Bewizen westhoekstins-1 kort 18 02 2016

1

Bewizen foor de Westhoekstîns-1

Ferzy 18-02-2016 mutasys in road

Bronnen en werkwize ondersoek

Soa’t jim al faker sien hewwe baseer ik myn ondersoek ok op de soanoemde kaartrekonstruksys fan Peter Vos. Deuze het met syn Palaeografise atlas ok de ontwikkeling fan de Bildtse kust en forming fan ’t Bildt sels in beeld brocht over de leste 2000 jaar. Soa bin ik nageraden op ‘t plak útkommen fan de 1e Stins in Westhoek. Dut onafhanklik fan ’t plak fan ’t gebou op ‘e kaart fan Jacob Heeres fan 1545.(kyk feerderop)

Palaeogeografy ’t Bildt 1300-1400.

1300– 1400 n Kr.

1. Kanaal deur de monding fan de Middelsee groeven foor skipfaart, en ontwatering fan ‘t Bildt (Blikfaart) in 1300, bron: Eekhoff, abtenkronieken, bls XXV 2. dan set de ferlanding/dichtslibben fan de Middelsee in (deur ontwatering en toegelikertiid anslibbing út de Súddersee, deur overheersende wynrichting súdwest fine klaaideeltsys teugen de savelgrônd achter de seumerdyk , hytte doe nag Monicke Dyck) 3 (ca 1350) Twee stînzen an weerskanten fan ’t stroomgat- monding Middelsee, twee steunpunten fan de twee abdijen út , oastlik Mariëngaarde en westlik Lidlum.

Ik hew nou ’n groat tal fan anwizings foor de Oastike Stins in Westhoek. (tena noem ik die de Westhoekstins-1 )Deuze mot dan op ’t plak fan ’t rooie ringformig rondsy staan.(ôfbeelding hieronder;

dus an ‘e oastkant fan de monding fan de Middelsee. De Sappesloat sien jim hier as sijtak fan deuze monding. De kwelderwal (lichtgroen) het ‘m hier al sterk ontwikkeld, de leste eeuwen. De noordkant is de Monicke-Dyck, later Ouwe-Dyk. Bij Ouwe-Syl gong ik ‘r fanút dat de eerste seumerdyk al om 1200 anlaid is (ongefeer 40 jaar na komst Norbertijen. ) Se waren doe in 1200 al in staat, wat de waterhoogte (gemiddelde floedhoogte fan 1.20-1.50 + NAP) en maaifeldhoogte (0.20-0.50 + NAP) fan doe fan angaat , Seumerdiken an te lêgen ant 1.60 + NAP. Sien ok ‘t hoofdstik Seumerdiken, hieronder.

2

Peter Vos 1400 n Kr De kaartrekonstruksy fan Peter Vos: 1400 n Kr.

3

Seumerdiken op ’t Bildt In de jaren 800-1200 n Kr. waar ‘t maaifeld op ’n hoogte fan 0,20-0,50 + NAP, (nou 1.00 +NAP) sien

ôfbeelding.

De gemiddelde seespigel laai op 0.00 en de gemiddelde floedhoogte op 1.20-1.50 + NAP (bron: Boeles,

1927 Friesland tot de 11e eeuw p.38) Om 800 n Kr. worden op plakken al seumerdiken deur de boeren

anlaid, bron: Landview, Ontgonnen verleden , deel II p 144. Dut kin ok op ‘t Bildt gebeurd weze.

Later, in de 12 eeuw, kwamen de Norbertijnse monniken hier in Mariëngaarde. Sij konstrueerden de

seumerdiken beter, met help fan de boeren. 't Lând worde binnendyks meer in kultuur brocht deur

ontwatering en de anlêg fan diken, faarwegen, sluzen. An en op de rând fan ‘n kwelderwâl ( al feer

ontwikkeld eand 14e eeuw - sien kaartrekonstruksys -Peter Vos 1400 n Kr.) worden seumerdiken anlaid,

eerst tot ‘n hoogte fan 1.60 + NAP. (wat hoger dus dan de gemiddelde floedhoogte. Winters liet men bij

meer storms, hoger water over Gods akkers floeie. Seumers waar d’r goeje beskerming foor mîns en dier.

De seumerdiken binne deur de jaren hine hyltyd ophoogd. Se binne bra belangryk weest foor beskerming

en sedimintasy (opbillen) fan ‘t lând. De groatere sândkorrels (savel) sloegen bij floed achter de seumerdyk

drekt del. Foor meer informasy ferwiis ik ok na myn website met al myn publikasys . Hier relevant: 't Bildt al

fan 't jaar 1200 ôf bedykt 1 en 2 en Monnikelând op 't Bildt.) www.sytsekeizer.nl en feerder, geef jim ogen

de kost hier op 't Bildt.

4

‘t Monnikelând fan 450 morgen

Jim sien hier, dat ’t monnikelând, wat al in 1506 kleemd worde deur de abt fan Mariëngaarde en hur

ontnaderd worde in 1516 deur Karel V, opfolger fan George van Saksen, ’n smâle, lange strook lând is,

formd deur ’t eerst delsloegen , wat meer savelige grônd, flak achter de Monickendijck.

5

Anwizings foor de Westhoekstîns-1

De stîns ston op ’t plak der’t nou de plaats staat (en omgeving,..) fan fem. Sjoerd Jensma (Ouwe-Dyk 1171) Ik hew hierfoor nou de folgende anwizings:

1. De anwezighyd fan de Sappesloat (Sappe=loopgraaf naar ‘n burgt/stîns) die’t ok naar ’t bewuste plak liep. Op oversichten (o.â Google Earth) is waarskynlik ‘n metnander ferbonnen stelsel fan Sappesloat en andere “grachten” en funderings over ’n groater gebied om dat plak, nou Ouwe-Dyk 1171, te sien. (hieronder)

2. De toponym Hooge Wier in meerfoud, niet alleen die fan Koehoal, maar ok deuze stîns, met 3. De toefoeging “Omme aen”; om de twee stînzen hine 4. Strategys op de hoek fan de Monnikendijk – monding Middelsee - met skipfaart (Waddensee-

Franeker ff. fia de Blikfaart, Belkum Ried) 5. Dúdlike kinmerken nou nag fan de stîns: op ’n hoog plato (hoogteferskillen meer dan 1 m.

(sien ôfbeelding hieronder) en ’n ouwe (part) slotgracht nag werom te sien. 6. ’t het d ‘r ‘n prot fan dat op ’t plak fan ’t gebou, te sien op de kaart fan 1545, eerst ’n stîns

staan het. Dat gebou fan 1545 kin op ‘t plak fan de stîns boud weze. Ok kin dat opboud weze út restanten fan deuze stîns. Of de stîns is der staan bleven , in elk gefal ant 1570, want dan lykt ’t gebou neffens de tekenkûnsten fan skoalmeester Jan Jansz Coster meer op ’n stîns ! (sie , t leste plaatsy hieronder)

7. De Ouwe-Dyk waar in 1400 allang feerder opboud 8. D’r binne al op twee plakken bij de Ouwe-Dyk lâns (fem Van ’t Blik Ouwe-Syl en Ouwe-Dyk

1059) kloastermoppen fonnen, wat wel angeeft, dat d‘r in elk gefal foor 1505, meskien dus al fan eand 14e eeuw ôf, bouaktiviteiten plakfonnen deur de monniken. Deuze stenen binne fonnen op plakken der’t boereplaatsen staan en waarskynlik stonnen. (ok tussen ’t Roadpad en de Ouwe Rij tussen Ouwe-Syl en Froubuurtstermôln) Der kinne kloostermeiers as lekebroeders onder laiding fan fan de Abdijen boerkt hewwe, soa’t dat ok op andere plakken gebeurde. (bijgelyks in Grunningen bf.- bron oa. Golden Raand) De Holle Rijd lait feul oastliker en is ’n restant fan de monding fan de Middelsee út de periode 800-1100 n Kr.

Hoogte-profyl stîns Westhoek en omgeving (bron AHN-3) , hoogteferskil hoogste/leegste punt meer dan

1 m. (gem. maaifeldhoogte 't Bildt = 1m +NAP.)

6

Details Sappesloat

WaWarskynlik ‘n metnander ferbonnen stelsel fan de Sappesloat en andere“grachten en funderings” over ’n groater gebied om de plaats Ouwe-Dyk 1171 te sien (hieronder) en der binne nag meer sporen te sien,..

Eand

D’r binne dus wel ‘n hele prot saken op te noemen, die’t wize op/naar ’n stîns die’t al (feer) foor 1545 op

dat plak ston. Dut kin dus al tussen 1350 en 1509 weest hewwe, na de ophoging fan de seumerdyk na de

krúnhoogte fan de Ouwe-Dyk (1505) en ’t feerder in kultuur bringen fan ’t Bildt. (Ok kin ‘t ‘r al delset weze

deur de monniken in 1300 doe’t se ’t kanaal groeven dêr tussen die monding (Sitkens Rijdt) en de Swette)

In 1527-1554 pachtte ene Sem Ijsbrants (en erven) der de hele Sijmon Claaszkavel (dik 177 morgen) , wer’t

de stins in laai.

Graanhandler Jacob Sixma pachte hier nag ’n smirge 31 môrn , in elk gefal fan 1566-1574 en worde doe ok

metnommen in de infentarisasy fan Jan Jansz Coster doe’t die de gefolgen fan de Allerheiligenfloed 1570 in

beeld brocht.

(Douwe Zwart, - 500x52 -6, 2005.)

7

Jacob Heeres en Jacob van Deventer en de verschillende functies en

verschijningsvormen van het gebouw op de kaart.

Deze kaart van 1545 wordt toegeschreven aan Jacob van Deventer (cartograaf) en niet aan Jacob

Heeres (landmeter) zoals eerder genoemd in mijn studie “Bewizen foor de Westhoekstins”

bron: Hoogtepunten van de Friese cartografie de Rijke , 2001. Blz 86.

Zie ook: Frisia Dominium de Rijke, 2006 , blz 87. “ eerste staat , Jacob van Deventer 1545 geen

exemplaar meer bekend” Dat de kaart bestaan heeft wordt daar aangetoond aan de hand van een

aantal bronnen.

[Facsimilé] Gewestkaarten van de Nederlanden door Jacob van

Deventer, 1536-1545

met een picturale weergave van alle kerken en kloosters, tekst

Prof. Dr. Ir. C. Koeman. Canaletto, 1994. Compleet met 54 bladen

in rode portfolio, 49x38 cm. + Kaart van Noord-Holland door

Joost Jansz. Beeldsnijder, Canaletto 2002, compleet met tekst en

12 bladen in groene portfolio, 44x46 cm. + 2x De Nederlanden van

wandkaart tot postkaart, Canaletto 2006, compleet.

(totaal 4)

De bron hierboven afgebeeld, spreekt van de gewestkaarten van Jacob van Deventer “met een

picturale weergave van kerken en kloosters. Er zijn trouwens op deze kaart ook molens en stinzen

aangegeven zoals:

- Lauta (bij Wier)

- Camstra (bij Firdgum)

- Hemmema (bij Berlikum)

De beschrijving (1506) “de Hooge Wieren” suggereert de aanwezigheid van de 2 stinzen (Koehoal -en

Westhoekstins) – Prof Halbertsma beweert nl. , dat op zulke Hooge Wieren echte stinzen hebben

gestaan. Wellicht stamt deze beschrijving uit een eerdere tijd, toen het gebouw dienst deed als stins.

Verder kan het daarvoor nog als kerk (uithof) opgericht zijn , blijkt uit nader onderzoek, terwijl de

laatste functie woonplaats/boerderij/opslag voor graan van Jacob Sixma kan zijn geweest,….

Daarbij kan ook de verschijningsvorm door de wisselende functie van het gebouw door de jaren

veranderd zijn.

8

Gebou op kaart Jacob Heeres 1545 Gebou op kaart jan Jansz Coster 1570 Links ’n romp, met wat hoger gevel, Rechts ’n trapgevel , linkerkant rechts hoog dwarsstik. lykt op ’n torentsy. Feerder argeoloochys ondersoek kin definityf útkomst biede. Meskien komme d’r nag wat ‘artefacten’ út de periode 1200-1505 út de grônd. Sytse Keizer, 18-02-2016