1 Branko Tošović SLAWISCHE PHONEM- SYSTEME
Jan 13, 2016
11
Branko Tošović
SLAWISCHE
PHONEM-
SYSTEME
22
Branko Tošović slaven-sh2
SLAWISCHE SPRACHEN
WESTSLAWISCHE SPRACHEN
OSTSLAWISCHE SPRACHEN
KASCHUBISCH
SÜDSLAWISCHE SPRACHEN
POLNISCH TSCHECHISCH
SLOWAKISCH
SORBISCH
WEIßRUSSISCH
UKRAINISCH
RUSINISCH (RUTHENISCH)
RUSSISCH
BOSNISCH / BOSNIAKISCH
BULGARISCH
BURGERLÄNDISCH
KROATISCH SERBISCH MAK(Z)EDONISCH
SLOWENISCH
POLABISCH (DRAWÄPOLABISCH)
KIRSCHENSLAWISCH
SLOWINZISCH
AUSGESTORBENE SPRACHEN
URSLAWISCH
SERBOKROATISCH (BOSNISCH/SERBISCH/KROATISCH)
ALTSLAWISCH
33
Branko Tošović slaw_phonemsysteme
SLAWISCHE PHONEMSYSTEME
1
SPRACHE Vokale Konsonanten Laute 1 Altkirchenslawisch 11 23 34 2 Russisch 5/6 38 43/44 3 Weißrussisch 6 38 44 4 Ukrainisch 6 27 33 5 Bulgarisch 6 39 45 6 Makedonisch 6 26 32 7 Serbisch/Kroatisch
/BosnischBosniakisch 6 25 31
8 Slowenisch 9 22 31 9 Polnisch 7 27 34 10 Tschechisch 10 24 34 11 Slowakisch 11 26 37 12 Sorbisch 7 30 37
44
•
Branko Tošović slaw_phonemsysteme-frekv
SLAWISCHE PHONEMSYSTEME
2
SPRACHE Vokale Konsonanten Laute 1 Bulgarisch 6 39 45 2 Russisch 5/6 38 43/44 3 Weißrussisch 6 38 45 4 Slowakisch 11 26 37 5 Sorbisch 7 30 37 6 Altkirchenslawisch 11 23 34 7 Polnisch 7 27 34 8 Tschechisch 10 24 34 9 Ukrainisch 6 27 33 10 Makedonisch 6 26 32 11 Serbisch/Kroatisch
/BosnischBosniakisch 6 25 31
12 Slowenisch 9 22 31
55
Branko Tošović slaw_vokale
SLAWISCHE VOKALE
SPRACHE Vokale 1 Altkirchenslawisch 11 2 Slowakisch 11 3 Tschechisch 10 4 Slowenisch 9 5 Polnisch 7 6 Sorbisch 7 7 Russisch 5/6 8 Serbisch/Kroatisch
/BosnischBosniakisch 6
9 Makedonisch 6 10 Ukrainisch 6 11 Bulgarisch 6 12 Weißrussisch 6
•
66
•
Branko Tošović slaw_konsonanten
SLAWISCHE KONSONANTEN
SPRACHE Konsonanten 1 Bulgarisch 39 2 Russisch 38 3 Weißrussisch 38 4 Sorbisch 30 5 Ukrainisch 27 6 Polnisch 27 7 Makedonisch 26 8 Slowakisch 26 9 Serbisch/Kroatisch
/BosnischBosniakisch 25
10 Tschechisch 24 11 Altkirchenslawisch 23 12 Slowenisch 22
77
88
PhonetischePhonetische VariantenVarianten
• besonders im Russischen sehr zahlreich (Reduktion in unbetonter Silbe)
• durch Tonhöhe und Länge können die Vokale im Serbokroatischen vierfach variiert werden
99
PalatalitätskorrelationPalatalitätskorrelation
• Mittelstellung
Russisch
• starke Ausprägung
Polnisch
• schwach
Bulgarisch
1010
PalatalisierungPalatalisierung
Velare Konsonatnen
Zischlaute
1111
Erste Palatalisierung
, e; i, ĭ + velare Konsonanten k, g, h = č, ž, š
1212
k > t (č)
g > d > (ž)
X (h) > (š)
1313
Zweite Palatalisierung
k > ts (c)
g > z
x > s
1414
tschech. človĕk ´Mensch`, Vok. človĕče
´o Mensch!`
1515
russ. bog ´ Gott`, Vok. bože ´Gott!`
bulg. čo'vek ´ Mensch`, Plur. čo'veci [-tsi]
uče'nik ´Schüler`, ´ Lehrling`, Plur. uče'nici
1616
aber russ. uče'nik, Plur. učeni'ki
1717
• der Wandel von [k] zu [ts] im Bulgarischen keine Palatalisierung, sondern nur das Ergebnis einer solchen Erscheinung
1818
• dagegen ist das k vor i im Russischen palatalisiert [k'i].
1919
2. Palatalisation2. Palatalisation
• eines in der Spätphase des Urslawisch (Slawisch):
*k, g, x
vor
*e, i (< *oi)
zu
*c', dz' (> z'), s'
2020
• russisch :
/ruka/ (Nom. Sg.), /ruk'e/ (Dat. oder Lokativ Sg.)
´Hand, Arm` (altruss. noch /ruc'ě/),
• aber ukr.
/ruc'i/, weißruss. /ruc'é/.
2121
Sonoritätshierarchie
2222
Schwund auslautender Konsonanten
2323
Umwandlung von Verbindungen
aus Vokal + Konsonant
zu den urslawischen
Nasalvokalen
*ę und *à
2424
Geschlossene Silben beseitigt
und offene schafft:
*synъ ´Sohn`
> altksl. synъ,
*vezontъ ´sie fuhren` (3. Person Plural Aorist)
> alks. vezà,
2525
Slawische Slawische MethatheseMethathese ((UmstellungUmstellung))
Lautgruppe Vokal + l oder + r
• Milch — poln. mleko• schwed. välde — tschech. vláda
(Herrschaft, Macht)• Berg — poln. brzeg [bzek], bulg. br'ak
>Ufer< (poln. r vor e zu rz [] • Arbeit — russ. ra'bota
2626
Stimmhafte KonsonantenStimmhafte Konsonanten im im absoluten Auslautabsoluten Auslaut
• stimmlos
• Ausnahme: das Serbokroatische:
Die dadurch signalisierte Grenze eines Wortes oder einer Wortgruppe wird durch die allgemein verbreitete regressive Assimilation wieder abgeschwächt
2727
• drug [druk] ´Freund`
• Aber: drug s drugom [drug z drugom] ´miteinander`.
2828
das das PolnoglasijePolnoglasije (Vollautung)(Vollautung)
• das Ostslawische charakterisiert
• die Lautgruppen
oro, olo, ere
(город, голос, голова, берег)
sind voll gegenüber
ra, la, re
2929
in den anderen slawischen Sprachen:
Stadt: город (gorod) gród hrad grad
Stimme: голос (golos) glos hlas glas
Kopf: голова (golova) glowa hlavaglava
Ufer: берег (bereg) brzegbřeh bregbr'ag
3030
die die urslawischenurslawischen LautgruppenLautgruppen **tjtj,, (* (*htht), *), *djdj
• in den verschiedenen slawischen Sprachen verschieden vertreten:
*tj: Nacht: noč noc noc noć nošt
*tj: Kerze: sve'ča śwíeca svíce sveća svešt
*dj: Rain: me'ža miedza mea međa mežda
3131
Jat'Jat'
• die Entwicklung des durch jat' wiedergegebenen Lautes ist besonders für das Südslawische wichtig (Serbokroatisch und Bulgarisch)
• Grundwortschatz
3232
WortakzentWortakzent
• beweglicher Akzent im • Russischen• Ukrainischen• Bulgarischen
3333
• Akzent auf der vorletzten Silbe im
Polnischen
3434
• Akzent auf der ersten Silbe (bei Neueinführung von Längen und Kürzen der Vokale) im
Tschechischen
3535
• archaischer Akzent im
Serbokroatischen
Slowenischen
3636
NasalvokaleNasalvokale
• Polnisch mąż [mõš] ´Gatte`
3737
OstslavischOstslavisch
• Russisch
• Ukrainisch
• Weißrussisch
3838
• gemeinslawischer Reflex des sog. Vollauts (der Volllaut – полногласие) durch die Umwandlung der Verbindung
• *o, *e + Liquid l, r
moloko, gorod
• innerhalb der Silbe (urslav. *tortъ)
3939
• Einfügung eines Vokals nach dem Liquiden
• (a) urslav. *moldъ ´jung` zu russ. molodoj, • im Gegensatz zum Westslawischen und
Südslawischen, die die Liquide umstellen (sog. Liquidenmetathese)
• (b) polnisch młody, • (c) tschechich mlady, • (d) bulgarisch, serbokroatisch mlad.
4040
WestslavischWestslavisch
1. Lechisch genannte Gruppe: – das Polnische – das Sorbische – ausgestorbene Elbslawische ( Polabische),
Ost-seeslawische (Pomoranische; slav. po ´an`, more ´Meer` = ´Küstenanwohner`), Slowinzische
– das Kaschubische
4141
1. das Tschechische
2. das Slowakische,
3. Varianten des Sorbischen
4242
• Bewahrung der Konsonantengruppen [dl], [tl]
• poln., sorb. mýdlo, • tschech. mydlo, • slovak. mydlo ´Seife` • die im Ostslawischen und Südslawischen
vereinfacht worden sind• russ. мыло mýlo
4343
SüdslawischSüdslawisch
• das Bulgarische
• das Mazedonische
• das Serbokroatische
• das Slowenische
• ausgestorbene Altkirchenslawische
4444
• am wenigsten homogen, da bedingt durch frühe Siedlungsbewegungen z. B.
• deutschen,
• rumänischen
• und ungarischen Bevölkerungsgruppen
• der ursprünglich vorhandene Zusammenhalt mit dem Ostslawischen und Westslawischen verloren ging
4545
• ein für das Südslawisch ausschließlich charakteristische lautgeschichtliche Merkmal:
• ist in gemeinslawische Zeit (Slawisch) fallende die Umwandlung von
*órt, *ólt • am Wortanfang in
*rat, *lat
4646
• z.B. bulgarisch, serbokroatisch
raven ´gleich, eben` im Ggs.
• zu russ.
ровный (rovnyj),
• tschech.
rovný