BÖLÜM 6 DENETİM TESTLERİ

BÖLÜM 6BÖLÜM 6DENETİM TESTLERİDENETİM TESTLERİ

1. DENETİM TESTLERİNİN 1. DENETİM TESTLERİNİN TÜRLERİTÜRLERİ

Test etmeTest etme,denetlenen olay veya işlemin ya da ,denetlenen olay veya işlemin ya da kaydın gerçek ve doğru olup olmadığını kaydın gerçek ve doğru olup olmadığını araştırmak amacıyla güvenilir kanıt toplama ve araştırmak amacıyla güvenilir kanıt toplama ve kanıtlarla denetlenen olay,işlem ya da kaydın kanıtlarla denetlenen olay,işlem ya da kaydın uygunluğunu karşılaştırma demektir. Denetim uygunluğunu karşılaştırma demektir. Denetim testleri,denetçinin,iç kontrol sistemine ilişkin bilgi testleri,denetçinin,iç kontrol sistemine ilişkin bilgi edinmesinden sonra ve kontrol riskinin ilk edinmesinden sonra ve kontrol riskinin ilk değerlemesini yapmasından sonra,denetimi değerlemesini yapmasından sonra,denetimi tamamlamak için uygulayacağı denetim tamamlamak için uygulayacağı denetim prosedürleridir.prosedürleridir.

Denetim testleri,amaçlarına göre ikiye ayrılır; Denetim testleri,amaçlarına göre ikiye ayrılır;

Kontrol testleri (test of controls)Kontrol testleri (test of controls) Maddi doğruluk testleri (substantive Maddi doğruluk testleri (substantive

tests)tests)

Denetim testleri,uygulandığı verilere göre Denetim testleri,uygulandığı verilere göre üçe ayrılır;üçe ayrılır;

İşlemlerin testi (test of transactions)İşlemlerin testi (test of transactions) Hesap kalanlarının testi (test of details Hesap kalanlarının testi (test of details

of balances)of balances) Analitik testler (analytical procedures)Analitik testler (analytical procedures)

2. KONTROL TESTLERİ2. KONTROL TESTLERİ

Kontrol testleriKontrol testleri (uygunluk testleri), müşteri (uygunluk testleri), müşteri işletmede mevcut olması gereken iç kontrol işletmede mevcut olması gereken iç kontrol politikaları ve prosedürlerinin tasarımının ve politikaları ve prosedürlerinin tasarımının ve işleyişinin etkinliğini ölçmek için yürütülen işleyişinin etkinliğini ölçmek için yürütülen denetim prosedürleridir. Tasarıma ilişkin kontrol denetim prosedürleridir. Tasarıma ilişkin kontrol testleri; kontrol politikaları ve prosedürlerinin,mali testleri; kontrol politikaları ve prosedürlerinin,mali tablolara yansıyacak önemli hata ve tablolara yansıyacak önemli hata ve yolsuzlukları bulmak veya önlemek amacıyla yolsuzlukları bulmak veya önlemek amacıyla tasarımının yapılmış olup olmadığına ilişkindir. tasarımının yapılmış olup olmadığına ilişkindir. Örneğin, stokların kilitli ambarlarda Örneğin, stokların kilitli ambarlarda saklanması,stoklara ilişkin gerçeklik amacına saklanması,stoklara ilişkin gerçeklik amacına aykırı bilgi sunulmasını önemli ölçüde önler.aykırı bilgi sunulmasını önemli ölçüde önler.

Kontrol prosedürlerinin gerçekte işleyip işlemediğine ilişkin kontrol Kontrol prosedürlerinin gerçekte işleyip işlemediğine ilişkin kontrol testleri,kontrol prosedürlerinin etkinliğini ölçen testlerdir. Etkinliğe testleri,kontrol prosedürlerinin etkinliğini ölçen testlerdir. Etkinliğe ilişkin kontrol testlerinde,üç soru yanıtlanmaya çalışılır;ilişkin kontrol testlerinde,üç soru yanıtlanmaya çalışılır;

1)Kontrol prosedürü nasıl uygulandı?1)Kontrol prosedürü nasıl uygulandı? 2)Kontrol prosedürü yıl boyunca aynen uygulandı mı?2)Kontrol prosedürü yıl boyunca aynen uygulandı mı? 3)Kontrol prosedürü kim tarafından uygulandı?3)Kontrol prosedürü kim tarafından uygulandı? Bir kontrol prosedürü,bunu uygulamakla yetkili personel tarafından Bir kontrol prosedürü,bunu uygulamakla yetkili personel tarafından

yıl boyunca gerektiği şekilde ve aynen uygulanırsa bu prosedürün yıl boyunca gerektiği şekilde ve aynen uygulanırsa bu prosedürün işleyişi işleyişi etkindiretkindir. Buna karşın,kontrol prosedürü gerektiği şekilde . Buna karşın,kontrol prosedürü gerektiği şekilde uygulanmazsa,her zaman aynen uygulanmazsa veya yetkisiz uygulanmazsa,her zaman aynen uygulanmazsa veya yetkisiz personel tarafından uygulanırsa kontrol prosedürü personel tarafından uygulanırsa kontrol prosedürü etkin etkin işlemiyordurişlemiyordur. Bu durumlara “sapma” veya “istisna” adı verilir.. Bu durumlara “sapma” veya “istisna” adı verilir.

2.1. Kontrol Testlerinin Niteliği2.1. Kontrol Testlerinin Niteliği

Denetçi,denetimi planlama safhasında iç Denetçi,denetimi planlama safhasında iç kontrol sistemi hakkında bilgi edinirken,bazı kontrol sistemi hakkında bilgi edinirken,bazı kontrol testlerini de yapabilir. Çünkü bilgi kontrol testlerini de yapabilir. Çünkü bilgi edinmede kullanılan bazı denetim prosedürleri edinmede kullanılan bazı denetim prosedürleri bir kontrol politikasının veya prosedürünün bir kontrol politikasının veya prosedürünün etkinliğine ilişkin kanıt elde etmeyi sağlar. etkinliğine ilişkin kanıt elde etmeyi sağlar. Ancak,kanıt, denetimi planlama safhasında elde Ancak,kanıt, denetimi planlama safhasında elde edildiği için,bir kontrol prosedürünün denetlenen edildiği için,bir kontrol prosedürünün denetlenen yıl boyunca gerektiği şekilde ve aynen uygulanıp yıl boyunca gerektiği şekilde ve aynen uygulanıp uygulanmadığını göstermez.uygulanmadığını göstermez.

Kontrol testlerinde aşağıdaki denetim Kontrol testlerinde aşağıdaki denetim prosedürleri uygulanır:prosedürleri uygulanır:

Müşterinin personeline sorular sorma,Müşterinin personeline sorular sorma, Belge ve kayıtların incelenmesiBelge ve kayıtların incelenmesi Kontrol prosedürlerinin uygulanışını Kontrol prosedürlerinin uygulanışını

gözlemleme,gözlemleme, Denetçi tarafından kontrol prosedürlerinin Denetçi tarafından kontrol prosedürlerinin

uygulanmasının yeniden yapılması. uygulanmasının yeniden yapılması.

2.2. KONTROL TESTLERİNİN 2.2. KONTROL TESTLERİNİN BÜYÜKLÜĞÜBÜYÜKLÜĞÜ

Kural olarak,daha fazla sayıda kontrol Kural olarak,daha fazla sayıda kontrol testi,bir kontrol prosedürünün işleyişinin testi,bir kontrol prosedürünün işleyişinin etkinliğine ilişkin daha çok kanıt sağlar. etkinliğine ilişkin daha çok kanıt sağlar. Örneğin,soru sormada,birden fazla kişiye Örneğin,soru sormada,birden fazla kişiye aynı kontrol prosedürü hakkında soru aynı kontrol prosedürü hakkında soru sorma,bir kişiye soru sorulmasına göre sorma,bir kişiye soru sorulmasına göre daha fazla sayıda kanıt sağlayacaktır.daha fazla sayıda kanıt sağlayacaktır.

2.3. KONTROL TESTLERİNİN 2.3. KONTROL TESTLERİNİN ZAMANIZAMANI

Kontrol testleri dönem içinde uygulanır. Kontrol testleri dönem içinde uygulanır. Bu nedenle bu testler denetlenen dönemin Bu nedenle bu testler denetlenen dönemin başından testlerin tarihine kadar kontrol başından testlerin tarihine kadar kontrol prosedürlerinin etkinliğine ilişkin kanıt prosedürlerinin etkinliğine ilişkin kanıt sağlar.Ancak,GKGDS,denetçiden mali sağlar.Ancak,GKGDS,denetçiden mali tablolara ait olduğu yılın tamamına ilişkin tablolara ait olduğu yılın tamamına ilişkin kanıtları elde etmesini ister. Bu yüzden kanıtları elde etmesini ister. Bu yüzden testler dönem sonuna kadar testler dönem sonuna kadar uygulanmalıdır.uygulanmalıdır.

2.4. ÇİFT AMAÇLI TESTLER2.4. ÇİFT AMAÇLI TESTLER

Birçok denetimde kontrol testleri dönem Birçok denetimde kontrol testleri dönem içinde; maddi doğruluk testleri ise dönem içinde; maddi doğruluk testleri ise dönem sonuna doğru ve dönem sona erdikten sonra sonuna doğru ve dönem sona erdikten sonra yürütülür. Dönem içinde,parasal hataları bulmak yürütülür. Dönem içinde,parasal hataları bulmak için işlemlerin maddi doğruluk testleri,kontrol için işlemlerin maddi doğruluk testleri,kontrol testleri ile aynı anda yapılabilir. testleri ile aynı anda yapılabilir. Örneğin,denetçi Örneğin,denetçi satış faturasındaki imzanın yetkili personelin satış faturasındaki imzanın yetkili personelin imzası olup olmadığını incelerken,faturalardaki imzası olup olmadığını incelerken,faturalardaki parasal hataları da araştırır.parasal hataları da araştırır.

2.5. KONTROL RİSKİNİN SON 2.5. KONTROL RİSKİNİN SON DEĞERLEMESİNİ YAPMADEĞERLEMESİNİ YAPMA

Kontrol riskini değerleme,mali tablolarda Kontrol riskini değerleme,mali tablolarda olası önemli hata ve yolsuzlukların yer olası önemli hata ve yolsuzlukların yer almasını önlemede veya bulmada iç almasını önlemede veya bulmada iç kontrol politikaları ve prosedürlerinin kontrol politikaları ve prosedürlerinin etkinliğini değerleme sürecidir.etkinliğini değerleme sürecidir.

Denetçi,aşağıdaki durumlar var olduğunda Denetçi,aşağıdaki durumlar var olduğunda kontrol riskini maksimum düzeyde değerler:kontrol riskini maksimum düzeyde değerler:

Bir denetim amacına ilişkin kontrol politikaları ve Bir denetim amacına ilişkin kontrol politikaları ve prosedürleri yoksa,prosedürleri yoksa,

Mevcut kontrol politikaları ve prosedürleri etkin Mevcut kontrol politikaları ve prosedürleri etkin değilse,değilse,

Kontrol politikaları ve prosedürlerinin etkinliğini Kontrol politikaları ve prosedürlerinin etkinliğini değerlemek için kanıt elde etmek verimli değerlemek için kanıt elde etmek verimli olmayacaksa.olmayacaksa.

Bir denetim amacı bakımından kontrol riskini Bir denetim amacı bakımından kontrol riskini değerlerken,denetçi şu çalışmaları yapmalıdır:değerlerken,denetçi şu çalışmaları yapmalıdır:

Olası hata ve yolsuzlukları belirlemek,Olası hata ve yolsuzlukları belirlemek, Hata ve yolsuzlukları önleyecek veya bulacak Hata ve yolsuzlukları önleyecek veya bulacak

gerekli kontrol prosedürlerini belirlemekgerekli kontrol prosedürlerini belirlemek İlgili kontrol prosedürlerinin tasarımının ve İlgili kontrol prosedürlerinin tasarımının ve

işleyişinin etkin olup olmadığı bakımından işleyişinin etkin olup olmadığı bakımından kontrol testlerinden kanıt elde etmek,kontrol testlerinden kanıt elde etmek,

Elde edilen kanıtları değerlemek,Elde edilen kanıtları değerlemek, Kontrol riskinin son değerlemesini yapmak.Kontrol riskinin son değerlemesini yapmak.

3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ

Maddi doğruluk testleri,mali tablolardaki Maddi doğruluk testleri,mali tablolardaki tutarların ve açıklamaların doğruluğuna tutarların ve açıklamaların doğruluğuna ilişkin kanıt toplamak için uygulanan ilişkin kanıt toplamak için uygulanan denetim prosedürleridir. Maddi doğruluk denetim prosedürleridir. Maddi doğruluk testlerinin tasarımı,her denetim amacı testlerinin tasarımı,her denetim amacı açısından,kabul edilebilir bulgu riski açısından,kabul edilebilir bulgu riski düzeyine uygun olacak testlerin düzeyine uygun olacak testlerin niteliğini,zamanını ve büyüklüğünü niteliğini,zamanını ve büyüklüğünü belirlemeyi kapsar.belirlemeyi kapsar.

3.1. MADDİ DOĞRULUK 3.1. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİNİN NİTELİĞİTESTLERİNİN NİTELİĞİ

Kabul edilebilir bulgu riski düzeyi düşük Kabul edilebilir bulgu riski düzeyi düşük belirlendiğinde denetçi daha etkin ve daha belirlendiğinde denetçi daha etkin ve daha maliyetli prosedürler kullanmak zorunda maliyetli prosedürler kullanmak zorunda kalacaktır.kalacaktır.

Maddi doğruluk testleri üçe ayrılır:Maddi doğruluk testleri üçe ayrılır: İşlemlerin test edilmesi,İşlemlerin test edilmesi, Hesap kalanlarının test edilmesi,Hesap kalanlarının test edilmesi, Analitik prosedürler.Analitik prosedürler.

3.1.1. İŞLEMLERİN MADDİ 3.1.1. İŞLEMLERİN MADDİ DOĞRULUK TESTLERİDOĞRULUK TESTLERİ

Bu testleri yapmanın amacı,müşterinin Bu testleri yapmanın amacı,müşterinin işlemlerinin belgelere ve defterlere tam ve doğru işlemlerinin belgelere ve defterlere tam ve doğru olarak kaydedilmiş olup olmadığını belirlemektir. olarak kaydedilmiş olup olmadığını belirlemektir. Bu testlerde,denetçi bir hesap kalanına ilişkin Bu testlerde,denetçi bir hesap kalanına ilişkin sonuca ulaşmak için hesabın borç ve alacak sonuca ulaşmak için hesabın borç ve alacak tarafına yapılan her kayda ilişkin kanıt toplar. tarafına yapılan her kayda ilişkin kanıt toplar. Testlerin etkinliği kullanılan prosedüre ve Testlerin etkinliği kullanılan prosedüre ve belgelerin güvenirliğine bağlıdır. Zaman ve belgelerin güvenirliğine bağlıdır. Zaman ve maliyet düşüncesiyle bu testler kontrol testleriyle maliyet düşüncesiyle bu testler kontrol testleriyle birlikte aynı anda yapılabilir. birlikte aynı anda yapılabilir.

3.1.2. HESAP KALANLARININ 3.1.2. HESAP KALANLARININ TEST EDİLMESİTEST EDİLMESİ

Hesap kalanlarının testi,bilanço ve gelir tablosu Hesap kalanlarının testi,bilanço ve gelir tablosu hesaplarının dönem sonundaki kalanlarına uygulanır; hesaplarının dönem sonundaki kalanlarına uygulanır; fakat, asıl ağırlık bilanço hesaplarına verilir. Bu fakat, asıl ağırlık bilanço hesaplarına verilir. Bu testler,yardımcı hesaplar bazında uygulanır ve her bir testler,yardımcı hesaplar bazında uygulanır ve her bir denetim amacının (genel kabul görmüş muhasebe denetim amacının (genel kabul görmüş muhasebe ilkesinin) hesap kalanına yansıyıp yansımadığı araştırılır. ilkesinin) hesap kalanına yansıyıp yansımadığı araştırılır. Örneğin, alıcılar hesabı için her bir alıcının hesap Örneğin, alıcılar hesabı için her bir alıcının hesap kalanının doğrulanması isteği ile alıcılara doğrulama kalanının doğrulanması isteği ile alıcılara doğrulama mektupları gönderilir. Böylece dönem içinde kaydedilen mektupları gönderilir. Böylece dönem içinde kaydedilen işlemlerin gerçek işlemler olup olmadığı,bütün işlemlerin işlemlerin gerçek işlemler olup olmadığı,bütün işlemlerin kaydedilip kaydedilmediği,işlemlerin doğru kaydedilip kaydedilip kaydedilmediği,işlemlerin doğru kaydedilip kaydedilmediği test edilir.kaydedilmediği test edilir.

3.1.3. ANALİTİK PROSEDÜRLER3.1.3. ANALİTİK PROSEDÜRLER

Analitik prosedürler (testler) veriler Analitik prosedürler (testler) veriler arasındaki ilişkilerin incelenmesini ve arasındaki ilişkilerin incelenmesini ve karşılaştırılmasını kapsayan maddi karşılaştırılmasını kapsayan maddi doğruluk testleridir. Bu testler,denetimin doğruluk testleridir. Bu testler,denetimin planlaması safhasında,elde edilecek diğer planlaması safhasında,elde edilecek diğer kanıtlarının niteliğini ve miktarını kanıtlarının niteliğini ve miktarını belirlemede denetçiye yardımcı olması belirlemede denetçiye yardımcı olması nedeniyle yapılır. nedeniyle yapılır.

3.2. MADDİ DOĞRULUK 3.2. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİNİN ZAMANITESTLERİNİN ZAMANI

Kabul edilebilir bulgu riskinin düzeyi Kabul edilebilir bulgu riskinin düzeyi maddi doğruluk testlerinin zamanını maddi doğruluk testlerinin zamanını etkileyebilir. Bulgu riski yüksekte,testler etkileyebilir. Bulgu riski yüksekte,testler yılsonunda birkaç ay önce uygulanabilir. yılsonunda birkaç ay önce uygulanabilir. Buna karşı,bulgu riski düşükse,maddi Buna karşı,bulgu riski düşükse,maddi doğruluk testleri bilanço tarihine yakın bir doğruluk testleri bilanço tarihine yakın bir tarihte yürütülecektir.tarihte yürütülecektir.

3.3. MADDİ DOĞRULUK 3.3. MADDİ DOĞRULUK TESTLERİNİN BÜYÜKLÜĞÜTESTLERİNİN BÜYÜKLÜĞÜ

Kabul edilebilir bulgu riski düzeyi Kabul edilebilir bulgu riski düzeyi düşürüldükçe, daha fazla sayıda kanıt düşürüldükçe, daha fazla sayıda kanıt toplamak gerekir. Yapılacak testlerin toplamak gerekir. Yapılacak testlerin sayısı ve belirli bir testin uygulanacağı sayısı ve belirli bir testin uygulanacağı örneklemin büyüklüğü mesleki yargı örneklemin büyüklüğü mesleki yargı konusudur. Örneklem büyüklüğünü konusudur. Örneklem büyüklüğünü belirlemede maddi doğruluk testleri için belirlemede maddi doğruluk testleri için istatistiksel örnekleme kullanılabilir.istatistiksel örnekleme kullanılabilir.