Bir ülkedeki eğitim sistemi, hükümet ile sivil toplum dernekleri ...

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

DÜNYADA JEODEZİ VE FOTOGRAMETRİ (GEOMATİK) MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ VE SERTİFİKASYON Çetin MEKİK Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü Özet Bu bildiride jeodezi ve fotogrametri (geomatik) mühendisliği eğitimiinn dünyada gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde nasıl verildiği ve hangi mesleki yapılanmalar (örgütler) olduğu ve bu meslek örgütlerinin bu ülkelerde ne tür sertifikasyonlar verdiği incelenmiştir. Bu bilgilerden önce, mesleğimizin geomatik adı altında tanımı ve bugünlere hangi tarihsel süreç içinde gelindiği kısaca özetlenmiştir. Birbirinden esasta olmasa da genel görünüm itibariyle farklı geomatik eğitimi veren ülkelerden unvan edinen meslektaşlarımızın diğer ülkelerde hangi koşullar altında tanındıkları da bu bildiri kapsamında karşılıklı tanınma başlığı altında ele alınmıştır. Anahtar sözükler : Geomatik, Haritacılık, Geoinformatik, Konumsal Bilgi, Coğrafi Bilgi Bilimi, Sertifikasyon, Lisans, Profesyonel Mühendis, Yetkin Mühendis, Karşılıklı Tanınma 1 Giriş Bir ülkedeki eğitim sistemi, hükümet ile toplum arasındaki ilişki üzerinde etmen olan tarihi ve kültürel faktörlerden etkilenmektedir. Avrupa’daki eğitim sistemleri geleneksel olarak tanımlanabilir; örneğin, “İngiliz sistemi”, “Alman sistemi” ve “Fransız sistemi” terimleri kullanılmaktadır. Avrupa’daki eğitim sistemlerini harmonize etmek amacıyla geliştirilen mevcut Avrupa Birliği kararları, AB Amsterdam Anlaşması gereğince bu farklılıkları gideren ya da gideremeyen ulusal sistemlerde hızlı değişimlere yol açmaktadır. Bir çok Avrupa ülkesi kolonisel genişlemenin sonucu olarak ortaya çıkan eğitim sistemlerine sahip olurken, Kuzey Amerika örneğinde olduğu gibi kolonisel kökleriyle daha az bağları olan eğitim sistemleri de vardır. Kore, Japonya, Çin ve Arapça konuşan ülkelerde de benzer önemli değişimler görülmektedir. Bu sistemler, ulusal hükümetin kalifiye insan gücüne olan gereksinimleri ile yüksek eğitim kurumlarının müfredatları arasındaki özerklik düzeyini etkilemektedir. Bu da fakülte ve meslek yüksek okulu ile pratik eğitimi arasındaki ilişkiyi etkilemektedir. Tüm bu ve benzeri etmenlerden ötürü bir çok ülkede mesleğimizi tanımlamada kullanılan terimlerde uyuşumsuzluk görülmektedir. Geomatik Mühendisliği terimi Kanada’da güçlü kabul görmektedir; Amerika Birleşik Devletlerinde akademik olarak “Geomatik Mühendisliğine” ilaveten “Coğrafi Bilgi Bilimi” terimini yerleştirmeye yönelik bir hareket vardır. Avrupalıların bir kısmı daha çok “Geoinformatik” terimini tercih ederken Avustralya’da “Konumsal (Spatial) Bilgi Sistemi” ağırlık kazanmaya başlamaktadır. Güney Afrika’da ise hem Geomatik hem de Geoinformatik terimleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Tercih edilen terminoloji, tarihsel gelişmelerin ve mevcut eğitim sistemlerinin bir fonksiyonu olarak görünmektedir. Teorik olarak uluslararası mesleki örgütleri ülke düzeyinde mevcutlar. Uygulamada ise farklı meslek grupları bir ülkede aktif olabilmektedir. Coğrafi olarak geniş alanlara yayılmış ülkelerin eyaletleri arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır; hatta bu farklılıklar ülkeler arasındaki farklılıklardan büyük olabilmektedir.

1

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Japonya ve Kore, personel sertifikasyonundan sorumlu ulusal resmi kurumlar oluşturmuşlardır. Almanya’nın bu Uzak Doğu ülkelerindeki belli benzerlikler gösteren güçlü bir eğitim yapısı vardır. Birleşik Krallık’ta ise çok sayıda meslek örgütü, özel ve kamu kurumlarının konsorsiyumundan oluşan birlikler bulunmaktadır. Kanada ve ABD’de akademik konsorsiyum (örneğin, Coğrafi Bilgi Bilimi Üniversite Konsorsiyumu – UCGIS) ve faal meslek örgütleri (örneğin; Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Amerikan Derneği – ASPRS, Kentsel ve Bölgesel Bilgi Sistem Birlikleri – URISA, Kanada Uzaktan Algılama Derneği – CRSS) de bulunmaktadır. Güney Afrika’da da bölegesel CBS örgütlerini bir araya getirmek için güçlü bir ulusal birlik (Güney Afrika Coğrafi Bilgi Derneği – GISSA) kurulmuştur (ISO/TC 211, 2002). Bu bildiride bir kaç Avrupa ülkesindeki, Kuzey Amerika ülkelerindeki, Güney Afrika, Japonya, Avustralya ve Suudi Arabistan’daki (ülkemizdeki adıyla) Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği eğitimi ve meslek örgütleri yapılanmaları hakkında kısa bilgiler verilmektedir. 2 Geomatiğin (jeodezi ve fotogrametri mühendisliğinin) Tanımı ve Tarihçesi Geomatik, geleneksel haritacılıkla birlikte, jeodezik referans sistemleri, küresel konumlama sistemleri, coğrafi bilgi sistemleri, fotogrametri, uzaktan algılama ve kartoğrafya konularını içermekte ve matematik, fizik, kimya, astronomi, fiziksel jeodezi ve uydu teknolojisi teorilerine dayanmaktadır. Veri tabanı yönetimi, bilgisayar grafikleri ve yapay zeka araçlarını kullanmaktadır. Kullanım yerleri, topoğrafik ve tematik harita üretimi olan ve çok sayıda kullanım amacına yönelik (ziraat, coğrafya, çevre bilimi, oşinografi, ormancılık, jeoloji, jeofizik, inşaat mühendisliği ve biyoloji) konumsal veri yönetimidir. Mesleki ve ekonomik ilgiden kaynaklanan özel alanları ise geleneksel olarak kadastro, imar planları hazırlama, arazi yönetimi, arazi değerlemesi ve arazi toplulaştırması olmuştur. Bu görevleri yerine getirebilmek için mevzuat bilgilerini, emlak yönetimi ve ekonomisini anlamak gerekmektedir. Topoğrafik ve tematik harita üretimi için, konumsal veri yönetimi ve hatta arazi tescili ve arazi yönetimi için gerekli metodolojiler bir meslek müfredatında/adı altında birleştirilebilmesine rağmen belli uygulama alanları (örn. ziraat, ormancılık ya da jeoloji) hakkında da bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Tüm uygulama disiplinlerini bir müfredatata toplamak olanaksızdır. Bu nedenle geomatik, teorileri kapsamlı olarak anlamaya ve öne çıkan metodolojileri kapsamaya odaklanmalıdır, fakat aynı zamanda özel uygulama alanlarına ilişkin genel anlayış içinde multidisipliner biçimde işbirliği yapabilmelidir. Geomatik için mesleki alan kavramı yeni olmayıp dünya çapında ülkelerin haritacılık müfredatını geliştirmeye başladığı 40 yıl öncesine dayanmaktadır. Günümüzdeki yüksek öğretiminin temellerinin üniversitelere dayandığına inanılmaktadır. Harita Mühendisliği ve Geomatik eğitimi ağırlıklı olarak üniversitelerde verilmektedir. Bazı tarihi kavramların günümüz akademik yaşamını hala etkilemesinden dolayı üniversitenin geçmişine biraz değinmekte yarar vardır. Üniversite ortaçağ Avrupa kültürünün ürünüdür. İlk üniversiteler olan Parma, Bologna, Oxford, Modena, Perugia, Padova, Naples, Salamanca, Siena ve Paris üniversiteleri bilimsel bilginin gelişimini sağlamak için dinsel egemenlik altındaki eski manastır ve katedral okullarına tepki olarak kurulmuştu. Anglo-Saxon derece yapılanması olan “bacchalaureus” (lisans), “licenciatus” (yüksek lisans) ve “doctor” (doktora) unvanları ve “lections” (dersler) ve “disputations” (münazaralar) öğretim bölümleri o zamanlarda oluşturulmuştu. Üniversiteler öğreten ve öğrenenlerin oluşturduğu topluluklardı. Harvard ve ABD’nin bağımsızlığından sonra ondan türeyen New Brunswick gibi Kuzey Amerika Üniversiteleri orijinal olarak İngiliz Üniversitelerinin geleneklerini model almışlardı. Orta Avrupa’da ise üniversite hareketi, Fransız İhtilalinden sonra egemen asillere tepki olarak çok politik hale geldi. 1809’da Berlin Üniversitesinin kurucusu olan Wilhelm von Humboldt (Güney Amerika kaşifi Alexander von Humboldt’ın kardeşi) üniversite eğitiminin amacını insanlık ideali olarak ifade etmiş ve öğretim ile araştırma arasındaki birlik konseptini, bilimsel argümanla kişilik gelişimini, üniversite

2

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

özerkliğini, okul ile üniversite ayrımını ve üniversitenin mesleki kariyer için hazırlık yeri olduğu düşüncesinin reddini ilk olarak ortaya atmıştı. Bu düşüncenin tersine, uygulamalı kariyer menşeli disiplin olan mühendislik 1830’lardaki mekanik çağının gereksinimi olarak üniversiteler yerine okullarda öğretiliyordu. Günümüzdeki Hannover Üniversitesi 1831’de ilk olarak mühendislik ticaret okulu olarak kurulmuştu. Kuzey Amerika’da kıtanın her yanına yayılan demiryollarının inşa edildiği yıllarda teknoloji enstitüleri önemli hale gelmişti. Üniversitelerdeki herkesin istediği konuyu çalışmayı seçebilme olgusu olan “Artes Liberales” (özgür insanların seçebildiği dilbilgisi, mantık, retorik, aritmetik, geometri, astronomi ve müzik öğrenim dallarına verilen genel ad) geleneğinin tersine, mühendislik okulları kariyer amaçlı özel belli konularda zorunlu eğitim müfredatı olan okullar haline geldi. Mühendislik eğitimi ilk olarak askeri okullarda veriliyordu. Arazi tahsislerinin verildiği yıllarda Kuzey Amerika Üniversiteleri kapılarını mühendisliğe açtı ve bu tür eğitime o zamanlar “Sivil (civil) Mühendislik adı verildi. Gerçi sonradan bu mühendislikten Makine Mühendisliği, Elektrik Mühendisliği, Kimya Mühendisliği ve son olarak da Harita Mühendisliği ayrıldı ( Konency, 2002). Hanover Üniversitesinde (eski ticaret okulu) ilk haritacılık dersleri 1831 yılında inşaat mühendisliği (civil engineering) bünyesinde C.F. Gauss tarafından verildi. New Brunswick Üniversitesi’nde ise %80’i haritacılık bilgileri olan demiryolu mühendisliği dersleri 1860 yılında Brydon Jack tarafından verildi. Dört-beş yıllık harita (surveying) mühendisliği müfredatı ilk olarak 1930 yılında Hannover Üniversitesi’nda uygulanmaya başlandı. Harita mühendisliğinin gerek askeri gerekse inşaat mühendisliğinden ayrılması farklı ülkelerde farklı zamanlarda olmuştur; hatta bazı ülkelerde bu hala gerçekleşmiş bile değildir. Fransa, Britanya, Rusya, İspanya, İtalya, ABD ve hatta Latin Amerika ülkelerinde haritacılığın askeri kökenleri ve motivasyonları vardır. İlgili alanlardaki teknik öğretim mesleki gelişim biçiminde kendi bünyelerinde gerçekleştiriliyordu. Fransa IGN’deki Ecole Nationale des Etudes Géographique, önceden askeri bir kurum olan ulusal bir haritacılık kurumu aracılığıyla bu kariyer odaklı okullaşmayı nispeten daha arkadan izlemektedir. II Dünya Savaşı’ndan önce haritacılık diploma programları olan Avrupa ülkeleri şunlardır: Almanya, Hollanda, Avusturya, İsviçre, Polonya, Çekoslavakya (Çek Cumh. ve Slovakya), Yugoslavya (Sırbistan, Hırvatistan, Slovenya), Danimarka, İsveç, Norveç, Finlandiya ve Macaristan. Bu ülkelerin neden haritacılar için yeterli büyüklükte iş pazarı sağladıkları sorusunun cevabı, çok amaçlı kadastro amacıyla emlak kadastrosunu yasayla yenilemeleri ve imar programları sayesinde zirai üretimi yeniden yapılandırmaya yönelik yeni talepleri gösterebiliriz. Sadece Almanya’da beş yıllık akademik harita mühendisliği programları olan sekiz üniversite ve 15 teknik akademi bulunmaktadır. Eski Sovyetler Birliği’nde haritacılık Lenin’in önceliklerinden biriydi ve planlı bir sosyalist ekonomide haritacılık alanında en az dört ya da beş uzmanlık için (havai fotogrametri, fotogrametri, mühendislik ölçmeleri, kartoğrafya, arazi yönetimi) özel iş pazarı yaratmak mümkün olmuştu. Moskova’daki MIIGAIK haritacılık alanında yıllık 4000’nin üzerinde öğrenci kapasitesiyle dünyadaki en büyük eğitim kurumu oldu. Çin’in 1949’da sosyalist olmasıyla MIIGAIK modeli Wuhan’da uygulandı ve öğrenci sayısı MIIGAIK’ini de geçen 1956’da Wuhan Ölçmecilik ve Haritacılık Teknik Üniversitesi (Wuhan Tecnical University of Surveying and Mapping – WTUSM) kuruldu. Rus ve Çin okulları devletin düzenlediği etkinlikler için uzman meslek eğitimi verdiler. Gelişmekte olan ülkelerle yapılan teknik işbirliği haritacılık eğitimine yönelik aşılama (cross-fertilization) fikirlerini ortaya çıkardı. Sadece New Brunswick Üniversitesi, Kanada Uluslararası Gelişim Ajansının verdiği burs programları dahilinde Nijerya’dan gönderilen yaklaşık 100 öğrenciye eğitim vermişti. Bu nedenle Nijerya, Kenya ve Malezya gibi bir çok gelişmekte olan ülke bunun ardından yabancı yardımlarla kendi üniversitelerinde harita mühendisliği ya da geomatik programlarına başladılar. Almanya Teknik İşbirliği Ajansı (GZT) Zimbabwe ve Hindistan’da (Anna Üniversitesi, Chennai) harita ya da geomatik diploma programları kurulmasını desteklemiştir. Avrupa’da İspanya ve Britanya

3

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

haritacılık alanında yeni kariyer odaklı eğitim programları açarken, İtalya’da fotogrametri hala İnşaat Mühendisliğinin özel bir konusu olmaya devam etmektedir. Diğer yandan, hala dünyada minimum yeterlik olarak lise diploması olan 90 000 kişi haritacılık lisansına sahiptir. Hatta ABD’de bile haritacı olmak için gerekli ön-koşullar hala düşük olup 14 akredite haritacılık programı bulunmaktadır. Avrupa, Kanada, Avustralya, Güney Afrika ve Nijerya’da ders müfredatları tüm geomatik alanını kapsamaktayken belli bazı disiplinlerin kapsanması üniversiteden üniversiteye değişmektedir. 3 Ülkelerdeki Haritacılık (Geomatik) Eğitimleri ve Meslek Örgütü Yapılanmaları Avustralya Eğitim : Avustralya’da diplomalardaki haritacılık (land surveying) terimi yavaş da olsa yerini Geomatik (Melborn Üniversitesi) ya da konumsal bilgi sistemleri (spatial information systems; Curtin Üniversitesi) terimlerine bırakmaktadır. Her iki dalda da diploma (Coğrafi Bilgi Sistemleri Diploması –BGIS ve Geoinformatik ve Haritacılık Diploması – BGS) veren kurumlar ilk yıllarında Ölçme, Jeodezi, Kartoğrafya, Fotoğrametri ve Uzaktan Algılama konularında ortak dersler ve Bilgi Sistemleri, Matematik ve Coğrafya gibi temel bilim konuların belli bir düzeyde ortak dersler alınmaktadır. Haritacılık dalında Arazi Geliştirme ve Planlama, Belediye Mühendisliği, Arazi Mevzuatı ve Kadastro Çalışmalarında dersler bulunmaktadır. Konumsal Bilgi Sistemleri dalındaysa Konumsal Veri Yapıları ve Veri Tabanları, Konumsal Analiz ve Dijital Haritalar derslerine yer verilmektedir. Her iki dalda verilen diploma dersleri Avustralya’nın tüm eyalet ve bölgelerinde (Kuzey Bölgesi hariç) üçüncü seviye kurumlar tarafından sunulmaktadır. Coğrafi bilgi ve bilgi teknolojisi çalışmalarıyla birleştirilen diploma programları gittikçe yaygınlaşmaktadır; örneğin, Bilgi Teknolojisi Diploması (Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Bilgisayar). Bunlara ilaveten çift dal seçenekleri (beş yıllık eğitim) de çeşitli üçüncü seviye kurumlar tarafından verilmektedir. Bunlara şu kombinasyonlar örnek olarak verilebilir:

- Mühendislik (Geomatik Mühendisliği) Diploması ve Bilim Diploması - Mühendislik (Geomatik Mühendisliği) Diploması ve Sanat Diploması - Mühendislik Diploması ve Bilim (Bilgisayar Bilimleri) Diploması - Harita (Surveying) ve İnşaat Mühendisliği Diploması - Harita ve Bilgi Teknolojisi Diploması

Sertifikasyon : Genel olarak mesleki tanınma uygun mesleki kuruma üyelikle kazanılmaktadır ve üyelik ise genelde akademik yeterliğe ya da uzun deneyim sürecine bağlıdır. Avustralya Haritacılar Enstitüsü (Institution of Surveyors Australia - ISA) Haritacılar Kurullarının egemelik alanları dışında çalışan profesyonel haritacılar için zorunlu olmayan bir akreditasyon sistemi geliştirmektedir ve bu da Avustralya Konumsal Bilimler Akreditasyonu başlığında diğer birliklerle beraber gerçekleştirilmektedir. Her Avustralya eyaleti ve bölgesindeki uygulama “Haritacılar Kurulu” ya da benzer bir kurum tarafından yürütülmektedir. Kurulların yetkisi yasadan gelmektedir ve haritacıları tescil etme yetkisine sahiptir. Bazı yetki bölgelerinde kadastro ölçmeleri yapmalarına olanak verilen tescilli haritacılara “Lisanslı Haritacılar” denilmektedir. Haritacı olarak tescil olabilmek için; uygun bir diploma, tescilli bir haritacı gözetiminde tamamlanmış bir uygulama deneyimi süreci ve bir mesleki değerlendirme projesi tamamlama gerekmektedir. Bazı Avustralya eyaletlerinde Maden Haritacısı olarak tescil olmak mümkündür. Avustralya ve Yeni Zelanda’daki Haritacılar Kurulları arasında karşılıklı tanınan anlaşmalar gereğince Akreditasyon Belgesine sahip olmaları koşuluyla haritacılar yetki bölgeleri dışında da çalışabilmektedirler. 1995 yılında ISA himayesinde Avustralya Hidrografi Haritacıları Akreditasyon Kurulu kurulmuştur ve Akredite Hidrografi Haritacılarının tescilini yürütmektedir.

4

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Özet olarak, Avustralya’da Haritacılık mesleğinin Kanada’da olduğu gibi iyi yerleşmiş lisans ve tescil yapılanması vardır. Daha geniş Geomatik mesleği kapsamında henüz sertifikasyon ölçütleri bulunmamaktadır. Coğrafi bilgilerin altyapısını oluşturan ve erişim sağlamada katkıları olan Bilgi Teknolojileri (IT) profesyonelleri de mevcut Geomatik sertifikasyon kapsamında bulunmamaktadırlar. Almanya Eğitim : Yüksek Eğitim Kurumları (YEK) düzeyinde CBS eğitiminin çoğu coğrafya ve jeodezi disiplinlerinde yapılmaktadır. Yeni disiplin olan geoinformatik son yıllarda çeşitli YEK’lerde kurulmaya başlanmıştır. Bir çoğunda Geoinformatik; coğrafya, jeodezi ve enformatik orijinal disiplinlerinden oluşturulmuştur. Almanya’da akademik eğitim programının amacı, tüm ölçme, geoinformatik ve jeodezi alanlarındaki görevleri yerine getirebilecek biçimde öğrencileri eğitmek ve böylelikle geomatik ve jeodezi mühendisinin, teorik ve uygulamalı jeodezi, harita mühendisliği ve geoinformasyon sistemlerindeki tüm mesleki etkinlikleri yerine getirebilesini sağlamaktır. Almanya’da Anglo-Saxon sistemi de denilen ardışık yüksek eğitim sistemi izlenmemektedir. Bunun anlamı, bu ülkedeki klasik üniversiteler minimum 4,5 yıllık (9 yarıyıl) eğitimin ardından bir diploma verirler ve bu diplomaya “Diplomingenieur” denilmekte olup diğer ülkelerdeki master derecesine karşılık gelmektedir. Klasik üniversitelerin yanı sıra 3,5 yıllık eğitim veren çok sayıda “Uygulama Bilimleri Üniversiteleri ya da Fakülteleri (Fachhochschulen - FH)” bulunmaktadır ve verdikleri diplomalar lisans diplomalarına karşılık gelmekte olup bunlara da “Diplomingenieur” denilmektedir. FH’larda verilen geomatik mühendisliği eğitimi üniversitelerde verilenlerden şu temel özelliklerle ayrılmaktadır: Uyguma problemlerinin çözümü eğitimde kuvvetli biçimde vurgulanmaktadır; diğer deyişle, FH’lardaki eğitim çok güçlü uygulama tabanına oturmaktadır. Uygulama ve alıştırmalara harcanan süre toplam sürenin %35’inden fazladır. Teorik bilimsel ilkeler üniversitelerde verilenlerle aynı yoğunlukta olamayabilmektedir. Bununla beraber 1998’den bu yana klasik üniversiteler ve FH’ların her ikisi de, Dipl.-Ing. TU veya Dipl.-Ing FH ya da BS ve MS dereceleri kazanmaya olanak veren programlar geliştirmeye başlamışlardır. İlk aşamada eskilerine ilaveten yeni dersler konulacak ve son karar bu pilot çalışmanın ardından verilecektir. Üniversitelerin her biri değişimi uygulamaya koyma zamanı konusunda serbesttirler ve hatta bir kaç tanesi bu yönde değişimler yapmaya başlamışdır. Çoğunluk ise bu yaklaşımın nasıl kabul göreceğini beklemektedirler. Örneğin, Bonn Üniversitesi ekim 2003’ten bu yana Geoinformasyon Sistemlerinde MS derslerine başlamıştır. Bu müfredattaki tamamen faklı yaklaşım, Avrupa Eğitim Bakanlarının Haziran 1999’daki ortak bildirgesi (“Bologna Bildirgesi”) ile uyuşum içindedir (European Ministers of Education, 1999) ve aşağıda verilen iki aşamadan oluşan kolaylıkla karşılaştırılabilen bir sistemin 21. yüzyılın ilk on yılında uygulanmasını gerçekleştirmek amacıyla politika geliştirilmiştir:

- En az üç yıl süren bir lisans eğitimi - Master ve/veya doktora derecesine giden lisansüstü eğitimi.

Yeni dersler modüler bir yapıda olacak ve Anglo-Amerikan “kredi-not” sistemine benzer biçimde, içerik olarak AB dahilinde üniform bir not verme sistemine göre ölçeklendirecektir. Sertifikalandırma : Almanya’da verilen tüm lisans ve lisansüstü derslerin kalite güvencesinin en önemli dayanağı bağımsız akreditasyon kurumlarının yaptığı akreditasyonlardır (Wehmann ve Hahn, 2002). Ölçme, Jeodezi, Geoinformatik ve Kartoğrafya konularında halen sadece iki kurum akreditasyonları yapmaya yetkindir: Mühendislik ve Enformatikteki Çalışma Programları Akreditasyon Kurumu (ASII) ve Hanover Merkezi Değerlendirme ve Akreditasyon Kurumu (ZEvA). Bu iki kurum inşaat mühendisliği ve haritacılık programlarındaki derslerin akreditasyonunda işbirliği yaparlar ve denetleme ekiplerinde aynı uzmanları kullanıp mühendislik bilimlerindeki lisans ve lisansüstü programlarının akreditasyonunda aynı listeyi kullanırlar. Denetleme ekipleri 4 veya 5 uzmandan oluşup genel (klasik) ya da teknik

5

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

üniversitelerden, uygulama bilimleri üniversitelerinden (FH), endüstriden gelen temsilcilerden, ilgili üniversite türünden ikinci bir temsilciden ve bir de öğrenci temsilcisinden meydana gelmektedir. Değerlendirilen programlar Akreditasyon Konseyi tarafından geliştirilen ve Alman Bilimsel Konseyinin önerdiği minimum gereksinimleri sağlamalıdırlar. Bununla beraber minimum gereksinimler ulusal ve uluslararası bilimsel örgütler, mesleki ve teknik birliklerin işbirliğinde tanımlanmaktadır ve amacı Almanya’da üniversite sektöründeki çeşitliliği mümkün kılmak ve bunu başarmak için gerekli olan eğitimin, prosedürlerin ve kaynak tahsisinin kalitesi, saydamlığını artırmak ve karşılaştırılabilir olmasını sağlamaktır. Güz 1999 yarıyılında Karlsruhe Üniversitesinde “Jeodezi ve Geomatik Mühendisliği” (Geodasie und Geoinformatik) müfredatı ilk yarıyıl öğrencileri için uygulanmaya başlanmıştır. Bu müfredat eski “Haritacılık (Surveying-Vermessungswesen)” müfredatının yerini beş yıllık geçiş döneminden sonra tamamen alacaktır. İsim değişikliği ile birlikte konularda ve sınav prosedürlerinde de büyük radikal değişiklikler uygulanmaya başlamıştır. Karlsruhe Üniversitesinde uygulanan reform niteliğindeki müfredatta, geleceğin geomatik mühendisinin çok yüksek duyarlıklı ölçmeler konusunda ve aynı zamanda konumsal bilgi alanında da uzman olmaları amaçlanmaktadır. Matematik, fizik (jeodezik ölçme prosedürlerine ilişkin) ve bilgisayar bilimleri/enformatik (geo-informatik uygulamalarıyla) temellerine eskisinden daha fazla önem verilmektedir. Müfredatın omurgasını hala Ölçme, Jeodezi, Geoinformatik ve Fotogrametri/Uzaktan Algılama ile ilgili bilgiler oluşturmaktadır. Avrupa’daki geomatik eğitimi programları çok değişik profiller içermektedir. Bunun nedeni muhtemelen farklı mesleki yeterlik gereksinimleri ve hatta üniversitelerin uyguladığı ders programları için geliştirilen stratejileridir. Avusturya ve İsviçre’de uygulanan eğitim programları Almanya’da uygulananlara çok benzemektedir. Japonya Eğitim : Japonya’da zorunlu eğitim liseye kadar olan kısmı kapsasa da lise eğitim alanların oranı %96 civarında olup yüksek öğretim alanların oranı ise %46’ya ulaşmaktadır (lsc.wwt.co.uk/). Aşağıda Japonya’da lise ve sonrası öğretim veren kurum türleri ve sayıları sunulmuştur. Tablo 1: Jopanya’daki lise ve sonrası okul türleri ve sayıları (Kaynak: Monbusho, 1996)

Okul türü Toplam Ulusal Yerel Özel Liseler 5 501 17 4164 1320 Teknoloji Yüksel Okulları 62 54 5 3 Univ. Haz. Yüksek Okulları 596 36 60 500 Üniversiteler 565 98 52 415 Özel Eğitim Okulları 3 476 152 219 3 105 Muhtelif Okullar 2 821 3 59 2 759

Büyük şirketler, kendi gereksinimlerini karşılamak ve kendi elemanlarını eğitmek için kendi eğitim okullarını işletmektedirler. Japonya’daki haritacılık bilimine ait disiplinlerde verilen eğitim diğer gelişmiş ülkelerdekilerle karşılaştımak zordur. Bunun nedeni, CBS, GPS, uzaktan algılama, bilgisayar destekli kartoğrafya gibi disiplinlerin genellikle bir bütün parçaları olarak verilmeyip, yani ayrı disiplinler olarak verilmeyip, bunun yerine okul yılı boyunca dağılmış kısa ders notları olarak sınırlanmasından ileri gelmektedir. Aslında bunlara disiplin demek de zordur ve daha çok “araç” olarak görülmektedirler. Bu “araçlar” teoriye odaklanmayıp İnşaat Mühendisliği gibi iyi yerleşmiş disiplinlerde “uygulamalı” olarak verilmektedir.

6

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Japponya’da Geomatik adı eğitim kurumlarından ziyade büyük firmaların tercih ettiği bir isim olmaya başlamıştır. Bir çok şirketin Geomatik adında şubeleri oluşturulmaya başlamıştır. Sertifikasyon : Japonya’da ölçme ve haritacılıkla ilgili alanda personel sertifikasyonu için ulusal mevzuat çıkarma konusunda çeşitli kurumlar yetkilidir. Bunlar Kurum: Sokuryo – Haritacılık ve haritacılık amaçlı fotoğraflama (Coğrafi Ölçme Enstitüsü; Arazi,

Altyapı ve Ulaşım Bakanlığı) Kurum: Tochikaokuchosa – Arazi ve Bina Ölçmeleri (Adalet Bakanlığı) Kurum: Tochikukakuseiri – Arazi İmarı (Kent Bürosu, Arazi, Altyapı ve Ulaşım Bakanlığı) Kurum: Tochikairyokanchi – Parsellerin Tanzimi (Ziraat, Orman ve Balıkçılık Bakanlığı) Kurum: Gijutsu-Oyorigaku-Chikyubutsuri oyobi Chikyukagaku – Uygulamalı Bilim, Jeofizik ve

Jeokimya (Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı) Ölçme ve haritacılıkla ilgili çok çeşitli yasal yeterlik ve sertifikasyon bulunmaktadır. Bunlardan arazi ölçmeleri CBS verilerinin üretiminde temel alanı oluşturmaktadır. Kamu ölçmelerini konusunda yetkili olanlar ise Haritacılar ve Yardımcı Haritacılardır. Haritacı unvanı alabilmek için:

- Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığının onayladığı bir üniversitenin haritacılık (surveying) bölümünden mezun olmak ve haritacılık alanında bir yıldan fazla uygulama deneyimine sahip olmak;

- Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığının onayladığı bir meslek yüksek okulunun ya da teknoloji okulunun (junior college or technology college) haritacılık programından mezun olmak ve haritacılık alanında üç yıldan fazla uygulama deneyimine sahip olmak;

- Arazi, Altyapı ve Ulaşım Bakanlığının onayladığı haritacılık teknik eğitim okulunda bir yıldan fazla haritacılık için gerekli ileri bilgi veya becerileri edinmek ve haritacılık alanında iki yıldan fazla uygulama deneyimine sahip olmak;

- Arazi, Altyapı ve Ulaşım Bakanlığınca belirtilen konuları tamamlayan ve haritacılık teknik eğitim okulunda haritacılıkla ilgili ileri bilgi ve becerileri kazanan yardımcı haritacı olmak;

- Coğrafi Ölçme Kurumu Genel Müdürlüğünce yürütülen haritacılar ulusal sınavını başarmak gerekmektedir.

Yardımcı Haritacı olabilmek için:

- Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığının onayladığı bir üniversitenin haritacılık (surveying) bölümünden mezun olmak;

- Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığının onayladığı bir meslek yüksek okulunun ya da teknoloji okulunun (junior college or technology college) haritacılık programından mezun olmak;

- Arazi, Altyapı ve Ulaşım Bakanlığının onayladığı haritacılık teknik eğitim okulunda bir yıldan fazla haritacılık için gerekli ileri bilgi veya becerileri edinmek;

- Coğrafi Ölçme Kurumu Genel Müdürlüğünce yürütülen yardımcı haritacılar ulusal sınavını başarmak gerekmektedir.

Zorunlu olmayan sertifikasyon mesleki bir örgüt olan Japon Haritacılar Birliği aracılığıyla yapılmaktadır. Sertifikasyon konuları şunlardır: Kontrol ölçmeleri, fotogrametri, uygulamalı haritacılık, coğrafya, hidrografik haritacılık, harita üretimi, kartoğrafya, dijital bilgiler ve fotoğraflama (bu konular yeniden yapılanma için gözden geçirilmektedir).

7

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Kanada Eğitim : Kanada’da “Geomatik” terimi tüm üniversiteler, resmi kurumlar, endüstri ve mesleki birlikler tarafından kabul edilmiştir. Örneğin, Kanada Haritacılık Enstitüsü’nün (Canadian Institude of Surveying) adı Kanada Geomatik Enstitüsü’ne dönüştürülmüştür. Kanada’da orta öğretim (lise) sonrası eğitim genellikle, derece veren üniversiteler ve lisans derecesi vermeyen yüksek okullar, teknoloji enstitüleri ve CEGEP’ler (Collège d'Enseignement Général Et Professionnel – Genel ve Mesleki Eğitim Yüksek Okulları) tarafından yürütülmektedir. Kanada’da üniversiteler genellikle devlet tarafından desteklenmekte ve kendi üniversiteye giriş standartlarını ve derece gereksinimlerini belirleme konusunda özerktirler. Geomatik (GIS ve Uzaktan Algılama dahil) alanında ise teknik yüksek okullar da lisans üstü diploma verebilmektedir. Geomatik ve Coğrafi Bilgi Bilimi alanlarında Kanada üniversiteleri çeşitli lisans dereceleri sunmaktadırlar. Teknik yüksek okullar ise liseden gelenleri doğrudan Geomatik Mühendisliği ve Kartoğrafya bölümlerinde sertifika ve diploma programlarına alabilmektedirler. Buradan mezun olanlar üniversiteye devam edebilmekte ve Geomatik Mühendisliği bölümünde lisans derecesi için eğitimini tamamlayabilmektedir. Teknik yüksek okulların lisans üstü diplomaları üniversitelerin lisans diplomasına karşılık gelmekte ve bu diploma ile Geomatik sektöründe işe başlayabilmekte ya da üniversitelerde yüksek lisans çalışmalarına devam edebilmektedir. Kanada’da otuz-dokuz üniversite ve yirmi-üç yüksek okul ve teknik yüksek okul kapsamında verilen Geomatik öğretim ve eğitim programları beş temel Geomatik alanında dersler ve kurslar sunmaktadır: Ölçme, Uzaktan Algılama (Yeryüzü Gözlemleri), Coğrafi Bilgi Sistemleri, Karoğrafya ve Navigasyon ve Konumlama.

Tablo 2 : Kanada’daki Gomatik Mühendisliğinin eğitim dalları

Ölçme Kartoğrafya Uzaktan Algılama CBS Nav.-Konumlama

Haritacılık Mevzuatı; Yasal ölçme işlemleri; Bilgisayarlı arazi bilgi sistemleri; GPS; CBS; CAD; Bilgisayar donanım ve yazılımı; İnşaat ölçmeleri; ön-mühendislik ölçmeleri; Mülkiyet hakları sistemleri; Arazi planlama ve yönetimi; Uygulamalı veri analizi ve yorumlaması.

Özel donanım; Bilgisayar grafik sistemleri; Görüntü işleme yazılımı; Görüntü yorumlama; CBS; CAD; Masaüstü yayıncılık; Bilgisayar donanım ve yazılımı; Dosya yönetimi: veri değişimi ve dosya transferi

Hiperspektral /ultraspektral/ radar/ lidar teknikleri; Algoritma geliştirme; Spektral veriden yararlanma; Özel donanım; Büyük hacimli veri çıkarımı; Veri formatı dönüşümü ve CBS/UzAlg birleşimi; Arazi çalışması tasarım ve geliştirmesi; Uzaktan algılama onaylama teknikleri; LIDAR; CBS/UzAlg birleşimi; Analitik ilkeler ve işlemler; Elektro magnetik spektrum; Görüntü alımı, işlemesi ve yorumu.

Jeodezinin İlkeleri; Kontrol ölçmeleri ağları; Konumsal referans sistemleri ve konumlama; CAD; Mühendislik ölçmeleri; Koordinat geometrisi; Fotogrametri; Bilgisayar donanım ve yazılımı – harici veri tabanları; Ölçme, uzaktan algılama ve kartoğrafya; Veritabanı / Bilgi yapılar algoritmaları, tasarım ve sistemleri; Jeokonumsal veri analizi, modellemesi ve görüntüleme; Konumsal istatistik.

Elektronik navigasyon sistemleri; Özelleştirilmiş yazılımlar; Navigasyon ve kılavuz sistemler için kullanıcı arayüzleri; veritabanlarındaki konumla ilgili bilgiler; Çekimser ölçme birimleriyle GPS’in birleştirilmesi ve kullanımı; Elipsoitlerin, datumların, harita projeksiyonlarının anlaşılması; Diğer Geomatik sektörlerine uygulama; Geometrik joedezi.

8

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Sertifikasyon : Kanada’da iki tür Geomatik sertifikasyonu olup, zorunlu olmayan (gönüllü) sertifikasyon mesleki bir örgüt aracılığıyla sağlanmaktadır. Bu meslek örgütleri ise Kanada Geomatik Enstitüsü (www.cig-acsg.ca) ve Kanada Uzaktan Algılama Derneği’dir (www.ccrs.nrcan.gc.ca). Kanada Geomatik Enstitüsü’nün (CIG) verdiği lisanslar : Geomatik uzmanı (fotogrametri); Geomatik uzmanı (uzaktan algılama); Geomatik uzmanı (CBS/ABS); Geomatik uzmanı (GPS-jeodezi) Kanada Uzaktan Algılama Derneği’nin (CRSS) verdiği sertifikalar: Sertifikalı Haritacı Bilgini – Fotogrametri; Sertifikalı Haritacı Bilgini – CBS; Sertifikalı Uzaktan Algılama Bilgini. Bunlar Profesyonel Mühendis ya da Haritacı yerine geçen tesciller olmayıp; vatandaşlarının esenliğini korumak amacıyla resmi statüler altında belli mesleklerin, uygulamaların, ticaretin vb. “lisanslanmasını” gerekli gören çeşitli yerel idarelerin uyguladığı prosedürlerdir. Görev (yetki) bölgelerine göre istenilen tesciller farklı olabilmektedir. Arazi Haritacılığı (Land Surveyor) mesleği daha resmi bir işlemdir. Belli bir görev bölgesinde arazi haritacılığını icra edebilmek için o eyalette lisanslı olmak gerekir. Bu da yazılı sınav ve arazi deneyimi gerektirmektedir. Haritacı ya eyalet sınav kurulunun (örn. NSLS) hazırladığı ya da federal arazi uygulamaları (CLS) için hazırlanan sınavları geçmek zorundadır. Bu sınavlar teknik ve mesleki düzeyleri belirlemek için iki aşamada yapılır. Teknik düzeyde, beş kişilik Sınav Kurulu bulunmaktadır. Aday bölgesel kurulun gereksinimlerini yerine getirmelidir (kredi, sınav ya da eşdeğeri). Kurulun onayı alındıktan sonra aday sonraki düzeye geçer. Burada her birinin kendi Sınav Kurulu olan özel görev alanına ilişkin yeterlikler sınanır (Hal Corp, 2001). Portekiz Eğitim : Portekiz’de Geomatik programları veri elde etme yöntemleriyle (fotogrametri, jeodezi ve ölçme) doğrudan ilgili olarak oluşturulmuştur. Genel lise programlarıyla uyuşumlu olarak Ulusal Haritacılık Meslek Liseleri 3 yıllık bir program kapsamında fotogrametri ve ölçmecilik alanlarında mesleki eğitim vermektedirler. Üniversite düzeyinde üç Harita Mühendisliği (Surveying Engineering) bölümü vardır. Bu bölümler 3 yıllık olup mesleki uygulama eğiliminde olup mezunlara “Teknik Mühendis” (“Tekniker”) denilmektedir (mühendis değil). Üniversite düzeyinde üç Geomatik Mühendisliği bölümü bulunmaktadır. Bu bölümler 5 yıllık olup jeodezi, fotogrametri, uzaktan algılama, ölçme ve CBS alanlarında bilgiler öğretmektedirler ve mezunlarına “mühendis” denmektedir. Coğrafi Bilgi Sistemleri alanında 2 yıllık bir kaç lisansüstü program bulunmaktadır. Avrupa Birliği politikaları gereğince kısa dönemde lisans ve lisansüstü düzeylerinde yapısal değişiklikler beklenmektedir. Sertifikasyon : Ulusal Mühendisler Birliği (UMB-Ordem dos Ergenheiros) mühendis unvanını verir ve aynı zamanda uzmanlık alanlarını tanımlar. İnşaat Mühendisliği gibi bazı alanlarda UMB’ye üyelik şartı aranırken Geomatik alanı için aranmamaktadır. Ulusal Haritacılık Kurumu ise geomatik mühendisi olma şartı aramakta fakat UMB üyeliğini zorunlu görmemektedir. Mühendis olarak sertifika alabilmek için UMB tarafından değerlendirilen ve akredite edilen bir okuldan mezun olmak gerekmektedir. Akredite olmayan okullardan mezun öğrenciler yazılı bir sınavdan geçmek zorundadırlar. Geomatik Mühendisliği bölümleri üç üniversitede bulunmakta ve hepsi de UMB tarafından tanınmıştır.

9

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Beş yıldan fazla mesleki deneyim sahibi mühendisler “uzman” olarak görülebilmektedir. Seçilmiş uzmanlar kurulu, uzman unvanına aday olan mühendisin özgeçmişine ve seçilmiş üç çalışma alanına dayanarak değerlendirme yapar. Bu unvan her hangi özel bir hak tanımaz, sadece uzman kişinin ileri düzeyde meslek erbabı olduğunun kıdemlileri tarafından tanınmasıdır. Suudi Arabistan Eğitim : Suudi Arabistan’da dört çeşit unvan veren eğitim kurumu vardır. Bunlardan ilki üniversiteler olup çeşitli disiplinlerde lisans diploması veren 8 üniversite bulunmaktadır; bunlardan bazıları lisansüstü ve doktora eğitim olanağı da sağlamaktadır. Bu üniversitelerde inşaat mühendisliği, şehir ve bölge planlama ve jeoloji gibi bir kaç disiplinde de coğrafi bilgiyle ilgi temel dersler gösterilmektedir. Bu disiplinlerde işlenen ders konuları şunlardır: Uzaktan Algılama ve Havai Fotogrametrinin temelleri, Ölçme ve Kadastronun ilkeleri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri. Üniversiteler bunların dışında iki ana konuda coğrafi bilgi alanıyla ilgili dersler sunmaktadır: Harita Mühendisliği ve Coğrafya. İkinci eğitim kurumu ise Teknik Enstitülerdir. Bunlar harita ve ölçme teknisyeni olarak eleman yetiştiren teknik meslek liseler olup eğitim süreleri bir yıldan 3 yıla kadar değişmektedir. Kısa Teknik Kurslar ise bir ile iki hafta arasında sürelerde olup mesleğe başlangıç kursları olarak düşünülebilir. Sonuncu eğitim kurumları ise program-esaslı teknik kurslar olup 3 ile 10 gün arasında süren çok sayıda özel sektör şirketleri tarafından düzenlenen program geliştimeye yönelik özellikli kurslardır. Sertifikasyon : Haritacılara mesleki lisans veren sadece bir kurum vardır. Uzman ölçme büroları açmak isteyen tüm haritacıların mesleklerinin teknik yönlerini anladıklarını ve en son teknik gelişmeleri takip edebildiğini göstermeleri için Kentsel ve Kırsal İşler Bakanlığı tarafından hazırlanan yeterlik sınavına girmeleri gerekmektedir. Bunun dışında, mesleki alanda çalışan personelin yeterlik ve sertifikasyonu yönünde önemli adımlar atmakta ve yüksek okullar kurma ve belli yüksek okulların da çalışma planlarının gözden geçirilmesini yönünde gelişim göstermektedir. Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Komitesinin oluşturulmasından sonra, uygulama alanında bulunan birey ve firmaların mesleki uygulama lisanslarını konusunda da adımlar atılmıştır. Güney Afrika Eğitim : Güney Afrika’da geleneksel haritacılık programları olan üniversiteler, uzaktan algılama, fotogrametri ve CBS’yi dahil ederek arazi haritacılığı kapsamını genişletmek amacıyla Geomatik sözcüğünü kullanmaya başladılar. Coğrafya, Botanik ve Planlama gibi disiplinlerde CBS eğitimi ve araştırmaları yapılan üniversiteler ise haritacılık yerine coğrafi bilginin analizine yoğunlaştıkları için Geoinformatik terimini kullanma eğiliminde oldular. Örneğin; Cape Town Üniversitesi Haritacılık (Land Surveying) teriminden, önce Geomatik Mühendisliği sonra da Geomatik terimine geçtiler. Pretoria Üniversitesi ise, hem bilgi yönetimine odaklandıklarından hem de Haritacılık Bölümünün kapatılmasından dolayı (Haritacılık eğitimin hala üniversitelerinde verildiği izlenimi yaratmamak için) Geoinformatik terimini seçtiler. Bazı resmi daireler ise Geomatik adını seçerken (örneğin, Su İşleri ve Ormancılık) diğerleri Geoinformatikte (örn; Zirai Araştırma Konseyi) karar kıldılar. Güney Afrika’da uygulamada bu iki terimin kullanımı arasında dikkate değer çok az bir ayrım olduğu görülmektedir. Saptanabilen tek ayrım, ya jeodezi ve fotogrametri (Geomatik) ya da bilgi yönetimi ve analizi (Geoinformatik) üzerinde güçlü bir vurgunun olmasıdır. Cape Town ile Pretoria Üniversitelerinin müfredatları karşılaştırıldığında Cape Town’da kadasro ölçmelerinin dahil edilip Pretoria’da ise veri tabanı yönetimi ve konumsal analiz üzerine daha fazla odaklandıkları görülmektedir. Fark ne olursa olsun, kamuoyu, müşteriler ve meslek örgütleri arasında bunun yarattığı bir karmaşa olduğu kesindir.

10

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Sertifikasyon : 1984 yılında çıkan bir Profesyonel ve Tekniker Haritacılar Yasası ile Güney Afrika Profesyonel Haritacılar ve Harita Teknikerleri Konseyi (PLATO) kurulmuş; Profesyonel Haritacıların, eğitimde Profesyonel Haritacıların (Professional Surveyor in training), Haritacıların, Harita Teknikerlerinin ve eğitinde Profesyonel Harita Teknikerlerinin tescili yapılmaya başlamıştır (www.plato.org.za). PLATO, haritacılık eğitimi ve disiplinle ilgili konularla ilgilenmektedir. Meslek üyesi enstitü, federasyon ya da birlik biçimdeki sivil ve resmi kurumlar yaklaşık 100 yıldan beri bulunmaktadırlar. Haritacılıkla ilgili kurumları düzenleyen yasa 1986 yılında feshedilince bu kurumlar gönüllü sivil kuruluşlar olarak varolmaya ve mesleğin gelişimini sağlayarak üyelerinin çıkarlarını temsil etmeye devam ettiler. Profesyonel Haritacıların çoğu beş eyaletteki meslek örgütünden birinin üyesidir. FILSA (Güney Afrika Profesyonel Haritacılar Örgütleri Federasyonu) ise bu örgütleri çatısı altısında birleştiren, mesleğin ulusal düzeydeki sorunlarıyla ilgili geneli temsilen beyan yetkisinde olan bir kurumdur. Birleşik Krallık Eğitim : Haritacılık (Surveying) eğitim ve uygulaması en eski olan ülkelerden bir olan Birleşik Krallık’ta (İngiltere, İskoçya, Galler, Kuzey İrlanda ve Krallık Adaları) bir çok üniversite, politeknik ve yüksek okulda haritacılık eğitimi verilmektedir. Birleşik Krallık (BK)’ta liseden sonra meslek edinmek isteyenlerin önünde çeşitli seçenekler bulunmaktadır. Liseyi bitirenler ulusal boyutta yapılan bir sınava (GCSE, Scottish Highers, Irish Leaving Certifate) girerler; yüksek eğitim almak isteyen öğrenciler, ilgi duydukları alanla ilgili yaklaşık iki yıl boyunca A-level derslerini bazı liselerde ya da yüksek okullarda alırlar. Bu derslerden aldıkları notlarla üniversitelere girme olanağı elde ederler. Lise sonrası aldıkları GCSE puanları A-level yapmaya yetmeyen ve bu yüzden üniversiteye giremeyen kişiler meslek eğitimi veren meslek yüksek okullarına (vocational colleges) giderek yaklaşık iki senede Harita Teknikeri olarak meslek sahibi olabilmeleri mümkündür. Bu okulu bitirenler aldıkları eğitim doğrultusunda iş hayatına atılırlar. Ancak, bununla yetinmeyip üniversiteye gidip Geomatik Mühendisi olmak isteyenler ya tekrar A-level sınavına girip üniversiteye giriş için yeterli puan almalılar ya da belli bir iş deneyiminden sonra Ulusal Mesleki Yeterlik sınavına girip 5 üzerinden 3 puan veya üzeri aldıklarında üniversiteye gidebilirler. BK’da son on yıla kadar üniversitelerin fakültelerindeki bölümlerde Haritacılık (Surveying) adı altında verilen eğitim dünyadaki eğilimler doğrultusunda Geomatik ve hatta Geomatik Mühendisliği Bölümü adını almaya başlamıştır. Yine son yıllarda dünyada yaygınlaşan bir eğilim BK’da da uygulanmaya başlamıştır. Ülkemizde olduğu üzere bir bölüme giren öğrencilerin hepsinin aynı müfredata tabi olup belirlenen süre sonunda o bölüm mezunlarının hepsinin aynı unvanı alması yerine ilk sene aynı müfradat altında dersler alıp sonraki yıllarda farklı alanlara yönelip lisans düzeyinde farklı unvanlar artık alınmaya başlanmasıdır. Örneğin; Newcastle Üniversitesinde Geomatik Bölümüne giren öğrenciler 3 aşamada (stage) dersler almaktadır. Her aşama bir akademik yıl olup eğitim ve değerlendirme amacıyla iki yarıyıla bölünmüştür. Temel öğretim birimine modül denmektedir ve her öğrenci her aşamada en az toplam 120 kredi değerindeki modülleri tamamlamak zorundadır. Her modülün kredi değeri ders adlarının yanlarında parantez içinde gösterilir. Birinci aşamada hem Ölçme ve Harita Bilimi (Surveying and Mapping Science) öğrencileri hem de Coğrafi Bilgi Bilimi (Geographic Information Science) öğrencilerinin aldıkları dersler ortaktır. Öğrenciler ikinci ve üçüncü aşamalarda alacakları diploma türüne göre dersler almaya başlarlar. Yine bu aşamalarda da ortak dersler olabilmektedir. Aşağıda bir tablo halinde Newcastle Üniversitesi Geomatik Bölümü müfredat programı verilmektedir (www.ceg.ncl.ac.uk/info/pdf/ug_geomatics.pdf)

11

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Tablo 3: Newcastle Üniversitesi Geomatik Bölümündeki Ölçme ve Harita Bilimi ve Coğrafi Bilgi Bilimi derecelerine uygulanan müfredat

1. AŞAMA Ölçme Bilgisi (20): Arazi ölçme tekniklerine giriş Coğrafi Bilgi (10): Haritalardaki verilerin incelenmesi Bilgi Teknolojileri (20): Bilgisayarların rolleri ve Visual Basic ile programlama Fotogrametri ve Uzaktan Algılama (10): Haritalama amacıyla fotoğraf ve uydu görüntülerinden elde edilen ölçüleri değerlendirme Arazi çalışması (10) : Yıl boyunca öğrenilen tekniklerin uygulamaya dökülmesi Geomatik Amaçlı Nicel Yöntemler (10 ) : Geomatikte gerekli temel matematik altyapı GPS’e Giriş (10) : Uydu teknolojisi ve GPS’e genel bakış Bütünleşik Tasarım (10): Geomatiğin mühendislik ve çevre projelerindeki rolünün inlenemesi Seçimli modüller (20) : Genellikle matematik ağırlıklı alınır. Örencinin A-level matematik düzeyi yüksekse coğrafya gibi başka bir konudan alınır.

2. AŞAMA

Ölçme (Surveying) ve Harita Bilimi Coğrafi Bilgi Bilimi Topoğrafik ve mühendislik ölçmeleri için dijital yöntemler (20) Geomatik amaçlı yazılım geliştirme (10) Gözlemleri işleme ve analiz (10) Geomatik amaçlı matematik (10) Coğrafi bilgi sistemleri (10) GPS teorisi ve uygulaması (10) Fotogrametri ve lazer tarayıcılar (10) Uzaktan algılama – veri alımı ve işleme İşletme yönetimine giriş (10) Mevzuat ve arazi kullanımı (10) Bütünleşik tasarım (10)

Coğrafi bilgi sistemleri (10) CBS için veri tabanları (10) Haritalama uygulamaları (10) Topoğrafik ve mühendislik ölçmeleri için dijital yöntemler (20) Geomatik amaçlı yazılım geliştirme (10) Gözlemleri işleme ve analiz (10) Fotogrametri ve lazer tarayıcılar (10) Uzaktan algılama – veri alımı ve işleme İşletme yönetimine giriş (10) Mevzuat ve arazi kullanımı (10) Bütünleşik tasarım (10)

3. AŞAMA Bireysel araştırma projesi (30) Uygulamalı geomatik konuları (10) Mesleki uygulama (10) Jeofiziksel jeodezi (10) Hidrografik ölçmeler (10) Jeofiziksel ölçmeler (10) Fotogrametri ve lazer tarayıcılar II (10) Harita projeksiyonları ve jeodezik datumlar (10) Seçimlik modüller (20) - daha önce alınmamış geomatik modüllerinden seçilir

Bireysel araştırma projesi (30) Uygulamalı geomatik konuları (10) Mesleki uygulama (10) Kartoğrafik verilerin işlenmesi (10) Uzaktan algılama sistemleri ve uygulamaları (10) Java ile programlama (10) Coğrafi bilgi sistemi kullanıcıları (10) Harita projeksiyonları ve jeodezik datumlar (10) Seçimlik modüller (20) - daha önce alınmamış geomatik modüllerinden seçilir

2. ve 3. aşalamalardaki modüller şu dokuz ana temadan seçilir : Ölçme Bilgisi, Jeodezi; CBS, Bilgi Teknolojileri, Görüntü İşleme, Kartoğrafya, Araştırma, Matematik Desteği, Mesleki Konular (mevzuat, etik, iş yönetimi, personel ve zaman yönetimi, uygulamalı geomatik konuları vb.). Bununla beraber ülkemizde de son yıllarda yaygınlaşan çift dal (joint honours) uygulaması BK’da görülmektedir. Sertifikasyon : BK’da geomatik mühendislerinin ve CBS ile ilgili yeterliği olanların üye olabilecekleri çeşitli meslek örgütleri bulunmaktadır; bunlardan başlıcaları şunlardır: Yetkin Surveyor Kraliyet Enstitüsü (RICS), Bilgi Sistemleri Yönetimi Enstitüsü (IMIS), Kraliyet Şehir Planlama Enstitüsü (RTPI), İnşaat Mühendisliği Haritacıları Enstitüsü (Ins. CES), İnşaat Mühendisleri Enstitüsü (ICE). Bu meslek örgütlerinden en önemlisi olan Yetkin Surveyorlar Kraliyet Enstitüsü (RICS- Royal Institution of Chartered Surveyors) tarafından geomatik mühendislerine yetkinlik unvanı verilmektedir. Bu kurumun (RICS) adını Türkçe’ye çevirirken “haritacı” yerine “surveyor” kullanmakta ısrar edişimizin nedeni, Birleşik Krallık’ta ve İngiliz Milletler Topluluğuna üye ülkelerde “surveyor” denilince akla gelen 7

12

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

disiplinden sadece birisi “haritacılar (geomatik surveyorlar)” olup bu adla tüm diğer disiplinleri kapsamaktan kaçınmak içindir. Yetkin Surveyorluk tek bir kariyer değil ortak bir çok beceri gerektiren çok sayıda kariyerlerdir. Kentsel ve kırsal alan dahilindeki arazi ve doğal kaynakların gelişimi ve yönetimiyle ilgilenen meslektir. Genel olarak, yetkin surveyorlar projelerde daha stratejik roller alırlar ve mimarlar gibi diğer profesyonellerin yönetimini de içine alabilen projelerin tamamını koordine etme sorumluluğu olan kişilerdir. (www.rics.org). Surveyorluk adı altındaki disiplinler ve uğraş alanları şunlardır: Kesin Hesap (quantity) Surveyorları : İşçilik, malzeme, vergiler vb. gibi masraflar dahil olmak üzere

bir inşaat projesinin toplam maliyetini hesaplayan kişilerdir. Genel Uygulama (general practice) Surveyorları : Ticari ve kişisel mülklerin değerlemesinde

(valuation) ve pazarlanmalarında görev alırlar. Yapı (building) Surveyorları : Yapı surveyorlarının çoğu her türden mevcut ve inşaa edilecek binalarla

ilgilenmektedirler. Ayrıntılı inclemeler yaparak müşterilerine yapılarından nasıl en iyi biçimde yararlanabilceklerini önerirler.

Planlama ve Geliştirme (planning and development) Surveyorları : Bu surveyorlar özel sektörde, arazi geliştirmesi yapan, yeni yerleşim alanları oluşturan emlakçılarla çalışmaktadırlar. Yatırım yapılacak arazileri tanımlayıp projenin ekonomik bakımdan gelecek vaat edip etmediğini analiz ederler, planlama uygulamalarını ve değerlemeleri hazırlarlar. Kamu sektöründe ise, mesken arsalarının veya alış-veriş merkezlerinin nereye konumlandırılması gerektiğini planlamaya yardımcı olurlar.

Geomatik Surveyorlar : Yeryüzünün hem karadaki hem de denizdeki fiziksel özelliklerini ölçüp haritalarlar. Bu surveyorlar, yeni yapıların, yolların, köprülerin, gaz ve elektrik hatlarının doğru bir biçimde planlanmasını sağlamak amacıyla haritalar ve planlar geliştirirler. Günümüzde bilgi, gittikçe artan şekilde, harita ve plandan daha çok bilgi teknolojileri kullanılarak sunulmaktadır. Geomatik surveyorlar, limanlar ve petrol platformlarının bulundu açık deniz gibi alanlarda sualtı haritaları da yapmaktadırlar. Bazıları ise kayalıkların, batık gemi enkazlarının, şamadıraların ve diğer olası tehlikelerin konumlarını belirlemede görev almaktadır. Geomatik surveyorluk uzmanlığının yerine eskiden Arazi Surveyorları ve Hidrografik Surveyorlar olarak iki uzmanlık yer almaktaydı. Bu iki uzmanlık alanı birleştirilerek Geomatik surveyorluk getirildi.

Mineral ve Çevre Yönetimi Surveyorları : Madenlerin ve taş ocaklarının tasarlanması, geliştirilmesi ve ölçülmesinde yardımcı olmaktadırlar. Görevleri, derecelendirme ve vergilendirme amaçları doğrultusunda maden ve mineral rezervlerinin değerlemesini içermektedir.

Kırsal Alan (Rural) Surveyorları : Tarımsal arazinin kullanımı ve geliştirilmesiyle ilgilenmektedirler. Arazi sahiplerini ve müstecirleri, ağaçlandırma, muhasebe, vergilendirme konularında ve tarımsal yapıların inşaası, bakımı ve geliştirilmesi konularında bilgilendirirler. Arazi değerlemesi yaparlar ve arazi ya da hayvancılığa ilişkin danışmanlık hizmeti de verirler.

Yetkin Surveyor olarak tescil olabilmek için, önce bir üniversitenin RICS’in onayladığı bir bölümünden lisans eğitimi almak ve bu eğitimin ardından adayların RICS onaylı bir eğitim sürecinden geçmeleri gerekmektedir. RICS tarafından akredite olmayan bir diploma sahibi olanların akademik yeterliklerini dönüşüm dersleri alarak yükseltmeleri gerekmektedir. Akademik yeterlik için ilave veya dönüşüm dersleri/eğitimleri alırken adayların RICS Mesleki Yeterlik Değerlendirmesini (MYD) de tamamlaması gerekmektedir. Bu MYD, çalışma hayatında olanlar için en az iki yıllık yapılandırılmış eğitim ve ardından yapılan son Mesleki Değerlendirme Sınavı (MDS)’ndan oluşmaktadır. Mesleki Yeterlik Değerlendirmesi (Assessment of Professional Competence) (MYD), onaylı bir lisans programından mezun olan ve bir işte çalışmaya başlayan adayların yerine getirmesi gereken bir yapılandırılmış eğitimdir. Adayların, en az iyi yıl boyunca edindikleri deneyimleri kaydetmeleri ve ardından da bir değerlendirme kurulu önünde bir mülakat sınavına girmeleri gerekmektedir. Bu sınavda başarılı olanlara yetkinlik unvanı verilmektedir. On yıldan fazla mesleki deneyimi olanlar için bu yapılandırılmış eğitim süresi daha da kısalmaktadır. MYD normal olarak;

13

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

• Adayın belli yeterlikleri kazandığı minimum 24 aylık bir süreçten, • Mesleki gelişimden, • Adayın ilgili eğitim ve deneyimini kaydettiği günlük ve kayıt defterinden, • 12 ay sonra adayın o ana kadar yaptığı ilerlemeyi gösteren ara değerlendirmeden, • Kayıt defterini, raporları ve değerlendirmeleri içeren yazılı son (final) dosyadan ve • En az 24 ay sonra, değerlendirme merkezindeki sunumun ardından yapılan değerlendirme sınavından

oluşmaktadır. Adayın MYD eğitimi, en az 400 günlük ilgili uygulama deneyimini kazanmak zorunda olduğu süreç olan en az 24 ay boyunca devam eder. Adayın gelişimini değerlendiren denetmen ve danışman görüşlerine göre daha da uzun sürebilir, fakat beş yıldan uzun süremez. Bu süreçte, seçilen alandaki yeterlikleri kazanmak amacıyla adayın eğitimi yapılandırılır. Bu yeterlikleri kazanmak için aday, bilgisini artırmalı ve uygulama deneyimini sağlamlaştırmalıdır. Bunun için ilave dersler alınmalı ya da yapılandırılmış çalışma yapılmalıdır. Bu ilave çalışma, piyasa ve arazi deneyimini yansıtmalı ve geliştirmeli; mesleğinin klasik sınırlarının ötesine geçmelidir. MYD boyunca adayın denetmen (supervisor) ve danışmanı (counsellor) adayın belli alanlardaki yeterliklerini izleyeceklerdir. Denetmen ve danışman gerekli görülen yeterlik düzeyine ulaşıldığını düşünmedikleri sürece aday son değerlendirme sınavına başvuramaz. Aday yetkin surveyor olmak için gerekli aşağıdaki koşulları yerine getirmelidir: (www.napier.ac.uk) • Uygulama becerilerine erişmek için mesleki eğitim ve deneyim sürecinde teorik bilgiyi uygulamayı

öğrenmiş olmalı, • Seçilen uzmanlığın ya da dalın bilgi temelininin önemli bir kısmını oluşturan anlama ve uygulama

becerileri tatminkar düzeyde edinilmiş olmalı, • İşverenlerinin ve müşterilerinin çıkarlarının koruyacak kadar doğruluklu sonuç üretmeye ve temel

ayrıntıya özel bir dikkat gösterme gereğinin bilincinde olmalı, • Sözel, yazılı ve grafik olarak etkin iletişim kurabilmeli ve dilbilgisi bakımından doğru ve iyi

düzenlenmiş raporlar hazırlayabilmeli, • RICS uygulama kuralları doğrultusunda hareket etme niyetinde ve bilincinde olmalı; en üst düzey

mesleki dürüslük ve tarafsızlık niteliklerine sahip olmalı ve müşterilerine, işverenlerine ve topluma karşı olan ödevlerinin farkında olmalıdır.

Son değerlendirmeler, bir değerlendirme merkezinde yılda iki defa yapılır ve yaklaşık bir saat sürer. Ön-değerlendirme belgelerinden, son değerlendirme sunumundan ve sınavdan oluşur. Adayın; sözel bir sunumda ve mülakatta kendini net biçimde ifade etmesi, teslim ettiği belgeleri destekleyebildiğini ve eğitimi sürecince edindiği bilgileri anlabildiğini göstermesi, bir Yetkin Surveyorun rolüne ve sorumluluklarına dair kabul edilebilir bir anlayışının olması yönünden önemlidir. Değerlendirmeciler, adayın teslim ettiği ön-değerlendirme belgeleri, sözel sunumu ve mülakatı hakkında bütünsel bir yaklaşım (holistik) sergilerler. Tek bir bileşene bakarak geçme veya bırakma kararını vermezler. Bir alandaki kötü performans diğerindeki mükemmel performansla dengelenebilir. Adayın, makul düzeyde dengelenmiş ve uygun biçimde yapılandırılmış eğitim aldığına ve deneyim kazandığına değerlendirmecileri ikna etmesi gerekir (mekik, 2004). Amerika Birleşik Devletleri Eğitim : Amerika Birleşik Devletleri’ndeki orta (lise) ve yüksek öğretim yapılanması Birleşik Krallık’takiyle büyük benzerlikler göstermekle birlikte eyaletler bazında küçük farklılar da görülmektedir. BK’da uygulanan GCSE sınavı yerine ABD’de Eğitim Sınavları Merkezi tarafından hazırlanıp uygulanan SAT (Scholastic Aptitude Test – Eğitim Yeteneği Testi) üniversiteye girmek isteyen öğrencilerin eğitimsel yetenekleri değerlendirmede kullanılmaktadır. Bu sınav yedi bölümden

14

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

oluşmaktadır; yılda yedi kere uygulanan üçer saatlik sınavların toplamıdır. Bu sınavların üçü sözel, üçü sayısal ve biri de deneyseldir. Deneysel bölüm sözlü ya da matematiksel olabilmekte ve sınav yapanların araştırmalarında kullanılmak amacıyla tasarlandığından sonuç puan katkısı olmamaktadır. Bu sınavdan alınan puanlara göre öğrenciler üniversitelere girebilmektedir. İngilizce konuşan ülkelerde görülen mesleğin adındaki değişimler ABD’de hissedilmekte Haritacılık’tan (Land Surveying) Geomatik ve hatta Geomatik Mühendisliğine geçiş yoğun biçimde yaşanmaktadır. Sertifikasyon : ABD’de mesleğin çeşitli açılardan temsilini üstlenmiş bir çok meslek örgütü bulunmaktadır. Bunlardan başlıcaları şunlardır: Amerikan Ölçme ve Haritalama Meclisi (ACSM), Amerikan Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Derneği (ASPRS), Amerikan Coğrafyacılar Birliği (AAG), Jeokonumsal Bilgi ve Teknoloji Derneği (GITA), Coğrafi Bilgi Ulusal Eyaletler Konseyi (NSGIC), Coğrafi Bilgi Bilimi Universite Konsorsiyumu (UCGIS), Amerikan Peyzaj Mimarları Derneği (ASLA), Amerikan Planlama Birliği (APA), Kentsel ve Bölgesel Bilgi Sistemleri Birliği (URISA), Özel Fotogrametri Haritacıları Yönetim Birliği (MAPPS). Bu birlik ve derneklerden mesleğimiz için ABD’de en önde geleni olan Amerikan Ölçme ve Haritalama Meclisi (American Congress on Surveying and Mapping-ACSM) kendisine üye olan mesleğin özel alanlarında faaliyet gösteren dört örgütün birleşiminden oluşmaktadır. ACSM’yi oluşturan örgütler şunlardır : Amerikan Jeodezik Haritacılık Birliği (AAGS), Kartoğrafya ve Coğrafi Bilgi Derneği (CAGIS), Coğrafi ve Arazi Bilgi Derneği (GLIS) ve Ulusal Profesyonel Haritacılar Derneği (NSPS). Elli eyaletteki haritacılık derneklerinin ACSM ve NSPS ile yakın ilişkisi olup NSPS Yönetim Kurulunda temsilcileri bulunmaktadır. ABD’de sertifika verme konusunda yukarıda sayılan dernek ve örgütlerin çeşitli düzenlemeleri vardır. Bunlardan Amerikan Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Derneğinin (ASPRS) uyguladığı “Sertifikalı Harita Bilimcisi-Fotogrametrici” ve “Sertifikalı Harita Bilimcisi-CBS” programları kapsamında uzun yıllardan bu yana sertifika vermektedir. Benzer biçimde Kentsel ve Bölgesel Bilgi Sistemleri Birliği (URISA) diğer örgütlerle birlikte (ASPRS, ACSM, AAG ve diğerleri) CBS ağırlıklı ulusal çapta bir sertifikasyon programı geliştirme hazırlıkları yapmaktadır. ABD’de arazi haritacılığı uygulaması eyaletler bazında bağımsız olarak düzenlenmektedir. Ülke boyunca haritacılık uygulama yasalarının daha iyi düzenlenmesi, mühendislere profesyonel unvanı verme ve bu unvanlar için yüksek standartlar getirerek düzenlemeler yapma yetkisine sahip olan kurum “Mühendis ve Haritacılar İçin Ulusal Sınav Kuruludur (National Council of Examiners for Engineers and Surveying). ABD yasaları gereği mühendislerin mesleklerini icra edebilmeleri için lisans almaları gerekmektedir. Bu gerekler ve yüksek standartlar kamunun güvenliğini ve refahını korumaya yardımcı olurlar. (www.ncees.org) Her eyalette küçük farklılıklar olmasına karşın, mühendislik ve haritacılık lisansı almak için genelde dört adımlı bir işlem gerekmektedir: (www.ncees.org/licensure/ licensure_for_engineers/; www.ncees.org/licensure/licensu re_ for_land_surveyors/) 1.Adım : Mezuniyet İlk adım bir üniversitenin ABET’in (Accredition Board for Engineering and Technology – Mühendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu) akredite ettiği bir mühendislik veya haritacılık (surveying) programından mezun olmaktır. ABET, Amerika’da ve hatta bazı ülkelerde ulusal olarak tanınan mühendislik ve teknoloji müfredatlarını akredite eden bir organizasyondur. 2. Adım : Mühendisliğin/Haritacılığın Temelleri Sınavı Lisans alma işleminin ilk sınavı Mühendisliğin Temelleri (Fundamentals of Engineering – FE) veya Haritacılığın Temelleri (Fundamentals of Land Surveying – FLS) sınavıdır. Bu sınav her yıl nisan ve ekim aylarında yapılır. Çoğu öğrenci bu sınava üniversiteden öğrendiği teknik bilgiler daha belleklerinde

15

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

tazeyken ya mezuniyetten hemen önce ya da hemen sonra girerler. Bu sınavı geçenlere stajyer (intern) ya da Mühendislik Stajyeri (Engineering Intern – EI) veya Haritacılık Stajyeri (Surveying Intern – SI) ya da Eğitimde Mühendis (Engineer-in-Traning – EIT) denilir. 3. Adım : İş Deneyimi FE/FLS sınavını geçtikten sonra, stajyer, mühendislik/haritacılık deneyimi kazanarak profesyonel lisans alma yolunda seyahatine devam eder. Stajyerin, kendisi de lisanslı olan bir mühendis/haritacı gözetimi altında deneyim kazanması gerekmektedir ve bu deneyim genellikle en az 4 yılda elde edilmektedir. Bu mesleki deneyim gittikçe artan bir düzeyde stajyere yeterlik kazandırmaya yönelik olmalıdır. Bu deneyim ve yeterliklerin nasıl ve hangi dallarda elde edileceği stajyerin çalıştığı firmadaki profesyonel mühendise/haritacıya danışarak öğrenilir. 4. Adım : Mühendisliğin/Haritacılığın İlkeleri ve Uygulaması Sınavı Stajer mühendis gerekli görülen deneyimi kazandıktan sonra lisans alma işleminin ikinci sınavı olan Mühendisliğin İlkeleri ve Uygulaması (Principles and Practice of Engineering – PE) veya Haritacılığın İlkeleri ve Uygulaması (Principles and Practice of Land Surveying – PLS) sınavına girer. Bu sınav çeşitli mühendislik disiplinlerinde ve haritacılıkta nisan ve ekim aylarında yapılmaktadır. Eğitim, deneyim ve sınavlardan oluşan mühendislik ve haritacılık lisans alma işlem adımlarının hepsini tamamlayan mühendis/haritacı lisans kuruluna başvurabilir. Lisans verilen kişiler bundan böyle seçkin bir unvan olan “Profesyonel Mühendis” (P.E.) ya da Profesyonel Haritacı (P.L.S.) unvanını kullanabilirler. Aşağıda Tablo 4’de Haritacılığın Temelleri (FLS) Sınavındaki Soruların Konulara Dağılımı ve tablo 5’te de Haritacılığın İlkeleri ve Uygulaması (PLS) Sınavındaki Soruların Konulara Dağılımı görülmektedir (www.ncees.org/professional/fundamentals/pls_exam_specs.pdf). Tablo 4: Haritacılığın Temelleri (FLS) Sınavındaki Soruların Konulara Dağılımı

Konu Yüzde Cebir ve Trigonometri 6 Yüksek Matematik 4 Olasılık – İstatistik 4 Temel Bilimler 3 Jeodezik Astronomi 4 Bilgisayar İşlemleri ve Programlama 5 Yazılı ve Sözlü İletişim 6 Kadastro Mevzuatı 6 Sınır Hukuku 7 İş Hukuku, İşletme ve Ekonomi 4 Ölçme ve Haritacılık Tarihi 4 Arazide Veri Toplama ve İndirgemeler 6 Fotograf/Görüntüden Veri Elde Edil. ve İndirg. 3 Grafik İletişim, Harita Çizimi 5 Düzlemde Ölçme Hesabı 7 Jeodezik Ölçme Hesabı 5 Ölçme Analizi ve Dengeleme 6 Coğrafi Bilgi Sistemi 4 Arazi Geliştirme İlkeleri 5 Ölçme Planlaması, İşlemleri ve Prosedurler, 6 Toplam 100

16

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

Tablo 5: Haritacılığın İlkeleri ve Uygulaması (PLS) Sınavındaki Soruların Konulara Dağılımı

Konu Yüzde Proje Yönetimi 12 Araştırma 7 Ölçmeler/Konumlandırma 32 Hesaplama/Analiz 17 Yasal Düzenlemeler/Mevzuat 16 Arazi Planlama ve Tasarım 3 Dökümantasyon/Arazi Bilgi Sistemleri 13 Toplam 100

FLS sınavı 8 saat olup 4 saatlik iki oturumda yapılır ve sınavda toplam 170 çoktan seçmeli soru sorulur. Bu sınavda kitap açık değildir ama formül defteri verilmektedir. PLS sınavı ise 6 saat olup sabahtan 4 öğleden sonra 2 saatlik iki oturumda yapılıp sınavda 100 çoktan seçmeli soru sorulur ve kitap serbesttir. Sınavlarda dış dünyayla iletişim kurmayan, sessiz çalışan, yazıcısı olmayan hesaplayıcılara/hesap makinelerine izin verilmektedir. Tüm sınava giren adaylara sınav salonunda mekanik kurşun kalem verilir. Bu kurşun kalemlerin bir silgisi ve içinde önceden yüklenmiş 0,7 mm HB uç bulunmaktadır. Adaylar kendi kalem ucu ve silgisi getiremezler. Gerekli olduğunda sınav sırasında adaylara ilave kurşun kalem verilebilmektedir. Sınavlardan başarılı olma notu genel olarak 70 olarak belirlenmiştir. Her lisans kurulunun başarı taban notunu belirleme yetkisi vardır; ancak genelde onlar da yukarıdaki değeri kabul etmişlerdir. Sınavlarda ağırlıklı değerlendirme uygulanır. Ağırlıklı değerlendirme, ham test sonucunun (doğru yanıtlanmış test sorularının sayısı) transforme edilmiş halidir. Diğer bir deyişle, her sorunun puanı aynı değildir. Soruların zorluk derecelerine göre ağırlıklandırılmıştır. (www.ncees.org /exams/scoring/) 4 Karşılıklı Tanınma Haritacılık mesleğine ilişkin etkinlikler çok çeşitli olup, bazı ülkelerdeki haritacıların icra ettikleri bazı etkinlikler diğer ülkelerde haritacılara yaptırılmamaktadır. Bununla beraber, kimi haritacılık aktiviteleri ise bazı ülkelerde düzenlenmişken bazılarında düzenlenmemiş olabilmektedir ve başka ülkelere kıyasla bazı ülkelerde özel türden haritacılık becerilerine daha fazla gereksinim duyulabilmektedir. Bu farklılıkları tüm Avrupa’daki mesleklerle birlikte haritacılık programlarının içerik ve yapılarının değerlendirildiği “Avrupa Haritacılarının Mesleki Yeterliklerini Yükseltme” raporunda görmek mümkündür (Enemark ve Predergast, 2001). Mesleki yeterliklerin karşılıklı tanınmasına ilişkin ilkeleri geliştirme ve yaygınlaştımaya yönelik son zamanlarda çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan en önelisi uluslararası meslek örgütümüz olan FIG’ın yaklaşımıdır. FIG’in karşılıklı tanınma yaklaşımında, mesleki yeterlikleri edinme işlemleri üzerine yoğunlaşılmayıp bu işlemlerin sonucunda edinilen yetkinliğin doğası ve niteliği esas alındığından her ülkenin kendi mesleki öğretim ve eğitiminin korunması sağlanmaktadır. Karşılıklı tanınma, yeterlik belgesi öncesi uygun bir öğretim ve eğitiminin alınmasını öngörür ve mesleki etkinliklerin doğasını, mesleki yeterlikleri ve eğitim öncesi ve sonrası yeterliklerin ayrıntılarını araştırmak amacıyla her ülkedeki meslek örgütleri arasında iletişimi teşvik eder. Bu nedenle yeterlik işlemleri yerine bu işlemler sonucunda ortaya çıkana yoğunlaşır. İlke olarak, AB genelgesinde ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) önergelerinde, bireylerin kendi ülkelerinde nasıl yeterlik aldıklarıyla ilgilenilmemekte; bireylerin yeterlik statüsüne (derece, diploma, sertifika vb.) sahip olmaları istenmektedir. Meslekdaşların diğer ülkelerde (ilgili ülke) mobilitesini artırmak amacıyla karşılıklı tanınma isteminde bulunan aday mühendisin kendi ülkesindeki mesleki statü ve yeterliklerin tanınması ve kabul edilmesi gerekmektedir. İlgili ülkedeki meslek örgütü için, adayın

17

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

kendi ülkesinde uygulanan biçimiyle haritacılığı yerine getirme yeteniğini sergilemesi gerekmektedir. Bu nedenle her ülkenin, kendi ülkesindeki çeşitli haritacılık etkinliklerini tam yetkin olarak yerine getirmeyi sağlayacak mesleki yeterlik esas ve düzeyini saptaması ve adayı mesleki yeterliğin içerik ve standartları doğrultusunda değerlendirmesi (sınaması) gerekmektedir (ISO/TC 211, 2002). Karşılıklı tanınma işlemi gerçekleştirme için gerekli ön-koşullar şunlardır: 1) birey kendi ülkesinde mesleki olarak yeterlik almalıdır; 2) benzer meslek ilgili ülkede de mevcut olmalıdır; 3) kendi ülkesinde mesleki temsilci örgüt bulunmalıdır ve 4) işlemleri destekleyen siyasi irade olmalıdır. Mesleki yeterlik değerlendirme işlemi a) kendi ülkesindeki mesleğin esaslarını (mesleki yeterlik temel standartlarını), b) uygulama noktasına kadar haritacının (adayın) mesleki öğretim ve eğitim esaslarını ve c) uygulama noktasına kadar haritacının (adayın) mesleki statüsünü yansıtmalıdır. Karşılıklı tanınma işleminde haritacılık yeterliklerini veren meslek örgütlerinin önemli bir rolü vardır. Meslek örgütlerinin yerine getirdikleri rollerin farklı oldukları kabul edilmektedir ve bu nedenle meslek örgüt terimi isimlerinden daha çok yerine getirdikleri fonksiyonlarıyla tanımlanmaktadır. Bu bağlamda “meslek örgütü”; mesleki yeterlikler veren ve/veya uygulama lisansları veren ve/veya haritacıların yetkinlik ve çalışmalarını düzenleyen ve/veya ulusal hükümetler dahil harici kurumlara karşı haritacıları ve onların çıkarlarını temsil eden anlamına gelmektedir. Meslek sahiplerinin karşılıklı tanınma yeterlikleri aracılığıyla serbest dolaşımının sağlanmasında meslek örgütlerinin rolü büyüktür (Enemark, 1999). 5 Sonuçlar Haritacılık (Geomatik) eğitimi ülkelerin gerek kendi geleneklerinden, mesleğin icra edildiği uygulama alanının gereksinimlerinden ve gerekse diğer ülkelerin üzerlerindeki etkisinden dolayı değişik yapılanmalar göstermiştir. Bu tarihten gelen farklılıklar mesleğimizin adının da farklılaşmasına neden olmuştur. Önceleri Ölçmecilik (Surveying), Haritacılık (Mapping), daha sonraları Jeodezi ve Fotogrametri olan meslek adı küreselleşen dünyada Geomatik Mühendisliğine doğru gittiği açıkça görülmektedir. Gerçi bazı Avrupa ülkelerinde ve Güney Afrika’da Geoinformatik, Avustralya’da Konumsal Bilgi adı geçmekteyse de bu daha çok Haritacılığın bildiğimiz yönünden çok coğrafi bilginin işlenmesi ve yönetilmesi disiplinlerine odaklanan bölümlerin tercihi olmaktadır. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler ve uyduların konumlama amacıyla kullanılması meslek spektrumunu artırmış ve bir meslek unvanı ya da adı altında ayrıntılı olarak işlenemeyecek kadar büyüdüğü düşünülmeye başlanmıştır. Bunun sonucunda dünyada ya mesleğimizin bu büyüyen yanının bir kısmını Geomatik adı altında diğer kısmını da Geoinformatik ya da Konumsal yada Coğrafi Bilgi adı altında farklı bölümlerde öğretmeye başladılar (G. Afrika, Avustralya örneğinde olduğu üzere) ya da geomatik bölümü altında toplayıp bir bölümden iki ya da daha fazla diploma programı çıkarmaya başladılar (İngiltere örneğinde olduğu üzere). Ülkemiz için bu iki modelden birini almak mümkündür. Burada Geomatik adı altında klasik ve modern ölçme ve konumlama yöntemleriyle mühendislik projeleri üreten bölüm ile Geoinformatik ile coğrafi bilgi ve veri tabanlarının oluşturulması ve yönetilmesi esasına dayanan bölüm olarak iki ayrı yapılanmaya gitmek uzmanlaşmayı getireceğinden dolayı takdir görebilirken; Geoinformatiğin haritacılığın temel esaslarından uzaklaşıp mesleğin uygulamalarında uyuşumsuzluklar çıkarması endişesi de bulunmaktadır. Aslında bu endişe, aynı temel bilgileri lisans düzeyinde alıp ayrıntıda uzmanlaşmalarını sağlayan bir bölümden iki ya da daha fazla diploma unvanı çıkaran İngiliz modeli seçilmesiyle önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Mesleğimizin farklı biçimlerde geliştiği dünyada, ülkeler arası mesleki tanınma da önemli hale gelmeye başlamıştır. Uluslararası meslek örgütümüz FIG’in gerek AB ve gerekse Dünya Ticaret Örgütü (WTO) direktifleriyle geliştirdiği mesleki tanınma kriteri ülkeler arası farklılıkları sorun yapmayıp bireyin kendi ülkesinde mesleki yeterlik sahibi olmasını önemli görmektedir. Bu da ülkelerdeki mesleki yeterlik ve

18

Prof.Dr.Ekrem Ulsoy Anısına 50. Yıl Eğitim Sempozyumu, YTÜ, Istanbul, Şubat 2005

meslek tanımlamalarının farklılıkların bir mühendisin başka ülkede mesleğini icra etmesi engel olmaması pratik sonucunu çıkarmaktadır. Bunun sağlanabilmesi için meslek odalarının kendi ülkeleri için mesleki yeterlikleri tanımlayıp kendisine başvuran adayları değerlendirebileceği bir mesleki yeterlik değerlendirme programının olması gerekmektedir. Kaynaklar Enemark, S. (1999): “FIG Task Force on Mutual Recognation of Qualificaitons”, Report on the 22nd

General Assembly, Sun City, Güney Afrika. Enemark, S. ve Predergast, P. (2001): “Enhancing Professional Competence of Surveyors in Europe”,

Joint FIG and CLGE publication, FIG Office, Kopenhag, Danimarka. European Ministers of Education, (1999): Joint Declaration of the European Ministers of Education”,

Bologna, Haziran 1999, p.1-3. Hal. (2001): “Geomatics Sector Human Resources Study”, comissioned by Canada Council of Land

Surveyors, Canadian Institute of Geomatics, Geomatics Industry Association of Canada. Prepared by Hickling, Arthurs & Loe Corp., Ottowa, Kanada.

ISO/TC 211 (2002): “Heographic information/Geomatics”, Technical Report 19122, Geographic information – Qualification and Certification of personnel, Norwegian Technologu Center, Norveç.

Konency, G. (2002): “Recent Global Changes in Geomatics Education”, ISPRS Commission VI, Symposium 2002, Eylül, SAO Jose’ dos Campos, Brezilya

Mekik, Ç. (2004): “Gelişmiş Ülkelerdeki Yetkin Mühendislik ve Haritacılık (Surveying) Unvanları ve Edinme Koşulları”, Sürekli Bilimsel Teknik Komisyonlar Çalıştayı, Derbent-Kocaeli, II. Oturum, 24-26 Eylül, 2004.

Monbusho (1996): “Ministry of Education, Science, Sport and Culture information booklet”. Wehmann, W. ve Hahn, M. (2002): “On the Introduction of Staged Bachelor and Master Cources of

Studies for Surveyors in Germany”, FIG Commission 2, Congress in Washington, D.C., ABD. http://www.cig-acsg.ca : Canadian Institute of Geomatics http:// www.ccrs.nrcan.gc.ca/ccrs/com/crss/crss_e.html: The Canadian Remote Sensing Society. http://www.ceg.ncl.ac.uk/info/pdf/ug_geomatics.pdf “Geomatics in University of Newcastle upon Tyne” http://lsc.wwt.co.uk/documents/inspectionreports/pubs_insp/R970616.pdf “Aspects of Vocational

Education and Training in Japan”, International Report; Report from the Inspectorate, The Further Education Funding Council, Haziran 1997.

http://www.ncees.org/licensure/ licensure_for_engineers/: “Licensure Precedures for Engineers in the United States of America”

http://www.ncees.org/licensure/licensure_ for_land_surveyors/: “Licensure Precedures for Land Surveyors in the United States of America”

http://www.ncees.org/professional/fundamentals/pls_exam_specs.pdf: “Professional Land Surveyors Licence Examination Specificaitons”

http://www.napier.ac.uk: “Napier University of Edinburg”. http://www.plato.org.za: “South African Council for Professional Land Surveyors and Tecnical

Surveyors”. http://www.rics.org : “The Royal Institute of Chartered Surveyors”.

19