të rrogave të barinjve. Në Mal të Zi, masat për të bërë të mundur menaxhimin e përdorimit të kullotave malore është në fakt suporti për mënyrën shtegtare të bujqësisë. Në Serbi, fermat me bagëti të racave lokale përveç pagesës për kokë bagëtie, ka edhe financime të tjera për fermat.

Shumica e subvencioneve bujqësore në rajon (si dhe në BE) janë të drejtuara drejt bujqësisë intensive. Një shembull i qartë është subvencioni i drejpërdrejtë në Shqipëri. Vendi me fermat më të vogla (mesatarisht me sipërfaqe 1 Ha) i drejton të gjitha fondet drejt fermave të mesme dhe të mëdha. Që prej 2007, mbështetje i është dhënë fermave me 10-30 kokë lopë, me më shumë se 50 dele ose me më shumë se 50 zgjoje bletësh (Cela et al, 2010). Ndihmë jepet dhe për prodhimin e kërmijve. Mbështetja për ullishtet fokusohet në mbrojtjen nga miza e ullirit për plantacione me sipërfaqe mbi 100 Ha si dhe prodhimin e vajit të ullirit. Sipas masave për zhvillimin rural, subvencioni jepet për mbjellje të reja të pemëve frutore, ullinjve dhe vreshtave. Gjithashtu subvencionohet 50% e kostos së çertifikimint të produkteve organike të destinuara për tregun vendas dhe të huaj.

Vihet re një evidentim i prioriteteve të politikave Shqiptare në drejtim të fermave të mëdha dhe intensive. Nuk ka mbështetje (ose identifikim) të ndonjë elementi të sistemit të fermave VLN si p.sh. të fermave të vogla dhe ekstensive.

30

and autochthonous breeds of animals and plant spe-cies (Macedonia, Montenegro and Serbia).

Support to organic farming has some links to HNV systems, but these are rather weak. Interestingly, the largest organically-certified sector is wild herb and medicinal plant collection.

The support to local livestock breeds is in practice supporting the HNV grazing systems in these coun-tries. The main problem is the very limited available funding, that is provided on an annual basis only; there is no long term security for the schemes if budgets change every year.

There are also other examples of measures which although not labelled as support for HNV farming po-tentially support exactly these farming systems. In Macedonia, support for shepherds’ salaries is provided for grazing animals. In Montenegro, the measure on the sustainable use of mountain pastures is de facto supporting transhumance systems. In Serbia, farms with local breeds besides the payment per animal can also receive investment support to improve and main-tain the farm itself.

However, the majority of the agriculture support payments in the region (as in the EU) are still directed towards intensive practices. An outstanding example is the Albanian direct support policy. It is striking that the country with the smallest farms (around 1 ha on aver-age) directs all its funding to medium and large farms. Since 2007 support has been provided to farms with 10 to 30 cattle, more than 50 sheep or more than 50 beehives (Cela et al, 2010). Support is also provided for the production of snails. The support for olives is fo-cused on protection from olive fly on plantations larger than 100 ha as well as for the production of olive oil. Under the national rural development measures, invest-ment support is provided for new plantations of fruits, olives and vineyards. There is also support for the 50% of the certification costs for organic production for the local or export markets.

This is a clear indication that the priority of the Al-banian policy is restructuring the agriculture sector towards much larger and intensive agriculture hold-ings. There is no support (or recognition) for any of the elements of the HNV farming systems such as small scale farms or extensive production.

31

Box 14 Important Bird Areas (IBAs) and High Nature Value Farming in Bulgaria

The Bulgarian Society for the Protection of Birds (BSPB) is currently engaged in a project about High Nature Value farming, since grassland management is closely linked to the presence and quality of feeding and breeding habitats of many bird species. In grassland soils there are many invertebrates that are eaten by birds. For example, grassland insects are the main food for larks. The European suslik, which is the main food for many birds of prey, inhabits extensively used grasslands.

In 2010, BSPB launched a pilot grant scheme to support farmers in three pilot regions which are also Special Protection Areas under EU Birds Directive: Ponor, Besapari Hills and Western Balkan. The two year pilot scheme aims to encourage farmers to adopt more biodiversity-friendly land management practices in selected HNV areas.

The measures that are implemented were taken from the EAFRD menu and comprise: Agri-environmental payments; Compensatory payments for NATURA 2000; Non-productive investments and Investments in holdings. However, they do not overlap with the measures in the actual Bulgarian RDP.

The scheme was launched after two years of preparation, during which the project team was able to meet and establish regular contacts with most of the farmers in the regions. This allowed the proposed measures to be shaped in a way that is most beneficial and relevant to the needs of the small farmers.

A mobile team of consultants provides advice and support to the interested farmers not only regarding the project pilot grant scheme, but also on how to apply for Bulgarian RDP support. They work through the whole process with the farmers, from the identification of their support needs, to the development and submission of the application, all the way to implementation of the measures and final reporting. This includes the identification of the land in LPIS.

There were a total of 47 applications in just the first year. One was rejected and two others withdrew due to personal reasons. All others are supported. Many of the beneficiaries have applied under more than one measure.

The key reasons for success seem to be twofold. The mobile teams and especially the personal contact at farm and household level are very important in order to be able to motivate farmers to participate. This also puts a very heavy responsibility onto the consultants’ shoulders, since the farmers come to rely on their advice.

Secondly, the contrast between the grant scheme and the RDP is significant. The former delivers payment in a very short time after the application is submitted, whereas the latter involves at best a long wait.

Source: BSPB project team, 2010, Project „Conservation of globally important biodiversity in high nature value semi-natural grasslands through support for the traditional local economy”, funded by GEF/UNDP

Kutia 14 Zona të Rëndësishme Zogjsh (ZRZ) dhe bujqësia VLN në Bullgari

Shoqata Bullgare për Mbrojtjen e Zogjve (ShBMZ) është e angazhuar në një projekt për bujqësinë VLN, meqë menaxhimi i livadheve lidhet me cilësinë e ushqimit dhe habitatet e shumimit të shumë llojeve zogjsh. Në livadhe ka shumë jovertebrorë me të cilat ushqehen zogjtë. Për shembull insektet e livadheve janë ushqimi kryesor për laureshat. Për shembull susliku Europian i cili është ushqimi kryesor për shumë zogj grabitqarë, jeton në livadhet ekstensive. Në vitin 2010 ShBMZ-ja lançoi një skemë pilote për subvencionimin e fermerëve në tre rajone të cilat jane gjithashtu Zona me Mbrojtje të Veçantë sipas Direktivës për Zogjtë të BE-së: Ponori, Kodrat e Besaparit dhe Balkani Perëndimor(territor ne Bullgari). Skema pilote dy vjeçare synon të inkurajojë fermerët të adoptojë menaxhim ndihmues për biodiversitetin e tokave në zonat e zgjedhura për bujqësi VLN.

Masat që janë zbatuar u morën prej EAFRD-së dhe përbëhen nga: Pagesa Agro-ambjentaliste; Pagesa kompensuese për NATURA 2000; Invenstime jo prodhuese dhe investimet në kompani. Këto masa nuk mbivendosen me masat e PZhR-së Bullgare.

Skema u lançua pas një periudhe dy vjecare përgatitjeje, gjatë së cilës grupi i projektit takoi dhe vendosi kontakte të rregullta me fermerët e rajonit. Kjo bëri të mundur që masat të ishin të mirëpritura dhe të leverdisshme për nevojat e fermerëve.

Grupe konsulentësh në terren sigurojnë këshillim dhe mbështetje për fermerët jo vetëm për sa i përket skemës pilote, por gjithashtu edhe për mbështetjen e PZhR- së Bullgare. Ata punojnë me fermerët gjatë gjithë procesit, që nga identifikimi i nevojave të tyre deri në zhvillimin dhe implementimin e masave dhe përpilimin e raportit përfundimtar.

Vetëm gjatë vitit të parë pati një total prej 47 aplikimesh. Një aplikim nuk u pranua dhe dy të tjerë u tërhoqën për arësye personale. Të tjerët u aprovuan. Shumë nga kërkuesit kanë aplikuar për më shumë se një arsye.

Arsyet kryesore të suksesit janë të dy.Grupet në terren dhe sidomos kontakti personal në nivel lokal jane shumë të rëndësishme për të motivuar pjesëmarrjen e fermerëve. Kjo vendos një barrë të rëndë mbi supet e konsulentëve si pasojë e faktit që fermerët bazohen në këshillat e tyre.

Së dyti, kontrasti mes kësaj skeme dhe PZhR-së është i dukshëm. Projekti pilot bën pagesa shumë shpejt pasi aplikimi është bërë, ndërsa PZhR-ja i bën pagesat në rastin më të mirë pas pritjeje të gjatë.

Burimi: BSPB project team, 2010, Project „Conservation of globally important biodiversity in high nature value semi-natural grasslands through support for the traditional local economy”, funded by GEF/UNDP

32

Key Challenges to HNV Farming in the Western Balkans

Today the value of maintaining HNV farming for the multiple environmental goods such systems produce is rec-ognised. But HNV farming faces enormous challenges of socio-economic viability. As intensive farming expands and its yields increase and as incomes rise in the wider economy, it becomes harder to earn a living from HNV farming.

Socio-economic challenges

There is a very well developed informal economy dealing with land use, as well as (local) production and selling. This is based on traditional networks, but outside the official system. The very small scale farms are outside the key administrative, book-keeping, fiscal and inspection systems. These farms do not receive any subsidy. They are geared toward subsistence - non-market oriented, producing mostly for self-consumption. They have a special role in the current HNV farming situation and the way they will operate in the future may have a significant impact on it.

Outmigration and ageing of population. This is a significant challenge that is not unique to the Western Balkans. However, most of the countries from the region already have population density that is much lower than the EU-27 average. This is expected to continue in the future and lead to more

land abandonment, especially in the remote and mountainous regions.

In the entire region, poverty risk is higher for the rural population, who comprise the majority of the poor. Those living in rural areas are excluded not only in terms of material wellbeing (income and consumption), but also due to their isolation, especially in the mountainous regions, they often have inadequate access to current education, health and cultural provision.

Rural infrastructure and services are often very underdeveloped. In most countries, there is limited access to adequate infrastructure facilities (roads, water supply, electricity, etc.), which constitutes a considerable barrier to modernizing agriculture. This pushes young people to migrate to more urban areas, increases significantly the costs of production or of doing any other business including tourism, thus having a very strong overall negative impact.

Policy support challenges

Aligning policy support to small scale and potentially HNV farms in the process of EU accession. The countries are in a process of harmonizing legislation as well as policy support, as many of their recent support schemes are not in line with the EU legislation. There is a serious risk that in this process, support to HNV farming is pushed only to the smaller, environmentally-focused parts of rural development programmes (“Axis 2” type of measure), which are very positive but limited in scope and not entirely suited to the scale of the needs and conditions of the region. The positive examples such as support to shepherds’ salaries (MK) or investments for local-breed farms (SR) or for high-mountain pastures (ME) should be expanded throughout the region,

and not be lost due to perceived non-compatibility with EU rules.

Harmonization of national legislation with the EU acquis and reflecting the national conditions and needs is a multi-dimensional task. One of the very challenging examples is the harmonization of the veterinary and hygiene requirements for farms and food processors, and responding to the characteristics and adaptation potential of small scale farms.

Examples from Bulgaria and Romania show that in the urge for closing negotiation Chapters, these were not considered at all. Only after accession and after months of protests (Romania) and lobbying (Bulgaria), the national legislations were changed to reflect the national conditions.

33

Land eligibility for CAP support. This is a critical issue both from the perspective of the extensive use of pastures, common grazing and forest grazing as well as from the perspective of minimum size eligibility rules. Grasslands with a high proportion of shrub and/or trees are of particular biodiversity value and their continued sustainable grazing is especially important. Yet in many countries such land is excluded from CAP support, because of CAP rules and their interpretation.

It is essential that CAP rules are clarified and changed to ensure scrubby and woody pasture can receive payments without total clearance of non-herbaceous vegetation. Concurrently, Western Balkans states need to align their national policy frameworks to deal honestly with current land use realities and maximise the potential support from EU policies, such as the currently-unofficial use of forest land for livestock forage. They should seek guidance on IACS from countries such as Spain, with its similar vegetation and land use systems, rather than from northern European States.

An important added complication is that the small average farm size in most countries most prob-ably means that many farms will be under the minimum threshold for support which would have to be set by any new EU Member State.

Support for tourism and organic farming in HNV farming areas is often seen as a significant opportunity for future development. Many strategic policy documents express a link between the support for environmentally-friendly practices, organic farming and tourism and consider it as a good approach. However, in reality the structural weaknesses of these farms and regions rarely enable such integrated development on its own.

Development of tourism (eco, agro or rural) as well as organic farming is in fact a very serious challenge. It requires significant entrepreneurship and a variety of other skills as well as capital. The existence of favourable natural conditions is a good precondition but is never enough. The survival and the development of HNV farming has its own needs and requires specific and targeted support.

Shift of paradigm

For most young farmers in the region ‘extensive farming’ is not ‘serious’ enough. Despite the recent trend in Europe recognising the value and importance of small scale farms, in the region (as probably in many other regions as well) this type of farming is still considered old-fashioned and backward. The understanding and recognition of the environmental, social, cultural and economic values of the High Nature Value farming systems and the public goods provided by the farmers managing them is still very low or not existing at all. At the same time, it must be acknowledged that the EU, despite its recent statements in favour of semi-subsistence farming, has yet to show in practice how such appreciation can be turned into concrete support mechanisms.

Modernisation is not necessarily equal to intensification and certainly is not equal to

restructuring – in fact this simplistic notion is out of date. This is one of the key messages that needs to be understood by the farming community and the agriculture policy makers.

HNV farms often survive thanks to a low-cost, minimum risk, strategy. But as on all farms, in-vestments are needed to maintain and improve infrastructure, animal housing, machinery, and to evolve towards a more sustainable future. Farm-ers with limited incomes also tend to have limited capital, and face difficulties in accessing grant aid for capital investments, as schemes require the farmer to provide a proportion of the capital. Higher rates of grant should be allowable for HNV farms where these investments are justified on the basis of the environmental benefits the farms provide. Issues of capacity need to be addressed through the kind of ongoing support exemplified by the BSPB pilot project in Bulgaria (see Box 14).

Problemet social-ekonomike

Ekziston një ekonomi shumë e zhvilluar •informale përsa i përket përdorimit të tokës, si dhe prodhimit dhe shitjes së tij. Kjo është e bazuar në lidhjet tradicionale jashtë kanaleve zyrtare. Fermat shumë të vogla janë jashtë sistemit të kontabilitetit, taksimit dhe kontrollit zyrtar. Këto ferma nuk subvencionohen. Ato funksionojnë për qëllim mbijetese dhe jo për tregtim prodhimesh, të cilat përdoren për konsum privat. Ato luajnë një rol të veçantë në situatën aktuale dhe mënyra se si do të funksionojnë në të ardhmen ka impakt për sa i përket bujqësisë VLN.

Migrimi dhe plakja e popullsisë. Ky problem •është themelor dhe nuk është i veçantë për Ballkanin Perëndimor. Gjithsesi shumica e vendeve të rajonit kanë dendësi shumë më të ulët se mesatarja e BE-së (BE-27). Kjo lëvizje do të vazhdojë në të ardhmen dhe do të çojë në braktisjen e mëtejshme të zonave rurale, sidomos të atyre malore.

Në të gjithë rajonin, rreziku i varfërisë është •më i lartë në zonat rurale, që kanë numrin më të madh të të varfërve. Banorët e zonave malore kanë jo vetëm probleme ekonomike dhe të mirëqënies, por gjithashtu kanë akses të keq në sistemin arsimor, mjekësor dhe kulturor.

Infrastuktura rurale dhe shërbimet •janë të pazhvilluara. Në shumicën e vendeve ka akses të limituar në drejtim të infrastrukturës, shërbimeve të ujësjellësit, elektricitetit etj, që sjell pengesa në drejtim të modernizimit të bujqësisë. Kjo shtyn të rinjtë që të migrojnë në zona urbane, rrit koston e prodhimit dhe çdo veprimtari tjetër, duke përfshirë turizmin, duke ndikuar

Sfidat kryesore për bujqësinë VLN në Ballkanin Perëndimor

Tashmë vlerësimi i bujqësisë VLN dhe të mirat e saj përsa i përket mjedisit është i dukshëm. Por bujqë-sia VLN ka shumë probleme të lidhura me përfitueshmërinë social-ekonomike. Me përhapjen e bujqësisë intensive dhe me rritjen e të ardhurave për fermerët që merren me të, okupimi me fermat tradicionale bëhet gjithnjë dhe më i vështirë.

negativisht në përgjithësi.

Sfidat e mbështetjes së politikave

Lidhja mes mbështetjes së politikave për •fermat e vogla dhe pranimit në BE. Shtetet e ndryshme po harmonizojnë legjislacionin si dhe po mbështesin politikat e tyre, si pasojë e faktit që shumë nga politikat e tyre nuk janë të standardeve europiane. Ekziston një rrezik serioz në këtë proçes, si pasojë e faktit që bujqësia VLN i imponohet programeve me focus mjedisor dhe vetëm në zonat rurale (të tipit “Axis 2”), të cilat janë positive, por të kufizuara dhe aspak të përshtatshme për nevojat dhe kushtet e rajonit. Shembujt pozitivë si subvencionimi i rrogave të barinjve (MK) ose investimi në racat lokale (SR) dhe në kullotat malore (ME) duhet të shtrihet në gjithë rajonin, dhe nuk duhet të konsiderohet në kundërshtim me rregullat e BE-së.

Harmonizimi i legjislacioneve kombëtare •me atë të BE-së dhe reflektimi në të i kushteve të vendit është një projekt shumë dimensional. Një nga problemet më të rëndësishme është harmonizimi i standardeve veterinare dhe higjenike të fermave dhe të përpunimit ushqimor, dhe adaptimi i tyre për karakteristikat e fermave të vogla.Shembulli i Bulllgarisë dhe Rumanisë tregon se në nxitim e sipër me qëllim mbylljen e negociatave, standardet e mësipërme nuk u shqyrtuan fare. Vetëm pas hyrjes në BE dhe pas protestave disa mujore (Rumani) dhe pas lobingut (Bullgari), legjislacioni u ndryshua për të reflektuar nevojat lokale kombëtare.

Plotësimi i standardeve për mbështetje CAP. •Kjo çështje është kritike nga perspektiva e

32

Key Challenges to HNV Farming in the Western Balkans

Today the value of maintaining HNV farming for the multiple environmental goods such systems produce is rec-ognised. But HNV farming faces enormous challenges of socio-economic viability. As intensive farming expands and its yields increase and as incomes rise in the wider economy, it becomes harder to earn a living from HNV farming.

Socio-economic challenges

There is a very well developed informal economy dealing with land use, as well as (local) production and selling. This is based on traditional networks, but outside the official system. The very small scale farms are outside the key administrative, book-keeping, fiscal and inspection systems. These farms do not receive any subsidy. They are geared toward subsistence - non-market oriented, producing mostly for self-consumption. They have a special role in the current HNV farming situation and the way they will operate in the future may have a significant impact on it.

Outmigration and ageing of population. This is a significant challenge that is not unique to the Western Balkans. However, most of the countries from the region already have population density that is much lower than the EU-27 average. This is expected to continue in the future and lead to more

land abandonment, especially in the remote and mountainous regions.

In the entire region, poverty risk is higher for the rural population, who comprise the majority of the poor. Those living in rural areas are excluded not only in terms of material wellbeing (income and consumption), but also due to their isolation, especially in the mountainous regions, they often have inadequate access to current education, health and cultural provision.

Rural infrastructure and services are often very underdeveloped. In most countries, there is limited access to adequate infrastructure facilities (roads, water supply, electricity, etc.), which constitutes a considerable barrier to modernizing agriculture. This pushes young people to migrate to more urban areas, increases significantly the costs of production or of doing any other business including tourism, thus having a very strong overall negative impact.

Policy support challenges

Aligning policy support to small scale and potentially HNV farms in the process of EU accession. The countries are in a process of harmonizing legislation as well as policy support, as many of their recent support schemes are not in line with the EU legislation. There is a serious risk that in this process, support to HNV farming is pushed only to the smaller, environmentally-focused parts of rural development programmes (“Axis 2” type of measure), which are very positive but limited in scope and not entirely suited to the scale of the needs and conditions of the region. The positive examples such as support to shepherds’ salaries (MK) or investments for local-breed farms (SR) or for high-mountain pastures (ME) should be expanded throughout the region,

and not be lost due to perceived non-compatibility with EU rules.

Harmonization of national legislation with the EU acquis and reflecting the national conditions and needs is a multi-dimensional task. One of the very challenging examples is the harmonization of the veterinary and hygiene requirements for farms and food processors, and responding to the characteristics and adaptation potential of small scale farms.

Examples from Bulgaria and Romania show that in the urge for closing negotiation Chapters, these were not considered at all. Only after accession and after months of protests (Romania) and lobbying (Bulgaria), the national legislations were changed to reflect the national conditions.

33

Land eligibility for CAP support. This is a critical issue both from the perspective of the extensive use of pastures, common grazing and forest grazing as well as from the perspective of minimum size eligibility rules. Grasslands with a high proportion of shrub and/or trees are of particular biodiversity value and their continued sustainable grazing is especially important. Yet in many countries such land is excluded from CAP support, because of CAP rules and their interpretation.

It is essential that CAP rules are clarified and changed to ensure scrubby and woody pasture can receive payments without total clearance of non-herbaceous vegetation. Concurrently, Western Balkans states need to align their national policy frameworks to deal honestly with current land use realities and maximise the potential support from EU policies, such as the currently-unofficial use of forest land for livestock forage. They should seek guidance on IACS from countries such as Spain, with its similar vegetation and land use systems, rather than from northern European States.

An important added complication is that the small average farm size in most countries most prob-ably means that many farms will be under the minimum threshold for support which would have to be set by any new EU Member State.

Support for tourism and organic farming in HNV farming areas is often seen as a significant opportunity for future development. Many strategic policy documents express a link between the support for environmentally-friendly practices, organic farming and tourism and consider it as a good approach. However, in reality the structural weaknesses of these farms and regions rarely enable such integrated development on its own.

Development of tourism (eco, agro or rural) as well as organic farming is in fact a very serious challenge. It requires significant entrepreneurship and a variety of other skills as well as capital. The existence of favourable natural conditions is a good precondition but is never enough. The survival and the development of HNV farming has its own needs and requires specific and targeted support.

Shift of paradigm

For most young farmers in the region ‘extensive farming’ is not ‘serious’ enough. Despite the recent trend in Europe recognising the value and importance of small scale farms, in the region (as probably in many other regions as well) this type of farming is still considered old-fashioned and backward. The understanding and recognition of the environmental, social, cultural and economic values of the High Nature Value farming systems and the public goods provided by the farmers managing them is still very low or not existing at all. At the same time, it must be acknowledged that the EU, despite its recent statements in favour of semi-subsistence farming, has yet to show in practice how such appreciation can be turned into concrete support mechanisms.

Modernisation is not necessarily equal to intensification and certainly is not equal to

restructuring – in fact this simplistic notion is out of date. This is one of the key messages that needs to be understood by the farming community and the agriculture policy makers.

HNV farms often survive thanks to a low-cost, minimum risk, strategy. But as on all farms, in-vestments are needed to maintain and improve infrastructure, animal housing, machinery, and to evolve towards a more sustainable future. Farm-ers with limited incomes also tend to have limited capital, and face difficulties in accessing grant aid for capital investments, as schemes require the farmer to provide a proportion of the capital. Higher rates of grant should be allowable for HNV farms where these investments are justified on the basis of the environmental benefits the farms provide. Issues of capacity need to be addressed through the kind of ongoing support exemplified by the BSPB pilot project in Bulgaria (see Box 14).

përdorimit ekstensiv të kullotave, kullotja komunale në livadhe dhe pyje si dhe nga perspektiva e sipërfaqes minimale për mbështetje. Livadhet me proporcion të lartë të shkurrishteve dhe/ose të pemëve kanë një vlerë të lartë biodiversiteti dhe përdorimi i vazhdueshëm i tyre për kullotje është shumë i rëndësishëm. Megjithatë në shumë vende, një tokë e tillë është e përjashtuar nga mbështetja e CAP, si pasojë e rregullave të CAP dhe interpretimit të tyre.

Është esenciale që rregullat e CAP të sqarohen dhe të ndryshohen, që të mundësojnë subvencione për shkurrishtet dhe kullotat pyjore megjithë bimësinë e tyre jo-barishtore. Njëkohësisht vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të përshtasin politikat e tyre kombëtare që ato të përfshijnë në mënyrë të ndershme realitetin e përdorimit të tokës me qëllim që të maksimalizojnë mbështetjen potenciale prej politikave të BE-së, si p.sh. përdorimi në mënyrë jozyrtare i pyjeve për të siguruar foragjere. Ato duhet të kërkojnë këshillë për IACS – të prej vendeve si Spanja, me sistem të ngjashëm përdorimi të tokës dhe vegjetacion të tillë, dhe jo nga vendet e Europës Veriore.

Një vështirësi tjetër lidhet me faktin e sipërfaqeve të vogla mesatare të fermave në shumicën e vendeve, gjë që çon në një sipërfaqe nën limitin e lejueshëm për subvencionim, i cili vendoset nga çdo anëtar i ri i BE-së

Mbështetja e turizmit dhe bujqësisë •organike në zonat e bujqësisë VLN shihet si oportunitet për zhvillim të mëtejshëm. Shumë dokumente të politikave strategjike theksojnë lidhjen që ekziston midis mbështetjes së praktikave mjedisore, bujqësisë organike dhe turizmit dhe e konsiderojnë këtë si përafrim të drejtë. Megjithatë në realitet dobësitë strukturore të fermave dhe rajoneve e bëjnë shumë të rrallë zhvillimin e integruar me forcat e veta.

Zhvillimi i turizmit (eko, agro dhe rural) si

dhe i bujqësisë organike është në fakt një sfidë e rëndësishme. Ai kërkon potenciale biznesi dhe kapital. Ekzistenca e klimës së përshtashme është një kusht i nevojshëm, por jo i mjaftueshëm. Mbijetesa e bujqësisë VLN dhe zhvillimi i saj ka nevoja specifike dhe kërkon mbështetje specifike dhe të targetuar.

Ndryshimi i paradigmës

Për shumicën e fermerëve të rinj “bujqësia •ekstensive” nuk është “bujqësi serioze”. Megjithë prirjen e fundit në Europë, që vlerëson vlerat dhe rëndësinë e fermave të vogla, në rajonin në fjalë (dhe ndoshta dhe në rajone të tjera) ky tip bujqësie akoma konsiderohet si i vjetër dhe i prapambetur. Mirëkuptimi për vlerat ambjentaliste, sociale, kulturore dhe ekonomike të bujqësisë VLN dhe shërbimi publik që bëjnë fermerët që punojnë në to, është shumë i ulët ose nuk ekziston fare. Në të njejtën kohë duhet të theksohet se BE-ja, pavarësisht deklaratave në mbështetje të bujqësië VLN akoma nuk e ka kthyer këtë vlerësim në mekanizma konkretë mbështetjeje.

Modernizimi nuk është domosdoshmërisht •e njëjta gjë si intensifikimi dhe sigurisht nuk është e njëjta gjë si ristrukturimi – në fakt ky nocion i thjeshtëzur është jashtë kohe. Ky është mesazhi kyç që duhet të kuptohet nga komuniteti i fermerëve dhe udhëheqësit e politikave bujqësore.

Fermat VLN shpeshherë mbijetojnë si pasojë e strategjisë së kostos dhe riskut të ulët. Por si në çdo ferme, duhen investime për të mirëmbajtur dhe përmirësuar infrastukturën, stallat, makineritë dhe për të evoluar në një të ardhme të qëndrueshme. Fermerët me të ardhura të ulta gjithashtu kanë pak kapital dhe e kanë të vështirë për të marrë financime ose grante për investim, sepse ato kërkojnë që një pjesë e kapitalit të vihet nga vetë fermeri. Grante më të mëdha duhet të jepen për fermat VLN, kur investimet e tyre krijojnë përfitime mjedisore. Çështjet e kapacitetit duhet të adresohen me anë të mbështëtjes së vazhdueshme siç u evidentua në projektin pilot në Bullgari (shih kutinë 14)

34

ConclusionsHNV farming is in decline. Farms are abandoned daily, and although some of the land may be taken over by other

farmers and managed in a similar way, much is left to natural succession, is directly afforested, or is converted to more intensive uses.

The main reason is that insufficient income is generated by low-intensity farming on what is generally poor land. The situation is compounded by the relatively low levels of support for this type of farming received from national support programmes (or even being envisaged under IPARD programmes), compared with more intensive farming on better land.

The central objective of the HNV concept is to shift support in favour of low-intensity farming across extensive areas of landscape. This does not require highly sophisticated exercises of mapping and indicators to be in place in order to introduce support to HNV farming.

The most widespread HNV farming involves low-intensity livestock-raising, with semi-natural pasture as an important part of the forage resource. Directing support to this type of farming is not complicated. There is already experience of this type of support in the countries of the region. Their main weaknesses are the insufficient and yearly set budgets which change from one year to next.

The countries from the region can learn from each other’s experience. A combination of the support for high mountain grazing (Montenegro), shepherds’ salaries (Macedonia) and investments in farms with local breeds (Serbia) with the advisory service of the BSPB project (Bulgaria) would make an almost perfect package of agri-environmental support for HNV farming in the Western Balkans.

Bujqësia VLN është në rënie. Fermat braktisen përditë, dhe megjithëse disa tokë bujqësore përdoret nga fermerë të tjerë në mënyra të ngjashme, shumë prej tyre shpyllëzohen ose bëhen tokë intensive.

Arsyeja kryesore për të ardhurat e ulëta të gjeneruara nga bujqësia me intensitet të ulët, është cilësia e dobët e tokës. Kjo situatë bëhet akoma më problematike si pasojë e nivelit më të ulët të mbështetjes prej programeve kombëtare (ose edhe të programeve IPARD) në krahasim me mbështetjen që i jepet bujqësisë intensive me tokë më të mirë.

Objektivi kryesor i konceptit VLN është që të ndryshojë mbështetjen që i jepet bujqësisë me intensitet të ulët në gjithë territorin. Ky objektiv nuk kërkon modele të sofistikuara të hartimit dhe të vendosjes së treguesve me qëllim prezantimin e mbështetjes për bujqësinë VLN

Praktikat më të përhapura të bujqësisë VLN kanë të bëjnë me mbarështrimin me intensitet të ulët të bagëtive, në kullotat gjysëm natyrore që janë burim i rëndësishëm i foragjereve. Mbështetja e drejtpër-drejtë për këtë lloj bujqësie nuk është e komplikuar. Ekziston ndërkohë eksperienca e vendeve të rajonit në këtë aspekt. Dobësia kryesore është kufizimi i buxheteve dhe ndryshimi i tyre nga vit në vit.

Vendet e rajonit duhet të mësojnë nga eksperienca e njeri-tjetrit. Kombinimi i suportit për kullo-tat malore (Mal i Zi), rrogave të barinjve (Maqedoni) dhe i investimit në fermat me rraca vendi (Serbi) dhe shërbimit këshillimor të projektit BSPB (Bullgari) do të krijonte një paketë pothuajse perfekte për suportimin agro-mjedisor të bujqësisë VLN në Ballkanin Perëndimor.

Përfundime

Permbajtja

Hyrje .................................................................................................................................. 3






Përfundime .................................................................................................................... 34

Abbreviation




40

Bush

a ca

ttle

gra

zing

on s

emi-n

atur

al g

rass

land

, Ser

bia

- Su

zana

Djo

rdje

vic

34

ConclusionsHNV farming is in decline. Farms are abandoned daily, and although some of the land may be taken over by other

farmers and managed in a similar way, much is left to natural succession, is directly afforested, or is converted to more intensive uses.

The main reason is that insufficient income is generated by low-intensity farming on what is generally poor land. The situation is compounded by the relatively low levels of support for this type of farming received from national support programmes (or even being envisaged under IPARD programmes), compared with more intensive farming on better land.

The central objective of the HNV concept is to shift support in favour of low-intensity farming across extensive areas of landscape. This does not require highly sophisticated exercises of mapping and indicators to be in place in order to introduce support to HNV farming.

The most widespread HNV farming involves low-intensity livestock-raising, with semi-natural pasture as an important part of the forage resource. Directing support to this type of farming is not complicated. There is already experience of this type of support in the countries of the region. Their main weaknesses are the insufficient and yearly set budgets which change from one year to next.

The countries from the region can learn from each other’s experience. A combination of the support for high mountain grazing (Montenegro), shepherds’ salaries (Macedonia) and investments in farms with local breeds (Serbia) with the advisory service of the BSPB project (Bulgaria) would make an almost perfect package of agri-environmental support for HNV farming in the Western Balkans.

Permbajtja

Hyrje .................................................................................................................................. 3






Përfundime .................................................................................................................... 34

Abbreviation




40

Bush

a ca

ttle

gra

zing

on s

emi-n

atur

al g

rass

land

, Ser

bia

- Su

zana

Djo

rdje

vic

Ky publikim �nancohet nga DG Environment. Opinioni i shprehur në këtë dokument është ai I autorëve dhe nuk re�ekton opinionin e �nancuesve.

www.efncp.orgwww.see.efncp.org Email: [email protected]

Rrjeti bujqësor VLN për Europën Jug Lindore jo në BE

Rrjeti bujqësor VLN për EJL ka si qëllim:

Të sigurojë një forum për shkëmbimin e experiences dhe gjetjen e partnerëve midis shteteve të EJL, 1. si dhe midis shteteve te BE dhe shteteve jo në BE.

Informacion aktual mbi gjendjen aktuale të bujqësisë VLN, identi�kimin dhe mbështetjen në rajon; 2.

Ilustrojë bujqësinë VLN në rajon nëpërmjet shembujve dhe rasteve studimore; 3.

Identi�kojë interestat e përbashkëta dhe të zhvillojë aktivitete mbi bujqësinë VLN në rajon gjatë 4. 2011 dhe në vazhdim.

Rrjeti i EJL VLN, person kontakti : Yanka Kazakova dhe Vyara Stefanova [email protected] [email protected]





Autorë: Yanka Kazakova dhe Vyara Stefanova, EFNCP Bulgaria, 2010Kontribut i vlefshëm nga: Gëyn Jones dhe Guy Beaufoy, EFNCPAutorësia e fotogra�ve: Fotogra�të janë siguruar nga pjesëmarresit në takimin e SEE VLNF, So�e, 6 - 8 Dhjetor, 2010

Përktheu: Albana JUPE

Forumi Europian mbi Konservimin e Natyrës dhe Pastoralizmit (EFNCP) sjell së bashku ekologjistët, konservatorët e natyrës, fermerët dhe vendimarrësit.

Ky rrjet jo �timprurës ekziston për të rritur qëndrueshmërinë e konservimit te lartë natyror dhe vlerat kulturore te sistemeve bujqësore dhe të informojë punën e bërë në përmirësimin e tyre.

Hay

mak

ing

in M

aced

onia

- P

etar

And

onov

Bujqësia me Vlera të Larta Natyrore në Ballkanin Perëndimor:

Documents