-
Fenna Orre de Jong Rijksuniversiteit Groningen 10 april 2015
Joseph Beuys in het Hamburger Bahnhof
Installatie: Richtkrfte einer Neuen Gesellschaft, 1974-1977,
hout, (podium: 930x520 cm, 1185x520 cm, 1550x650 cm variatie),
krijt, schoolborden, (89x118x2 cm) zwarte verf, glas,
elektrakabel.
Inleiding.
In de Sammlung Marx, de grote particuliere verzameling moderne
kunst die de aanleiding vormde van de stichting van het Hamburger
Bahnhof- Museum fr Gegenwart in Berlijn, bevinden zich een groot
aantal werken van Joseph Beuys. In de loop der jaren heeft Erich
Marx zijn verzameling verder uitgebreid, onder andere met een door
Beuys zelf samengestelde collectie van 456 tekeningen met de titel:
The Secret Block for a Secret Person
1
-
in Ireland. Ook bevindt zich in het Hamburger Bahnhof het door
zijn erfgenamen in 1996 afgestane Media-Archiv. Daarmee heeft dit
Museum fr Gegenwart een brede collectie werken van Beuys in huis
die voor een belangrijk deel permanent in het Hamburger Bahnhof
staan opgesteld.
En van de hoofdwerken uit deze collectie, Richtkrfte einer neuen
Gesellschaft, wordt in deze paper nader besproken. Deze installatie
is ontstaan uit de bijdrage van Beuys aan de expositie >Art into
Society, Society into Art
-
volschreef. Enige feiten uit zijn leven zijn onontbeerlijk voor
begrip van zijn werk. Rond gebeurtenissen in WOII heeft Beuys in
het begin van zijn carrire een mythe gecreerd. Dat heeft scherpe
kritiek opgeleverd van de van oorsprong Duitse kunsthistoricus en
criticus Benjamin Buchloh (1941). In een artikel in Artforum in
1980 veroordeelt hij Beuys werk sterk, in een tweede artikel, 20
jaar later, haalt hij de scherpe kanten er weer enigszins af. Na
1de bespreking van de ideen achter Richtkrfte zal ik aandacht
besteden aan de kritiek van Benjamin Buchloh. In het boek van
Barbara Lange: Joseph Beuys: Richtkrfte einer Neuen Gesellschaft.
Der Mythos vom Knstler als Gesellschaftsreformer, een uitgebreide
studie naar Richtkrfte, neemt zij een ander standpunt in dan
Buchloh. Bettina Funcke (1971), in: 2Joseph Beuys: Charlatanism as
Media Strategy, bespreekt ook de kritiek van Buchloh. 3Beide
auteurs zal ik citeren.
In het derde hoofdstuk komt de presentatie van Richtkrfte in het
Hamburger Bahnhof aan de orde en wordt kort de museale context van
het werk weergegeven. In de conclusie worden samengevat hoe de
verschillende auteurs Richtkrfte en de daarmee samenhangende ideen
van Beuys interpreteren en wordt een mogelijk alternatieve manier
van tentoonstellen van zijn werk voorgesteld. De paper sluit af met
een aantal literatuurlijsten.
1: Joseph Beuys, 1921-1986 4
Joseph Beuys werd op 12 mei 1921 geboren in Krefeld en groeide
op in Kleve. Hij kreeg een streng-katholieke opvoeding. In 1940
gaat hij in militaire dienst en meldt zich aan bij de Luftwaffe.
Tijdens een vlucht boven de Krim, in 1943, wordt hij neergeschoten
en belandt ernstig gewond in een militair hospitaal. Hij vertelde
over deze periode dat hij eerst gevonden werd door Tataren en acht
dagen door hen verpleegd werd met vet en vilt om hem warm te
houden. Bij dit verhaal zijn later veel vraagtekens geplaatst, het
wordt inmiddels door velen gezien als een mythe waarmee de
kunstenaar zijn hele oeuvre in n groot kader plaatste. In zijn
materiaalgebruik, vet en vilt voor warmte, honing ter heling van
wonden, kwam hij steeds terug op zijn redding.
In 1947 begint Beuys zijn opleiding als beeldhouwer aan de
kunstacademie in Dsseldorf waar hij in 1951 afstudeert. In het
begin van zijn carrire werkt hij veel in opdracht, zijn vrienden
Hans en Franz Joseph van der Grinten beginnen tekeningen van hem
aan te kopen
! Benjamin H.D. Buchloh: Beuys: The Twilight of the Idol,
Preliminary Notes for a Critic , 1Artforum, vol.18, no.5, (1980),
opgenomen in: Gene Ray (ed.): Joseph Beuys, Mapping the Legacy. New
York, Sarasota, 2001.
! Barbara Lange: Joseph Beuys- Richtkrfte einer neuen
Gesellschaft: Der Mythos vom Knstler als Gesellschaftsreformer,
2Berlin, 1999
3 Bettina Funcke: Pop or Populus: Art between High and Low,
Keulen, 2008.
! Bastian [ed] 89 ev,
http://www.moyland.de/joseph-beuys.html4
3
-
en organiseren in 1953 zijn eerste tentoonstelling in hun eigen
huis. Ook bieden de broers 5van der Grinten hem een rustplek als
hij in de jaren 1955- 57 zware depressies doormaakt. In 1959 trouwt
hij met Eva Wurmbach, in 61 wordt hij docent aan de kunstacademie
in Dsseldorf. In 1962 beginnen zijn eerste activiteiten met Fluxus,
in contact met Nam June Paik, en organiseren de Van der Grintens de
expositie Joseph Beuys- Fluxus. In 64 doet Beuys mee aan Documenta
III, en houdt hij zijn eerste Aktionen. Uit dit jaar is Das
Schweigen von Marcel Duchamp wird berbewertet, waarin Beuys tegen
de mythologisering en het zwijgen van Duchamp als kunstenaar
ageert.
Vanaf 67 ontwikkelt hij ook activiteiten in politieke richting,
hij richt een Studentenpartij op, een Organisation fr Nichtwhler
Freie Volksabstimmung, en later nog een Organisation fr direkte
Demokratie durch Volksabstimmung. In 1972 wordt hij ontslagen aan
de kunstacademie na een conflict over een leerlingenstop. In 73
richt hij, oa samen met Heinrich Bll de Verein zur Frderung einer
Freien Internationalen Hochschule fr Kreativitt und
Interdisziplinre Forschung op. Tegelijkertijd gaat hij reizen en
lezingen 6geven in Engeland, Ierland, Schotland, Itali en de VS. In
76 doet Beuys mee aan de Biennale di Venezia, met de installatie:
Strassenbahn- haltestelle/Tramstop/Fermata del Tram 19611976 A
monument to the future, en in 1980 weer, nu met: Das Kapital Raum
1970 1977, een installatie met schoolborden met teksten en figuren
die ontstaan zijn tijdens de verschillende lezingen. In hetzelfde
jaar is hij kandidaat voor Die Grnen, waarvan hij medeoprichter is,
in het district Dsseldorf Nord. In 79 is zijn enige grote
overzichtsexpositie in New York, in het Guggenheim. Ook in 1982
doet hij weer mee aan de Documenta, nu onder curatorschap van Rudi
Fuchs. Het is zijn vijfde Documenta. Hij wil 7000 eiken planten in
Kassel, maar het lukt niet om alle benodigde fondsen daarvoor bij
elkaar te krijgen. Uiteindelijk wordt de laatste boom pas in 1987
geplant, door zijn zoon. Beuys is op 23 januari 1986 na een
langdurige hartziekte overleden.
! Zij volgen hem zijn hele leven en bezitten uiteindelijk een
zeer grote collectie van 6000 werken die nu in Museum 5Schloss
Moyland beheerd wordt.
! Deze gaat later op in de Free International University waarvan
zowel in Hamburg als Mnchen nog bloeiende afdelingen 6bestaan.
4
-
2: Richtkrfte einer neuen Gesellschaft.
[] Beuys habe [] einen Gesamteindruck seiner Gedachtenenergie
vermitteln wollen., zegt Barbara Lange. In haar boek waarin ze aan
de hand van Beuys conflict met de 7Dsseldorfse kunstacademie en een
uitgebreide analyse van Richtkrfte einer neuen Gesellschaft Der
Mythos vom Knstler als Gesellschaftsreformer beschrijft, citeert
zij ook Beuys zelf over de installatie: [Richtkrfte ist ein]
Dokument eines Aufbruchsbewegung, die auf meinen erweiterten
Kunstbegriff zurck geht Onder Erweiterten Kunstbegriff verstaat
8Beuys zijn theorie over hoe de kunstenaar de opdracht heeft door
zijn denken de maatschappij te vormen. Omdat ieder mens
creativiteit bezit is ieder mens een kunstenaar, Jeder Mensch ist
ein Kunstler. Hij kan zijn autonomie gebruiken om zich te
ontplooien waarmee hij bijdraagt aan het welzijn van de samenleving
en haar tot een Soziale Plastik vormt, de maatschappij wordt n
groot Gesammtkunstwerk. Zijn utopische kunst en
maatschappij-opvatting was christelijk en antroposofisch
genspireerd. Hij was in zijn
! Lange, 1727
! Ibid.8
5
-
studententijd in aanraking gekomen met de boeken van Rudolf
Steiner en nam diens Dreigliederungsidee, de sociale driegeleding
van de maatschappij in geestesleven, sociaal leven en economisch
leven, over. In Beuys manifest: Ich durchsuche Feldcharakter staat:
9Selbtsbestimmung und Mitbestimmung im Kulturellen Bereich
(Freiheit), in der Rechtsstruktur (Demokratie) und im
Wirtschaftsbereich (Sozialismus), Selbtsverwaltung und Entflechtung
(Dreigliederung) findet statt: Der Freie Democratische Sozialismus
10
Uit de opvatting dat ieder mens een kunstenaar is trok Beuys de
consequentie dat iedereen kunstonderwijs moest kunnen volgen. Vanaf
1966 werden op de academie in Dusseldorf Ringgesprche met studenten
georganiseerd en was Beuys vrijwel dagelijks op de academie te
vinden. Hij ging zich verzetten tegen de numerus clausus voor de
studenten en liet studenten toe in zijn lessen die niet op de
opleiding waren aangenomen. Dit leidde tot conflicten en
uiteindelijk tot zijn ontslag in 1972. To be a teacher is my
greatest work of art, zei Beuys in een interview. In de lezingen
die hij na zijn ontslag ging geven bleef hij de 11leraar, en werd
de prediker, de sjamaan, de heler.
De her-opbouw van Richtkrfte werd door Beuys in 1977 in de
Nationalgalerie uitgevoerd en door Christos Joachimides zorgvuldig
geregistreerd. Hiervan verscheen direct een publicatie.
! SPIEGEL-Gesprch mit Joseph Beuys ber Anthroposophie und die
Zukunft der Menschheit.9
! Joachimides, 1410
! Beuys, Joseph, Kuoni, Carin [ed]: Energy Plan for the Western
Man: Joseph Beuys in America : Writings by and 11Interviews With
the Artist, NewYork, 1990
6
-
In het voorwoord staat dat niet eerder de nieuwe presentatie van
een enkel werk van n kunstenaar aanleiding is geweest een
publicatie uit te brengen maar dat in dit geval het publiek
informatie nodig heeft voor een zo veelzijdig en gecompliceerd
werk. Daarbij 12komt dat het geen statisch kunstwerk is maar
Aktionsmaterial , een document van arbeid. Het werk blijft, ook in
het museum, verbonden met de kunstenaar, de leraar Beuys, die als
geen ander kunstopvatting, kunsttheorie en openbaarheid veranderd
heeft door grenzen te overschrijden. Door de kunst existentieel op
te vatten wil hij haar nieuwe zin en werking geven. 13
Barbara Lange becommentarieert de publicatie van Joachimides:
Die [] den Character eine Quelle [hat], obwohl der begleitende Text
weder eine detaillierte Beschreibung noch eine Analyse liefert .
Zij stelt dat Joachimides zich richt op het in stand houden van de
14mythe rond Beuys door alleen de in het oog vallende onderdelen
van de installatie te verklaren. De drie ezels staan voor de
Dreigliederungsidee van Steiner, de wandelstok 15voor een versie
van Eurasienstab, een begrip dat Beuys eerder in een Aktion had
uitgewerkt en wat voor de productieve uitwisseling tussen
tegenstellingen staat. Het beeld van de haas 16zou de spits van de
wandelstok voorstellen en de zwarte geschilderde rechthoek een
schaduwbeeld. De enscenering zou toevallig zijn, volgens het
neergooien van de 17schoolborden als: ein Knstler wie in Trance aus
sich heraus arbeite Volgens Lange doet 18Joachimides Beuys tekort
door er een aantal elementen uit te lichten, en heeft hij, zoals
ook op video is vastgelegd, de meeste schoolborden niet geworpen
maar neergelegd. Zij zegt dat Richtkrfte juist een heldere, goed
doordachte maar wel gecompliceerde structuur heeft, die door een
uitgebreide analyse duidelijk wordt.
De rol van leraar en sjamaan, en het door meerdere auteurs
genoemde charisma van Beuys, vergrootte de mythevorming. Beuys zei
zelf niet veel waarde te hechten aan biografische feiten. Dit soort
dingen laat zich zoveel persoonlijker, vrijer of in grotere lijnen
vertellen, citeert Lange Beuys. In catalogi verbond Beuys
levensfeiten aan werk: Lebenslauf= 19Werklauf. Lange zegt dat
Caroline Tisdall daar veel aan bijgedragen heeft. Zij was een
20Engelse kunsthistoricus en kunstcriticus die veel met Beuys
optrok, en met hem meereisde. Zij stelde verschillende catalogi van
zijn werk samen, ook die voor de overzichtsexpositie in het
Guggenheim in 1979/80, waarin zij bijdroeg aan de verhalen die
Beuys rondom zijn verleden verzon. In de catalogus van de
Guggenheim expositie staan fotos die gemaakt zouden zijn vlak na
het neerstorten van de Stuka waarin Beuys vloog. Kunstcriticus
Benjamin H. Buchloh vraagt zich af: Who would, or could, pose for
photographers after a plane crash, when severely injured? And who
took the photographs? The Tartars with their
! Joachimides, 512
! Ibid13
! Lange, 17414
! Ibid15
! http://de.wikipedia.org/wiki/Eurasienstab16
! Lange, 17417
Lange 17518
Lange. 16419
Lange. 169.20
7
-
fat-and-felt camera? De mythe zegt ons, volgens Buchloh, niet
dat Beuys werk een bijna 21religieuze impact heeft, als iemand die
is herboren na een bijna-dood ervaring, maar dat Beuys: tries to
come to terms with the period of history marked by German fascism
and the war resulting from it, destroying and annihilating cultural
memory and continuity for almost two decades and causing a rupture
in history that left mental blocks and blanks and severe psychic
scars on everybody living in this period and the generations
following it. In het 22begin van zijn artikel wijst Buchloh op het
gebrek aan historische kennis en educatie, die in combinatie met de
armoede van het Duitse en Italiaanse volk in de jaren 30 de
voedingsbodem was voor het ontstaan van de mythe van het fascisme.
Opnieuw is een 23gebrek, of een bewuste verdraaiing van historische
feiten grond voor een mythe, in dit geval een persoonlijke mythe
die Beuys gebruikt om zijn werk status te geven.
Bettina Funcke schrijft in haar artikel over Beuys dat Buchloh
Beuys mythe meer als een deceptie ziet dan als strategie. Over
Buchlohs idee dat Beuys met zijn mythes probeert in 24het reine te
komen met zijn oorlogsverleden schrijft zij: [], it is a hypothesis
with which I can only agree, although I would not use it against
Beuys. In tegendeel, schrijft ze, de 25verschillende versies van
Beuys persoonlijke mythe zijn een bewijs van zijn geconstrueerde
positie en persona. His motto, everybody is an artist, his strategy
of a broader public and 26a broader idea of art are no betrayal of
art. Van het ongewone van deze brede strategie en 27opvatting van
kunst was Beuys zich bewust, stelt Funcke. Beuys gaf als antwoord
op een vraag over zijn opvatting van kunst tijdens een dialoog met
publiek, in New York in 1980: [] You cannot wait for an un-guilty
tool without blood on it because life is short, one has to use the
tool with blood on it to clean it. 28
Deze uitspraak van Beuys onderschrijft hoe Barbara Lange de
mythevorming van Beuys zelf interpreteert. In een voordracht over
Beuys als Sjamaan zegt zij:Dieser Akt der Selbststilisierung steht
im Zusammenhang mit seinem Engagement fr eine aktive
Auseinandersetzung mit Kriegsschuld und Kriegserfahrung. Dat het
woord meer telt als 29het beeld is onderdeel van een christelijk
religieus heilsconcept, stelt zij. Ze gebruikt, net als 30Funcke,
het woord strategie (Darstellungsstrategie) voor Beuys en ziet het
niet als een valse of verwerpelijke keuze. Lange: Er [operierte] in
seinen schamanistischen Performances mit physischen und psychischen
Grenzerlebnissen der Rezipierenden, deren Qualitt des Irrationalen,
des krperlich Intuitiven in besonderem Mae im
Nationalsozialismus
Buchloh, 201.21
Ibid..22
Buchloh, 200.23
Funcke, 9324
Funcke, 94.25
Ibid26
Ibid.27
Funcke, 95.28
Joseph Beuys wie ein Schamane (Vortrag Gttingen, 23.1.07)29
Lange, 23830
8
-
funktionalisiert worden war also genau in der Gesellschaft,
deren schwieriges Erbe er zur ffentlichen Diskussion stellen
wollte. 31
In een tweede artikel, 20 jaar later, ter gelegenheid van een
symposium over Beuys artistieke erfenis, herziet Buchloh zijn
eerdere vernietigende artikel enigzins. Hij ziet dat de tijd
32veranderd is: its no longer scandalous, but almost the rigueur,
to situate an artistic practice such as that of Beuys, in a
critical historic framework. [] they have now given way to an
almost exclusive concern with Beuys as the first German, if not the
first European artist, to have incorporated reflections on recent
German history. More specifically, the German responsibility for
the Holocaust in the Second World War. Met deze visie gaat Buchloh,
33hoewel tegenstribbelend, akkoord. Maar als dat zo is, zegt hij,
dan heeft Beuys niet begrepen dat dat proces van rouw in handen van
de kunstenaar getransformeerd dreigt te worden, zelfs
geperverteerd, door spectacularization. Bettina Funcke verdedigt
Beuys: The factors that 34made him controversial as well as
successful stem largely from his persona and reputation, from a
drive to find processes and procedures for engaging the public that
do not always qualify as art. But this is what sets his oeuvre
apart, for an audience far beyond the art world.
En dat is wat Beuys wilde bereiken, een veel groter publiek.
Richtkrfte einer neuen 35Gesellschaft is niet voor niets ontstaan
tijdens een performance met de titel Art into Society-Society into
Art.
Joseph Beuys wie ein Schamane (Vortrag 31Gttingen, 23.1.07)
Josepg Beuys: Mapping the Legacy 32Symposium, Ringling Museum of
Art,1998, artikel van Benjamin H.D. Buchloh: Reconsidering Joseph
Beuys. Once again. ook opgenomen in Gene Ray (ed.): Joseph Beuys,
Mapping the Legacy. New York, Sarasota, 2001
Buchloh, 7633
Buchloh, 88.34
Funcke, 94.35
9
-
3: Hamburger Bahnhof- Museum fr Gegenwart.
Het Hamburger Bahnhof is het in 1996 geopende museum voor
hedendaagse kunst waarin de moderne collectie van de
Nationalgalerie ondergebracht is. De collectie van het museum
bestaat uit drie particuliere verzamelingen die in langdurige
bruikleen aan de Nationalgalerie zijn afgestaan: De Erich Marx
Sammlung, de Egidio Marzona Sammlung, en de Friedrich Christian
Flick Sammlung. Daarbij bezit de Nationalgalerie een eigen
collectie van Kunstenaars-ruimtes, het Media-archiv van Joseph
Beuys, een eigen film-, en fotografieverzameling, een collectie
schilderijen en een collectie conceptuele kunst van na 1980. Het
werk, allemaal van na 1960, sluit aan op de collectie van de Neue
Nationalgalerie.
De Nationalgalerie bestaat uit drie grote en drie kleinere
musea, met een collectie kunst vanaf 1800. In de Alte
Nationalgalerie, op het Museumsinsel, bevindt zich de 19e eeuwse
kunst, de Neue Nationalgalerie op het Kulturforum, bevat de eerste
helft van de 20ste eeuw. De kleinere musea zijn de
Friedrichswerdersche Kirche, en het Berggruen Museum en de Sammlung
Scharf-Gerstenberg, beiden in Charlottenburg.
De Nationalgalerie is onderdeel van de overkoepelende
Staatlichen Museen zu Berlin waarin 15 verzamelingen zijn
ondergebracht die de geschiedenis van de mensheid vanaf het begin
tot het hedendaagse beslaan. Staatlichen Museen zu Berlin is, samen
met een aantal andere grote instellingen onderdeel van de Stiftung
Preussischer Kulturbesitz.
De stad heeft naast de staatsmusea ook een aantal particuliere
musea voor moderne en hedendaagse kunst, oa het Bauhausarchiv, C/O
Berlin, voor fotografie-exposities, Haus der
10
-
Kulturen der Welt, voor niet-westerse moderne kunst, de
Martin-Gropius-Bau, Sammlung Boros Collection en het Kthe Kollwitz
Museum. Daarnaast is er een grote hoeveelheid galeries voor moderne
kunst.
In het Hamburger Bahnhof is de Marx Sammlung, met ook werk van
o.a. Kiefer, Warhol, Rauschenberg en Twombly een belangrijk
onderdeel. Het werk van Joseph Beuys staat permanent opgesteld,
waaronder belangrijke grote sculpturen als Unschlitt/Tallow (1977),
Das Ende des 20. Jahrhunderts (1982-1983) en
Strassenbahnhaltestelle, A Monument to the Future. (1976). Ook
Richtkrfte einer Neuen Gesellschaft is permanent gexposeerd. Erich
Marx, inmiddels 94 jaar oud, heeft onlangs Das Kapital Raum uit
1976, van Beuys aangekocht, en ook dat zal te zijner tijd met de
andere werken van Beuys getoond worden. 36Er is wel sprake van een
verhuizing, de Neue Nationalgalerie wordt gerestaureerd en na de
heropening, rond 2020, zal het werk van Beuys daar naartoe
verplaatst worden. Het Hamburger Bahnhof heeft ruimte tekort, en
Beuys werken hebben veel ruimte nodig. Bijvoorbeeld de grote
vetblokken van Unschlitt/Tallow vullen op zich een zaal en zijn ook
visueel gebaat bij een grote lege ruimte.
De huidige opstelling van Beuys werk doet wat onzorgvuldig en
willekeurig, zelfs karig aan. Hoewel de Westvleugel genoeg ruimte
biedt kan het geheel meer prsence gebruiken. De plafonds zijn
relatief laag en er is diffuus daglicht in de achter elkaar
liggende ruimtes die alle drie met werk van Beuys gevuld zijn. Op
internet circuleren fotos van Beuys werk tijdens een grote
overzichtsexpositie: Die Revolution sind wir (2008), in de grote
middenhal achter de ingang. Daar lijkt het werk beter op zijn plek,
er is meer ademruimte omheen. Ook 37stond het werk daar meer in
verbinding met ander werk van Beuys en was veel meer aandacht
besteed aan het presenteren van de achtergrond van de verschillende
werken.
Omdat Beuys werk tegenwoordig vooral narratieve waarde heeft, de
mythevorming, de lezingen en performances en zijn ideen over kunst
en maatschappij, de politieke en sociale geschiedenis van de jaren
60/70 in Duitsland en zijn rol daarin, lijkt mij een uitgebreide en
toegankelijke installatie met meerdere grote videoprojecties van
performances en lezingen op zijn plaats. Nu waren er slechts een
paar kleine monitoren met performances, en draaide er een
geluidsband met Jajajaja, nenenene die slecht hoorbaar was,
achterin de laatste zaal van de Westvleugel. Daar was ook de
presentatie van Richtkrfte. Voor dit werk bestaat een exacte
plattegrond zodat ieder schoolbord de juiste, door Beuys bedachte
plek heeft. In 2013 zijn de borden uitgebreid onderzocht en
gerestaureerd. 38
Conclusie.
Voor een alternatieve presentatie van Richtkrfte einer Neuen
Gesellschaft zou ik, als reeds gezegd, een grote hoeveelheid
mediamateriaal van Beuys verzamelen en in installaties presenteren,
zodat Richtkrfte slechts een onderdeel wordt van een veel grotere
presentatie
http://www.tagesspiegel.de/kultur/installation-von-joseph-beuys-kommt-nach-berlin-kraft-des-kapitals/11418850.html36
http://www.zimbio.com/pictures/fOMT6oJjaVs/Beuys+Revolution+Exhibition+Preview/_0WL60xYNfd37
http://www.muellerwelther.de/projekte.html38
11
-
waarin Beuys ideen een belangrijkere rol spelen. Tijdens ons
bezoek aan het Hamburger Bahnhof, in de zalen van Beuys, is genoemd
dat het werk weinig uitstraling heeft en niet erg toegankelijk is.
Dat is bijna vanzelfsprekend omdat de Aktion waar het het
overblijfsel van is, allang verstomd is. Het werk is 40 jaar oud,
een getuigenis van ideen uit een ander tijdperk. Om mensen te
interesseren voor die ideen zodat ze zich een beeld kunnen vormen
van de performance en de persoon Beuys, dan zou je de geschiedenis
weer levend kunnen maken. Door meer context te presenteren is dat
wellicht te bereiken. Zeker de schoolbord-installaties, Richtkrfte
en straks ook Das Kapital Raum vereisen die uitgebreide toelichting
om het verhaal van dit toch bijzondere kunstwerk en deze
buitengewone en voor veel mensen ooit inspirerende kunstenaar te
vertellen.
12
-
Barbara Lange schrijft in 1999 een zeer uitgebreide studie naar
Richtkrfte, waarbij ze ook vragen stelt bij Beuys en de mythe van
de kunstenaar als maatschappijhervormer. Een jaar eerder wordt het
symposium in de VS georganiseerd waarin Beuys artistieke erfenis
opnieuw bekeken wordt, en Buchloh een nuancering van zijn 20 jaar
oude kritiek schrijft. De tijden zijn verandert. Weer bijna 10 jaar
later ziet ook Bettina Funcke in Beuys mythes rondom zijn verleden
in de WOII, en zijn bijna messianistische positie als kunstenaar,
meer een strategie om een groter publiek te bereiken dan een echte
claim de maatschappij te kunnen veranderen. Beuys geloofde oprecht
in de ideen die hij gedurende zijn lezingen verkondigde, hij wilde
mensen een betere maatschappij voorhouden die ze op eigen kracht
konden bouwen. Beuys was als de rest van een belangrijk deel van
zijn landgenoten slachtoffer van de Duitse geschiedenis en
probeerde een helend perspectief te bieden. Om Buchlohs kritiek te
begrijpen moeten wij niet dezelfde fout maken die Buchloh Beuys,
zijn ahistoriciteit, verwijt. Zijn kritiek op Beuys mystificatie is
vanuit historisch oogpunt, en in de tijd waarin het geschreven is,
begrijpelijk. De strategie die de uitgesproken kunstenaar Joseph
Beuys koos, 39waarbij het doel de middelen heiligt, wringt nog
steeds.
Ook in Nederland was er in 2001 veel ophef over het boek van
historicus Chris van der Heyden, Grijs Verleden, waarin hij 39een
nuancering in het gebruikelijke beeld tussen goede en foute
Nederlanders tijdens de Duitse bezetting aanbrengt. Zie
http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/recensie/een-ander-moreel-oordeel-propageren
13
-
Bronnen:
Rudi Fuchs: Kijken, De Groene Amsterdammer, 30-06-2010 Benjamin
H.D. Buchloh: Beuys: The Twilight of the Idol, Preliminary Notes
for a Critic
Artforum, vol.18, no.5, (1980), heropgenomen in: Gene Ray (ed.):
Joseph Beuys, Mapping the Legacy. New York, Sarasota, 2001. Barbara
Lange: Joseph Beuys- Richtkrfte einer neuen Gesellschaft: Der
Mythos vom
Knstler als Gesellschaftsreformer, Berlin, 1999 Christos M
Joachimides: Joseph Beuys Richtkrfte, Berlijn, 1977 Heiner Bastian
[ed]: Joseph Beuys, Skulpturen und Objecte, Berlijn, Mnchen, 1988
Bettina Funcke: Pop or Populus: Art between High and Low, Keulen,
2008. Joseph Beuys, Carin Kuoni [ed]: Energy Plan for the Western
Man: Joseph Beuys in
America : Writings by and Interviews With the Artist, NewYork,
1990 Joseph Beuys wie ein Schamane (Vortrag Gttingen, 23.1.07):
http://www.uni-
goettingen.de/de/sh/41576.html, geraardpleegd op 7 april 2015.
http://www.stedelijk.nl/kunstwerk/10156-eurasienstab, geraadpleegd
op 25 februari 2015. http://www.moyland.de/joseph-beuys.html,
geraadpleegd op 25 februari 2015.
http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-13508033.html, geraadpleegd
op 28 februari 2015.
http://www.mistermotley.nl/art-everyday-life/met-gijs-frieling-naar-de-expositie-over-
rudolf-steiner, geraadpleegd op 28 februari 2015.
http://www.tagesspiegel.de/kultur/installation-von-joseph-beuys-kommt-nach-berlin-kraft-
des-kapitals/11418850.html, geraadpleegd op 28 februari 2015.
http://www.zimbio.com/pictures/fOMT6oJjaVs/Beuys+Revolution+Exhibition+Preview/
_0WL60xYNfdhttp://www.muellerwelther.de/projekte.html,
geraadpleegd op 7 april 2015
http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/recensie/een-ander-moreel-oordeel-propageren
Afbeeldingen uit:
Christos M Joachimides: Joseph Beuys Richtkrfte, Berlijn, 1977
Barbara Lange: Joseph Beuys- Richtkrfte einer neuen Gesellschaft:
Der Mythos vom
Knstler als Gesellschaftsreformer, Berlin, 1999
http://andberlin.com/2013/03/04/hamburger-bahnhof-museum-fur-gegenwart-museum-of-
contemporary-art/
14