Page 1
1
Overgewicht en obesitas:een psychologisch perspectief
dr. Leentje [email protected]
• Diagnose ~ % lichaamsvet• BMI als ‘proxy’ van lichaamsvet•
• bijkomende metingen
[email protected]
Overgewicht en obesitas
[email protected]
BMI: volwassenen
[email protected]
BMI: kinderen en adolescenten• BMI percentielen
met leeftijd- en geslacht specifieke grenswaarden
[email protected]
BMI: kinderen en adolescenten
Page 2
2
[email protected]
Overgewicht in België
gem. BMI = [email protected]
Overgewicht in België
17=20%
5=5%
[email protected]
Overgewicht in België
1997=2008 1997=2008
[email protected]
Overgewicht in België
Implicaties van overgewicht en obesitas Implicaties van overgewicht en obesitas
Page 3
3
[email protected]
Implicaties van overgewicht en obesitas
[email protected]
Implicaties
[email protected]
Implicaties
[email protected]
Etiologie: multifactoriële aandoening
[email protected]
Etiologie: ecological system theory
modified from Kolbe & Story , 2005
[email protected]
Etiologie: ecological system theory
Davison & Birch, 2001
Page 4
4
[email protected]
Etiologie: genetica• DNA-onderzoek
• h2 = 70%• verschillende kandidaat-genen• polygentische aandoening
• tweeling- en adoptiestudies• h2 = 25 – 40%
• MAAR: dramatische stijging in overgewicht/obesitas prevalentie suggereert invloed van omgeving
[email protected]
Etiologie: omgevingsinvloeden• obesogene omgeving
• hoge beloningswaarde• food away from home
• media• voeding• gewicht• body image
• sedentair gedrag .
[email protected]
Etiologie: gedragenergy inbalance: intake > expenditure
[email protected]
Energie-inname
[email protected]
Energie-inname
[email protected]
EtiologieEten obese kinderen te veel?
geen echt bewijs voor een sterke directe linkuitzondering: vet inname en voorkeur voor vetrijk voedsel, frisdrank uitzondering: eetpatroon en eetstijl
Bewegen obese kinderen te weinig?meer sedentair gedragmeer ‘screent time’ (directe link)
Page 5
5
[email protected]
Etiologie: intern vs. externe signalen
homeostatisch
hedonisch
aangeleerd
motivatie om te eten die volgt uitenergie tekort (of het voorkomt)gestuurd door interne signalen
behoud van energie homeostastevermijden van uithongering
Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007
homeostatische honger
Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007
hedonische hongermotivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte isgestuurd door de beloningswaarde van voedsel
consumptie omwille van smaak en hedonische aantrekkingskrachtoverrulet homeostatische, interne verzadigingssignalen
aangeleerde hongermotivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte isgestuurd door ‘gewoonte’
consumptie omdat we het zo geleerd hebbenoverrulet homeostatische, interne verzadigingssignalen
Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007; Appelhans, 2009
motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefteis, gestuurd door de beloningswaarde van voedsel
liking
wanting
learning
hedonische honger
hedonische impactpleziersmaakopioid activatie incentive salience
toenaderingsgedragdispositie om te etendopamine activatie
Berridge, 1996, 2009; Berridge, Robinson, & Aldridge, 2009
predictieve verbandencognities
Page 6
6
motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefteis, gestuurd door de beloningswaarde van voedsel
Berridge, 1996, 2009; Havermans, 2011
likingwanting
learning
beloningswaarde van voeding
liking
beloningswaarde
wantinglearning
Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007; Appelhans, 2009
beloningswaarde van voedingReward value of food
obesogene omgeving
<<<<<<<<<<
<<<<<<<<<<<
<
toename van gedrag
afname van gedrag
pos. bekrachtiging
neg. bekrachiging
pos.straf
neg.straf
BEKRACHTIGING
STRAF
operante conditionering
[email protected]
cue-elicited eating
Page 7
7
cue-elicited eating
[email protected]
habituatie en dishabituatie
after Epstein, Rodefer, Wisniewski & Cacciula, 1992
[email protected]
habituatie en dishabituatie
after Temple et al., (2007). AmJClinNut, 85(2)355-361
MAAR…
en nog meer maar…
[email protected]
sensitisatie
after Hausnet et al., (2012). Appetite, 58(3)1152‐1159
0
20
40
60
80
100
120
140
intake (g)
Page 8
8
habituatie of sensitisatie?
[email protected]
klassieke conditionering
CS+
CR≈
CS+
CRUS UR
CS-
US
klassieke conditionering
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen• Kaplan & Kaplan, 1957
• obesitas overeten • 2 oorzaken voor overeten
• cue-induced eating (klassieke conditionering)• emotional eating (affectregulatie)
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen• affect regulatie
• onvermogen om onderscheid te maken tussen interne honger en verzadigingssignalen vs. emotionele signalen
• affect lokt eetgedrag uiteten vermindert affect
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen• restrained theory (Herman & Polivy, 1984)
• gewichtsproblemen en overeten = bijwerking van diëten• biologische barrières (honger en verzadiging)
vs. zelfopgelegde regels
Page 9
9
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen• externality theory (Schachter et al., 1968)
• “ internal state is irrelevant to eating by obese” “external, food relevant cues trigger eating for suchpeople”
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen• beloningsgevoeligheid (Davis et al., 2007)
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen• doel conflict model (Stroebe, Papies & Aarts, 2008)
• plezier van etenvs.
gewichtscontrole/gezondheid• NIET verschil in attitudes• WEL verschil in cognitieve representaties en processen
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen• neurocognitieve processen
• executief functioneren• e.g., ‘delay of gratification’
• aandacht• e.g., selectieve aandacht• e.g., aandacht en concentratie
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen
belonings-processen
controle processen
Appelhans, 2009
[email protected]
Etiologie: ecological system theory
modified from Kolbe & Story , 2005
Page 10
10
aanbevolen literatuurStroebe, W., Papies, E.K., & Aarts, H. (2008). From homeostatic to hedonic theories of eating: self-regulatory failure in food-rich environments.Applied Psychology, 57, 172-193,Liang, J., Matheson, B.E., Kaye, W.H., & Boutelle, K.N. (2014). Neurocognitive correlatesof obesity and obesity-related behaviors in children and adolescents. International Journal of Obesity, 38, 494-506Davis, C., Strachan, S., & Berkson, M. (2004). Sensitivity to reward: implications for overeating and overweight. Appetite, 42, 131-138.Epstein, L.H., Rodefer, J.S., Wisniewski, L., & Caggiula, A.R. (1992). Habituation and dishabituation of human salivary response. Physiology & Behavior, 51, 945-950.