Bidbook Watericoon Land van Leeghwater eerste druk - 2011

W

ATERICOON

LA

ND

VAN LEEGH

WA

TE

R

2

Wij Nederlanders hebben altijd voorop gelopen in de strijd tegen het water. Daar mogen we trots op zijn. Net als op ons beroemde polderlandschap met de dijken, vaarten, molens, historische dorpjes en landbouw. Toeristen van over de hele wereld komen hier naar toe om dat met eigen ogen te bewonderen. Het in Noord-Holland gelegen Nationaal Landschap Laag Holland is uniek op dit gebied; een oer-Hollandse streek tussen de steden Alkmaar, Hoorn, Amsterdam en Zaanstad.

Zien en beleven Hoewel er op enkele plaatsen in Nederland molens en droogmakerijen te bezoeken zijn en er overal in vaarten en op meren gerecreëerd kan worden, is er nergens zo’n plek waar de opkomst, bloei en gevolgen van de droogmakerijen uit de Gouden Eeuw in zijn historische context, in alle glorie en grandeur kunnen worden gezien, beleefd en genoten. In Laag Holland beleeft en ziet men ook de beroemde Hollandse luchten, zoals die te zien zijn op de schilderijen van de kunstenaars uit de Gouden Eeuw.

Toeristische versterkingEr is ruimte voor en behoefte aan een cultureel-historische en toeristische versterking van Noord-Holland. Voor dagjesmensen die even zijn uitgewinkeld, voor toeristen die Amsterdam gezien hebben en voor kustbezoekers die wat pech met het weer hebben, is er tussen Amsterdam en Texel veel te ontdekken. Maar veel van dat moois ligt verspreid, is lastig bereikbaar, niet ‘groot’ genoeg om er een hele dag voor op uit te trekken en niet compleet in het aanbod waaraan de recreant, toerist of bezoeker van de regio behoefte heeft.

Er is ruimte voor een nieuwe trekpleister.

Watericoon Land van LeeghwaterWatericoon Land van Leeghwater is het antwoord. Het project combineert de indrukwekkende grootsheid van de droogmakerijen, monumentale molens, inventiviteit en onverschrokkenheid van de Gouden Eeuw met het museaal erfgoed, cultuurhistorie, de strijd tegen water, winst uit het water door de walvis- en haringvisserij en zelfs de restauratie van historische bemalingen.

Watericoon voorziet in de behoefte aan: - jaarrond recreatieve en toeristische voorzieningen- educatie- schoolbezoeken- voorzieningen voor de zakelijke markt - verblijfsaccommodatie

Watericoon zal gaandeweg groeien van regionaal belangrijk naar een internationale ‘must see’. Zeker als de reconstructie van het complete molenpark met 16 molens gereed is.

Voldoet aan alle wensenHet planologisch beleid van diverse overheden ambieert voor deze regio versterking van de ruimtelijke kwaliteit, duurzaam gebruik, het toegankelijker maken en de realisatie van toeristische en recreatieve voorzieningen. Hierbij worden als structuurdragers niet alleen het open landschap en zijn verkaveling, maar ook molens genoemd. Dit bijzondere en spectaculaire project wil en kan aan al deze wensen voldoen.

De Nederlandse geschiedenis in al zijn glorie

Droogmakerijen als internationaal voorbeeldDe Nederlandse ontwikkeling in de 17e eeuw als internationale handelsnatie, maakte het mogelijk de landuitbreiding in en beveiliging van de Lage Landen te financieren. De Schermer en het Werelderfgoed De Beemster zijn twee van deze droogmakerijen uit de Gouden Eeuw, gelegen aan weerszijde van de Eilandspolder (het voormalige Schermereiland). Volledig gepland werden deze binnenmeren met behulp van windbemaling drooggelegd en droog gehouden.

Het patroon van sloten, tochten, vaarten, binnenboezems, kolken en ringvaarten is voor iedere droogmakerij uniek, maar steeds strak en geometrisch. Deze en andere droogmakerijen spreken internationaal zeer tot de verbeelding en zijn exemplarisch voor het hoge niveau van watermanagement dat zich in de Lage Landen noodzakelijkerwijs heeft ontwikkeld. Toepassingen en invloeden van in Nederland ontwikkelde technieken en methoden zijn inmiddels over de hele wereld zichtbaar.

3

Het realiseren van een internationale museale attractie in, onder en rond de molens van de Schermer, waarmee in de Gouden Eeuw grote delen van Noord-Holland via complexe (viertraps-)bemalingen zijn drooggelegd.

In Watericoon kan een breed toeristisch publiek alle facetten van de geschiedenis van het droogmaken beleven, ervan leren en genieten.

Ook het rijke scheepvaartverleden en het exploiteren van het nieuwe land door de eeuwen heen, komt aan bod, in onderdelen die op diverse plaatsen in het Land van Leeghwater worden uitgevoerd.

Het concept voorziet bovendien in het realiseren van verblijfsaccommodatie in een authentiek molenpark aan de zogeheten Noordkust van droogmakerij Schermer.

Uniek erfgoedWatericoon verhaalt over de Gouden Eeuw; de periode van Walvisvaart tot Werelderfgoed. Een eerbetoon aan de pioniers van het droogmaken, het verbeelden van het droog houden van en het leven in deze droogmakerijen. Roemrucht Hollands verleden dat tot op de dag van vandaag grote bewondering afdwingt en behoort tot ons illustere en unieke erfgoed.

Watericoon bestaat uit drie lijnen die zowel afzonderlijk als complementair kunnen worden benaderd: - Droogmakerij de Schermer,- Droogmakerij de Beemster,- De Rijp en het voormalig Schermereiland.

Elk van deze lijnen bestaat uit een aantal onderdelen die een eigen facet van de droogmakerijen uit de Gouden Eeuw omvatten. De onderdelen zijn afzonderlijk te bezoeken, maar alleen tezamen vertellen ze het hele verhaal.

Missie

Jan Adriaanszoon LeeghwaterHet Land van Leeghwater heeft zijn naam geleend van Jan Adriaanszoon Leeghwater (1575 – 1650), de beroemde Hollandse waterbouwkundige uit de Gouden Eeuw. Hier in het nationaal landschap Laag Holland lag zijn geboortegrond, in het dorp De Rijp, en verdiende hij zijn plaats in de vaderlandse geschiedenis als molenbouwer en ingenieur. Bij de bedijking van de Beemster (1612) was hij betrokken als opzichter bij het maken en stellen van de 46 molens die het meer droogmaalden. Net zoals bij de Schermer (1635), de Purmer (1622), de Heerhugowaard (1625), de Wormer (1626) en de Starnmeer (1643).

4 5

PositioneringWatericoon wordt een internationale, cultuurhistorische, toeristische attractie. Hoewel er op meerdere plaatsen in Nederland museale aandacht is voor de Nederlandse bemalinggeschiedenis en polders, is Watericoon enig in zijn soort.

Watericoon gaat over de spraakmakende droogmakerijen uit de Gouden Eeuw. Toen werkte men met de zo spectaculaire schepradmolens op windenergie, al 400 jaar hét symbool van landelijk Nederland. Zo zijn de Beemster in 1612 met 46 molens en de Schermer in 1635 met maar liefst 52 molens in een paar jaar drooggelegd. Museum Stoomgemaal de Cruquius in Hoofddorp verhaalt over de droogleggingen kolonisatie van de Haarlemmermeer in 1849, ruim tweehonderd jaar later, en Nieuwland Erfgoedcentrum in Lelystad heeft de meer recente inpolderingen en bewoning van het IJsselmeer als hoofdonderwerp.

Watericoon Land

van Leeghwater

Beemster

4 5

Unique selling points1. Watericoon is, hoewel gefaseerd in realisatie, van meet

af aan uniek voor Nederland en de wereld. 2. Nergens wordt op deze schaal het oer-Hollandse beeld van

droogmakerijen en molens gerelateerd aan de Gouden Eeuw mooier en beter in beeld gebracht. Watericoon neemt de bezoeker letterlijk mee op een tocht tussen, in en onder molens. Van een van de molens is alleen het skelet en het mechaniek opgetrokken, waardoor de functie en werking letterlijk zo transparant wordt, dat de bezoekers er geheel in opgaan.

3. Watericoon is de enige plaats ter wereld waar een 17e eeuwse decentrale* viertrapsbemaling in oude luister is gerestaureerd en waar de bezoeker kan meemaken hoe met de poldermolens het water uit de poldersloten in vier stappen ruim vier meter hoger in de ringvaart werd geschept.

4. De windmolens van toen staan model voor de moderne groene energieopwekkende windmolens van nu. Watericoon staat daarom ook voor duurzaamheid: veel van de elf nog overgebleven molens uit die tijd werken nog steeds en dragen volledig bij aan het droog houden van de Schermer.

5. Watericoon omvat een leerproject voor aankomende molenmakers. 6. Dit leerproject, op de plek waar het vroeger ook was gesitueerd,

brengt jaarlijks één op ambachtelijke wijze gemaakte molen voort. 7. Geplaatst op de 13 deels nog aanwezige molenerven aan de

Noordkust vormen de molens in de komende jaren een molenpark dat als ‘Augenweide’ zijn gelijke niet kent en in hoge mate zal bijdragen aan de toeristische aantrekkelijkheid van de regio.

8. Watericoon vertelt over alle droogmakerijen uit de regio. 9. De beroemdste is de Beemster, die in 1612 droogviel.

De landschappelijke en cultuurhistorische waarden hiervan zijn zo groot, dat de polder in 1999 op de UNESCO-werelderfgoedlijst werd geplaatst.

10. Een bezoek aan de Beemster behoort tot een bezoek aan Watericoon.

11. Vanaf de hooggelegen dijken langs de ringvaart is het verschil tussen het nieuwe geometrische droge land (droogmakerijen) en het oude hoger gelegen land goed zichtbaar.

12. Dit landschap vertelt een eigen verhaal over door water verworven rijkdommen in de Gouden Eeuw via visserij en zeevaart. Dit verhaal wordt in het bijzonder geïllustreerd in Museum In ’t Houten Huis in De Rijp, het geboortedorp van Jan Adriaanszoon Leeghwater.

13. Ook het oude woonhuis van Betje Wolff in Middenbeemster hoort daarbij.

14. Net als de daar vlakbij in Schermerhorn gelegen adembenemend mooie Grote Kerk. Tezamen met Watericoon vertellen die het complete verhaal.

*Bij Aarlanderveen en bij Leiderdorp is een centrale viertrapsbemaling actief.

6 7Stichting Schermer MolensStichting Schermer Molens beheert en onderhoudt vijftien van de zeventien overgebleven molens in de Schermer. De stichting heeft ook de ambitie om de waterbouwkundige infrastructuur van de droogmakerij te behouden en waar nodig te restaureren.

Droogmakerij de Schermer

6 7Viertrapsbemaling

I - ViertrapsbemalingOp wandel- (15 minuten), fiets- of vaarafstand ligt de gerestaureerde viertrapsbemaling uit 1634. Op weg daar naartoe passeert de bezoeker twee andere, bewoonde poldermolens. Landschappelijk valt er veel te zien. De viertrapsbemaling demonstreert de verschillende niveaus die moeten worden overwonnen.

Voor de restauratie van de waterbouwkundige infrastructuur zijn verschillende ingrepen gedaan die hier niet worden besproken, maar de herbouw van de in 1931 gesloopte Middelmolen S maakt de oorspronkelijke viertrapsbemaling uiteindelijk compleet. Volgens planning is Middelmolen S de tweede molen die het leerproject (zie 14-15) oplevert.

Dit molen- en watermanagementmuseum is van een uitzonderlijke orde; deze culturele attractie heeft als ‘must see’ een grote aantrekkingskracht op (potentiële) bezoekers in de regio.

Droogmakerij de Schermer

8 9

II - MuseummolensEen bezoek aan Watericoon begint met de spectaculaire Museummolens. Vier poldermolens staan hier straks bij elkaar, waarvan er één transparant is en alleen lijkt te bestaan uit een houten molenskelet en het volledige mechaniek. Ieder jaar wordt in het landschap een molen bijgebouwd, tot de 16 molens die oorspronkelijk in dit deel van de polder stonden.

Op de locatie staan nu drie complete molens, waarvan er twee worden bewoond. De middelste molen is een museummolen waarin de bezoeker niet alleen de werking van de molen kan bekijken, maar ook het wonen en leven van een molenaarsgezin destijds kan ervaren.

Een bezoekerscentrum met entree, winkel en horeca leidt tot een ondergronds museum dat de museummolen verbindt met een nieuw te bouwen skelet van een schepradmolen, een exacte kopie van de schepradmolens uit 1633. In het ondergrondse stelsel van zalen en gangen en hellingbanen wordt op indringende, multimediale en eigentijdse wijze de ontstaansgeschiedenis van Noord-Holland in beeld gebracht. De bezoeker loopt door de geschiedenis, waarbij de droogmakerijen een centrale rol spelen.

Daarnaast is er in dit centrum veel aandacht voor modern watermanagement. Vandaag de dag is het regionaal watermanagement in handen van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Op aansprekende wijze worden de vele aspecten inzichtelijk gemaakt van bijvoorbeeld water en veiligheid, drinkwater, oppervlaktewater en bodemwater, maar ook van duurzaamheid, water in de eigen omgeving, water in de politiek en water in de toekomst. Belangrijke onderdelen zijn interactief en dagen de bezoeker uit mee te denken en mee te doen.

Het ondergrondse museum eindigt onder de opengewerkte schepradmolen. Van niveau tot niveau kan de werking worden aanschouwd. Met deze schepradmolens werd niet alleen de Schermer, maar 20 jaar daarvoor ook het UNESCO Werelderfgoed De Beemster drooggemalen.

Schermer Museummolens

8 9

W

ATERICOON

LA

ND

VAN LEEGH

WA

TE

R

Schermer Museummolens

Museumgemaal Wilhelmina

11

III - Museumgemaal WilhelminaDoorwandelend komt men bij Museumgemaal Wilhelmina, bestaande uit een machinistenwoning en een pomphuis. Hier zijn de op elektromotoren draaiende centrifugaalpompen te zien, waarmee de Schermer sinds 1929 werd bemalen. Tot dan toe hadden de 52 molens de Schermer droog gehouden. Dat systeem werkte zo goed, dat het stoomtijdperk helemaal is overgeslagen. Museumgemaal Wilhelmina was een van de vier gemalen die de functie van de 52 molens overnam.

In 1991 is de bemaling van dit deel van de Schermer overgenomen door het naastgelegen, veel compactere en eveneens elektrisch aangedreven gemaal Beatrix. Sinds 1995 is gemaal Wilhelmina, waarin nog alle installaties in werkende staat aanwezig zijn, als museumgemaal in gebruik. Het is een onmisbare historische schakel tussen de 17de eeuwse poldermolens en de huidige combinatie van zeer efficiënte en computergestuurde elektrische gemalen, ondersteund door de overgebleven nog werkende, al 400 jaar trouwe en betrouwbare poldermolens. In Museumgemaal Wilhelmina worden in het pomphuis kleine exposities gegeven over de jongste geschiedenis van de Schermer en omliggende veenweidepolders.

Museumgemaal Wilhelmina

11

12 13

Initiatiefgroep NoorderpolderhuisDe Initiatiefgroep Noorderpolderhuis beoogt van de schuren naast het polderhuis een educatief en cultuurhistorisch centrum te maken. Behalve aandacht voor de rijke historie van het waterschap is er ook plaats voor een molenwerkplaats en een tentoonstellingsruimte voor historische landbouwwerktuigen.

Schuren Noorderpolderhuis

12 13

IV - Schuren NoorderpolderhuisEven verderop ligt het Noorderpolderhuis met werf. Dit is het vierde onderdeel dat onlosmakelijk verbonden is met de geschiedenis van het watermanagement in de Schermer. Bij het Noorderpolderhuis - het voormalig bestuursgebouw van het waterschap en blijvend in gebruik voor representatieve gelegenheden - liggen de werf en de werkplaatsen van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Deze werf en werkplaats krijgen in Watericoon de functie van een educatief en cultuurhistorisch centrum, dat nauw aansluit bij de inhoud en presentaties van het Museummolencomplex en Museumgemaal Wilhelmina.

Het Museummolencomplex richt zich op de geschiedenis van de droogmakerijen en het watermanagement. Hier ligt de focus op de kolonisatie en het gebruik van de polders met thema’s als ontginning, agrarisch gebruik en beheer van polders. Dit verhaal wordt ondersteund door een tentoonstellingsruimte voor Historische Landbouwwerktuigen.

14 15

V - LeeghwaterprojectIn de werkplaatsen van het Noorderpolderhuis is het Leeghwaterproject actief, een molenwerkplaats als leerproject voor jonge, aankomende molenmakers. Recent heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed het molenmakersambacht gekwalificeerd als ‘immaterieel erfgoed’. De molenmakers bouwen ieder jaar minstens één op ambachtelijke wijze gemaakte molen.

Bij dit leerproject is de onderwijsinstelling Espeq te Heerhugowaard betrokken. De molenwerkplaats komt op de plaats waar deze in de voorgaande eeuwen ook gevestigd was. De opengewerkte schepradmolen is de eerste molen die het Leeghwaterproject moet maken, Middelmolen S bij de viertrapsbemaling is de tweede molen.

Het Leeghwaterproject heeft veel gelijkenis met de activiteiten van stichting Herstelling in Noord-Holland.

Daarnaast is er een leerproject rond het onderhouden, repareren en restaureren van historische landbouwwerktuigen, verbonden aan de tentoonstelling Historische Landbouwwerktuigen. Bij dit leerproject is het Clusius College te Hoorn betrokken.

14 15

Leeghwaterproject

16 17

VI - Historisch molenparkEen kroon op Watericoon wordt de reconstructie van het historische molenpark aan de Noordkust. In 1929 draaiden daar nog 16 molens. De molenerven zijn deels nog aanwezig. Het Leeghwaterproject zorgt voor de bouw van deze molens. De molens worden op authentieke wijze gemaakt en bieden gaandeweg een groeiend beeld van een typisch Hollands vergezicht.

De molens langs de bochtige Noordkust vormen een landschappelijk beeld dat nergens meer bestaat en dat de aantrekkingskracht van het gebied en Watericoon enorm zal vergroten. Watericoon wordt met het molenpark voor veel bezoekers van ons land onweerstaanbaar.

De molens zelf kunnen deze aantrekkelijkheid nog eens vergroten door te worden opgenomen in het aanbod van verblijfsaccommodaties in de regio. Als Bed and Breakfasts of aansprekende dependances van hotels, kan iedere molen gemakkelijk meerdere units huisvesten. Thematische verblijfsrecreatie is een belangrijke toeristische trend en voor aanbieders van accommodaties een ‘unique selling point’. Deze invulling hoeft niet ten koste te gaan van de werking van de molens. Net als de kamermeisjes heeft ook de molenaar op afspraak toegang tot de molen.

16 17

Historisch Molenpark

19

Droogmakerij de Beemster

19

VII - DROOGMAKERIJ DE BEEMSTERWerelderfgoed De Beemster is zonder twijfel de beroemdste droogmakerij uit de Nederlandse geschiedenis. Het is een van de eerste droogmakerijen uit de Gouden Eeuw en volledig ingericht volgens de toen heersende renaissancistische geometrische uitgangspunten. Vanwege de unieke verkaveling en het uitzonderlijke voorbeeld van een door de mens geschapen architectonisch ensemble en landschap, bekroonde de UNESCO in 1999 Droogmakerij De Beemster tot werelderfgoed.

De molens van de Beemster zijn in 1875 vervangen door stoomgemalen en vervolgens buiten bedrijf gesteld en verwijderd. De combinatie van deze unieke droogmakerij, het nog wel aanwezige nabij gelegen Schermer Molencomplex en de aanwezigheid van het oude land (het voormalige Schermereiland) maken de beleving van het landschap en de geschiedenis van de droogmakerijen compleet. In het Beemster Infocenter krijgen bezoekers informatie over het werelderfgoed onder meer via videopresentaties en excursies.

In de Beemster ligt het accent naast de landschapsbeleving ook op de functionaliteit van het landschap als agrarisch productiegebied, zowel in heden als verleden.

Gerelateerd aan de toeristische ontwikkeling van de Beemster wordt de Korenmolen de Nachtegaal verplaatst naar een plek met meer windvang en gerestaureerd. De locatie zal ontwikkeld worden tot een verkoop- en informatiecentrum van streekproducten uit het Land van Leeghwater. De schaal van deze activiteiten zal evenwel beperk blijven vanwege het autoluwe karakter van de infrastructuur rond de Nachtegaal.

De Rijp en het voormalige Schermereiland

20 21

VIII - DE RIJP EN HET VOORMALIGE SCHERMEREILANDHet Schermereiland was voor de droogmaking omsloten door de meren de Beemster en de Schermer. Het natte, laaggelegen veenland was geen agrarische vetpot. De op het eiland gelegen dorpen, zoals De Rijp en Schermerhorn, werden rijk van de visserij en handel. De sporen van de vroegere welvaart zijn terug te vinden in raadhuizen, kerken en kapiteins- en rederswoningen Op dit eiland is Jan Adriaanszoon Leeghwater in De Rijp geboren en getogen.

• Leeghwater noemde De Rijp wel ‘het beste dorp van Holland’. Zijn geboorteplaats was in de zeventiende eeuw een van de welvarendste van Holland. Dat De Rijp nog steeds één van de mooiste dorpen van Noord-Holland is, blijkt uit het feit dat al in 1969 de kern van De Rijp is aangewezen tot Nationaal Beschermd Dorpsgezicht.

• Museum In ‘t Houten Huis biedt een overzicht van de rijke historie van het Schermereiland, De Rijp en haar zeevarende bewoners. Hoe belangrijk de haringvisserij hier was, blijkt uit het feit dat De Rijp na Enkhuizen de grootste haringvloot van Holland bezat. Naast de haringvisserij is ook de walvisvangst door de reders uit De Rijp beoefend. Hier bevonden zich naast de touwslagerijen ook de traankokerijen. ‘Wij woonen in een land druipende van walvisch traan ...’ schreven Betje Wolff en Aagje Deken omstreeks 1780.

De Rijp en het voormalige Schermereiland

20 21• De Grote Kerk van Schermerhorn ligt op een steenworp

afstand van de museummolens (1). Dit unieke monument uit de 17e eeuw, met gebrandschilderde ramen en rijke gewelfbeschilderingen, staat symbool voor het rijke Schermerhorn uit die tijd. In deze kerk zijn presentaties te zien over het maritieme verleden. Waar De Rijp floreerde na de herbouw van de brand in 1654, werd Schermerhorn nagenoeg verlaten na de brand van 1699. De gespaarde kerk is daarna nooit meer vergroot of gemoderniseerd, omdat de verarmde gemeenschap zich dat niet kon veroorloven. Je stapt hierdoor bij een bezoek aan de kerk letterlijk ruim drie eeuwen terug in de tijd.

22 23

InternationaalDe markt voor Watericoon is divers. Met het kaliber van een internationale ‘must see’, is het een dagbestemming voor toeristen op zoek naar kwaliteitsrecreatie. Bovendien kan het een populaire schoolreis- en zakelijke marktbestemming worden. Voor al deze doelgroepen zal geïnvesteerd moeten worden in de samenwerking met toeristische organisaties, aanbieders van verblijfsaccommodaties in Midden Noord-Holland, reisorganisatoren, event-organisatoren, congresbureaus en schoolreisorganisaties. Met name de tourorganisaties die de Amsterdamse markt bespelen, kunnen hier een grote rol spelen. Prognoses gaan uit van 120.000 bezoekers met groeimogelijkheden.

Recent haalbaarheidsonderzoek (Grontmij, 2009) concludeert dat het totaalconcept uniek en nastrevenswaardig is en er sprake is van een commercieel en artistiek aantrekkelijke formule met aantrekkingskracht op de markt voor zowel de massatoerist als de kwaliteitstoerist.

ComitéHet comité van aanbeveling van Watericoon Land van Leeghwater bestaat uit:

• Frieda van Diepen, vice-voorzitter van de Raad voor het Landelijk Gebied

• Luc Kohsiek, dijkgraaf Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier • Henry Meijdam, directeur opleidingsbedrijf Espeq• Ronald Plasterk, Tweede Kamerlid• Gerrit Valk, voorzitter Kamer van Koophandel Noordwest-Holland• Cees Veerman, voorzitter Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten• Evert Vermeer, voorzitter Landschap Noord-Holland• Guido van Woerkom, hoofddirecteur ANWB• Wilma Verver-Aartsen, voorzitter Vereniging De Hollandsche Molen

Betrokken overheden en organisaties

22 23

Stuurgroep Watericoon Land van Leeghwater (Initiatieffase)• Stichting Schermer Molens (Fred van Zon, voorzitter)• Stichting Museummolen (Sander Douma, voorzitter)• Werkgroep Museumgemaal Wilhelmina

(Rein Schermerhorn, voorzitter)• Initiatiefgroep Noorderplderhuis (Frits Leegwater, voorzitter)• Stichting tot Behoud Oude Landbouwwerktuigen

Schermeer (Gijs Schot, beheerder)• Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord

(Adriana Stam, programmamanager toerisme)• Gemeentelijk samenwerkingsverband Land van Leeghwater (Jos Dings,

wethouder gemeente Beemster; Ria Oosterop-Van Leussen, burgemeester Graft-De Rijp; Piet Moeijes, burgemeester gemeente Schermer, tevens voorzitter Land van Leeghwater en stuurgroep Watericoon; Deirdre Pronk, programmacoördinator Land van Leeghwater)

Overheden en organisaties• Bureau Toerisme Laag Holland• De Grote Kerk in Schermerhorn• Groot Alkmaar• Historisch Genootschap Beemster• Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier • Intergemeentelijk Samenwerkingsverband Waterland• Kamer van Koophandel Noordwest-Holland• Landschap Noord-Holland • Museum In ’t Houten Huis• Nationaal Landschap Laag Noord-Holland• Oudheidkundige Vereniging ‘t Schermereiland• Provincie Noord-Holland• Regio VVV’s en NBTC• Staatsbosbeheer• Stichting Beemster Werelderfgoed• Stichting Uit! in het Land van Leeghwater

Initiatiefnemersgemeente Schermergemeente Beemstergemeente Graft-De Rijphet Land van LeeghwaterStichting Schermer MolensStichting MuseummolenWerkgroep Museumgemaal WilhelminaInitiatiefgroep NoorderplderhuisStichting tot Behoud Oude Landbouwwerktuigen Schermeer

OndersteunendOntwikkelingsbedrijf Noord-Holland NoordHoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Landschap Noord-HollandNationaal Landschap Laag Noord-HollandKamer van Koophandel Noordwest-HollandRegio VVV

Tekst en redactieStuurgroep Watericoon Land van Leeghwateri.s.m. projecttrekker Theo C.M. Kemperman, Leisure Result, Gouda

Productie, coordinatie en redactieMedia Support Alkmaar

Lay-out ontwerpSander Douma, Stompetoren / Media Support Alkmaar

Architectonisch ontwerpSander Douma Architecten BNA

BronvermeldingCoverbeeld is afkomstig uit de Kaartencollectie Provinciale AtlasTekeningen zijn van de hand van Henk Tol en uit het ‘Gouden Boek Waterschap de Schermeer’. Foto’s zijn uit particuliere collecties van J.J. Schilstra, Henkje Koning, Marianne Slot en Sander Douma.

© copyright stuurgroep Watericoon Land van Leeghwater 2011

Colofon