BOKSER MOTORI

8/3/2019 BOKSER MOTORI

1/50

UNIVERZITET CRNE GORE BROJ INDEX-A:

MAINSKI FAKULTET 64/03

PODGORICA

DIPLOMSKI RADBOKSER MOTORI

KANDIDAT: MENTOR:


2/50

BOKSER MOTORI

MILO MUJOVI PR. DR.VLADAN PAJKOVI

2


3/50

SADRAJ

1. Uvod................................................................................................................................ 12. Bokser motori - koncepcija i razvoj............................................................................. 8

2.1. Primjena bokser motora kod motocikala ................................................ 92.2. Primjena bokser motora kod automobila ..............................................182.3. Primjena bokser motora kod aviona ......................................................22

3. Savremeni automobilski bokser motori..................................................................... 263.1. Benzinski bokser motori .......................................................................263.2. Dizel bokser motori............................................................................. 31

4. Subaru dizel bokser motor.......................................................................................... 324.1. Konstruktivne karakteristike motora .....................................................34

4.1.1. Tehni ka specifikacija ............................................................344.1.2. Cilindarski blok motora ......................................................... 344.1.3. Kuite motora ....................................................................... 354.1.4. Umetnuti metalni leajevi ......................................................364.1.5. Dodatni kanali za hladjenje ....................................................364.1.6. Klipovi ................................................................................... 364.1.7. Klipnjaa ................................................................................37

4.1.8. Radilica (kolenasto vratilo) ....................................................374.1.9. Sistem razvoda i napajanja gorivom ......................................38

4.1.9.1. Glava cilindara ......................................................38 4.1.9.2. Rad ventila ............................................................38 4.1.9.3. Usisni kanali ..........................................................38 4.1.9.4. Pogon bregastog vratila .........................................38 4.1.9.5. Sistem zajednickog voda (Common-Rail) ............39 4.1.9.6. Solenoidni brizgaci ...............................................39 4.1.9.7. Turbo-kompresor .................................................. 40

4.1.9.8. Dual Active Valve Control System .......................404.1.9.9. Izduvni sistem .......................................................40

4.1.10. Sistem za kontrolu emisije izduvnih gasova .......................... 404.1.10.1. Oksidacioni katalizator .......................................414.1.10.2. Filter vrstih estica (DPF) .................................41

4.1.10.3. EGR sistem (za recirkulaciju izduvnih gasova) . .41 4.1.11. Sistem za oslanjanje motora ...................................................41

4.1.12. Komora za sagorijevanje i drugi djelovi ................................ 424.2. Performanse motora ................................................................................. 42

4.2.1. Masa, kompaknost i krutost .....................................................424.2.2. Vibracije i buka ........................................................................434.2.3. Ubrzanje - Inercioni moment motora .......................................444.2.4. Ekoloke performanse i ekonominost ....................................45

5. Zakljuak...................................................................................................................... 466. Literatura...................................................................................................................... 47


4/50

BOKSER MOTORI

1. UVOD

Motor je pogonska maina koja neki vid energije pretvara u mehaniki rad. U zavisnostiod toga koji se vid energije pretvara u mehaniki rad postoje: elektromotori, toplotnimotori, hidraulini motori, pneumatski motori itd. Toplotni motori hemijskom reakcijom

stvaraju radno tijelo (produkt sagorijevanja) sa visokim stepenom potencijalne energije(pritisak produkta sagorijevanja) pod ijim dejstvom motorni mehanizam proizvodimehaniki rad. Toplotna energija toplotnih motora dobijena sagorijevanjem gorivapretvara se djelimino u mehaniku energiju [1].

Prema mjestu gdje goriva sagorijevaju, odnosno prema tome da li su produktisagorijevanja istovremeno i radni medijum, toplotni motori se dijele na:

1. motore sa spoljanjim sagorijevanjem , i2. motore sa unutranjim sagorijevanjem (sus).

U motorima sa spoljanjim sagorijevanjem gorivo sagorijeva i predaje toplotu radnommedijumu (pari ili vazduhu) u posebnom ureaju (parni kotao), ime se poveava

energetski potencijal radne materije.Proces sagorijevanja motora sa unutranjim sagorijevanjem (sus) obavlja se u samommotoru. Toplota osloboena sagorijevanjem predaje se produktima sagorijevanja, ime sepoveava njihov energetski potencijal izraen pritiskom i temperaturom.

Motori sa unutranjim sagorijevanjem su u mnogim oblastima privrede glavni izvoripogonske energije. Spektakularnom i brzom razvoju drumskog i vazdunog saobraaja uvelikoj su mjeri doprinijeli ekonomini i u pogonu sigurni motori sa unutranjimsagorijevanjem. Saobraaj na vodi, kod manjih plovnih objekata skoro iskljuivo, a kodvelikih u znatnoj mjeri koristi motore sa unutranjim sagorijevanjem.

Savremeni razvoj poljoprivrede stvara iroko podruje plasmana motora sa unutranjimsagorijevanjem. Kod graevinskih maina kao i u rezervnim i pomonim centralama sauspjehom se primenjuju motori sa unutranjim sagorijevanjem.

Sl.1. James WATT je omoguio prvu praktinu upotrebu parnog stroja

Nicolas-Joseph CUGNOT (1725.-1804.), francuski vojni inenjer izradio je 1769. i 1770.dva vozila na parni pogon za vucu topova. Bila su to prva, ikada sagradjena motornavozila. Pokusaj nije uspio zbog brojnih nedostataka. Tek je James WATT(1736.-1819.),kotski inenjer i pronalaza, svojim konstrukcijskim poboljanjima omoguio prvupraktinu upotrebu parnoga stroja krajem 18. vijeka (slika 1).

1


5/50

BOKSER MOTORI

Nikolaus August OTTO (1832.-1891.), njemaki inenjer, izradio je prvi etvorotaktnimotor sa stranim paljenjem, tada jos pomou plinskoga plamenika, na pogon plinom.1876. godine motor je uspjeno ispitan u radionici plinskih motora Deutz.

Sl.2. Zavrna montaa uvenog modela "T" (Tin Lizzie) u Fordovoj radionici u HighlandParku (blizu Detroita, SAD).

Prva montana traka iz 1913.godine je pronalazak Henryja Forda (1863.-1947.) (slika 2).Dvije velike podcjeline, okvir s agregatima i karoserija, sklapaju se i postaju vozilo.Model T, koji je proglaen automobilom vijeka, od 1908. do 1927. godine proizveden jeukupno u 15 miliona primjeraka.

Prvi motocikl je 1885. g. poloio ispit vonjom od Cannstatta do Unterturkheima i natrag.Izradio ga je njemaki inenjer i industrijalac Gottlieb DAIMLER (1834.-1900.).Pogonjen benzinskim Ottovim motorom od 0,4 kW motocikl mase 90 kg, s drvenimtokovima i malim potpornim tokovima sa strane zbog kojih je tada bio jos nazvanReitwagen, razvijao je najveu brzinu od 6 do 12 km/h. Prvi automobil imao je samo tritoka a izradio ga je, i 1886. g. patentirao pod nazivom "vozilo s plinskim pogonom",

njemaki inenjer i industrijalac Carl BENZ (1844.-1929.). On je ve 1884. izradiotrokolicu s diferencijalom na zadnjoj pogonskoj osovini, pogonjenu jednocilindarskimcetvorotaktnim Ottovim motorom s elektrinim paljenjem, snage 0,7 kW. Godine 1926.kompanije Benz i Daimler udruuju se u "Daimler-Benz A.G.", proizvodjaa uvenihautomobila Mercedes. Prvi automobil pogonjen Dieselovim motorom s unutranjimubrizgavanjem goriva (danas popularni DI) proizveden je 1924. g. u radionici MAN(slika 3.).

2


6/50

BOKSER MOTORI

Sl.3. Prvi automobil pogonjen Diezelovim motorom.

Uporedo sa razvojem vozila razvijali su se i njihovi pogonski agregati motori SUS [8].irok spektar primjene i raznovrsnost konstruktivnih rjeenja uslovili su danas nizpodjela koje definiu motor SUS po raznim principima, a ovdje e se navesti samonajvaniji.

Prema ostvarenju radnog ciklusa motori se dijele na:1. etvorotaktne motore, gdje se radni ciklus obavi za etiri hoda klipa (takta), ili

dva puna obrtaja radilice motora; Taktovi etvorotaktnog motora su: 1.usisavanje, 2. sabijanje, 3. irenje i 4. izduvavanje, gdje je radni takt samo irenje(ekspanzija).

2. dvotaktne motore, gdje se radni ciklus obavi za dva hoda klipa (takta) ili jedan

puni obrtaj radilice motora. Kod dvotaktnih motora se u okviru njegova dva taktaobave:procesi punjenja, ispiranja (izduvavanja), sabijanja i irenja. Ovi motori sedanas uglavnom upotrebljavaju kao oto motori za motocikle i kao veliki dizelmotori za pogon brodova.

Podjela motora prema nainu stvaranja smjee je na:1. oto motore (motori sa spoljnim stvaranjem smjee),2. dizel motore (motori sa unutranjim stvaranjem smjee).

Prema namjeni motori se dijele na:1. motore za mobilne svrhe,2. stacionarne motore,

3. motore za sportska i trkaka kola.Prema nainu dovoenja vazduha motori se dijele na:

1. usisne motore (gdje se vazduh u motor dovodi usljed dejstva potpritiska nastalogusljed kretanja klipa od spoljne ka unutranjoj mrtvoj taki motora),

2. natpunjene (prehranjivane) motore, gdje vazduh ulazi u cilindar motora podpritiskom kojeg stvara kompresor pogonjen turbinom (motori saturbokompresorom).

3


7/50

BOKSER MOTORI

Prema broju, poloaju i rasporedu cilindara motori se dijele:1. Prema broju cilindara motori mogu bitin jednocilindrini i viecilindrini, ak do

36 cilindara (avionski zvjezdasti motori). Povecavanje broja cilindara uslovljenoje ne samo povecanje snage, ve i potrebom gradnje to laksih motora zaodreene oblasti primjene. Motori manjih osnovnih dimenzija (S i D ) mogu biti

brzohodniji i laki.

Sl.4. Vertikalni motori (a) stojei motor (b) visei motora

2. Po poloaju u odnosu na horizontalnu ravan koja je obino i ravan oslanjanjamotora, motori mogu biti:- vertikalni - stojei- vertikalni - visei- horizontalni ili leei i

- kosi motor

Vertikalno stojei motor moe se smatrati kao normalno izvoenje, jer je najvei brojmotora izveden sa takvim cilindrom (slika 4.(a)). Vertikalni visei motor u primeni je kaoavionski motor (slika 4.(b)). Lezei motori primjenjuju se kada uslovi smjetajazahtijevaju takav poloaj, na pr. kod nekih autobusa (slika 5.(a)) [2].

Sl.5. (a) Horizontalni (lezei) i (b) kosog motora

4


8/50

BOKSER MOTORI

Danas se isto tako mogu srestim motori sa koso postavljenim cilindrima, na pr. kodmotora za pogon automobila, autobusa, motocikla i dr.(slika 5.(b)).

3. Po meusobnom rasporedu cilindara imamo veliki broj mogunostikonstruktivnog oformljenja motora. Raspored cilindara je u uslovima to manjih

gabarita i teine, to boljega uravnoteenja, ravnomernog razmaka paljenja i dr. Sobzirom na raspored cilindara ili bokova cilindara, postoje sledee konstrukcije:

Redni ili linijski motor, koi se mogu graditi od 2 do 8 cilindara u jednoj ravni, a nekad ivie. Kod linijskih motora cilindri su poreani jedan pored drugoga. Bitno je da svakomcilindru odgovara jedno koleno koljenastog vratila, tj. broj koljena koljenastog vratilaodgovara broju cilindara. Motori sa manjim brojem cilindara se najese izvode kaoredni, te se ovakva gradnja moze smatrati normalnom.

Zvezdasti motori, kod kojih su cilindri poreani zrakasto u jednoj ravni, upravnoj nauzdunu osu koljenastog vratila (slika 6.(a)). Jasno je da klipovi svih cilindara koji surasporeeni u jednoj zvezdi deluju na jedno koleno kolenastog vratila, posrestvom jedne

glavne klipnjae, i ostalih klipnjaa vezanih za glavnu klipnjau.

Sl.6. (a) Skica zvijezdasti motor i (b) V-motora

Zvezdasti motor moze imati i vise ovako definisanih zvezda, u tom sluaju su zvezdepostavljene jedna za drugom, ugaono pomerene za izvesni ugao, i svaka djeluje na svojekoleno na vratilu. Ovakva gradnja primijenjena je kod avionski motora.

Kombinacijom dva ili vise redna cilindra mogu se dobiti razne konstruktivne formemotora:

V-motori, koji se vrlo esto mogu sresti u praksi, zbog kompaktnije konsrukcije (slika 6.(b)). Levi i desni blok cilindara postavljeni su pod uglom koji je zavisan od brojacilindara i taktnosti, kao i od raspoloivog prostora za ugradnju motora.

Bokser-motori, kod kojih su blokovi cilindara postavljeni pod uglom od 180 stepeni(slika 7). Odlika ovih motora je to se postize uravnotezenje zahvaljujuisuprotnosmernom kretanju klipova u pojedinim parovima cilindara.

5


9/50

BOKSER MOTORI

Sl.7. Skica bokser motor

Motor sa tri reda cilindara postavljenih u obliku slova W odakle im potie naziv W-motor (slika 8.).

Sl.8. W -motora

Motori sa etri niza cilindara postavljenih u obliku slova H ili u obliku slova X, te imajunaziv H-motor (slika 9.(a)) odnosno X-motori (slika .(b)).

Sl.9. (a) H motora i (b) X motora

6


10/50

BOKSER MOTORI

Najzad, mogu se sresti i motori bez cilindarske glave. Kod ovih motora u jednom cilindruimao dva klipa, te ih moemo nazvati dvoklipni motori.

Klipovi se kreu suprotnosmerno, to prua mogunost dobrog uravnoteenja, ali jekonstrukcija komplikovanija u pogledu prenosa snage [3].

Na slici je data skica linijskog dvoklipnog motora i slika dvoklipnog motora sa tri redacilindara postavljenih u obliku slova , te se ovakav motor naziva -motora (slika 10.(b)). Dvoklipni motor se izvodi kao dvotaktni dizel motor.

Sl.10. (a) dvoklipnog linijskog motora i (b) motora

7


11/50

BOKSER MOTORI

2. BOKSER MOTORI - KONCEPCIJA I RAZVOJ

Bokser motori dobili su ime po tome to su cilindri postavljeni jedan nasuprot drugom,pod uglom od 180 stepeni kao to smo naveli u ranijem tekstu (slika 7). Reeno obinimgovorom, djelovanje klipova jednog nasuprot drugome stvara efekt "boksa" [9].

Bokser motori djeluju u paru, dva ili tri para, odnosno bokser sa dva, etiri ili estcilindara kada govorimo viecilindrinim bokser motorima ugraivanim vozilima. Ugaoradilice izmeu cilindara jednak je kao i kod linijskih motora, s tom razlikom to udvocilindrinom primjeru kod linijskog motora klipovi radi rasporeda paljenja od 180stepeni moraju djelovati zajedno, paralelno (odatle nadimak "paraleltwin"). Kako jeparaleltwin zapravo monocilindrini 360 stepeni efekt rada, bilo bi mnogo bolje daklipovi zbog izjednaavanja balansirajuih masa djeluju suprotno, dakle jedan klip ugornjoj mrtvoj taki (GMT), a drugi u donjoj mrtvoj tki (DMT), pod uglom radilice od180 stepeni.

Kada govorimo o 4-taktnim motorima, ovdje se javlja problem kod takta paljenja, jer se

javlja neujednaen red paljenja s razlikom od 180 stepeni do 540 stepeni, znai sve skupa720 stepeni. Postoje i takvi motori, no oni moraju imati poseban sistem za anuliranjevibracija, koje su u tom sluaju vee nego kod klasinog 360 stepena paraleltwin motora.Iz tog razloga je jedan cilindar postavljen kontra drugoga, ugao izmeu cilindara je 180stepeni, a neuravnoteenje masa ponitava se izmeu sebe.

Bokser motori se dijeli na dvotaktne i etverotaktne motori, one koji su smjeteni u okvirpopreno ili uzduno, velike i male zapremine kao i vazduno i vodeno hlaene motore.Praksa uzdunih motora evoluirala je sve do 30-tih godina prolog stoljea, a onda su sekonstruktori okrenuli motorima popreno postavljenima u okvir. Ta odluka donijeta je izvie razloga: bokser motor zbog specifino postavljenih cilindara - jedan nasuprotdrugome - zauzima vee gabarite od vertikalno ili horizontalno postavljenog motora. Tigabariti (radi se o irini) ne smetaju ako se motor u okvir postavi longitudinalno,uzduno, dakle jedan cilindar prema prednjoj, a drugi prema zadnjoj strani vozila.

Takva konstrukcija je vrlo kompaktna i omoguava zadravanje vrlo niskog teita iodlinog rasporeda teine. Razvojem motora poveana je snaga, a time i radnatemperatura motora. Kako su tadanji motori mahom bili vazduno hlaeni, problemhlaenja motora bio je sve vei, posebno za onaj "zadnji" cilindar, koji je bio smjetenprema zadnjoj strani vozila. Konstruktori su se tako okrenuli drugoj soluciji - poprenopostavljenom bokser motoru koji je "dao cilindrima zraka". Uzduno postavljen boksermotor imao je jo jednu tehniku manu: mjenja brzina, za kojeg je trebalo sve vie

mjesta zbog poveanja stepena prenosa, nije pronalazio svoje pravo mjesto.Krajem sedamdesetih konstruisan je etvorocilindrini vodom hlaeni bokser motor setiri ventila po cilindru, uzduno postavljen u okvir. Ovaj projekt je ostao u faziprototipa zbog odustajanja konstruktora od daljih radova na njemu.

S dvotaktnim bokser motorima bila je slina situacija kao kad govorimo o uzdunopostavljenim motorima. Naime, iako su oni po pravilu imali manju zapreminu od

8


12/50

BOKSER MOTORI

etvorotaktnih, problem s pregrijavanjem zadnjeg cilindra ovdje je bio jo izraeniji zbogpoznatog termikog optereenja dvotaktnih motora.

Ostala je jo jedna dilema - broj cilindara. Iako smo na poetku ovog teksta naveli da jebokser najei u paru dva suprotna cilindra, neki su se proizvoai odluili i za drugaijarjeenja, pa moemo nai i etvorocilindrine, pa i estocilindrine bokser motore.

2.1. Primjena bokser motora kod motocikala

Prvi bokser motor je konstruisao austrijanac Jochann Puch jo 1901., imao je malenuzapremine i ugradio ga je u motocikl, no sve je ostalo na nivou prototipa. Jo poetkomprolog vijeka, 1902. godine, firma Barter- Fairz je proizvela bokser motor uzdunopostavljen u okvir (slika 11.).

Sl.11. Firma Barter- Fairz je proizvela motocikl 1902. godine u koji je ugradila boksermotor

Barter Joe je izmeu 1902. i 1905. konstruisao bokser 4T uzduni, vazduhom hlaenidvocilindrini motor i ugradio ga na bicikl. Izradio je tako vie modela od 198, 346 i 676ccm. Bio je genijalan tehniar, ali oajan poslovni ovjek, te mu kompanija ubrzopropada. Uspio je nagovoriti brau Douglas, inae vlasnike livnice gdje su i za njega lili,da preuzmu produkciju. Tako 1907. nastaje kompanija Douglas koja je 1914 godine

proizvela uzduno postavljen bokser motor (slika 12).

SL.12. Uzduno postavljen bokser motor brae Douglas iz 1914. godin

Britanci su se 1919. godine odluili za proizvodnju trocilindrinih bokser motora sa dvacilindra naprijed i jednim pozadi, popreno postavljenim u okvir motocikla (slika 13).

9


13/50

BOKSER MOTORI

Ipak su se konaan odluili za najjednostavniju i najpraktiniju soluciju dvocilindrinogagregata, pa su tako krajem dvadesetih, a naroito u tridesetim godinama mnogekompanije razvijale upravo ovakav tip motora. Francuzi niti Talijani nisu ostali duni.Tako su Francuzi tridesetih godina u kompaniji Gnome-Rhone takoe reproduciralipoprene 4-T bokser motore raznih zapremina i tipova. Talijani su bili orijentisani na

manje zapremine, pa je nekoliko kompanija proizvodilo razne dvotaktne ili etverotaktnebokser motore zapremine od 150-250 ccm. Najpoznatiji je Capiolo Cento 50 (stopedeset)iz 1953. Najvie kompanija motocikala s bokser motorima ima u Rusiji. U bivem SSSR-u to je bilo vrlo popularno vozilo. Spomenut Eemo IRBIT 650 ccm, M 72 750 ccm izratne 1942. godine, zatim Komet 500i, Kiev 650/750 iz 1948 i 1954 godine, te konanoDnepr 750 ccm iz 1965. , Ural 650 ccm iz 1970., te Kussack 750 ccm iz 1974. godine.Svi redom su sliili BMW-ovim modelima sa sitnim izmjenama. Po slinom naeluKinezi su za svoje potrebe i na svoj nain proizveli (i jo to ine) svoj bokser Chang-Jiang motocikl od 750 ccm, s bonom prikolicom ili bez nje.

Prepoznajemo nekoliko kompanija s prepoznatljivim motorima ovog tipa, HondaGoldwing 4 i 6 cilindara, Ural 750, Dnepr 650, Donghai 750 itd. U svim sluajevima radi

se o etverotaktnim motorima popreno postavljenim u okvir motocikla. Osim Hondinihmodela, svi ostali su dvocilindrini.

Najvie proizvedenih vojnih motocikala izradio je ameriki Harley Davidson. To su bilisvima poznati modeli WL-A, gdje je A oznaavalo Army. Proizvedeno ih je dobrih88000 primjeraka i jo toliko u rezervnim dijelovima. Poznati V 45 longitudinalnopostavljen motor u okviru od elinih cijevi koncipiran je jo poetkom tridesetih godina.Radilo se o bokser motoru od 180 stepeni, popreno postavljenom u okvir motocikla [6].

SL.13. Ovdje vidimo britanski ABC iz 1919.godine

10


14/50


15/50

BOKSER MOTORI

Oznaka ovog modela je R6. Kod boksera od 500 i 600 ccm novina je zadnje vjeanje takoda se oznake R5 i R6 mjenjaju oznakama R51 iR61. Iako je 500 ccm bio ,,nabrijaniji''ovoga puta sportska verzija nastaje iz modela od 600 ccm. Kada su 1941 godine prekinuliproizvodnju predstavili su moda i najpoznatiji BMW irom svjeta. To je bio model kojije imao oznaku R75. Dvocilindrini bokser zapremine 745 ccm izvlaio je 26 KS pri

4.000 o/min. Maksimalna brzina je bila 95 km/h.Proizvodnja modela R75 traje do 1944 godine. Godine 1948 BMW razvija dvotaktnibokser motor zapremine 125 ccm. Zbog postavljenog veeg limita, a i zbog jeftinejegstarta proizvodnje bokser od 125 ccm ostaje samo kao prototip.Uzet je predratni modelR23 kojem je dodata etvorobrzinska mjenjaka kutija i bokser motor je bio netosnaniji.

Oznaka prvog boksera poslije drugog svjetskog rata je R51/2. Ve sledee 1951 godineobnavlja se serija, pa bokser sada nosi oznaku R51/3 a kao novi model predstavljen je R67 sa bokser motorom zapremine 600 ccm. Sledee godine mjenja ga model saoznakom R67/2, a ve postaje jasno da trite moe progutati i skuplje sportske modelepa predstavljaju i sportski model baziran na modelu od 600 ccm. Obnovljena je serujamodela sa bokser mainama. Do 1969 godine BMW nije predstavio niti jedan novi bokser model, ve je nastupao sa ovom serijom. Jedino to su radili je je povlaenjepojedinih modela sa trita.

1969 godinu mnogi zovu revolucionarnom. Prekinuta je proizvodnja i preostala trimodela. Novi modeli su imali malo ta zajedniko sa modelima koji su prestali saproizvodnjom. Bokser motor je razvijen tako da su postojale verzije od 500, 600 i 750ccm. Ram je bio drugaiji, 12V napon kao i dinamo snage 200 vati postaju standard. Da bi na neki nain oznaio novu seriju BMW svim modelima u nastavku dodajeoznaku ,,/6''. Ova serija je otila stepenicu vie pa nema vie modela od 500 ccm.

Predstavljen je i najvei bokser sa znakom BMW-a od 900 ccm. Sada je ulazni modelR60/6, sledea stepenica je R75/6 dok najprestiniji ima oznaku R90/6 sa boksermotorom zapremine 900 ccm i snage 60 KS. BMW se ponovo vraa u sportske vodepredstavljanjem i sportske izgled modela od 900 ccm. Sada je ulazni model R60/6,sledea stepenica je R75/6 dok najprestiniji ima oznaku R90/6 sa bokser motoromzapremine 900 ccm i snage 60 KS. BMW se ponovo vraa u sportske vodepredstavljanjem i sportske izgled modela od 900 ccm. Slovo ,,S'' je ponovo na krajuoznake poslije tri godine. U ovoj verziji najvei bokser agregat izvlai 67 KS to je bilodovoljno da se moe dosegnuti 200 km/h. Oznaka tog sportiste je R90S. Opet poslije trigodine mjenja se kompletna serija, sa tim da najvei motor sada umjesto 900 ima 980ccm. Umjesto serije ,,/6'' nastupa serija ,,/7'' pa se serija sastoji od sledeihmodela: R60/7, R75/7,R100/7, R100S i kao novi model R100RS koji ima pune oklope.Sledee 1977 godine bokser od 750 ccm biva zamjenjen sa 800 ccm. Uz porast snageslijedi i nova oznaka, tako da sada imamo model R80/7.

Godine 1978predstavljaju manji bokser agregat zapremine 450 ccm. Oznaka tog modelaje bila prosto R45. Agegat od 600 ccm je unapredjen tako da sada ima 650 ccm iz kojeizvlai 50 KS. Motocikl sa tim motorom oznaavaju kao R65.

12


16/50

BOKSER MOTORI

Nastavlja se i razvoj oklopljenih modela pa predstavljaju R100RT, koji za razliku odmodela RS nudi udobniji poloaj sjedenja. Uz snaan bokser motor taj model postajepravi ,,guta kilometara'' koji biraju putnici za prevaljivanje ogromnog broja kilometara.Ogoljena verzija ovog modela nosi oznaku R100T.

Do poetka osamdesetih BMW je udvostruio seriju svojih modela. Ve 1980 godine

proiruje seriju novim modelom. Serija modela sa bokser motorom od 800 ccm se iri papredstavljaju i model R80ST koji je baziran na modelu R80GS sa tim da je ST bio vieopredeljen. Poto se bazirao na GS-u imao je monolever zadnje vjeanje. Trebalo je iostale modele opremiti tim sistemom vjeanja pa 1984 godine R80ST biva zamjenjenmodelom R80 Monolever, dok R80RT postaje R80RT Monolever. Najmanji bokser (R45se prestao prizvoditi te godine) 1985 godinedobija oznaku R65 Monolever. Takodje tajmodel dobija i potpuno oklopljenu verziju koja nosi oznaku R65RT. Nema nastavkaMonolever u nazivu jer nije postojao predhodnik. Ipak, mogue je naii na R65RT prije1985 godine.

Sl.16. BMW motocikli sa bokser motorom (19691985)

BMW je poetkom osamdesetih predstavio etvorocilindrini agregat sa cilindrimarasporedjenim linijski. Predstavljena je nova generacija putnog endura koji sada umjestooznake R80GS ima oznaku R100GS.

Uz poveanje zapremine poveava se i snaga koja sada iznosi 60 KS. Poto potranja za bokser agregatima ne opada poslije dvije godine pauze ponovo izbacuju na tritemodel R100RS Monolever. to se snage tie on je imao 60 KS to je nazadovanje jer jebokser motor razvijao i 90 KS. Medjutim, novi propisi su ga uguili. Sledee 1987 godinepredstavljaju i veliki putni R100RT sa 60 KS. Da bi se zaokruila seriju bokser agregatapredstavljen je i R65GS. Bokser agregat u ovom malom enduru razvijao je 27 KS. Ipak,

na ,,K'' seriju se gleda kao budunost BMW-a, pa je 1988 godine predstavljaju K1 koji jepredstavljao BMW-ovo vidjenje sportskog motocikla. Sada agregat umjesto dva ima etriventila po cilindru i razvija ravno 100 KS.

BMW je uao u devedesete interesovanje kupaca za boksere je ogromno pa 1991. godineizbacuju na trite dva modela, a to su R80R i R100R, to je zapravo bila oprotajnaverzija jer su ta dva modela zadnji BMW-ovi motocikli sa vazduno hladjenim bokseragregatom. Sa snagom od 50, odnosno 60 KS nisu se mogli pohvaliti snagom.

13


17/50

BOKSER MOTORI

Te 1991 godine serija BMW motocikla je inila 16 modela s' tim da su modeli sa bokseragregatima bili na zalasku karijere, dok je pojedinim modelima ovo bila i zadnja godina proizvodnje. Kod serijie ,,K'' modelu K100LT (slika 17.) je ovo zadnja godinaproizvodnje. Serija modela se sastoji od (od najmanjeg ka najveem): R65 Monolever,R65GS, R80R, R80 Monolever, R80RT Monolever, R100R, R100RS Monolever,

R100RT, R100GS, K75, K75S, K75RT, K100RS 4v, K1, K100LT, K1100L

.

.Sl.17. Serija K BMW modela K100LT

Da bi odgovorio zahtjevima trita BMW konstruie novi bokser agregat. Oznaka tognovog motora je R259. Sa starim agregatom nema nita zajedniko osim poloaja i brojacilindara. Ovaj agregat ima vazduno-uljno hladjenje. Motor die preko etri ventila pocilindru. Iz zapremine od 1.085 ccm uz sve norme o zagadjenu izvlai 90 KS.

Prvi model koji je predstavljen sa novom generacijom bokser agregata bio je sportsko-turisticki R100RS. Iste godine predstavljen je i K100RS koji je isporuivao 100 KS. Dva

sportsko-turistika modela predstavljeni iste godine sa razliitim konceptima agregata.Sledee godine serija sa bokser agregatima se iri pa se 1996 godine predstavlja i manjiputni model sa oznakom R850RT. Predstavljena je verzija putnog endura sa manjimbokser agregatom pa imamo R850GS. Takodje je predstavljen model u klasi gdje BMWdo tada nije imao predstavnika. To je tzv. ,,custom'' klasa. To je pokuaj BMW da udje uzabran Harley Davidsona i japanske konkurencije. U ovom modelu snaga agregata 50 KSkoji nosi oznaku R850C. Kao i manji agregat tako je i vei ubaen u ,,custom'' linije.Snaga ovog veeg agregata je 61 KS.

14


18/50

BOKSER MOTORI

Sl.18. Serija BMW iz 1996 godine.

Oznaka veeg modela je R1200C. Sa ovim ,,custom'' modelima prvi put je poeo dakopira tue stilove. Ipak kao najai bokser predstavljen je sportski R1100S. Ovdjenajvei bokser motor razvija 98 KS. Paletom modela iz 1996 godine vidi se da BMW ne

odustaje od bokser motora. Tada je serija inila sledee modele (od najmanjeg kanajveem): F650, F650ST, R850R, R850C, R850RT, R850GS, R1100R, R1100RT,R1100RS, R1100GS, R1100C, R1100S, R1200C, K1200RS, K1100LT i K1200LT

1999 godine predstavljena nova generacija endura sa bokser motorom od 650 ccm,oznaka ovog novog modela je F650GS. Vei bokser agregat je modifikovan ipredstavljen je u nakedu R1150R i velikom enduru R1150GS. U ovim modelima ovajagregat razvija 85 KS. Godine 2001 ponudjena je verzija sa bokser motorom od 650ccm.

To je model F650CSkoji za pogon koristi kai. BMW je imao svoj boxer kup u kome suse takmiili za trke modifikovani modeli R1100S. Poto se 2003 godine boxer cup ukida

oni na trite izbacuju race-repliku tog modela. Sa dodatim svjetlima i ostalim detaljimada bi se moglo registrovati u prodaju putaju najekstremniji motocikl sa dvocilindrinimbokser agregatom R1100S Boxer Cup Replica.

Da bi odgovorio tritu godine 2004 predstavljen je novi bokser agregat i to u

15


19/50

BOKSER MOTORI

najpopularnijem modelu. Sada bokser agregat razvija 98 KS, dok novi ram donosiogromnu utedu na teini.

Na osnovu ve predstavljenog R1200GS 2005 godine predstavljeni su putnimodel R1200RT i sportsko-turistiki R1200ST. U ovim modelima veliki bokser razvija110 KS. 2006 godine veliki bokser motor se proirio i u ostatak serije pa je predstavljena

najnovija generacija sportaa R1200S. Takodje je zamjenjen i veliki R1150GS Adventuresa modelom R1200GS Adventure. Sportsko odeljenje uzelo je u ruke R1200GS, olakalisu ga maksimalno i napravili veliki hard-enduro motocikl. Ovim modelom BMW jeponio titulu najsnanijeg u klasi ime postaje i prvi hard-enduro koji ima preko 100 KS.BMW ne odustaju od bokser agregata pa predstavljaju i najnoviju evolucijunakeda, R1200R ima najvie od prvog R32.

Ovdje bokser isporuuje 109 KS. Poto bokser motor nije rekao sve to ima da pokaepredstavljen je i najekstremniji supermoto HP2 Megamoto. Snaga ovog motora je 110KS. U 2008 godini bokser agregat je doveden do krajnjih granica u modelu HP2Sportgdje motor izvlai 130 KS koji je za osnovu imao R1200S. Redizajnirani su inajprodavaniji modeli koji zadravaju isto ime pa se i dalje zovu R1200GS i R1200GSAdventure.

Sada im je snaga poveana na 105 KS. Time, vie ne postoji bokser sa manje od 100konja. Serija BMW za 2008 godinu izgleda ovako (slika 20) (od najmanjeg ka najveem):G450X, G650Xcountry, G650Xmoto, G650Xchallange, F650GS, F800GS, F800S,F800ST, R1200R, R1200S, R1200ST, R1200RT, R1200GS, R1200GS Adventure, HP2Enduro, HP2 Megamoto, HP2 Sport, K1200R, K1200R Sport, K1200S, K1200GT,K1200LT.

Sl.19. Serija BMW- za 2008. godinu

Druga velika ka kompanija koja je ugraivala bokser motore u svoje modele je Honda.Honda je 1975. godine poela da proizvodi model koji je imao oznaku Gold Wing GL1000 koga je pokretao bokser motor (slika 20.).

16


20/50

BOKSER MOTORI

Sl.20 Honda GL1000 Gold Wing iz 1975 godine

Godine 1985 prikazana je Gold Wing GL 1200 LTD to je zapravo limitirana verzija

modela Aspencade sa jo opreme kao to je: bokser motorem, ubrizgavanje goriva,automatsko podeavanje nivoa zadnjeg kraja itd . Sledee 1986 godine zamjena za LTDje Gold Wing GL 1200 SE koji nudi jo vei alternator (500 W) i jo raskonije boje ibokser motor (slika 21.).

Sl.21. Honda GL1200 GoldenWing iz 1985 godine

Novi model, u pravom smislu te rijei, prikazan je 1988 godine sa imenom Gold WingGL 1500 (slika 22). Za pogon je zaduen estocilidrini bokser motor, ovoga puta sazapreminom od 1520 ccm. Godine 1990 osim bazine verzije pojavljuje se i model GoldWing GL 1500 SE sa bokser motorom. Godine 1991 pojavile su se verzije sa poznatimimenom Interstate sa bokser motorom (koja se proizvodila do 1996 godine) to je bila

bazina verzija bez podeavanja visine suvozakih nogostupa, bez interkoma i saosnovnim radio aparatom.

17


21/50

BOKSER MOTORI

Sl.22. Gold Wing GL 1500 iz 19bb godine

Hondom EVO6 ima ugraen estocilindrini bokser motor od 1800 cm3, slian onome izmodela Gold Wing. CB 1100F i CB 1100R su dva retro koncepta s etvorocilindrinimvazduhom hlaenim bokser motorom koji prvenstveno osvajaju svojim izgledom u stilu

1970-ih.Poslije trianest godina, tanije 2001 godine, prikazan je novi model Gold WingGL 1800 (slika 23). Ovoga puta motor ima ubrizgavanje, dok je zapremina 1832 ccm idalje rasporedjena u est cilindara u bokser konfiguraciji.

Sl.23. Gold Wing GL 1800 iz 2001 godine

2.2.Primjena bokser motora kod automobila

Godine 1896., Karl Benz izmislio je prvi motor sa unutranjim sagorijevanjem sahorizontalno, suprotnim postavljenim klipovima. Prvi takav model koji je proizveden jeBenz "Velo" (slika 24), a prva serijska proizvodnja je poela 1923. godine.

18


22/50

BOKSER MOTORI

Sl.24. Karl Benz "Velo" model iz 1894 godine

Volswagen je 1934. godine koristio vazduhom hlaen bokser etvorocilindrini motorkoji je ugradio kod volwagen Bube (slika 26) a ugraivao ga je i kod volswagenovihvozila Beetle SP2 ( iz 1970. godine.) i Karman Ghia ( iz 1963. godine ). Kasnije sunastali dodatni modeli iz volswagena Tip 2 bus (slika 27.) i volkswagen Tip 3 vozila

(slika 28.).

Sl.26. Volkswagen Buba

Sl.27. Volkswagen tip 2

19


23/50

BOKSER MOTORI

Sl.28. Volkswagen tip 3

Godine 1948 Preston Taker je konstruisao bokser motor sa est cilindara i ugradio ga uautomobil zvani Tacker Torpedu (slika 25).

Sl.25. Tucker Sedan iz 1948 godine

Citroen je ugraivao vazduhom hlaen bokser etvorocilindrini motor kod Citroen 2CV(slika 29) od 1948. do 1990. godine i Panhardu, oba vozila su nastala pod uticajem BMW

bokser etvorocilindrinpg motora.

1987 Citroen je ugradio bokser benzinskietvorocilindrini motor u Citroen 2CV 6 charleston zapremine 602 cm3 i snage 22 KW /30 KS.

Sl.29.Citron 2CV

1960 godine Chevorlet je ugradio vazduhom hlaen etvorocilindrini bokser motor kodChevorlet Corveta OHV (slika 30). Po istoj su tehnologiji nastali i Ami 6, 8, Dyana,Mehari i LN, a etvorocilindarski bokser ugraivao se i u model GS.

20


24/50

BOKSER MOTORI

Sl.30. Corvair Corveta OHV kabriolet

Godine 1963. kod Porshea se koriste vazduno hlaeni bokser etvorocilindrini motor ibokser estocilindrini motori u modelu Porche 911 i Porche 356 (slika 31).

Sl.31. Porsche 356 kabriolet

Bokser etvorocilindrini motor koriscen je u Alfa Romeu Alfasud (slika 32) od 1970. do1986., Alfa Romeo Sprinter (slika 33), 33 i u ranijim verzijama kod 145-ice. Poslednjiod modela 145-ice je imalo 1712 ccm bokser etvorocilindrini motor, 16 ventila ,proizvedenog sa 137 bhp (102kW).

Sl.32. Alfa Romeu Alfasud

Sl.33. Alfa Romeo Sprinter

21


25/50

BOKSER MOTORI

Subaru je koncepciju etvorocilindarskog bokser motora prvi put upotrijebio u modeluFF-1, koji se proizvodio od 1968. do 1972. Te je godine Subaru predstavio slavnogpretka Legacyja - model 4WD Station Wagon, koji je uz etvorocilindarski bokser imao iprvi ukljuivi 4x4 pogon. 1989. godine Subaru je koristio etvorocilindrini bokser motorkod Subaru Leone 1.8 DL. Zapremina ovog motora je 1783 cm3 a razvijao je snagu od

100 KW/136 KS i imao je pogon na sva etri tocka. 1989. godine Subaru je koristiotakoe bokser etvorocilindrini motor i ugradio ga kod Subaru Legacy 1.8 4wd.Ovajbokser motor se odlikovao zapreminom od 1800 cm3 i snagom od 66 KW / 90 KS i imaoje pogon na sva etri toka. 1991. godine Subaru je ugradio bokser motor kod SubaruLIBERO E 12 koji se odlikovao zapreminom od 1189 cm3 i snagom od 38 KW/52 KS.1992. godine Subaru je koristio bokser motor kod Subaru Legacy 2,0. Ovaj motor seodlikovao zapreminom od 2000 cm3 i snagom od 75 KW/102 KS (slika 34).

Subaru je ugradio bokser motor u Subaru Forester GLX koji se odlikovao zapreminom od1997 cm3 i snagom od 92 KW/125 KS i imao je pogon na sva etri toka. Subaru je takougraivao bokser motore od 1968. godine sve do danasnjih dana, zakljuno sa zadnjimmodelima Legacya, Tribeca, Impreza i Outbaka predstavljenim na Beogradskom i

Frankfurtskom sajmu automobila, a koje emo opirnije pomenuti u poglavlju osavremenim Subaruovim vozilima i nihovim bokser motorima.

Sl.34. Subaru Legacy iz 1997. godine.

2.3. Primjena bokser motora kod aviona

Generalno, avioni koriste vazduhom hlaene bokser motore sa etri cilindra i boksermotore sa est cilindara koji se izrauju u kompanijama poput Lycoming, Continental,itd. Ultra laki avioni su koristili bokser motore u Rotax 912 kao to je primjer kod Jabiru2200 (slika 35). Bokser motor je korisen kod aviona tipa AVIA FL.3, Lasta, MD-3

Ryder, Dynamic, ZODIAC i drugima o kojima emo dalje govoriti [10].

22


26/50

BOKSER MOTORI

Sl.35. Avion JABIRU 2200 koga pokree bokser motor

AVIA FL.3 (kasnije poznat kao Lombardi FL.3, slika 26) je bio italijanski avion dvosjeds jednim krilom, projektovan u avionskoj kompanije AVIA (Anonima VercelleseIndustria Aeronautica). FL.3 je jednostavan niskokrilni jednokrilac s fiksnim podvozjempokretan jednim Continental C-85 klipnim bokser motorom od 85KS (63kW). Prvi avionje poletio 1939. godine a njegova proizvodnja je privremeno obustavljena kada je poeo

Drugi svjetski rat. Proizvodnja je nastavljena i nakon rata 1947. kada je kompanijupreuzeo Lombardi. Do 1948. proizvedeno je oko 700 aviona.

SL.36. Avion Avia/Lombardi FL.3

Lasta je jedan laki komponelisani avion namijenjen za poetnu i osnovnu obuku. Pokreega jedan estocilindrini bokser motor snage 220 Kw (300 kS) Lycoming AEIO540 sadvokrakom metalnom elisom Hartze II (slika 37).

Sl.37. Lasta avion za obuku pilota koga pokree bokser motor

23


27/50

BOKSER MOTORI

MD-3 Ryder je ultralaki avion metalne konstrukcije (slika 38). Pokree ga motorROTAX 912UL, bokser etvorocilindrini, etvorotaktni klipni motor s kombinovanimhlaenjem, membranskom pumpom za gorivo i elektrinim paljenjem.

Sl.38. MD-3 Ryder je ultralaki avion metalne konstrukcije.

Dynamic je jednomotorni, dvosjed, niskokrilac, ultralaki avion (slika 39), sendvi

konstrukcije od stakloplastike i karbonskih vlakana sa tricikl podvozjem.Pokree ga motor:ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM) - bokser etvorocilindrini,etverotaktni, klipni motor s kombinovanim hlaenjem, mehanikom membranskompumpom za gorivo, elektrinim paljenje i ugraenim reduktorom.

Sl.39. Dynamic avion koga poree motor ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM) -bokser sa 4 cilindra

TL-2000 STING & STING RG su zadnja generacija aviona proizvedena u TL-ULTRALIGHT fabrici aviona (slika 40). Pokree ga motor: ROTAX 912 UL 80 HP(SUL 100 HP) - bokser sa etri nasuprotna cilindra, etvorotaktni klipni motor sakombinovanim hlaenjem, mehanikom membranskom pumpom za gorivo, elektrinimstarterom i integriranim reduktorom.

24


28/50

BOKSER MOTORI

Sl.40. TL-2000 STING & STING RG avion pokree ga motor: ROTAX 912 UL 80 HP(SUL 100 HP) bokser 4 nasuprotna cilindra

Eurostar je ultralaki avion kompanije Evektor (slika 41) koja ima tradiciju proizvodnjeaviona stariju od 35 godina (slici 50). Pokree ga motor:ROTAX 912 UL 80 KM (ULS100 KM) (ULS 100 KM) - bokser etvorocilindarski, etverotaktni klipni motor skombiniranim hlaenjem, mehaniko-membranskom pumpom za gorivo, elektrinimpaljenjem i ugraenim reduktorom.

Sl.41. Eurostar avion koga pokree motor: ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM)(ULS 100 KM) - bokser - 4 cilindra

ZODIAC (slika 432) je okretan avion koji objedinjuje karakteristike kolskog aviona,rutnog i aviona za uivanje u letenju. Razvijeni su ZODIAC CH601 XL,ZODIAC CH601 HD i CH601 UL.

CH601 HD i CH601 UL pokree motor ROTAX 912 UL 80 KM (ULS 100 KM) - bokser etvorocilindarski, etvorotaktni klipni motor s kombinovanim hlaenjem imehaniko-membranskom pumpom za gorivo. CH601 XL pogoni motor ROTAX 912ULS 100 Ks - bokser etvorocilindarski, etverotaktni, klipni motor s kombiniovanimhlaenjem (membranska pumpa za gorivo, elektrino paljenje, airbox sa grijanjemkarburatora).

Sl.42. ZODIAC avion koga pokree bokser motor sa etiri cilindra

25


29/50

BOKSER MOTORI

3. SAVREMENI AUTOMOBILSKI BOKSER MOTORI

Bokser motor je i danas u primjeni kod mnogih savremenih automobila. Ovaj tip motorau svojim vozilima primjenjuju ili su primjenjivale kompanije kao to su Ferrari, Porshe,Saab i drugi, a najvie je zastupljen kod Subaruovih vozila [4].

3.1. Benzinski bokser motori

Ferrari je 2000. godine na salonu automobila u Parizu predstavio benzinski bokser motorugraen kod njegovog modela Ferrari Testarossa (slika 43). Testarosse je imao centralnosmjeten 12 cilindrini bokser motor s etiri ventila po cilindru i etiri bregaste osovine uglavi najvee snage od 390 konja pri 6300 okretaja u minuti. Testarossa je postizaozavidne performanse. Za ubrzanje do 100 km/h trebalo je svega 5.3 sekunde, a kazaljkabrzinomjera zaustavljala se na maksimalnih 299 km/h [4].

Sl. 43.Ferrari Testarossa iz2000 godine

Novi Saab 9-2X, model koji je nastao na osnovi Subaru Impreze, svoju e svjetskupremijeru doivjeti na salonu automobila u Los Angelesu 2009. godine (slika 45). Sobzirom da je nastao na osnovi Impreze, novi Saab odlikuje pogon na sva etiri toka.Osnovni motor e biti Subaruov 2.5-litarski atmosferski bokser motor, dok e ga usnanijem verziji pokretati 2,0-litarski bokser turbo snage 227 KS.

Sl.44. Novi Saab 9-2X

26


30/50

BOKSER MOTORI

Porsche je tagoe ugraivao bokser motore kod svojih novijih modela Porsche 911 GT2(2007 godine), Porsche 911 turbo kabriolet (2007. godine), Porsche 997 Turbo (2008.godine), Porsche 911 GT3 RSR (2009. godine),

Porsche 911 turbo kabriolet je predstavljen 2007. godine na salonu tjunera u Esenu (slika

46) i on je koristio estocilindrini 3,6 litarski bi-turbo bokser motor, koji sada umesto353kW/480KS i 620Nm razvija 630KS i 820Nm obrtnog momenta, to je dovoljno zaubrzanje do 100 km/h za samo 3,5 sekunde i maksimalnu brzinu od 345 km/h.

Sl.45. Porsche 911 turbo kabriolet

Porsche je predstavio 2007. godine Porsche 911 GT2 (slika 47) koji dostie 100 km/h za3,7 sekundi, a maksimalna brzina je 329 km/h to je bre od 911 Turbo i od 911 GT3 kojinema turbo-punja. U njega je ugraen estocilindrini benzinski bokser motor od 3,6litara zapremine i ima snagu od 530 KS.

Sl.46. Porsche 911 GT2

Porsche je predstavio u Frankfurtu 2008. godine Porsche 997 Turbo (slika 48), koji jeimao estocilindrini bokser motor. Maksimalna snaga je poveana na (368 kw) 500 KS

pri 6000 o/min, to je dovoljno da ubrza do 100 km/sat za 3,7 sekundi. Maksimalni obrtnimomenat mu je 650 Nm .

27


31/50

BOKSER MOTORI

Sl.47. Porsche 997 Turbo

Porscheje 2009. godine predstavio i Porsche 911 GT3 RSR (slika 49) koji sa svojomteinom od 1245 kg sadri 4.0 L V6 bokser motorkoji razvija 450 KS pri 7800 rpm i 430Nm obrtnog momenta pri 7250 rpm. Motor je uparen sa estostepenim sekvencijalnimmjenjaem koji snagu prenosi na zadnju osovinu, koja je prenosi na 18 inne tokove.

Sl.48. Porsche 911 GT3 RSR

Kako smo naveli naveu primjenu bokser motor je naao kod Subarua. Nova generacijaForester krosera, savremenih Subaru vozila predstavljena je 2002. godine (slika 50) ikonstruisana je na platformi modela Impreza. Pogon, mjenjai i benzinski bokser motorisu bili identini onima u modelu Impreza.

Sl.49. Nova generacija Foorester kroser 2002 godine

28


32/50

BOKSER MOTORI

Naredna generacija Forester krosera (slika 51) je predstavljena 2003. godine i proizvodilase sve do 2008. godine. Kao i kod prethodne generacije, modeli ove generacije sukoristili kompletan koncept modela Impreza. Ova generacija je donela poveanedimenzije kao i nove i snanije bokser bazne atmosferske benzince, sa radnomzapreminom od 2,0 litara i 150 KS, u verziji sa turbo punjaem - 225 KS [4].

Sl.50. Forest krosera predstavljen 2003

Subaru je zvanino predstavio 2009 godine novu generaciju Impreza WRX STI B modelana Sajmu automobila u Tokiju (slika 52). Nova generacija poseduje 2,5 litarski benzinskibokser motor, koji uz pomo turbo punjaa proizvodi 300 KS, a uparen se sa najnovijomgeneracijom pogona na svim tokovima (simetrini AWD).

Sl.51. Impreza WRX STI B

Na salonu u Frankfurtu 2009. godine Subaru e predstaviti novu generaciju modela

Legacy i Outback.

29


33/50

BOKSER MOTORI

Sl.52. Automobil Subaru LEGACY

Legacy (slika 53) pokreu dva etvorocilindrina benzinska motora zapremine 2,0 i 2,5litra. Outback(slika 55), u principu ini krosover verziju modela Legacykaravan. Veinumotora inie bokser benzinci zapremine 2,5 litara. Specijalno je prikazan i najsnanijibenzinac - estocilindrini benzinski bokser motor zapremine 3,6 litara.

Sl.53. Automobil Subaru Outback

Subaru vozila su izloena i na meunarodnom salonu automobila u Beogradu sa svojimnovim modelima. Prikazano je osam Subaruovih modela i to: Impreza 1.5 hatch, Impreza1.5 sedan, Impreza WRX STI 2.5, Forester 2.0, Forester 2.0, Legacy 2.0 D, Outback 2.0 iTribeca 3.6 B(slika 54).

Sl.54. Tribeca pogled spread

30


34/50

BOKSER MOTORI

Po prvi put je izloena Tribeca (slika 55) sa restilizovanom karoserijom i novim benzinskim bokser motorom, a premijerno na beogradskom salonu automobile jeizloene Impreza sedan i STI kao i novi benzinskim bokser motor u modelima Forester,Legacy i Outback.

Sl.55. Tribeca pogled sa strane

Svi su modeli Subaru Impreze sa motorima 1.5l i 2.0l, osim verzije STI iji bokserbenzinskog motor ima manju zapreminu, a ostali Subaruovi modeli imaju bokser motorezapremine preko 2 litra.

3.2. Bokser dizel motori

Bokser dizel motori se nijesu ugraivali kod vozila do 2009. kada je Subari prestavio nasajmu automobile u Frankfurtu prvi na svijetu bokser dizel motor sa suprotno cilindrima.On je taj bokser motor ugradio u Forester, Legacy i Outback modele za 2009. O

karakteristikama ovoga motora emo govoriti u daljem tekstu.

31


35/50

BOKSER MOTORI

4. SUBARU DIZEL BOKSER MOTOR

Prvi Subaru dizel motor u bokser konfiguraciji ugraen je u Forester, Legacy i Outbackmodele. Ti modeli su predstavljeni na sajmu automobila u Frankfurtu 2009. godine, Inamenjeni su evropskom tritu [5].

Ovi bokser diesel motori (slika 56) karakteriu se kompaktnom i malom teinom, to jeomogueno visokom krutou dobijenom od horizontalno postavljenog motora ikorienjem cilindrinog bloka od legure aluminijuma. Druga kljuna osobina jebeumnost ovog motora, koju su omoguili suprotno postavljeni klipovi ime se ukidajusile inercije i stvaraju rotacije bez trenja, koje redukuju vibracije. Povrh svega toga,Subaruov Bokser Diesel motor prua odlian odziv na ubrzanje, ime omoguujesportsku vonju, uz istovremenu izuzetno ekonominu potronju goriva i nisku emisijutetnih materija.

Sl.56. Subaru bokser dizel motor

Subaru u svoja vozila ugrauje bokser dizel 3.0-litarski DOHC motor i bokser dizel 2.0-litarski DOHC motor. Bokser dizel 3.0-litarski DOHC motor (slika 59) je lagan ikompaktan motor, uprkos svojih 6 cilindara. Taj motor je savreno balansiran, niskopostavljen i isporuuje 180 kW (245 KS). Direktan sistem varijabilnog otvaranja ventilaudruen sa sistemom aktivne kontrole rada ventila prua dobro podizanje broja obrtanjapreko cijelog podruja rada motora uz smanjene vibracije i poveanje snage. Objedinjen

sa SI-DRIVE odabirom rada motora nudi ugodan reim rada.

32


36/50

BOKSER MOTORI

Sl.57. Bokser dizel 3.0-litarski DOHC motor

Subaru bokser dizel 2.0-litarski motor (slika 60) s njegovim DOHC mehanizmom isistemom aktivne kontrole rada ventila (AVCS) obezbeuje dobro ubrzanje i

odgovarajuim balans uz stalno pulsiranje izduvnog sistema. Ovaj motor se odlikuje nesamo linearnim ubrzanjem nego takoe i bogatim zvukom bokser motora.

Sl.58. Bokser dizel 2.0-litarski motor

Ovaj dizel motor je veoma okretan i dobro reaguje na promjenu brzine vozila (dodavanjegasa). S aktivnom kontrolom ventila (Active Valve Control System) i posebno razvijenim4-2-1 ispusnim sistemom jednake duzine poboljava snagu, ekonominost i ekolokustranu vozila.

Dizel motor je kao to smo ranije naveli ugraen kako u Legacy, tako i u Outback modele

za 2009. godinu. U budunosti se planira ugradnja bokeser dizel motora i u drugemodele.

33


37/50


38/50

BOKSER MOTORI

BOXER DIESEL BOXER petrol

Sl.59. Uporeivanje gabaritnih dimenzija bokser benzinca i bokser dizela

Ostvaren je dui hod klipa bez poveanja ukupne irine motora (slika 62). Povrh toga,osni razmak cilindara sveden je na 98,4 mm, to je slino estocilindrinom benzinskom bokser motoru (EZ30), dok taj razmak kod etvorocilindrinog benzinskog boksermotora (EJ20) iznosi 113 mm. Ovim je postignuto smanjenje duine bloka motora za61,3 mm, ime je ostvarena jo kompaktnija konstrukcija. Koriste se veoma vrste glavecilindara koje mogu da izdre visoke pritiske sagorevanja.

4.1.3. Poluzatvoreno kucite

Pri dizajniranju bloka korien je poluzatvoren tip (slika 60) koji je potvrdio svojuizdrljivost kod benzinskih motora s turbo punjenjem. To je povealo krutost u zonizaptivaa glave motora.

Cilindarski blok sa poluzatvorenim deklom

Sl.60. Izgled cilindrskog bloka sa poluzatvorenim deklom

35


39/50

BOKSER MOTORI

4.1.4. Umetnuti metalni leajevi

Svih pet glavnih leajeva (slika 61) kolenastog vratila (leeih) u cilindarskom bloku(tokom procesa livenja) ojaani su metalnim kompozitom, ime se postigao izuzetnonizak nivo buke zahvaljujui visokoj vrstoi i slinom termikom koeficijentu irenja

kao i kod kolenastog vratila.

Sl.61. Leite od posebne eline legure

4.1.5. Dodatni kanali za hlaenje

Izmeu cilindrinih otvora napravljeni su prorezi koji imaju ulogu kanala za vodenohlaenje, ime je poboljan efekat hlaenja.

4.1.6. Klipovi

Za proizvodnju klipova (slika 62) su korieni materijali velike vrstoe kako bi izdralivisoke pritiske koji nastaju prilikom sagorevanja dizel goriva.

Sl.62. Klipovi bokser motora

Kanali za hlaenje postavljeni su izmeu klipova, pri emu se motorno ulje ubrizgava uunutranjost klipa pomocu mlaznica, pa se tako poboljava hlaenje klipova (slika 63).

36


40/50

BOKSER MOTORI

Sl.63. Kanal za hlaenje, eksploataciona komora i uljna mlaznica

4.1.7. Klipnjaa

Veliku pesnicu klipnjae karakterie asimetrian profil (slika 64), koji poveavapreciznost prilikom sklapanja i okruglost (pravilan oblik) povrine koja nalee na leteirukavac kolenastog vratila ime je smanjeno trenje.

Sl.64. Asimetrino postavljena klipnjaa

To je takoe doprinelo maksimalnom smanjenju rotacione putanje, to je omoguilokorienje produenog hoda klipa unutar kompaktnog cilindarskog bloka.

4.1.8. Radilica (kolenasto vratilo)

Kolenasto vratilo (Radilica) (Slika 65) velike vrstoe podvrgnuta je povrinskoj obradikako bi izdrala visoke pritiske koji se kod dizel motora generiu prilikom sagorevanja.Rezultat superiorne konfiguracije bokser motora je znatno manja masa nego to je to

sluaj kod rednih motora[5].

37


41/50

BOKSER MOTORI

Sl.65. Koljenasto vratilo sa klipovima

4.1.9. Sistem razvoda i napajanja goriva

4.1.9.1. Glava cilindra

Zbog visokih pritisaka, koriene su ojaane glave cilindara motora.Klackalica: kompaktna s niskim trenjem zaglavnika (end pivot type)je koritena u kombinaciji s duplim bregastim sistemom (DOHC) [5].

4.1.9.2. Rad ventila

Prenik usisnih ventila je optimizovan tako da omoguava veoma dobar protok ivrtloenje vazduha, ime je poboljana efikasnost sagorevanja.

4.1.9.3. Usisni kanali

Usisni kanali: kombinacija vrtlonog kanala i optimizovanog prenika usisnog ventilarezultuje intenzivnim vrtloenjem vazduha.

4.1.9.4. Pogon bregastog vratila

Za pogon bregastog vratila koristi se visoko izdrljiv prenos lancem koji moe dapodnese promene momenta izazvane radom dizel motora.

Klackalice sa valjkom: koriste se kompaktne klackalice niskog koeficijenta trenja saobrtnim valjkom na kraju u kombinaciji sa dvostrukim bregastim vratilima u glavi motora

(DOHC). Uklanjanjem balansnog vratila doslo je do smanjenja tezine motor i dosmanjenja momenta inercije ime je dovelo do mirnijeg rada mnotora (slika 66).

38


42/50

BOKSER MOTORI

Sl.66. Uporeivanje momenta inercije balansnog vratila Subaru Bokser Motora imomenta inercije kod Porche 4.0 L6 V bokser motora

4.1.9.5. Sistem zajednickog voda (Common-Rail)

Radi postizanja to boljih performansi, za napajanje gorivom koristi se sistemzajednikog voda (common rail sistem) sa pritiskom od 1800 bara (slika 67).

Sl.67. Sistem zajednikog voda (common rail sistem)

4.1.9.6. Solenoidni brizgai

Koriste se posebno dizajnirani skraeni brizgai zahvaljujui emu je zadrana ukupnairina motora kao kod benzinskog motora, uprkos poveanom hodu klipa.

39


43/50


44/50

BOKSER MOTORI

4.1.10.1. Oksidacioni katalizator

Oksidacioni katalizator je smeten ispod motora zajedno sa turbo-kompresorom.Katalizator pretvara nesagoreno gorivo u vodu i ugljendioksid i razdvaja ih. Konstrukcijaureaja je vrlo kompaktna tako da se katalizator aktivira odmah posle startovanja motora.

Kad temperatura naraste do 300C katalizator generie NO2 koji oksidie sakupljeneestice u filteru vrstih estica (DPF).

4.1.10.2. Filter vrstih estica (DPF)

estice iz izduva dizel motora efikasno se sakupljaju u ugljeninom filteru unutarpreistaa vrstih estica (DPF) (slika 69). Kad u toku vonje temperatura dostigne600C sakupljene estice sagorevaju i izbacuju se kroz izduvni sistem.

Sl.69. Filter vrstih estica

4.1.10.3. EGR sistem (za recirkulaciju izduvnih gasova)

EGR sistem se koristi radi zadovoljenja EURO 4 standarda vezanih za regulacijukvaliteta izduvnih gasova. Ohlaeni izduvni gasovi se vraaju u komoru za sagorevanjeradi smanjenja temperature sagorevanja i redukcije emisije NOx (azotnih oksida).

4.1.11. Sistem za oslanjanje motora

Koristi se hidraulino oslanjanje motora radi jo boljeg priguenja vibracija i boljihmanipulativnih karakteristika.

41


45/50

BOKSER MOTORI

4.1.12. Komora za sagorijevanje i drugi djelovi

Kod bokser motora su specifino izvedene komore za sagorijevanje i rasprivanje goriva(slika 70) [5].

Sl.70. Komore za sagorijevanje i drugi djelovi

4.2. Performanse motora

4.2.1. Mala masa, kompaknost i izuzetna krutost

Osni razmak cilindara je redukovan, a levi i desni blok koji dre kolenasto vratiloobezbeuju izuzetno krutu konstrukciju, to je omoguilo primenu aluminijumskih leguraza izradu cilindarskog bloka kako bi se smanjila ukupna masa motora.

Na ovaj nain stvoren je dizel motor kategorije do dva litra (slika 71), izuzetno malemase i sa performansama koje ga svrstavaju u sam vrh klase.

42


46/50

BOKSER MOTORI

Sl.71. Dizel motor kategorije do dva litra

4.2.2. Nivo vibracije i buke

Kretanje klipova kod bokser motora je sinhrono (slika 72), ime se uspeno doprinosi

ponitavanju harmonijskih oscilacija drugod reda (oscilacije koje imaju dvostruko veufrekvenciju od radilice), koje kod oveka izazivaju neprijatan oseaj.

Sl.72. Kretanje klipova

Ovakva konfiguracija svodi vibracije na minimum, tako da nema potrebe za ugradnjombalansnog vratila koje nalazimo u veini klasinih rednih i motora V konfiguracije.

Kolenasto vratilo je kratko u izuzetno kruto, ime se postie smanjenje buke usledvibracija karakteristinih za klasine dizel motore.

43


47/50

BOKSER MOTORI

Sl.73. Uporeivanje unutranje buke kod razliitih motora (Subaru bokser dizel i Porche4.0L V6 bokser motor)

Smanjenju buke doprinele su zatitne maske. Donja maska je poveana tako da se proteeispod prenosnog mehanizma, a pod koji priguuje zvuk izmenjen je na nain da je

postavljen dupli sloj materijala za zatitu od buke.

Sl.74. Uporeivanje nivoa vibracije Subaru Bokse Dizela sa Porche 4.0 L V6 boksermotorom sa balansirajim vratilom i bez balansirajueg vratila.

Izolacionom materijalu poklopca motora dodat je tinsulat radi zatite odvisokofrekventnih zvukova motora. Poveana je debljina pregradnog zida kako bi sedodatno doprinelo smanjenju buke unutar vozila.

4.2.3. Ubrzanje - Inercioni moment motora

Posledica vrhunske izbalansiranosti kod bokser konfiguracije jeste niska rotacionainercija i manje trenje izmeu kliznih delova unutar motora. Rezultat je izvanredan odzivmotora na komandu sa papuice gasa (slika 75).

44


48/50

BOKSER MOTORI

Sl.75. Uporeivanje vremena ubrzavanja vozila u drugom i treem stepenu prenosa kodSaubaru bokser dizela i Subaru 2.0L Gasoline

4.2.4. Ekoloke performanse i ekonominost

Motor se odlikuje visokim obrtnim momentom, a istovremeno izlazi u susret i EURO 4standardima. Konstrukcija motora takoe obezbeuje najekonominiju potronju goriva uklasi putnikih vozila s pogonom na etiri toka.

Sl.76. Mogunost smanjenja emisije estica primjenom nove vrste filtera estica.

Bolji stepen iskorienja goriva: zahvaljujui redukovanim gubicima pri trenju umotoru i maksimalno smanjenom prenosnom i pogonskom sistemu na sva etiri toka,postignuta je ekonominija potronja goriva. Smanjena emisija ugljen dioksida (slika 76)zbog poboljanog iskorienja goriva. Putnika vozila sa ugraenim bokser dizelmotorom najbolja su u ekolokom pogledu u klasi vozila sa pogonom na sva etiri toka.Bokser dizel motor je u skladu je sa EURO 4 standardima [5] .

45


49/50

BOKSER MOTORI

5. ZAKLJUAK

Bokser motor je motor kod koga su cilindri postavljeni pod uglom od 180 stepeni jedannaspram drugog i pri tom stvaraju efekat boksa. Koncept bokser je patentirao je 1896.godine inenjer Karl Benz, osam godina nakon toga je poeo proizvodnju prvih

automobile. Jochann Puch jo 1901. godine prvi ugradio bokser motor kod motocikla, naosnovu ovoga koncepta se i danas ovi motori ugrauju kod vozilaKod automobilaugradnja bokser motora je poela 1943. godine kod Volswagena i to kod VolswagenBube, i ovi motori su se ugraivali u automobile sve do danasnjeg dana. Ovi motori sutakoe nali primjenu kod aviona i to najee u konpanijama kao to su Lycoming iContinental. Savremene automobilske kompanije kao to su Ferrari (Ferari testarosa),Porshe (Porsche 911 GT2, Porsche 911 turbo kabriolet, Porsche 997 Turbo, Porsche 911GT3 RSR), Saab (Saab 9-2X) i drugi su ugraivali u svoja vozila benzinske boksermotore a u novije vrijeme Subaru je ugradio dizel motore.Karakteristike ovog dizelmotora su: nisko teziste, beuman rad, odlian odziv na ubrzanje, izuzetno ekonomina potronja goriva i niska emisija tetnih materija. Najvioe disel motora ovoga tipa

ugradio je u svoja vozila Subaru i to u svojim modelima: Impreza, Forester, Legacy,Outback i Tribeca. Dizel bokser motor je prvi put prestavljen na sajmu automobila ufranfurtu 2009 godine i to u dvije verzije: bokser dizel 3.0-litreni DOHC motor i bokserdizel 2.0-litreni DOHC motor. Najznaajnije karakteristike ovih motora su da su izuzetnokruti i male mase, nivo vibracije i buke im jer smanjen. Takoe imaju izuzetno ubrzanje(odziv papuice gasa) i odlikuju se ekokolo performansama i zadovoljavaju euro 4standarde. Primjenu bokser motora u svojim vozilima za 2010 godinu najavile sukompanije Subaru i Peugeot kod automobila. Subaru je na njujorkom sajmu automobila2009. godine najavila proizvodnju nove Imprezu za 2010. godinu u koju e biti ugraenbokser motor. Outback linija za 2010. godinu ukljuivat e tri 2.5i modela s poboljanimetverocilindrinim 2,5-litarskim boxer motorom snage 170 KS (127 kW). Tri Outback

3.6R modela e koriste esterocilindrini 3,6-litarski boxer motor snage 256 KS kojim seupravlja preko automatskog elektronskog mjenjaa s pet stepeni prenosa. Svi Outbackmodeli za 2010. godinu standardno su opremljeni Vehicle Dynamics Control sistemom(kontrola dinamike vozila) koji kombinuje sposobnost kontrolisanja stabilnost i trakcije.Porsche je najavio prezentaciju Porsche 911 GT3 RS za 2010. godine. Porsche 911 GT3RS pokree novi 3,8-litreni bokser motor koji se nalazi i u modelu GT3, ali u RS verzijiima 15 KS vie, tako da razvija najveu snagu 450 KS.

46


50/50

BOKSER MOTORI

6. LITERATURA

[1] Motori sa unutranjim sagorevanjem, II deo Konstrukcija motora, Miodrag C.ivkovi, Mainski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1980.[2] Motorna vozila, Duan Simi, Nauna knjiga, Beograd, 1988.

[3] Motorna vozila, Boidar Nikoli, Danilo B. Nikoli, Radoje Vujadinovi, Dukljanskaakademija nauka i umjetnosti, Institut za transport - Podgorica , Podgorica, 2006.[4] Internet:http://www2.autoportal.hr/200802201449/Nove-tehnologije/Skupai-naprednakoncepcijaOdSpaeekadoPorschea911/ menu-id-72.html[5] Internet: http://Automobilizam.net/subarubokserdize motor/[6]Internet:http://lin12.mojsite.Com/~motopuls/images/stories/TESTOVI/T079/079PO_Vojni_ motocikli.pdf[7] Internet: http://dns1.vjesnik.hr/Pdf/2003%5C10%5C19%5C34A34 .PDF[8] Internet: http://hr.wikipedia.org/wiki/Motor[9] Internet: http://wikicars.org/en/Flat_engine[10] Internet: http://www.Airservice.hr
http://wikicars.org/en/Flat_enginehttp://wikicars.org/en/Flat_engine

BOKSER MOTORI

Documents