1 Bazyli Degórski, O.S.P.P.E. Papieski Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu – Rzym Wstęp św. Hieronima do jego przekładu “Kroniki” Euzebiusza z Cezarei Wśród prac św. Hieronima stosunkowo mało znany jest „Wstęp”, jakim opatrzył swój przekład „Kroniki” Euzebiusza z Cezarei. Posiadamy bardzo mało współczesnych przekładów tegoż „Wstępu” oraz całego dzieła Euzebiusza. Przed napisaniem “Dziejów Kościoła” (Ἐκκλησιαστική ἱστορία) Euzebiusz z Cezarei ułożył “Chronicon”, to znaczy: historyczne dzieło krótko przedstawiające dzieje świeckie i biblijne świata. Jego grecki oryginał zaginął. Posiadamy jednak tłumaczenie armeńskie całości dzieła 1 oraz częściowy przekład łaciński, którego dokonał właśnie św. Hieronim. Po zwięzłym ukazaniu dziejów wschodnich i greckich w oparciu o źródła biblijne, w drugiej części dzieła Euzebiusz przedstawia tabelę podającą schematycznie różne dziejowe wydarzenia od Abrahama (2016 przed Chrystusem) aż do roku 303 po Chrystusie. Tę właśnie drugą część Euzebiuszowej “Kroniki” (znanej także pod nazwą Temporum liber względnie breviarium) przetłumaczył św. Hieronim w Konstantynopolu około 380 roku 2 . Ponadto, uzupełnił swój przekład o wydarzenia jemu współczesne aż do roku 378 po Chrystusie. Pomimo licznych błędów przejętych z greckiego tekstu Euzebiusza, a także nieścisłości popełnionych przez samego św. Hieronima, to historyczne dzieło ma także i dzisiaj dużą wartość, a w przeszłości było natchnieniem niektórych pisarzy starochrześcijańskich, takich jak na przykład: Prosper z Akwitanii 3 , Kasjodor 4 czy Wiktor z Tunnuny 5 . Krótka analiza Hieronimowego “Wstępu” do tłumaczenia «Kroniki» Euzebiusza z Cezarei Hieronim rozpoczyna „Wstęp” do przekładu “Kroniki” Euzebiusza z Cezarei od pozdrowienia przyjaciół, z którymi przebywał w klasztorze w Akwilei: Wincentego i Galiena. Im też poświęca to swoje dzieło 6 . 1 Por. J.B. Aucher (wyd.), Eusebii Pamphili Caesariensis Episcopi, Chronicon bipartitum, nunc primum ex Armeniaco textu in Latinum conversum, adnotationibus auctum, Graecis fragmentis exornatum, I-II, Venetiis 1818 (przekład armeński i tłumaczenie łacińskie dokonane z armeńskiego). 2 Por. J. Gribomont, Le traduzioni. Girolamo e Rufino, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Patrologia. Tom III: Dal Concilio di Nicea (325) al Concilio di Calcedonia (451). I Padri latini , Casale Monferrato 1978, 217. Według A. Grisarta (La Chronique de Saint Jérôme. Le lieu et la date de sa composition, «Hélikon» 2 [1962] 248-258) św. Hieronim napisał to dzieło w Trewirze i to w latach 368-371! 3 Epitoma Chronicae, [w:] Patrologia Latina 51, 535-606; Monumenta Germaniae Historica auctores antiquissimi 9/1, 385-485; kontynuacja, ivi, 486-499; additamenta, [w:] Patrologia Latina Supplementum 3, 147- 148. Por. A. Hamman, Scrittori della Gallia, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Patrologia. Tom III, op. cit., 525-526. 4 Chronica, [w:] Patrologia Latina 69, 1213-1247; Monumenta Germaniae Historica auctores antiquissimi 11, 109-161. Por. U. Pizzani, Scrittori dell’Italia, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Patrologia. Tom IV: Dal Concilio di Calcedonia (451) a Beda. I Padri latini, Genova 1966, 220. 5 Chronica, [w:] Patrologia Latina 68, 941-962; Monumenta Germaniae Historica auctores antiquissimi 11, 163- 206; Corpus Christianorum Series Latina 173 A. Por. także M. Simonetti, Letteratura cristiana d’Africa, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Patrologia. Tom IV: Dal Concilio di Calcedonia (451) a Beda. I Padri latini , Genova 1966, 38-40; F. Scorza Barcellona, Vittore di Tunnuna, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Nuovo Dizionario Patristico e di Antichità Cristiana (skracamy dalej: NDPAC), III, Genova – Milano 2008, 5678-5679. Wśród “kontynuatorów” Hieronimowego dzieła możemy wyliczyć być może także Agapita z Hierapolis. Por. B. Pirone (wyd.), Agapito di Gerapoli. Storia universale [= Studia Orientalia Christiana. Monographiae, 21], Milano 2013. 6 Por. Hieronymus, Praefatio in Eusebii Caesariensis «Chronicon» 1, [w:] Patrologia Latina 27, 33 A: “Eusebius Hieronymus Vincentio et Gallieno suis salutem”.
12
Embed
Bazyli Degórski, O.S.P.P.E. P Rzym Hieronima do jego · 12 Hieronymus, Praefatio in Eusebii Caesariensis «Chronicon» 1, [w:] Patrologia Latina 27, 33-35: ³Vetus iste disertorum
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
Bazyli Degórski, O.S.P.P.E.
Papieski Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu – Rzym
Wstęp św. Hieronima do jego przekładu “Kroniki” Euzebiusza z Cezarei
Wśród prac św. Hieronima stosunkowo mało znany jest „Wstęp”, jakim opatrzył swój
przekład „Kroniki” Euzebiusza z Cezarei. Posiadamy bardzo mało współczesnych
przekładów tegoż „Wstępu” oraz całego dzieła Euzebiusza.
Przed napisaniem “Dziejów Kościoła” (Ἐκκλησιαστική ἱστορία) Euzebiusz z Cezarei
ułożył “Chronicon”, to znaczy: historyczne dzieło krótko przedstawiające dzieje świeckie i
biblijne świata. Jego grecki oryginał zaginął. Posiadamy jednak tłumaczenie armeńskie
całości dzieła1 oraz częściowy przekład łaciński, którego dokonał właśnie św. Hieronim.
Po zwięzłym ukazaniu dziejów wschodnich i greckich w oparciu o źródła biblijne, w
drugiej części dzieła Euzebiusz przedstawia tabelę podającą schematycznie różne dziejowe
wydarzenia od Abrahama (2016 przed Chrystusem) aż do roku 303 po Chrystusie.
Tę właśnie drugą część Euzebiuszowej “Kroniki” (znanej także pod nazwą Temporum
liber względnie breviarium) przetłumaczył św. Hieronim w Konstantynopolu około 380
roku2. Ponadto, uzupełnił swój przekład o wydarzenia jemu współczesne aż do roku 378 po
Chrystusie.
Pomimo licznych błędów przejętych z greckiego tekstu Euzebiusza, a także
nieścisłości popełnionych przez samego św. Hieronima, to historyczne dzieło ma także i
dzisiaj dużą wartość, a w przeszłości było natchnieniem niektórych pisarzy
starochrześcijańskich, takich jak na przykład: Prosper z Akwitanii3, Kasjodor
4 czy Wiktor z
Tunnuny5.
Krótka analiza Hieronimowego “Wstępu”
do tłumaczenia «Kroniki» Euzebiusza z Cezarei
Hieronim rozpoczyna „Wstęp” do przekładu “Kroniki” Euzebiusza z Cezarei od
pozdrowienia przyjaciół, z którymi przebywał w klasztorze w Akwilei: Wincentego i Galiena.
Im też poświęca to swoje dzieło6.
1 Por. J.B. Aucher (wyd.), Eusebii Pamphili Caesariensis Episcopi, Chronicon bipartitum, nunc primum ex
Armeniaco textu in Latinum conversum, adnotationibus auctum, Graecis fragmentis exornatum, I-II, Venetiis
1818 (przekład armeński i tłumaczenie łacińskie dokonane z armeńskiego). 2 Por. J. Gribomont, Le traduzioni. Girolamo e Rufino, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Patrologia. Tom III: Dal
Concilio di Nicea (325) al Concilio di Calcedonia (451). I Padri latini, Casale Monferrato 1978, 217. Według A.
Grisarta (La Chronique de Saint Jérôme. Le lieu et la date de sa composition, «Hélikon» 2 [1962] 248-258) św.
Hieronim napisał to dzieło w Trewirze i to w latach 368-371! 3 Epitoma Chronicae, [w:] Patrologia Latina 51, 535-606; Monumenta Germaniae Historica auctores
148. Por. A. Hamman, Scrittori della Gallia, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Patrologia. Tom III, op. cit., 525-526. 4 Chronica, [w:] Patrologia Latina 69, 1213-1247; Monumenta Germaniae Historica auctores antiquissimi 11,
109-161. Por. U. Pizzani, Scrittori dell’Italia, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Patrologia. Tom IV: Dal Concilio di
Calcedonia (451) a Beda. I Padri latini, Genova 1966, 220. 5 Chronica, [w:] Patrologia Latina 68, 941-962; Monumenta Germaniae Historica auctores antiquissimi 11, 163-
206; Corpus Christianorum Series Latina 173 A. Por. także M. Simonetti, Letteratura cristiana d’Africa, [w:] A.
Di Berardino (wyd.), Patrologia. Tom IV: Dal Concilio di Calcedonia (451) a Beda. I Padri latini, Genova
1966, 38-40; F. Scorza Barcellona, Vittore di Tunnuna, [w:] A. Di Berardino (wyd.), Nuovo Dizionario
Patristico e di Antichità Cristiana (skracamy dalej: NDPAC), III, Genova – Milano 2008, 5678-5679. Wśród
“kontynuatorów” Hieronimowego dzieła możemy wyliczyć być może także Agapita z Hierapolis. Por. B. Pirone
(wyd.), Agapito di Gerapoli. Storia universale [= Studia Orientalia Christiana. Monographiae, 21], Milano 2013. 6 Por. Hieronymus, Praefatio in Eusebii Caesariensis «Chronicon» 1, [w:] Patrologia Latina 27, 33 A: “Eusebius
W pierwszym rozdziale „Wstępu” św. Hieronim zwraca się do swoich
“poprzedników”, którzy przekładali z greki na łacinę ważne dzieła i to napisane zarówno
prozą, jak i wierszem. Podkreśla liczne trudności, które pojawiają się podczas tego trudnego
zadania, przed jakim stają wszyscy tłumacze świata, często zmuszeni do “wykrzywienia”
oryginału w celu oddania jego właściwego znaczenie zgodnie z duchem języka, na który tekst
jest przekładany7:
“Od dłuższego czasu zwyczajem ludzi wykształconych jest ćwiczenie umysłu za
pomocą przekładania na łacinę ksiąg Greków i, co jest jeszcze trudniejsze, tłumaczenia
poematów sławnych osób, gdzie dodatkową trudność stanowi to, że należy to czynić
wierszem. Z tego też powodu nasz Tuliusz8 dosłownie przełożył całe księgi Platona
9, a
po wydaniu “Aratosa”10
(który może już być uważany za Rzymianina) w strofach
heksametrycznych, zajął się [dziełem] Ksenofonta «O gospodarstwie»11
. W dziele tym
jego złoty potok wymowy po wielekroć zderza się z przeszkodami, na których jego
wody się burzą i pienią do tego stopnia, że, gdybyśmy nie znali oryginału, nie
wierzylibyśmy, że słuchamy słów Cycerona. Postępując za cudzymi myślami, trudno
jest bowiem nie wybiec poza nie. Trudno jest w tłumaczeniu oddać piękno tego, co w
innym języku zostało powiedziane. Dane słowo wyraża określoną myśl; ja nie mam
jednak mojego, które by to oddało. Gdy zaś wysilam się, by to znaczenie wyrazić,
muszę pokonać długą drogę [dla przełożenia] krótkiej [myśli]. Trzeba mieć na uwadze
karkołomność transpozycji, zmiany przypadków, różnorodność figur, czy wreszcie
cechy charakterystyczne, to znaczy: tak zwane cechy idiomatyczne języka. Jeśli
przekładam dosłownie, brzmi to niedorzecznie. Jeżeli jestem zmuszony, by zmienić
szyk słów względnie same te słowa, to wydaje się, że zdradziłem powinności
tłumacza”12
.
7 Polskie tłumaczenie tego tekstu św. Hieronima zrobił Bazyli Degórski, O.S.P.P.E.
8 Marek Tuliusz Cyceron. Urodził się 3 stycznia 106 roku przed Chrystusem w miejscowości Ponte Olmo, która
obecnie znajduje się na obszarach Sory we Włoszech. W czasach natomiast starożytnych miejscowość ta
położona była w municipium Arpinum – mieście znajdującym się na wzgórzu założonym przez Wolsków (o
jakieś 100 km na południe od Rzymu). Cyceron został zamordowany w Formi 7 grudnia 43 roku przed
Chrystusem. Zrobili to siepacze wysłani przez Marka Antoniusza. Pomagał im w tym wyzwoleniec Filolog.
Dzięki Cyceronowi – wybitnemu miłośnikowi także kultury greckiej – Rzymianie lepiej poznali filozofię. On
bowiem stworzył łacińskie słownictwo do filozoficznej terminologii greckiej. 9 Platon (427-348 przed Chrystusem), uczeń Sokratesa. Marek Tuliusz Cyceron przetłumaczył na łacinę dwa
dialogi filozoficzne Platona: Timajos i Protagoras. 10
Aratos (Ἄρατος), urodzony w Soloj w Cylicji około 310 roku przed Chrystusem, a umarł około 240 roku
przed Chrystusem. Był poetą greckim wczesnego Hellenizmu. Z dzieł Aratosa posiadamy jedynie jego
arcydzieło – poemat o tematyce astronomicznej Phaenomena złożony z 1154 heksametrów. Poemat tej jest
poetycką wersją dzieła matematyka i astronoma Eudoksosa z Knidos – ucznia Archytasa z Tarentu oraz Platona.
Łaciński przekład dokonany heksametrem przez Cycerona – Aratea – jest być może najsłynniejszym dziełem
«Cycerona poety». 11
Ksenofont (Ξενοφῶν), urodzony w Atenach około 430 roku przed Chrystusem, a zmarły w Koryncie około
355 roku przed Chrystusem, był dziejopisarzem i ateńskim żołnierzem najemnym. Posiadamy w całości
wszystkie jego dzieła. Wiele szczegółów dotyczących życia Ksenofonta dostarczają Platon i Sokrates. Ksenofont
jest autorem następujących dzieł historycznych: „Anabaza” czyli „Wyprawa Cyrusa” (Κύρου ’Aνάβασις),
„Cyropedia” albo „Wychowanie Cyrusa” (Κύρου παιδεία), „Historia grecka” (‘Eλληνικά), “Agesilaos”