Behoefte-ondersteunende interactie: De zorgverlener als …files.bvvs-be.webnode.be/200000154-edab2eeac4/BVVS... · 2017-05-03 · begeleidingsstijlen • Reflecteren over de valkuilen

Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste

Veerle Duprez

Contactadres: [email protected];

[email protected]

www.psych.rochester.edu/SDT

www.vopspsy.ugent.be

www.ucvvgent.be

Behoefte-ondersteunende interactie:

De zorgverlener als motiverende coach

Doelstellingen van deze workshop

• Reflecteren over de voor- en nadelen van verschillende

begeleidingsstijlen

• Reflecteren over de valkuilen van een overijverig zorgverstrekker

• Inzicht verlenen in wat zorgverleners concreet kunnen doen om op

dagelijkse basis hun patiënten te motiveren.

© copyright

Overzicht

• 1. Jouw motiverende aanpak in de dagelijkse praktijk

• 2. Valkuilen en concrete tips

© copyright

Gemotiveerde

patiënten

VAKEXPERTISE / KNOWHOW MOTIVATIONELE ERVARING EN

INZICHTEN

Noodzakelijk, maar geen voldoende

voorwaarde

Noodzakelijk, maar geen voldoende

voorwaarde

Stimulerend kennis aanwenden in omgang

met patiënten

DEEL I

“Waarom we doen wat we doen”:

Waarom veranderen we ons gedrag?

Copyright ©

Oefening 1:

Behoefte-ondersteunende interacties

In wat volgt vind je twee casussen waarbij je gevraagd wordt

om …

een motiverende reactie te bedenken: wat doe je zelf in de

praktijk?

een demotiverende reactie te bedenken: wat doen je

collega’s in de praktijk?

Copyright ©

“Hugo (48 jaar) werd recent als hartpatiënt gediagnosticeerd.

Hij kreeg reeds veel informatie over zijn hartaandoening. Hij

beseft dat deze aandoening veel verandering in zijn leven te

weeg zal brengen (meer regelmaat in zijn werkschema,

opvolgen van een medicatieschema, enkele kilo’s vermageren,

… ). Hugo lijkt zich onzeker te voelen over het omgaan met de

ziekte en de veranderingen in zijn leven.”

Copyright ©

Oefening 1a:

Behoefte-ondersteunende interacties

“Mevrouw Mertens is energieke 80’er. Ze is weduwe en woont

alleen in een appartement. Mevrouw had in het verleden al

meerdere keren een ulcus cruris, dat telkens relatief snel

genas. Nu geneest het ulcus traag en dit stoort haar behoorlijk.

Wijkverpleegkundige Annet komt één tot maximaal twee keer

per week langs voor wondzorgbehandeling. Keer op keer stelt

Annet echter vast dat mevrouw haar compressiekousen niet

draagt …”

Copyright

Oefening 1b:

Behoefte-ondersteunend interacties

Probeer de spontaan vermelde demotiverende en motiverende

reacties te koppelen aan de interactiecirkel. Welke reacties

kan je waar plaatsen?

Copyright ©

Oefening 2:

Koppeling met de interactiecirkel

interactiestijlen

10

Chaos

Controle Structuur

Autonomie-

ondersteuning

Dominerend

Eisend

Participatie

Afstemming

Begeleidend

Verduidelijkend

Afwachtend

Opgevend

Oefening 3:

Welke reactie is autonomieondersteunend,

controlerend, structurerend en chaotisch?

11

Hugo lijkt zich onzeker te voelen over het omgaan met zijn

hartaandoening en de veranderingen in zijn leven. Wat doe je …

1. … ga hier niet op in. Patiënten worden na verloop van tijd vanzelf

zekerder over het inpassen van de ziekte in hun leven.

2. … ga in op de bezorgdheden of twijfels die de patiënt op dat moment

heeft.

3. … zeg aan de patiënt dat het allemaal goed komt zolang hij maar doet

wat ik hem heb geadviseerd.

4. … probeer de patiënt zijn geloof in eigen kunnen te verhogen door samen

op zoek te gaan naar situaties waarin hij vroeger reeds succesvol was.

12

Hugo lijkt zich onzeker te voelen over het omgaan met zijn

hartaandoening en de veranderingen in zijn leven. Wat doe je …

Afstemmende benadering

Eisende benadering

Begeleidende benader.

Opgevende benadering 1. … ga hier niet op in. Patiënten worden na verloop van tijd vanzelf

zekerder over het inpassen van de ziekte in hun leven.

2. … ga in op de bezorgdheden of twijfels die de patiënt op dat moment

heeft.

3. … zeg aan de patiënt dat het allemaal goed komt zolang hij maar doet

wat ik hem heb geadviseerd.

4. … probeer de patiënt zijn geloof in eigen kunnen te verhogen door samen

op zoek te gaan naar situaties waarin hij vroeger reeds succesvol was.

Interactiestijlen

13

Hugo lijkt zich onzeker te voelen over het omgaan met zijn

hartaandoening en de veranderingen in zijn leven. Wat doe je …

Afstemmende benadering

Eisende benadering

Begeleidende benader.

Opgevende benadering 1. … ga hier niet op in. Patiënten worden na verloop van tijd vanzelf

zekerder over het inpassen van de ziekte in hun leven.

2. … ga in op de bezorgdheden of twijfels die de patiënt op dat moment

heeft.

3. … zeg aan de patiënt dat het allemaal goed komt zolang hij maar doet

wat ik hem heb geadviseerd.

4. … probeer de patiënt zijn geloof in eigen kunnen te verhogen door samen

op zoek te gaan naar situaties waarin hij vroeger reeds succesvol was.

1. … bespreek met de patiënt wat behulpzaam zou kunnen zijn op moeilijke

momenten.

2. … zeg onmiddellijk aan de patiënt dat hij zelf de keuze zal moeten maken

hoe hij verder wil met de behandeling, zoiets kan hij van mij niet

verwachten.

3. … zeg aan de patiënt dat ik besef dat het moeite kost om gewoontes aan te

passen en zoveel te moeten opgeven.

4. … benadruk het belang van therapietrouw en de patiënt zijn plicht om dit

op te volgen.

Interactiestijlen

14

Afstemmende benadering

Opgevende benadering

Begeleidende benadering

Eisende benadering

Mevr. Mertens zegt dat het dragen van de

compressiekousen niet langer ziet zitten. Ik …

Oefening 4

• Wat vind je bruikbaar aan dit gepersonaliseerd profiel

in de praktijk?

• Wat heb je nog nodig om dit bruikbaar te maken?

Copyright ©

DEEL II

Valkuilen van de overijverige zorgverstrekker

Copyright ©

1. Een grote bekeringsdrang

2. Een boekhoudkundige benadering

3. Innemen van de expertpositie

4. Alle drie

Enter Question Text Jouw mening:

Een zorginstelling en haar patiënten zijn gebaat bij ijverige en

bekommerde zorgverleners. Echter, soms zijn we te ijverig en

bekommerd. Wat zijn volgens jou de valkuilen die een

overbekommerde zorgverlener kenmerken?

Valkuilen in de

zorgverlening

Bekeringsdrang

Copyright ©

Boekhoudkundige

benadering

Expertrol

Valkuil:

De overijverige zorgverstrekker heeft een grote

bekeringsdrang

Copyright ©

- Wat?

Bekeringsdrang = tendens om anderen te bekeren tot

verandering (vb. rookstop, gezonde levensstijl)

Copyright ©

Oefening 5:

Op basis van welk concreet gedrag kan je opmaken of een

hulpverstrekker een bekeringsdrang heeft?

- Hoe zie je dit? Een te grote bekeringsdrang blijkt als …

… je als zorgverlener alle argumenten uit de kast haalt om

de patiënt te overtuigen

... signalen van weerstand negeert, waardoor je olie op het

vuur gooit.

… de zorgverlener erg actiegericht is en ambivalente

gevoelens niet exploreert.

Copyright ©

Heb je een behoefteondersteunend alternatief?

Copyright ©

Aanbeveling 1:

Probeer gedragsverandering te onderbouwen met

voor de patiënt zinvolle argumenten.

Copyright ©

Dialoog tussen dokter en patiënt

Patiënt: Stoppen met roken zou ik toch moeilijk vinden.

Dokter: Dat zou nochtans goed zijn. Je gezondheid zal er zienderogen op

vooruit gaan.

Patiënt: Dat zegt iedereen.

Dokter: Maar dat is ook zo. Je ademhaling verbetert, je herwint je smaak en

de kans op longkanker daalt.

Patiënt: Dat kan wel zijn, maar ik leef maar één keer, he.

Dokter: Wel, net daarom moet je stoppen met roken.

Patiënt: We zien wel.

Dokter: Ik kan het je alleen maar nog een keer benadrukken. Als dokter kan

ik niets meer doen. Jij moet zelf verantwoordelijkheid nemen voor je gedrag.

Copyright ©

• Via duiding kunnen we anderen bewegen tot meer vrijwillige verandering,

omdat de verandering meer wordt aanvaard.

• MAAR …. het soort uitleg is van cruciaal belang en dient:

- Persoonlijk zinvol te zijn paraplutechniek

- Nieuwe informatie te bevatten vanzelfsprekend Zoniet, dan dreigt de geboden uitleg over te komen als preken en

overtuigen.

- Goed getimed te zijn

Copyright ©

interactiestijlen

26

Chaos

Controle Structuur

Autonomie-

ondersteuning

Dominerend

Eisend

Participatie

Afstemming

Begeleidend

Verduidelijkend

Afwachtend

Opgevend

Probeer met weerstand mee te veren

overtuigen, trekken & sleuren!

Aanbeveling 2:

Probeer een weerspanning persoon anders te bekijken

Weerstand = interessant veeleer dan irritant!

Copyright ©

Kind: Neen, ik lust geen vis!

Moeder: Je vindt het niet lekker.

Kind: Neen, bwèkes, er zitten graten in en ik kies nu eens zelf wat ik eet. Ik moet hier altijd

eten wat jij klaar maakt!

Moeder: Je bent kwaad op mij.

Kind: Ja, ik kan hier nooit kiezen wat ik mag eten.

Moeder: : Het is waar dat ik vaak kies wat we eten. Wat als we het nu eens samen zouden

opeten? Jij kan zelf op mijn bord opscheppen wat je niet lust, maar ik stel wel voor dat

je een stuk van de vis proeft. Je kan toch niet weten of de vis lekker is als je hem niet

geproefd hebt? Wat denk je?

Kind: Oké, dan!

Copyright ©

‣ Hoe te reageren? Drie strategieën

1) Aandachtig luisteren is zeer cruciaal!

2) Valideer / erken het perspectief van het kind

3) Toon zelf interesse en probeer nieuwsgierig te zijn

Copyright ©

Aanbeveling 3:

Probeer geduldig te zijn en de nodige reflectietijd te

gunnen

Copyright ©

- Gun cliënten reflectietijd over de

noodzaak van verandering

- Probeer samen met hen de ideale

timing voor verandering vast te leggen.

Aanbeveling 4:

Probeer de ambivalentie te exploreren via een

beslissingsbalans

Copyright ©

- Laat cliënten aan de hand van een lijst van quotes van

medepatiënten nadenken over de voor- en nadelen van een

specifieke verandering

- Laat hen deze argumenten wegen en kom tot een balans

interactiestijlen

32

Chaos

Controle Structuur

Autonomie-

ondersteuning

Dominerend

Eisend

Participatie

Afstemming

Begeleidend

Verduidelijkend

Afwachtend

Opgevend

Valkuil:

De overijverige zorgverstrekker wordt een boekhouder

Copyright ©

- Wat?

Boekhouders werken op een gestandaardiseerde en zeer

protocollaire wijze, waarbij hun checklist hun (enige) houvast is

Copyright ©

- Hoe zie je dit? Met een boekhoudkundige benadering in de zorg …

… dreig je in routine te vervallen.

… dreig je de eigenlijke hulpvraag of de bijhorende

gevoeligheden niet te horen / aan te voelen en dus niet aan te

sluiten bij de het perspectief van de patiënt.

… bied je vermoedelijk weinig inspraak

Copyright ©

Copyright ©

Heb je een behoefteondersteunend alternatief?

Aanbeveling 4:

Investeer in keuze en dialoog, want zo vind je

aansluiting bij de hulpvraag van de cliënt!

Er rest nog enige weerstand bij het kind!

Domingez, R. M., Gamiz, F., Gil, M., Moreno, H., Zamora, R. M., Gallo, M., & de Brugada, I. (2013). Providing choice

increases children’s vegetable intake. Food Quality and Preference, 30, 108-113. Copyright ©

Keuzeconditie 1

Keuzeconditie 2

“Vandaag hebben we

courgetten of boontjes.

Je kan kiezen welke

groente je wil eten”

“Vandaag hebben we

courgetten en

boontjes. Je krijgt

beide groentjes op je

bord en je kan kiezen

wat je zelf wil eten”

Gebrek aan keuze

“Vandaag hebben we

courgetten / boontjes

voor lunch”.

Copyright ©

Domingez, R. M., Gamiz, F., Gil, M., Moreno, H., Zamora, R. M., Gallo, M., & de Brugada, I. (2013). Providing choice

increases children’s vegetable intake. Food Quality and Preference, 30, 108-113. Copyright ©

Oefening 6:

Hoe begin je een gesprek met een patiënt?

Welke openingsvraag gebruik je?

Openingsvraag:

“Wat wil jij graag besproken zien?”

“Wat is jouw belangrijkste zorg / twijfel vandaag?”

Aftoetsing einde gesprek:

“Zijn er nog zaken die je nog graag besproken ziet?”

“Waarover wil je het de volgende keer zeker hebben?”

Copyright ©

Aanbeveling 5:

Wees behoedzaam welke kwesties je aansnijdt!

Morele

Domein

Conventionele

Domein

Persoonlijke

Domein

- Fysieke & psychische

welzijn van anderen

(vb. niet slaan)

- Rechtvaardigheid &

fairheid (vb. niet liegen)

- Culturele gewoontes

- Gezinsroutines

- Regels m.b.t. rollen

- Kledij

- Haarsnit

-Vrienden

- Gezondheid

(vb. fruit eten,

fysieke activiteit, roken)

- Veiligheid

Prudentiële

Domein

Welk soort normen bestaan er?

copyright ©

Vaststelling

•Wij projecteren onze Westerse visie op patiënten, maar …

wat wij als een gezondheidskwestie zien, kan door anderen

ervaren worden als

- Conventioneel thema: vb. suikerrijk voedsel

- Persoonlijk thema: vb. roken

Dit kan bron zijn van conflict en weerstand

Hoe te reageren?

•Nieuwsgierigheid = leidraad om verschillende visies aan te

voelen.

•Je kan de verschillende visies letterlijk benoemen en naast

elkaar laten bestaan.

•Je kan patiënt uitnodigen tot verdere reflectie.

Valkuil:

De overijverige zorgverlener dreigt sterk vanuit een

expertpositie te spreken

Copyright ©

- Wat?

Experten weten het beter en willen met raad en daad hun patiënt

bijstaan.

- Hoe zie je dit? De expertpositie blijkt uit het feit dat …

… de zorgverlener overbodige hulp biedt.

… te veel informatie bieden die als overweldigend wordt ervaren.

Copyright ©

Copyright ©

Heb je een behoefteondersteunend alternatief?

Aanbeveling 6:

Probeer behulpzame hulp en advies te bieden

Oefening 7:

Kan je concreet een aantal aandachtspunten benoemen bij het

geven van advies? Wat is er cruciaal opdat het motiverend

zou zijn?

Onthouden behoefteondersteunende hulpverleners

zich van het geven van advies?

Neen, maar ….

1. Probeer op een behoefteondersteunende wijze advies te geven door

- … de toelating te vragen om advies te mogen geven

- … een zinvolle en duidelijke uitleg te geven voor het geboden advies

- … waakzaam te zijn voor de taal waarin het advies wordt gegeven (uitnodigend

veeleer dan dwingend)

- … expliciet jouw bezorgdheid te communiceren

- … te vermijden om overbodig advies te geven

2. Probeer aandachtig te zijn wanneer je dit advies geeft (timing)

- Frontaal/confronterend nadat je het referentiepunt van de cliënt hebt

ingenomen