BİTLİS KENET SİSTEMİ DİRİ FAYLARI (BKS) DİRİ FAYLARI, PALEOSİSMOLOJİK ÇALIŞMALAR VE GELECEK DEPREM POTANSİYELERİ

Bitlis Kenet Kuşağı Diri Fayları ve Deprem Etkinlikleri Paleosismolojik Çalışmalar ve Gelecek Deprem Potansiyelleri

Dr.Ramazan DEMİRTAŞ- Referanslar ve şekil altları KİTAP hazırlama sırasında verilecektir.

BİTLİS KENET SİSTEMİ DİRİ FAYLARI (BKS) DİRİ FAYLARI, PALEOSİSMOLOJİK ÇALIŞMALAR VE GELECEK DEPREM POTANSİYELERİ

Dr. Ramazan DEMİRTAŞ



GD Anadolu Bölgesi Diri Fayları Bu bölgede yer alan faylar batıdan

doğuya doğru, Karacadağ açılma

çatlağı, Urfa ve Besni yöresi diri fayları

olarak üç ana sınıf altında

toplanmaktadır. Bu faylar, Türkiye'nin

tektonik çatısı içerisinde en duraylı

bölgesinde yer almaktadır Karacadağ

yanardağı, Pliyo-Kuvaterner yaşlı bir

açılma çatlağı boyunca çıkan volkanlar

sonucu meydana gelmiştir. Urfa

yöresinde, tarihsel dönemlerde yıkıcı

depremler olmuştur. Harran şehri

muhtemelen yıkıcı bir deprem

tarafından yıkılmış olmalıdır. Besni

yöresinde, Suvarlı-Tut arasında yer

alan faylar, morfolojik olarak belirgin

olup, DAF ile yakın geometrik ilişkiler

sunmaktadır (Şaroğlu vd. 1987).

Urfa Yöresi Diri Fayları

Urfa ovasının D ve KD'sunda Pliyo-

Kuvaterner yaşlı alüvyon dolgularını

kesen ve uzun ekseni K-G doğrultulu

olan faylar, Urfa yöresi diri fayları adı

altında incelenmiştir (Şaroğlu vd.

1987). Faylar, Alt Miyosen yaşlı Midyat

kireçtaşlarını ve Pliyo-Kuvaterner yaşlı

bazaltları kesmektedir. Bu faylardan

KD-GB olanları sol yönlü ve KB-GD

doğrultulu olanlar ise sağ yönlü

doğrultu atımlı faylardır. Fayların batı

blokları aşağıda bulunmaktadır.

Şaroğlu vd. (1987), kırıkların kuzey

ucunda, açılma karakterinde volkanik

çıkış merkezine bağlı olarak, bu fayları

olasılı diri olarak nitelendirmişlerdir.

Tarihsel dönemlerde, Urfa yöresinde

yıkıcı depremlerin olduğu rapor

edilmektedir.



Besni Yöresi Diri Fayları

DAF'nın Göllbaşı bölümünün doğu ve

güneydoğusunda, Suvarlı-Besni-Tut

arasında uzanan KD-GB doğrultulu sol

yönlü ve KB-GD doğrultulu sağ yönlü

doğrultu atımlı eşlenik faylardan oluşan

birçok kırık, Besni yöresi diri fayları

olarak adlandırılmıştır (Şaroğlu vd.

1987). Bu faylar, Miyosen yaşlı Midyat

Grubu kireçtaşlarını kesmektedir.

Besni-Tut arasında uzanan yaklaşık 21

km uzunlukta, D-B doğrultulu kırık, Tut

fayı olarak adlandırılmıştır (Şaroğlu vd.

1987). Fay, Jura-Kretase ve Miyosen

yaşlı birimleri keser, Çiftlik-Selah

köyleri arasında alüvyonlar içinde

izlenir. Fay boyunca fay vadileri yer

almaktadır. Araştırmacılar, Kuvaterner

yaşlı birimleri etkilemesine bağlı olarak

Tut fayı diri olarak nitelendirmiştir.

Diğer faylar ise olasılı diri olarak kabul

edilmiştir.



Karacadağ Açilma Çatlağı

Diyarbakır-Siverek-Viranşehir arasında

yer alan Karacadağ volkanitlerinde K-G

genel gidişli birçok kırıktan oluşan kırık

sistemi, Karacadağ açılma çatlağı

olarak adlandırılmıştır. Yaklaşık 50 km

uzunlukta olan bu kırıklar, güneyde

geniş bir alanda dağılmış bulunurken,

kuzeyde Karacadağ yanardağının

zirvesinden kuzeye doğru tek bir çizgi

haline dönüşmektedir. Karcadağ

zirvesinden geçen ana kırık, K10B

doğrultuludur. Şaroğlu vd. (1987),

Miyosen'den Kuvaterner'e kadar

etkinlik gösteren Karcadağ

yanardağındaki kayaçlar ve çıkış

merkezlerinin batıdan doğuya doğru

gençleştiklerini belirtmektedirler.

Araştırmacılar, bu açılma çatlağının

Pliyo-Kuvaterner yaşlı olduğunu

bildirmektedirler. Bu nedenle bu kırık

diri olarak nitelendirilmiştir.

Güneydoğu Anadolu Bindirmesi GD’da Hakkari’den başlayan GB’ya

doğru iç bükey bir yay çizerek

Kahramanmaraş batısına kadar

uzanan büyük bindirme zonu,

Güneydoğu Anadolu Bindirmesi adı

altında incelenmiştir (Özkaya 1973,

Şengör 1977, Baştuğ 1979, Şaroğlu

vd. 1987). Bu zon, Doğu Anadolu ile

GD Anadolu bölgesini coğrafik olarak

sınırlandırılan yapısal bir kuşaktır.

Ayrıca zon, geçmişteki Bitlis kenet

kuşağının izlerini taşımakta olup,

batıda DAF ile kesişmektedir (Şaroğlu

vd. 1987).



Bu kuşak boyunca değişik dönemlerde

gelişmiş birçok bindirmeler yer

almaktadır. Şencör (1977), birbirine

paralel birkaç bindirmenin yer aldığı

alanlarda orajenik kuşaklarda, tektonik

taşınma kurallarına uyarak, en güney

en genç bindirmelerin olduğunu ileri

sürmüştür. Şaroğlu vd. (1987), bu

kuşak içinde, Siir-Pervari arası, Lice

yöresi, Çüngüş GB’sı ve

Kahramanmaraş civarında uzanan dört

diri zonun yer aldığını belirtmektedir.



Araştırmacılar, bu alanlarda Geç

Miyosen yaşlı birimlerin bindirmelerden

etkilenmiş, kıvrımlanmış ve devrilmiş

olmalarının yanında bindirmeler

önünde büyük morfolojik diklikler ve

heyelanların gelişmiş olduğunu

bildirmektedirler. Şaroğlu vd. (1987),

GD Anadolu bindirmesi, batıda, DAF

ile kesiştiği alanlarda yer yer doğrultu

atımlı fayların kademe yaptıkları

alnlara karşılık geldiğini; bu gibi

yerlerde bazı durumlarda, fayın

bindirmeyi mi yoksa bindirmenin mi

fayı sönümlendiğini kestiremediklerini

belirtmektedir. 1975 Lice depremi, bu

bindirme kuşağının deprem

bakımından önemli bir potansiyeli

olduğunu göstermiştir.

Şemdinli – Yüksekova Fay Zonu Hakkari doğusunda, Yüksekova-

Şemdinli arasında, BKB-DGD gidişli ve

Türkiye sınırları içinde 85 uzunlukta

olan fay zonu Şemdinli-Yüksekova fay

zonu olarak adlandırılmıştır (Şaroğlu

vd. 1987). Fay, birbirine paralel

kademeli dört ana fay parçasından

oluşmaktadır. Fay, Yüksekova

civarında morfolojik olarak çok

belirgindir.



Değişik yaştaki birimleri kesen fay,

Yüksekova yakınlarında Kuvaterner

yaşlı alüvyonları denetlemektedir.

Bu fay zonunun GD devamında, İran

sınırları içerisinde Piranşah fayı yer

almaktadır (Berberian 1973). Şaroğlu

vd. (1987), Piranşah fayının sağ yönlü

doğrultu atımlı ve diri olması; zonun

kuzeyinde yer alan Hasantimur ve

Çaldıran gibi KB-GD gidişli faylarla

uyumlu olması, Kuvaterner yaşlı

çökelleri kesmesi ve bazı depremlerin

bu zon üzerinde olmasına bağlı olarak,

Şemdinli-Yüksekova fay zonunun sağ

yönlü doğrultu atımlı ve diri olduğunu

ileri sürmektedir.



TARİHSEL DÖNEM HASAR-YAPICI DEPREMLER (1500-1900) 22 Eylül 1666 Hakkari Depremi

22 Eylül 1666 tarihinde Kuzey Irak,

Musul ve Assyria ve çevresinde bir

bölgede yıkıcı bir deprem olmuştur.

Deprem, Nineveh bölgesinde 45 köy

ve 5 kasabayı yerle bir ederek tarihten

silmiştir. Bu bilgiler, depremin

muhtemelen Musul’un KKD’sunda

olduğunu ve Kurdistan’dan bağımsız

bir bölgede meydana geldiğini

göstermektedir (Ambraseys ve Finkel

1995).

ALETSEL DÖNEM HASAR-YAPICI DEPREMLER (1900-2000) 6 Eylül 1975 Lice Depremi (Ms=6.6) 6 Eylül 1975 Cumartesi günü saat

12:20 (TS) de Diyarbakır ili, Lice, Hani

ve Kulp ilçeleri dolaylarında, Lice dış-

merkezli Ms=6.6 büyüklüğünde

oldukça yıkıcı bir deprem meydana

gelmiştir. Deprem, Kulp ile Hani

arasında yer alan bölgedeki kırsal

yerleşim yerlerindeki tüm evlerin yerle

bir olmasına neden olmuştur.

Depremde, 2384 kişi ölmüş ve 8149

konut tamamen yıkılmıştır.

Deprem, özellikle Lice ve Yamaç

ilçelerine bakan yamaçlarda ve dış-

merkez bölgesinde birçok kaya

düşmesine neden olmuştur.

Depremde, 26 km uzunlukta ve D-B

gidişli kuzeye eğimli bir ters fay

boyunca süreksiz şekilde devam eden

yüzey kırıkları gelişmiştir. Bu kırıklar ve

köstebek izleri şeklinde gelişmiş küçük

basınç sırtları boyunca birkaç cm ile 55

cm düşey atımlar olmuştur. Kırıklar

boyunca güney blok aşağıya

düşmüştür. Deprem kırığı, KB’da Ergin

kuzeyinden başlayarak, Tuzla,

Yamaçlı, Lice kuzeyinden geçmiş ve

KD’da Yaprak ve Üçadamlar’a kadar

devam etmiştir. Kırık, Ergin ile

Üçadamlar arasında kuzeye iç bükey

şekilde bir yay çizmiştir.

Anaşok, Lübnan’a kadar çok geniş bir

alanda hissedilmiştir. Deprem dış-

merkezinde, en büyük şiddet MSK=IX

olarak belirlenmiştir. Bu şiddet bölgesi,

Lice merkez ve yakın civarındaki

Yaprak, Yeşilburç, Yünlüce ve Dernek

köylerini kapsamaktadır (Arıoğlu ve

Anadol 1975, Ergünay 1976, Arpat

1977, Eyidoğan 1980, Ambraseys

1988).

17 Eylül 2010 Gerger-Adıyaman Depremi

17 Eylül 2010 günü yerel saat ile

13:17’de büyüklüğü Ml=4.8 olan hafif

şiddette bir deprem meydana gelmiştir.

Depremin koordinatları 38.068K –

39.035D ve derinlik 7.0 km olarak

hesaplanmıştır. Deprem Adıyaman ili



ve çevresi başta olmak üzere, Pötürge,

Çüngüş, Kahta, Siverek ve çevresinde

hissedilmiştir. Bölgede bu büyüklükte

depremler sıkça görülmektedir.

Özellikle son yıllarda olan Sivrice

depremleri bölgedeki önemli deprem

etkinliklerine örnek olarak verilebilir.

Bölgede meydana gelen diğer önemli

depremler, 14 Mart 1964 Palu-Maden

(Elazığ, M=6.0), 1981 yılında

Adıyaman-Gerger depremi (M=5.0), 5

Mayıs ve 6 Haziran 1986 yılında

Malatya Doğanşehir (M=5.8 ve M=5.6;

ölüm ve hasara neden olmuştur)

7 Mayıs 1992 Palu (M=5.0), 9 Mayıs

1998 Pötürge-Malatya ( M=4.5), 26

Şubat 2004 Çelikhan-Malatya (M=5.0)

depremleridir. Depremden hemen

sonra Büyüklükleri M=2.5-3.0 arası

olan 10 adet artçı deprem meydana

gelmiştir. Deprem Gerger’in kuzeyinde

ve yakın köylerde kuvvetlice

hissedilmiştir. Deprem Doğu Anadolu

Fay Zonu ile Güney Doğu Anadolu

Bindirme Zonu içerisinde kalmakta ve

tektonik açıdan karışık bir bölge

içerisinde yer almaktadır

BİTLİS KENET SİSTEMİ DİRİ FAYLARI (BKS) DİRİ FAYLARI, PALEOSİSMOLOJİK ÇALIŞMALAR VE GELECEK DEPREM POTANSİYELERİ

Documents