Biyografi özellikleri - UZAKTAN EĞİTİM İLE TÜRK DİLİ · 2016-03-04 · çıkarılarak hayatın içine dâhil edilmesini, böylece de bu değerler sisteminin sürerlik kazanmasını

BİYOGRAFİ NEDİR?

Edebiyat, sanat, siyaset, ticaret gibi alanlarda haklı bir üne

kavuşmuş, tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarılarını

okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir dille, tarafsız bir görüşle

yazılan inceleme yazılarına “biyografi (yaşam öyküsü, hayat

hikâyesi)” denir. Eskiden bu tür yazılara “tercüme-i hâl” denirdi.

Biyografi özellikleri

1. Biyografi yazarı, bir bilim adamı titizliğiyle çalışmalı, tarafsız ve

gerçekçi olmalıdır. Biyografisini anlattığı kişiye “dost-düşman, iyi-

kötü” gibi kategorik yaklaşımların dışına çıkarak, “yaşamı ve

eserleri, nesnel bakış açısıyla yansıtılacak bir kişi” olarak bakmalıdır.

Yazarın öznel bir bakış açısına sahip olması; bazı gerçekleri

çarpıtmasına ve söz konusu kişiyi övgüler ya da yergilerle

anlatmasına yol açabilir ki bu da oluşturacağı metnin inandırıcılığına

gölge düşürür.

2. Biyografi yazarı, anlatacağı kişiyle ilgili birtakım araştırmalar

yapmalı, metnini oluşturmaya daha sonra geçmelidir. Bu

araştırmalar, bazı belgelerin incelenmesi, biyografisi yazılacak kişinin

ve onu tanıyan kişilerin mektup, günlük ve anılarının okunması,

biyografisi yazılacak kişinin yaşadığı döneme ait tarihî, siyasi, sosyal,

edebî vb. olayların öğrenilmesi sürecini içerir. Biyografisi yazılacak

kişi, hayattaysa kendisiyle mutlaka görüşülmeli, bu görüşmeler kayda

geçirilmeli, mümkünse bunun için bir kamera kullanılmalıdır.

Biyografisi yazılacak kişiyi tanıyanlar hayattaysa onlardan da söz

konusu kişiyle ilgili bazı bilgiler alınmaya çalışılmalı, bu kişilerin

anılarından yararlanma yoluna gidilmelidir. Yazarın yeri geldikçe bu

bilgi, belge ve kişilerden söz ederek anlattıklarını bunlara

dayandırması, hem o kişinin yaşamının tüm boyutlarıyla ortaya

konmasını hem de oluşturulacak metnin inandırıcılık niteliğine sahip

olmasını kolaylaştırır.

3. Biyografiler, öğretici metin türleri içinde yer alır. Bilgilendirme,

bu metinlerin temel yazılış amacıdır. Ama bir metnin, öğretici

nitelikler taşıması o metnin aynı zamanda ilgi çekici bir metin

olmasına engel değildir. Bir biyografi metninin hem bilgi verici

hem de ilgi çekici olması, o metnin daha çok kişi tarafından

okunmasını sağlar. Herkesçe bilinen gerçeklerin tekrarından

öteye geçemeyen, merakları gideremeyen ve okuyucuda söz

konusu kişiyle ilgili olarak “Bu kişinin yaşamında merak

uyandıracak herhangi bir şey yok.” yargısının oluşmasına

neden olan biyografi metinlerinin, ilgi çekici metinler olduklarını

ve geniş bir okuyucu kitlesine hitap ettiklerini söylemek çok

güçtür. Biyografi metni, biyografisi anlatılan kişinin “önemli” ve

“farklı” taraflarının görülmesini sağlamalıdır. Bu da büyük ölçüde

o kişinin diğer insanlardan farklı, özgün, sıra dışı niteliklerinin

ortaya konmasına ve yaptıklarının toplumdaki etkilerinin dile

getirilmesine bağlıdır.

4. Bütün öğretici metinlerde olduğu gibi biyografi

metinlerinde de anlaşılır olmak, temel şarttır. Bu tür

metinlerin açık, yalın, duru, akıcı ve sürükleyici bir anlatıma

sahip olması, okuyucuların bu metinlerde dile getirilenleri

anlamalarını ve yorumlamalarını kolaylaştırır.

5. Biyografiler, kültür ve uygarlık tarihi açısından büyük önem taşıyan

metinlerdir. Bu metinler, önemli kişilerin hayatlarının, kişiliklerinin ve

eserlerinin yeni kuşaklara tanıtılmasında önemli rol oynar. Kültürel

değerlerin ve bu değerlerin yaratıcılarının geçmişin karanlıklarından

çıkarılarak hayatın içine dâhil edilmesini, böylece de bu değerler

sisteminin sürerlik kazanmasını sağlar.

6. Biyografi metinlerinin kısalığı-uzunluğuyla ilgili bir sınır

çizilemez. Bir biyografi metni antolojilerde, ansiklopedilerde,

yıllıklarda, kitapların ilk sayfalarında ya da arka kapaklarında

birkaç paragraf ya da sayfayla sınırlandırılmış olabileceği gibi

birkaç yüz sayfalık uzun bir metin de olabilir. Bir kitap hacmine

ulaşmayan biyografilerde; kişinin yaşamı, karakteristik özellikleri

ve eserleri hakkında kısa bilgiler verilir, bunlar ana hatlarıyla

belirtilir.

7. Bir tek kişinin biyografisini ele alan, bu kişiyi bütün yönleriyle

okuyuculara tanıtmayı amaçlayan, belli bir düzene göre oluşturulan

biyografi kitapları, birer monografi olarak da değerlendirilebilir. Bu

tür metinlerdeki düzeni Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çoban’ın Ahmet

Haşim’in biyografisini ele aldığı “Göller ve Çöller Şairi Ahmet Haşim”

isimli yapıtından yola çıkarak somutlaştırabiliriz. Yazar bu yapıtında

Ahmet Haşim’in hayat hikâyesini, türlü özelliklerini ve şiirlerini şu

başlıklar altında incelemiştir:

Kişilerinin hayat hikâyelerinin romanlaştırılarak anlatılmasıyla

oluşturulan metinlere biyografik roman denir. Biyografik roman, bir

biyografi değil, romandır. Bu tür metinler, öğretici metinler içinde

değil edebî metinler içinde ele alınır. Bu tür metinlerin,

kurgulanmasında biyografik ögelerden geniş ölçüde yararlanılır. Oğuz

Atay’ın Bir Bilim Adamının Romanı, Beşir Ayvazoğlu’nun Bozgunda

Fetih Rüyası isimli eserleri bu tür eserlere örnek gösterilebilir.

Dünya Edebiyatında Biyografi

Tarihte ölen kişinin yaşamını ve yapıtlarını öven mezar yazıtları ve cenaze törenlerindeki konuşmalar yaşam öykülerinin ilk örnekleri sayılabilir. Daha sonra eldeki verilerin keyfi ya da eleştirellikten uzak bir yorumuna dayanan, söz konusu kişiyi övmek ve okura örnek oluşturmak için yazılan yaşam öyküleri başlamıştır. Bunun hemen ardından kişilerin gerçek yüzünü ortaya çıkarmayı amaçlayan eleştirel yaşam öyküleri de kaleme alınmıştır.

Biyografi türünün ilk büyük yazarı, eski Yunan edebiyatından Plutarkos’tur. Bu türün Batı edebiyatındaki kökleri Plutarkos’un Romalıları anlattığı “Hayatlar” adlı eserine dayanmaktadır. Ancak Batı da bu türün yaygınlaşması 16. yüzyıldan sonradır. 20. yüzyılda ise Batı da bir aileyi veya çevreyi ele alan geniş kapsamlı biyografik eserler yazılmaya başlanmıştır.

Türk Edebiyatında Biyografi

Divan edebiyatında şairleri anlatan eserlere ‘tezkire” denirdi. Çağatay yazarlarından Ali Şir Nevai 16. yüzyılda “Mecâlis’ün-Nefâis” adlı eseriyle Türk edebiyatında ilk biyografi örneğini vermiştir.

Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî yazılara “biyografik roman” denir. Biyografik romanlar da Türk edebiyatında önemli bir yer tutmaktadır. Bazı sanatçılar romanlarını biyografi tarzında yazmışlardır. Mehmet Emin Erişilgil’in “Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp”, “Bir İslâm Şairinin Romanı: Mehmet Akif”; Tahir Alangu’nun “Ülkücü Bir Yazarın Romanı: Ömer Seyfettin”; Oğuz Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı: Mustafa İnan’ adlı eserleri biyografik romana örnek gösterilebilir.