BÖLÜM II TÜRKİYE – YUNANİSTAN TARIM VE GIDA … · bÖlÜm ii tÜrkİye – yunanİstan tarim ve gida sanayİ ÜrÜnlerİ diŞ tİcaretİ ve yunanİstan gida ÜrÜnlerİ pazari

BÖLÜM II

TÜRKİYE – YUNANİSTAN TARIM VE GIDA SANAYİ ÜRÜNLERİ DIŞ

TİCARETİ VE

YUNANİSTAN GIDA ÜRÜNLERİ PAZARI

2. TÜRKİYE – YUNANİSTAN TARIM VE GIDA SANAYİ ÜRÜNLERİ DIŞ TİCARETİ VE YUNANİSTAN GIDA ÜRÜNLERİ PAZARI 2.1. TARIMSAL ÜRETİM VE HAYVANCILIK

Dağlık arazisi nedeniyle Yunanistan topraklarının yalnızca %30’u işlenebilmektedir. İşlenen alanın

%56’sı düzlük arazilerden oluşmakta olup, kalan kısım ise özellikle zeytinlik ve bağlık alanların bulunduğu dağlık ve yarı dağlık arazilerden oluşmaktadır. İşlenen arazinin yaklaşık %64’ü tarla bitkileri, %32’si meyve, zeytin ve bağ alanları, kalan kısmı ise diğer sebze ve bahçe bitkilerinden oluşmaktadır. Ekili alanların ancak %37’si sulanabilmektedir. Yunanistan’ın tarımsal üretim değeri içinde bitkisel üretimin ağırlığı %70, hayvansal üretimin ağırlığı ise %30’dur. Yunanistan’da 8,7 milyon baş koyun, 5,4 milyon baş keçi, 1 milyon baş domuz, 580 bin baş sığır ve 1,2 milyon adet arı kovanı bulunmaktadır.

Tablo 2.1. Yunanistan Tarım Alanları (2002) (1000 Ha) Toplam Alan 12890Toplam Tarım Alanı 8446 Daimi otlak, mera 4600 İşlenen Alan 3846 Sulanan alan (1000 Ha) 1431Kaynak: Greece in figures 2004, National Statistical Service of Greece (NNSG)

Yunanistan endüstriyel şeftali üretiminde lider ülkelerden biri olup, domates üretiminde de üst sıralarda yer almaktadır. Ülkenin diğer önemli mahsulleri zeytin, tütün, pamuk ve şeker pancarıdır. Ülke tarım ürünleri bakımından kendi kendine yeten bir ülke sayılmakla birlikte bazı tahıl ve baklagillerin yanı sıra et, süt ve diğer gıda ürünlerinin büyük bir bölümünü ithal etmektedir. Mevsimsel olarak özellikle turizm sezonunda artan talep ithalatı da artırmaktadır. Tablo 2.2. Yunanistan’ın Seçilmiş Tarım Ürünleri Üretimi (miktar: ton) 2001 2002 2003 2004* TAHILLAR Mısır 2192130 2162568 2205700 2300000 Buğday 2187657 2075859 1631700 1800000 Arpa 276070 273125 185500 220000 Pirinç 150192 168682 175000 175000 Yulaf 83470 82272 59100 60000 Çavdar 37942 32425 26300 26000 BAKLAGİLLER Kuru fasulye 22120 22025 23000 23000 Kuru bakla 5000 5000 5000 5000 Nohut 2447 2076 2000 2000 Mercimek 1000 887 1000 1000 NARENCİYE Portakal 1022299 1164508 967681 1000000 Mandarin 107516 119335 103600 105000 Limon 174299 151452 110633 110000 Greyfurt 7500 7500 7500 7500 MEYVELER Zeytin 2249430 2573835 2050260 2300000 Üzüm 1287955 1000000 1200000 1300000 Şeftali, nektarin 927074 739602 1300000 955000

Elma 243150 268998 198996 288000 İncir 80000 80000 80000 80000 Armut 85296 60382 58013 70000 Kayısı 68485 74664 66759 70000 Kiraz 41482 46808 42657 45000 SEBZELER Domates 1819923 1882500 1800000 1800000 Patates 959819 881871 850000 850000 Karpuz 644186 633000 650000 650000 Lahana 200000 200000 200000 200000 Kuru soğan 207969 209000 200000 200000 Kavun 169000 169000 170000 170000 Salatalık 163000 165000 165000 165000 Yeşil biber 98400 95500 95000 95000 Karnabahar 74330 79000 81000 80000 Kabak 83000 80900 80000 80000 Patlıcan 79000 80000 80000 80000 SERT KABUKLU MEYVELER Badem 55267 37349 33899 34000 Ceviz 21927 19692 19672 20000 Kestane 12000 12000 12000 12000 Antep fıstığı 7500 8500 8500 8500 Fındık 2500 2500 2500 2500 YAĞLI TOHUMLAR Pamuk tohumu 750000 620000 550000 590000 Ayçiçek tohumu 22808 23000 14000 23000 ENDÜSTRİYEL BİTKİLER Şeker pancarı 2890362 2712593 2200000 2300000 Kütlü pamuk 1326458 1282000 1100000 1100000 Tütün 136490 127000 121000 121000 Kaynak: FAOSTAT * Tahmin

Yunanistan’da yaklaşık 817 bin tarım işletmesi bulunmakta olup, işletmelerin ortalama arazi büyüklüğü 7 ha civarındadır. 100 ha’ın üzerinde araziye sahip işletme sayısı toplam işletme sayısının binde biri oranındadır. Tarım, hayvancılık ve balıkçılık sektöründe çalışanların sayısı ülkedeki toplam çalışanların %16,5’ini oluşturmakta olup, sektörde 678 bin kişi istihdam edilmektedir. Toplam tarımsal üretim maliyetleri, işgücü maliyetleri hariç tutulduğunda nihai üretim değerinin %25’ini oluşturmaktadır. Başlıca üretim girdileri enerji ve hayvan yemleri olup, küçük tarım aletleri ve gübre diğer girdilerini oluşturmaktadır. Üretici fiyatları ve tarımsal üretim miktarı, genel olarak arz ve talep doğrultusunda şekillenmekle birlikte bazı ürünlerde Ortak Tarım Politikası mekanizmalarının etkisi de vardır.

Yunanistan Akdeniz havzasındaki önemli balık tedarikçilerinden biridir. Yunan balıkçılık filosu, eski ve küçük tekneler için avantaj sağlayan AB programlarından ülkenin yararlanabilmesi için, 1990’ların ortalarından itibaren küçültülmüştür. Yunanistan’da 1991 yılında 9336 adet balıkçı teknesi bulunurken, 1998 yılında 8143 tekne kalmış ve azaltılmaya devam edilerek 2002 yılında 7381’e kadar indirilmiştir. Tekne sayısının azalmasıyla birlikte avlanan balık miktarı da azalmıştır. 1990’lı yılların başlarında 150 bin ton balık avlanmakta iken, bu rakam 1999’da 118 bin tona inmiş ve azalmaya devam ederek 2002’de 90 bin tona düşmüştür. Yunan tekneleri tarafından başta hamsi ve sardalya olmak üzere diğer balık ve su ürünleri avlanmaktadır. Yunanistan’ın su ürünleri avcılığı azalırken, kültür balıkçılığında önemli gelişmeler kaydedildiği görülmektedir. 1990’lı yılların başlarında 35 bin ton civarında olan kültür balığı üretimi, 1996 yılında 50 bin ton, 2002 yılında ise 95 bin ton seviyelerine ulaşmıştır. Yetiştirdiği su ürünlerinin %95’ini levrek (24 bin ton), çipura (38 bin ton) ve Akdeniz midyesi (22 bin ton) oluşturmaktadır. Yetiştirilen başlıca tatlı su ürünleri ise sazan, alabalık ve yılan balığıdır.

Tablo 2.3. Yunanistan’ın Su ürünleri Üretimi Deniz Balıkçılığı

1998

1999

2000

2001

2002

Motorlu Balık tekneleri (adet)

(20 beygir gücü ve üstü)

8143 7716 7627 7705 7381

Avlanan Balık Miktarı (Ton)

108 580 118 771 99 280 94 388 88 983

Kültür Balıkçılığı

1998

1999

2000

2001

2002

Yetiştirilen Balık Miktarı (Ton)

59 926 84 274 95 418 97 512 87 928

Kaynak 1. FAOSTAT Yearbook Fishery Statistics 2. Greece in figures 2004, National Statistical Service of Greece (NNSG)

2.2 YUNANİSTAN TARIM VE GIDA SANAYİ ÜRÜNLERİ DIŞ TİCARETİ*

2.2.1 İhracat

Yunanistan’ın 2003 yılındaki Tarım ve Gıda Sanayi ürünleri ihracatı 3,03 milyar Dolardır. Tarıma dayalı ürünlerin ihracat oranı, toplam ihracat içindeki %22,2’lik payı ile diğer AB üyesi ülkelerden çok daha fazladır.

Armonize sistemin (HS) 20. fasılı Yunanistan’ın Tarım ve Gıda Sanayi ürünleri ihracatında % 16,6’lık payı ile en önemli fasılı oluşturmaktadır. Bu fasıl içinde en önemli kalemi 200870 GTİP numarası ile 169 bin ton ve 144 milyon Dolarlık ihracatı olan konserve şeftali oluşturmaktadır. Yunanistan bu üründe

dünya ihracatındaki %25’lik payı ile birinci sırada bulunmakta olup, başlıca ihraç pazarları değer olarak paylarına göre sırasıyla Almanya (%34), İngiltere (%14), Rusya Federasyonu (%7), Polonya (%7) ve İtalya’dır (%4). Bu kalemin ardından 200570 HS numarası altında 112 milyon Dolarlık ihracat ile zeytin gelmektedir. Yunanistan, zeytin ihracatında dünya ihracatındaki %14’lük payı ile İspanya’nın ardından ikinci sırada yeralmaktadır. Önemli ihraç pazarları arasında ABD (%33), İtalya (%12), Avustralya (%11), Kanada (%7) ve Almanya (%7) bulunmaktadır. 20. fasıl içinde diğer önemli ihraç kalemi ise 76,6 milyon Dolarlık ihracatı ile konserve domates olup, önemli ihraç pazarları arasında İngiltere, Hollanda, Almanya, İtalya ve Japonya vardır.

Armonize sistemin 24. fasılında bulunan tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler ise tarım ürünleri ihracatında %15,9’luk (482 milyon Dolar) payı ile ikinci sırada yer almaktadır. Bu fasılın ihracatında bir önceki yıla göre %29 artış olduğu görülmektedir. Bu grupta 320 milyon Dolarlık ihracat rakamıyla yaprak tütün, 150 milyon Dolar ihracat ile de tütün içeren sigaralar en önemli kalemlerdir.

Yunanistan’ın 8. fasıldaki en önemli ihraç kalemini 163 milyon Dolar ile portakal başta olmak üzere narenciye ürünleri oluşturmaktadır. Bu üründe 2003 yılı itibariyle önemli ihraç pazarları Macaristan (%13), Romanya (%11), Slovenya (%11), Polonya (%8) ve Çek Cumhuriyeti (%8) olmuştur. Bu fasıldaki diğer önemli kalemleri yaş üzüm (94 milyon Dolar) ve kuru üzümdür (38 milyon Dolar). Karpuz, elma, şeftali, kayısı ve kivi fasıl altında ihracatı bulunan diğer ürünlerdir. *Çalışmanın bu bölümünde kaynak olarak ITC Trademap verilerinden yararlanılmış olup, aksi belirtilmedikçe Türkiye’nin dış ticaret verileri de bu kaynağa göre değerlendirilmiştir. Türkiye’nin 2004 yılı verileri ise Dış Ticaret Müsteşarlığı - DTM’den temin edilmiştir. Tablo 2.4. Yunanistan’ın Fasıllar itibariyle 2003 Yılı Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri İhracatı

FASIL

ÜRÜN ADI 2003 Değeri (1000 ABD Doları)

1999-2003 Dönemi Büyüme Oranı (%)

2002-2003 Dönemi Büyüme Oranı (%)

2002-2003 Dönemi Dünya ihracatı Büyüme Oranı (%)

Ülke İhracatın-daki sırası

Ülke İhracat-ındaki Pay (%)

Ülkenin Toplam Gıda İhracat-ındaki sırası

Ülkenin Toplam Gıda İhracat-ındaki Payı (%)

01 Canlı hayvanlar 2640 34 -47 3 82 0,0 22 0,1

02 Etler ve yenilen sakatat 17370 -5 29 5 64 0,1 17 0,6

03

Balıklar, kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar, diğer omurgasızlar

328893 3 50 5 13 2,4 5 10,9

04

Süt ve süt mamulleri, kuş ve kümes hayvanlarının yumurtaları, bal

167284 9 43 5 23 1,2 6 5,5

05

Tarifenin başka yerinde yer almayan hayvansal müstahzarlar

2193 -15 -8 4 85 0,0 23 0,1

06 Canlı bitkiler ve çiçekçilik müstahzarları

3192 7 -13 7 79 0,0 21 0,1

07 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular

111377 6 -12 7 30 0,8 9 3,7

08

Yenilen meyveler, kabuklu yemişler, turunçgil ve kavun kabuğu

445056 -3 4 6 11 3,3 3 14,7

09 Kahve, çay, Paraguay çayı ve baharat

9040 -13 19 -7 76 0,1 19 0,310 Hububat 56769 8 -47 2 41 0,4 11 1,9

11

Değirmencilik ürünleri, malt, nişasta , inulin, buğday gluteni

10305 -9 -27 6 73 0,1 18 0,3

12

Yağlı tohum ve meyveler, sanayi bitkileri, saman, hayvan yemi

50338 9 -18 9 46 0,4 12 1,7

13 Laklar, sakızlar, bitkisel özsu ve hülasalar

6269 4 22 7 77 0,0 20 0,2

14

Örülmeye elverişli bitkisel maddeler, bitkisel müstahzarlar

977 -3 40 1 90 0,0 24 0,0

15

Hayvansal ve bitkisel yağlar ve bunların müstahzarları

361747 -10 62 7 12 2,6 4 11,9

16

Et, balık, kabuklu hayvan, yumuşakça vb hayvansal müstahzarlar

29170 -1 49 7 58 0,2 14 1,0

17 Şeker ve şeker mamulleri 32526 19 42 5 56 0,2 13 1,1

18 Kakao ve kakao müstahzarları 17976 10 61 11 63 0,1 16 0,6

19

Esasını hububat, un, nişasta, süt teşkil eden müstahzarlar

140581 17 55 9 25 1,0 8 4,6

20

Sebze, meyve, bitki parçaları, sert kabuklu yemiş konserveleri

503386 1 -8 5 9 3,7 1 16,6

21 Yenilen çeşitli gıda müstahzarları

67161 12 31 8 39 0,5 10 2,2

22 Meşrubat, alkollü içkiler ve sirke 156236 2 29 8 24 1,1 7 5,2

23

Gıda sanayi kalıntı ve döküntüleri, hazır hayvan gıdaları

27619 4 -8 8 60 0,2 15 0,9

24 Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler 481707 -1 29 -1 10 3,5 2 15,9

01-2

4 Toplam Tarım ve Gıda Sanayi Ürün İhracatı 3029812 22,2 100,0

Kaynak: ITC Interactive TradeMap Yunanistan’ın 15. Fasıl içindeki en önemli kalemi zeytinyağı olup, bu ürün için 2003 yılı ihracatı 301

milyon Dolardır. Yunanistan dünya zeytinyağı ihracatındaki %12’lik payı ile İspanya ve İtalya’dan sonra üçüncü sırada bulunmaktadır. 2003 yılında ihracatının yöneldiği en önemli ülke %79’luk payı ile İtalya olup, bunu İspanya (%4), ABD (%3), İngiltere (%2) ve Almanya (%2) izlemektedir.

3. Fasılda toplam su ürünleri ihracatı 329 milyon Dolar olup, bunun %80’ini taze soğutulmuş balık ihracatı oluşturmaktadır. Bu grup içinde en önemli ürünler levrek ve çipuradır. 2003 yılı ihracatının değer olarak %45’i İtalya, %25’i İspanya, %10’u Fransa, %8’i İngiltere, %5’i Portekiz ve %2’si ABD’ye yönlenmiştir.

4. Fasılda bulunan süt ve süt ürünleri içerisinde en önemli ihraç kalemlerini ise beyaz peynir (125 milyon Dolar) ve yoğurt (30 milyon Dolar) oluşturmaktadır.

2.2.2 İthalat

Yunanistan 2003 yılındaki 5,3 milyar Dolarlık ithalatı ile Tarım ve Gıda Sanayi Ürünlerinde net ithalatçı konumdadır. Tarım ve gıda ürünlerinin ülkenin toplam ithalatındaki payı %11,8’dir. Tablo 2.5. Yunanistan’ın Fasıllar itibariyle 2003 Yılı Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri İthalatı

FASIL

ÜRÜN ADI 2003 Değeri (1000 ABD Doları)

1999-2003 Dönemi Büyüme Oranı (%)

2002-2003 Dönemi Büyüme Oranı (%)

2002-2003 Dönemi Dünya ithalatı Büyüme Oranı (%)

Ülke ithalatın-daki sırası

Ülke ithalat-ındaki Pay (%)

Ülkenin Toplam Gıda ithalat-ındaki sırası

Ülkenin Toplam Gıda İthalatın-daki Payı (%)

01 Canlı hayvanlar 91301 0 27 0 64 0,2 17 1,702 Etler ve yenilen

sakatat 852064 4 21 5 12 1,9 1 16,103 Balıklar, kabuklu

hayvanlar, yumuşakçalar, diğer omurgasızlar

331259 7 20 3 27 0.7 5 6.204 Süt ve süt mamulleri,

kuş ve kümes hayvanlarının yumurtaları, bal

655116 7 23 5 15 1,5 2 12,305 Tarifenin başka

yerinde yer almayan hayvansal müstahzarlar

10007 -11 2 1 88 0,0 22 0,206 Canlı bitkiler ve

çiçekçilik müstahzarları 54916 1 34 6 72 0,1 20 1,0

07 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular

189386 14 29 6 46 0,4 14 3,608 Yenilen meyveler,

kabuklu yemişler, turunçgil ve kavun kabuğu

276575 14 36 6 33 0,6 7 5,209 Kahve, çay, Paraguay

çayı ve baharat

67037 0 25 -7 70 0,1 19 1,310 Hububat 339454 12 6 2 26 0,8 4 6,411 Değirmencilik

ürünleri, malt, nişasta, inulin, buğday gluteni

35562 6 19 5 78 0,1 21 0,712 Yağlı tohum ve

meyveler, sanayi bitkileri, saman, hayvan yemi

203025 8 31 8 43 0,5 12 3,813 Laklar, sakızlar,

bitkisel özsu ve hülasalar

7645 7 45 4 94 0,0 23 0,114 Örülmeye elverişli

bitkisel maddeler, bitkisel müstahzarlar

1145 -7 -5 -3 98 0,0 24 0,0

15 Hayvansal ve bitkisel yağlar ve bunların müstahzarları

213996 24 88 7 39 0,5 11 4,016 Et, balık, kabuklu

hayvan, yumuşakça vb hayvansal müstahzarlar

115343 13 20 6 58 0,3 16 2,217 Şeker ve şeker

mamulleri 68472 -10 61 4 68 0,2 18 1,318 Kakao ve kakao

müstahzarları 152642 13 34 11 52 0,3 15 2,919 Esasını hububat, un,

nişasta, süt teşkil eden müstahzarlar

243993 9 40 9 37 0,5 9 4,620 Sebze, meyve, bitki

parçaları, sert kabuklu yemiş konserveleri

196552 11 30 4 45 0,4 13 3,721 Yenilen çeşitli gıda

müstahzarları 237474 7 41 8 38 0,5 10 4,5

22 Meşrubat, alkollü içkiler ve sirke 371770 7 6 7 25 0,8 3 7,0

23 Gıda sanayi kalıntı ve döküntüleri, hazır hayvan gıdaları

274874 8 21 7 34 0,6 8 5,224 Tütün ve tütün yerine

geçen işlenmiş maddeler

316145 5 13 2 29 0,7 6 6,0

01-2

4 Toplam Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri 5305753 11,8 100

Kaynak: ITC Interactive TradeMap

Yunanistan’ın tarım ve gıda sanayi ürünleri ithalatının yaklaşık üçte birini et ve süt ürünleri oluşturmaktadır. 2. fasılda bulunan etler ve yenilen sakatat ithalatta %16,1’lik payı ile birinci sırada yer alırken, süt ve süt ürünleri ithalatı da %12,3’lük payı ile ikinci sırada yer almaktadır. 2. fasılda başta 349 milyon Dolar ile sığır eti olmak üzere, 325 milyon Dolarlık domuz eti , 99 milyon Dolarlık beyaz et ve 54 milyon Dolarlık kuzu eti ithalatı bulunmaktadır. 4. fasılda ise 297 milyon Dolar ile peynir, 263 milyon Dolar ile süt ve krema ve 54 milyon Dolar ile de sütten elde edilen yağlar önemli ithal ürünleridir.

Yunanistan’ın su ürünleri ithalatı toplam gıda ürünleri ithalatında %6,2’lik payı ile 5. sırada yer almaktadır. Bu grupta ithalatındaki en önemli kalemi 153 milyon Dolarlık ithalat rakamı ile

yumuşakçalar ve kabuklu hayvanlar oluşturmaktadır. Taze ve dondurulmuş balık ithalatı ise 114 milyon Dolardır.

0301 GTİP’inde Yunanistan’ın 3,6 milyon Dolarlık canlı deniz balığı ile büyük bölümü Singapur’dan olmak üzere 1,1 milyon Dolarlık süs balığı ithalatı bulunmaktadır.

0302 GTİP’inde ithalatındaki önemli ürünler somon, dil balığı, uskumru ve diğer soğutulmuş deniz balıklarıdır. Taze soğutulmuş balık grubunda Türkiye %19’luk payı ile ithalatında ikinci sırada yer almaktadır. DTM verilerine göre de Türkiye’nin Yunanistan’a bu gruptaki ihracatı 14,8 milyon Dolardır. 2004 yılında bu rakam 18,2 milyon Dolara ulaşmıştır. Son dönemde Yunanistan’ın Türkiye’den özellikle tekir ithalatının arttığı görülmektedir.

Yunanistan’ın 0303 GTİP’indeki dondurulmuş balık ithalatında önemli ürünler, yılan balığı (5,4 milyon Dolar), kırmızı balık (4 milyon Dolar), çipura (3,3 milyon Dolar), somon (2,9 milyon Dolar) kılıç balığı (1,6 milyon Dolar), uskumru (1,2 milyon Dolar ) ve köpekbalığı (1,6 milyon Dolar)’dır. İthalatında Hollanda, İspanya, Danimarka ve İzlanda başı çekmekte olup, 2003 yılında Yunanistan’ın Türkiye’den dondurulmuş balık ithalatı ise 40 bin Dolar olmuştur. DTM verilerine göre bu üründe Yunanistan’a 2004 yılı ihracatımız 60 bin Dolardır.

Yunanistan’ın, 0304 GTİP’inde 25 milyon Dolarlık dondurulmuş balık filetoları ithalatı bulunmaktadır. Dondurulmuş fileto olarak ithal edilen başlıca ürünler arasında tatlı su balıkları (9,1 milyon Dolar), kömür balığı (2,1 milyon Dolar), ton balığı (2 milyon Dolar) ve morina (1,7 milyon Dolar) bulunmaktadır.

0305 GTİP’i altında Yunanistan’ın ithalatının en fazla olduğu ürün ise 17,1 milyon Dolar ile salamura morinadır. Bunun ardından 4,5 milyon Dolar ile tütsülenmiş somon gelmektedir. Bu ürünlerde ithalatının %70’i Hollanda, Danimarka ve İsveç’ten yapılmıştır.

Yunanistan’ın kabuklu su ürünleri ithalatı 2003 yılında bir önceki yıla göre %37 artarak 41 milyon Dolar olmuştur. Bunun 31 milyon Dolarlık kısmını dondurulmuş karides oluşturmaktadır. İthalatında önemli ülkeler Avustralya, Danimarka, Arjantin, İngiltere olup, DTM verilerine göre Türkiye’nin de Yunanistan’a 2004 yılında %90’ı dondurulmuş olmak üzere 388 bin Dolarlık karides ihracatı bulunmaktadır.

Yunanistan’ın 0307 GTİP’inden ithalatında önemli kalemler 47,8 milyon Dolar ile dondurulmuş ahtapot ve 46,2 ile dondurulmuş mürekkep balığıdır. Bu GTİP’te Trademap verilerine göre 2003 yılında Yunanistan’ın Türkiye’den toplam ithalatının 5,6 milyon Dolar olduğu, DTM verilerine göre ise Türkiye’den Yunanistan’a 4,2 milyon Dolarlık ihracat yapıldığı görülmektedir. Türkiye’nin 2004 yılındaki ihracatı da 4,1 milyon Dolar olmuştur.

Dondurulmuş ahtapot ithalatında Fas %21, Moritanya ve İspanya %13, Senegal % 9 paya sahiptir. Türkiye ise 1,6 milyon Dolarlık ihracatı ile Yunanistan’ın ithalatında %3’lük paya sahiptir. DTM verilerine göre Türkiye’nin ihracatı 2003 ve 2004 yıllarında yaklaşık 1,2 milyon Dolar civarında gerçekleşmiştir.

Mürekkep balığı ithalatında Hindistan %38 , Yeni Zelanda %17, Tayvan ve İspanya ise % 10 paya sahiptir. Türkiye 447 bin Dolar ile ithalatında %1’lik paya sahiptir

Yunanistan’ın yine 0307 GTİP’i altında 7,8 milyon Dolarlık salyangoz (deniz salyangozları hariç) ithalatı bulunmakta olup, bunun %73’ü Makedonya’dan gelmektedir. Yunanistan’ın dondurulmuş midye ithalatı ise 2,6 milyon Dolar olup, bunun %46’sı Yeni Zelanda, %25’i İspanya,

%14’ü Şili ve %9’u da Türkiye’den ithal edilmiştir. Trademap verilerine göre 1,5 milyon Dolar olan Yunanistan’ın tarak ithalatının tamamına yakını Türkiye’den gerçekleştirilmiştir. DTM verilerine göre Türkiye’nin bu üründe Yunanistan’a ihracatı 1,1 milyon Dolardır.

Yunanistan’ın kesme çiçek ithalatında Türkiye önemli bir yere sahiptir. Taze karanfil ithalatında %70’lik payı ile Türkiye birinci sırada yer almaktadır. DTM verilerine göre 2004 yılında Türkiye’den Yunanistan’a bu kalemde 1,3 milyon Dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir.

Yunanistan 33,4 milyon Dolarlık taze patates ithalatı ile dünya ithalatında 12. sırada yer almaktadır. 2003 yılında bir önceki yıla göre %21 oranında artan ithalatında Türkiye’nin payı %8 olmuştur. DTM verilerine göre Türkiye’nin 2004 yılında bu üründe ihracatı 4,8 milyon Dolara ulaşmıştır.

Yunanistan’ın 20 milyon Dolarlık taze domates ithalatında %31’lik payı ile Türkiye ilk sırada yer almaktadır. 2004 yılında DTM verilerine göre Türkiye’nin Yunanistan’a domates ihracatı % 60 oranında artarak 8,8 milyon Dolara ulaşmıştır.

Yunanistan’ın 7,3 milyon Dolarlık soğan, 3,3 milyon Dolarlık sarımsak ithalatı bulunmaktadır. Soğan ithalatında %18’lik payı ile Türkiye, Mısır’ın ardından ikinci sırada yer almıştır. 2004 yılında ise ihracatımız 846 bin Dolara gerilemiştir. Yunanistan’ın sarımsak ithalatında Türkiye’nin önemli bir payı bulunmamakta olup, Türkiye’den Yunanistan’a sarımsak ihracatı 2003 yılında 4 ton, 2004 yılında ise 8 ton civarında gerçekleşmiştir.

Yunanistan’ın 10,4 milyon Dolarlık taze biber ithalatında Türkiye %42’lik payı ile birinci sırada yer almaktadır. DTM verilerine göre 3,5 milyon Dolar olan 2003 yılı ihracatımız, 2004 yılında da aynı rakama ulaşmıştır. Ülkemizden en çok ithal edilen ürün çeşitleri tatlı kırmızı, dolmalık sivri ve çarliston tipi biberlerdir.

071010 nolu GTİP altında 8,9 milyon Dolarlık dondurulmuş patates ithalatı ile Yunanistan’ın dünya ithalatında % 5’lik payı bulunmakta olup, 6. sırada yer almaktadır. Bu üründe ithalatının yarısını Fransa’dan karşılamaktadır. Dondurulmuş patateste Türkiye’den Yunanistan’a 2003 yılında gerçekleşen 200 tonluk bir ihracata karşın 2004 yılında hiç ihracat yapılmamıştır. Türkiye’den 200410 GTİP’inden işlenmiş dondurulmuş patates ithalatı yapılmaktadır. Yunanistan’ın dondurulmuş bezelye ithalatında da Fransa en önemli ülke olup, Türkiye’den 2003 ve 2004 yıllarında ithalatı bulunmamaktadır. 2,5 milyon Dolarlık dondurulmuş taze fasulye ithalatında Türkiye’nin payı 2003 yılında %9 olmuştur.

071080 nolu diğer dondurulmuş sebzeler GTİP’i altında Yunanistan’ın 2,3 milyon Dolarlık enginar ve 1 milyon Dolarlık kuşkonmaz ithalatı bulunmaktadır. Yunanistan dondurulmuş enginar ithalatının % 83’ünü Mısır’dan yapmıştır. Bu grupta DTM verilerine göre Türkiye’nin ihracatı 2004 yılında 2,9 milyon Dolar seviyesine ulaşmış olup, en çok dondurulmuş bamya, yeşil fasulye ve biber ihracatı olmuştur.

Bakliyatlar içinde Yunanistan’ın 12,4 milyon Dolarlık kuru fasulye, 5,1 milyon Dolarlık mercimek ve 3,5 milyon Dolarlık nohut ithalatı vardır. Türkiye %14’lük payı ile Yunanistan’ın kuru fasulye ithalatında Kanada ve Çin’den sonra 3. sırada yer almaktadır. DTM verilerine göre 2004 yılında Türkiye’nin Yunanistan’a kuru fasulye ihracatı azalarak 883 bin Dolara düşmüş, nohut ihracatı ise artarak 1,3 milyon Dolara yükselmiştir. Mercimek ihracatı da 2004 yılında 76 bin Dolar seviyesinde kalmıştır.

Yunanistan’ın sert kabuklu meyveler içinde en önemli ithal kalemi bademdir. Ülkenin son yıllarda azalan badem üretimi ile birlikte ithalatının arttığı görülmektedir. 2003 yılında bir önceki yıla göre ithalatı %80 artışla 33,9 milyon Dolar olmuş ve bunun %67’si ABD’den karşılanmıştır. Türkiye’nin bu kalemde Yunanistan’a ihracatı bulunmamaktadır. Yunanistan fındık ithalatının ise %90’ı Türkiye’den yapılmakta olup, 2004 yılında DTM verilerine göre Türkiye’nin 13,7 milyon Dolarlık ihracatı olmuştur. Dünya ceviz ithalatında % 5’lik payı ile 6. sırada yer alan Yunanistan, ithalatının %92’sini Ukrayna, Moldova, Romanya ve Bulgaristan’dan karşılamaktadır. Türkiye’den ise ceviz ithalatı bulunmamaktadır. Yunanistan’ın kestane ithalatında Türkiye’nin 2003 yılındaki payı %85 olmuştur. Bu üründe DTM verilerine göre 2004 yılında da 1,2 milyon Dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. Yunanistan’ın 10 milyon Dolarlık Antep fıstığı ithalatının ise %11’i Türkiye’den gerçekleşmiş olup, bu üründe 2004 yılı ihracatımız da 1 milyon Dolar civarında olmuştur.

Yunanistan’ın yaş meyve sebze ithalatında en önemli kalemi 63 milyon Dolarlık ithalat rakamı ile muz oluşturmaktadır. İthalatının %47’si İtalya’dan yapılmıştır. Ülkenin son yıllarda azalan limon üretimi ile birlikte ithalatı artmıştır. 2003 yılında 16 milyon Dolarlık limon ithalatının %86’sını Arjantin’den gerçekleştirmiştir. Türkiye’nin Yunanistan’a limon ihracatı DTM verilerine göre 2003 yılında 133 bin Dolar seviyelerinde iken 2004 yılında büyük oranda artarak 9 milyon Dolara çıkmıştır.

Yunanistan’ın portakal ithalatının da artarak 2003 yılında 5 milyon Dolar olduğu ve ithalatında Türkiye’nin %12’lik payı ile ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye’nin 2004 yılı ihracatı ise 1,8 milyon Dolar olmuştur.

Taze meyveler içinde Yunanistan’ın muzdan sonra en fazla ithal ettiği ürün; 27,6 milyon

Dolar ile elmadır. Türkiye’nin 2004 yılında elma ihracatı 200 bin Dolar civarında gerçekleşmiştir. DTM verilerine göre Yunanistan’a 2004 yılında armut ihracatımız azalarak 400 bin Dolar olmuştur.

Yunanistan’ın kuru meyveler ithalatında en önemli kalem 5,1 milyon Dolar ile kuru eriktir.

Türkiye’nin Yunanistan’a kuru meyveler ihracatında ise en önemli ürün kuru kayısıdır. Türkiye 2004 yılında Yunanistan’a 2,5 milyon Dolarlık kuru kayısı, 605 bin Dolarlık kuru incir, 665 bin Dolarlık kuru üzüm ihraç etmiştir.

Yunanistan’ın baharat ithalatının önemli bir kısmını biberler oluşturmaktadır. 0904 GTİP’i

altında yaklaşık 2’şer milyon Dolarlık kırmızı ve karabiber ithalatı bulunmaktadır. Karabiber ithalatında en önemli ülkeler Vietnam, Brezilya ve Malezya kırmızı biber ithalatında ise İspanya, Fransa ve Hollanda’dır. Yunanistan’ın Türkiye’den 2003 yılında 136 bin Dolar olan kırmızı biber ithalatı, 2004 yılında 20 bin Dolar seviyesine gerilemiştir. Yunanistan’ın rezene, anason ve kimyon ithalatının bulunduğu 0909 GTİP’inde ise ürünlerin tamamına yakınını Türkiye’den tedarik edilmektedir. Trademap verilerinde görünmemekle birlikte DTM verilerine göre 0910 GTİP’i altında Türkiye’den Yunanistan’a 2003 yılında 905 bin Dolarlık, 2004 yılında ise 1,2 milyon Dolarlık mahlep ihracatı olmuştur.

Yunanistan’ın az da olsa dondurulmuş meyve ithalatı bulunmakta olup, en önemli kalemler

dondurulmuş vişne, kiraz, çilek, ve diğer berry cinsi meyvelerdir. Türkiye’den dondurulmuş çilek ithalatı bulunmaktadır.

Armonize sistemin 10. fasılında yer alan hububatlar içinde Yunanistan’ın 185 milyon

Dolarlık buğday, 75 milyon Dolarlık mısır, 41 milyon Dolarlık arpa ve 14 milyon Dolarlık pirinç ithalatı bulunmaktadır. Yunanistan’ın bu grupta Türkiye’den ithalatı bulunmamaktadır.

Yunanistan’ın yağlı tohumlar ithalatında en önemli ürün soyadır. Türkiye’den ise pamuk, susam ve haşhaş tohumu ithalatı bulunmaktadır. 2004 yılında Türkiye’nin pamuk tohumu ihracatı 2 milyon Dolar civarında gerçekleşmiştir. Yunanistan, susam tohumu ithalatının %93’ünü Hindistan, Etiyopya ve Sudan’dan karşılamaktadır. Bu üründe Türkiye’nin 2004 yılı ihracatı da 143 bin Dolar olmuştur.

Yunanistan’ın bitkisel yağ ithalatında en önemli ürün ayçiçek yağı olup, %90’ı ham olarak

Ukrayna, Rusya ve Romanya’dan ithal edilmektedir. Rafine ayçiçek yağı ise Belçika, İtalya ve İspanya’dan tedarik edilmektedir. Bunun haricinde Yunanistan’ın 14 milyon Dolarlık ham, 9 milyon Dolarlık da rafine mısır yağı ithalatı bulunmaktadır.

Yunanistan’ın 1604 GTİP’i altında konserve balık ithalatının %64’ü ton balığı ve orkinos

konservelerinden oluşmaktadır. Ayrıca yaklaşık 7,6 milyon Dolarlık konserve kabuklu hayvan ve yumuşakça ithalatı vardır.

Yunanistan’ın 2003 yılı şekerli ve çikolatalı ürünler ithalatı yaklaşık 144 milyon Dolardır.

Şekerli ve çikolatalı ürünler ithalatının %77’si çikolatalı ürünler, %19’u şekerli ürünler, %4’ünü de ciklet oluşturmaktadır. Yunanistan’ın 1806 GTİP’i altında çikolata ve kakaolu diğer gıda ürünleri ithalatı 112 milyon Doları bulmaktadır. İthalatında en önemli ülkeler İtalya, Almanya ve Belçika’dır. Türkiye’nin 2004 yılında bu ülkeye olan çikolatalı mamul ihracatı ise 266 bin Dolardır. Şekerli mamuller içinde Yunanistan’ın ithalatında en önemli iki kalem 27 milyon Dolar ile kakao içermeyen şeker mamulleri ve 5,4 milyon Dolar ile ciklettir. Şekerli mamuller ithalatında; %22’lik payı ile karameller ve benzeri tatlılar, %15 ile sakızlı jöleli şekerler, %13 ile beyaz çikolata, %12 ile kaynatılmış şekerler, %11 ile şeker kaplı drajeler, yine %11 ile ezme, helva lokum ve %9 ile de boğaz pastilleri yer almaktadır. 2004 yılında Türkiye’nin Yunanistan’a 406 bin Dolarlık ciklet ve 330 bin Dolarlık da şekerli mamul ihracatı olmuştur.

Yunanistan 2001 GTİP’i altında ithalatının %46’sını Türkiye’den sağlamaktadır.

Türkiye’den özellikle hıyar, kornişon ve biber turşuları ithalatı bulunmaktadır. 2004 yılında Türkiye’nin hıyar ve kornişon turşusu ihracatı 1,2 milyon Dolar olmuştur. Ayrıca 976 bin Dolarlık biber turşusu ve 627 bin Dolarlık zeytin ihracatı gerçekleştirilmiştir.

Yunanistan’ın 200410 GTİP’inde yaklaşık 42 milyon Dolarlık konserve dondurulmuş

patates ithalatı bulunmakta olup, Türkiye önemli tedarikçileri arasında yer almaktadır. 2004 yılında bu kalemde Türkiye’nin ihracatı 1,7 milyon Dolar olmuştur.

Yunanistan’ın meyve suyu ithalatında önemli iki kalem elma ve dondurulmuş portakal

sularıdır. Yunanistan’ın Alkollü ve alkolsüz içecekler fasılında viskiler 132 milyon Dolarlık ithalat

rakamı ile başı çekmektedir. Bu grupta 60 milyon Dolarlık meşrubat, 29 milyon Dolarlık bira ve 27 milyon Dolarlık da şarap ithalatı bulunmaktadır.

Tütün ve tütün mamulleri ithalatı ise toplam 316 milyon Dolardır. DTM verilerine göre

2003 yılında Türkiye’den ithalatı saplı damarlı tütünde 2,1 milyon Dolar, tütün içeren sigaralarda ise 8,9 milyon Dolar iken 2004 yılında ithalatı sırasıyla 3,1 milyon Dolar ve 2,2 milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 2.6. Yunanistan’ın 2003 Yılında Seçilmiş Ürünler İtibariyle Ülkelere Göre Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri İthalatı

GTİP NO ÜRÜN ADI

İthal Ettiği Ülkeler

Değer (1000 ABD

Dolar)

İthalattaki payı

% değer

Miktar (ton)

1999-2003 dönemi,

% büyüme

2002-2003 dönemi,

% büyüme

0301 CANLI BALIKLAR

Toplam 5403 100 2220 -15 23 Güney Kıbrıs 1237 23 9 -11 -29 İtalya 950 18 675 -35 7 Fransa 927 17 1337 -20 577 Danimarka 626 12 131 114 35 Singapur 482 9 13 6 13 Türkiye 223 4 5 12 İspanya 195 4 40 215 İngiltere 187 3 1 392

0302 BALIK (TAZE/SOĞUTULMUŞ)

Toplam 77142 100 13912 7 16 Senegal 15817 21 1528 0 2 Türkiye 14604 19 3025 25 -5 Fas 11468 15 800 9 17 İtalya 6949 9 2078 -18 16 İspanya 6205 8 1590 7 61

Umman 4621 6 755 87 60 Fransa 4297 6 751 12 59 Danimarka 2902 4 949 30 37 Tunus 2611 3 825 23 35

0303 BALIKLAR (DONDURULMUŞ)

Toplam 37111 100 17047 -2 23 Hollanda 8893 24 1632 31 85 İspanya 4220 11 3175 -16 2 Danimarka 3252 9 1138 13 0 İzlanda 2613 7 1090 37 23 Arjantin 1944 5 1260 -17 -29 İtalya 1668 4 988 -36 27 Senegal 1639 4 468 6 107 Uruguay 1357 4 965 228 Singapur 1351 4 575 -5 -12 Güney Kore 1284 3 837 İsveç 982 3 197 53 514 Fas 823 2 677 -2 25 Umman 717 2 345 69 -7 Almanya 678 2 306 -21 31 Moritanya 667 2 448 -2 -38

0304

BALIK FİLETOLARI VE DİĞER BALIK ETLERİ (TAZE/SOĞUTULMUŞ/DONDURULMUŞ)

Toplam 28834 100 9059 18 19 Tanzanya 4652 16 1270 35 -2 Hollanda 3794 13 1147 -9 53 Almanya 2687 9 1136 56 73 Kenya 2004 7 539 2 Uganda 1859 6 483 52 7 Danimarka 1814 6 546 24 -26 İspanya 1811 6 830 12 -33 İzlanda 1738 6 588 135 103 İsveç 1391 5 317 122 1706 İngiltere 1382 5 156 3 382 Kolombiya 1357 5 417 209 Arjantin 1314 5 761 -9 -22 Çin 1122 4 306 8 835

0305 BALIKLAR KURUTULMUŞ /TUZLANMIŞ/SALAMURA EDİLMİŞ/TÜTSÜLENMİŞ

Toplam 29814 100 5933 -6 6 Hollanda 9144 31 1694 -2 -8 Danimarka 6624 22 1342 -9 -5 İsveç 6316 21 1279 -13 51 Kanada 1527 5 667 3 10 Almanya 1170 4 170 -11 -7 Belçika 1106 4 50 4 62 İngiltere 859 3 49 -10 3 Portekiz 814 3 176 8 -46

0306

KABUKLU HAYVANLAR (CANLI/TAZE/SOĞUTULMUŞ/DONDURULMUŞ /KURUTULMUŞ/TUZLANMIŞ)

Toplam 41042 100 4631 15 37 Avustralya 5810 14 710 33 267 Danimarka 4741 12 557 1 31 Arjantin 4501 11 427 35 -3 İngiltere 4498 11 864 39 8 İspanya 3397 8 256 21 -37 Fransa 2660 6 193 27 263 Hollanda 1449 4 196 12 86 Hindistan 1140 3 181 8 777 Tanzanya 1130 3 90 143 400

0307 YUMUŞAKÇALAR (CANLI/TAZE/SOĞUTULMUŞ/DONDURULMUŞ

/KURUTULMUŞ/TUZLANMIŞ) Toplam 111913 100 36455 15 22 Hindistan 18247 16 7855 17 12 İspanya 13111 12 3417 22 10 Fas 10202 9 1277 9 -48 Yeni Zelanda 8937 8 8355 13 13 Moritanya 6638 6 796 39 220 Makedonya 5667 5 976 10 31 Türkiye 5570 5 1670 73 98 Tayvan 5476 5 1716 27 36 Senegal 4513 4 753 -8 86 Çin 4478 4 1528 15 332 İtalya 3626 3 864 -4 -50 Gana 3140 3 517 52 148 Güney Afrika 2500 2 487 75 204 Tanzanya 2413 2 462 80 235 Tunus 1901 2 242 36 62 ABD 1540 1 1017 -14 55 Şili 1419 1 329 99

040700 KUŞ VE KÜMES HAYVANLARININ YUMURTALARI

Toplam 3389 100 1076 -15 -22 Almanya 1138 34 336 -22 -19 İngiltere 776 23 284 273 Belçika 497 15 165 110 Hollanda 344 10 102 -34 -82 G.Kıbrıs 323 10 96 Fransa 153 5 37 9 -32 İtalya 50 1 23 -42 -15 İspanya 49 1 19 188

060310 TAZE KESME ÇİÇEK

Toplam 21486 100 4463 -2 54 Hollanda 14383 67 2811 -7 72 Türkiye 1527 7 792 109 201 İtalya 1218 6 197 6 -17 İsrail 947 4 119 15 25 Singapur 691 3 64 10 -23

Güney Afrika 503 2 74 42 -12 070190

PATATES; DİĞERLERİ (TAZE/SOĞUTULMUŞ) Toplam 33412 100 137713 4 21 Mısır 9983 30 32123 8 -28 Fransa 8380 25 32291 9 60 Hollanda 3055 9 11835 14 171 Türkiye 2743 8 11419 270 421 G.Kıbrıs 2736 8 6169 135 158 Almanya 2237 7 7903 -9 -21 İsrail 1857 6 5626 227 İtalya 1107 3 26947 3 87 Avusturya 662 2 1931 -2 -16 Belçika 593 2 1262 13 57

070200 DOMATES (TAZE/SOĞUTULMUŞ)

Toplam 20409 100 17865 65 83 Türkiye 6385 31 5918 96 0 Almanya 4841 24 3919 394 209 Belçika 4391 22 3390 54 617 Hollanda 2275 11 1663 27 387 Makedonya 881 4 1423 78 6

070310

SOĞANLAR VE SALOTLAR (TAZE/SOĞUTULMUŞ) Toplam 7332 100 29984 64 66 Mısır 2676 36 11387 59 23 Türkiye 1311 18 7690 81 10 Almanya 1146 16 2684 183 193 Hindistan 780 11 3710 Hollanda 541 7 1617 42 168 Avusturya 256 3 838 -7 2744

070320 SARIMSAKLAR, (TAZE/SOĞUTULMUŞ)

Toplam 3298 100 2142 3 46 Hollanda 1265 38 552 7 -3 Arjantin 687 21 519 Almanya 571 17 315 39 78 Çin 359 11 460 İspanya 187 6 86 98 -7 Bulgaristan 106 3 94

070960 CAPSICUM/PIMENTA CİNSİ MEYVALAR (TAZE/SOĞUTULMUŞ)

Toplam 10481 100 10830 37 17 Türkiye 4379 42 7399 196 27 Hollanda 3138 30 1291 22 18 İsrail 1803 17 787 34 142 Almanya 360 3 181 88 -16 Fransa 200 2 189 125 11 Bulgaristan 166 2 418 77 435 İtalya 125 1 66 -17 -88 Mısır 114 1 44 36 90

071010 PATATES (DONDURULMUŞ)

Toplam 8941 100 23367 8 72 Fransa 4302 48 4385 1 98 Belçika 3134 35 15027 106 34 Almanya 933 10 2580 31 872 Avusturya 260 3 690 -31 -17 Hollanda 164 2 249 -35 -15

071021 BEZELYE (DONDURULMUŞ)

Toplam 6483 100 8160 23 12 Macaristan 2560 39 3312 64 17 Belçika 1277 20 1101 8 25 İngiltere 878 14 1120 41 295 Sırbistan 736 11 1134 9 -14 Almanya 603 9 1030 20000 İtalya 147 2 95 41 99 Hollanda 103 2 137 -9 178 İsveç 62 1 74 28 -93 Polonya 43 1 59

071022 FASULYE (DONDURULMUŞ)

Toplam 2425 100 2911 22 9 Belçika 1075 44 1254 9 29 Bulgaristan 625 26 850 130 1 Macaristan 225 9 270 71 38 Türkiye 222 9 240 32 54 İtalya 155 6 137 31 -32 Sırbistan 76 3 118 -9 -63

071080 DİĞER SEBZELER (DONDURULMUŞ)

Toplam 13506 100 11054 19 18 Bulgaristan 3604 27 2681 16 9 Belçika 2372 18 2501 17 -19 Mısır 1960 15 884 41 22 Türkiye 1331 10 1178 42 72 Almanya 1169 9 825 85 515 Fransa 651 5 318 -5 -23 İspanya 581 4 347 -17 219

071320 NOHUT; KABUKSUZ (KURU)

Toplam 3566 100 4803 1 -3 Meksika 2391 67 3130 0 -3 Türkiye 621 17 968 -12 357 Kanada 310 9 462 -23 -57 Portekiz 182 5 156 -5 Fas 24 1 25

071333 ADİ FASULYE (BEYAZ FASULYE DAHİL, KABUKSUZ, TANELERİ İKİYE AYRILMIS)

Toplam 12474 100 15369 6 -9 Kanada 2540 20 4080 12 -37 Çin 2465 20 3592 44 8

Türkiye 1751 14 2284 24 76 ABD 1212 10 1693 -16 -41 Polonya 1087 9 589 91 12 Arnavutluk 882 7 525 8 -15 Portekiz 617 5 585 37 İspanya 569 5 510 11 6

071340 MERCİMEKLER; KABUKSUZ (KURU)

Toplam 5151 100 10068 0 -11 Kanada 3882 75 8054 -3 -15 ABD 719 14 1318 18 -11 Portekiz 386 7 476 57 Türkiye 56 1 104 -10 -27 Hollanda 55 1 37

080212 BADEM (KABUKSUZ)

Toplam 33874 100 9162 40 80 ABD 22568 67 6733 37 100 İspanya 10128 30 2155 69 60 Almanya 832 2 187 23 79 Fransa 228 1 59 5 -21 İsrail 65 0 15 Hollanda 35 0 8 68 -80

080222 FINDIK (KABUKSUZ)

Toplam 11385 100 3810 4 24 Türkiye 10161 89 3383 4 20 Gürcistan 1022 9 349 11 118 İtalya 179 2 73 2 -16 Hollanda 15 0 3

080232 CEVİZ (KABUKSUZ)

Toplam 14952 100 4744 35 -11 Ukrayna 4667 31 1544 163 -29 Moldova 3755 25 1178 33 25 Romanya 3196 21 1046 41 3 Bulgaristan 2203 15 644 14 80 Hindistan 966 6 293 -3 -60 Çin 54 0 14 -8 -27

080240 KESTANE

Toplam 1641 100 776 23 22 Türkiye 1389 85 644 30 15 Portekiz 212 13 96 Fransa 10 1 2 3 -83

080250 ANTEP FISTIĞI

Toplam 10182 100 2995 9 8 Almanya 4211 41 1231 28 1780 Iran 2319 23 673 -14 -71 İngiltere 1329 13 404 9 44200 Türkiye 1121 11 275 13

İspanya 539 5 156 542 Suriye 272 3 63 Hollanda 160 2 105 1355 ABD 123 1 45

080300 MUZ (TAZE/KURUTULMUŞ)

Toplam 63235 100 80470 -3 18 İtalya 30002 47 35307 -18 60 Ekvator 20605 33 27774 47 -26 Kosta Rika 6946 11 9487 3614 Panama 3702 6 4825 10 -26 Guatemala 630 1 680 Kolombiya 590 1 1414 -38 73 Hollanda 506 1 614 -32 -56

080510 PORTAKAL (TAZE/KURUTULMUŞ)

Toplam 4932 100 7355 49 161 Güney Afrika 2979 60 4825 384 351 Türkiye 598 12 845 211 Almanya 487 10 449 19 133 Hollanda 168 3 187 -7 171 Arjantin 166 3 287 -36 -60 Uruguay 149 3 270 15 35 Fransa 134 3 187 570 İspanya 121 2 143 572

080550 LİMON VE TATLI LİMON (TAZE/KURUTULMUŞ)

Toplam 15974 100 23620 24 20 Arjantin 13769 86 20931 37 51 Almanya 832 5 1013 31 61 İspanya 773 5 968 -9 113 Türkiye 146 1 194 143 -95 Fransa 121 1 114

080610 ÜZÜM (TAZE)

Toplam 2151 100 1341 0 54 İtalya 630 29 459 -3 -21 Şili 469 22 291 15 284 Hollanda 356 17 161 -4 37 Almanya 241 11 132 -16 194 İspanya 202 9 123 1736 Güney Afrika 85 4 60 27 10 Belçika 38 2 15 Türkiye 35 2 27 400

080711 KARPUZLAR (TAZE)

Toplam 3307 100 5937 24 816 Fransa 1096 33 295 174 906 Türkiye 471 14 1902 2844 G.Kıbrıs 314 9 646 İngiltere 296 9 21 Almanya 230 7 938 858

080810 ELMA (TAZE)

Toplam 27621 100 29858 31 19 İtalya 12834 46 14300 45 12 Almanya 3824 14 3456 76 -13 Şili 3628 13 3719 4 207 Hollanda 1873 7 1999 32 122 İspanya 1470 5 1713 99 -39 Avusturya 1184 4 1317 43 115 ABD 1027 4 1022 16 -35 Fransa 430 2 470 1 54 Türkiye 406 1 518 298 Arjantin 402 1 565 -20 6

080820 ARMUT VE AYVA (TAZE)

Toplam 17438 100 18648 13 8 İspanya 8588 49 8640 10 -15 İtalya 3012 17 2606 32 152 Türkiye 1699 10 1749 160 -3 Almanya 1192 7 1188 122 256 Hollanda 1027 6 1068 7 131 Güney Afrika 674 4 1841 -19 486 Arjantin 410 2 538 -9 40

080910 KAYISI (ZERDALİ DAHİL) (TAZE)

Toplam 1520 100 896 54 433 Bulgaristan 476 31 329 İspanya 338 22 246 Türkiye 240 16 126 İtalya 226 15 101 110 361 Fransa 122 8 53 31 72 Hollanda 111 7 34 20 -19

080920 KİRAZ (VİŞNE DAHİL) (TAZE)

Toplam 875 100 305 82 365 Türkiye 510 58 224 454 Almanya 108 12 34 80 İspanya 97 11 15 Hollanda 77 9 13 -1 328 İtalya 42 5 10 25 1300 Fransa 24 3 3 100

080930 ŞEFTALİ (NEKTARİN DAHİL) (TAZE)

Toplam 12809 100 9213 88 1367 İspanya 6048 47 4537 74 8927 İtalya 2499 20 1541 165 1162 Türkiye 1413 11 1232 Fransa 1345 11 600 101 311 Almanya 687 5 562 450 Hollanda 507 4 204 15 234 Bulgaristan 113 1 81

081050

KİVİ TAZE Toplam 3900 100 2111 8 145 Belçika 2215 57 1099 35 626 Hollanda 879 23 425 6 233 Şili 413 11 363 14 -46 İtalya 171 4 110 -33 53 İspanya 169 4 84 90 20

080420 İNCİR (TAZE/KURUTULMUŞ)

Toplam 1054 100 498 87 34 Türkiye 772 73 356 158 18 Hollanda 120 11 55 28 26 Almanya 85 8 66 347 Fransa 57 5 8 İtalya 17 2 9 25 6

080620 ÜZÜM (KURUTULMUŞ)

Toplam 2305 100 2749 -17 361 Iran 836 36 1062 17 2359 Şili 276 12 220 306 Türkiye 272 12 697 27 332 Avustralya 235 10 227 Almanya 181 8 113 -24 45 Güney Afrika 114 5 109 62 396 Hollanda 101 4 70 1343

081310 KAYISI (ZERDALİ DAHİL)KURUTULMUŞ

Toplam 1870 100 689 26 -9 Türkiye 1839 98 682 24 18 İngiltere 15 1 4 -6 25

081320 ERİK KURUTULMUŞ

Toplam 5125 100 2136 31 49 Fransa 2418 47 865 11 44 ABD 1693 33 744 95 42 Şili 331 6 200 968 Almanya 308 6 82 36

0811 MEYVALAR VE SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVALAR (DONDURULMUŞ)

Toplam 3758 100 3117 39 34 Bulgaristan 1065 28 1073 89 92 Türkiye 572 15 538 66 10 Polonya 555 15 461 54 77 Almanya 488 13 338 49 30 Sırbistan 216 6 154 20 -26 Belçika 175 5 76 -2 6 Fransa 135 4 74 İngiltere 133 4 106 101 16

0904 PIPER, CAPSICUM VE PIMENTA CİNSİ BİBERLER (KURUTULMUŞ)

Toplam 4039 100 1835 -9 26 Vietnam 805 20 504 -11 -16

İspanya 466 12 304 6 25 Fransa 441 11 22 50 124 Almanya 435 11 64 59 78 Brezilya 378 9 190 -7 -44 Hollanda 321 8 102 4 118 Malezya 215 5 114 İtalya 160 4 71 111 385

0909 ANASON, REZENE, KİŞNİŞ, KİMYON, KİMYON TOHUMU VE ARDIÇ MEYVALARI

Toplam 1080 100 1072 10 29 Türkiye 840 78 717 16 111 Suriye 80 7 69 -19 -53 Çin 44 4 19 32 47 Almanya 35 3 206 74 218 Hollanda 28 3 15 460

0910 ZENCEFİL, SAFRAN, ZERDECAL, KEKİK, DEFNE YAPRAKLARI, KÖRİ VE DİĞER

BAHARAT Toplam 2021 100 447 20 135 Almanya 602 30 91 23 83 Avusturya 343 17 3 138 8475 İspanya 320 16 4 Hollanda 178 9 105 5 32 İtalya 136 7 12 26 72 Pakistan 98 5 68 68 58 Hindistan 72 4 77 -3 6 İngiltere 65 3 14 3 141

100110 MAKARNALIK BUĞDAY (DURUM BUĞDAYI)

Toplam 22795 100 87590 9 1037 Fransa 11211 49 42892 74 852 Kanada 5761 25 28103 İtalya 4126 18 11477 -24 1244 Almanya 844 4 4400 Hollanda 631 3 3 İspanya 181 1 474 5 113 Bulgaristan 32 0 227 -91 Meksika 0 0 0 Hindistan 0 0 0

100190 DİĞER BUĞDAYLAR VE MAHLUT

Toplam 162587 100 1002608 15 0 Rusya Fed. 53719 33 400741 -33 Kanada 27582 17 143952 28 214 Fransa 25416 16 150208 -19 614 Almanya 18758 12 108027 -19 63 Ukrayna 9073 6 40605 -57 İngiltere 8038 5 51625 -30 2493

100300 ARPA

Toplam 41291 100 293969 15 20 Rusya Fed. 13635 33 142790 -31

Fransa 12347 30 66725 -3 45 İngiltere 9453 23 50829 Almanya 3128 8 20799 -53 104167 Belçika 1329 3 3792 Bulgaristan 1238 3 8454 37 Hollanda 55 0 5 -26 1000

100590 MISIR

Toplam 75201 100 423371 2 -9 Fransa 22980 31 133067 -20 -48 Macaristan 11691 16 80498 45 Bulgaristan 9758 13 57064 Sırbistan 9451 13 61194 630 Hırvatistan 6326 8 41106 -16 İtalya 5946 8 4091 19 -61 Romanya 3652 5 18942 Hollanda 1913 3 9230 -22 -59 Ukrayna 1487 2 9600

120100 SOYA FASULYESİ

Toplam 107624 100 391357 17 41 ABD 42686 40 154436 12 16 Brezilya 32662 30 121170 59 89 Arjantin 24586 23 89377 10 23 Ukrayna 3159 3 10531

120600 AYÇİÇEĞİ TOHUMU

Toplam 12175 100 42891 -9 46 Romanya 3893 32 13791 1719 Rusya Fed. 3850 32 14168 -23 163 Ukrayna 3096 25 12510 ABD 629 5 827 19 62

120720 PAMUK TOHUMU

Toplam 16489 100 7869 15 -20 ABD 5286 32 1927 -5 -48 Avustralya 3971 24 1611 54 2 Fransa 3967 24 1611 Türkiye 1757 11 391 -30 İsrail 889 5 58 -8 63

120740 SUSAM TOHUMU

Toplam 18833 100 21703 6 32 Hindistan 6856 36 7936 6 27 Etiyopya 5782 31 6640 155 Sudan 4836 26 5684 -7 -17 Burkina Faso 649 3 772 86 303 Hollanda 262 1 254 -13 55 Belçika 133 1 69 Türkiye 110 1 82 6 -2 Çin 71 0 74

151211

AYÇİÇEĞİ TOHUMU YAĞLARI; HAM Toplam 91694 100 45243 97 471 Ukrayna 82077 90 29671 287 674 Rusya Fed. 6091 7 10104 49 Romanya 1695 2 3069 Portekiz 774 1 702

151219 AYÇİÇEĞİ TOHUMU YAĞLARI; DİĞER

Toplam 12199 100 11845 3 52 Belçika 6077 50 6791 91 49 İtalya 4835 40 4438 20 48 İspanya 1160 10 453

1604 HAZIRLANMIŞ/KONSERVE EDİLMİŞ BALIKLAR; BALIK YUMURTASI VE HAVYAR

Toplam 46936 100 12096 9 21 İtalya 20419 44 3815 6 45 Almanya 9408 20 2640 29 36 İspanya 3143 7 907 28 16 Tayland 2681 6 1118 22 13 Fas 1796 4 680 23 -7 Filipinler 1602 3 836 9 -11 Danimarka 1306 3 230 58 -15 Maldivler 1128 2 380 48 8

1605 HAZIRLANMIŞ/KONSERVE EDİLMİŞ KABUKLU HAYVANLAR, YUMUŞAKÇALAR

Toplam 7591 100 2521 2 -17 Tayland 2045 27 492 6 23 Almanya 1869 25 347 133 97 ABD 892 12 491 -20 -77 Danimarka 822 11 103 15 -44 İspanya 801 11 273 26 95 İtalya 361 5 28 15 47 Hindistan 255 3 70 15 96 Türkiye 116 2 21

170410 CİKLET

Toplam 5370 100 1272 -4 -1 Kolombiya 844 16 355 -21 -25 İspanya 805 15 94 2 19 İtalya 789 15 189 3 -60 Danimarka 698 13 104 32 Meksika 477 9 129 102 553 Türkiye 476 9 127 -3 9 Almanya 410 8 96 -5 68 Fransa 255 5 47 -26 163 İngiltere 157 3 12 3 1108

170490 KAKAO İÇERMEYEN DİĞER ŞEKER MAMULLERİ

Toplam 26718 100 6836 10 28 Almanya 5785 22 1744 11 16 İspanya 3725 14 599 -2 3 İtalya 3484 13 616 18 58

İngiltere 3132 12 787 -2 7 Fransa 2826 11 858 13 41 Avusturya 2317 9 539 40 139 Hollanda 2074 8 592 12 9 Belçika 1474 6 470 32 73 Çin 347 1 48 50 3 Polonya 331 1 125 117 24 Danimarka 223 1 51 -1 86 Türkiye 177 1 75 84 97 İsveç 110 0 19 31 93 Rusya Fed. 90 0 61 23 55

1806 ÇİKOLATA VE KAKAO İÇEREN DİĞER GIDA MUSTAHZARLARI

Toplam 112109 100 24759 12 34 İtalya 34962 31 4762 2 13 Almanya 29611 26 8023 23 54 Belçika 17712 16 3381 21 112 Fransa 9137 8 2867 24 24 İngiltere 5925 5 1385 -2 14 Hollanda 5419 5 1332 14 2 İspanya 3468 3 957 19 31 Avusturya 3113 3 1362 42 30 İsviçre 1020 1 205 -7 -6 Danimarka 348 0 63 -12 -6 Portekiz 223 0 85 1294 Polonya 186 0 90 34 1450

190530 TATLI BİSKÜVİLER WAFFLE VE GOFRETLER

Toplam 37803 100 18518 7 60 İtalya 15572 41 4216 -2 48 Almanya 8310 22 3206 23 74 İngiltere 3268 9 1113 12 227 İspanya 3142 8 1477 29 70 Belçika 2947 8 713 20 57 Avusturya 1184 3 346 -1 25 Portekiz 733 2 244 207 36 Danimarka 609 2 157 3 53 Hollanda 597 2 204 -26 92 Türkiye 371 1 223 45 43

190590 DİĞER EKMEKÇİ MAMULLERİ

Toplam 43105 100 15467 17 16 İtalya 14323 33 4083 41 22 Almanya 12669 29 5561 32 9 Belçika 4104 10 1015 -19 16 İspanya 3196 7 1434 38 42 Hollanda 2950 7 1058 22 17 İngiltere 1359 3 442 16 8 Fransa 1319 3 852 -15 5 Avusturya 1125 3 324 99 122 ABD 692 2 128 17 -11

İsrail 363 1 168 89 -15 Danimarka 265 1 62 42 -56 Türkiye 137 0 58 68 496

2001 SEBZE, MEYVA, SERT KABUKLU MEYVA VE YENİLEN DİĞER BİTKİ PARÇALARI

Toplam 7204 100 6503 26 155 Türkiye 3287 46 3543 49 3001 Almanya 1811 25 1386 24 41 Hollanda 679 9 372 -1 -5 Belçika 222 3 150 34 3071 İspanya 177 2 132 139 40 İtalya 167 2 82 16 114 Makedonya 165 2 201 88 18

200410 PATATES (SİRKE/ASETİK ASİTTEN BAŞKA USULDE HAZIR. KONSERVE)

(DONDURULMUŞ) Toplam 41826 100 49583 8 31 Fransa 24402 58 23814 2 164 Hollanda 7235 17 10813 -5 26 Belçika 5616 13 8687 22 -50 Almanya 2526 6 3529 78 -37 Türkiye 1368 3 2105 130 5 Avusturya 246 1 388 4 17 İspanya 242 1 107 -6 1413 İtalya 132 0 54 4 35 Danimarka 42 0 66 -10 -55

200911 PORTAKAL SUYU (DONDURULMUŞ)

Toplam 12118 100 8567 -6 20 Belçika 4964 41 3543 393 49 Hollanda 4886 40 3385 -22 0 ABD 1340 11 912 -11 -8 Brezilya 405 3 340 Almanya 193 2 48 2 4

200970 ELMA SUYU (BRIX DEGERI 20'DEN AZ)

Toplam 10337 100 14175 2 18 Almanya 6028 58 9709 16 19 İtalya 1292 12 1087 -13 -5 Hollanda 1224 12 951 -8 38 Çin 951 9 1418 79 Fransa 214 2 264 -18 İspanya 199 2 144 195 6

2202 SULAR (TATLANDIRICILI, LEZZETLENDİRİLMİŞ)

Toplam 60442 100 94390 26 84 Almanya 27054 45 53310 65 84 İtalya 13892 23 15580 67 334 İspanya 4616 8 10276 33 49 Hollanda 2845 5 3707 -7 161

2203 BİRALAR

Toplam 29375 100 40473 -1 -29 Almanya 14068 48 22610 12 54 Hollanda 6326 22 8911 -5 -53 İtalya 3572 12 2638 -6 76 Fransa 1446 5 1815 63 -89 İngiltere 752 3 655 -11 67

240120 TÜTÜN (TAMAMEN VEYA KISMEN SAPLARI KOPARILMIŞ, DAMARI ÇIKARILMIŞ)

Toplam 98575 100 15966 4 6 Belçika 44863 46 4615 766 11 Almanya 16261 16 1406 -1 60 Brezilya 10669 11 3093 48 -11 Zimbabwe 7709 8 1639 -8 -7 Malavi 5051 5 1463 48 33

240220 TÜTÜN İÇEREN SİGARALAR

Toplam 164157 100 10977 6 17 Hollanda 59642 36 4469 9 -3 Almanya 36668 22 2483 -4 29 İngiltere 34824 21 2120 6 28 Danimarka 16049 10 883 10 -2 Belçika 10073 6 555 185 6042

Kaynak: ITC Interactive TradeMap

2.3. TÜRKİYE -YUNANİSTAN TARIM VE GIDA SANAYİ ÜRÜNLERİ TİCARETİ

Türkiye’nin Yunanistan’a Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri İhracatı 1996 yılında 38 milyon

Dolar iken, özellikle son dört yılda ortalama % 30 artarak 2004 yılında 118 milyon Dolara ulaşmıştır. Dış ticaret dengesi de Türkiye lehinde gelişmekte olup, 2004 yılında Türkiye’nin Yunanistan’a ihracatında 97 milyon Dolar fazla verdiği görülmektedir. Yunanistan Türkiye’nin tarım ve gıda sanayi ürünleri ihracatında 2004 yılında 12. sırada yer almıştır. Tablo 2.7. Türkiye -Yunanistan Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri Ticareti (1000 Dolar) Yıllar Türkiye’nin

İhracatı Türkiye’nin İthalatı

Denge

1996 38487 15247 23240 1997 43724 19525 24199 1998 43880 9371 34509 1999 46101 10419 35682 2000 41463 19732 21731 2001 53908 8522 45386 2002 71567 8348 63219 2003 94285 6091 88194 2004 118608 20834 97774 Kaynak: DTM

Ürünler itibariyle incelediğimizde Ege’nin iki yakasında bulunan Türkiye ile Yunanistan’ın ürün yelpazesi büyük ölçüde benzerlik göstermesine rağmen özellikle Yunanistan’ın üretiminin yetersiz kaldığı ürünlerde Türkiye’nin ihracatının arttığı görülmektedir. Yunanistan gerek iç talebe gerekse de re-eksporta yönelik olarak ithalatını gerçekleştirmektedir.

2.3.1. Türkiye’nin Yunanistan’a İhracatı

Yunanistan’a ihracatımızda en önemli kalemin su ürünleri olduğu görülmektedir. Özellikle son yıllarda taze balık ihracatında önemli gelişmeler kaydedilmiş olup, 2004 yılında Yunanistan’a olan toplam tarım ve gıda ürünleri ihracatımız içinde taze balık ihracatının payı %15,3’e ulaşmıştır. Yunanistan’a başta tekir olmak üzere sargoz, orfoz, ve mırmır ihraç edilen başlıca balıklardır. Su ürünlerinde diğer önemli kalem ise Yunanistan’a toplam gıda ihracatımızda %3,5’lik payı ile ahtapot, mürekkep balığı, tarak ve midye gibi yumuşakçalardır.

Tablo 2.8. Türkiye’nin Yunanistan’a İhracatı (M: 1000 ton D:1000 Dolar) 2001 2002 2003 2004 GTİP Ürün adı

M D M D M D M D 030269 Diğer balıklar taze/soğutulmuş) 1891 5649 3989 14080 3151 14334 3567 17425080222 Fındık (kabuksuz) 3914 11361 3564 8038 3258 9693 2507 13696080550 Limon (taze/kurutulmuş) 3701 1252 6706 2439 241 133 17266 9196070200 Domates (taze/soğutulmuş) 5045 2682 9164 4301 6714 5518 8494 8832070190 Patates (taze/soğutulmuş) 11059 1597 2251 413 12081 2374 25551 4827070960 Capsicum/pimenta cinsi

meyvalar (taze/soğutulmuş) 3791 1232 10160 2444 7097 3488 6163 3536

240110 Tütün (saplı, damarlı) 500 2967 350 1719 441 2126 649 3157071080 Diğer sebzeler (dondurulmuş) 650 458 1054 737 1117 1130 2359 2919200819 Diğer sert kabuklu meyve ve

karışımlarının konserveleri 2759 2946 2706 2724 2541 2549 2459 2909

210690 Diğer gıda müstahzarları 47 233 108 355 128 844 362 2605081310 Kayısı kurutulmuş 609 698 703 1634 691 1656 836 2481240220 Tütün içeren sigaralar 0 0 11 1237 64 8863 4 2161200190 Diğer sebze ve meyve vs.

(sirke, asetik asit/konserve) 49 45 330 211 975 771 2219 2013

120720 Pamuk tohumu 20 60 687 2198 361 1149 664 2011070990 Diğer sebzeler

(taze/soğutulmuş) 675 334 701 470 1953 1493 2087 1919

080510 Portakal (taze/kurutulmuş) 11 3 271 84 854 450 2947 1833200410 Patates (sirke/asetik asitten

başka usulde hazır. konserve) (dondurulmuş)

912 372 2253 1015 2054 1066 2961 1745

200590 Diğer sebze karışımı(sirke, asetik asitten başka şekilde konserve)(dondurulmamış)

90 116 393 444 1256 1346 1445 1506

060310 Buket yapmaya elverişli/kesme çiçek ve tomurcuklar (taze) (birimi adet)

2233 87 15221 513 42648 1460 38319 1336

170250 Kimyaca saf fruktoz 1180 570 2560 1462 2640 1196 2760 1289071320 Nohut; kabuksuz (kuru) 374 217 245 142 1067 622 1691 1272200110 Hıyarlar ve kornişonlar (sirke,

asetik asit/konserve edilmiş) 667 310 1599 801 2277 1216 2057 1210

091099 Diğer baharatlar 95 301 60 389 92 913 103 1198080240 Kestane 574 954 898 1073 702 1403 622 1168030759 Ahtapotlar (dondurulmuş) 77 183 188 776 224 1178 165 1149080250 Antep fıstığı 45 149 227 976 290 1201 214 1015 Diğer 19131 20892 26112 2420001-24 Toplam 53908 71567 94285 118608Kaynak: DTM

Türkiye’nin Yunanistan’a ihracatında ikinci en önemli ürün 13,7 milyon Dolarlık ihracat ile fındıktır. Sert kabuklu meyveler ihracatı içinde diğer önemli ürünler 1,1 milyon Dolar ile kestane

ve 1 milyon Dolar ile antep fıstığıdır. Ayrıca Yunanistan’a 200819 GTİP’inde 2,3 milyon Dolarlık leblebi ihracatımız bulunmaktadır.

2004 yılında olimpiyatların da etkisiyle Yunanistan’ın talebinin artması sonucu başta

domates, patates ve narenciye ürünleri olmak üzere bu ülkeye olan yaş meyve ve sebze ihracatımız önemli ölçüde artmıştır. 070660 GTİP’i altında 3,5 milyon Dolarlık taze kırmızı biber, dolmalık biber ve yeşil biber ihracatımız olmuştur. 070990 GTİP’inde ise en fazla ihraç edilen kalem 1,4 milyon Dolar ile taze sakız kabağı olmuştur.

Hem ülkemizde hem de Yunanistan’da yetiştirilen ürünlerden biri olan tütün ve tütün

mamulleri de Yunanistan’ın üretimine göre değişmekle birlikte ihracatımızda yer alan önemli bir kalemdir.

Yunanistan’a toplam 5,1 milyon Dolarlık dondurulmuş sebze ihracatımızın büyük

bölümünü oluşturan dondurulmuş patatesin (1,7 milyon Dolar) yanı sıra dondurulmuş fasulye, biber, bamya ve diğer dondurulmuş sebzeler de ihraç edilmektedir. Dondurulmuş meyve olarak toplam 313 bin Dolarlık dondurulmuş çilek ve vişne ihracatımız vardır.

200110 ve 200190 GTİP’inde bulunan salatalık ve biber turşuları ihracatı ise sırasıyla 1,2 milyon Dolar ve 800 bin Dolar olmuştur.

Kuru meyveler ihracatımızda en önemli kalem kuru kayısıdır. Bunun haricinde

Yunanistan’ın da üretiminin bulunduğu kuru incir (845 bin Dolar) ve kuru üzüm (665 bin Dolar) gibi ürünlerde ihracatımız da bulunmaktadır.

Baklagillerden nohut ihracatımız 1,2 milyon Dolar olup, bunun haricinde fasulye ve

mercimek ihracatımız da vardır. Yunanistan’a 1,3 milyon Dolarlık kesme çiçek ihracatımızın tamamına yakınını taze

karanfiller oluşturmaktadır. 091099 GTİP’indeki diğer baharatlar grubundan Yunanistan’a 1,2 milyon Dolarlık mahlep

ihracatımız bulunmaktadır.

2.3.2. Türkiye’nin Yunanistan’dan İthalatı

Yunanistan’dan ithalatımız 2004 yılında bir önceki yıla göre 2,5 kat artarak 21 milyon Dolar olmuştur. İthalatın %70’ini pamuk tohumu, ham soya yağı ve hayvan yemleri oluşturmaktadır. Bu ürünler haricinde Yunanistan’dan istikrarlı olarak ithal edilen önemli bir ürün bulunmamaktadır.

Tablo 2.9. Türkiye’nin Yunanistan’dan İthalatı (M: 1000 ton D:1000 Dolar) 2001 2002 2003 2004 GTİP Ürün Adı M D M D M D M D

120720 Pamuk tohumu 16733 1640 1864 178 2177 282 30944 6424150710 Soya yağı fraksiyonları; ham 3949 1498 3636 1628 3275 1711 10416 6256230990 Hazır diğer hayvan yemleri 6 9 1165 1047 172 172 1861 2166080620 Üzüm (kurutulmuş) 510 688 380 456 288 516 579 859100110 Makarnalık buğday (durum) 5337 865 5723 1121 0 0 2600 604170230 Glikoz ve glikoz şurubu 0 0 0 0 504 211 1191 541080250 Antep fıstığı 1 2 15 93 0 0 98 525130190 Tabii sakızlar, reçineler 0 0 1 58 2 195 4 403

151800 Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar vb. frak.

745 209 821 237 1002 326 1128 388

230610 Pamuk yağı üretiminden kalan küspe ve katı atıklar

0 0 6664 628 0 0 2939 384

200980 Diğer meyve/sebzenin suyu 0 0 0 0 0 0 392 339030269 Diğer balıklar

(taze/soğutulmuş) 0 0 0 0 212 200 297 279

200799 Diğer reçel, jöle, marmelat, meyve püresi ve pastları

0 0 63 26 46 28 186 203

060220 Meyvaları veya sert kabuklu meyvaları yenilen ağaçlar, çalılar (aşılı/aşısız)

18 41 52 71 163 348 52 133

120991 Sebze tohumları 0 6 0 0 0 70 0 124030199 Diğerler balıklar (canlı) 0 0 0 0 0 0 1 123110812 Mısır nişastası 114 25 726 217 1215 372 394 120 Diğer 3539 2589 1660 96601-24 Toplam 8522 8349 6091 20835Kaynak: DTM

2.4. YUNANİSTAN GIDA PAZARI

Yunanistan’da yiyecek, içecek ve tütün mamullerinde toplam tüketim harcamaları yıllar itibariyle artış göstermektedir. 2003 yılında toplam gıda harcamaları bir önceki yıla göre %3 oranında artarak 23,6 milyar Euro olmuştur. Tüketimdeki artış diğer Güney Avrupa ülkeleri ile hemen hemen aynı orandadır. Ancak, Yunanlı tüketiciler gelirlerinin daha büyük bir bölümünü gıda harcamalarına ayırmaktadır. Yunan tüketicisinin gıda harcamaları, %20’lik payı ile toplam tüketim harcamaları içinde önemli bir yere sahiptir. Et, süt, yumurta ve peynir gıda harcamaları içinde ilk sıralarda bulunmaktadır.

Tablo 2.10. Yunanistan’ın Toplam Gıda Harcamaları (milyon Euro) Ürünler 1999 2000 2001 2002 2003Et 3620,5 3622,2 3810,6 4060,4 4315,1Süt,peynir,yumurta 2943,1 3034,4 3362,1 3546,5 3593,0Ekmek ve kahvaltılık hububat 2012,0 2091,9 2151,1 2394,0 2482,4Taze sebze 1834,3 1961,3 2217,0 2310,0 2347,0Tütün 1751,0 1786,0 1873,0 1945,0 1923,0Taze Meyve 1251,1 1338,7 1452,8 1493,8 1569,7Balık 1210,0 1289,4 1347,4 1435,4 1489,8Şekerli ve çikolatalı ürünler 1035,1 1056,9 1094,4 1124,0 1207,0Su, Meşrubat ve meyve suları 920,1 929,8 1044,0 1139,0 1183,3Katı ve sıvı yağlar 794,7 802,8 859,0 893,1 896,5Distile alkollü içecekler 622,9 627,4 669,3 698,3 701,2Kahve,çay ve kakaolu içecekler 553,0 582,8 599,9 616,2 630,3Şarap 452,0 469,4 505,3 522,0 550,3Bira 401,6 403,5 454,3 502,6 501,0Diğer gıda ürünleri 273,2 230,9 233,7 264,8 246,0Toplam gıda harcamaları 19674,6 20227,4 21673,9 22945,1 23635,6Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Yunan tüketiciler genellikle evde geleneksel yemekleri hazırlayarak tüketme eğiliminde olmalarına rağmen, gelişen modern ve hızlı yaşam tarzı sebebiyle son yıllarda ambalajlı ürünlerin tüketiminde artış görülmektedir. 2003 yılında tüketicilerin, içecekler ve tütün mamulleri hariç toplam gıda harcamalarının yaklaşık yarısını ambalajlı ürünler oluşturmuştur. Perakende satışlar itibariyle toplam ambalajlı gıda satışları ise 2003 yılında 8,8 milyon Euro olmuştur. Tablo 2.11. Yunanistan’da Perakende Ambalajlı Gıda Satışları (milyon Euro) Ürünler 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Şekerli Çikolatalı Mamuller 395,83 416,07 441,70 468,45 506,73 536,18 Unlu Mamuller 1777,78 1810,71 1911,20 2011,77 2120,33 2251,63 Dondurma 187,56 196,47 208,49 223,53 241,85 256,89 Süt ürünleri 2299,82 2451,12 2631,66 2808,03 2993,18 3156,32 Tatlı ve Tuzlu çerezler 44,08 475,62 500,95 529,23 566,02 594,13 Hazır yemekler 117,34 122,20 129,20 136,79 142,04 149,00 Çorbalar 3,25 3,33 3,43 3,54 3,64 3,05 Makarna 91,67 93,50 95,94 101,08 106,40 108,88 Konserve Gıdalar 179,45 186,26 194,41 203,78 211,24 219,31 Dondurulmuş Gıdalar 138,76 145,58 155,28 166,01 175,15 185,42 Kurutulmuş Gıdalar 137,41 138,68 141,16 147,49 154,07 157,30 Soğutulmuş gıdalar 320,04 331,43 350,42 371,30 390,08 411,75 Sıvı ve Katı yağlar 319,99 324,25 329,45 360,94 394,91 423,38 Sos ve çeşniler 184,29 192,29 205,10 221,69 230,58 239,76 Bebek mamaları 82,33 87,01 93,82 100,76 104,55 109,18 Toplam Ambalajlı Gıdalar 6279,60 6974,52 7392,21 7854,39 8340,77 8802,18 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database Tablo 2.12. Yunanistan’da perakende ambalajlı gıda satışları (miktar 1000 ton) Ürünler 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Şekerli Çikolatalı Mamuller 37,72 38,87 38,82 39,04 40,47 41,21 Unlu Mamuller 729,01 733,54 737,48 741,65 746,78 756,31 Dondurma (milyon litre) 35,62 36,68 37,31 38,29 39,44 40,50 Süt ürünleri * * * * * * Tatlı ve Tuzlu çerezler 46,85 49,09 48,91 49,57 52,33 54,84 Hazır yemekler 13,58 14,05 14,66 15,23 15,70 16,30 Çorbalar 0,30 0,31 0,32 0,33 0,33 0,22 Makarna 59,27 59,74 60,27 60,94 62,40 63,30 Konserve Gıdalar 42,89 43,35 43,98 44,62 45,24 46,09 Dondurulmuş Gıdalar 33,10 34,30 35,53 36,80 38,13 39,80 Kurutulmuş Gıdalar 77,34 77,25 77,52 78,31 80,06 80,83 Soğutulmuş gıdalar 24,35 24,89 25,47 26,07 26,78 27,78 Sıvı ve Katı yağlar 118,14 117,48 117,34 121,21 124,88 127,53 Sos ve çeşniler 33,98 34,90 36,23 37,68 39,00 40,59 Bebek mamaları 7,74 8,25 9,34 11,52 13,28 14,01 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database *Süt ürünlerinde toplam miktar verisi sağlanamamaktadır.

Yunanistan’da perakende gıda sektörü bir çok ürün alternatifi ile çeşitlilik arz eden ancak hayli bölünmüş bir yapıda bulunmaktadır. Sektörde çok sayıda firma bulunmakta ve bu bölünmüş yapı sebebiyle hemen hemen hiç birinin perakende gıda satışları içindeki payı %6’nın üzerine çıkamamaktadır. Yerli üreticilerin yanısıra çok uluslu firmalar pazarda önemli yere sahiptir. Çok

uluslu firmalar ithalatın yanı sıra yerel üreticilerin satın alınması suretiyle Yunanistan pazarındaki faaliyetlerini artırmaktadır.

Yunanistan’da zeytinyağı sektörü gıda sanayi açısından büyük önem arz etmekte olup, ülke

yıllık ortalama 300 bin tonluk zeytinyağı üretimi ile dünyada üçüncü büyük üretici konumunda bulunmaktadır. 2004 yılında ambalajlı perakende zeytinyağı satışları 143 milyon Euro olmuştur. Bir Unilever firması olan Elais Oleaginous Products SA bitkisel yağların toplam perakende satışlarındaki %34’lük payı ile sektörde lider konumdadır. Firma Altis markası ile ambalajlı zeytinyağında yaklaşık %35’lik bir paya sahiptir. Firmanın, ambalajlı satışlarının yanısıra gıda hizmet sektöründe otel, restoran, hazır yemek şirketleri ve çeşitli gıda üreticisi firmalara da Artizan ve Caterline markaları ile zeytinyağı satışları bulunmaktadır. Elais Oleaginous Products SA’nın ürünleri arasında zeytinyağının yanısıra, ayçiçek yağı ve domates ürünleri vardır. Firmanın, Yunanistan’ın toplam perakende gıda satışları içindeki payı %2’dir. Bitkisel yağlar sektöründe ikinci sırada %15’lik payı ile Minerva SA gelmektedir. Minerva, PZ Cussons isimli bir uluslararası şirketler grubu bünyesinde bulunmaktadır. Firma; Horio, Minerva ve Niki isimli zeytinyağı markaları ile ambalajlı zeytinyağı sektöründe %24’lük paya sahiptir. Ayrıca Yunanistan’da çok sayıda zeytinyağı üreticisi bulunduğundan küçük işletmeler tarafından üretilen zeytinyağı da satışlar itibariyle sektörde 17%’lik payı ile çok önemli bir yere sahiptir. Bir çok tüketici küçük işletmelerce üretilen zeytinyağını sanayi tarafından üretilene göre daha saf ve sağlıklı bulduğundan bu firmaların ürünlerini tercih etmektedir.

Yunanistan’ın en büyük süt ürünleri üreticisi olan Fage SA, Yunanistan’da 2003 yılı toplam perakende gıda satışları bazında %5,81’lik payı ile ilk sırada yer almaktadır. Yunan Filippou Group bünyesinde bulunan firmanın 2003 yılı cirosu 335 milyon Euro olup, 8 milyon Euro’nun üzerinde karı bulunmaktadır. Firmanın 50 bin m2 alana yayılı bulunan ana üretim ve dağıtım tesisine, işlenmek üzere günlük 400 bin litre süt gelmektedir. 11 adet süt toplama merkezi bulunan Fage, Yunanistan süt üretiminin yaklaşık %17’sini karşılamaktadır. Firma aynı zamanda beyaz peynir ve yoğurt ürünlerini Avrupa ülkelerine de ihraç etmekte olup, özellikle İngiltere pazarında Total markalı yoğurt ile önemli bir yere sahiptir. Son dönemde ABD’den gelen taleplerin de artması ile birlikte firma yeni yatırımlara yönelmektedir.

Gıda sektöründe Delta SA isimli firma da önemli bir güç olarak yer almaktadır. Firmanın

faaliyet alanları içinde süt, yoğurt, krema, dondurma, dondurulmuş gıdalar ve hazır yemekler bulunmaktadır. 45 firmada doğrudan veya dolaylı olarak iştiraki bulunan Delta’nın Yunanistan’da 8, Doğu Avrupa ülkelerinde ise 5 adet fabrikası bulunmaktadır. Holding bünyesinde bulunan Delta Dairy SA taze/pastörize süt satışlarında %41’lik payı ile, pazardaki en büyük rakibi olan Fage’nin önünde ilk sırada yer almaktadır. Firma sermayesinin %30’una sahip olan Danone ile ürünlerinin Avrupa’da dağıtımı için işbirliği yapmaktadır. Firmanın 2003 yılı cirosu 304 milyon Euro, karı ise 18,5 milyon Euro olmuştur.

Yunan gıda sanayinde iki önemli yerel üretici olan Delta ve Fage, 2004 Atina Olimpiyat Oyunlarının sponsorları arasında yer almıştır. Firmaların ürünleri itibariyle rakip konumda bulunmaları sebebiyle olimpiyat oyunlarına farklı ürünleri ile sponsor olmaları kararlaştırılmış ve olimpiyat süresince Delta; süt ve dondurma ürünleri ile, Fage ise yoğurt, peynir ve krema ürünleri ile temsil edilmiştir.

Chipita International SA; ambalajlı gıda pazarında %4’lük payı ile ikinci sırada yer

almaktadır. Firmanın ürünleri arasında ekmekçi ürünleri, bisküvi, patlamış mısır, çeşitli cipsler ve kuruyemişler bulunmaktadır. Yunanistan dışında Portekiz, Bulgaristan, Romanya, Polonya, Rusya, Meksika ve Mısır’da da üretim tesisleri bulunan firma, ağırlıklı olarak ihracata yönelik

çalışmaktadır. Firmanın 2003 yılı itibariyle 101 milyon Euro ciro ve 8 milyon Euro karı bulunmaktadır.

Tablo 2.13. Yunanistan’da Perakende Ambalajlı Gıda Satışları Firma Payları (% Değer) Firma adı 2002 2003Fage SA 5,59 5,81Chipita International SA 4,14 4,19Delta Dairy SA 3,45 3,64Mevgal Macedonian Milk Industry SA 2,76 2,84Ion SA 2,41 2,37Elais Oleaginous Products SA 1,89 1,96Friesland Hellas SA 1,82 1,83Papadopoulos SA 1,76 1,68Kraft Foods Hellas SA 1,68 1,66Nikas Katselis SA 1,46 1,36Nestle Hellas SA 1,64 1,32Dodoni Agricultural Dairy Industry of Ipirus SA 1,12 1,18Tasty Foods SA 0,89 0,98Yfantis SA 0,89 0,89Delta Ice Cream SA 0,84 0,84Cadbury Hellas SA 0,01 0,76Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Ambalajlı gıda pazarı doygunluğa ulaşmış görünse de 2004-2009 yılları arasında sektör için pozitif büyüme öngörülmektedir. Satışların yıllık ortalama %1 oranında artış göstereceği tahmin edilmektedir. Sektör paylarının satışlar itibariyle fazla bir değişim göstermeyeceği yine et, süt ve ekmekçi mamullerinin pazardaki satışların önemli bir bölümünü oluşturacağı tahmin edilmektedir.

Yunanistan’da organik gıda tüketimi de artış göstermektedir. Büyük şehirlerde organik

ürünler için özel marketler açılmaya başlamıştır. 2004 yılı itibariyle ülkede 110’un üzerinde organik ürün marketi olduğu, bunun da %60’ının Atina’da bulunduğu belirtilmektedir. Aynı zamanda organik ürünlerin tüketici gözünde değer bulduğunu iyi takip eden perakende zincirleri de marketlerinde özel organik reyonları açmaya başlamıştır. Ülkede tarım alanlarının sınırlı olması sebebiyle organik gıda üretimi de sınırlı düzeyde kaldığından ürünler daha çok ithal edilmektedir. Ancak tüketiciler organik ürünler söz konusu olduğunda üreticilerini tanımamaları sebebiyle ithal ürünlere bazen şüpheyle yaklaşmaktadır. Ayrıca başka ülkelerden gelen ürünlerin ülkeye girişinin belli bir süre alması sebebiyle yerel üretime göre tazeliğini yitirdiği düşüncesi hakim olmaktadır. Bununla birlikte Yunan tüketicilerin sağlıklı beslenme konusunda hassasiyetlerinin artması ile birlikte organik ürünlerin tüketiminin de katlanarak devam edeceği tahmin edilmektedir. Tablo 2.14. Yıllar İtibariyle Perakende Ambalajlı Gıda Satışlarındaki Değişim Oranı (% değer) Ürünler 1999/04 2003/04 2004/09* Şekerli Çikolatalı Mamuller 6,26 5,81 -1,99Unlu Mamuller 4,84 6,19 -1,34Dondurma 6,49 6,22 2,50Süt ürünleri 6,54 5,45 0,52Tatlı ve Tuzlu çerezler 5,81 4,97 4,21Hazır yemekler 4,89 4,90 4,15Çorbalar -1,27 -16,21 1,64

Makarna 3,50 2,33 1,45Konserve Gıdalar 4,09 3,82 3,41Dondurulmuş Gıdalar 5,97 5,87 1,52Kurutulmuş Gıdalar 2,74 2,09 1,40Soğutulmuş gıdalar 5,17 5,56 4,10Sıvı ve Katı yağlar 5,76 7,21 2,14Sos ve çeşniler 5,40 3,98 4,12Bebek mamaları 5,81 4,43 0,90Toplam Ambalajlı Gıdalar 5,71 5,61 0,72Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database *Tahmin Tablo 2.15. Yıllar İtibariyle Perakende Ambalajlı Gıda Satışlarındaki Değişim Oranı (% miktar) Ürünler 1999/04 2003/04 2004/09* Şekerli Çikolatalı Mamuller 1,79 1,83 -0,78Unlu Mamuller 0,74 1,28 0,33Dondurma 2,60 2,69 2,12Süt ürünleri - - -Tatlı ve Tuzlu çerezler 3,20 4,79 4,19Hazır yemekler 3,72 3,83 4,09Çorbalar -6,37 -34,12 1,61Makarna 1,33 1,44 2,05Konserve Gıdalar 1,45 1,87 2,73Dondurulmuş Gıdalar 3,75 4,37 3,63Kurutulmuş Gıdalar 0,89 0,97 1,64Soğutulmuş gıdalar 2,67 3,75 2,83Sıvı ve Katı yağlar 1,54 2,12 0,43Sos ve çeşniler 3,62 4,10 4,88Bebek mamaları 12,61 5,50 3,06Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database *Tahmin

2.4.1. Su Ürünleri

Yunanistan’ın su ürünleri ihracatı bir kaç üründe yoğunlaşırken, ithalatı ürün bazında çeşitlilik göstermektedir. Bu yüzden Yunanistan’ın toplam su ürünleri ithalat ve ihracatı dengede gibi görünse de özellikle çipura, levrek ve midye haricindeki balık ve diğer su ürünlerinde ülke net ithalatçı konumdadır. Yunanistan’ın su ürünleri ihracatının %42’sini taze/soğutulmuş çipura ve levrek oluşturmakta, ithalatında ise çeşitli taze ve işlenmiş balıkların yanı sıra yumuşakçalar ve kabuklu su ürünleri önemli yer tutmaktadır.

Su ürünleri Yunan beslenmesinde geleneksel bir ürün olarak özel yerini korumaktadır.

Yunan tüketicisinin sağlıklı ve düşük kalorili beslenmeye olan ilgisinin artmasının yanı sıra deli dana hastalığı sebebiyle hayvansal ürünlere şüpheyle yaklaşması sonucu, özellikle 1995 yılından itibaren su ürünlerine yönelim artmıştır. Yunanistan’da taze balık tüketim alışkanlığı fazla olmasına rağmen son yıllarda hazırlama ve yeme kolaylığı sebebiyle işlenmiş ürünlerin tüketiminde de artış görülmektedir.

İşlenmiş su ürünleri satışlarında pazarda en fazla paya soğutulmuş ürünler sahiptir. Özellikle soğutulmuş tütsülenmiş balık/su ürünlerinde 2004 yılında 4600 ton karşılığı 133 milyon Euro’luk satış yapıldığı tahmin edilmektedir. Konserve balık/su ürünleri satışları ise 51,2 milyon Euro olmuştur. Konserve su ürünlerinin, taze veya dondurulmuş ürünlere göre daha ucuz olmasının yanısıra hazırlama ve hemen tüketim kolaylığı bulunması, ürünler için tercih sebebi olmaktadır. Pazarda bir çok çeşit bulunmasına rağmen tüketiciler daha çok konserve ton balığını tercih etmektedir.

Tablo 2.16. Perakende İşlenmiş Balık/Su Ürünleri Satışları Ürün 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Değer (Milyon Euro) dondurulmuş balık/su ürünleri 4,65 5,23 5,81 6,16 6,4 6,6soğutulmuş balık/su ürünleri 111,55 117,61 126,12 135,23 141,67 149,95konserve balık su ürünleri 40,51 42,32 44,35 46,44 48,72 51,26

Miktar (1000 ton) dondurulmuş balık/su ürünleri 0,36 0,40 0,45 0,50 0,53 0,55soğutulmuş balık/su ürünleri 4,74 4,97 5,17 5,36 5,53 5,76konserve balık/su ürünleri 5,85 6,03 6,23 6,44 6,62 6,83Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Dondurulmuş su ürünleri satışlarında son yıllarda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Firmaların paketleme ve yeni ürün geliştirme konusundaki atılımları ile birlikte son beş yılda toplam satış hacmi %50 oranında artmıştır. Yunanistan’da taze balık tüketim alışkanlığı daha fazla olmasına rağmen marketlerde ucuza dondurulmuş balık alternatiflerinin de bulunması satışları olumlu yönde etkilemektedir. Temizlenmiş, kılçıksız ve pişirilmeye hazır durumda satılan dondurulmuş balığın yanısıra kalamar, karides, midye gibi diğer dondurulmuş su ürünü çeşitleri de hem hazırlama kolaylığı bulunması hem de yüksek besin değeri olması bakımından özellikle çocuklarının tüketimi için aileler tarafından tercih edilmektedir. Yunan ailelerinin yaklaşık %30’unda hem mikrodalga fırın hem de derin dondurucu birlikte bulunmaktadır. Diğer Avrupa ülkeleri ve ABD’ye göre bu düşük bir oran olsa da gelişen eğilim önümüzdeki dönemde dondurulmuş su ürünleri tüketiminin büyümeye devam etmesi açısından önemli görülmektedir. Bununla birlikte dondurulmuş yumuşakça ve kabuklu deniz ürünleri tüketimi özellikle kültürel ve dinsel gelenekler bakımından mevsimsel bir karakteristik göstermektedir. Tüketimin %50’si Paskalya döneminde, %10’u Noel döneminde ve %10’luk kısım da Ağustos ortasında yapılmaktadır ki; bu dönemler Ortodoks Yunanlılar için bayram dönemleridir. Öte yandan toplam dondurulmuş su ürünleri sektörü yaz ayları boyunca azalan bir tüketim eğilimi göstermektedir.

Tablo 2.17. Yıllar İtibariyle Perakende Su Ürünleri Satışlarındaki Değişim Oranı Ürün 1999/04 2003/04 2004/09*

(%değer) dondurulmuş balık/su ürünleri 7,25 3,12 2,86soğutulmuş balık/su ürünleri 6,10 5,84 4,47konserve balık su ürünleri 4,80 5,13 3,84

(%miktar) dondurulmuş balık/su ürünleri 8,85 3,77 3,04soğutulmuş balık/su ürünleri 3,98 4,16 3,00konserve balık su ürünleri 3,15 3,17 2,30Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database *Tahmin

Tüketiciler dondurulmuş su ürünlerini satın alırken görünüşüne (çekici görünüm ve renk), paketleme bilgilerine (tipi, menşei, balığın avlanma tarihi, son tüketim tarihi) ve ürünün satıldığı marketin güvenilirliğine dikkat etmektedir. Ürünleri genel olarak ev hanımları ve genç çiftler satın almaktadır. Yunanistan’ın kuzeyinde kişi başına dondurulmuş su ürünleri satışları güneye göre - güneyde daha çok taze balık tüketilmesi sebebiyle - daha fazladır.

Su ürünleri sektöründe fiyatlandırma politikaları ürünün bulunabilirliğine ve dünyadaki

balık avlama alanlarının durumuna göre değişmektedir. Fiyatlandırma konusunda arz talep mekanizması dünya balıkçılık sektörünün faaliyette bulunduğu uluslararası koşullar çerçevesinde çalışmaktadır. Öte yandan yetiştiriciliğe dayalı çipura, levrek ve alabalık gibi bir takım özel türler söz konusu olduğunda dikkat edilmesi gerekmektedir. Yunan yetiştiriciler arasında bu ürünler için sıkı bir fiyat rekabeti olması bazen ürünlerin maliyetinin altında satışını da beraberinde getirebilmektedir. Son yıllarda markalı ürünlerin çoğalmasıyla promosyon faaliyetleri de artış göstermiştir. Genellikle televizyon ve gazetelere verilen reklamlar, özellikle dondurulmuş ürünler için pazar oluşturma çabaları açısından önem arz etmektedir. Bununla birlikte büyük perakendeciler, marketlerde bir bölümü taze balık satışı için tahsis etmekte ve bu reyonlarda markasız ya da market markası altında taze balık satışı gerçekleştirmektedir.

Su ürünleri avcılığı ve yetiştiriciliğinin dışında Yunan firmaları su ürünlerinin daha ileri safhalara işlenmesi ve üretimi konusunda endüstriyel faaliyetlerde de bulunmaktadır. Yurt içi pazarda soğutulmuş ve dondurulmuş ürünlere talebin artması ile birlikte üretici firmalar da bu alanda yatırım yaparak işleme (soğutma ve dondurma) kapasitelerini artırmaya başlamıştır. Yunan dondurulmuş su ürünleri sektöründeki gelişmeler, ithal taze su ürünleri açısından da fırsatlar yaratmaktadır.

Balık işleme ve üretim süreci iki farklı şekilde gelişmektedir. İlk süreçte taze balık kalite

tipine göre ayrıldıktan sonra tuzlama, parçalama, tütsüleme, konserveleme veya fileto yapma gibi işlemlerden geçmektedir. Bunu standardizasyon ve paketleme takip etmektedir. Bu süreçteki işleme üniteleri genellikle küçük ve orta kapasiteli firmalardan oluşmaktadır. Bu firmalar çoğunlukla tuzlama ve konserve yapmakta olup, daha azı tütsüleme ve fileto işlemi yapmaktadır. Bu firmaların hammadde olarak kullandıkları balıklar sardalya (%33) ve hamsi (%31), alabalık (%9,6) ve uskumru (%6,4)’dur. Buralarda üretilen nihai ürünün %42’si ihracata yönlenmekte, bunun da %35’inin AB dışındaki ülkelere ihraç edildiği ifade edilmektedir.

İkinci süreçte taze balık kalitesine göre sınıflandırılıp, temizlenip, derisi ayrılıp, parçalandıktan sonra soğutulmakta veya dondurulmaktadır. Bu süreci yine standardizasyon ve paketleme izlemektedir. Bu süreçte faaliyet gösteren işletmeler de orta ve küçük kapasiteli firmalardır. Faaliyetleri arasında tam olarak ayırım yapmak mümkün olmamakla birlikte, firmalar genellikle soğutma ve dondurma işlemlerini uygulamaktadır. Firmaların büyük çoğunluğu ülkenin geleneksel olarak balık işi ile uğraşılan bölgelerinin yanısıra Atina ve Selanik şehirleri yakınlarında yoğunlaşmıştır. Hammadde balığın %68’i ithal edilmekte, kalan %31’i ise yurtiçinden sağlanmaktadır. Hammadde olarak kullanılan su ürünlerinin %25’i kalamar, %14’ü ahtapot, ve %12’si morinadır. Bunların yanısıra yılan balığı, istiridye, tarak, barbunya gibi çeşitler de işlenmektedir. Nihai ürünün %22’si dış pazarlara sunulurken kalanı yurtiçinde tüketilmektedir.

Nireus Aquaculture SA isimli firma, Yunan su ürünleri sektöründe en önemli firmalardan

biridir. Firma, balık yumurtası üretimi ve balık yetiştiriciliği, avlanan deniz balıklarının işlenmesi, hazır balık yemekleri üretimi ve bütün bu ürünlerin küçük market ve perakende zincirlerine pazarlanması ile ilgili faaliyetleri yürütmektedir. Ayrıca diğer küçük balıkçılık işletmelerinden de taze balık alımı yapmaktadır. Firma gelirlerinin %15’ini balık yumurtasından, %59’unu balık yetiştiriciliğinden, %6’sını işlenmiş balık ürünlerinden ve %19’unu da diğer firmaların balıklarının

pazarlanmasından sağlamaktadır. Firmanın yurt içi ve yurt dışı satışları hemen hemen yarı yarıya gerçekleşmektedir. Nireus Aquaculture su ürünleri üretiminin yanı sıra süt ürünleri, şekerli çikolatalı ürünler ve diğer hazır yemek ürünleri üretiminde de faaliyette bulunmaktadır.

Selonda SA sektördeki bir diğer büyük firmadır. Firma kurulduğu 1988 yılından bu yana

çeşitli birleşmeler ile büyümüştür. Firmanın İngiltere’de bir üretim birimi ve ayrıca Çin’de ve diğer çeşitli ülkelerde irtibat ofisleri bulunmaktadır. Firma gelirlerinin %24’ünü balık yumurtasından, %38’ini balık yetiştiriciliğinden, ve %27’sini de diğer firmaların balıklarının pazarlanmasından sağlamaktadır. Selonda SA da Nireus firması gibi su ürünleri sektöründe danışmanlık hizmeti verilmesinin yanısıra, hammadde ve su ürünleri ile ilgili gereçleri de sağlamaktadır.

Sea Farm Ionian SA, balık yetiştiriciliği ve pazarlanmasında önemli bir yeri olan yerel

firmalardan biridir. Firma 1989 yılında Norveç Stolt Sea Farm isimli firmanın kuruluşu olarak faaliyetine başlamış ancak daha sonra Norveç yatırımı tamamen Yunanlıların eline geçmiştir. Sea Farm Ionian SA da diğer yerel rakipleri gibi çeşitli firma birleşmeleri ile büyümektedir. Firmanın, Selonda SA’nın İngiltere’deki üretim tesisinde ortak yatırımı bulunmaktadır. Ayrıca Selonda ile hisse değişimi neticesinde bir ortaklığı bulunmaktadır. Firma, gelirlerinin %26’sını balık yetiştiriciliği, %72’sini de diğer firmaların balıklarının pazarlanmasından sağlamaktadır. Firma kendi ihtiyaçlarına yönelik olarak balık yumurtası üretimi de yapmaktadır.

Dondurulmuş su ürünleri alanında faaliyet gösteren Thaltriton isimli firma İzlanda ve

Norveç’ten dondurulmuş balık filetoları ithal etmekte olup, firmanın yılda 4-6 adet siparişi olmaktadır. İthalatının %15’i ihracata yönelmektedir. Gelen ürün yalnızca parçalama ve derin dondurma işleminden geçmekte ve daha sonra ihracatçının orjinal markası ile süpermarketler aracılığıyla tüketicilere sunulmaktadır.

Pazara taze balık arzının ilk safhasını iskele yakınlarında bulunan Toplama ve Dağıtım

Merkezleri (TDM)’nde kurulan mezatlar oluşturmaktadır. TDM’ler yurt çapında dağıtımın etkin bir şekilde yürütülmesi bakımından önem arz etmektedir. Kültür balıklarının paketlendiği birimler de su ürünleri sektöründe taze balık dağıtım kanalının önemli bir halkasını oluşturmaktadır. 91/493 nolu AB yönergesi ile bu birimlerin ne tür hijyenik koşullar altında faaliyet gösterecekleri tanımlanmıştır. Burada ana prensip olarak hammadde (balığın kabulü, duyusal kalite kontrol, temizleme, parçalama, paketleme) ile nihai ürün (dağıtım) işlemleri ayrılarak her safhada mutlak bir kalite ve sağlık kontrolünün yapılması öngörülmektedir. Dağıtım kanalında son halkayı açık veya kapalı balık pazarları, yerel marketler ve süpermarketlerden oluşan perakende balık satışları oluşturmaktadır. Son yıllarda balık pazarları ve yerel marketlerin pazar paylarının azaldığı, bununla birlikte büyük perakende zincirlerinin satışlarının arttığı görülmektedir.

Su ürünleri açısından dikkat edilmesi gereken bir nokta pazar için yeni bir ürün söz konusu

olduğunda Yunan Yüksek Kimya Komitesinden ön izin alınması gerekmektedir. Ancak Yunan Gıda Kodeksinde yer alan ve kodekse uygun olan ürünlerin ithalatında özel bir izin veya uygulama bulunmamaktadır. Su ürünleri için hayvan sağlık sertifikası bulunmalı ve ürünler AB onaylı üretim tesislerinde üretilmiş olmalıdır. Ayrıca, ambalajda üretim tesisinin AB onay kodunun belirtilmesi gerekmektedir. Dondurulmuş su ürünleri için ayrıca özel bir ambalajlama kuralı bulunmamaktadır. Ancak eğer su ürünleri buz kalıpları içinde bulunuyorsa, gümrük kontrolleri esnasında buzdan da örnek alınarak inceleme yapılması söz konusu olabildiğinden, buzun temiz olmasına da dikkat edilmesi gerekmektedir.

2.4.2. Dondurulmuş Gıda

Yunanistan’da 2004 yılı itibariyle dondurulmuş gıda ürünleri satışlarında bir önceki yıla göre miktar olarak %4 değer olarak ise %6 oranında artış olduğu tahmin edilmektedir. Yunan tüketiciler önceleri dondurulmuş ürünlerin besin değerinin taze ürünlere göre daha düşük olduğunu düşünmeleri sebebiyle bu ürünlere ihtiyatla yaklaşırken, bugün tüketicinin bilinçlenmesiyle birlikte bu kanı etkisini yitirmiştir. Tüketiciler son yıllarda özellikle HACCP ve ISO belgeli ürünleri tercih ederek kaliteye verdikleri önemi göstermektedir.

Tablo 2.18. Perakende Dondurulmuş Gıda Satışları Ürün 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Değer (milyon Euro) Dondurulmuş kırmızı et 10,14 10,42 10,95 11,59 12,20 12,72Dondurulmuş Sebzeler 27,10 27,93 28,90 30,10 31,40 33,12Dondurulmuş patates 7,53 7,94 8,51 9,28 9,45 9,87Dondurulmuş unlu mamuller 42,40 45,30 48,37 52,60 56,10 60,04Dondurulmuş tatlılar 9,99 10,65 11,42 12,30 13,10 14,02Dondurulmuş pizza 36,95 38,16 40,12 42,58 44,60 46,83Toplam 134,11 140,35 148,66 158,45 166,85 176,42

Miktar (1000 ton) Dondurulmuş kırmızı et 3,34 3,33 3,32 3,26 3,33 3,67Dondurulmuş Sebzeler 14,65 15,03 15,3 15,65 16,15 16,73Dondurulmuş patates 2,96 3,15 3,25 3,42 3,49 3,63Dondurulmuş unlu mamuller 6,38 6,86 7,35 7,86 8,31 8,74Dondurulmuş tatlılar 1,82 1,92 2,03 2,12 2,17 2,26Dondurulmuş pizza 3,61 3,68 3,76 3,84 3,94 4,03Toplam 32,74 33,93 34,98 36,15 37,39 38,99Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Sektörde, dondurulmuş unlu mamullerin satışları hızla büyümekte ve bu eğilimin devam edeceği tahmin edilmektedir. Firmalar tarafından yerel tüketicilerin beğenisine uygun, yüksek kaliteli ve yeni ürünlerin pazara sürülmesi büyümeyi tetiklemektedir. Sunulan çoğu ürün evlerde geleneksel olarak yapılabilen ancak hazırlanması uzun zaman alan ürünlerden oluşmaktadır. Ayrıca pasta hamurları, pizza tabanları, pişirmeye hazır pizza ve kekler dondurulmuş hamur işi ürünler arasında en popüler olanlarıdır. Ekmek ve krossan gibi ürünler ise tüketiciler tarafından daha çok taze tüketildiği için dondurulmuş olarak pazarda yer bulamamaktadır.

Dondurulmuş sebze satışlarının da önümüzdeki dönemde artmaya devam edeceği tahmin

edilmektedir. Dondurulmuş sebzeler temizlenmiş ve paketlenmiş olarak yıl boyunca elde edilebilmesi bakımından tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Bir ekonomi gazetesinin araştırmasına göre Yunan ev hanımlarının %85’inin, hem mevsimi dışında ucuza sağlanabilmesi hem de hazırlama kolaylığı bulunması bakımından, yemeklerinde dondurulmuş sebzeleri kullanmaya başladığı belirtilmektedir. Firmalar bu kapsamda pazara yeni ürünler sunarak pazarın daha da büyümesini sağlamaktadır. Tablo 2.19. Yıllar İtibariyle Dondurulmuş Gıda Satışlarındaki Değişim Oranı

(%değer) Ürünler 1999/04 2003/04 2004/09* Dondurulmuş kırmızı et 4,64 4,26 3,24Dondurulmuş Sebzeler 4,02 5,10 4,96dondurulmuş patates 5,56 4,44 2,87Dondurulmuş unlu mamuller 7,19 6,95 5,44

dondurulmuş tatlılar 6,99 6,87 4,08Dondurulmuş hazır yemekler - 26,32 15,97Dondurulmuş pizza 4,85 5,00 4,32Toplam 5,97 5,74 1,52

(%miktar) Dondurulmuş kırmızı et 1,51 8,11 1,77Dondurulmuş Sebzeler 2,70 3,59 4,04dondurulmuş patates 4,16 4,01 2,91Dondurulmuş unlu mamuller 6,48 5,17 4,22dondurulmuş tatlılar 4,64 4,15 2,54Dondurulmuş hazır yemekler 30,00 15,03Dondurulmuş pizza 2,22 2,28 2,67Toplam 3,75 4,28 3,63Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database *Tahmin

Dondurulmuş gıda sektörü genel olarak ithalatçı ve üretici firmalar ile küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmaktadır. General Foods SA dondurulmuş gıda satışlarında yaklaşık %23’lük payı ile sektörde lider konumdadır. Firma Barba Stathis markası ile dondurulmuş hazır yemekler, sebzeler; Froza markası ile dondurulmuş patates ve diğer sebzeler; Chrisi Zimi ve Makedoniki Sfolotiata markaları ile de hamur işi ve hazır yemek pazarlamaktadır.

Yıllardan beri pazarda önemli bir yere sahip olmaları sebebiyle tüketici tarafından bilinirliği

oldukça yüksek olan Hellenic Quality Foods SA’nın Kanaki markalı ürünleri ile General Foods SA’nın Barba Stathis markalı ürünlerinin 2003 yılı dondurulmuş gıda satışlarındaki payları sırasıyla %17 ve %12 olmuştur. McCain Hellas SA satışlardaki %8,8’lik payı ile bu iki firmayı izlemektedir. Firma 2004 yılında piyasaya yeni ürünü olan yuvarlak dilimlenmiş dondurulmuş patates sürmüştür. Yfantis SA, Nikas SA ve Creta Farm firmaları özellikle dondurulmuş et konusunda faaliyet göstermektedir.

Özel markalı ürün satışları da dondurulmuş gıda pazarında %12’lik bir paya sahiptir.

Marketlerin kendi markaları ile ürettirip sattıkları bu ürünler hem diğer markalı ürünlere göre ucuz olmaları hem de kalite bakımından bunlarla denk görülmeleri sebebiyle tüketiciler tarafından oldukça tercih edilmektedir. Tablo 2.20. Dondurulmuş Gıda satışları Firma Payları (%Değer) Firma 2001 2002 2003General Foods SA 22,85 23,04 23,31Hellenic Quality Foods SA 16,71 17,01 16,99McCain Hellas SA 8,79 8,89 8,76Yfantis SA 3,62 3,74 3,77Nikas SA 2,42 2,52 2,49VIKI SA 0,93 0,83 0,82Unilever Hellas 0,78 0,79 0,77Creta Farm SA 0,45 0,57 0,56Cadbury Hellas SA 0,53 0,55 0,55Amassa Hellas SA 0,22 0,19 0,20Kontoveros SA 0,19 0,19 0,18Özel Markalı Ürünler 11,07 11,76 12,28Diğer 31,44 29,92 29,32Toplam 100,00 100,00 100,00

Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

2.4.3. Konserve Gıda

Yunan tüketicilerinin taze meyve/sebze tüketim alışkanlığının olması, taze ürünlerin pazarda bol miktarda ve ucuza temin edilebilmesi ve ayrıca tüketicilerin gözünde bu ürünlerin daha sağlıklı olarak algılanması konserve satışlarını etkilemektedir. Son yıllarda benzer hazırlama ve tüketim kolaylıkları sağlaması bakımından dondurulmuş ve/veya soğutulmuş meyve sebze çeşitlerinin çoğalması da pazardaki rekabeti artırmıştır. Ancak, Atina olimpiyatlarının da etkisiyle 2004 yılında konserve satışları iyi bir performans sergilemiştir. Konserve hazır yemekler, toplam konserve perakende satışları içinde %50’lik payı ile önemli bir yere sahiptir. Tablo 2.21. Konserve Gıda Perakende Satışları Ürün 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Değer (milyon Euro) Konserve et ve et ürünleri 16,43 17,21 17,62 18,40 19,35 20,32Konserve sebzeler 22,61 22,81 22,95 23,45 23,93 24,45Konserve domates 17,26 17,49 18,29 19,25 19,99 20,72Konserve fasulye 2,10 2,19 2,30 2,46 2,57 2,65Konserve Meyve 11,95 12,46 13,06 13,63 14,14 14,24Konserve Hazır yemekler 68,13 71,48 75,42 79,60 82,07 85,77Toplam 138,45 143,43 149,54 156,76 161,91 168,11

Miktar (1000 ton) Konserve et ve et ürünleri 7,67 7,39 7,15 6,93 6,77 6,93Konserve sebzeler 6,50 6,43 6,39 6,34 6,26 6,26Konserve domates 7,07 7,17 7,31 7,46 7,75 7,99Konserve fasulye 0,93 0,96 0,99 1,02 1,04 1,06Konserve Meyve 6,31 6,42 6,53 6,63 6,72 6,59Konserve Hazır yemekler 8,46 8,86 9,36 9,72 10,02 10,44Toplam 36,94 37,21 37,64 38,07 38,51 39,27Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

2004 yılında kötü hava koşulları sebebiyle azalan taze domates üretimi ile birlikte yüksek seyreden domates fiyatları tüketicilerin konserve domatese yönelmesine neden olmuştur. Konserve domates satışları miktar bazında yaklaşık %4 oranında artış göstermiştir.

Son yıllarda özellikle evde yemek hazırlama alışkanlığı olan ev hanımlarının, her konserve

kutusunda ortalama bir kalite sunması ve hazırlama kolaylığı sağlaması bakımından konserve domates ile birlikte diğer konserve sebze kullanımını da artırdıkları belirtilmektedir. Tüketicilerin zamandan tasarruf açısından hazır ürünlere yönelmesi sonucu önümüzdeki yıllarda konserve gıda satışlarında artışın devam edeceği düşünülmektedir.

Meyvelerde taze tüketim alışkanlığının daha yoğun olması sebebiyle konserve satışlarının

son beş yılda miktar bazında ortalama %1 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Önümüzdeki yıllarda da bu orandan daha büyük bir artış olması beklenmemektedir. Konserve meyve satışlarının büyük çoğunluğu gıda hizmet sektörüne yapılmakta ve satışlarda konserve ananas başta olmak üzere konserve şeftali ve kayısı ön planda yer almaktadır.

Genellikle pazara sürülen yeni konserve ürünlerin cam ve karton kutularda sunulması ve bu

ambalajların tüketicilerin gözünde ürünü daha kaliteli göstermesi sebebiyle teneke kutulu ürünlerden, karton ve cam içinde bulunan ürünlere kayma başlamıştır.

Tablo 2.22.Yıllar İtibariyle Konserve Gıda Satışlarındaki Değişim Oranı Ürün Adı 1999/04 2003/04 2004/09*

(%değer) Konserve et ve et ürünleri 4,36 4,91 4,52Konserve sebzeler 1,58 2,30 2,33Konserve domates 3,71 3,55 1,86Konserve fasulye 4,82 3,11 1,96Konserve Meyve 3,56 0,99 2,22Konserve Hazır yemekler 4,71 4,60 3,82Toplam 4,09 3,83 3,41

(%miktar) Konserve et ve et ürünleri -2,01 2,36 3,41Konserve sebzeler -0,78 0,00 1,18Konserve domates 2,49 3,77 2,96Konserve fasulye 2,77 1,92 2,13Konserve Meyve 0,88 -1,93 0,75Konserve Hazır yemekler 4,10 4,19 4,48Toplam 1,87 1,97 2,73Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database *Tahmin

Sektörde genel olarak büyük üretici ve ithalatçı firmalar ile birlikte küçük ve orta ölçekli işletmeler de bulunmaktadır. Konserve gıda üreticilerinin çoğunluğunun küçük aile şirketleri şeklinde yapılanmaları sebebiyle ürün geliştirme ve reklam faaliyetleri için yeterli sermayeye sahip olmamaları, rekabet edebilmelerini zorlaştırmaktadır. Sektördeki firmaların pazar payları oldukça bölünmüş yapıda ve birbirine yakın oranlarda olup, sektöre tek başına hakim bir pazar lideri bulunmamaktadır. Bolton Hellas SA isimli firma konserve gıda satışlarında yaklaşık %10’luk payı ile birinci sıradadır. Özel markalı ürünler ise %13’lük pay ile satışlarda önemli bir yere sahiptir. Tablo 2.23. Konserve Gıda Satışları Firma Payları (%Değer) Firma 2001 2002 2003Bolton Hellas SA 9,64 9,88 9,95Elais Oleaginous Products SA. 7,45 7,51 7,72Palirra-Souliotis SA 6,37 6,50 6,42North Aegean Sea Cannarries SA 5,33 5,31 5,37Pelekan Canning Manuf. CO. 3,85 3,58 3,61Kyknos Greek Canning Co. SA. 3,09 3,21 3,23Kikizas Melissa SA 2,17 2,20 2,19Lucas & Co Lda. 1,62 1,66 1,78Hellenic Qualitiy Foods SA.Tulip Food. Co 1,63 1,77 1,74Tulip Food Co 1,47 1,54 1,56Heinz Co. 1,61 1,56 1,54Kawasho Co. Ltd. 0,89 0,91 1,06Bonduelle Groupe 0,89 0,84 0,79Meica Ammerlandische. F.F Meinen GmbH CO. 0,44 0,42 0,44Olimpia Agroindustrial SA 0,46 0,43 0,43Zanae Nicoglu Yeast Co 0,37 0,42 0,42Özel Markalı Ürünler 12,25 12,79 12,90Diğer 40,47 39,47 38,85Toplam 100,00 100,00 100,00Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

2.4.4. Şekerli ve Çikolatalı Ürünler

Perakende satışlar itibariyle incelendiğinde şekerli ve çikolatalı ürün satışlarının 2004 yılında bir önceki yıla göre miktar olarak %2 değer olarak da %6 oranında arttığı tahmin edilmektedir. 2004 yılında değer olarak artışın özellikle fonksiyonel sakızlar ve düşük kalorili şekerlemeler gibi, nispeten diğer ürünlere göre daha pahalı olan ancak ekstra özellikleri bulunan ürünlerin satışlarındaki artıştan kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Özellikle ağız sağlığı konusunda oluşan tüketici bilinci ve bunu geliştirici yönde yapılan kampanyalar ve reklamların da etkisiyle, Yunan tüketicilerinin fiyat konusunda hassas olmalarına rağmen ekstra faydaları bulunan ürünlere daha fazla para vermekten kaçınmadıkları belirtilmektedir. Bu anlamda fonksiyonel sakızların satışlarında 2004 yılında miktar olarak %5, değer olarak ise %10’luk bir büyüme olduğu tahmin edilmektedir.

Tablo 2.24. Şekerli Çikolatalı Mamuller Perakende Satışları Ürün Adı 1999 2000 2001 2002 2003 2004

(milyon Euro) Çikolatalı ürünler 293,19 297,46 310,22 321,87 344,6 361,12 Şekerli ürünler 82,83 33,48 35,46 37,45 39,32 41,65 Ciklet 69,81 85,12 96,02 109,13 122,82 133,41 Toplam 445,83 416,06 441,70 468,45 506,72 536,18

(1000 ton) Çikolatalı ürünler 31373 31975 31623 31538 32557 33062 Şekerli ürünler 3261 3314 3362 3429 3604 3700 Ciklet 3083 3577 3831 4076 4308 4448 Toplam 39716 40866 40817 41045 42472 43214 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Pazarda genel olarak sağlıklı gıda tüketimine yönelik trendin gelişmesiyle beraber şekerli ürün tüketiminde azalma görülmektedir. Ancak, bu durum özellikle çocuklara yönelik olarak üretilen tatlı ürünler için geçerli olmamaktadır. Düşük kalorili beslenme konusunda hassasiyeti bulunan yetişkinleri hedefleyen şekersiz ürünlerin tüketimi de artış göstermektedir. Genel olarak yetişkinleri hedefleyen mentollü ürünlerde, satışların değer olarak yaklaşık üçte biri mentollü şekersiz ürünlerde gerçekleşmiştir. Yine şekersiz ciklet satışlarında da artış olduğu görülmektedir.

Genel olarak çikolatalı ürün satışlarındaki büyüme hızı pazarın doygunluğa ulaşması

sebebiyle son yıllarda yavaşlamıştır. Yunanistan’da sıcak iklimin çikolata tüketimini etkileyerek mevsimsel bir özellik kazandırdığı ve çikolata satışlarının yaklaşık olarak dörtte üçünün Kasım ile Nisan ayları arasında gerçekleştiği belirtilmektedir.

Çikolatalı ve şekerli mamuller sektöründe üç firma toplam satışların yaklaşık olarak yarısını

gerçekleştirmektedir.Yunan üretici firma Ion SA, özellikle Ion markalı tablet çikolataları sayesinde pazarda %22’lik payı ile en önemli yere sahiptir. Pazarda ikinci konumda bulunan Kraft Foods Hellas, 1991 yılında Paulides isimli firmayı alarak pazardaki yerini güçlendirmiştir. Firmanın Lacta, Pavlides ve Kiss markalı ürünleri bulunmaktadır. Cadbury Hellas firması da Adam markalı ürünleri Warner-Lambert SA’dan alarak 2003 yılında pazarda %12’lik paya sahip olmuştur.

2.4.4.1. Ciklet

Perakende ciklet satışlarında miktar bazında %47’lik payı ile şekersiz cikletler birinci sırada

yer almaktadır. Değer bazında incelendiğinde ise fonksiyonel cikletlerin, birim fiyatlarının diğer cikletlere göre daha yüksek olmasının da etkisiyle %56’lık payı ile birinci sırada olduğu görülmektedir.

Tablo 2.25. Perakende Ciklet Satışları

Ürün Adı 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Değer (milyon Euro)

Şekerli ciklet 1,47 1,36 1,29 1,21 1,16 1,14 Şekersiz Ciklet 38,06 40,27 43,05 45,78 49,02 52,99 Fonksiyonel Ciklet 25,65 39,01 47,28 57,79 68,32 75,01 Balonlu Ciklet 4,63 4,48 4,42 4,35 4,32 4,27 Toplam 69,81 85,12 96,02 109,13 122,8 133,41

Miktar (ton) Şekerli ciklet 94,16 89,03 85,26 80,87 76,34 73,89 Şekersiz Ciklet 1689,28 1793,02 1889,64 1964,85 2029,69 2093,83 Fonksiyonel Ciklet 950,26 1345,06 1505,87 1681,01 1860,03 1949,31 Balonlu Ciklet 349,51 350,21 350,51 350,12 342,21 331,16 Toplam 3083,22 3577,03 3831,27 4076,73 4308,06 4448,19 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

2004 yılında ciklet satışların önceki yıllara göre hem miktar hem de değer bazında daha yavaş büyüdüğü görülmektedir. Büyümedeki yavaşlama daha çok şekerli ve balonlu sakızların satışlarının azalmaya devam etmesinden kaynaklanmaktadır. Bu azalma ise yüksek şeker içeriği ile şekerli ve balonlu sakızların tüketici gözünde sağlık bakımından negatif bir algılamaya sebep olduğu düşüncesine dayandırılmaktadır. Buna rağmen şekersiz sakızlarda ve özellikle fonksiyonel sakızlarda satışların artması sektörün toplam satışlarını da artırmaktadır. Fonksiyonel sakızların 1999 yılında pazara sürülmesiyle birlikte sektörde büyük bir başarı yakalanmıştır. Sadece hoş bir tat ve ağız ferahlığı sunan diğer sakızlara göre fonksiyonel sakızlar; diş çürüklerine karşı etkili oldukları, diş etlerini korudukları ve/veya dişleri beyazlattıkları şeklinde lanse edilen faydaları ile tüketici gözünde ön plana çıkmaktadır. Tüketicilerin bu yüksek birim fiyatlı ürünlere talebinin kayması ciklet satışlarının miktar ve değer bazında orantısız büyümesine yol açmaktadır. Bu anlamda 2004 yılında fonksiyonel sakızların satışlarında, miktar bazında yaklaşık %5’lik büyümeye karşın, değer bazında %10’luk bir büyüme olduğu tahmin edilmektedir.

Tablo 2.26.Yıllar İtibariyle Perakende Ciklet Satışlarındaki Değişim Oranı Ürünler 1999/04 2003/04

(%değer) Şekerli ciklet -5,04 -1,72Şekersiz Ciklet 6,84 8,12Fonksiyonel Ciklet 23,94 9,83Balonlu Ciklet -1,59 -1,16Toplam 13,83 8,64

(%miktar) Şekerli ciklet -4,73 -3,21Şekersiz Ciklet 4,39 3,16Fonksiyonel Ciklet 15,45 4,80Balonlu Ciklet -1,07 -3,17Toplam 7,61 3,25Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Ciklet satışlarında, 2003 yılında Warner Lambert SA’nın ürünlerini satın alarak pazara giren Cadbury Hellas SA %40’lık pay ile pazarda çok önemli bir yere sahip olmuştur. Firmanın markası Trident de markalar arasında %30,6’lık payı ile lider konumdadır.

Tablo 2.27. Ciklet Satışları Firma Payları (%Değer) Firma 2001 2002 2003Cadbury Hellas SA - - 40,66Perfetti Hellas SA 13,81 13,64 13,11Dansk Tygegummi Fabrik A/S 12,45 12,06 11,79Wrigley 6,37 6,14 7,74GlaxoSmithKline SA 6,40 7,04 7,51Unilever Hellas 3,59 4,08 4,28Elma SA 1,14 1,72 2,00Fleer Corp 0,34 0,29 0,24Zeta Espacial SA 0,18 0,15 0,10Warner Lambert SA 45,16 45,24 -Diğerleri 10,56 9,64 12,57Toplam 100,00 100,00 100,00Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Tablo 2.28. Ciklet Satışları Marka Payları (%Değer) Marka Firma 2001 2002 2003 Trident Cadbury Hellas SA - - 30,61 Vivident Perfetti Hellas SA 9,68 9,95 9,73 V6 Dansk Tygegummi Fabrik A/S 8,95 8,62 9,51 Orbit Wrigley 6,09 5,91 7,53 Aquafresh GlaxoSmithKline SA 6,40 7,04 7,51 Dentyne Cadbury Hellas SA - - 6,51 Aim Unilever Hellas 3,59 4,08 4,28 Clorets Cadbury Hellas SA - - 2,52 Stimorol Dansk Tygegummi Fabrik A/S 3,50 3,44 2,28 Elma Naturel Chios Gum Elma SA 1,14 1,72 2,05 Big Babol Perfetti Hellas SA 2,73 2,27 1,93 Daygum Perfetti Hellas SA 0,98 1,06 1,17 BUBBALO Cadbury Hellas SA - - 0,95 Wrigley's Wrigley 0,28 0,23 0,21 Dubble Bubble Fleer Corp 0,27 0,23 0,20 Brooklyn Perfetti Hellas SA 0,28 0,24 0,18 Magic Gum Zeta Espacial SA 0,18 0,15 0,10 Perfetti Perfetti Hellas SA 0,12 0,11 0,08 Trident Warner Lambert 28,63 29,61 - Clorets Warner Lambert 8,72 7,91 - Dentyne Warner Lambert 6,54 6,59 - Bubbalo Warner Lambert 1,15 1,04 - Chiclets Warner Lambert 0,12 0,10 - Diğer 10,65 9,71 12,7 Toplam 100 100 100 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

2.5. YUNANİSTAN GIDA HİZMET SEKTÖRÜ VE DAĞITIM KANALLARI

2.5.1 Perakende Satışlar

Yunanistan’da ticari faaliyette bulunan 300 binden fazla işletme bulunmakta olup, bunların çoğu aile şirketi şeklinde kısıtlı alanlarda faaliyet göstermektedir. Bunların arasında toptancılıkla uğraşan 3200 işletme, perakende ticaret yapan ise 7700 işletme bulunmaktadır. Yunanistan’ın ithalatının yaklaşık %80’i acenta ve distribütörler aracılığıyla yapılmakta olup, distribütörlerin çoğunun ülke çapında dağıtım ağı bulunmaktadır.

Hiper ve süpermarketlerin büyük bölümü bazı ürünlerin ithalatını doğrudan yapmaktadır. Bununla birlikte 2004 yılında süpermarketlere satışların kabaca %60’ı, kırk civarında tedarikçi firma tarafından gerçekleştirilmiştir. Toptan fiyat ile perakende fiyat arasındaki fark, büyük süpermarketler için %20-25 oranında, küçük dükkan ve marketler için ise %10-30 arasında değişmektedir.

Hiper ve süpermarketlere mal tedarik eden işletmeler aynı zamanda küçük gıda marketlerine de doğrudan satış yapmakta veya buralara diğer toptancılar aracılığıyla dağıtım yapmaktadır. Tüketiciler küçük marketleri ürün çeşitliliği az olması sebebiyle genellikle ek alışveriş ve acil ihtiyaçlar için kullanmaktadır. Buralarda genellikle süt ürünleri, unlu mamuller, alkollü ve alkolsüz

İhracatçı

İthalatçı, acenta, distribütör, toptancı

Hipermarket, süpermarket,

içecekler, bazı kuru gıdalar ve bir miktar gıda dışı ürün satılmaktadır. Öte yandan hemen her köşe başında bulunan büfeler (kiosk); ağırlıklı olarak hafif içecekler, şekerli çikolatalı ürünler, dondurma, gazete, magazin ve sigara alışverişleri için kullanılmaktadır.

Yunanistan’da perakende sektörü özellikle metropolitan Atina bölgesinde hızla büyümekte ve yoğunlaşmaktadır. Sektörde, yeni uluslararası market zincirlerinin ortaya çıkması ve mevcut firmalar ile gıda üreticilerinin evliliklerinin artması sonucunda gelişen, hızlı değişimlerin olduğu sıkı bir rekabet ortamı bulunmaktadır. Bu kapsamda, Yunanistan’daki aile şirketleri de yeni akımları yakalayarak özellikle elektronik ticaret ve yeni tekniklerin uygulanması hususunda atılım yapmak istemektedir.

Yunanistan’da 687 tanesi metropolitan Atina bölgesinde olmak üzere toplam 3187 adet süpermarket bulunmaktadır. 2003 yılında yeni açılan toplam 128 adet marketin 30 tanesi Atina’da açılmıştır.

Tablo 2.29. Yunanistan Süpermarket Sektörünün Gelişimi 1999 2000 2001 2002 2003 2002/03

% değişim Toplam Süpermarket sayısı 2740 2919 3049 3025 3187 5,36 Zincirlere ait toplam süpermarket sayısı

1719 1862 1919 2010 2133 6,12

16’dan fazla markete sahip zincir sayısı

1235 1408 1540 1569 1574 0,32

Bağımsız süpermarket sayısı 1021 1057 1130 1015 1054 3,84 Kaynak:USDA – Greece GAIN Reports

Ana ürünler itibariyle (tütün mamulleri hariç) perakende satışların büyük çoğunluğu süper ve hipermarketler aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Tüketiciler hemen her mahallede bulunan geleneksel bakkal ve manavlardan parça parça alışveriş yapmak yerine büyük marketlerden topluca alım yapmayı tercih etmektedir. Taze ürünleri günlük tüketme eğiliminde olmalarına rağmen tüketiciler dar zamanları sebebiyle marketleri daha az sıklıkta ziyaret etmekte ve bir defada daha çok alım yapmaktadır. Tablo 2.30. Perakendeciler İtibariyle Gıda Satışları (milyon Euro) 1999 2000 2001 2002 2003 Süpermarket/cash and carry 3060 3519 4079 4625 5228 Hipermarket 223 307 355 481 606 İndirim marketleri 248 290 348 411 532 Kooperatifler 661 764 827 910 1001 Kolayda Gıda Marketleri 541 554 564 575 585 Bağımsız marketler 1562 1543 1561 1548 1505 Manav 509 542 587 641 659 Kasap 1165 1241 1329 1447 1430 Balıkçı 148 154 171 184 192 Ekmekçi 421 453 484 526 559 Mandıra 394 422 454 497 529

İhracatçı

İthalatçı, acenta, distribütör.

toptancı Küçük gıda

marketleri

Tütün, Sigara Dükkanları 195 212 229 252 293 İçki dükkanları 492 519 560 608 654 Diğer 779 830 893 969 1031 Toplam 10398 11350 12441 13674 14804 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

2002-2003 yılları arasında özellikle işlenmiş gıda sınıflarında (taze meyve sebze, et ve ekmekçi ürünleri) fiyatlar ortalamanın üstünde artmış, ancak hiper ve süpermarket zincirleri alım güçleri sayesinde tedarikçileri üzerinde baskı kurarak fiyatlarını bir ölçüde sabitleyebilmiştir. Bu da bağımsız ve küçük perakendecilerin zincir marketlere göre daha pahalı hale gelmeleri sebebiyle rekabet şanslarını azaltmıştır. Hijyen ve sağlık konularının tüketicinin gözünde ana ilgi ve istek kaynağı haline gelmesi de alışveriş davranışlarını büyük ölçüde etkilemektedir. Büyük zincirler, HACCP, kalite kontrol ve çeşitli sertifikasyon sistemleri kullanmak suretiyle taze ve sağlıklı ürünler için uygun dağıtım ve saklama koşullarını garanti altına alarak pazarda küçük marketlerin oldukça önüne geçmektedir. Söz konusu durum geleneksel marketlerin de modernize olmaları konusunda bir zorlama sağlasa da tüketicilerin ürün kalitelerinin daha iyi olduğunu düşünmeleri sebebiyle büyük marketlere yönelmelerini engelleyememektedir. Bu kapsamda, Yunanistan perakende gıda sektöründe küçük ve bağımsız marketlerin payı ve karlılığı giderek azalırken, büyük marketler ve zincirlerin payı giderek artmaktadır. Büyük çaplı marketlerin satışlardaki payı 1999 yılında %45 iken, 2003 yılında %54’e yükselmiştir. Tablo 2.31. Perakendecilerin Gıda Satışlarındaki Payı (%değer) 1999 2000 2001 2002 2003 Büyük çaplı perakendeciler 45,5 47,9 49,6 51,2 53,7 -Süpermarket/cash and carry 29,4 31,2 32,8 33,8 35,3 -Hipermarket 2,1 2,7 2,9 3,5 4,1 -İndirim marketleri 2,4 2,6 2,8 3,0 3,6 -Kooperatifler 6,4 6,7 6,6 6,7 6,8 -Kolayda Gıda Marketleri 5,2 4,9 4,5 4,2 3,9 Bağımsız Marketler 15,2 13,6 12,5 11,3 10,2 Uzmanlaşmış Gıda Dükkanları 39,4 38,6 37,9 37,3 36,2 -Manav 4,9 4,8 4,7 4,7 4,4 -Kasap 11,2 10,9 10,7 10,6 9,7 -Balıkçı 1,4 1,4 1,4 1,3 1,3 -Ekmekçi 4,0 4,1 3,9 3,8 3,8 -Mandıra 3,8 3,7 3,7 3,6 3,6 -Tütün, Sigara Dükkanları 1,9 1,9 1,8 1,8 2,0 -İçki satıcıları 4,7 4,6 4,5 4,4 4,4 Diğer 7,5 7,3 7,2 7,1 7,0 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

2001-2003 döneminde Yunan tüketicisinin gıda harcamaları % 4 oranında artarken, bağımsız marketlerin satışlardaki payı % 3 oranında azalma göstermiştir. Zincir marketlerin 2003 yılındaki perakende satışları 2002 yılının yaklaşık olarak %15 üzerinde gerçekleşerek, perakende sektörünün toplam satışlarının % 43’ünü oluşturmuştur. Hipermarket satışları %171 oranında, indirim marketlerin satışları ise %114 oranında artış göstermiştir. Tablo 2.32. Perakendecilerin Gıda Satışlarındaki Değişim Oranı (%değer) 1999/2003 2002/2003Süpermarket/cash and carry 70,9 13,1Hipermarket 171,5 26,2

İndirim marketleri 114,3 29,4Kooperatifler 51,4 9,9Kolayda Gıda Marketleri 8,2 1,7Bağımsız marketler -3,7 -2,8Manav 29,3 2,8Kasap 22,7 -1,2Balıkçı 29,3 4,4Ekmekçi 32,7 6,3Mandıra 34,3 6,4Tütün, Sigara Dükkanları 50,4 16,3İçki satıcıları 32,9 7,7Diğer 32,4 6,4Toplam 42,4 8,3Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Ülkedeki en önemli perakende zincirlerinden biri olan Carrefour Marinopoulos SA’nın 2002 yılında market başına 4 milyon Euro olan satışları, 2003 yılında 9 milyon Euro’ya yükselmiş ve firma toplamda da 1,5 milyar Euro’luk satış hacmine ulaşmıştır. Söz konusu firmanın sektör satışları itibariyle ikinci durumda bulunan Sklavantis’in yaklaşık iki katı oranında pazar payına sahip olduğu görülmektedir. Ancak toplamda 834 milyon Euro’luk satışı bulunan Sklaventis de market başına düşen 23,2 milyon Euro’luk satışları ile pazarda önemli bir yere sahiptir. Market sayısı en fazla olan Dia’nın market başına düşen satış miktarı ise 1 milyon Euro’dur. Pazar payı artışı bakımından en büyük atağı yapan firma ise 2003 yılında satışlarında bir önceki yıla göre %24 oranında artış gösteren Lidl Hellas olmuştur. Aynı dönemde market sayısını da %13 oranında artırarak en fazla genişleyen zincir olan Lidl’ın satışlarındaki ve market sayısındaki büyümenin artarak devam edeceği tahmin edilmektedir. Tablo 2.33. Başlıca Perakende Zincirleri (2003) Zincirler Market Market sayısı Satışlar Carrefour Marinopolulos Carrefour, Champion, 5'Marinopoulos 164 1507,2 Sklavenitis Sklavenitis 36 834,3

AB Vasilopoulos AB Vasilopoulos, AB City Market, ENA, Mega Vasilopoulos 108 801,8

Veropoulos Veropoulos, Chalkiadakis, Vero Spar, 5 Vhmata 202 577,6

Atlantik Atlantik, Atlantik cash & carry 193 542 Masoutis Masoutis, Grand Masoutis, AD 164 520,9 Metro Metro cash & carry 63 457 Pente Galaxias 98 281 Dia Hellas Dia, Maxi Dia 264 267,9 Lidl Hellas Lidl 86 116,3 Diğer 57625 9556,6 Toplam 58940 15462,6 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Önde gelen perakendecilerin 2003 yılında pazar paylarını bir önceki yıla göre artırdıkları görülmektedir. Bunun başlıca sebepleri arasında tüketicilerin büyük zincirlerden alışveriş yapmaya yönelmelerinin yanısıra zincirlerin yeni açtıkları marketler ile birlikte ülke çapına yayılmaları gösterilmektedir. Önümüzdeki dönemde de büyük perakendecilerin satışlarındaki artışların devam edeceği tahmin edilmektedir. Bununla birlikte indirim mağazaları düşük fiyatlı ürünleri ile popülaritesini korumaktadır.

Son yıllarda özel markalı ürünler satıldıkları mağazanın güvenilirliği nedeniyle tüketiciler

tarafından daha fazla tercih edilmeye başlamıştır. AC Nielsen’in araştırmasına göre, 36 Avrupa ülkesinde özel markalı ürünlerin toplam değer olarak payı %22 oranında bulunmaktadır. Yunanistan’da ise özel markalı ürünlerin toplam satışlar içindeki payı %3’tür. Diğer ülkelere göre çok düşük olan bu oran pazarda özel markalı ürünlerin gelişmesi açısından dinamik bir büyüme potansiyeli olduğunu göstermektedir. Hemen hemen her market zincirinin kendine özel markaları raflarında bulunmaktadır. Ayrıca lider perakende zincirleri özel markalı ürün çeşitlerini geliştirmeye çalışmaktadır. Carrefour Marinopoulos 2004 yılının ilk aylarında fiyat odaklı müşterileri çekmek için 200’den fazla gıda ve gıda dışı üründe “en ucuz” unvanlı “1” markasını yaratmıştır. Özel markalı ürünler açısından en önemli sektörler konserve gıda, dondurulmuş gıda, kurutulmuş gıda ve hazır yemekler olmuştur. Bu sektörlerde perakende satışların ortalama %13’ü özel markalı ürünlerde gerçekleşmiştir. Bununla birlikte şekerli çikolatalı ürünler, dondurma ve bebek mamaları özel markalı ürünler açısından en az tercih edilen sektörler olmuştur.

2.5.2 Otel, Restoran, Catering

506 milyon Euro’luk büyüklüğe sahip olan otel/restoran sektöründe Atina Olimpiyatlarına paralel olarak artan turizm sayesinde 2004 yılında hızlı bir büyüme sağlanmıştır. Gıda ürünleri, otel/restoran sektörüne genellikle ithalatçı, acenta, distribütör veya toptancı aracılığı ile sunulmaktadır. Büyük otel zincirleri kendi ithalatlarını da gerçekleştirmektedir.

Fast-food zincirlerinin 2002 yılında satışları bir önceki yıla göre %13 oranında artarak 487 milyon Euro olmuştur. Burger sınıfı restoranlar 227 milyon Euroluk satış ile pazara hakimdir. 2003-2004 yılları arasında burger tipi restoranların satışlarının %3, pizza satışlarının %5, sandviç ve souvlaki (döner tipi sandviç) satışlarının ise %5-10 arasında artış göstereceği tahmin edilmektedir.

İhracatçı

İthalatçı, Acenta, Distribütör, Toptancı

Restoran

Otel

Tablo 2.34. Fast food satışları (milyon Euro) Restoran Tipi 1999 2000 2001 2002 Burger 208 220 214 227 Pizza 56 71 88 103 Souvlaki 15 23 28 36 Sandvic 49 62 81 101 Diğer 12 18 20 22 Toplam 340 394 432 488 Kaynak:USDA – Greece GAIN Reports

Yunan Goody’s isimli fast-food zinciri Avrupa’nın 20 en büyük fast food zinciri sıralamasında 15. sırada yer almaktadır. İşletmenin ülke çapında 205 restoranı bulunmakta olup, 2001 yılı cirosu 206 milyon Euro olmuştur. Pazarın %76’sını altı büyük fast food zinciri oluşturmaktadır. Bunların içinde Goodys’in Pazar payı %40 civarındadır. Bunu Everest %8,1, McDonald’s %8 Pizza Hut %6,7 Grigoris Mikrogevmeta %6,6 ve Roma Pizza %6,6 ile izlemektedir.

Yunanistan turizm açısından dünyada önemli ülkeler arasında yer almakta olup, 2003 yılında ülkeye 14 milyon turist geldiği tamin edilmektedir. Otelcilik sektörü ile ilgili olarak Yunan Ulusal Turizm Organizasyonu’nun verilerine göre Yunanistan’ın toplam konaklama kapasitesi 8550 otel, 330970 oda ve 6287170 yataktan oluşmaktadır. Buna ek olarak 352 kamp yeri ve 1005 bungalow bulunmaktadır. Sektörde 1998-2003 yılları arasında otellerin iyileştirilmesi için 438 milyon Euro, mevcut tesislerin genişletilmesi ve yeni otel yapımı için ise 98 milyon Euroluk yatırım yapılmıştır. AB’nin 3. Birlik Destek Programı - Rekabet Harekat Programı çerçevesinde; Yunan turizminin tanıtılması ve mevcut tesislerin geliştirilmesi amacıyla 627,9 milyon Euroluk bir fon ayrılmıştır. Ayrıca Yunanistan’da düzenlenen olimpiyat oyunları öncesinde Olimpiyat Organizasyon Komitesi ile anlaşan 3 Yıldızlı otellere oda sayısının artırılması ve otellerin iyileştirilmesi amacıyla 30 milyon Euro’luk bir destek sağlanmıştır. Büyük otellerin çoğu mal alımlarını aynı zamanda doğrudan ithalat yoluyla yapmaktadır.

Catering sektöründe 1997-2002 yılları arasında %10,5’lik bir büyüme kaydedilmiş olup,

sektörün toplam büyüklüğü 2003 yılında 333 milyon Euro olmuştur. Tablo 2.35. Yunan Catering Şirketleri Firma Adı Ciro Olympic catering 45,6 Abela Hellas 6,8 Diethnes 4,6 Eurest Platis 5,1 Aria Gefseon 3,0 Aramark Dasko - Kaynak: USDA – Greece GAIN Reports

2.6. TÜKETİCİ ALIŞKANLIKLARI

Yunan tüketicilerin beslenmesinde et önemli bir yer tutmaktadır. Ancak 1990’lı yıllardan itibaren deli dana hastalığı ve tüketicilerin sağlıklı yaşam konusundaki bilincinin artması gibi sebepler ile kırmızı etin gıda harcamalarındaki payı azalırken, beyaz et ve su ürünlerinin payı artış göstermiştir. 1999-2003 yılları arasında bütün taze ürün kategorilerinde kişi başına tüketimin arttığı görülmektedir. Artış özellikle balık ve beyaz et grubunda daha fazla olmuştur. Süt, peynir ve yumurta ile birlikte Akdeniz tipi beslenmenin temel taşlarından biri olarak taze meyve ve sebze tüketimi de ön plana çıkmaktadır.

Tablo 2.36. Yunanistan’da Yıllık Kişi Başına Düşen Taze Gıda Tüketimi (Kg) 1998 2003 Değişim % Kırmızı Et 16,2 17,3 6,69 Beyaz et 12,4 14,3 15,22 Balık 8,6 10,0 16,22 Kabuklu su ürünleri 0,8 0,9 7,47 Bakliyat 4,1 4,2 3,61 Patates 85,7 86,9 1,43 Taze domates 55,2 58,4 5,83 Yeşil sebzeler 61,8 62,8 1,57 Narenciye 47,3 49,6 4,96 Meyve 60,3 62,9 4,29 Yumurta (tane) 157,9 158 0,07 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Diğer Avrupa ülkelerine göre pazar kısıtlı gibi görünse de 1990’lardan itibaren özellikle kadınların iş hayatına katılımının artması (Yunan kadınların %40’ı çalışmaktadır) ve tüketicilerin daralan boş zamanları sebebiyle hazır ve/veya dondurulmuş gıda yönünde tüketim eğilimi artış göstermektedir. Öte yandan sağlıklı yaşam bilincinin oluşması ile birlikte düşük kalorili “light” gıda pazarı da önemli ölçüde genişlemiştir. Bu kapsamda pazara daha fazla düşük kolesterollü ve az yağlı ürünler sürülmeye başlamıştır. Tablo 2.37. Yunanistan’da Yıllık Kişi Başına Düşen Ambalajlı Gıda Tüketimi (gram) 1998 2003 Değişim % Çikolatalı ürünler 2948 3063 3,91 Şekerli ürünler 306 339 10,74 Ekmek 51511 51027 -0,94 Hamur işi 9863 11525 16,84 Pasta (Kek) 3952 3650 -7,65 Bisküvi 3103 3241 4,46 Kahvaltılık tahıllar 597 813 36,27 Cips/krisp 875 1058 20,92 Sert kabuklu meyveler 2905 3450 18,79 Konserve et ve et ürünleri 759 637 -16,13 Konserve su ürünleri 550 622 13,25 Konserve sebze 639 589 -7,77 Yoğurt 6307 7465 18,37 Tereyağ 721,5 700 -2,99 Margarin 1955 2072 6,01 Bebek maması 713 1249 75,19 Dondurulmuş ürünler 3053 3587 17,48 Dondurma 3310 3710 12,11 Erişte 2,8 2,9 0,04 Yağ 7397 7951 7,49 Makarna 5627 5871 4,33 Hazır yemekler 913 1106 21,19 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

Pazarda yeni ürünlere karşı temkinli bir yaklaşım sergilenmekte olup, tüketiciler yeni ürünlerin denenmesi konusunda isteksiz davrandığından satınalma alışkanlıkları da kolay değişim göstermemektedir. Bu sebeple firmalar tamamen yeni bir ürünün piyasaya sunulması yerine değişik tad ve çeşitlerin oluşturulması suretiyle ürünlerde yenilik ve değişiklik yapılmasını tercih etmektedir. Ancak sağlıklı ürünler

sözkonusu olduğunda tüketicilerin bu ürünleri çekinmeden satınaldıkları görülmektedir. Bu kapsamda mevcut ürünlere oranla daha pahalı olsa da organik ürünlerin popülaritesi artmaya başlamıştır.

Yunanlılar genellikle sabah hafif bir kahvaltı sonrasında öğle yemeğini saat 3-4 civarında, akşam yemeğini ise 9-10 civarında yemektedir. Dışarıda yemek, özellikle yaz aylarında oldukça popüler olmaktadır. Yunanlıların akşam yemeğini geç yeme alışkanlığı bulunduğundan “taverna” adı verilen restoranlar geç saatlere kadar açık kalmakta, ve özellikle yaz aylarında Yunan müziği eşliğinde yenen yemekler gece geç saatlere kadar devam etmektedir. Kültürel ve tarihi açıdan yakınlıklar gözlenen Yunanistan ile Türkiye’nin, yemek saatleri dışında genel olarak yemek alışkanlıklarının benzerlik gösterdiği söylenebilir. Bamya, kurufasulye, dolma, sarma ve cacık hem isimleri hem de tadları ile Türkiye’yi aratmayacak benzerlikte ve lezzette hazırlanan yemeklerden sadece bir kaçıdır. “Yunan Salatası” ismini verdikleri üzerinde bir dilim beyaz peynir konularak sunulan zeytinyağlı çoban salatası hemen her yemek ile birlikte servis edilmektedir. Ekmek de geleneksel olarak her türlü yemeğin yanında tüketilmektedir.

Son yıllarda İtalyan, Çin, Japon ve Meksika gibi diğer ülke mutfakları da popülaritesini artırmıştır.

“Fast food” özellikle mesai günlerinde hızlı tüketim amacıyla tercih edilmektedir. Yunanlıların “Souvlaki” dedikleri dürüm döner benzeri yiyeceğin de geleneksel olarak tüketimi oldukça yaygındır.

Yunanlıların yıllık ortalama içki tüketimi 28 litre civarındadır. Şarap, bira ve Yunan rakısı (Uzo) öğlen ve akşam yemeklerinde tüketilen en popüler içkilerdir. Viski, votka gibi diğer alkollü içkiler ise genellikle akşamları bar ve kulüplerde tüketilmektedir. Su başta olmak üzere alkolsüz içeceklerin tüketimi de artış göstermektedir. Sıcak içeceklerin tüketimi içinde kahve en önemli yere sahiptir. 2003 yılında toplam sıcak içecek tüketiminin %90’ını kahve oluşturmuştur. Yunanlıların “Greek Coffee” olarak nitelendirdikleri Türk kahvesi en popüler kahve içeceği olup, son dönemde espresso ve kapuçino gibi kahve türlerinin tüketimi de artış göstermiştir. Çay, ülkemizde olduğu kadar çok popüler olamamakla birlikte tüketiminde artış olduğu görülmektedir. Tablo 2.38. Yunanistan’da Yıllık Kişi Başına Düşen Alkollü içecek Tüketimi (litre) 1998 2003 Değişim % Bira (Lager) 13,19 14,74 11,74 Kırmızı şarap 2,06 2,48 20,30 Beyaz şarap 6,56 6,80 3,72 Köpüklü şarap 0,15 0,16 6,82 Viski mililitre 956 900 -5,90 Brendi ve konyak 232 215 -7,63 Rom 101 118 17,60 Tekila 2,78 3,33 19,85 Likör 104 115 10,85 Beyaz spiritler 156 195 24,76 toplam 25 28 9,92 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database Tablo 2.39. Yunanistan’da Yıllık Kişi Başına Düşen Alkolsüz içecek Tüketimi (litre) 1998 2003 Değişim % Kolalı içecekler 50,5 50,9 0,78 Meyve/sebze suları 15,0 16,8 11,87 Şişe su 15,7 23,4 49,49 Fonksiyonel içecekler 0,3 0,6 73,53 Alkolsüz içecekler 83,8 94,1 12,26 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database Tablo 2.40. Yunanistan’da Yıllık Kişi Başına Düşen Sıcak İçecek Tüketimi (gram) 1998 2003 Değişim % Çay 17,0 18,0 6,28 Kahve 1621,0 1689,4 4,22 toplam 1773,6 1891,3 6,64 Kaynak: Eurostat – Global Market Information Database

2.7. YUNANİSTAN GIDA VE TARIM ÜRÜNLERİ İTHALAT MEVZUATI

2.7.1. Gıda Kanunları

Yunanistan Avrupa Birliği üyesi bir ülke olarak AB yasa ve yönergelerini uygulamaktadır. Bütün tarım ve gıda ürünleri için etiketleme ve ürün içeriği ile ilgili mevzuat da AB kuralları çerçevesinde uygulanmaktadır. Yunanistan’ın ayrıca Genel Devlet Kimya Laboratuarı (GDKL) tarafından yayınlanan bir Gıda Kodeksi bulunmaktadır. Kodeks genel olarak AB mevzuatı ile uyumlu olmakla birlikte, AB mevzuatında yer almayan bir takım ayrıntılar ve minimum standartlar ile ilgili olarak, özellikle gıda ürünlerinin içeriği ve etiketlenmesi bakımından, bir takım özel uygulamalar bulunabilmektedir. Bir ürünün, hazırlanması, işlenmesi ve/veya paketlenmesi aşamalarında Yunan Gıda Kodeksi ile uyuşmayan bir durum söz konusu olduğunda Genel Devlet Kimya Laboratuarı’na bağlı Yüksek Kimya Komitesi’nin (YKK) onayının alınması gerekmektedir. Onay gerektiren durumlar aşağıda sıralanmıştır.

1. Ürün içeriğinde AB mevzuatında yer almayan antioksidanlar, gıda boyaları, emülgatörler, stabilizatörler, kıvam artırıcı maddeler, aromatik maddeler, koruyucu maddeler, tatlandırıcılar, enzimler vb. gıda katkı maddelerinin bulunması.

2. Gıda ürünleri ile temasta bulunan herhangi bir malzeme veya nesnenin Gıda Kodeksi’nde onaylı maddeler listesinde yer almaması.

3. Gıdanın hazırlanmasında Gıda Kodeksinde yasaklanan yeni teknik ve/veya teknolojilerin kullanılması. 4. Pazara ilk defa sürülen yeni ürünler. 5. Vitamin, element ve aminoasitlerce zenginleştirilmiş gıda ürünleri.

Başvuru üzerine YKK onayı verilmekte olup, yeni ürünler için onay süreci 5 aya kadar

uzayabilmektedir. Yunanistan AB’nin 1829/2004 ve 1830/2004 numaralı yönergeleri doğrultusunda tüm gıda ürünleri

ve hayvan yemlerinin GDO (Genetiği Değiştirilmiş Organizma) içeriklerinin saptanabilir olsun yada olmasın etikette belirtilmesi zorunluluğunu getirmektedir.

Kodeksin elektronik ortamda bir kopyası bulunmamakta olup, basılı yayın olarak Yunan dilinde

GDKL’dan elde edilmesi mümkündür. GDKL etiketleme ve ürün içeriği ile ilgili düzenlemelerden sorumlu olup, aynı zamanda ülkeye ithalatında onay alınması gereken gıda ürünlerinin laboratuar testlerini de yürütmektedir.

Gıda mevzuatının uygulanmasında Gıda Kontrol Ajansı (EFET) sorumlu kuruluştur. EFET satış

noktalarında yerel ve ithal gıda ürünlerinden rasgele örnekleme yöntemiyle ürün örnekleri toplayarak, bunların AB yönergeleri çerçevesinde gıda güvenliği ve halk sağlığı açısından uygunluğunu kontrol etmektedir. EFET, ürünleri bir yandan içeriklerinde herhangi bir yasak madde olup olmadığı konusunda incelerken, öte yandan da adil ticaret kuralları ve tüketici beklentileri doğrultusunda ürün içeriği konusunda yanıltıcı bilgi verilmemesi ve karmaşık ifadelerle tüketicinin yanlış yönlendirilmemesi için kontrollerini düzenli olarak yürütmektedir.

2.7.2 Etiketleme Kuralları

Tüm ithal ürünler Yunan Gıda Kodeksi ile uyumlu olmalıdır. Etiketleme ile ilgili Kodekste belirtilen herhangi bir koşulun yerine getirilmemesi sebebiyle ürünün pazarda satılmasının yasaklanması mümkün olabilmektedir. Yunanistan’a ithal edilen ürün etiketlerinin Yunanca olması gerekmektedir. En az birisi Yunanca olmak suretiyle etiketlerde farklı dillerin bulunması da mümkündür. Ürün üzerine yapıştırılabilen etiketler kabul edilmektedir. Örnek ürünlerin üzerinde “satılamaz (not for sale)” ibaresinin bulunması gerekmektedir. Ürün üzerinde bulunan etiket, resim veya semboller ürünün özellikleri konusunda tüketiciyi aldatıcı olmamalı, ürüne aslında sahip olmadığı bir özellik yüklememeli ve genel bir özelliği tek bu ürüne has bir özellikmiş gibi göstermemelidir. Ayrıca ürüne insanları tedavi edici, iyileştirici veya hastalıklardan koruyucu bir özellik yüklememelidir. Bu husus diyet ürünler ve kaynak suları için geçerli değildir.

Aşağıda verilen bilgilerin her tür gıda maddesinin etiketi üzerinde bulunması gerekmektedir.

Ürün Adı: Ürünün tanımı şeklinde olabilir. Ticari bir marka veya terimin ürün adı yerine geçmesi mümkün değildir. İsimde ürünün durumu (toz, sıcak, dondurulmuş vb.) ile ilgili bir bilgi verilmediğinde tüketici yanılıyor ise isimde durum bildiren ifade mutlaka yer almalıdır.

Ürün içeriğinde bulanan maddelerin listesi: Katkı maddeleri dahil olmak üzere ürünün içeriğiyle ilgili tüm maddeler miktarlarına göre çoktan aza doğru sıralanarak bir liste halinde verilmelidir. Liste “İçindekiler” ifadesi ile başlamalıdır. Eşit miktarda sebze ve/veya meyve içeren, sebze ve/veya meyve karışımlarında sebze meyve isimleri rasgele bir sırayla listelenebilir. Taze meyve ve sebzeler, meşrubatlar, peynir, tereyağı, fermente süt için içerik listesi verilmesi zorunlu değildir. Ayrıca içeriğinde ürün adı ile ifade edilen tek bir madde bulunan ürünler için de içerik listesi gerekli değildir. Ürünlerin içinde bulunan bazı maddelerin özel isimleri yerine genel ürün kategorisinin (ayçiçek yağı yerine bitkisel yağ, karabiber yerine baharatlar yazılması gibi.) ifade edilmesi mümkündür. Ürün adında içerik ile ilgili bir ifade geçiyorsa (kalsiyum katkılı süt vb.) içerik maddesinin miktarı etikette gösterilmelidir.

Ürünün net miktarı: Ürünün net miktarı metrik sistemde (litre, santilitre, mililitre, kilogram, gram) ifade edilmelidir. Tane ile satılan ürünlerde ürünün sayılı miktarı görülebiliyorsa veya etiket üzerinde kaç taneden ibaret olduğu belirtilmiş ise net miktarın belirtilmesine gerek yoktur.

Raf Ömrü-Son Kullanma Tarihi: Etikette “.... tarihine kadar tüketilmelidir” veya “.... tarihinden önce tüketilmelidir ” şeklinde bir ibare bulunmalıdır.Tarih; gün, ay ve yıl sıralaması ile verilmelidir. Taze meyve ve sebzeler (taze patates dahil), likörler, %10’dan daha fazla alkol içeren içecekler, 5 litreden büyük ambalajlarda gıda hizmet sektörlerine yönelik alkolsüz içecekler, ekmekçi mamulleri, tuz, kristal şeker, ciklet ve porsiyon dondurma için etikette minimum raf ömrünün belirtilmesi gerekmemektedir.

Saklama ve kullanım koşulları: Ürünün amaca uygun kullanımını temin etmek için gerekli ise saklama ve kullanım koşullarının etiket üzerinde belirtilmesi gerekir.

Alkol içeriği: %1,2’den daha fazla alkol içeren alkollü içecek içeriklerinin, “Alkol ...%Vol” şeklinde belirtilmesi gerekir.

Üretici, paketleyici veya İthalatçı isim ve adresinin belirtilmesi.

Menşe Ülke belirtilmesi.

Parti (Lot) Numarası. Parti, benzer koşullarda işlenen, üretilen ve paketlenen ürünleri tanımlamaktadır. Parti numarası görünür ve belirgin bir şekilde yazılmalıdır. Parti numarası ürünün AB’de yerleşik üreticisi, paketleyicisi veya ilk satıcısı tarafından verilebilir.

2.7.2.1 Ürünün Beslenme Ögeleri ile İlgili Koşullar

Ürünün üzerinde Beslenme Tablosu’nun bulunması isteğe bağlıdır. Ancak ürünün beslenme ögeleri

ile ilgili duyuru veya tanıtım yapılıyor ise AB’nin 90/496 nolu yönergesi ile etiketlerde Beslenme Tablosuna yer verilmesi şart koşulmaktadır.

Beslenme Tablosu gerekli ise aşağıdaki gruplardan biri şeklinde, gösterildiği sıra ile belirtilmelidir.

1. Grup: Enerji Değeri Protein Miktarı Karbonhidratlar Yağlar

2. Grup: Enerji Değeri Protein Miktarı Karbonhidratlar Şeker Yağ Doymuş yağ asitleri Lifler Sodyum

Eğer ürünün beslenme ögeleri ile ilgili iddia; şekerler, doymuş yağ asitleri, lifler veya nitratlar ile ilgili

ise etikette 2. Grup beslenme tablosuna yer verilmelidir. Beslenme ögeleri arasında; nişasta, polialkoller, hidrokarbonlar, kolesterol, vitaminler ve organik

asitler de miktarları ile birlikte belirtilebilir. Enerji değeri ve besleyici öge miktarı ürünün 100gr veya 100 mililitresi için sayısal olarak ifade

edilmelidir. Ürünün Enerji değeri “kilojule” veya “kilokalori” cinsinden ifade edilir. Proteinler, karbonhidratlar, yağlar, lifler ve sodyum “gram” cinsinden, kolesterol “miligram” cinsinden, vitaminler ve mineraller ise “günlük tavsiye edilen miktar” şeklinde ifade edilebilir.

Beslenme Ögeleri ile miktarlar hizalı olacak şekilde tablo yapılmalı ve dili Yunanca olmalıdır. Etikette

tablo için yer yok ise ögelerin çizgisel olarak sırayla yazılması da mümkündür. Bir ürünün “az şekerli veya düşük hidrokarbonlu” şeklinde ifade edilebilmesi için emilebilir

karbonhidrat miktarının %0,25’ten daha az olması gerekmektedir. Üründe “kalorisi azaltılmış” şeklinde ifade edilebilmesi için kalori miktarının orjinal ürüne göre % 30 oranında azaltılmış olması gerekmektedir.Bu kategori “light” ürünleri kapsamaktadır. Üründe “düşük kalorili ifadesine yer verilebilmesi için ürünün her bir alımda vücuda en fazla 15 kalori sağlaması, günlük alımda da en fazla 30 kalori sağlaması gerekmektedir.

2.7.2.2. Diyet Ürünler - Özel Gıda Ürünleri

Bebekler ve sağlık problemi bulunan yetişkinler için üretilen gıdalar bu bölüme girmektedir. Bu ürünlerin etiketlerinde, normal gıda ürünleri için geçerli olan kuralların yanısıra, beslenme tablosu ve kalori miktarı ile birlikte ürünün hedef kitlesinin kimler olduğu da belirtilmelidir. Bu kategorideki gıda ürünleri; bebek mamaları, bebek sütleri, kilo koruma amaçlı düşük kalorili gıdalar, diyabetikler için ürünler, düşük sodyumlu gıdalar (sodyum tuzu az olan veya hiç bulunmayan), glutensiz gıdalar, sporcu gıdaları ve tıbbi amaçlı diğer gıda ürünleridir.

Diyet ürünler ile ilgili her türlü ifade veya tanım açıkça belirtilmelidir. Diyet ürünler ile ilgili

uygulamaların yürütülmesinden sorumlu kuruluş Ulusal Eczacılık Organizasyonu (EOF)’dur.

2.7.3. Ambalajlama ile İlgili Düzenlemeler.

Gıda ürünlerinin ambalajları ürünün dış etkilerden korunmasını sağlamalıdır. Ambalajlama temiz

koşullar altında gıda ürünleri için kullanımı onaylanmış olan malzemeler ile yapılmalıdır. Gıda ile temas eden ambalaj malzemesi ile ilgili kurallar AB’nin 89/109 nolu yönergesi ile düzenlenmektedir. Ambalajın bileşimi ürünü etkilememeli veya ürünün kendisinden etkilenmemelidir. Ambalaj ürünün kokusu, tadı veya görüntüsünde değişikliğe neden olmamalı, ürüne zararlı madde bulaştırmamalıdır.

2.7.4. Gıda Katkı Maddeleri ile İlgili Düzenlemeler

Gıda katkı maddeleri, gıda bileşiminde bulunmayan ve besin değeri hesaba katılmadan sadece teknik sebeplerden dolayı gıdaya katılan maddelerdir. Katkı maddesinin kullanımı tüketici açısından kanıtlanmış bir yararı olduğu takdirde onaylanmaktadır. Katkı maddeleri, muhtemel istenmeyen etkilerinin ortaya çıkarılması için bir takım testlerden geçirilmekte ve toksikolojik incelemeye tabi tutulmaktadır.Gıda katkı maddeleri etikette açık bir şekilde görülmelidir. Yunan Gıda Kodeksi gıda katkı maddeleri ile ilgili olarak

AB mevzuatıyla uyumludur. AB mevzuatında ve Gıda Kodeksinde yer almayan katkı maddelerinin kullanımı yasaklanmaktadır.

Katkı maddeleri işlevlerine göre sınıflandırılmaktadır. Ancak bu maddeler farklı amaçlar için de

kullanılabilmektedir. Bazı katkı maddeleri, gıda boyaları, ve tatlandırıcılar; bazı sınıf ürünler hariç (ör. geleneksel ürünler) her türlü gıda maddesinde serbestçe kullanılabilmektedir. Bazı koruyu maddeler ve antioksidanlar gibi katkı maddelerinin gıda ürünlerinde kullanımı ise sınırlandırılmaktadır. Söz konusu katkı maddeleri ile ilgili listelerin AB mevzuatından veya Yunan Gıda Kodeksinden elde edilmesi mümkündür.

Bilimsel ve teknolojik gelişim için bu listede yer almayan katkı maddelerinin kullanımına Yüksek

Kimya Komitesi tarafından izin verilebilmektedir. Ancak bu izin iki yıl boyunca geçerli olmakta, söz konusu katkı maddesinin bulunduğu ürün devamlı olarak denetim altında tutulmakta ve etikette katkı maddesi ile ilgili özel bir ibare bulundurulması şart koşulabilmektedir. İki yılın sonunda katkı maddesinin AB 89/107 nolu yönergesinde bulunan listelere dahil edilmesi için başvuru yapılabilmektedir.

İçeriğinde sınırlı miktarda gıda katkı maddesi bulunmasına izin verilen gıda ürünleri şunlardır:

Çikolata ve çikolatalı ürünler, Meyve suları ve karışımları, Marmelat ve reçeller, Yarı dehidrate süt, Dondurulmuş, soğutulmuş işlenmemiş sebzeler. Meyve kompostosu Pirinç Yağlar Rafine zeytinyağı Olgunlaşmış peynirler Mozerella Konserve meyve ve sebze Ekmek Taze makarna Şarap Bira Tereyağı

2.7.5. Pestisit ve Diğer Zararlı Maddeler

Maksimum kalıntı miktarları AB düzeyine ayarlanmıştır. Taze, işlem görmemiş ürünler ile hayvansal ürünlerdeki maksimum kalıntı düzeylerinden doğabilecek muhtemel risklerin izlenmesi ve uygulanmasından Yunan Tarım Bakanlığı, Bitki Koruma Bölümü sorumludur. İşlenmiş gıda ürünleri ile ilgili uygulama ise EFET’in sorumluluğundadır.

2.7.6. İthalat Prosedürleri.

Yunanistan’a ithal edilen gıda ve içecek ürünleri, AB Mevzuatına ve Gıda Kodeksine uygunlukları onaylandığı taktirde, hem iç pazarda hem de diğer AB ülkelerinde serbest dolaşıma tabi olmaktadır. Söz konusu ürünler ile ilgili ayrıca özel izin alınması veya ürünlerin farklı bir uygulamaya tabi tutulması söz konusu olmamaktadır.

Ürünler Yunanistan’a girişte ithalat evraklarını kontrol eden gümrük yetkilileri tarafından

denetlenmektedir. Gerektiğinde gümrükte bulunan sağlık görevlileri üründen örnek alarak test ve analizlerini gerçekleştirmektedir. Yunanistan’a ilk defa girişi yapılacak olan ürünler onay için incelenmektedir. Ürüne eşlik eden içerik listesi, vergilerin belirlenmesi ve gümrük işlemlerinin tamamlanması açısından önemli bir belgedir. Ürünle birlikte gönderilen sağlık sertifikaları Yunanca olmalıdır. Onay için başvuru yapılırken ürünün adı, ambalaj tipi, işleme yöntemi, içeriği ve üretimde kullanılan gıda güvenlik yöntemleri açıkça belirtilmelidir. Tüm bunlar Gıda Kodeksi ile uyumlu ise başka her hangi bir problem olmadığı takdirde en çok iki gün içinde ürünün analizleri ve ithalat prosedürleri tamamlanarak pazara girişi mümkün olmaktadır.

Bununla birlikte, Gıda kanunları ile ilgili bölümde de belirtildiği üzere; içeriğinde Kodekste yer

almayan katkı maddeleri bulunan ürünler, yeni teknoloji ile üretilen ürünler, onaylı ambalaj malzemesi kullanılmayan ürünler, beslenme ögeleri ile zenginleştirilmiş ürünler ve/veya pazara ilk defa sunulan yeni

ürünlerin Yunanistan’da pazarlanabilmesi için Yüksek Kimya Komitesi’nin onayının alınması gerekmektedir. Bu prosedürün maliyeti 320 Euro tutmakta olup, süreç diğer AB ülkelerinde halihazırda pazarlanan ürünler için 3 ay, AB ülkelerine daha önce girişi olmamış ürünler için 5 aya kadar uzayabilmektedir. Bu yüzden Yunanistan’a ilk defa ihracat yapılacak ise deneyimli bir acenta veya kuruluş ile bağlantı kurarak ürünün mevzuata uygunluğu ve mevzuatla ilgili bir değişiklik olup olmadığı konusunda ayrıntılı bilgi alınması tavsiye edilmektedir. Ülkelerin politikaları günden güne değişiklik gösterebileceğinden mevzuatın güncel olarak AB web sayfasından da takip edilmesinde yarar görülmektedir. Ayrıca gümrük vergileri ile ilgili olarak da AB web sayfasından faydalanılması mümkündür.

Yunanistan tarafından ticaretinde sınırlamalar bulunan ve kontrole tabi olan bir takım ürünler aşağıda sıralanmıştır.

Et, balık, süt ürünleri ve yumurta: Üçüncü ülke orijinli ürünlerin AB onaylı tesislerde üretilmiş olması gerekmektedir.

Zenginleştirilmiş/ağartılmış un: Zenginleştirilmiş/ağartılmış undan yapılan veya bu unu içeren

herhangi bir gıda maddesinin ithali yasaktır. Sert kabuklu meyveler: İthal sert kabuklu meyveler girişte ve/veya satış noktasında rasgele

örneklemeyle aflatoksin için test edilmektedir. Gümrükte genellikle 10 konteynırdan birinden örnek alınarak test yapılmaktadır.

Tohumlar: Yunanistan, ithal pamukta transgenik madde bulunmamasını istemektedir. AB onaylı

mısır çeşitlerinde ise transgenik madde miktarı için tolerans sınırı %0,5 olarak belirlenmiştir. Buğday tohumları Karnal Bant hastalığı için kontrol edilmektedir.