БАЙГАЛЬ ОРЧИН НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН БОДЛОГО

1

БАЙГАЛЬ ОРЧИН НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН БОДЛОГО

Баримт бичгийн үе шат: Гүйлгээнд оруулах хэлэлцүүлэг

Төслийн ID/дугаар: P165945

2019 оны 9-н сарын

Монгол Улс: Мал Аж Ахуйг Арилжаажуулах Төсөл

Бэлтгэсэн: Хүнс, Хөдөө Аж Ахуй, Хөнгөн Үйлдвэрийн Яам (ХХААХҮЯ), Дэлхийн Банкинд зориулан Монгол Улсын Засгийн Газар бэлтгэв

Энэхүү байгаль орчин нийгмийн хамгааллын бодлогын баримт бичиг нь тусламж авч буй байгууллага боловсруулсан болно. Энд дурдагдсан бодол санаа нь ДБ-ийн ТУЗ-ийн Удирдах зөвлөл, удирдлага, ажилтнуудын төлөөллийг илэрхийлэхгүй бөгөөд эдгээрийг урьдчилсан байдлаар илэрхийлсэн болно. Таны анхаарлыг Дэлхийн Банкны вэб сайтын "Ашиглах Нөхцөл" хэсэгт чиглүүлж байна.

Энэ баримт бичигт аливаа улс орны хөтөлбөр, стратегиг бэлтгэх, аливаа төслийг санхүүжүүлэх, тодорхой нутаг дэвсгэр, газарзүйн бүсэд тодорхой тэмдэглэгээ, лавлагаа гаргах явцад Дэлхийн банк нутаг дэвсгэрийн талаар аливаа хууль эрх зүйн болон бусад байдлын талаар дүгнэлт хийх зорилгогүй болно.

2

ВАЛЮТЫН ХАНШ

(2019 оны 9-р сарын 1-ны байдлаар)

Ханшын нэгж – Монгол төгрөг (Төгрөг)

1.00 Төгрөг = $ 0.00037425

$1.00 = 2672.00 Төгрөг

ТОВЧИЛСОН ҮГ АХХААЖДҮГ Аймгийн Хүнс Хөдөө Аж Ахуй Жижиг Дунд Үйлдвэрийн Газар АБОАЖГ Аймгийн Байгаль Орчин Аялал жуулчлалын Газар АМХГ Аймгийн Мэргэжлийн Хяналтын Газар БОАЖЯ Байгаль Орчин Аялал Жуулчлалын Яам БОНЕҮ Байгаль Орчны Нөлөөллийн Ерөнхий Үнэлгээ БОННҮ Байгаль Орчны Нөлөөллийн Нарийвчилсан Үнэлгээ БОЭМАБ Байгаль Орчин, Эрүүл Мэнд, Аюулгүй Байдал ЗДТГ Засаг Даргын Тамгын Газар БОХУБ Байгаль Орчны Хяналтын Улсын Байцаагч ДЭМБ Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага ДБ Дэлхийн Банк ЭМНХЯ Эрүүл Мэнд Нийгмийн Хамгааллын Яам МАААТТ Мал Аж Ахуйн Маркетинг Сайжруулах Төсөл МЭҮТ Мал Эмнэлэг Үржлийн Тасаг ТХН Төсөл Хэрэгжүүлэх Нэгж ТХГН Тусгай Хамгаалалттай Газар ХОМҮ Хамтын Оролцоот Мониторинг Үнэлгээ УГТСЭШТ Ургамал Газар Тариалангийн Сургалт Эрдэм Шинжилгээний Төв M&Ү Mониторинг & Үнэлгээ ИТХ Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал

Жин хэмжүүр 1 Куб/сек : Урсацын хэмжүүр (28.317 литр/секундэд) 1 га. : 10,000 м2 1 км (километр) : 1,000 м 1 kВ : киловолт (1,000 volts) 1 kВа : kilowatt (1,000 watts) 1 kВа/ц : 1 kilowatt-hour = 1000 watts NOTE: In this report, "$" refers to US dollars. GLOSSARY OF TERMS USED General Terms Aimag : Province Soum : SmAllest administrative unit of Aimag Bagh : SmAllest administrative unit of Soum District : SmAllest administrative unit of UB city Khoroo : SmAllest administrative unit of District Construction Blue Print : Technical ба detailed drawing for construction of building

3

Гарчиг НЭГ. ТАНИЛЦУУЛГА ............................................................................................................................... 6 1.1 Ерөнхий мэдээлэл ...................................................................................................................... 6 5. 1.2. Дэлхийн Банкнаас Төслийг Дэмжих Үндэслэл ................................................................... 7 ХОЁР. БАЙГАЛЬ ОРЧИН НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН МЕНЕЖМЕНТИЙН БОДЛОГЫН ЗОРИЛГО ХАМРАХ ХҮРЭЭ....................................................................................................................................... 8 2.1 -ын Зорилго ...................................................................................................................................... 8 2.1 БОНХМБ-ын ХАМРАХ ХҮРЭЭ .......................................................................................................... 8 ГУРАВ. ТӨСЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ, БҮРЭЛДХҮҮН ДЭД .................................................................. 10 3.1 МААА Төслийн Хураангуй ...................................................................................................... 10 3.2. Төслийн Бүрэлдхүүн Хэсэг ........................................................................................................... 10 3.3. Төслийн Хамрах Хүрээ ................................................................................................................. 16 3.4. Төслийн боломжит нөлөөлөл ба эрсдлийн ангилал .............................................................. 17 ДӨРӨВ. Хууль эрх зүй, Бодлогын Хүрээ болон Зохицуулалтын Шаардлага .............................. 17 4.1 ДБ-ны Байгаль Орчин Нийгмийн Бодлого ................................................................................. 17 4.2 Төсөлд Холбогдох Монгол Улсын Үндэсний Болон Орон Нутгийн Байгаль Орчны Тухай Хууль, Дүрэм, Журам. ........................................................................................................................ 18 4.2.1. Байгаль Орчны Зохицуулалт, Бодлогын Хүрээ .............................................................. 18 4.2.2 Монгол Улсын бодлого, эрх зүй, захиргааны хүрээ ....................................................... 19 4.2.3 Байгаль орчны үнэлгээний үндэсний шаардлага ........................................................... 24 ............................................................................................................................................................... 28 4.3. Байгаль орчны олон талт гэрээ, хэлэлцээрүүд ...................................................................... 28 4.4. БОНХМБ-ийн олон улсын болон үндэсний шаардлагын хоорондох зөрүүг тодорхойлох шинжилгээ ........................................................................................................................................... 29 ТАВ. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ НИЙГЭМ БАЙРШИЛ ...................................................................................... 33 5.1 Байгаль орчны үндэс .................................................................................................................... 33 5.2. Байгаль орчны өнөөгийн байдал, тулгамдсан асуудлууд .................................................... 40 5.2.1 Ерөнхий нөхцөл байдал ............................................................................................................ 40 5.2 Нийгмийн суурь ............................................................................................................................. 46 ЗУРГАА. ПОТЕНЦИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ НИЙГМИЙГ НЭГДСЭН НЭГДСЭН ХАМГААЛАЛТ .............. 55 6.1. Байгаль орчин, нийгмийн нөлөөлөл ......................................................................................... 55 6.3. Байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ............................................ 59 6.3.1 Биет нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ................................................. 59 6.3.2 Байгаль орчны нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ................................. 60 6.3.2 Хүний хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ.......................... 65 6.3.3 Нийгмийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ............................... 67 6.3.4 Дэд төслийн аргачлал ба сайтыг сонгох: байгаль орчны төлөв байдал ........................ 71 6.3.5 Нөлөөллийн хураангуй .............................................................................................................. 72 ДОЛОО. БАЙГАЛЬ ОРЧИН НИЙГЭМД ҮЗҮҮЛЖ БУЙ НӨЛӨӨЛЛИЙГ ХААМРУУЛСАН ЖУРАМ ...... 76 7.1 Нарийвчилсан үнэлгээ ба БОМТ-ийн бэлтгэл .......................................................................... 78 7.2 Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө .......................................................................... 79 7.3 Пестицидтэй тэмцэх төлөвлөгөө ........................................................................................... 80 НАЙМ. ТӨСЛИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ, ХАРИУЦЛАГА, ЧАДАВХИЙГ БЭХЖҮҮЛЭХ ...... 85 8.1 Төслийг хэрэгжүүлэх байгууллагууд: үүрэг, хариуцлага ........................................................ 85 8.2 Төслийн байгууллагын бүтэц ............................................................................................... 86 8.3 БОНХМБ-ын хэрэгжилтийн зохицуулалт. ......................................................................... 86 8.4 БОНХМБ хэрэгжүүлэх чадавхийг бэхжүүлэх ....................................................................... 87 ЕС. МЭДЭЭЛЛИЙН НЭМЭЛТ, НИЙСЛЭЛ, ХЭРЭГЛЭГЧ ........................................................................ 91

4

9.1 Төслийг бэлтгэх үеэр олон нийтийн хэлэлцүүлэг ................................................................... 91 9.2 Төслийг хэрэгжүүлэх явц дахь олон нийтийн хэлэлцүүлэг .................................................... 94 9.3 Мэдээллийг тодруулах ................................................................................................................ 95 АРГА. ГОМДОЛ ШИЙДВЭРЛЭХ МЕХАНИЗМ ..................................................................................... 95 10.1 Гомдлыг шийдвэрлэх механизмийн зорилго .......................................................................... 95 10.2 Гомдол шийдвэрлэх механизмын танилцуулга .................................................................... 96 10.3 Гомдол шийдвэрлэх механизм .................................................................................................. 96 10.4 Санал болгож буй гомдлыг шийдвэрлэх алхамууд ба хугацаа ........................................... 97 НЭГЭН. ОРЧНЫ ХЯНАЛТЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ (ОХТ) ........................................................................... 101 Хавсралт 1. Пестицид Менежментийн Төлөвлөгөө (ПЗТ) ....................................................... 104 1. Тойм зөвлөмж ........................................................................................................................... 104 2. Танилцуулга ............................................................................................................................... 105 2.1 Төслийн зорилго .................................................................................................................... 105 МАААТ төслийн зорилго нь Архангай, Булган, Хэнтий, Өвөрхангай, Хөвсгөл, Сүхбаатар, Сэлэнгэ, Увс, аймгуудын сонгогдсон сумдад зах зээлд хүрэх боломжийг сайжруулах, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний төрөл зүйл, үйлдвэрлэл, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх замаар хөдөөгийн хүн амын амьжиргаа болон хүнсний аюулгүй байдлыг дээшлүүлэх явдал юм. ......................... 105 МАААТ төсөл нь гурван үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдээс бүрдэнэ. 1/ Мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэгчид, фермерүүдийг зах зээлтэй холбох 2/ мал аж ахуйн үйлдвэрлэл, чанарыг нэмэгдүүлэх 3/ төслийн удирдлага зохион байгуулалт ба донорын удирдлага. Эдгээр зорилтот үр дүн, дээд хэмжээний нөлөөлөлд хүрэхийн тулд өөр хоорондоо харилцан уялдаа холбоо бүхий зах зээлд үйл ажиллагаа явуулах, өрсөлдөх, үнэ – чанарын уялдаа холбоо, мал аж ахуйн үйлдвэрлэл, бүтээмж (мал сүргийн эрүүл мэнд, мал сүргийн үржил селекци, удмын сан, хоол тэжээл) зэрэг өөр хоорондоо нягт уялдаатай асуудлыг хэрэгжүүлнэ. ...................................................................................................................................... 105 3. Пестицидтэй холбоотой бэрхшээлүүд ................................................................................ 105 4. Пестицид менежмент ба пестицидтэй холбоотой асуудал зохицуулах хууль эрх зүй 106 5. Пестицид Менежмент Төлөвлөгөө ...................................................................................... 106 5.1 ПМТ-ний зорилго ................................................................................................................... 106 5.2 Хүлээгдэж буй үр дүн ........................................................................................................... 107

5.3 Бохирдлын эрсдэл ба хяналт ........................................................................................... 107

5.4 Үйл ажиллагаа ба ажлын төлөвлөгөө ............................................................................. 114 6. Байгуулагуудын бэлтгэл ба үүрэг хариуцлагын зохицуулалт ......................................... 117 Төслийн аймгуудын захиргаад өөр өөрсдийн аймагт орж ирсэн, хадгалагдаж, ашиглагдаж байгаа пестицидийг бүртгэх, зохицуулах асуудлыг ерөнхийд нь хариуцах ба энэ асуудлыг хариуцах хүн хүчийг МХГ-т бий болгох, төсөлд хамрагдах сумдад энэ чиглэлээр үүрэг эрх ноогдуулан хяналт тавьж ажиллах шаардлагатай. .................................................................. 117 Аймгийн МХГ, БОАЖГ төслийн сумдад пестицидийн менежментийг хэрэгжүүлж байгаа байдал, түүнтэй холбоотой хууль, тогтоомж, дүрэм журам, зааварчилгааг хэрхэн дагаж мөрдөж байгааг ажглаж хяналт тавина. Эдгээр байгууллагууд БОМТ болон энэхүү ПМT-ний заалтууд, пестицид ашиглах, хадгалах, тээдэрлэхэд мөрдөх стандартуудын талаар бүх талуудад, ялангуяа тариаланчдад сурталчлан ойлгуулах, сургах, шаардлагатай зөвлөгөө өгөх үйлчилгээг зохион байгуулах ажлыг хариуцана. ................................................................... 117 МХГ, БОАЖГ нь дараах асуудлуудад анхаарч ажиллах ёстой: .................................................... 117 • Тухайн зах зээлд нийлүүлж байгаа пестицидүүд нь чанарын шаардлага хангаж байгаа эсэх, зохиулалтын саванд савлагдсан, үйлдвэрийн шошготой эсэх; ......................................... 117

5

• Пестицидийг нийлүүлэгч, зуучлагч байгууллага иргэнийг тендерээр шалгаруулахдаа НҮБХХААБ-ын заавар журмын дагуу шалгаруулсан эсэх; ............................................................. 117 • Пестицидийн төрлүүдийг сонгохдоо түүний найрлага, савлагаа, хаягжуулалт нь байгаль орчин болон хэрэглэгчдэд учирч болох аюул эрсдлийг аль болох бууруулахад чиглэсэн эсэхэд илүү анхаарах; ................................................................................................................................... 117 • Пестицидийг аюулгүй, үр ашиглтай ашиглах нөхцлийг бүрдүүлэх зорилгоор савлагаан дахь хаягжуулалтыг Монгол хэл дээр бичсэн байхад анхаарах; ................................................ 117 • Шаардлагатай аргазүйн туслалцаа үзүүлэхэд бэлэн байх, ялангуяа, пестицидийн бүтээгдэхүүнүүдийг ашиглах, хадгалах, устгах, аюулгүй болгох талаар газар дээр нь зөвлөгөө өгөх туслах нөхцлийг бүрдүүлсэн байх; ......................................................................... 117 • Пестицидийг эцсийн хэрэглэгчид хүртэл тээвэрлэх үйл явцад хяналт тавьж, үндсэн хэрэглээ, гарсан хүндрэлтэй асуудлын талаар тэмдэглэл хөтөлж холбогдох талуудад мэдээлэх. ............................................................................................................................................ 117 МААС төслийн ТХН өөрийн боломжийн хэмжээгээр дараах асуудлуудыг хариуцаж ажиллана: ............................................................................................................................................................. 117 • Орон нутгйин захиргаа, байгууллагуудад пестицидийн талаар мэдээлэл цуглуулах, үнэлгээ хийхэд нь аргазүйн туслалцаа үзүүлэх; ............................................................................ 117 • Тээвэрийн боломж болоцоо муутай сумдад пестицидийг импортлох тээвэрлэн хүргэх асуудал нь пестицидийг худалдан борлуулах жишигт нийцэж байгааг баталгаажуулах. ... 117 Үндсэний болон олон улсын байгууллагууд, орон нутгийн захиргаад, ба байцаагчид бүх төрлийн пестицид ашиглагчид, тариаланчид, малчдын бүлгүүд, ХХАА-н түшмэдүүд болон бусад сонирхсон талуудыг сургалт, сурталчилгааны материалаар хангах талаар нэгдмэл зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа явуулна. Түүнчлэн пестицид ашиглагчид үйл ажиллагаандаа пестицид хэрэглэхийн өмнө мэдээлэл авч, сургалтанд хамрагдаж, мэдээлэл олж авсан ойлгосон байх ба шаардлагатай бүх зааварчилгааг мөрдөх ёстой........................ 117 Цаашид төр засгийн байгууллагуудаас Пестицидийн Нэгдсэн Менежментийн үзэл баримтлалыг нэвтрүүлэх, хөгжүүлэх талаар тодорхой санаачлага үйл ажиллагаа явуулах шаардлагатай. Мөн, төслийн донор байгууллагууд ба ХХААХҮЯ нь Үндэсний Пестицидийн Нэгдсэн Менежментийн бодлого боловсруулах, Пестицидийн Нэгдсэн Менежментийн үзэл баримтлал, арга туршлагыг нэвтрүүлэхийг дэмжих нь зүйтэй. Эдгээр арга хэмжээнд малчид, тариаланчид, шинжлэх ухааны ололтыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэгчид, үйлдвэрлэлийн судалгаа явуулагч эрдэмтэн мэргэжилтнүүдийн хамтын оролцоог нэмэгдүүлэх, хөгжүүлэх шаардлагатай. .................................................................................................................................. 118 7. Мониторинг .............................................................................................................................. 118 8. ПМТ-өөг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах төсөв ......................................................................... 118

ХАВСРАЛТ 2. Төслийн хүрээнд хийгдэх барилгын ажлын явцад байгаль орчныг хамгаалах талаар тавигдах шаардлага ........................................................................................................ 119

Ерөнхий шаардлага .......................................................................................................................... 119 Төслийн инженер байгаль орчинтой холбоотой аливаа асуудлын гүйцэтгэлд хяналт таьж ажиллана. Хэрэв аливаа нэг шаардлагыг хэрэгжүүлэхгүй биелүүлэхгүй байгаа тохиолдолд, Төслийн Инженер нь торгох, тухайн шаардлага хангаагүй ажлыг засаж сайжруулах хүртэл ажлыг түр ба тодорхой хугацаагаар зогсоох арга хэмжээ авна. Гэрээт байгууллага нь үндэсний болон тухайн аймаг сумын захиргаанаас байгаль орчин эрүүл мэнд аюулгүй байдлын талаар гаргасан аливаа зааварчилга шаардлагыг биелүүлэх шаардлагатай. ....... 125 Хавсралт 3. Санал гомдлын хуудас. Санал гомдол барагдуулах талаарх Дэлхийн Банкны Үйлчилгээ 125 Annex 4: Дэд-төслийн байгаль орчин, нийгмийн үнэлгээний хуудас ........................................ 128 Хавсралт 5: Байгаль орчин, нийгмийн үнэлгээний журам ........................................................ 130

6

НЭГ. ТАНИЛЦУУЛГА 1.1 Ерөнхий мэдээлэл

1. Монгол Улс эдийн засгийн өндөр өсөлт, хөгжлийг үзүүлсэн бөгөөд 2011 онд ДНБ 17 хувиар өсөж дэлхийн хэмжээнд эдийн засгийн хамгийн өндөр өсөлтийг үзүүлжээ. Уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбарууд нь тус улсын эдийн засгийн гол салбарууд бөгөөд уул уурхайн салбар нь ДНБ-ийн 20 орчим хувийг эзэлж харин хөдөө аж ахуйн салбар нь 1990 онд ДНБ-ий 35 хувийг бүрэлдүүлж байсан бол 2016 онд 12.7 хувь болж буурсан. Хөдөө аж ахуйн салбар нь Монгол улсын нийт ажил эрхлэгчдийн 1/3-ийг эзэлдэг бол уул уурхайн салбар нь дөнгөж 5 хувийг эзэлдэг. 1990-ээд оноос хойш зах зээлд суурилсан эдийн засагт шилжсэнээс хойшхи эдийн засгийн тогтвортой өсөлт нь ядуурлыг бууруулж, хүний нөөцийг хөгжүүлэхэд ихээр нөлөөлсөн. Өндөр өсөлттэй байгаа энэ үед ядуурлын түвшин 2010 оны 38.8 хувиас 2014 онд дөнгөж 21.6 хувь болж буурчээ.

2. Сүүлийн гучин жилд тохиосон олон удаагийн эдийн засгийн хямрал нь огцом буурч байсан ядуурлын түвшинг удаашруулж, хувь хүний хөгжлийн өсөлтийг сааруулсан. Тухайлбал, 2008 оны дэлхийн эдийн засгийн хямрал экспортын гол салбар болох уул уурхай болон хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн салбарт хүндээр нөлөөлсөн бөгөөд 2010 оны өвлийн эрс тэрс нөхцөл, хэт хүйтрэл нь хөдөө аж ахуйн салбарт их хэмжээний хохирол учирсан. 2014-2016 оны хооронд Монгол Улсын ядуурлын түвшин өсөж 29.6 хувьд хүрч, уг өрхүүдийн 35.3 хувь нь хоол хүнс хангамж хангалттай бол 50.2 хувь нь дундаж болон түүнээс доош нөхцөлд амьдарч байна. Хамгийн цөөн төрлийн хүнс болон хамгийн цөөн тооны давтажтай хооллолдог 6-23 сартай хүүхдүүд 43.8 хувийг эзэлж байна. Харамсалтай нь, тус улсын эрэгтэйчүүдийн 44 хувь, эмэгтэйчүүдийн 54 хувь, тав хүртэлх насны хүүхдүүдийн 11 хувь нь илүүдэл жинтэй буюу хэт таргалалттай, цаашлаад энэ нь Монгол орны бэлчээрийн мал аж ахуй, нүүдэлчин байдалтай холбоотой бөгөөд хоол хүнсний хэрэглээний өвөрмөц онцлогтой, мах, сүүн бүтээгдэхүүнийг голчлон хэрэглэдэг учир уураг, нүүрс усыг их хэмжээгээр авдаг боловч баялаг, олон төрлийн хүнс хэрэглэж чаддагүй нь хүн амын шим тэжээлийн дутагдал, илүүдэл жин нэмэгдэхэд нөлөөлдөг.

3. Амьтан, хүний эрүүл мэндэд учирч болзошгүй эрсдлүүд, хүрээлэн буй орчны дарамт, уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлууд нь эдийн засгийн өсөлтөд саад учруулж, хүн амын амгалан тайван байдалд эрсдэл учруулж болзошгүй юм. Үүний адилаар малын тоо толгойн өсөлт нь малын халдварт өвчний эрсдлийг нэмэгдүүлдэг, үүнийгээ даган сүүлийн жилүүдэд малын халдварт өвчний тархалт ихсэж, хүн мал амьтны хооронд хил дамнасан өвчин дэгдэж байна. Хэдийгээр эм, эмчилгээний ахиц дэвшилт гарсан хэдий ч бруцеллёз, тахал, боом, галзуу өвчин нь хүний эрүүл мэндэд аюул учруулсаар байна. Уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний үйл ажиллагааны үр дүнд гамшгийн эрсдэл, байгаль орчны доройтол нэмэгдсээр байна. Сүүлийн жаран жилийн хугацаанд байгалийн гамшиг (зуд, ган, үер) -ийн давтамж нэмэгдэж, ноцтой байдал ажиглагдаж байгаа бөгөөд Монгол орны агаарын температур огцом өсөж байна. Хэрэв эдгээр асуудлууд шийдэгдэхгүй бол урт хугацаандаа эдийн засгийн өсөлт болон хөдөөгийн хүн амын амгалан тайван байдалд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй юм.

4. Монгол Улсын Засгийн газар мал аж ахуйн салбарыг хөдөөний нийгэм эдийн засагт чухал ач холбогдолтой хэмээн үзэж байгаа учраас эдгээр асуудлуудыг шийдэх гарцуудыг эрэлхийлж байна. Энэ зорилгоор Засгийн газар мал аж ахуйн салбарын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, ялангуяа малын эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг сайжруулахад хувь нэмэр оруулах хэд хэдэн засгийн газрын хөтөлбөр, хуулиудыг сурталчлав. Монгол улсад малын эрүүл мэндийн байдлыг шийдвэрлэх талаар томоохон ахиц дэвшил гарсан,

7

үүнд Засгийн газрын 2015 оны шүлхий өвчний үндэсний стратеги батлагдсан; 2016 онд ДАЭМБ-ийн албан ёсны шүлхий өвчний хяналтын хөтөлбөрийг баталсан; амьтны эрүүл мэнд, генетикийн үзлэг, хяналт шалгалтын тухай шинэ хуулиудыг баталсан. Тухайлбал, олон улсын стандартад нийцсэн мал эмнэлгийн үйлчилгээг сайжруулах нь Малын эрүүл мэндийн тухай хууль (2017), Мал амьтны генетикийн тухай хууль (2018), цаашлаад Мал эмнэлгийн ерөнхий газар байгуулахад (2018 он) нэн ач холбогдолтой гэж үздэг. Эдгээр хөтөлбөрүүд болон тус салбарт оруулсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээг нэмэгдүүлснээр засгийн газар уул уурхайн салбараас орж ирж буй экспортын орлогоос хараат байдлыг бууруулах зорилготой экспортыг сайжруулахаар төлөвлөж байна. Эдгээр хөтөлбөрүүд нь хөдөө орон нутгийн ажил эрхлэлт, хөдөөгийн хүн амын амжиргааг сайжруулах зорилготой болно. Тиймээс малын ашиг шимийг дээшлүүлж, арилжаалах үйл ажиллагаа нь Монгол Улсад эдийн засгийн төрөлжилтийг нэмэгдүүлэх, орон нутагт ажил эрхлэлт, орлогын өсөлтийг бий болгох боломжийг олгоно. Энэ нь жижиг, дунд тариаланчдын бүтээмж, орлогын зөрүүг бууруулах замаар орлогын тэгш бус байдлыг бууруулахад чухал ач холбогдолтой юм.

5. 1.2. Дэлхийн Банкнаас Төслийг Дэмжих Үндэслэл 6. Энэхүү төсөл нь Дэлхийн банкнаас тавьж буй туйлын ядуурлыг зогсоох, хамтын хөгжил

цэцэглэлтийг дэмжих хоёр зорилтыг дэмжиж байгаа бөгөөд Дэлхийн банкнаас Монгол Улсад хэрэгжүүлэх түншлэлийн стратеги (ТҮЦ)-тэй нягт уялдаатай байна. Энэ нь 2-р багана: Хот, хөдөө орон нутагт эдийн засгийн өсөлт, хөдөлмөр эрхлэлтийн тогтвортой, олон талт үндэс суурийг бий болгох, санал болгож буй төсөл нь Үр дүн 2.1-ийг дэмжинэ. Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сантай хамтран хөрөнгө оруулалтын орчин, санхүүгийн зуучлалыг сайжруулах, үр дүн 2.2 - Хөдөөгийн эдийн засагт бүтээмжтэй, эрүүл, тогтвортой мал аж ахуйн салбарыг ашиглан амьжиргаагаа дээшлүүлэх, өндөр чанар, өндөр үнэ бүхий агробизнес эрхлэх боломжийг нэмэгдүүлэх. Энэ нь 3-р багана нь: Ядуу, эмзэг бүлгийн өрхүүдэд чиглэсэн үйлчилгээ, хүртээмжийг сайжруулах, үйлчилгээний чанарыг сайжруулах, аюулгүй байдлыг хангах, гамшгийн эрсдлийн менежментийг сайжруулах замаар эмзэг байдлыг арилгах; ажлын байр бий болгох, хөдөө аж ахуйн бүтээмжийг сайжруулах замаар орлогыг нэмэгдүүлэх; хоолны дэглэмийн олон янз байдлыг сайжруулах замаар хоол тэжээлийн үр дүнг сайжруулах; хөдөө орон нутагт тархах тахлын болон уур амьсгалын эрсдлийг бууруулах. Энэ нь FY16-д гарсан CPS-ийн Гүйцэтгэл, сургалтын тойм (PLR) -д хийсэн ажиглалтуудтай нийцэж байгаа юм.

7. БОНХМБ төсөл нь Монгол Улсын засгийн газрын 2016-2020 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хөтөлбөр, Засгийн газрын 2018 оны тогтвортой мал аж ахуйн хөтөлбөрт тусгагдсан бодлогын зорилттой уялдуулж байгаа. Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний гол зорилго нь уул уурхайн бус бүтээгдэхүүн экспортлох чадавхийг төрөлжүүлэх бол Тогтвортой Малын Хөтөлбөр нь мал аж ахуйн салбарын тогтвортой хөгжлийг дэмжих зорилготой. Төслийн хөгжлийн зорилгууд болох малын ашиг шимийг дээшлүүлэх, арилжаалж борлуулах, засгийн газрын чухалчилж буй эдгээр зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд гол бөгөөд шууд үүрэг гүйцэтгэх. Төслийн үйл ажиллагаа нь хүн, мал аж ахуйн салбарын бодлого, хөтөлбөрийн уялдаа холбоог сайжруулах, мэдээлэл солилцоог сайжруулах замаар Монгол Хүний Нэг Эрүүл Мэнд төлөвлөгөөг амжилттай хэрэгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулна.

8. ESMF төсөл нь үнэ цэнийн сүлжээг хөгжүүлэх зорилгоор арилжааны санхүүжилтийг дэмжиж, улмаар малчин өрхүүдийг бусад үнэ цэнийн сүлжээний оролцогч талуудтай холбоход түлхэц болно. Үүнийг төрөөс мал аж ахуйн салбарын арилжах болон өрсөлдөх

8

чадварын нөхцлийг бүрдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх замаар хэрэгжүүлнэ. Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээг бий болгох зорилгоор стратегийн хөрөнгө оруулалт хийж зах зээлд нэвтрэх боломжийг сайжруулахын тулд малчид / фермерүүд болон хувийн хэвшлийн хоорондох түншлэлийг дэмжих зорилготой бөгөөд энэ нь цаашлаад мал аж ахуй, газар тариалангийн стратегийн уялдаа холбоог бэхжүүлж (тэжээл, тэжээл боловсруулах), эмэгтэйчүүд, залуучууд болон эмзэг давхрагын хүмүүсд хүрэх хоол тэжээлийг сайжруулах зорилгоор хязгаарлагдмал нэмэлт хөрөнгө оруулалт бий болгоно. Энэхүү төсөл нь ОУХБ-ын хязгаарлагдмал санхүүжилтийн үр нөлөөг нэмэгдүүлэх зорилгоор хувийн хөрөнгө, засгийн газрын санхүүжилтийг үр нөлөөтэйгээр зарцуулах болно.

ХОЁР. БАЙГАЛЬ ОРЧИН НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН МЕНЕЖМЕНТИЙН БОДЛОГЫН ЗОРИЛГО ХАМРАХ ХҮРЭЭ

2.1 -ын Зорилго

9. Мал Аж Ахуйг Арилжаажуулах төслийн загвар нь "нээлттэй хөтөлбөр" шинж чанартай тул ирээдүйд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны тогтсон төлөвлөгөө болон байршил хараахан товлогдоогүй байна. БОНХМБ нь төслийн үйл ажиллагаа болон аливаа дэд төсөл, үйл ажиллагаатай холбоотой байгаль орчин, нийгэм, цаг уурын эрсдэл, тохиолдож болзошгүй нөлөөллийг тодорхойлох, зохицуулах удирдамжаар хангана.

10. Төслийн үнэлгээ хийх явцад дэд төсөл, төслийн үйл ажиллагааг тодорхой тусгаагүй байсан учир БОНХМБ нь нөхцөл байдлыг ерөнхийлөн авч үзэж. БОНХМБ нь хүрээлэн буй орчинд болон нийгэмд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй дэд төслүүдэд үнэлгээ хийх аргачлалыг тогтоож, төсөлд хамрагдаж буй хүмүүс болон бусад оролцогч талуудын оролцоотойгоор тохиолдож болзошгүй сөрөг үр дагваруудыг тодорхойлох, түүнээс зайлсхийх, багасгах үйл явц, шаардлагуудыг тусгасан. Энэхүү БОНХМБ-ыг нийтэд мэдээлэхээс өмнө төслийн оролцогч талуудтай зөвшилцөн, олон нийтэд мэдээллэх зорилготой төвийн болон төсөлд хамрагдаж буй аймгуудын номын сан, ХХААХҮЯ, ДБ-ийн вэбсайтуудад тавигдсан болно. Үүгээр зогсохгүй, төслийн хэрэгжилтийн эхэнд болон түүний дэд төлөвлөгөөний эхэнд, холбогдох оролцогч талуудтай уулзалт зөвлөгөөн зохион байгуулж БОНХМБ-ын талаар зөвлөлдөх шаардлагатай байна.

2.1 БОНХМБ-ын ХАМРАХ ХҮРЭЭ 11. БОНХМБ нь Монгол Улсын хууль тогтоомж; Дэлхийн банкны Байгаль Орчин, Нийгмийн

Бодлого буюу Хамгааллын Бодлого, Үйл Ажиллагааны Бодлого, Банкны Журам; Дэлхийн Банк Группын Байгаль орчин, Эрүүл мэнд, Аюулгүй Байдлын Ерөнхий Удирдамж, Олон Улсын Санхүүгийн Корпорац (ОУСК)ийн Үйл ажиллагааны Стандарт 2; Хүний Эрхийн Стандарт болон Зарчим, үүнд жендэрийн эрхийг хамгаалах нь; Олон Улсын Хөдөлмөрий Байгууллага (ОУХБ)-ын хөдөлмөрийн үндсэн стандартууд; НҮБ-ын Хөгжилд суурилсан Нүүлгэн Шилжүүлэх болон Дахин суурьшуулах Үндсэн Зарчим, Удирдамж; болон Хариуцлагатай Эзэмшлийн Сайн Дурын Удирдамжинд нийцсэн болно.

12. БОНХМБ дараах зүйлсүүдээс бүрдэнэ: Байгаль Орчин, Нийгэм болон Уур Амьсгалын Эрсдлийг Үнэлэх Журам;

9

Эдийн засаг, нийгмийн нөлөөллийн Нарийвчилсан үнэлгээ болон байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөөг боловсруулах удирдамж;

Хяналт, Нягтлал болон Тайлан БОНХМБ-ын хэрэгжилт дэх үүрэг хариуцлага; Пестицидийн Менежментийн Төлөвлөгөө.

1) Байгаль Орчин, Нийгэм болон Уур Амьсгалын Эрсдлийг Үнэлэх Журам: Байгаль орчин, нийгэм, цаг уурын эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх дэд төслүүдийг үнэлэх журам, загвар нь өгөгдсөн болно. Үнэлгээ хийсний үр дүнд дэд төсөл бүрийг С ангилал (сөрөг нөлөөгүй), Б ангилал (зөвхөн дунд зэргийн эрсдэлийн үйл ажиллагаа) гэж ангилна. Байгаль орчин, нийгмийн үнэлгээний үйл явцыг байгаль орчинд нөлөөлөх үнэлгээний тухай хууль тогтоомжид нийцүүлэх зорилгоор боловсруулсан болно. Загварууд нь хууль тогтоомжийн дагуу шаардагдаж буй ерөнхий болон нарийвчилсан Байгаль Орчинд Нөлөөлөх Байдлын Үнэлгээ (БОНБҮ) хийлгэх шаардлагтай дэд төслүүдийг тодорхойлох боломжийг төсөл хэрэгжүүлэх агентлагуудад олгоно. Уур амьсгалын эрсдлийн (бууруулах, дасан зохицох) үнэлгээг дэд төслийг хэрэгжүүлчдээс өгсөн мэдээлэлд үндэслэн Төсөл Хэрэгжүүлэгч Нэгж (ТХН)-ийн Байгаль орчны мэргэжилтэн гүйцэтгэнэ.

2) Нарийвчилсан үнэлгээ болон Байгаль Орчны Менежментийн Төлөвлөгөөний бэлтгэл ажил: Үндэсний хууль тогтоомжийн дагуу ерөнхий БОНБҮ-г хийх шаардлагатай үед шаардлагатай мэдээллийг ТХН-ийн Байгаль орчны мэргэжилтэн бэлтгэж, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яаманд (БОАЖЯ) хүргүүлж, БОНБҮ-нд зориулан үндэсний журмын дагуу хяналт болон тодорхойлолт гаргана. Хэрэв хууль тогтоомж эсвэл БОАЖЯ-ны тодорхойлолтонд нарийвчилсан БОНБҮ шаардлагатай бол ТХН-ийн Байгаль орчны мэргэжилтэн нь БОНМХБ-д заасан үндэсний зохицуулалтын шаардлага болон олон улсын стандартад нийцсэн Нарийвчилсан Байгаль Орчин, Нийгэмд Нөлөөлөх Байдлын Үнэлгээ (БОННБҮ)-нд зориулж Ажлын Удирдамж (АУ) гаргах болно. Аль ч В эсвэл В + ангиллын дэд төсөлд Нарийвчилсан үнэлгээг хийж, БОМТ-г боловсруулах шаардлагатай бөгөөд энэ нь үндэсний хууль тогтоомжид заасан эсэхээс үл хамаарна. ДБ-ийн ТТ нь БОНБҮ-ний судалгааны үе шат болон БОННҮ-ний дүгнэлтийн төслийг хэлэлцэх явцад оролцогч талуудын оролцооны шаардлагыг тавьдаг. БОННҮ-ийн дүгнэлт, санал болгосон БОМТ-ийн талаархи тодруулга, зөвлөгөө өгөх үндэсний шаардлагуудыг БОНХМБ-т тусгасан болно. БОМТ-ийн хэрэгжилт, хяналт шалгалтыг дэд төслийн гэрээний баримт бичигт багтаан дэд төслийн үйл ажиллагаануудад хамруулсан нь БОМТ-ний санхүүжилт болон хяналт нь бусад бүрэлдхүүн хэсэгтэй хамт явахын тулд юм. Барилгын төслүүдэд зориулсан БОМТ-ны ерөнхий удирдамж БОНХМБ-д тусгагдсан болно. Мал аж ахуйтай холбоотой дэд төслийн бүрэлдэхүүн хэсэг болон бусад сэдвүүдийн талаархи БОМТ-ний цаашдын удирдамжийг төслийг хэрэгжүүлэх явцад боловсруулах хэрэгтэй.

3) Хяналт, нягтлал болон тайлан: БОНХМБ-ын дотоод болон гаднах хяналт шинжилгээ, нягтлалыг БОНХМБ-д тусгаж өгсөн. Төсөл хэрэгжүүлэгч агентлагуудын тавьж буй дотоод хяналт нь Байгаль Орчин болон Нийгмийн хэмжүүрүүдийг хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалт болон үйл ажиллагаануудын биелэлтийг баталгаажуулахыг зорин цаашлаад хор хөнөөлийг бууруулах хэмжүүрүүд үр дүнтэй болгож, холбогдох бүх шаардлагыг дагаж мөрдөхийг гүйлцэлдүүлнэ. В + ангиллын төслүүдийн хувьд тусгагдсан хор хөнөөлийг бууруулах хэмжүүрүүдийн хэрэгжилт болон дэд төслийг батлах нөхцөл, болзол хангагдаж байгаа эсэхийг тодруулахын тулд мэргэжлийн хөндлөнгийн хяналтын шинжээчийг ажилуулна. БОНХМБ-ын тойм нь эхний 5-10 батлагдсан дэд төслүүдийг

10

шалган үзэж БОНХМБ-ын хэрэгжилтийг үнэлж, менежментийн хүрээ, хэрэгжилтийн гүйцэтгэлийг бэхжүүлэх талаар нэмэлт арга хэмжээнүүдийг авахыг зөвлөх болно. Үүнээс гадна, БОНХМБ-ын хэрэгжилтийн хамаарал, үр нөлөөг үнэлэх зорилгоор дунд хугацааны үед БОНХМБ-ын дэлгэрэнгүй тоймийг гаргах хэрэгтэй.

4) БОНХМБ-ын хэрэгжилт дэх үүрэг хариуцлага: ТМН-д ТМН-ийн Байгаль Орчны Мэргэжилтэн ажиллана. ТМН нь ТОНХМБ-ын шаардлагуудыг хангах болон, ТОНХМБ-оос шаардаж буй тодорхой үйл ажиллагаануудад зориулагдах жилийн төсвийг бүрдүүлэх үндсэн үүрэгтэй болно. Хэрэв аймгийн хэмжээнд ТМН байвал дэд төслийн хүрээнд БОННБҮ болон БОМТ-г хянах зорилгоор ТОНХМБ-оос шаардаж буй жил бүрийн төлөвлөлтийн үйл ажиллагаа болон бичиг баримтны бэлтгэлд туслалцаа үзүүлж үүрэг төслийн аюулгүй байдлын биелэлтэд хяналт тавихад орон нутгийн ТМН оролцоно. Төслөөс буцалтгүй тусламж авч буй хуулийн этгээд болон гүйцэтгэгч нь аюулгүй байдлын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх, хяналт тавих, баримтжуулах, тайлагнах үүрэгтэй. Үндэсний хэмжээнд БОАЖЯ, аймгийн хэмжээнд АБОАЖТ нь ерөнхий болон нарийвчилсан БОНБҮ-г хянах, тодорхойлох, БОМТ-ний хэрэгжилтийг хууль тогтоомж, ДБ-ын ҮАБ-ын дагуу хянах үүрэгтэй болно. ТМН нь улирал тутамд Төслийн Удирдах Хороо (ТУХ)-нд БОНХМБ-ын хэрэгжилтийн талаар тайлагнах болно. БОНХМБ-ын бүх бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд журам тус бүрээр өөр өөр үүрэг гүйцэтгэгчдийн тодорхой үүргийг зааж өгсөн болно.

ГУРАВ. ТӨСЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ, БҮРЭЛДХҮҮН ДЭД

3.1 МААА Төслийн Хураангуй 13. Төслийн хөгжлийн зорилт (ТХЗ) нь "малын эрүүл мэнд, бүтээмжийг дээшлүүлэх, төслийн

байршил дахь үнэ цэнэтэй сүлжээг арилжаалах, боломжит хямрал эсвэл онцгой нөхцөл байдлын үед яаралтай, үр дүнтэй хариу арга хэмжээ авах" гэж тодорхойлсон болно. гэж хэлсэн. Зорилго нь сонгосон үндэсний хөтөлбөр, бодлогын шинэчлэлтэй уялддаг. Төслийн хэрэгжилтийн нотолгоо бол үндэсний хэмжээний томоохон санаачлагын зураг төсөл, бодлогыг системтэй мэдээллээр хангаж, улмаар Дэлхийн банкнаас хэрэгжүүлж буй Эдийн засгийн менежментийг дэмжих үйл ажиллагаатай харилцан уялдааг бий болгох явдал юм.

ТХЗ / Үр дүнгийн түвшинг санал болгож буй гол үзүүлэлтүүд нь:

(a) Төслийн оролцооны чиглэлээр тэргүүлэх өвчний тархалтыг бууруулсан (хувь) (b) Малын гаралтай бүтээгдэхүүний ургац (мах, сүүн) өссөн (хувь) (c) мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүний өртөг (хувь)

3.2. Төслийн Бүрэлдхүүн Хэсэг

14. 14. ХХААХҮЯ нь мал аж ахуйн салбарын өрсөлдөх чадварыг хөгжлийн бодлогын тэргүүлэх чиглэл гэж тодорхойлсон. Энэхүү төслийг дараах дөрвөн бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдсэн, таван жилийн хугацаанд 30 сая ам.долларын санхүүжилттэй ОУХБ-ын зээлээр санхүүжүүлсэн Хөрөнгө Оруулалтын Төслийн Санхүүжилт (ХОТС) хэлбэрээр бүтцэд орсон.

11

Бүрэлдхүүн Хэсэг 1: Мал Амьтны Эрүүл Ахуйн Үйлчилгээ (20 сая ам. доллар)

15. Энэхүү бүрэлдэхүүн хэсэг нь улсын хэмжээнд мал эмнэлгийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулах, тодорхой бүс нутагт Хил Дамнасан Халдварт Өвчин (ХДХӨ) -өөс ангид бүс байгуулахад хувь нэмэр оруулах зорилготой юм. Санал болгож буй арга хэмжээ нь малын өвчнийг бууруулж, мал эмнэлгийн үйлчилгээг сайжруулах, хөтөлбөрийн сайжруулалтыг сайжруулах замаар малын эрүүл мэндийг сайжруулах болно. Энэхүү бүрэлдэхүүн хэсэг дэх төслийн үйл ажиллагаа нь Монгол улсын мал эмнэлгийн үйлчилгээг олон улсын жишигт нийцүүлэн бэхжүүлж, шүлхий, ППР-тай өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх бүсийг бий болгох, мал, амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдлыг сайжруулахад үнэтэй хувь нэмэр оруулах үйл ажиллагааг санхүүжүүлнэ. Амьтны эрүүл мэндийн менежментийг сайжруулах замаар гинжин холбоо. Бүрэлдэхүүн хэсэг нь малчин, үйлдвэрлэгчээс боловсруулагчид хүртэл малын тодорхойлолт, ул мөрийг олж тогтооход дэмжлэг үзүүлэх болно. Байгууллагын ба чадавхийг бэхжүүлэх, өвчний хяналт, хоол хүнсний аюулгүй байдал, тоон малын оролцоо, мал амьтдын эрүүл мэндийн эрсдлийн менежментийн оролцоотой төслийн бүх үйл ажиллагаа нь уур амьсгалын дасан зохицох механизмыг бэхжүүлж, Монгол улсын мал аж ахуйн системийн сөрөг нөлөөнөөс тэсвэрлэлтийг сайжруулна цаг уурын өөрчлөлтийн арга хэмжээ.

16. Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 1.1: Институци ба чадавхийг бэхжүүлэх. Энэхүү төсөл нь Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай хууль (2018) -ийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх зорилгоор саяхан байгуулагдсан GAVS-ийн байгууллагын чадавхийг бэхжүүлнэ. Үүнд, Монголын мал эмнэлгийн байгууллагын үйл ажиллагааг олон улсын жишигт нийцүүлэн сайжруулах, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих замаар дэмжлэг үзүүлнэ. Үүний үр дүнд GAVS нь улсын хэмжээнд малын өвчнийг үр дүнтэй хянах, малын эрүүл мэнд, нянгийн эсрэг эмийг хариуцлагатай ашиглах, мал эмнэлгийн эрүүл мэндийг сайжруулах, хүнсний аюулгүй байдлыг сайжруулах чадварыг сайжруулна. Төсөл нь хүний нөөцийг хөгжүүлэх иж бүрэн төлөвлөгөө, мал эмнэлгийн ажилтнуудын чадавхийг хөгжүүлэх хөтөлбөр, түүний дотор парапрофент (төрийн болон хувийн хэвшлийн салбарт) болон эрдэм шинжилгээний ажилтан, лабораторийн техникч зэрэг бусад техникийн ажилтнуудыг хөгжүүлэх, хэрэгжүүлэхэд GAVS-ийг дэмжин ажиллана. Үүнд мал эмнэлгийн шинэ төгсөгчдөд зориулсан залуу мэргэжилтнүүдийн хөтөлбөрийг турших, ахмад настнуудын мал эмнэлгийн оюутнуудад дадлага хийх хөтөлбөр нь залуу авъяас чадварыг татаж, техникийн мэдлэг, менежментийн чадвараа төлөвшүүлэх, GAVS санаачлагыг амжилттай жолоодох, хүрэх, тогтвортой байлгахад оршино. Төсөл нь Мал эмнэлгийн үйлчилгээний гүйцэтгэлийн үнэлгээний хэрэгслийг ашиглан ХАБЭА-н хяналт шалгалтыг дэмжих бөгөөд үр дүнтэй, системчилсэн хариу арга хэмжээ авах, зөвлөмжийг дагаж мөрдөх болно. Монгол Улс, Эрүүл мэндийн нэг төлөвлөгөө нь хүн, мал аж ахуйн салбарын бодлого, хөтөлбөрийн уялдаа холбоог нэмэгдүүлэхэд дэмжлэг болно.

17. Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 1.2: Өвчний тандалт, хяналт, хүнсний аюулгүй байдал. Төсөл нь Хил дамнасан мал, амьтны гоц халдварт өвчин (ХДХӨ), ялангуяа хөл, амны хөндийн өвчин (шүлхий), Пестицидын хорхойтнууд эсвэл ямааны тахлын (PPR) тэргүүлэх эндемик өвчнүүдийн эрсдэлд суурилсан тандалт, хяналтын програм хангамжийг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх болно. дэлхийн болон бүс нутгийн стратегийн дагуу хүнсний аюулгүй байдал. Энэ нь үндэсний эрсдэлд суурилсан хүнсний аюулгүй байдлын хяналтын тогтолцоог бий болгох, эпидемиологийн судалгаа, хүнсний бүтээгдэхүүний эрсдлийн үнэлгээ, хүнсний аюулгүй байдлын стандартыг сайжруулах, дархлаажуулалтын үр дүнтэй төлөвлөгөө, өвчний хяналтыг сайжруулах арга, өвчний хяналт / судалгаа, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа, түүний дотор малчидтай хийсэн эрсдлийн харилцааг хөгжүүлэхэд хөрөнгө оруулалт орно. ба үйлдвэрлэгчид. Улсын хэмжээнд мал

12

эмнэлгийн эмийн чанарын хяналт, өвчний оношлогоо, хүнсний аюулгүй байдлын лабораторийн сүлжээг бэхжүүлж тэдгээрийн судалгааны чадавхийг оношилгооны лабораторийн чадавхи - төв / лавлах лаборатори, бүсийн / аймгийн лаборатори, 'сум дундын' зэрэглэлээр тодорхойлно. орон нутгийн талбайн дэмжлэг үзүүлэх лабораторийг. Энэхүү төсөл нь ХАБЭА-н удирдамжийн дагуу "эрүүл мэнд" малын үйлдвэрлэлийн тасалгааг бий болгоход хувь нэмэр оруулна. Үйл ажиллагааны хувьд өвчний тандалт, хяналтын үйл ажиллагаа, туршилтын санаачлагууд төслийн оролцооны чиглэлд чиглэгдэх болно.

18. Дэд бүрэлдхүүн хэсэг 1.3: Мал аж ахуйн тоон интервенц. Энэхүү төсөл нь томоохон өгөгдөл, интернетийн эд зүйлс, мэдрэгч ба ухаалаг төхөөрөмж, агаарын логистик, тандалтын (алсын зайн мэдрэгч, дрон) хэрэгслийг, өндөр эрсдэлтэй эрүүл мэндэд шаардлагатай эрсдлийн менежментийг эхлүүлэхэд малын эрт сэрэмжлүүлгийн системийг багтаасан эвдрэл, тоон технологийг туршиж хэрэгжүүлнэ. малын үйлдвэрлэлийн систем, мал эмнэлгийн эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлэх, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа, малын шилжилт хөдөлгөөнд тавих хяналтыг сайжруулах. Төсөл нь төр, хувийн хэвшлийн мал аж ахуйн хөтөлбөрүүдийн өгөгдөл, нотолгоонд суурилсан шийдвэрийн дэмжлэг үзүүлэх тогтолцоог сайжруулах зорилгоор малын мэдээллийн нэгдсэн системийг бий болгоход модульчлагдсан арга барилыг ашиглана. Энэ нь мал, амьтны эрүүл мэндийн мэдээллийн систем, лабораторийн мэдээллийн менежментийн систем (LIMS) -ийг мал эмнэлгийн гэрчилгээжүүлэх систем (VCS), малын хөдөлгөөнийг хянах, бүтээгдэхүүний чанар, хүнсний аюулгүй байдлын баталгааны системтэй нэгтгэх, бэхжүүлэхэд оршино. Мал амьтдыг таних, бүртгэх систем (AIRS) дээр явагдаж буй туршилтын үр дүнд үндэслэн төслийн хүрээнд масштабтай / нэгтгэх замын газрын зургийг судлах болно. Энэ нь Хяналт, хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлэх Гео идэвхжсэн санаачилга (GEMS) зэрэг дижитал хэрэгслийг ашиглан нүүдлийн мал аж ахуй (траншейман) чиглэлийг зохион байгуулж, үйлчилгээгээ зохих ёсоор хүргэх, ядуу малчдаас авсан үйлчилгээний талаархи санал хүсэлтийг хангах болно.

19. Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 1.4: Малын эрүүл мэндийн эрсдлийн менежментийн санаачилга. Төслийн хүрээнд малын эрүүл мэндийн эрсдлийн менежментийн чиглэлээр олон нийтийн түншлэлийг сайжруулах болно. Малчдын бүлэг / холбоонд малын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг малчин / үйлдвэрлэгчдэд өвчний хяналт, өвчний хяналтын хөтөлбөрийг илүү сайн дагаж мөрдөх, сайжруулахад зориулж нөөцийг бүрдүүлэх боломжийг олон нийтэд үндэслэсэн санаачлага хэрэгжүүлнэ. Эмзэг байдал, эрсдлийн үнэлгээний арга хэрэгслийг малчид, анхан шатны үйлдвэрлэгчдэд малын эрүүл мэндэд үзүүлэх эрсдлийг тодорхойлох, мал эмнэлгийн үйлчилгээг орон нутагт хүргэхэд нэн тэргүүнд ашиглахад ашиглана. Энэхүү төсөл нь эмэгтэйчүүдэд малын эрүүл мэндийн эрсдлийн олон нийтийн санаачлагыг тэргүүлэх байр суурийг эзэлдэг.

Бүрэлдэхүүн хэсэг 2: Үнэ Цэнийн Сүлжээг Арилжаалах (8 сая ам.доллар)

20. Энэхүү бүрэлдэхүүн хэсгийн зорилго нь малын ашиг шимийг дээшлүүлэх, зах зээлийн шаардлагад нийцсэн малын гаралтай бүтээгдэхүүний хэмжээг чанар, хүнсний аюулгүй байдлын стандартад нийцүүлэн нэмэгдүүлэх явдал юм. Гол стратеги нь зах зээлийн эрэлт, шаардлагад үндэслэн үйлдвэрлэгчид ба боловсруулагч / үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудын хооронд 'үр ашигтай түншлэлийг' сурталчлах, дэмжих явдал юм. Малын үржлийн талаархи өргөтгөл, судалгаа, үйлчилгээ үзүүлэх, малын хоол тэжээлтэй холбоотой үйл ажиллагаа зэрэг энэхүү бүрэлдэхүүн хэсэг дэх төслийн үйл ажиллагаа нь зөвхөн малчид, малчдын бүлгүүдийн уур амьсгалын эрсдлийг нэмэгдүүлэх дасан зохицох механизмыг сайжруулахаас гадна уур амьсгалыг бууруулах боломж. Төсөл хүлээгдэж буй үр дүн, үүнд малын ашиг шим сайжрах, зах зээлд нэвтрэх нь малын

13

хорогдлын түвшинг нэмэгдүүлэхэд хувь нэмэр оруулна. Энэ нь мал сүргийг устгахад нөлөөлөх болно (өөрөөр хэлбэл малчдыг тоон төвөөс чанарын төвлөрсөн үйлдвэрлэлийн системд шилжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх болно) бөгөөд энэ нь хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулж, газар нутгийг нэмэгдүүлж буй бэлчээрийн сайжруулалтад хувь нэмэр оруулна. нүүрстөрөгчийн шүүрэлт дээр суурилсан.

21. Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 2.1: Мал аж ахуйн бүтээмж. Энэхүү дэд бүрэлдэхүүн хэсэг нь эрдэм шинжилгээ, судалгааны байгууллагуудтай техникийн, өргөтгөл, хамтын судалгааг хангахад чиглэгдэнэ. Төсөл нь мал аж ахуй, малын тэжээл, эрүүл аймаг, өндөр үйлдвэрлэлийн загвартай холбоотой бодлогын чиглэлээр үйлчилгээ үзүүлэх үйлчилгээг бэхжүүлнэ. Бүрэлдэхүүн хэсэг 1 ба Дэд хэсэг 2.2-ийн хооронд холбоос хийснээр дараахь зүйлийг дэмжих болно:

(a) Мал үржлийн үйлчилгээ. Төсөл нь "цөм сүрэг" (генийн нөөцөөр үйлчилдэг эр эсвэл эм хонины сүрэг), "эр сүрэг" (генетикийн өндөр ач холбогдолтой уугуул малын уугуул малын үүлдэр) бий болгосноор жижиг малын болон үхрийн үүлдэр угсааг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх болно. эрүүл мэндийн байдал өндөр), хиймэл хээлтүүлгийн нэгжүүдээр дамжуулан хувийн үржлийн нэгж / орон нутгийн үржүүлэгчдийн чадавхийг бэхжүүлэх замаар.

(b) Малын тэжээл. Бэлчээрийн хомсдол, нэмэлт тэжээлийн түвшин бага байгаа нь мал, ялангуяа өвөл, хаврын улиралд тэжээлийн дутагдалд ордог. Төсөл нь малын тэжээлийн жилийн нөөцийг бүрдүүлэх, тэжээлийн ургац, хадлан тэжээл бэлтгэх, малын тэжээлийн нэмэлт тэжээл үйлдвэрлэх зэрэг шилдэг туршлагуудын загварыг сурталчлах болно. Энэхүү үйл ажиллагаанд тэжээл, тэжээл, баяжмалын чадавхийг нэмэгдүүлэх, сургалт, жагсаал зохион байгуулах болно.

(c) Эрүүл мэндийн үйлдвэрлэлийн өндөр загварууд. Төсөл нь сүүн кластер, тэжээлийн талбай, эрүүл мэндийн өндөр тасаг байгуулах замаар мах, сүүн бүтээгдэхүүний хагас эрчимтэй үйлдвэрлэлийн загварыг дэмжих болно. Эдгээр нь засгийн газрын тогтоосон бүс нутагт, ихэвчлэн төвийн хойд хэсгээр, тэжээл үйлдвэрлэх, эрчимжсэн болон хагас эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэхэд чиглэгддэг.

22. Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 2.2: Үр өгөөжтэй түншлэл. Үнэ цэнэтэй сүлжээг арилжааны гол стратеги нь зах зээлийн эрэлт, шаардлагад үндэслэн үйлдвэрлэгчид ба боловсруулагч / үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудын хооронд 'бүтээмжтэй түншлэлийг' сурталчлах, дэмжих явдал юм. Эдгээр түншлэл нь өндөр чанарын малын эрүүл мэнд, мал аж ахуй, эрүүл мэндийн өндөр үйлдвэрлэл, арилжааны үйлчилгээг малчид, зуучлагч агрегатор / боловсруулагчдад түүхий эдийг чанарын доод түвшний тоглогчдод хүргэх зорилготой юм. Төсөл нь малчид / малчдын байгууллагуудыг дайчлахтай холбоотой хөндлөнгийн оролцоог дэмжих болно; үржлийн үйлчилгээ үзүүлэх үйлчилгээг сайжруулах; хоол хүнс, мал аж ахуйн боловсруулах кластер зохион байгуулах; мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртөг, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг сайжруулах, ялангуяа сүү, мах; малчид / үйлдвэрлэгчид зах зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх; эрчимжсэн хүнсний үйлдвэрлэлийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх; эрүүл, аюулгүй хүнсний бүтээгдэхүүний дотоодын хангамж / экспортыг нэмэгдүүлэх. Хувийн хэвшил, томоохон үйлдвэрлэгч байгууллага, төрийн байгууллагуудаас ирүүлсэн саналыг ил тод, өрсөлдөхүйц байдлаар шалгаруулж, гүйцэтгэлд суурилсан урамшуулал / гэрээгээр санхүүжүүлнэ. Сонгон шалгаруулалт нь уур амьсгалтай ухаалаг хөдөө аж ахуйг (CSA) баримталдаг мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн систем дэх бүтээмжтэй түншлэлийг дэмжиж, улмаар уур амьсгалын өөрчлөлтөд хувь нэмэр оруулна. Цаашилбал, төсөл хөтөлж буй эмэгтэй үйлдвэрлэл эрхлэгч, малчин байгууллагуудад төслийн санхүүжилт бүхий

14

бүтээмжийн түншлэлийг бий болгоход тэргүүлэх чиглэл, урамшуулал өгдөг. Төслийн хүрээнд эдгээр ажлуудаас гарсан үр дүнг системтэй хянах зорилгоор хамтарсан хяналтын механизмыг бий болгоно.

Бүрэлдэхүүн хэсэг 3: Төслийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх (2 сая доллар)

23. Энэ бүрэлдэхүүн хэсэг нь төслийн хэрэгжүүлэлтийн архитектурыг бэхжүүлэх болно. Энэ нь төслийн үйл ажиллагааны уялдаа холбоо, хүрээлэн буй орчин, нийгмийн хамгааллын зохицуулалт, ХХААХҮЯ-ны удирдлага дор Төслийг хэрэгжүүлэх нэгж (ТХТ) -ийн үүрэг гүйцэтгэгчийн чиг үүргийг дэмжих болно. Эдгээр ажлыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх боломжтой болгохын тулд ТХН-ийг орон тоо, тоноглолтой болгоно. Энэ бүрэлдэхүүн хэсэг нь нэмэгдсэн ажилтнууд, зөвлөхүүд, үйл ажиллагааны зардал, техникийн туслалцаа (ТТ), сургалт, хяналт, үнэлгээ (Х&Ү), суурь болон эцсийн нөлөөллийн үнэлгээ, мэдээлэл түгээх, жилийн хяналт шалгалтыг санхүүжүүлнэ. Энэхүү бүрэлдэхүүн хэсгийн дагуу төсөл нь ХШҮ-ний семинар, сургалтын арга хэмжээ, семинар, бага хуралд оролцогчдын тал нь тал хувь нь эмэгтэйчүүд байх болно. Цаашилбал, Төслийн санхүүжилтийн төслийн ажилтнууд, залуу мэргэжилтнүүд, техникийн үйлчилгээ үзүүлэгч (T) гэх мэт төслийн санхүүжүүлсэн мэргэжлийн албан тушаалын талбайн дор хаяж хувь нь эмэгтэйчүүдээр дүүрэн байх болно гэж төсөл хэрэгжүүлсэн болно.

Бүрэлдэхүүн хэсэг 4: Яаралтай түргэн тусламжийн арга хэмжээ авах бүрэлдэхүүн хэсэг (0 сая ам. Доллар)

24. Эрх бүхий хямрал эсвэл онцгой байдлын дараа зээлдэгч нь Дэлхийн банкнаас яаралтай тусламж, сэргээн босголтын ажилд зориулж төслийн хөрөнгийг дахин хуваарилахыг хүсч болно. Болзошгүй түргэн тусламжийн хариу арга хэмжээ (CERC) нь бусад төслийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн үлдэгдэл зээл / зээлийн / буцалтгүй тусламжийн эх үүсвэрийг ашиглан онцгой байдлын үед хариу арга хэмжээ авах болно. 'CERC төслийн үйл ажиллагааны гарын авлага' (CPOM) -ийг хүчин төгөлдөр болсноос хойш гурван сарын дотор Сангийн яамнаас боловсруулдаг. CERC-ийн триггерийг Дэлхийн банкинд хүлээн зөвшөөрсөн CPOM-т тодорхой тусгасан болно. Хямралыг бууруулах, хариу арга хэмжээ авах, нөхөн сэргээхэд шаардагдах бараа, ажил, үйлчилгээний жагсаалт батлагдсан жагсаалтын эсрэг төлбөр төлнө.

25. Хүснэгт 3.1-т Мал аж ахуйг сурталчлах төслийн хүрээнд санал болгож буй БОНХС-ийн бүрэлдэхүүн хэсэг, үйл ажиллагааг харуулав.

Хүснэгт 3.1 МАААТ-ийн хүрээнд санал болгож буй БОНХМБ-д ашиглах бүрэлдэхүүн хэсэг ба үйл ажиллагаа.

Бүрэлдхүүн Хэсэг

Тоот Зүйл Үндсэн Үйл Ажиллагаа Орон нутагийнхны санал болгосон дэд

үйл ажиллагаа

Бүрэлдхүүн Хэсэг 1

Мал амьтны эрүүл ахуй үйлчилгээ

Улсын хэмжээнд мал эмнэлгийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулах

1.1 Сумын мал эмнэлгийн үйлчилгээгээр дамжуулан ариутгалын бодисыг орон нутгийн фермер / малчинд нийлүүлэх, тараах 1.2 Мал угаах байгууламж барьж ажиллуулах.

Тодорхой бүс нутагт ХДХӨ-ээс ангид бүс байгуулахад хувь нэмрээ оруулна уу

1.3 Шимэгч хорхойн эсрэг ариутгалын уусмалаар шүрших малын халдваргүйжүүлэлтийн ажил 1.4 Малыг вакцинжуулах хашаа барьж байгуулах

1.5 Мал эмнэлгийн байгууламж, дэд

15

бүтцийг сайжруулах зорилгоор байшин, байгууламж барих

Дэд бүрэлдхүүн

Хэсэг 1.1

Байгууллагын Чадавхийг Дээшлүүлэх

Байгууллагын Хөгжил Болон Чадавхийг Дээшлүүлэх

1.6 Сурч боловсрох, судалгаа, сургалт


Хэсэг 1.2

Өвчний Хяналт, Зохицуулалт Ба Хүнсний Аюулгүй Байдал.

Лабораторид суурилуулсан анхан шатны тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслүүд, лабораторийн барилгуудыг шинэчлэх

1.7 Шинэ тоног төхөөрөмж суулгах 1.8 Лаборатори, оношилгооны дэд бүтцийг сайжруулах байшин, байгууламжийг шинэчлэх буюу барих.


Хэсэг 1.3

Мал Аж Ахуйн Тоон Системт Оролцоо.

Туршилтын тасалдалгүй, тоон технологи

N/A


Хэсэг 1.4

Хамтын Оролцоотой Малын Эрүүл Мэндийн Эрсдлийн Менежментийн Санаачилга.

Малын эрүүл мэндийн эрсдлийн менежментийн чиглэлээр олон нийтийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх

1.9 Орон нутгийн фермер / малчинд ариутгалын эмийг зохистой нийлүүлэх, түгээх, ашиглах талаар зөвлөгөө өгөх, хянах.


Үнэ Цэнийн Сүлжээн Арилжаа

Бэлчээрийн сайжруулалтад дэмжлэг үзүүлэх

2.1 Шинэ худгууд бий болгох, ажиллуулах Бэлчээр, тариалангийн талбайн хашаа барих

Малын ашиг шимийг дээшлүүлэх, зах зээлд гарах гарцыг дэмжих

2.2 Цөм сүргийг байгуулж, сайжруулах 2.3 Сайжруулсан үүлдэр угсааг танилцуулж, малчдыг махны үлдрийн үхрийн бухаар хангах


Хэсэг 2.1 Малын Ашиг Шим

Малын тэжээлийн ургац, өвс тэжээл, малын нэмэлт тэжээл үйлдвэрлэх зэрэг малын тэжээлийг бүтэн жилийн хүртээмжийг сайжруулах шилдэг туршлагуудын загварыг сурталчлах

2.4 Тэжээлийн ургамал / тэжээл. 2.5 Хадлан бэлтгэх талбайг хашиж байна 2.6 Пестицид, химийн бордоо тариалах, орон нутгийн фермер / малчинд ашиглах. 2.7 Малын тэжээл үйлдвэрлэх бичил хэмжээний боловсруулах нэгж байгуулах. 2.8 Услалтын систем, байгууламжийг сайжруулах

Сүүний тасаг, тэжээлийн талбай, эрүүл мэндийн шаардлага өндөр тусгаарлах талбай/байр байгуулах замаар мах, сүүн бүтээгдэхүүний салбар дахь хагас болон бүтэн эрчимжүүлсэн үйлдвэрлэлийн загварыг дэмжих

2.9 Хагас эрчимтэй сүүн, махны фермийг ажиллуулна 2.10 Мах, сүүн бүтээгдэхүүн боловсруулах цех ажиллуулна 2.11 Малын тэжээлийн байгууламж байгуулах 2.12 Малын цэвэрлэх байгууламж байгуулна


Хэсэг 2.2 Үр Бүтээмжтэй Түншлэл

Үржлийн үйлчилгээ үзүүлэх хүртээмжийг сайжруулах;

2.13 Махны үйлдвэрлэлийг сайжруулахын тулд сайжруулсан эрэгтэй малыг хангахын тулд үхэр, хонины цөм сүргийг байгуулна.

Хүнс, мал аж ахуйн боловсруулах кластеруудыг зохион байгуулах;

2.14 Махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, махыг хадгалах бичил хэмжээний боловсруулах нэгж байгуулах.

2.15 Сайжруулсан үүлдэр угсааг нэвтрүүлж, малчдыг үхрийн бух, хуцаар хангах, зохиомол хээлтүүлгийн (AI) чадавхийг сайжруулах.

Мал аж ахуй, газар тариалангийн бүтээгдэхүүн, тухайлбал сүү, махны өртөг, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг сайжруулах;

2.16 Жижиг хэмжээний сүүний үйлдвэр ажиллуулна 2.17 Сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, сүү хадгалах гэх мэтчилэн бичил хэмжээний боловсруулах нэгжүүд байгуулах. 2.18 Сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, сүү хадгалах зэрэг бичил хэмжээний боловсруулах нэгж байгуулах

16


Төслийг Хэрэгжүүлэхэд Дэмжлэг Үзүүлэх

Төслийн үйл ажиллагаа, байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын талаархи зохицуулалтыг дэмжих

N/A

ХХААХҮЯ-ны удирдлага дор Төслийг хэрэгжүүлэх нэгжийн итгэмжлэгдсэн чиг үүргийг дэмжих

N/A


Болзошгүй Гэнэтийн үед авах арга хэмжээ

Гэнэтийн тусламж үзүүлэх зорилгоор төслийн бусад бүрэлдэхүүн хэсгээс гараагүй зээл / зээл / буцалтгүй тусламжийн эх үүсвэрийг татаж авах

N/A

3.3. Төслийн Хамрах Хүрээ

15. Энэхүү төсөл нь (а) шинжилгээний судалгаа, судалгаа, (б) стратеги боловсруулах,

бодлого боловсруулах, (в) дархлаажуулалтын үндэсний төлөвлөгөө боловсруулах, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд хяналт тавих замаар үндэсний хэмжээнд мал эмнэлгийн байгууллагын тогтолцоо, засаглалыг бэхжүүлнэ. г) ажилтнуудын чадавхийг бэхжүүлэх, (д) сургалт, өргөтгөлийн систем, (е) мэдээллийн системийг шинэчлэх. Түүнчлэн баруун аймгуудад сүүлийн мильт мал эмнэлгийн үйлчилгээ үзүүлэхэд эрчимтэй дэмжлэг үзүүлэх, малын гоц халдварт шүлхий өвчин, тандалт, урьдчилан сэргийлэх, хяналт тавихад хөрөнгө оруулалт хийх юм. Эдгээр аймгууд нь Увс, Хөвсгөл, Баян-Өлгий, Ховд, Завхан, Говь-Алтай, Баянхонгор юм. Малын гоц халдварт өвчин, тандалт, хяналтын бүсийн лабораторийг Улаанбаатар, Эрдэнэт, Ховд дахь лавлах лаборатори болгон сайжруулна. (Зураг 3.1-д төслийн аймгуудын байршил, бүсийг харуулав.)

16. 16. Төсөл нь Увс, Хөвсгөл, Булган, Архангай, Өвөрхангай, Төв, Хэнтий, Сүхбаатар зэрэг

найман аймгийн сонгосон сумдад мах, сүүн бүтээгдэхүүний салбарт стратегийн ач холбогдол бүхий малын эрүүл мэндийн үйлчилгээ, үнэт цаасны арилжааны арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ. (Зураг 3.1-д төслийн аймгуудын байршил, бүсийг харуулав.) Эдгээр аймгуудыг объектив шалгуурт үндэслэн сонгов. (б) үхэр, бог малын эрүүл сүргийн хэмжээ; (в) Мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн маркетингийн төсөл (МААХААМТ), Швейцарийн хөгжлийн агентлаг, АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлаг (USAID) -ийн төслийн хүрээнд боловсруулсан сайн чанарын байгууллагууд байх; (г) ложистик, дэд бүтцийн хөгжлийн байдал; (д) экспортод чиглэсэн өртгийн гинжин хэлхээний боломжууд.

Зураг 3.1 ХААБ хэрэгжүүлэхэд сонгосон аймгуудын байршил, бүс

17

3.4. Төслийн боломжит нөлөөлөл ба эрсдлийн ангилал

17. Эхний удаагийн үзлэгээр МАААТ нь биофизикийн орчинд эерэг нөлөө үзүүлэх магадлалтай байгааг харуулж байгаа боловч төслийн талбайн биофизик орчинд сөрөг нөлөөлөл нь тэжээл, тэжээл үйлдвэрлэхэд амьжиргааны түвшний оролцоо, дэд бүтцийг бий болгох дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтаас үүдэлтэй байж болзошгүй юм. боловсруулах үйлдвэр, хүчин чадал. Болзошгүй сөрөг нөлөөлөл нь өвчний урьдчилан сэргийлэх бүс, тасалгааны бүсэд багтсан байгалийн нөөцөд нэвтрэх хязгаарлалт (хэрэв байгаа бол), тэдгээрийн хэрэгжилт, химийн бордоо, пестицидийн зохисгүй ашиглалтаас үүдэлтэй байж болзошгүй юм. Сонгогдсон 8 аймагт үндэстний цөөнхийн төлөөлөл байхгүй байна. Тиймээс Дэлхийн банкны ҮА4.10 бодлогыг өдөөхгүй. Хөдөлмөрийн нөхцөл, хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалтай холбоотой асуудал нь үйлдвэр, фермерийн аж ахуйг өргөтгөх, барих зэрэг хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн боловсруулах дэд төслийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд хамааралтай болно. Төсөлд зөвхөн үйлдвэрлэлийн замыг шинэчлэх, мал боловсруулах үйлдвэр барих зэрэг жижиг дэд бүтцүүд багтдаг. байгаа ба нөөцийг хадгалах, одоо байгаа лабораторийг газар эзэмших шаардлагагүй эсвэл сайжруулах; байгаль орчны болон нийгмийн нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээг авах замаар бууруулах буюу багасгах боломжтой. Тиймээс уг төслийг В ангиллын төсөл гэж ангилдаг.

ДӨРӨВ. Хууль эрх зүй, Бодлогын Хүрээ болон Зохицуулалтын Шаардлага 4.1 ДБ-ны Байгаль Орчин Нийгмийн Бодлого

18. Дэлхийн банкны Байгаль орчин, нийгмийн бодлого, санал болгосон боловсруулалтыг Үйл

ажиллагааны бодлого (ҮА) / Банкны журам (АД) 4.00, ОП, ВР 4.00 нар тусгасан бөгөөд байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор зээлдэгчийн системийг ашиглах туршилтыг хэрэгжүүлдэг Банкнаас хэрэгжүүлдэг төслүүдэд хамаарна.

18

2005 оны 3-р сарын 21-ний өдрийн ба түүнээс хойшхи туршилтын хөтөлбөрийн хүрээнд Удирдах зөвлөлөөс баталсан. Энэхүү бодлого нь Байгаль орчны “аюулгүй байдлыг хангах бодлого” -ын шүхрийн бодлого гэж тооцогддог. Үүнд: Байгалийн амьдрах орчин (ҮА 4.04), Ой (ҮА 4.36), Хортон шавьжтай тэмцэх (ҮА 4.09), Биет соёлын нөөц (ҮА 4.11), далангийн аюулгүй байдал (ҮА 4.37), ОУСБ-ийн Байгаль орчин, эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагааны удирдамж-Агробизнес / хүнсний үйлдвэрлэлийн талаархи БОЭМАБ удирдамж гэх мэт. ҮА4. 01 ба ҮА4.09-ийг ажиллуулж эхэлдэг тул PMP-ийг багтаасан ийм EMP нь Банкны аюулгүй байдлын бодлогын дагуу бэлтгэгдэх ёстой. Эдгээр бодлогын талаархи дэлгэрэнгүй мэдээллийг Дэлхийн банкны вэбсайтуудын холбогдох хэсгээс авах боломжтой.

19. Дэлхийн Банкны Байгаль орчин, Эрүүл мэнд, Аюулгүй байдал (БОЭМАБ) удирдамж нь Олон улсын үйлдвэрлэлийн сайн практик (ОУҮСП) -ийн ерөнхий болон салбарын онцлог жишээ бүхий техникийн лавлах баримт бичиг юм. БОЭМАБ удирдамжийг 4 үндсэн ангиллаар (Байгаль орчин, Хөдөлмөрийн эрүүл ахуй, Аюулгүй байдал, Олон нийтийн эрүүл мэнд, Аюулгүй байдал, Барилга угсралтын ажил, ашиглалт, ашиглалт.) Эдгээр ерөнхий удирдамж, жилийн үр тариалалтад зориулсан БОЭМАБ удирдамж, сүүн тэжээл үйлдвэрлэхэд зориулсан БОЭМАБ удирдамж, БОЭМАБ удирдамж зэргийг багтаасан болно. Сүүн тэжээлийн мал аж ахуй үйлдвэрлэхэд мах боловсруулах үйлдвэрлэлийн БОЭМАБ удирдамж нь МААТ-ийн бүх дэд төсөлд хамаарах бөгөөд салбарын салбарын БОЭМАБ-ийн тодорхой удирдамжаар нэмэлт хийгдсэн болно.

20. АХБ-ны ТӨХС-ийн 2009 оны "Төслийг зохиох, барих, ашиглах явцад зээлдэгч / үйлчлүүлэгч олон улсын сайн туршлагад нийцсэн бохирдлоос урьдчилан сэргийлэх, хянах технологи, практикийг Дэлхийн Банк Группийн Байгаль орчин зэрэг олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн стандартад тусгасан болно. , Эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагааны удирдамж. Эдгээр стандартууд нь стандартад нийцсэн, төсөлд хамаарах гүйцэтгэлийн түвшин, хэмжүүрийг агуулдаг. Зохион байгуулагч орны зохицуулалт эдгээр түвшин, хэмжээсээс ялгаатай тохиолдолд зээлдэгч / үйлчлүүлэгч аль нь илүү хатуу байхаас үл хамаарна. Хэрэв төслийн тодорхой нөхцөл байдлыг харгалзан арай бага түвшин, арга хэмжээ авах шаардлагатай бол зээлдэгч / үйлчлүүлэгч нь шаардлагад нийцсэн санал болгож буй өөр хувилбаруудыг бүрэн бөгөөд нарийвчилсан үндэслэлээр хангаж өгнө. ”

4.2 Төсөлд Холбогдох Монгол Улсын Үндэсний Болон Орон Нутгийн Байгаль Орчны Тухай Хууль, Дүрэм, Журам.

4.2.1. Байгаль Орчны Зохицуулалт, Бодлогын Хүрээ

21. Монгол Улс байгаль орчны үнэлгээ, менежментийн цогц бодлого, эрх зүйн орчинг

баталжээ. Тусгай хамгаалалттай үл хөдлөх хөрөнгийг удирдах, олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэх, иргэдийн эрүүл мэнд, сайн сайхан байдалд байгаль орчны чанарыг хамгаалах бодлого, хууль тогтоомж, стратегиудтай. Байгаль орчны менежментийн талаархи бодлого, хууль тогтоомжийн шатлал нь Үндсэн хуулиас олон улсын гэрээ, байгаль орчин, нөөцийг хамгаалах хуулиуд хүртэл таван үе шатаас бүрдэнэ.

22. Бодлогын үндсэн баримт бичиг нь 1996 оны Байгаль орчны үйл ажиллагааны үндэсний төлөвлөгөө, 1997 онд батлагдсан Байгаль орчны талаар баримтлах бодлого, Цөлжилттэй тэмцэх үндэсний үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, Биологийн олон янз байдлыг хамгаалах үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн үндэсний үйл ажиллагааны

19

төлөвлөгөө зэрэг болно. БОАЖЯ, түүнчлэн 21-р зууны Монголын үйл ажиллагааны хөтөлбөр. Байгаль орчны үйл ажиллагааны үндэсний төлөвлөгөөг 2000 онд шинэчлэн боловсруулж, цаг уурын өөрчлөлтийн үндэсний үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг тухайн онд нэмж оруулсан. Арван жилийн эхэнд хэд хэдэн хөтөлбөрийн баримт бичиг (жишээ нь, Усны үндэсний хөтөлбөр, Ойн үндэсний хөтөлбөр, Агаарыг хамгаалах хөтөлбөр, Байгаль орчны боловсрол, Тусгай хамгаалалттай газар нутаг, Озоны давхаргыг хамгаалах хөтөлбөрүүд) хийгдсэн. Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний талаар баримтлах төрийн бодлого 1998 онд хэрэгжиж эхэлсэн. Түүнчлэн бусад яамдын ивээл дор байгаль орчны нөлөөлөл бүхий бусад удирдамжийн баримт бичгүүдийг боловсруулсан бөгөөд үүнд авто замын мастер төлөвлөгөө, эрчим хүчний салбарын мастер төлөвлөгөө, аялал жуулчлалын мастер төлөвлөгөө, сэргээгдэх эрчим хүчний мастер төлөвлөгөө. Хүний хөгжлийн жилийн тайлан гэх мэт бусад баримт бичгүүдэд хүрээлэн буй орчны асуудлыг улам бүр нэмэгдүүлж байна.

23. Монгол улсын байгаль орчны бодлогын үндсэн зарчим бол эдийн засгийн хөгжил нь байгалийн нөөцийг олборлох, ашиглахтай уялдуулж, агаар, ус, хөрсний бохирдлыг хяналтанд байлгах явдал юм. 1996 оны 4-р сард, Монгол Улсын Тогтвортой хөгжлийн үндэсний зөвлөлийг тус улсад тогтвортой хөгжлийн үйл ажиллагааг зохион байгуулах, зохион байгуулахаар байгуулсан. Улс орны стратеги нь байгаль орчинд ээлтэй, эдийн засгийн хувьд тогтвортой, нийгмийн баялаг хөгжилд зориулагдсан бөгөөд энэ нь хүмүүсийг урт хугацааны тогтвортой хөгжлийн тодорхойлох хүчин зүйл хэмээн онцолж байгаа юм.

4.2.2 Монгол Улсын бодлого, эрх зүй, захиргааны хүрээ

24. Монгол Улсын Засгийн газар 1990, 2012 онд байгаль орчны чиглэлээр томоохон хууль эрхзүйн шинэчлэлийг хийж, газар, тусгай хамгаалалттай газар нутаг, ус, ой, ан амьтан, унаган ургамлын нөөцийг тусгасан. Байгаль орчны хууль тогтоомжийн дараах хүснэгт, 4.1-р хүснэгтэд тусгагдсан, тэдгээрийн төсөлд хэрэглэх боломжтой байдал зэрэг нь хууль тогтоомжийн үндэс суурь юм.

Хүснэгт 4.1: Байгаль орчны тухай хууль тогтоомж

No Хуулийн нэр Батлагдсан болон өөрчлөлт орсон он

Холбогдох тогтоол

1 Байгаль Орчныг Хамгаалах тухай 1995, өөрчлөлт орсон он: 2006, 2008, 2012

4

2 Газрын тухай 6-р сар, 2002 3 Газрын кадастр ба зураг зүйн тухай 12-р сар, 1999 4 Газрын төлбөрийн тухай 4-р сар,1997 5 Газар өмчлөх тухай 6-р сар, 2002 6 Газар өмчлөх тухай хуулийн журмыг

хэрэгжүүлэх тухай 6-р сар, 2002

7 Геодези, зураг зүйн тухай 10-р сар,1997 8 Улсын Тусгай Хамгаалалттай Газрын тухай 11-р сар, 1994 16 9 УТХГН-ийн Орчны бүсийн тухай 10-р сар,1997 10 Усны тухай 4-р сар, 2004 11 Ус, рашаан ус ашигласны төлбөрийн тухай 5-р сар, 1995, 2012 21 12 Ойн тухай 3-р сар,1995 38 13 Ойгоос хэрэглээний мод түлээ ашигласны

төлбөрийн тухай 5-р сар, 1995

14 Ой хээрийн туйрээс урьдчилан сэргийлэх 5-р сар,1996

20

No Хуулийн нэр Батлагдсан болон өөрчлөлт орсон он

Холбогдох тогтоол

хамгаалах тухай 15 Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрөөс

байгаль хамгаалах, нөхөн сэргээхэд зарцуулах хувь хэмжээний тухай

1-р сар, 2000

16 Байгалийн ургамлын тухай 4-р сар,1995 3 17 Байгалийн ургамал ашигласны төлбөрийн

тухай 5-р сар, 1995

18 Ургамал хамгаалах тухай 3-р сар,1996 19 Ан агнуурын тухай 2000, 2003 6 20 Ан амьтны тухай 2000 21 Нэн ховор ургамал амьтан экспортлох

импортлох тухай 11-р сар., 2002

22 Ан амьтан агнах, барихад зөвшөөрөл олгох тухай

5-р сар, 1995

23 Газрын хэвлийн тухай 12-р сар.,1994 18 24 Ашигт малтмалын тухай 1997, өөрчлөлт орсон он: 2006 25 Газрын тосны тухай 1991 26 Агаарын тухай 3-р сар,1995 . 27 Ус цаг уурын тухай 11-р сар,1997 . 28 Химийн хорт бодисоос хамгаалах тухай 4-р сар,1995 18 29 Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний тухай 1998, өөрчлөлт орсон он 2002 30 Аялал жуулчлалын тухай 1998 31 Хатуу хог хаягдлын тухай 11-р сар.2003 32 Аюултай хог хаягдлыг экспортлох,

импортлохыг хориглох тухай 11-р сар.2000

33 Хөрсний Хамгаалал болон Цөлжилтөөс Сэргийлэх тухай

2012

34 Органик Хүнсний тухай 2016 35 Хүнсний тухай 2012 36 Хоол Хүнсний Аюулгүй Байдлын тухай 2012

25. Ус, ариутгах татуургатай холбоотой бусад монгол захиалга, журам, удирдамжийг Хүснэгт

4.2-т оруулсан болно. 4.3 ба 4.4 хүснэгтэд аюултай хог хаягдал, химийн хорт бодисын монгол захиалгын гол жагсаалтыг жагсаав.

Хүснэгт 4.2: Ус ба бохир устай холбоотой тушаал, журам, удирдамж

Тушаал, журам, удирдамжийн нэр Батлагдсан Он Усны бохирдлын төлбөрийн хэмжээ 1992 онд баталсан. 1992 Гол мөрний болон усны эх үүсвэрийг хамгаалах бүсийн журам 1992 онд батлагдсан. 1992 Бохир усыг септик танк доторлогооны журам 1995 онд батлагдсан. 1995 Усны нөөцийн бохирдол, усны хомсдол, нөхөн сэргээлтийг бүртгэх журам 1996 онд батлагдсан.

1996

Усны нөөцийг бохирдлоос хамгаалах журам 1997 онд батлагдсан. 1997 Булаг шандыг хамгаалах журам 1998 онд батлагдсан. 1998 Худаг, усны цэг байгуулах, засвар хийх журам 2005 Усны эх үүсвэрийн тооллого, бүртгэлийг хийх журам 2006 онд батлагдсан. 2006 Усны эх үүсвэрийн мэдээллийн сан, кадастрын бүртгэлийг хийх журам 2006 онд батлагдсан.

2006

Хүснэгт 4.3: Аюултай хог хаягдалтай холбоотой тушаал, журам, удирдамж

21

Тушаал, журам, удирдамжийн нэр Батлагдсан Он Аюултай хог хаягдлыг хадгалах, устгах тухай тайлагнах, бүртгэх удирдамж. БОАЖЯ-ны 2003 оны 7-р сарын 1-ний өдрийн 127 тоот тушаалаар.

2003

Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд, Эрүүл мэндийн сайд, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд нарын 2006 оны 324/318/336 тоот тушаалаар хог хаягдлын ангилал, тодорхойлолт, аюултай түвшин тогтоох нь.

2006

Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдын 404 тоот тушаалаар 2006 онд “Хог хаягдлыг булшлах, устгах байгууламж, төвлөрсөн хог хаягдлыг устгах цэг, холбогдох шаардлага, тодорхойлолт, аж ахуйн нэгж, иргэдэд аюултай хогийг булшлах, устгах ажлыг зохион байгуулах журам”.

2006

Аюултай хог хаягдлын паспорт олгох журам Засгийн газрын 2006 оны 268 тоот тогтоолоор батлагдсан.

2006

2006 онд БОАЖЯ-наас гаргасан аюултай хог хаягдлын төлбөрийн тооцооны аргачлал. 2006 БОАЖЯ-наас гаргасан Аюултай хог хаягдлыг үндэсний тайлагнах, тооллого хийх журам. 2009

Хөдөлмөрийн хөлс 4.4: Аюулгүй байдал, хортой харилцааг зохицуулах, эрхлэх, удирдах

Тушаал, журам, удирдамжийн нэр Батлагдсан

Он Хорт болон аюултай химийн бодис агуулсан бүтээгдэхүүний жагсаалт (2008 онд шинэчлэгдсэн) БОАЖЯ, ЭМЯ-ны 2003 оны 7-р сарын 1-ний өдрийн 126/171 тоот тушаалаар.

2003

БОАЖЯ-ны “Хог хаягдлын нормыг тооцоолох” аргачлал, 2006 он. 2006 Хамтарсан тушаалаар “Хорт болон аюултай химийн бодисын хил дамнасан худалдаа, худалдаа, тээвэрлэлт, экспорт, импортын тухай” журам; Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд, 2008 оны 12-р сарын 29-ний өдрийн Гадаад харилцааны сайдын 92/90.

2008

"Химийн хог хаягдлыг хаях, хадгалах, тээвэрлэх, цуглуулах арга зүй, технологи" заавар (2009) 2009 "Хорт болон аюултай химийн бодисыг ашиглах, тээвэрлэх, импортлох тухай" журам (2009 онд шинэчлэгдсэн)

2009

Хорт болон аюултай химийн бодисыг тээвэрлэх, хадгалах, ашиглах, устгах тухай заавар. , Аялал жуулчлалын чиглэлээр ажиллаж, 2009 оны 2-р сарын 3-ны өдөр Онцгой байдлын ерөнхий газрын даргаар томилогдов.

2009

“Аюултай, хортой химийн бодисын ангилал” -ын удирдамжийг 2009 онд батлав. 2009 26. Хүснэгт 4.5-т тусгагдсан Монгол Улсын хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөх нь NLAC төсөлд

хамаарах боломжтой. Хүснэгт 4.5: Төсөлд хамаарах Монгол Улсын үндсэн хууль

# Хуулиууд Батлагдсан болон өөрчлөлт орсон он сар

өдөр

Төслийн БОНХМБ-д холбогдох зүйлс Байгаль Орчны Хамгааллын Нийгмийн

Хамгаалын 1 Газрын тухай хууль Батлагдсан он 2002.06.07

Өөрчлөлт орсон он: 2015.07.08, 2015.06.26, 2015.06.19, 2015.02.12 2013.12.26, 2012.05.17 2010.07.01, 2009.12.17, 2009.07.16, 2009.07.09, 2006.12.22, 2005.07.01, 2005.01.27, 2004.04.22, 2003.06.12, 2003.01.02

4.1.2, 4.1.4, 4.1.5, зүйл 11-16, 18.1.3, 19.2.2, 20.1.4, 20.2.2, 20.2.6, 22.1.2, 22.2.1, 22.2.3, 23.2.10, 23.2.16, 24.1, 27.5, 31.3, 31.4, 33.4, 34.2, 34.4, 34.11-Засгийн газар ба иргэдийн үүрэг,

4.1.6- Газрын менежментэд олон нийтийн оролцох оролцоо

2 Монгол улсын иргэнд газар

Батлагдсан он 2002.06.27 Өөрчлөлт орсон он:

5.1.6.1, 5.1.6.2, 6, 9.1.4, 9.1.5, 10.1.4, 12.1.4, 14.1.5, 27.1.1, 27.1.5, 27.1.8,

5.1.1

22


өдөр


Хамгаалын эзэмшүүлэх тухай хууль

2012.05.18, 2011.02.10 2008.05.22, 2005.07.07 2005.06.23

27.2.5, 27.2.6, 27.2.7, 27.2.8, 28.1.3, 29.6, 29.7, 30.1, 32 ба 38, 39.1

3 Газар ашиглалтын төлбөрийн тухай хууль

Батлагдсан он 1997.04.24 Өөрчлөлт орсон он: 2012.05.22, 2009.12.24 2006.12.08, 2005.07.01

зүйл 4 ба 6.

4 Газрын хэвлийн тухай хууль

Батлагдсан он 2004.04.22 Өөрчлөлт орсон он: 2009.05.14, 2006.06.29

16.7, 17.2.2, 17.2.5

5 Ашигт малтмалын тухай хууль

Батлагдсан он 2006.07.08 Өөрчлөлт орсон он: 2015.06.04, 2015.02.18, 2015.02.13, 2015.01.23 2014.07.01, 2014.05.15, 2014.01.24, 2014.01.09 2013.10.03, 2012.05.17 2011.12.23, 2011.02.10 2010.07.01, 2009.10.15, 2009.07.16, 2009.01.08 2008.12.19

8.1.5, 11.1.23, 12.1.2-12.1.4, 13.5, 14.4-14.6, 14.8-14.9, 17.2.2, 17.3.3, 17.3.5, 19.2.3, 19.10, 24.4.2, 24.5, 25.1.6-25.1.7, 26.2.2, 27.1.13, 28.1.3, 35.2.2, 35.3.3-35.3.4, 35.3.7, 35.5, 35.10, зүйл 37, 41, 44 ба 45, 53.3, 54.2, 55.3.2, 56.1.3, 56.1.5, 56.1.7-56.1.8, зүйл 63, 66.3- 66.4,

6 Улсын Тусгай Хамгаалалттай Газрын тухай хууль

Батлагдсан он 1994.11.15 Өөрчлөлт орсон он: 1997.10.23 2014.07.01, 2014.05.15, 2008.12.19, 2006.12.22, 2004.04.22, 2003.01.02 2002.07.10, 2002.06.07,

5.1-5.2, зүйл 7-24, 25.2, 26.3-26.6, зүйл 27, 28.3, 29.3, зүйл 30-32, 33.1, 36.2-36.3, зүйл 37, 39, 40.1.2, 43.2-43.3

7 УТХГН-ийн Орчны бүсийн тухай хууль

Батлагдсан он 1997.10.23 Өөрчлөлт орсон он: Ongoing

3.1, 4.1, 5.1, 7.4, 8.2, 9.1

8 Усны тухай хууль Батлагдсан он 2012.05.17 Өөрчлөлт орсон он: 2012.08.17

8.1.1-8.1.2, 10.1.24, 12.1.1, 13.1.3, 15, 17.1.6-17.1.9, 17.1.12, 17.2, 18.1.3, 19.1.3, 22- 25, 29 ба 30, 32.5, 33.1.13-33.1.14

9 Ус бохирдуулсны нөхөн төлбөрийн тухай хууль

Батлагдсан он 2012.05.17 4.1, зүйл 5-8, 10.1.1

10 Усны нөөцийн тухай хууль

Батлагдсан он 2007.07.05 Өөрчлөлт орсон он: 2014.07.01

11 Барилгын тухай хууль

Батлагдсан он 2008.02.05 Өөрчлөлт орсон он: 2015.07.02, 2014.05.15, 2011.01.20, 2009.04.23, 2008.02.05

4.1.3, 5.1.7, 6.1.2, зүйл 9-11, 13.5, 14.5.1, 15.4, 15.5, зүйл 16, 18, 20, 22.2

зүйл 8, 14.11

12 Замын тухай хууль Батлагдсан он 1998.01.02 Өөрчлөлт орсон он: 2014.05.15, 2009.08.25, 2007.08.03, 2006.12.22, 2005.01.27, 2003.01.02 2002.07.01, 2000.09.01

5.15, 6.1.5, 6.1.6, 13.7, 17.3.1, 17.3.2, 17.3.3

13 Тээврийн тухай Батлагдсан он 1999.06.04 7.4, 10.1.1, 10.2.7, 10.2.8, 10.2.9,

23


өдөр


Хамгаалын хууль Өөрчлөлт орсон он:

2012.08.17, 2011.10.06, 2011.02.10, 2011.01.20, 2009.05.07, 2008.12.19 2008.10.09, 2008.05.29, 2006.12.22, 2005.01.27, 2003.11.28, 2003.05.15 2002.07.10, 2001.11.30, 2001.11.08

17.1

14 Агаарын тухай хууль

Батлагдсан он: 2012.05.17 Өөрчлөлт орсон он:2015.01.23, 2013.12.12

All

15 Агаар бохирдуулсны нөхөн төлбөрийн тухай хууль

Батлагдсан он: 2010.06.24 Өөрчлөлт орсон он: 2012.05.17

All

16 Захиргааны тухай ерөнхий хууль

Батлагдсан он: 2015.06.19 28.1.1-28.1.2, 48.2.2, 49.3.3, 49.3.5, 56.3, 62.2, 73, 75.1, 79, 81.2, 86.2, 92.1, 96.1, 97.1.1, 98.1.2-98.1.3, 100.1, 101.2, 104

13.2-13.4, 26.1, 74.1-74.2

17 Иргэний Хууль Батлагдсан он: 2002.01.10 Өөрчлөлт орсон он:2015.07.02, 2014.12.05, 2014.05.15, 2013.01.10, 2011.12.15, 2011.10.06,2010.04.23, 2009.07.09, 2005.07.07

9-13, 21, 56, 92-95, 101-103, 106, 108, 116-118, 128.1, 134-140, 146.1, 150-151, 189, 228-230, 443-444, 497-514,

All

18 Суурин усны хангамж, ариутгах татуургын усны системийг ашиглах тухай хууль

Батлагдсан он: 2011.10.06 4.1.1, 5.1.5, 7.1.2, зүйл 11 ба 16, 17.3-17.4, 17.8, зүйл 18.

6.1.4, 21.2

19 Мэдээлэл дамжуулах, мэдээлэл авах эрхийн тухай хууль

Батлагдсан он: 2011.06.16 7.1.5, 7.1.9 All

20 Нийтийн сонсголын тухай хууль

Батлагдсан он: 2015.07.08

4.2.2, 6.4 All

21 Монгол улсын засаг захиргааны нэгж, тэдгээрийн зохион байгуулалт, менежментийн тухай хууль

Батлагдсан он: 2006.12.15 Өөрчлөлт орсон он: 2015.07.08, 2015.01.23 2013.07.05, 2012.12.20, 2012.09.14, 2010.10.29 2009.04.16, 2009.03.12 2008.05.06

зүйл 4, 12.1.7, 20.1.6-20.1.7, 20.1.9, 20.1.12, 28.1.3-28.1.9, 28.1.15, 29.1.1б, 29.1.5в, 31.1.1

17.1.8,18.1.2з, 18.1.2k, 18.1.2л,

22.1.12, 22.1.16,28.1.228.1.13,29.1.330.1.6,3

0.1.13

22 Хот, суурин газарт дахин төлөвлөлт, дахин төлөвлөлт хийх тухай хууль

Батлагдсан он: 2015.06.26 3.2, 6.1.1, зүйл 7, 8.1.1, 8.1.5, 8.1.6, 9.1.1, 10.1.1, 11.2, 12 зүйл, 14.1, 14.4, 14.7, зүйл 15-18, ба 25,

11.1.5, 14.2, 14.5

23 Хот байгуулалтын тухай хууль

Батлагдсан он: 2008.05.29 Өөрчлөлт орсон он: 2015.06.26

4.1.2, 5th зүйл, 7.1.3, 11.4, 12.4, 12.6, 12.8, 12.9, зүйл, 14, 16, 20 ба 23-24,

Зүйл 17-18

24


өдөр


Хамгаалын 2015.02.12

24 Хатуу хог хаягдлын тухай хууль

Батлагдсан он: 11.2003 Зүйл 3, 8, 9, 11, 12, 22 Зүйл 7.2, 9.2, 9.3, 9.4, 11.2, 22.1, 22.2

25 Эрүүл ахуйн тухай хууль

Батлагдсан он: 02.04, 2016

Зүйл 3.1, Зүйл 4, 5, 8,11, зүйл 13.1.3, 14.1.1, 14.1.2, 20.1.3,

27. Ногоон барилга байгууламжийн үзэл баримтлал: Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал

жуулчлалын яамны (БОНХЯ) захиалгаар ногоон байгууламжийн үнэлгээний системийг Монгол Ногоон барилгын зөвлөл (МНБЗ) 2014 онд боловсруулсан. Энэхүү төслийн төсөл нь эрчим хүч, ус, байгаль орчин, инновацийн дөрвөн сэдэвчилсэн чиглэлийг хамарсан арван үндсэн ба 26 дэд шалгуураас бүрдэнэ (Хүснэгт 4.7-д харуулав).

Хүснэгт 4.7 МНБЗ-ийн Ногоон барилга байгууламжийн үнэлгээний шалгуур үзүүлэлт

Эрчим хүч BND 23-02-09-д заасан A, B, C халаалт / дулааны ангилалд тавигдах шалгуур үзүүлэлтүүдийн шаардлагын хэрэгжилт - Монгол Барилгын Стандарт Эрчим хүчний хэмнэлттэй тоног төхөөрөмжийн ашиглалт Байшингийн гадна ба дотоод гэрэлтүүлгийг ашиглалт Сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийн ашиглалт

Ус хэмнэлт Ус хэмнэх төхөөрөмж суурилуулалт Саарал усны фьючерсийг дахин ашиглах Борооны усыг дахин ашиглах

Байгаль орчны асуудлууд

Байршил: Гаднах төлөвлөлт, тоглоомын талбай, автомашины зогсоол, дугуйн зогсоол ба ногоон байгууламжийг BND-ийн дагуу хийх ёстой Нийтийн тээвэрт холбогдох Барилга: Нөөц хэмнэх барилгын материалын хэрэглээ Ногооноор тэмдэглэгдсэн барилгын материалын хэрэглээ Дотоод агаарын чанар: BND-ийн дагуу дотоод агаарын температур, чийгшил ба дуу чимээний түвшин Дотоод засал чимэглэлд ногоон шошготой материалыг ашиглах. Байгаль орчны менежмент:Байгаль орчны менежментийн хөтөлбөрийн хэрэглээ ба барилгын ажлын явцад байгаль орчны хяналтын төлөвлөгөө.Барилгын компани эсвэлүйлчлүүлэгч нь ISO 14001 байгаль орчны менежментийн стандарттай байдагДизайн дахь хамгийн их байгалийн гэрэлтүүлэг.

Инноваци Ногоон барилгын үнэлгээний системтэй шууд холбоогүй, шинэлэг технологи, санаа ба материалыг ашиглах нь GBRS-т тусгагдсан болно

(Эх сурвалж: Монголын Ногоон Барилгын Зөвлөл, 2014, тайлан)

4.2.3 Байгаль орчны үнэлгээний үндэсний шаардлага

28. БОНБҮ-ний шаардлагыг Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хуулиар зохицуулдаг (1998, 2002 онд нэмэлт оруулсан). Хуулийн нэр томъёо нь бүх шинэ төслүүд, түүнчлэн одоо байгаа үйлдвэр, үйлчилгээ, барилгын үйл ажиллагааг сэргээн засварлах, өргөжүүлэх, газар, байгалийн нөөцийг ашиглахтай холбоотой төслүүдэд хамаарна. Энэхүү хуулийн зорилго нь хүрээлэн буй орчныг хамгаалах, экологийн тэнцвэргүй байдлаас урьдчилан сэргийлэх, байгалийн нөөцийг ашиглахад хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг хамгийн бага байлгах, хүрээлэн буй орчны нөлөөллийг үнэлэх, бүс нутгийн болон байгаль орчны талаархи шийдвэрийг батлахтай

25

холбоотой үүсэх харилцааг зохицуулахад оршино. салбарын бодлого, хөгжлийн хөтөлбөр, төлөвлөгөө, төслүүд. Хүснэгт 4.6-д Ерөнхий дүн шинжилгээ хийх шаардлагатай төслийн ангиллыг жагсаав.

Хүснэгт 4.6: Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын ерөнхий үнэлгээнд заавал хамрагдах төслүүдийн ангилал (БОНБҮТ-ийн тухай хуулийн дагуу)

No

Төслийн төрөл

Гүйцэтгэгч Байгаль орчны талаархи төрийн

захиргааны төв газар Нийслэлийн Засаг даргын

Тамгын газар 1. Уул уурхай Бүх төрлийн ашигт малтмалын хайгуул Орон нутагт ашиглах нийтлэг

ашигт малтмалын хайгуул 2. Хүнд үйлдвэр Бүх төрөл - 3. Хөнгөн ба Хүнсний

үйлдвэр Засгийн газрын мэдэлд байдаг томоохон үйлдвэрүүд

Орон нутгийн ЖДҮ эрхлэгчид

4. Хөдөө аж ахуй Усан сан Услалтын систем Ургамлын тариалалт

Бусад үйлдвэрүүд ба үйлчилгээ

5. Дэд бүтэц 1 МВт-аас дээш хүчин чадалтай эрчим хүчний үйлдвэрлэл З5 кВ-оос илүү хүчдэл бүхий цахилгаан дамжуулах шугам Дулаан дамжуулах хоолой Усан цахилгаан станц Төмөр замын Нисэх онгоцны буудал Олон улсын авто замын ба хот хоорондын хотууд Олон улсын ба хот хоорондын харилцаа холбоо

1 МВт хүчин чадалтай эрчим хүчний үйлдвэрлэл З5 кВ хүртэлх хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугам Дулаан түгээх хоолойнууд орон нутгийн Зам ба орон нутгийн харилцаа холбоо

6. Үйлчилгээ Зочид буудал, амралтын газар, сувиллын ба бусад үйлчилгээний байгууллагууд 50-аас дээш ортой

Зочид буудал, амралтын газар, сувилал ба бусад үйлчилгээний байгууллагууд өдөрт 5О хүртэл хүчин чадалтай

7. Бусад төсөл: Хот төлөвлөлт Батлан хамгаалах ба иргэний хамгаалалт Усан хангамжийн систем Ус цэвэрлэх байгууламж Хатуу хог хаягдлыг зайлуулах ба бусад

10000 гаруй хүн амтай суурин газарт усан хангамж, ус цэвэршүүлэх ба хатуу хог хаягдлыг зайлуулах Батлан хамгаалах ба иргэний хамгаалалтад зориулсан төрийн өмчит байгууламжууд

10000 хүн амтай хотын суурин газарт усан хангамж, ус цэвэршүүлэх хатуу хог хаягдлыг зайлуулах Батлан хамгаалах орон нутгийн байгууламж ба иргэний хамгаалалт

8. Биологийн олон янзын байдал

Загасны аж ахуй (том хэмжээтэй) ПҮАуляци, амьтны ба ургамалтай холбоотой бусад үйл ажиллагааг ашиглах.

Ан агнах ба ойн аж ахуй, овог аймаг Орон нутгийн зах зээлд загасчлах

9. Химийн бодис, цацраг идэвхит бодис ба аюултай хаягдал

Химийн бодис, цацраг идэвхит бодис, аюултай хог хаягдлыг боловсруулах, ашиглах, хадгалах, тээвэрлэх

10. Тусгай хамгаалалттай газар нутагт хийсэн ажлууд

Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хил дээр хийх ажлууд

Тусгай хамгаалалттай газар нутагт хийх ажлууд.

29. БОНБҮ-ний тухай хуульд тодорхойлсон 2 төрлийн БОНБҮ байдаг.

26

(i) Ерөнхий БОНБҮ (үзлэг шалгалт) - Ерөнхий БОНБҮ-ийг эхлүүлэхийн тулд төсөл хэрэгжүүлэгч ЭЗХЯ (эсвэл аймгийн засгийн газарт) ТЭЗҮ, техникийн дэлгэрэнгүй мэдээлэл, зураг болон бусад мэдээллийг багтаасан төслийн товч танилцуулгыг хүргүүлнэ. Ерөнхий БОНБҮ нь дөрвөн дүгнэлтийн аль нэгэнд хүргэж болно. Үүнд: (i) нарийвчилсан БОНБҮ шаардлагагүй, (ii) тухайн төслийг тодорхой нөхцөлд нийцүүлэн дуусгаж болно; (iii) нарийвчилсан БОНБҮ шаардлагатай байна, эсвэл (iv) төслийн цуцлалт. Ерөнхий БОНБҮ нь үнэ төлбөргүй бөгөөд ихэвчлэн 12 хоног үргэлжилдэг. 4.1-р зурагт ТЕГ, БОНБҮ-ийн журмыг харуулавDEIA

Зураг 4.1. БОНБҮ-ийн тухай Монгол Улсын хуулийн дагуу ТЕГ, БОНБҮ-ийн журам.

Эх сурвалж: Vol. 1 (2001) Хуулийн эмхэтгэл: Монгол Улсын иргэний лавлагааны ном

(i) Нарийвчилсан БОНБҮ - хамрах хүрээг Ерөнхий БОНБҮ тодорхойлдог. БОНБҮ-ийн нарийвчилсан тайланг БОАЖЯ-ны эрх бүхий монгол компани тусгай журмаар боловсруулж гаргах ёстой. Нарийвчилсан БОНБҮ-ний боловсруулалтыг БСШУЯ (эсвэл аймгийн засгийн газар) -д хүргүүлэх ёстой. Ерөнхий БОНБҮ-ийг хийхэд оролцсон байгууллагын мэргэжилтэн нар 18 хоногийн дотор нарийвчилсан БОНБҮ-ийн тойм гаргаж, БСШУЯ (эсвэл аймгийн засгийн газар) -д танилцуулах ёстой. Шинжээчийн дүгнэлтийг үндэслэн БСШУЯ (эсвэл аймгийн засгийн газар) уг төслийг батлах, эс зөвшөөрөх тухай шийдвэр гаргадаг.

Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллага баримт бичгийг БСШУЯ эсвэл Аймгийн DET-т ирүүлнэ: Төслийн тодорхойлолт. Техник, эдийн засгийн үндэслэл, зураг төсөл, бусад

БСШУСЯ эсвэл Аймгийн ДЭМБ-ын мэргэжилтэн: БОНБҮ-ний ерөнхий шинжилгээ (үзлэг) -ийг 14 хоногийн дотор явуулна Дараах 4 шийдвэрийн 1-ийг нь гаргана

Шийдвэр 1: Төслийг нарийвчилсан үнэлгээ

хийхгүйгээр хэрэгжүүлэх боломжтой

Төсөл нь дэвшилттэй байж болно

Төсөл нь нөхцлөөрөө ахиц дэвшил гаргаж чадна

Шийдвэр 2: Төслийг тодорхой нөхцлөөр

хэрэгжүүлж болно

БОНБҮ-ний үзлэг шалгалтыг хэрэгжүүлэх төслүүд: Шинэ төслүүд, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, барилгын үйл ажиллагааг шинэчлэх / өргөжүүлэх, байгалийн нөөцийг

ашиглах төслүүд

Шийдвэр 3: БОНБ-ийг нарийвчлан оруулах

шаардлагатай

Төслийг хэрэгжүүлэгч БОНБҮ-ийн эрх бүхий компанийг сонгов

Шийдвэр 4: Тохиромжгүй, эсхүл нөлөөлөлөөс болж

төсөл татгалзсан

БИДН-ийг оруулах БСШУЯ эсвэл Аймгийн DET

мэргэжилтэн 18 хоногийн дотор

27

(ii) (iii) Нарийвчилсан БОНБҮ нь дараах бүлгүүдийг агуулна: (i) Байгаль орчны суурь мэдээлэл; (ii) төслийн хувилбарууд; (iii) нөлөөллийг багасгах, багасгах, арилгах зөвлөмж; (iv) Сөрөг нөлөөлөл ба түүний үр дагаврын цар хүрээ, тархалтын дүн шинжилгээ; (v) Эрсдлийн үнэлгээ; (vi) Байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөө; (vii) Байгаль орчны мониторингийн хөтөлбөр; (viii) Төслийг хэрэгжүүлэх эсэх талаар оршин суугчдын санал.

30. Төлөвлөж буй үйл ажиллагааны төрөл, хэмжээг Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам /

БОНБЯ / эсвэл аймаг (аймгийн) засгийн газар БОНБҮ хийх үүргийг тодорхойлдог.

31. ДБ дэмжиж буй төслүүд нь дотоодын болон ДБ-ийн шаардлагыг дагаж мөрдөх шаардлагатай байна. ДБ нь талбайн тодорхой БОНХС-ийг дэд төслүүдэд бэлтгэх шаардлагатай бөгөөд зөвхөн ДБ болон Монгол Улсын шаардлагын хоорондын зөрүүгээс болж ДБ-ийн шаардлагыг хангаж чадахгүй тул дотоодын шаардлагын дагуу ерөнхий БОНБҮ эсвэл нарийвчилсан БОНБҮ-ийг бэлтгэхэд шаардагддаг. МААТ-ийг хэрэгжүүлэх явцад тодорхойлогдсон дэд төслүүдийн хамгаалалтын баримт бичгийг шалгах, бэлтгэх явцад энэ асуудлыг сүүлд тодруулах шаардлагатай байна.

4.2.4. Байгаль орчны хяналт шинжилгээний үндэсний бүтэц

32. Байгаль орчны хяналт шинжилгээ хийх суурийг бий болгох нь хүрээлэн буй орчны агаар, ус, орчны дуу чимээ, хөрсний чанарын чиг хандлага, бохирдол, бусад антропоген үйл ажиллагаа, болон / эсвэл хог хаягдлыг цэвэрлэх үйл ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлох явдал юм. хяналт). Агаар мандал, газрын доорхи ус, нууранд хаягддаг шим тэжээл, бохирдуулагч урсгалын тооцоо, төслийн болон ойролцоох газрын ойролцоох газрын орчны мониторингийг хийх шаардлагатай. Хяналт нь нөлөөллийн хяналттай харьцуулах арга хэрэгсэл болж өгдөг тул төсөлтэй холбоотой аливаа төрлийн ажил эхлэхээс өмнө орчны чанарыг тодорхойлох зорилгоор хийгддэг. Энэ нь энгийн нөхцөлд гэнэтийн өөрчлөлт гарсан эсэхийг шалгахад ашиглагдана.

33. Ус, цаг уур, орчны шинжилгээний үндэсний газар нь байгаль орчны чанарыг хянах

зорилгоор ус, агаар, хүчиллэг, хөрс, хүрээлэн буй орчны цацраг, тоос шороо, хүхрийн хийд байгаль орчны хяналт тавих үүрэгтэй. Гол хотуудын лабораториуд агаар, ус, хөрсний чанар, цацрагийн түвшинг тогтмол хэмжиж, үүн дээр ийм цахилгаан станц, тээврийн хэрэгслийн бохирдлын эх үүсвэрийг хянах; байгаль орчны үнэлгээний талаар шаардлагатай хяналт шинжилгээний ажлыг явуулдаг; бусад байгаль орчны хяналтын байгууллагуудтай хамтран үйлдвэрлэлийн хог хаягдлыг хянах. Хүснэгт 4.7-т НЭММ-ийн төрөл, үүрэг хариуцлагыг харуулсан Ус цаг уур, цаг уур, орчны шинжилгээний хүрээлэн буй орчны хяналт.

Хүснэгт 4.7: Монгол дахь байгаль орчны хяналт шинжилгээний үүрэг хариуцлагын нэр

Хяналтын төрлүүд Байршлууд Хот суурин газрын агаарын чанар / SO2, NOx, CO, O3, HC, PM10, PM2.5 / 35 оноо Хүчиллэг бороо / NH4, SO2, HCI, HNO3, NH3 / 2 оноо Хүлэмжийн хийн хяналт 1 лаборатор

28

Элс / шар / шороон шуурганы ажиглалт / Тоос PM10, PM 2.5 тархалтыг хэвтээ ба босоо чиглэлд тодорхойлох /

9 станцууд

Усны чанар Усны чанар / 91 гол, 16 нуур рН, EC, O2 гэх мэт. / 188 оноо

Саарал усны хяналт / Улаанбаатар хотод 5 ба хөдөө 28 33 ус цэвэрлэх байгууламж

Хот суурин газрын хөрсний чанар 340 оноо Байгаль орчны цацрагийн хяналт 35 оноо Эх сурвалж: Ус цаг уур орчны шинжилгээний газрын талаархи танилцуулга, БОАЖЯ, 2016 он

4.3. Байгаль орчны олон талт гэрээ, хэлэлцээрүүд

34. Монгол орны байгалийн экосистем, зэрлэг зүйлийн популяцийн эрүүл мэнд нь үндэсний болон дэлхийн хэмжээнд чухал ач холбогдолтой юм. Тус улс нь Сибирийн агуу тайга, Төв Азийн тал нутаг, Өндөр Алтайн нуруу, говь цөлийн нэгдэл болсон Төв Азийн экологийн шилжилтийн бүсэд дэлхийн экосистемийн чухал хэсгийг бүрдүүлдэг. Дэлхийн хэмжээнд хүлээсэн үүрэг хариуцлагаа ухамсарласнаар Монгол Улс олон улсын байгаль орчны конвенцид нэгдэн орсон бөгөөд гол зүйлүүдийг Хүснэгт 4.8-ийн 4 бүлэгт багтаасан болно.

35. 35. Эдгээр конвенцууд нь гарын үсэг зурсан засгийн газруудад хэрэгжүүлэх хууль

тогтоомжийн үндэслэл, конвенци бүрийн шаардлага, нөхцлийг дагаж мөрдөх, хэрэгжилтийн гүйцэтгэлд тогтмол хяналт тавих, тогтмол тайлагнах, мэдээлэх зэрэг үүрэг хүлээдэг. талуудын бага хурал.

Хүснэгт 4.8 Монгол Улс гарын үсэг зурсан олон улсын байгаль орчны конвенцууд

No Конвенц Холбогдох жил A Байгаль хамгаалах 1 Ус намгархаг газрыг хамгаалах тухай олон улсын ач холбогдол бүхий

намгархаг газрын конвенц 1998

2 ОУАК (Ховордсон амьтдын ба ургамал олон улсын арилжааны тухай конвенц)

1996

3 БОЯБК (Биологийн олон янз байдлын тухай конвенц) 1993 B Аюултай материал 1 Органик бохирдуулагч бодисын талаар Стокгольмын конвенц 2004 2 Аюултай хог хаягдлыг хил дамнасан нүүлгэн шилжүүлэх, тэдгээрийг устгах

талаар хянах тухай Базель конвенц 1997

3 Олон улсын худалдааны Аюултай Химийн Бодис ба Пестицидийн Урьдчилан Мэдээлж Зөвшилцөх (УМЗ) зөвшилцөх журмын тухай Роттердамын конвенци

2000

C Агаар мандлын ялгаруулалт 1 НҮБУӨХК (НҮБ-ын Уур амьсгалын өөрчлөлтийн хүрээний конвенц) 1994 2 Киотогийн протокол 1999 3 НҮБЦБК (Цөлжилтийг бууруулах НҮБ-ын конвенц) 1996 4 Монтреал Протокол (Озоныг багасгах бодисууд дээр) 1996 5 Озоны давхаргыг хамгаалах Венийн конвенц 1996 D Дэлхийн өв 1 Дэлхийн өвийн конвенц 1990

29

4.4. БОНХМБ-ийн олон улсын болон үндэсний шаардлагын хоорондох зөрүүг тодорхойлох шинжилгээ

36. Байгаль орчны болон нийгмийн шаардлагын хоорондох зарим зөрүү, олон улсын болон үндэсний шаардлагын хоорондын зөрүүг шинжлэх гол үр дүнг Хүснэгт 4.9-т үзүүлсэн бөгөөд энэ нь дутагдлыг тодорхойлж, БОНХСБ-аас эдгээр зөрүүг арилгах арга хэмжээнүүдийг харуулсан болно.

Хүснэгт 4.9: Байгаль орчин, нийгмийн бодлогын зөрүүгийн дүн шинжилгээ, зөрүүг арилгах арга хэмжээ

Сэдэв Илэрсэн ялгаа (олон улсын стандартын лавлагаа)

Цоорхойг нөхөх арга хэмжээ

Байгаль орчны үнэлгээний хамрах хүрээ

БОНБҮ-ний тухай хууль нь зөвхөн хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчныг хамардаг (ДБ ҮА 4.01, 1.1; ДБ ҮА. 4.11, 4.1)

БОНБҮ нь бүгд байгаль орчин, хүний эрүүл мэнд, аюулгүй байдал; нийгмийн нөлөөлөл (албадан нүүлгэн шилжүүлэх, нутгийн уугуул иргэд, ба физик соёлын нөөц); ба хил хязгаар ба дэлхийн байгаль орчны асуудал.

Тусгай хамгаалалттай орчны орчны бүсэд зөвхөн тодорхой төрлийн үйл ажиллагааг БОНБҮ-д оруулна (WB ҮА 4.01, 1.2).

Бүх дэд төслүүдийг үнэлэх хэрэгтэй.

БОННБҮ-д олон нийтийн оролцоо

БОНБҮ-ний тухай хууль нь БОННБҮ-ний олон нийтийн оролцоог шаарддаггүй (ДБ ҮА 4.01, 1.3).

БОНХМБ-ийн үндсэн оролцогч талуудыг ерөнхий БОНБҮ-ийг боловсруулж өгөхөөс өмнө харгалзан үзсэн өөрсдийн санал бодлыг нягт нямбай зөвлөлдөхийг баталгаажуулна.

Нарийвчилсан БОННБҮ-д олон нийтийн оролцоог хангах журам нь олон нийтийн оролцооны талаарх ерөнхий удирдамжийг өгдөг

БОНХМБ нь бүх гол оролцогч талуудыг өөрсдийн санал бодлыг харгалзан үзсэний үндсэн дээр нягт нямбай зөвлөлдөхийг баталгаажуулдаг.

Олон нийтэд мэдээлэх ба зарлах

БОНБҮ-ний тухай олон нийтэд мэдээлэх тухай хууль тогтоомж бүрэн бус байна (ДБ ҮА 4.01, 1.4)

БОНХМБ-ийн болон дэд төслүүдийн БОМС нь бүх нийтэд олон нийтэд мэдээлэх, төслийн төлөвлөгөө ба БОННБҮ-ийг олон улсын стандартад нийцүүлэн тодорхойлох журмыг тусгасан байдаг.

Тайлан гаргах БОНБҮ-ний тухай хуульд зөвхөн БОНБ-ийн нарийвчилсан журмын дагуу БОНХ-ийн талаар мэдээлэх шаардлагатай байдаг (ДБ ҮА 4.01, 1.5)

Бүх БОНХС-ийн байдал ба хяналтын үр дүнг мэдээлэх болно.

БОН-ийн менежментийн чадавхи

Үндэсний хууль хүчин чадлын шаардлага байхгүй (ДБ 4.01 p.1.6)

БОНХМБ ба Дэд төслүүд БОМТ shAll нь чадавхийг бэхжүүлэх үйл ажиллагааг багтаана

Газрын хөрвүүлэлт

Үндэсний хууль тогтоомж нь тогтоосон бүсээс гадуур байгалийн амьдрах орчныг өөрчлөх, доройтуулахыг бууруулах заалт байхгүй (жишээ нь, тусгай хамгаалалттай газар нутаг, орчны бүс, хамгаалах ой гэх мэт) (WB ҮА. 4.04, 2.1)

Байгалийн амьдрах орчныг өөрчлөх, доройтуулах боломжтой бүхий л төслүүд нь бууруулах арга хэмжээг боловсруулж, хэрэгжүүлж, хяналт тавина.

Албадан нүүлгэн шилжүүлэх

Үндэсний хуульд нүүлгэн шилжүүлэлтээс зайлсхийх, багасгах заалт байхгүй (ДБ ҮА. 4.12 3.1, VGGT)

БОНХМБ нь эдийн засгийн болон нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбоотой бүх саналуудыг өөр хувилбарууд нүүлгэн шилжүүлэхээс зайлсхийх боломжгүй гэдгийг баталж, нүүлгэн шилжүүлэхэд нөлөөлсөн хүмүүсийн тоог

30



зөвтгөнө. Үндэсний хууль тогтоомжид нүүлгэн шилжүүлэх ажлыг тогтвортой хөгжүүлэх хөтөлбөр болгон хэрэгжүүлэх заалт байхгүй байна (ДБ ҮА 4.12, 3.2)

Хүмүүс эдийн засгийн хувьд бараг бүхэлд нь нүүлгэн шилжсэн тохиолдолд өртсөн хүмүүс бүх хүмүүс олон улсын стандартад нийцүүлэн амьдрах, амьдрах орчныг төлөвлөх, нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааг төлөвлөхөд эрэгтэй, эмэгтэй залуу хүмүүсийн оролцоог хангах механизмаар татагддаг.

Үндэсний хууль тогтоомжид нүүлгэн шилжүүлэх хөтөлбөрт нэрвэгдсэн хүмүүст чухал зөвлөгөө өгөх заалт байхгүй байна (ДБ ҮА 4.12, 3.3; VGGT) Үндэсний хууль тогтоомжид нүүлгэн шилжүүлсэн хүмүүст амьжиргаагаа сэргээх, сайжруулахад туслах заалт байдаггүй (ДБ ҮА 4.12, 3.4). Үндэсний хууль тогтоомжоор захиалгат эрхийг хүлээн зөвшөөрдөггүй (VGGT)

Тусгай ашиглалтын эрхийг хүндэтгэх хэрэгтэй бөгөөд төсөл нь Газрын тухай хуулийн одоогийн заалтуудын дагуу баримтжуулсан ашиглалтын эрхийн баталгааг хангах ёстой (52.2-р зүйл).

Газрын тухай хуульд зөвхөн эд хогшил эзэмшигчид бус, тодорхой төрлийн газар эзэмшигчид шилжүүлэх зардал болон хөрөнгийн нөхөн төлбөрийг зааж өгдөг. (ДБ ҮА 4.12, 3.5, 3.7, 3.11)

Зохих шалгуурыг тодорхойлж, нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст хамаарахгүй бөгөөд эрх бүхий хүмүүс, түүний дотор албан ёсны цолгүй хүмүүс орохгүй. Хөрөнгийн бүрэн алдагдлаа нөхөн төлнө, шилжих зардлыг бүрэн төлнө.

Үндэсний хууль тогтоомжид нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст хуульчийн зөвлөгөө авах эрхийг баталгаажуулах заалт байдаггүй (НҮБ-ын үндсэн зарчим, VGGT)

Нөлөөлөлд өртсөн талууд төслийн зардлаар зардлаар хуульчийн зөвлөгөөг цаг тухайд нь авах баталгаатай байх ёстой

Үндэсний хуулиар хуучин нүүдэлтэй ижил төстэй үйлдвэрлэлийн потенциалы бүхий газарт нүүлгэн шилжүүлэх нөхцлийг бүрдүүлэх заалт байхгүй (ДБ ҮА.4.12, 3.8).

Бие махбодийн нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбоотой төлөвлөгөөнүүд шинэ газрууд нь дор хаяж бүтээмжийн хувьд хуучин байршилтай харьцуулахад бусад нутаг дэвсгэрийн онцлог шинж чанаруудтай тэнцүү байгааг харуулж байна.

Үндэсний хууль тогтоомжид олон улсын эрх зүй (VGGT) -т заасны дагуу нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст зохих орон сууц авах эрхийг баталгаажуулах заалт байдаггүй.

Төсөлд бүх хүмүүс өртөж хохирсон иргэд олон улсын хууль тогтоомжид заасны дагуу зохих орон сууц авах боломжтой байхыг баталгаажуулна.

Үндэсний хууль тогтоомжид нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулахад шаардагдах заалт байхгүй байна (ДБ. ҮА.4.12, 3.9, 3.12)

Амьжиргааны өөр төлөвлөгөөг боловсруулахад хүргэх үйл явцын хүрээ, бүх зүйлийг боловсруулж, хэрэгжүүлж, хяналт тавина.

Үндэсний хууль тогтоомжид дүрвэсэн хүмүүсийг сонголт, эрхийнхээ талаар мэдээлэх заалт байдаггүй (ДБ ҮА 4.12, 3.10)

Амьжиргааны өөр төлөвлөгөөнүүд нь нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, тэдгээрийн сонголтын эрх, эрхийн талаар бүрэн мэдээлэлтэй байх ёстой.

Нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст нүүлгэн шилжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө гаргах талаар үндэсний хууль тогтоомж байхгүй. ТББ (ДБ ҮА

Нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст болон ТББ-уудад амьжиргааны өөр төлөвлөгөө гаргана.

31



4.12.3.13) Үндэсний хууль тогтоомж нь төслийн үйл ажиллагааны соёлын биет нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийн нарийвчилсан үнэлгээг шаарддаггүй. (ДБ-ийн ҮА 4.11, 4.2)

Бүртгэгдсэн биет соёлын нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах шаардлагатай бол БОНҮ

Уугуул иргэд Үндэсний хууль тогтоомж нь уугуул ард түмэн эсвэл эмзэг үндэстний цөөнхийг албан ёсоор тодорхойлдоггүй бөгөөд уугуул ард түмний төлөвлөгөөг бэлтгэхийг шаарддаггүй. (ДБ ҮА 4.10)

Ялгаатай амьжиргаа, хэл соёлын улмаас эмзэг үндэстний цөөнхийн эрхийг бүгдийг нь үндэстний цөөнхийн төлөвлөлтийн хүрээнд авч үзнэ.

ХАБЭА Хөрсний элэгдэл, агаарын чанар, хатуу хог хаягдал, ХАБЭА, иргэдийн эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагааны арга хэмжээг ерөнхий түвшинд зохицуулдаг.

Барилга, байгууламжийн БОНХМБ-ний загварыг тусгайлан багтаасан болно

Үндэсний хууль тогтоомж нь аж ахуйн нэгжүүд ХАБЭА-н биелэлтийг Дэд-гүйцэтгэгч компаниудад хянах, дэмжихийг шаарддаггүй

24-29-т заасны дагуу PS2 шаардлагыг БОНХМБ-ийн барилгын загвар болгон шилжүүлнэ

37. Байгаль орчныг хамгаалах талаар Монгол Улсын холбогдох томоохон хууль тогтоомжууд нь Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль, Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хууль ('БОНБҮҮ-ийн хууль'), Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний холбогдох журам, БОНБҮ-ний олон нийтийн оролцоог хангах журам, Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний удирдамж, зохицуулалт зэрэг орно. Стратегийн ба хуримтлагдсан БОНБҮ, стратеги ба хуримтлагдсан нөлөөллийн үнэлгээ хийх удирдамж, Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө боловсруулах, баталгаажуулах, тайлагнах журам, Байгаль орчны нөхөн сэргээлтийн бондын тогтоосон дансанд хяналт хийх журам. Бусад холбогдох хууль тогтоомжид Ойн тухай хууль, Усны нөөцийн тухай хууль орно. Тусгай хамгаалалттай газар нутаг, тэдгээрийн орчны бүсийн тухай хууль тогтоомжийг нэгтгэхийг санал болгосон хуулийн төслийг холбогдох яамнаас байгуулсан ажлын хэсэг хэлэлцэж байна. Хэрэв NМААТ-ийг хэрэгжүүлэх хугацаанд шинэ хууль тогтоомж батлавал БОНХАЖЯ-ыг хянаж, шаардлагатай бол шинэчилнэ.

38. БОНБҮ-ний тухай хуульд хүрээлэн буй орчны үнэлгээний хамрах хүрээ нь хүний эрүүл

мэнд, хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх нөлөөллөөр хязгаарлагддаг боловч нийгмийн нөлөөллийг БОНБҮ-д олон нийтийн оролцоо журамд тусгасан болно. БОНБҮ-ний хувьд орон нутгийн захиргааны байгууллагуудаас БОНБҮ-ний үр дүнгийн талаархи мэдээллийг олон нийтэд нээлттэй байлгахыг шаарддаг бөгөөд шийдвэрийг байгаль орчны агентлагийн вэбсайтад нийтэд нээлттэй гаргах шаардлагатай байдаг. БОНБҮ-ийн нарийвчилсан судалгааны үр дүнд нөлөөллийг тодорхойлох, үнэлэх, үнэлэхэд олон нийтийн оролцоо шаардлагатай бөгөөд нарийвчилсан үр дүнгийн талаархи олон нийтийн зөвлөгөөнийг (техникийн бус дүгнэлтийг) 15 хоногийн хугацаанд багийн түвшинд хийх шаардлагатай байдаг. хурлын хурал. Нарийвчилсан БОНБҮ-ийн дагуу Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөөг боловсруулахад олон нийтийн оролцоо шаардлагатай байгаа бөгөөд нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст эдгээр БОМТ-ийн хэрэгжилтийн талаар жил бүр мэдээлж байх шаардлагатай. Албан журмаар тогтоосон олон нийтийн

32

оролцоонд тавигдах шаардлагууд нь ерөнхий байдгийг харгалзан БОНХАЖЯ нь олон улсын стандартад заасан шаардлагын дагуу техникийн бус хураангуй, утга учиртай зөвлөгөө өгөх, шийдвэр гаргахад оролцох зэрэг мэдээллийг ил тод байлгах үүднээс холбогдох талуудын оролцоог хангах чиглэлээр зааварчилгаа өгөх болно..

39. 39. Төслийн нийгмийн нөлөөлөлтэй холбоотой хууль тогтоомж: Монгол Улс газар

эзэмших, нүүлгэн шилжүүлэхэд хамаарах үндэсний хууль тогтоомжгүй. Монгол Улсын Газрын тухай хууль нь тухайн газрын тодорхой ангилалд газар өмчлөх, өмчлөх эрхийг тодорхойлдог бөгөөд сумын Засаг даргад малчдын бүлгүүдтэй газар ашиглах гэрээ байгуулах боломжийг олгодог. Тусгай хамгаалалттай газар эсвэл орчны бүсэд бэлчээрийг ашиглаж байгаа малчдын дийлэнх нь албан ёсны газар эзэмших эрхгүй боловч зарим нь өвөл хаврын зуслангийн газрыг ашиглах хязгаарлагдмал хугацаатай гэрээтэй байж болно. Газар зохион байгуулалтыг төлөвлөлтөд анхаарал хандуулах нь зүйтэй гэж үздэг боловч хувийн хэвшлийн эрх нь үндэсний хууль тогтоомжид албан ёсны статустай байдаггүй. Монгол Улс төрийн тусгай зориулалтаар ашиглаж байгаа газрыг хурааж авахад холбогдох хууль тогтоомж байхгүй бөгөөд уг төсөл нь одоогийн хууль тогтоомжид тусгагдаагүй хөрөнгүүдэд (жишээлбэл, ердийн газар ашиглалт) нөлөөлдөг. Олон нийтийн зайлшгүй хэрэгцээнд газар авах тухай хуулийн төслийг Дэлхийн банкны стандартад нийцүүлэн боловсруулсан боловч өнөөг хүртэл батлагдаагүй байна. Хэрэв хууль батлагдвал БОНХАЖЯ шинэчлэгдэж магадгүй юм. Өнөөгийн шатанд энэхүү төсөл нь Дэлхийн нөөцийн стандарт, НҮБ-ын үндсэн зарчмуудыг дагаж мөрдөх ёстой бөгөөд үүнд байгалийн нөөц, хязгаарлагдмал хүртээмжийн нөхөн олговрыг авах эрхтэй, үүнд албан ёсны эрхтэй хүмүүс хамрагдах боломжгүй байна. Газар эзэмших эрхийн нөхөн төлбөрийг нөхөн олгох тухай үндэсний хууль нь зөвхөн өмчлөх, эзэмших эрхтэй хүмүүст хамаарах бөгөөд зөвхөн алдагдсан эд хөрөнгийн нөхөн төлбөрийг зааж өгдөг. Энэхүү төсөл нь Дэлхийн банкны стандарт, НҮБ-ын үндсэн зарчмуудыг дагаж мөрдөх ба нөхөн төлбөр, амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх арга хэмжээ авах боломжтой хязгаарлагдмал ашиглалтын эрх бүхий эсвэл ямар нэгэн нэртэй эрхгүй хүмүүсийг хамруулах, бие махбодийн нүүлгэн шилжүүлэлтийн зардлыг бүрэн нөхөж, шаардлагатай арга хэмжээг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ авна. амьдрах орчныг хязгаарлах буюу нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагаа явуулахаас өмнө наад зах нь түвшинд байлгах буюу нөхөн сэргээх. НҮБ-ын үндсэн зарчмын дагуу төсөл нь нүүлгэн шилжүүлэлтэд нэрвэгдсэн хүмүүст үнэ төлбөргүй хууль эрх зүйн зөвлөгөө өгөх ёстой. Дэлхийн банкны нүүлгэн шилжүүлэлтийг төлөвлөх, нийгмийн нөлөөллийн байдалд хяналт тавих, олон нийтэд мэдээлэх зэрэг шаардлагуудыг дагаж мөрдөх шаардлагатай тул эдгээрийг одоогийн үндэсний хууль тогтоомжид тусгаагүй болно. VGGT-ийн дагуу жендэрт нүүлгэн шилжүүлэх үйл явцыг хангах журмыг мөрдөнө.

40. Биет соёлын нөөцтэй холбоотой хуулиуд: Холбогдох хуулиудад тусгай хамгаалалттай

газар нутгийн тухай хууль, соёлын өвийн тухай хууль орно. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуульд улсын тусгай хамгаалалттай газар нутагт өөр өөр бүсэд зөвшөөрөгдсөн, хориглосон үйл ажиллагаа, газар ашиглах зөвшөөрөл олгоход засгийн газрын янз бүрийн түвшний үүрэг, хариуцлагыг тусгасан байдаг. Соёлын өвийн тухай хууль нь биет соёлыг бүртгэх үйл явцыг эхлүүлж, биет соёлыг хамгаалах үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлов. Төсөл нь бие махбодийн соёлын нөөцийг тодорхойлох, бүртгэх, хамгаалах чиглэлээр оролцогч талуудыг дэмжих ёстой.

33

41. Үндэстний цөөнхтэй холбоотой хуулиуд: Монгол Улсын үндсэн хуульд “хэн ч угсаатны гарал үүсэл, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, эд хөрөнгө, ажил мэргэжил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсрол зэргээр ялгаварлан гадуурхагдахгүй” гэж заасан байдаг. Гэхдээ уугуул ард түмний талаар өөр тусгай хууль тогтоомж байдаггүй, учир нь Халхын ихэнх хүн ам, үлдсэн 20 үндэстний цөөнхийн ихэнх нь хамт уугуул иргэд байдаг. Үндэсний боловсрол, хэлний бодлого нь ерөнхийдөө монгол хэлийг сурталчлах хандлагатай байдаг бөгөөд Халх монгол бол төрийн бизнесийн албан ёсны хэл юм. Төсөлд нөлөөлсөн хүмүүс казахуудыг багтаасан тохиолдолд казах хэл дээрх мэдээлэл авах боломжтой бөгөөд казак хэлээр ярьдаг хүмүүст зөвлөгөө өгөх боломжтой болно. Бусад эмзэг үндэстний цөөнхийн хувьд (жишээ нь цаатан, Евенки), ESMF журам нь түүнд нөлөөлж болзошгүй аливаа үйл ажиллагаанд үнэ төлбөргүй, урьдчилан, мэдээллээр хангах зөвшөөрлийг (FPIC) хангана.

42. Хөдөлмөрийн нөхцөл, ХАБЭА: Монгол Улсын Хөдөлмөрийн тухай хууль (1999),

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль (2015) нь ОУХБ-ын хөдөлмөрийн үндсэн стандартыг хэрэгжүүлж, ажлын байран дахь эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хангах эрх, үүрэг хариуцлагыг тогтоодог. Гэсэн хэдий ч үндэсний хууль тогтоомж нь бүх ажил олгогчдод хамаатай тул хөдөлмөрийн болон ХАБЭА-н шаардлагыг дэд гэрээлэгчдээс хангах хууль ёсны үүрэг байхгүй болно. ХАБЭА-тай холбоотой эрсдлийг бууруулах тодорхой арга хэмжээг үндэсний хууль тогтоомжид заагаагүй байгаа боловч зарим нь үндэсний стандарт, журамд тусгагдсан байдаг. Иймээс БТСХС нь дэд гэрээлэгчдийг ижил хөдөлмөр болон ХАБЭА-н шаардлагыг хангаж, дэд төслийн БОНХС-ийн дагуу бууруулах арга хэмжээг боловсруулсан эсэхийг баталгаажуулах заалтуудыг агуулна.

ТАВ. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ НИЙГЭМ БАЙРШИЛ 5.1 Байгаль орчны үндэс

43. Монгол Улс нь Хойд Азийн далайд гарцгүй, 1.56 сая хавтгай дөрвөлжин км нутаг

дэвсгэртэй, гурван сая орчим хүн амтай, үүнээс 2.2 сая нь хот суурин газарт амьдардаг. Хөдөө орон нутагт хүн амын нягтрал нь нэг км квадрат тутамд 0.5 хүн амьдардаг бөгөөд энэ нь орон даяар хөдөөгийн амьжиргааны гол хэсэг болох хөдөлгөөнт бэлчээрийн мал аж ахуйд ноёрхож байгааг харуулж байна. Захиргааны хувьд Монгол улс нь Улаанбаатар хот болон 21 аймаг (аймаг) -д хуваагддаг. Аймгуудыг цааш нь сум (муж), баг (тосгон) болгон хуваадаг.

44. Монгол орны топографи нь гол төлөв хойд ба баруун талын уулархаг хэсгээр 914-1524

м хүртэл өндөрт ордог өндөрлөгөөс бүрддэг. Тус улс дунджаар 1580 метр өндөр юм. Алтайн уулс нь баруун болон баруун өмнөд бүс нутгаар урсдаг бөгөөд Монголын баруун баруун хэсэгт Хүйтний оргил нь хамгийн өндөр (4,375 метр) юм. Зүүн ба өмнөд хэсэг нь нам дор газар, хотгороор тодорхойлогддог. Ландшафтад Азийн хамгийн том цэнгэг нууруудын нэг (Хөвсгөл нуур), олон давслаг нуур, намаг, элсэн манхан, өнхөрч буй өвс, уулын ой, байнгын уулын мөсөн голууд орно. Монгол орны хойд ба баруун хэсэг нь газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүс бөгөөд байнга газар хөдлөлт, олон тооны халуун рашаан, устаж үгүй болсон галт уул байдаг.

45. Уур амьсгал: Монгол нь далайгаас нэлээд хол зайтай, хойд ба баруун талаараа өндөр

уулс, далайн түвшнээс дээш өндөрт оршдог тул цаг агаарын эрс тэс уур амьсгалтай. Жилийн дундаж температур 45 градус өргөрөгт 2 хэм, нутгийн баруун хойд нутгаар -4 хэм дулаан байна, говийн өмнөд хэсгээр дунджаар 6 хэмээс илүү байна (Зураг 6.1). Өвлийн дундаж температур -8 ° C -32 ° C хооронд, зуны температур 6 ° C-аас 24 ° C

34

хооронд хэлбэлздэг. Жилийн нийт хур тунадас говийн өмнөд хэсгээр 50 мм-ээс хойд хэсгээр 450 мм-ийн хооронд хэлбэлздэг. Жилийн дундаж хур тунадас хойд болон баруун хэсгээр 300-400 мм, Алтайн болон төв-хойд ойт хээрийн бүсэд 250-300 мм, зүүн хээрийн бүсэд 150-200 мм байдаг. Болзошгүй ууршилтын тархалт ихэнх нутгаар 500 мм-ээс дээш байна.

Зураг 5.1: Жилийн дундаж температур, хур тунадас, Монгол

Жилийн дундаж хур тунадас, мм

Жилийн дундаж температур, ºС

Эх сурвалж: Монгол Улсын НҮБ-ын Удирдах Зөвлөлийн 2001 оны анхны үндэсний холбоо

46. Ургамал: Монгол орны ургамалжилтыг хойд зүгээс урд зүгт орших экологийн таван бүсэд ангилж болно: өндөр уул, ойт хээр, тал хээр, цөл, цөлийн бүс (Зураг 5.2). Ойн талбайн 9.2 хувийг эзэлдэг бөгөөд ихэнхдээ хойд тайга, ойт хээрийн бүсэд байдаг. Ойт хээр, хээрийн бүс нь талбайн талаас илүү хувийг эзэлдэг (30% ба 20%) бөгөөд хүн, малын хамгийн их агууламжтай байдаг бөгөөд энэ нь харьцангуй өндөр биомассын бүтээмжтэй (600-1,800 кг / га) юм. Цөлийн тал хээр, цөлийн бүс нь бага ургацтай (30-400 кг / га) газрын талбайн 37 орчим хувийг эзэлдэг.

Зураг 5.2: Монгол орны экологийн бүсчлэл

Эх сурвалж: Ногоон алт ба Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн менежментийн нийгэмлэг (2009) Монгол дахь малчдын амьжиргааны судалгаа. Швейцарийн хөгжлийн агентлаг, Швейцарийн

47. Экосистем ба биологийн олон янз байдал: ОХУ, БНХАУ-ын хооронд, Төв Азийн төв хэсэгт байрладаг, Монгол Улс нь Сибирийн тайга, Евразийн тал, Төв Азийн говь цөлөөр дамжин Арктикийн төв хэсэгт оршдог. Номхон далай, Төв Азийн дотоод ус зайлуулах сав. Сибирийн тайга, Төв Азийн тал нутаг, цөл хавцал ихтэй газар нутаг нь хаа нэгтээ

35

тохиолддог шилжилтийн экосистем, өвөрмөц зүйлийн цуглуулга зэргээс шалтгаалан дэлхий даяар ач холбогдолтой юм. Иймээс дэлхийн олон улсын чухал ач холбогдолтой биологийн олон янз байдлыг хамардаг бөгөөд үүнд WWF Global 35 тэргүүлэх эко бүсийн хэсэг (Зүүн Монгол дахь Амур-Хейлун, Баруун Монгол дахь Алтай-Саян), ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн байгалийн өвийн 2 газар, Рамсарын 11 газар, зэрлэг адуу / Тахи (Equus ferus przewalskii), Зэрлэг Бактрын тэмээ (Camelus ferus), Азийн зэрлэг илжиг (Equus hemionus), Говийн баавгай / Мазаалай (Ursus) зэрэг дэлхийн ховордсон хөхтөн амьтдын нутаг. arctos gobiensis), бөхөн (Saiga tatarica mongolica) болон бусад.

48. Биологийн олон янз байдал нь 20-р зууны дунд үе хүртэл Монгол улсын экосистемийн

салшгүй шинж чанар байв. Бэлчээрт суурилсан мал аж ахуй нь улирлын чанартай уур амьсгалын горим, өвөрмөц ландшафтын хэв маягтай хосолсон хагас байгалийн экосистемд ажилладаг амьжиргааны түвшний үйл ажиллагаа байв. Чухамдаа энэ нь газарзүйн домэйнд холбогдох уур амьсгалын өөрчлөлтийн дагуу тогтвортой хадгалагдаж болох биологийн олон янз байдлын лавлах цэг эсвэл суурь шугам байсан (Батжаргал. З ба Шийрэвдамба. Ц 2016).

49. Монгол Улс өөрийн нутаг дэвсгэрт эко системийн 16 төрлийг агуулдаг бөгөөд эдгээр нь

дөрвөн эко бүсэд нэгтгэгдсэн байдаг, тухайлбал Даурын тал (нийт нутгийн 28.2%), Хангай (нийт нутгийн 16.4%), Төв Азийн говь цөл (нийт нутгийн 16.4%) ), Алтайн-Саян (нийт талбайн 23.1%) (Зураг 6.3), үндэсний хамгаалал, хөгжлийн бодлого, төлөвлөгөөний хоорондын интеграцийг нэмэгдүүлэх зорилгоор хийсэн (Чимэд-Очир Б. 2010). Эдгээр экосистемийн өвөрмөц угсрал бүхий эдгээр эко бүсэд 138 зүйл хөхтөн амьтан, 79 зүйлийн загас, дэд зүйлүүд багтдаг (Мендсайхан Б. 2017), 22 зүйлийн мөлхөгч, 6 зүйлийн хоёр нутагтан, 476 зүйл шувуу, 13 мянга гаруй зүйл шавьж, 516 зүйл нялцгай биетэн, 3127 зүйл судасны ургамал, 1574 зүйл замаг, 495 зүйл хөвд, 838 зүйлийн мөөгөнцөр (Монгол Улсын Засгийн газар, 2015 он). Нийтдээ 110 зүйлийн амьтан, 192 зүйлийн ургамлыг улсын хэмжээнд ховордсон гэж үзэн, эрс тэс нэн ховордсон Монгол Улсын Улаан номонд оруулсан болно.

50. Гэсэн хэдий ч цаг уурын өөрчлөлт, хүний сөрөг үйл ажиллагааны улмаас нийт нутаг

дэвсгэрийн 72.3 хувь нь муудсан; хөрсний шим тэжээл алдагдсан; цөлжилт улам бүр нэмэгдсээр байна. бэлчээрийн 70 гаруй хувь нь бэлчээрийн даац хэтэрч, ургамлын ургалтын хэмжээ, найрлага буурсан; олон зуун гол, горхи, байгалийн булаг, нуур, цөөрөм ширгэв; ойн нөөц 2 сая га-гаар буурчээ; 300 орчим амьтан, ургамал амьтан устах аюулд өртөж байна. Иймээс байгаль орчны менежментийг олон улсын жишигт хүргэх шаардлагатай байгаа нь нэн тэргүүний зорилт болжээ. Түүнээс гадна эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах хүний эрхийг хангах ёстой; хүрээлэн буй орчны нөхцөл байдал, экологийн тэнцвэрийг ирээдүй хойч үедээ хадгалах ёстой; нийгэм, эдийн засгийн ахиц дэвшил, хүрээлэн буй орчны тэнцвэрийг хадгалах замаар тогтвортой хөгжлийг ахиулах ёстой.

Зураг 5.3: Монгол орны экосистемийн төрлүүд

36

Эх сурвалж: Дэлхийн байгаль хамгаалах сангийн хөтөлбөрийн Монгол дахь салбар, 2010 он

51. Экологийн хувьд эмзэг газар: Монгол орны тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хамгаалалтын бүс (ТХГН) сүлжээ, экологийн хувьд чухал ач холбогдолтой газар нутгийг экологийн хувьд эмзэг бүсэд багтаасан болно. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээ нь улсын нутаг дэвсгэрийн 17.4% (27.2 сая га) бүхий 99 тусгай хамгаалалттай газар нутгаас бүрддэг. Улсын нутаг дэвсгэрийн 30 хувийг хамарсан тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тогтолцоог бий болгох зорилтыг УИХ тогтоосон Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн үндэсний хөтөлбөр (1998) баталснаас хойш тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тоо нэмэгдсэн. 2015 онд Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн 20 дархан цаазат газар (12.4 сая га), 32 байгалийн цогцолборт газар (11.7 сая га), 34 байгалийн нөөц газар (2.9 сая га), 13 үндэсний соёл, түүхийн дурсгалт газар (0.13 сая га) багтжээ.

52. Үүнээс гадна 16.3 сая га, Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн 10.4 хувийг хамарсан 911 орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газар нутаг бий. Улсын болон орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газар нутгийн нийт хэмжээ 44.3 сая га-д хүрч, нийт нутаг дэвсгэрийн 28.3 хувийг эзэлж байна (Монгол Улсын Засгийн газар 2015 он). Гэсэн хэдий ч тусгай хамгаалалттай газар нутгийн менежментийн чадавхи, нөөц нь ТХГН-ийн өргөжилтийн хурдтай яваагүй байгаа бөгөөд ихэнх хамгаалагдсан газар нутгууд нь хамгаалах ёстой чухал зүйл, амьдрах орчныг хадгалах нөөц хангалтгүй байгаагаас болж хохирч байна.

53. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн дагуу бүх тусгай хамгаалалттай газар нутаг, байгалийн цогцолборт газрууд орчны бүс (BZ) -тэй байж болно. Буферийн бүсийн тухай тусдаа хууль нь орчны бүс байгуулах, менежментийг зохицуулдаг. Энэхүү төсөл нь (i) хамгаалагдсан газрыг хамгаалахад орон нутгийн иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, (ii) орон нутгийн иргэдэд амьжиргааны хэрэгсэл өгөх замаар, өөрсдийн ТХГН-т учирч буй бодит болон / эсвэл болзошгүй сөрөг нөлөөллийг бууруулах, багасгах, урьдчилан сэргийлэх зорилготой. (iii) байгалийн нөөцийг зохистой ашиглах замаар. Одоогийн байдлаар Засгийн газар дархан цаазат газар, ТЦГ орчим орчны бүс байгуулахыг идэвхтэй дэмжиж байна. Зөв зохицуулсан тохиолдолд LPA нь үндсэндээ сайн хамгаалалтыг санал болгодог бөгөөд тусгай хамгаалалттай газар нутгийн өргөтгөлийн бүсийг бий болгодог. (Хүснэгт-5.1-т Монгол орны бүх хамгаалалттай газар нутгийн жагсаалтыг үзнэ үү).

37

Зураг 5.4 Монгол улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн байршил.

Эх сурвалж: Геоэкологи, газарзүйн хүрээлэн, 2019 он. Хүснэгт 5.1 Монгол улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн № ТХГН-ийн нэр ТХГН-ийн байрлаж буй

аймагууд Ангилал Хэмжээ (га)

1 Их Говийн их ДЦГ /Б/ Баянхонгор ДЦГ 927111.8222 2 Алаг хайрхан Говь-Алтай БЦГ 36723.16831 3 Их Говийн ДЦГ /А/ Говь-Алтай, Баянхонгор ДЦГ 4633299.775 4 Ээж хайрхан Говь-Алтай ДГ 23095.9647 5 Хөх сэрхийн нуруу Баян-Өлгий, Ховд ДЦГ 75749.75203 6 Чигэртэйн голын ай сав Баян-Өлгий БЦГ 167190.6466 7 Богдхан уул Төв ДЦГ 41322.27316 8 Хасагт хайрхан Говь-Алтай ДЦГ 26760.57436 9 Монгол Элс Говь-Алтай БЦГ 271313.4184 10 Нөмрөг Дорнод ДЦГ 320982.1815 11 Дорнод Монгол

Дорнод

ДЦГ 589905.6506 12 Монгол дагуур /А/ ДЦГ 92880.45414 13 Монгол дагуур /Б/ ДЦГ 15273.1854 14 Яхь нуур БНГ 251217.9575 15 Угтам БНГ 46022.85092 16 Тосон хулстай Дорнод, Хэнтий БНГ 458509.7875 17 Увс нуур

Увс Увс

ДЦГ 441223.2166 18 Цагаан Шувуут ДЦГ 25537.7004 19 Түргэн уул ДЦГ 130473.9754 20 Хан хөхий БЦГ 221598.2789 21 Хяргас нуур Uvs

Завхан БЦГ 341301.7869

22 Алтан Элс ДЦГ 150244.2014

38

23 Отгонтэнгэр уул ДЦГ 90498.66441 24 Улаагчины хар нуур Завхан БЦГ 259403.3884 25 Цамбагарав Баян-Өлгий БЦГ 113749.2134 26 Алтай таван богд

Баян-Өлгий Архангай, ӨвөрхангайБаянхонгор

БЦГ 656106.3865 27 Сийлхэмийн нуруу /А/ БЦГ 69935.4433 28 Сийлхэмийн нуруу /Б/ БЦГ 77942.5287 29 Дэвэлийн арал БНГ 10618.72285 30 Хангайн нуруу БЦГ 906604.5447 31 Хорго-Тэрх цагаан нуур Архангай БЦГ 76893.00337 32 Ноён хангай Arkhangai

Хэнтий БЦГ 56657.98638

33 Онон - Балж /А/ БЦГ 294079.7835 34 Онон - Балж /Б/

Хэнтий БЦГ 106386.9926

35 Хар ямаат БНГ 50690.8984 36 Өндөрхаан уул Bulgan ба Uvurkhangai БЦГ 8820.03332 37 Хөгнө Тарна

Булган, Өвөрхангай Сүхбаатар

БЦГ 84143.05686 38 Дарьганга БЦГ 64547.60536 39 Шилийн богд ДГ 18136.91995 40 Хөргийн хөндий Төв ДГ 6104.313042 41 Хустайн нуруу Төв БЦГ 48400.56794 42 Говь гурван сайхан Өмнөговь, Өвөрхангай БЦГ 2697170.845 43 Хан Хэнтий

Төв, Сэлэнгэ, Хэнтий Төв

ДЦГ 1748103.891 44 Горхи - Тэрэлж БЦГ 291838.556 45 Нагалхаан уул БНГ 1860.721221 46 Хар ус нуур

Ховд БЦГ 852997.2452

47 Манхан БНГ 82807.37429 48 Тарвагатайн нуруу Завхан

Өмнөговь БЦГ 547629.8987

49 Говийн бага /А/ ДЦГ 1147812.066 50 Говийн бага /Б/ Дорноговь, Өмнөговь ДЦГ 682617.3514 51 Их Богд уул Баянхонгор БЦГ 262855.8119 52 Заг Байдрагийн голын эхэн сав Dornogobi ба Umnugobi БЦГ 116308.5428 53 Тужийн нарс Сэлэнгэ

Архангай, Өвөрхангай БЦГ 70804.71976

54 Орхоны хөндий БЦГ 92717.98585 55 Хүйсийн найман нуур Архангай ДГ 11149.06413 56 Их газрын чулуу Дундговь БНГ 175906.1387 57 Хөвсгөл Хөвсгөл БЦГ 1175602.174 58 Даяндээрхийн агуй Dundgobi ДГ 31277.20524 59 Улаан тайга

Хөвсгөл ДЦГ 431694.4634

60 Хорьдол сарьдаг ДЦГ 226672.0417 61 Тэнгис-Шишгэд Khuvsgul

Булган Ховд

БЦГ 875711.2729 62 Зэд-Хантай-Бүтээлийн нуруу ДЦГ 604265.563 63 Мянган-Угалзат БЦГ 303775.0681 64 Булган гол-Их Онгог Ховд БЦГ 92743.66388 65 Мөнххайрхан уул-Үенчийн хавцал Ховд БЦГ 506096.7014 66 Их Нарт Дорноговь

Дорнод БНГ 66752.0

67 Хар Ямаат БНГ 50691.0 68 Их Говийн их ДЦГ /Б/ Баянхонгор ДЦГ 927111.8222 69 Алаг хайрхан Говь-Алтай БЦГ 36723.16831

54. Үүнээс гадна 2017 онд ТХГН-ийн сүлжээг улам өргөжүүлж, хамгаалах шаардлагатай газар нутгийг тодорхойлох зорилгоор Байгаль хамгаалах газар Монгол улсын дэмжлэгтэйгээр зарим судалгааг хийсэн бөгөөд үүний үр дүнд 216 экологи, биологийн олон янз байдлын чухал хэсгүүдийг тодорхойлсон байна (Зураг 5.5). улс орны түвшинд.

39

Гэсэн хэдий ч уул уурхай, дэд бүтэц, газар ашиглалтын асуудал тэргүүн эгнээнд тавигдаж байгаа тул экосистем, биологийн олон янз байдлын хувьд чухал ач холбогдолтой бүсүүд үргэлж хамгаалж байдаггүй. Доорх зураг нь манай улсын экологийн ач холбогдолтой газар нутгийн байр суурийг харуулж байна.

Зураг 5.5. Монгол орны экологийн хувьд чухал ач холбогдолтой газар

Эх сурвалж: TNC Mongolia, 2017 он

55. Соёлын биет нөөц / Соёлын дурсгалт газрууд: Монгол Улс соёлын биет нөөцөөр баялаг. Монгол Улс, түүний аймгуудын чухал өв, соёлын болон шашны дурсгалт газруудын жагсаалтыг 1994, 1998, 2008 онд шинэчлэн найруулсан. Энэхүү жагсаалтад нийт 460 объект бүртгэгдсэн бөгөөд үүнээс 175 нь улсын хамгаалалтад, 285 нь улсын мэдэлд байх ёстой. аймгийн хамгаалалт.

Хүснэгт 5.2 Монгол дахь өв, соёлын болон шашны дурсгалт газруудын тоо

# Аймгуудын нэр Өв, соёлын ба шашны дурсгалт газруудын тоо Улсын хамгаалалтад байдаг Аймгийн хамгаалалтад байна

1 Архангай* 14 24 2 Баян-Өлгий 16 13 3 Баянхонгор 10 10 4 Булган* 10 25 5 Говь-Алтай 8 29 6 Говьсүмбэр 0 2 7 Дархан-Уул 3 2 8 Дорноговь 5 8 9 Дорнод 3 8 10 Дундговь 7 16 11 Завхан 6 5 12 Орхон 0 1 13 Өвөрхангай* 9 26 14 Өмнөговь 8 15 15 Сүхбаатар* 8 4 16 Сэлэнгэ 2 5 17 Төв* 15 6

40

# Аймгуудын нэр Өв, соёлын ба шашны дурсгалт газруудын тоо Улсын хамгаалалтад байдаг Аймгийн хамгаалалтад байна

18 Увс* 5 8 19 Ховд 9 8 20 Хөвсгөл* 9 26 21 Хэнтий* 13 23 22 Улаанбаатар 15 11 TOTAL 175 285

Эх сурвалж: "Соёлын өвийг бүртгэх удирдамж" ХХААХҮЯ, Монгол Улсын Соёлын өвийн төв, 2014 он.

*-Төсөлд хамрагдсан аймгууд

5.2. Байгаль орчны өнөөгийн байдал, тулгамдсан асуудлууд 5.2.1 Ерөнхий нөхцөл байдал

56. Тус улсын байгаль орчны нөөц нь уул уурхай, ой аж ахуй, мал аж ахуй, газар тариалангийн эдийн засгийн боломжийг өргөжүүлэх томоохон боломжийг санал болгож байна. Гэсэн хэдий ч тогтвортой хөгжлийн цогц бодлогыг үндэсний хөгжлийн стратеги руу нэгтгэх, хамгийн чухал нь эдийн засгийн хөгжил, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах асуудлыг харгалзан үр дүнтэй хэрэгжилтийг хангах шаардлагатай байгааг анхааруулж буй олон асуудлууд гарч ирж байна. Зөвшөөрөгдсөн тэргүүлэх асуудлууд нь дараахь байдалтай байна:

57. Агаарын чанар нь манай улсын томоохон хотууд болон аймгийн төвүүдийн байгаль

орчны тулгамдсан асуудал болоод байна. Агаарын бохирдлын анхдагч эх үүсвэр болох дулааны цахилгаан станцууд, жижиг дунд оврын халаалтын зуух, уламжлалт Гэр, модон байшин, 40,000 гаруй автомашин. Топографи, цаг уурын судалгаагаар хүрээлэн буй орчны болон ялангуяа Улаанбаатар хотын орчны агаарын чанарын төлөв байдлыг улам хүндрүүлэв. Үүний үр дүнд хүрээлэн буй орчны бохирдуулагч бодисын агууламж Монгол болон бусад олон улсын агаарын чанарын стандартыг давах зорилгоор хэдэн өдөр, хэдэн долоо хоног байсаар байв. Хот суурин газрын айл өрхүүдэд нүүрс, мод шатаах нь агаарын бохирдлын гол эх үүсвэр болох нь орчны агаарын чанар, хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж байна.

58. Эрчим хүч: Өвлийн улиралд Улаанбаатар хотын гурван том дизель цахилгаан станц цаг

тутамд агаарт 4.5 сая шоо метр хийн бохирдол, 4,14 тонн тоосонцор, 6.76 кг нүүрстөрөгчийн дутуу исэл ялгаруулдаг. Монгол улсын хүлэмжийн хийн ялгаруулалтын 64 орчим хувийг эрчим хүчний салбар эзэлдэг. 250 гаруй уурын зуух нь жилд 400,000 тонн нүүрс шатдаг. Гараар халаалттай гэр, модон байшин (хотын хүн амын 48% амьдардаг) жилд 200,000 тонн нүүрс, 160,000 шоо метр түлшний мод хэрэглэдэг. Хүйтний улиралд агаар мандлын хийн агууламж зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс 2-4 дахин их байна.

59. Тээвэрлэлт: Тээвэрлэлт нь хот, хөдөөгийн агаарын бохирдлын гол эх үүсвэр юм. Богино

хугацаанд томоохон хот, суурин газруудад автомашины тоо огцом өөрчлөгдөж байв. 1995 онд бохирдуулагч бодис ялгаруулдаг тээврийн хэрэгслийн 60 гаруй хувь нь зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан гэсэн тооцоо гарсан.

60. Манай улсад шороон зам нь нийт авто замын сүлжээний 90 хувийг эзэлдэг бол асфальт,

сайжруулсан шороон зам нь 10 хувиас хэтрэхгүй байдаг. Шороон зам нь хүрээлэн буй орчин, бохирдол, цөлжилт зэрэг хүчин зүйлүүдийн нэг юм.

41

61. Сүүлийн хорин жилийн хугацаанд Монгол орны өнцөг булан бүрт, тэр дундаа туршилтын ландшафтад зохицуулалтгүй, шороон замаар ашигласан автомашины тоо нэмэгдсэн. Дээр нь морь, тэмээний оронд мал аж ахуй эрхлэхэд мотоцикль гэх мэт моторт тээврийн хэрэгслийг ашиглах нь Монгол улсад түгээмэл болсоор байна. Шинээр гарч ирж буй эдгээр бүх хүчин зүйлүүд нь агаарын бохирдлыг нэмэгдүүлж зогсохгүй зэрлэг амьтдын амьдрах орчныг алдагдуулж, илүү сайн амьдрах орчныг хайхын тулд зэрлэг амьтдыг нүүлгэн шилжүүлэхэд хүргэдэг.

62. Аж үйлдвэр: Аж үйлдвэрийн үйл ажиллагаа нь мөн Монгол улсын агаарын бохирдлын

томоохон эх үүсвэрүүдийн нэг юм. Хүлэмжийн хийн ялгаруулалтын дөрөвний нэг нь үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанаас ялгардаг гэсэн тооцоо байдаг.

63. Усны хомсдол ба бохирдол: Усны хомсдол нь Монгол Улсын нийгэм, эдийн засаг,

экологийн томоохон асуудлын нэг юм. Умар зүгт хангалттай байх нь урд хөрш, ялангуяа хот суурин газар, ялангуяа Улаанбаатар хотод газар доорхи усны эх үүсвэрээс усан хангамжийг хөгжүүлэхэд ноцтой саад тотгор учруулж байгаа юм.

64. Усан хангамж, ашиглалтад бага зэргийн анхаарал хандуулсан. 1960/90 оны хооронд

бэлчээрийн талбайн усны хангамж сайжирч, хөдөөгийн 60 гаруй хувийг усаар хангах олон худаг барьсан боловч одоо байгаа 48000 худгийн дөнгөж 40 хувь нь л ажиллаж байна. Социализмын үед өрөмдсөн ихэнх худаг нь үйлдвэрлэлээс гардаг.

65. Үйлдвэр, арьс шир боловсруулах үйлдвэр, боловсруулах үйлдвэр, айл өрх, хог хаягдлыг

зайлуулах цэг, замын урсац нь хүн ам, үйлдвэрлэлийн төвлөрсөн гол мөрөн, ялангуяа Туул, Юро, Сэлэнгэ, Орхон голуудыг бохирдуулж байна. Төвлөрсөн цэвэрлэх байгууламжийн 102 нь зөвхөн 35 нь л 2002 онд ашиглалтад орсон.

66. Бохирдлын асуудал нь зөвхөн ахуйн хаягдлын бохирдолоос гадна арьс ширний

үйлдвэрлэлд ашигладаг хромын агууламж өндөр байгаатай холбоотой юм.

67. Монгол Улсад бүртгэлтэй 5,500 гол, 9,600 горхи, 300 халуун булаг, 4000 нуур, 30,000 худаг, 3000 гол, горхи 2000 оны жилд ширгэж, 1200 худаг ашиглалтгүй болсон тул элэгдэл, байгууламж муудсан, орхисонтой холбоотой юм. нүүдэлчдийн хот руу шилжих хөдөлгөөн. Үүний үр дүнд усны нөөц хязгаарлагдмал байгаа нь усны хомсдолд хүргэж байна.

68. Газрын доройтол: Мал аж ахуй эрхлэх уламжлалт арга хэлбэрийн өөрчлөлт, газар

тариалангийн хэт ашиглалт, байгалийн нөөцийг хэтрүүлэн ашиглах, уур амьсгалын өөрчлөлттэй зэрэгцэн орших экосистемд дарамт үзүүлэх бусад зүйлүүд нь зүйлийн амьдрах орчин доройтох, гэр орны хүрээ багасч, амьдрах орчны хуваагдал, ба тэдний нөөц буурах. Монгол Улсад газрын доройтлын шалтгааныг хүн төрөлхтний болон байгалийн шалтгаанаар хоёр ангилж болно.

69. Байгалийн шалтгаан нь 2-3 жилийн давтамжтай ган, байгалийн хуурайшилт, хөрсний

чийгийн хомсдол, үржил шимт хөрсний маш нимгэн давхарга, хөрсний механик найрлагын өвөрмөц байдал, хавар, намар хүчтэй салхи, шороон шуурга орно.

70. Хүний хүчин зүйлд газар тариалангийн талбай, уул уурхайн үйлдвэрлэл, уламжлалт мал

аж ахуй дахь өөрчлөлт, бэлчээрийн даац хэтэрсэн, ялангуяа суурин газар, усны цэгийн эргэн тойрон дахь үр дагавар орно.

42

71. Монгол улсын мал аж ахуйн салбар нь уулзвар руу орлоо. Малын тоог хянах бодлого, зах зээл дээр суурилсан механизм байхгүй, бэлчээрийн доройтлын талаархи мэдлэггүй байдал нь сүргийн тоо толгойг өсгөхөд хүргэж байна. 2017 оны улсын малын тоо 66.2 саяд хүрсэн нь түүхэн бүртгэлд урьд өмнө байгаагүй өндөр үзүүлэлттэй байна (Зураг 5.6). Малын тоо толгойг дэмжих хүчин чадлаас хэтрүүлбэл малын бэлчээрийн хурц хязгаарлалт, доройтлын доройтолд хүргэж болзошгүй юм.

Зураг 5.6. Нийт малын тоо толгой (1970-2017)

72. Доройтол нь эцэстээ малын үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг бууруулж, малчдын зуд, ган зэрэгт эмзэг байдлыг нэмэгдүүлдэг. Зуд, урьд өмнө үзэгдээгүй малын тоо толгойн гамшигт үзэгдэл сүүлийн жилүүдэд ажиглагдаж байна. Ийм алдагдал, урт хугацааны бэлчээрийн доройтол нь малчдын амьжиргаа, Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, улс орны хүнсний аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй байна (ХХААХҮЯ ба SDC 2015).

73. Монгол Улсад газар тариалангийн талбайн доройтол тулгамдсан асуудлын нэг тул

яаралтай шийдвэрлэх шаардлагатай байна. Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсэг нь цаг уурын хүнд нөхцөл бүхий газар тариалан эрхлэх өндөр эрсдэлтэй бүсэд байдаг. Хөдөө аж ахуйн зориулалттай газар нутаг нь Монгол орны нийт газар нутгийн 73.8 хувийг эзэлдэг бөгөөд үүний ердөө 0.5 хувь буюу 780,000 га (2017 оны байдлаар) газар тариалан эрхлэхэд ашигладаг (www.1212.mn) (Зураг 5.7). 1990-ээд онтой харьцуулахад эргэлтийн талбайн хэмжээ 1.2 сая га байсан бол зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн үед тариалан эрхэлдэг аж ахуйн нэгж татан буугдсан, доройтсон, үржил шим буурсан, эдгээр талбайнууд бүрэн ашиглагдах боломжгүй болсон. газар нутгаа тал хээр болгон өөрчлөх нь гол шалтгаан болж байна. Судалгаанаас үзэхэд тариалангийн талбайг хувь хүн, аж ахуйн нэгжид урт хугацаанд ашиглах, эзэмшүүлэхээр шилжүүлэх ажил удаашралтай байгаагаас манай улсад 40 орчим мянган га талбайг талхлагдаж, орхисон нь тогтоогдсон.

Зураг 5.7 Монгол Улсын үр тариа, улаан буудайн тариалах талбай (га байдлаар)

43

74. Улсын нийт экспортын 50 гаруй хувийг үйлдвэрлэж буй уул уурхай нь манай улсын эрчимтэй хөгжиж буй, тэргүүлэх үйлдвэрлэлийн нэг юм. Уул уурхай хөрсний ихээхэн сүйрлийг үүсгэж байна. Ашигт малтмал олборлох үеэр буюу дараа нь аж ахуйн нэгжүүд нөхөн сэргээх зохих арга хэмжээг авдаггүй.

75. Түүгээр ч зогсохгүй бэлчээр, газрын доройтол нь хөдөөгийн хүн амд шууд болон ноцтой нөлөөлдөг тул малчид бэлчээрийн нутгаас ихээхэн хамаардаг бөгөөд тэдний хоол тэжээл, мөнгөн орлогыг бараг бүх малаас авдаг. Малын тоог хянах, бэлчээрийн менежментийг сайжруулах нь тариалангийн ажлыг үр дүнтэй зохион байгуулах үндсэн нөхцөл юм (ХХААХҮЯ, SDC 2015).

76. Хатуу хог хаягдлын бохирдол: Манай улсад хатуу хог хаягдлыг хот, суурин, сумын төвийн ойролцоо задгай агаарт хаядаг. Эдгээр хог хаягдал тархаж, хөрс бохирдох нь анхаарал татахуйц болж байна. Ялангуяа Улаанбаатар, Эрдэнэт, Дархан хотуудад хот тэлэх, хот төлөвлөлтийн төслүүдийн хооронд том ялгаа байгаа. Түүгээр ч зогсохгүй сайн төлөвлөлтийн төсөл байхгүй. Зуны улиралд гэр ахуйн хог (33.8%), цаас (18.9%), хуванцар (15.2%) их байдаг. Үнс нь өвлийн улиралд 60.2% -ийг эзэлдэг.

77. Манай улсад хог хаягдлыг зохих цэвэрлэх байгууламж байдаггүй. Тиймээс хог хаягдлыг хот суурин газарт хаядаг. Ялангуяа Улаанбаатар хотод хог хаягдлын ноцтой асуудал тулгарч байна. Хотын захиргааны байгууллагаас итгэмжлэгдсэн төрийн байгууламжийн хувийн менежмент, иргэний аж ахуйн нэгжийн өмчит компаниуд одоо хотын хог хаягдлыг боловсруулах, устгах ажлыг хийж байна.

44

78. Үйлдвэр, худалдааны байгууламж, барилгын талбайгаас үүссэн хатуу хог хаягдлыг гуравдагч талын агентлагууд цуглуулдаг. Гэсэн хэдий ч үүссэн хатуу хог хаягдал нь хог хаягдлыг цуглуулах худалдаачдын сонирхсон цуглуулгаас хэтэрсэн байна.

79. Хөрсний бохирдол: Монголд хөрсний бохирдол нь автомашины химийн бодисын хаягдлыг их хэмжээгээр гадагшлуулах, олборлох үйл явц, хөдөө аж ахуйн химийн бодис ажиллуулах гэх мэтчилэн нэмэгдэж байгаа тул нүүрсний хэрэглээ нь агаарын бохирдлын хамгийн том хүчин зүйл болж байна. Нүүрс зөөх, газар дээр нь үнс цацах зэргээс болж хөрс бохирдож байна.

80. Сүүлийн жилүүдэд манай улсад автомашины тоо эрс нэмэгдэж байна. Хотын доторх болон төв зам дагуух шатахуун түгээх станцууд 800 орчим болж өсчээ. Цаашилбал, нүүрсний тосны арын хэрэгсэл, хэдэн зуун машинтай жижиг гаражууд байдаг. Тэдний олонх нь ус зайлуулах зохион байгуулалт тогтоогдоогүй газарт байрладаг. Тэд хуучин тосоо цутгаж, хөрсийг бохирдуулахад хүргэдэг. Үүнээс гадна ариутгагч бодис, шавьж устгах үйлчилгээ, хөдөө аж ахуйн химийн бодис, эмнэлгийн хаягдал, архитектурын хаягдал мод гэх мэт төрөл бүрийн эмүүд бүтээмж, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжихэд ашиглагдаж байна.

81. Манай улсад алт, нүүрс, аяга, төмрийн болон бусад ашигт малтмалын уурхайнуудыг 120 бизнес корпорац ашиглаж байна. Эдгээр алтны хүдэр нь мөнгөн усны бохирдол ихтэй тул хөрсний өргөн тархалтыг бохирдуулахад материаллаг хүчин зүйл болдог. Түүнээс гадна, химийн бодисын уусмал нь их хэмжээний борооны үеэр шинжлэх ухааны аргаар боловсруулагдаагүй хог хаягдал зайлуулах цэгүүд болон бохир ус зайлуулах байгууламжуудаас гардаг.

82. Монгол улсын Засгийн газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг дэмжихэд асар их хэмжээний зээл, үр өгөөжийг өгчээ. Статистикээс харахад хөдөө аж ахуй (улаан буудай, мах) -аас олгосон хандив нь 2007 оноос 2013 он хүртэлх засгийн газрын хандивын нийт дүнгийн 4.7% орчим байсан. Засгийн газрын бодлогын дагуу газар тариалангийн салбарт хөрөнгө оруулалт тасралтгүй нэмэгдэж, азотын бордооны импортыг 3 жилийн дотор жилд 10 мянган тонноор нэмэгдүүлж байна (NRSO 2015). Зарим судлаачдын үзэж буйгаар эдгээр химийн бодисыг ашиглах явцад сул зохицуулалт хийсний үр дүнд хүрээлэн буй орчинд болон бүтээгдэхүүн дэх химийн бордоо, пестицидийн үлдэгдэл их байгаа. 2000 оноос хойш гарсан хөдөө аж ахуйн хөтөлбөр, бодлогын баримт бичигт газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд ихээхэн анхаарч, улсаас өгч байгаа санхүүгийн дэмжлэг нь экологийн тэнцвэр, хөрсний үржил шим, усны нөөцийг хэмнэлттэй ашиглах асуудлыг орхигдуулж байгаа бөгөөд энэ байдал хөрс, усны нөөцөд аюул учруулж байна. биологийн олон янз байдлын хамт.

83. Ой модны хомсдол: Үлдсэн нийт ой нь хойд хэсэгт 10.4 сая га, Саксуал ой, 2.0 сая га талбайн ой, 3.6 сая га талбайн ой, ихэвчлэн тээврийн коридорын ойролцоо байдаг. Ойжуулалтын талаарх статистик нь төөрөлдсөн боловч шалтгаан нь хууль бус, модгүй мод, түймэр, шавьж, халдварт өвчин, мал бэлчээрлэх, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг орно.

84. 1960-1990 оны хооронд албан ёсны ургацын хэмжээ жилд дунджаар 1500-2000 сая шоо

метр, бараг 50% нь дугуй мод, 50% нь шатахуун байв. 2002 онд албан ёсны тоогоор 620 сая м3 ургац авсан, бараг бүх түлшний мод байв. Ойн менежментийн бусад асуудлууд бол олон тооны ой хээрийн түймэр, өвчний хяналтын асуудал юм. Шилмүүст ойд тогтмол халдварт өртөх нь орон нутагт ноцтой нөлөөлдөг байгалийн гамшиг юм.

45

85. Бэлчээрийн бэлчээрлэлт нь Монгол орны ой модыг устгах, шууд доройтуулахад хувь нэмэр оруулдаг. Саксаулийн өмнөд ба хойд нутгийн ой модны аль аль нь бэлчээрлэхэд өргөн хэрэглэгддэг (заримдаа улирлын чанартай) бөгөөд нийт монгол малын 35 орчим хувь нь Монгол орны ойн бүс нутагт бэлчээрлэдэг. Доктор Эмертон, Энхцэцэг нар (2013) жилд бэлчээрийн мал аж ахуйг дэмжихэд ойн үүрэг 34.5 тэрбум төгрөг (24.70 сая ам.доллар) -аас илүү үнэтэй байгаа нь нүхний ой бүхий сумдын мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн үнийн дүнгийн 5% -ийг эзэлж байна.

86. Бэлчээр нь ойд байгаа бусад дарамттай харьцаж болно. Жишээлбэл, бэлчээрийн даац хэтэрсэн нь залуу мод, суулгацыг сүйтгэж, ялангуяа ойн нөхөн сэргээлтэд саад учруулж болзошгүй юм. Олон талт үндэсний ойн тооллого (2014-2016 он) нь Алтай, Хангайн бүс нутагт ой модны 14.7% ба 32% нь бэлчээрийн даралт ихсэж, 20.4% ба 2.3% нь бэлчээрийн эрчимтэй даралтанд өртсөн (Зураг 5.8).

Зураг 5.8 Малын бэлчээрийн талбайн ойд дарамт үзүүлэх (НҮБ-ын REDD хөтөлбөрөөр 2017 он)

87. Цөлжилт: Монгол Улс хуурайшилт, цөлжилтөд ноцтой өртөж байгаа орон юм. Нутаг дэвсгэрийн 40 гаруй хувь нь хуурай, цөлийн бүсээс бүрдэнэ. Монгол орны нутаг дэвсгэрийн 90 хувь нь цөлжилтөд өртөмтгий, 70 орчим хувь нь бүр доройтсон гэсэн тооцоо бий.

88. Цөлжилт нь (i) ургамлын бүрхэвч цөлжих, (ii) намгархаг газрын экосистемийн

хуурайшилт, (iii) элсний талбайн хэмжээ нэмэгдэх зэргээр тодорхойлогддог. Цөлжилтийн шалтгааныг байгалийн болон антропоген шалтгаанаар хувааж болно.

89. Гол тохиолдлуудын дотроос хүний хүчин зүйлтэй харилцан уялдаад орон нутгийн

хэмжээнд доройтлыг бий болгоход хүргэдэг байгалийн гамшигт хүргэж болзошгүй цаг уурын өөрчлөлтүүд дурдагддаг. Тухайлбал, говийн экологийн бүс дэх цөлжилт нь уур амьсгалын хуурайшил, малын бэлчээрийн нөлөөлөл зэргээс үүдэлтэй гэж мэдээлж байна. Антропоген шалтгаан нь тариалангийн хөрс, орхигдсон тариалангийн талбайг хэт их бэлчээрлэх, салхи, усны элэгдэл, зориудаар шатаах, тээврийн хэрэгслийн зам зэрэг юм.

46

90. Биологийн олон янз байдлыг алдах: Хүн амын өсөн нэмэгдэж буй байдал хотжилт, эдийн засгийн хөгжил, байгалийн баялгийн нэг хүнд ногдох хэрэгцээ нэмэгдэж байгаа нь газар, байгалийн нөөцөд асар их дарамт учруулж байна. Үүний зэрэгцээ, төвлөрсөн хяналттай эдийн засгаас чөлөөт зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн нь улс орны байгалийн баялгийг чөлөөт аж ахуй, зах зээлийн хүчинд нээлттэй болгов. Уул уурхай, газар тариалан, газар тариалан, газар тариалан, гэрийн тэжээвэр амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх зэрэг эдийн засгийн идэвхжил нэмэгдэж байгаа нь байгалийн өвөрмөц бус бүс нутаг, ан амьтдын амьдрах орчин алдагдахад хүргэж байна. Хяналтгүй, хууль бус ан агнах, махчин амьтдыг устгах хөтөлбөр нь зэрлэг ан амьтад болон байгалийн тэнцвэрт байдалд олон газар нөлөөлдөг.

91. Уур амьсгалын өөрчлөлт: Сүүлийн 50 жилийн хугацаанд манай орны жилийн дундаж

температур 0.7 хэмээр нэмэгдсэн. Дундаж температурын өсөлт нь байгалийн болон таримал ургамлын ургалтанд ноцтой нөлөөлөх зэрэг олон өөрчлөлтийг дагуулав. Жил бүр Монголд ургадаг ургамал нь бараг 120 хоног үргэлжилдэг бөгөөд энэ нь ургамлын тогтвортой өсөлтөд хангалтгүй бөгөөд хэрэв ургах хугацаа богино бол олон ургамлын төрөл зүйл устаж үгүй болох аюул тулгарч, энэ байдал нь амьд үлдэх аюулд орох болно. олон ургамал өвс ургамал.

5.2 Нийгмийн суурь 92. Нийгмийн оролцоо ба хүйсийн тэгш байдал нь мал аж ахуй эрхлэх (МААТ) төслийн гол

зорилгын гол хэсэг юм. ХК нь жендэрийн тэгш байдлыг хангах чиглэлээр ажиллаж, хөдөө аж ахуй, хөдөөгийн хөгжилд эмэгтэй, эмзэг бүлгийн олон талт үүргийг дэмжсэн тохиолдолд л зорилгодоо хүрч чадна.

93. Энэхүү баримт бичгийн зорилго нь малчдын бүтээмжийг дээшлүүлж, зах зээлтэй

уялдуулах замаар төслийн хэрэгжилтийг удирдан чиглүүлэх хүрээг бүрдүүлэх, нийгмийн оролцоо, жендэрийн урсгалд хүрэх төслийн оролцоог нэмэгдүүлэх явдал юм. Төлөвлөсний дагуу үүнийг МААТ нь сонгосон үнийн сүлжээг хөгжүүлэх, малын ашиг шим, чанарыг сайжруулах, малын эрүүл мэнд, мал аж ахуй, генетикийн сайжруулалтыг сайжруулах замаар хийх болно. Үр дүнг үнэлэхэд; энэ нь бүх ТХИ (Төслийг хэрэгжүүлэх нэгж) болон төслийн янз бүрийн оролцогч талуудыг эдгээр хүчин чармайлтыг удирдан чиглүүлэх, удирдах, хувь нэмрээ оруулахыг уриалж байна.

94. Энэхүү стратеги нь НХХ-ийн нийгмийн оролцоо, жендэрийн интеграцитай холбоотой

зорилго, зорилтуудыг нарийвчлан тодорхойлж, стратеги хяналт, үр дүнд хүрэх хариуцлагын бүтцийг тусгасан болно. Энэхүү бүтэц нь стратегиудын хэрэгжилтийг зохицуулах, дэмжих үүрэг, хариуцлагын тодорхойлолтыг багтаасан бөгөөд эцэст нь хүссэн PDO-д хүрэх болно.

95. Хүн ам: Монгол Улс дэлхийн хамгийн сийрэг хүн амтай орны тоонд зүй ёсоор тооцогддог бөгөөд 2017 оны байдлаар 3,177,899 хүн амтай бөгөөд дундаж өсөлт нь 1.9% байна. Нийт хүн амын 67.5 орчим хувь (2,146,716) хотод амьдардаг бөгөөд үүний 68 орчим хувь (1,462,973) нь нийслэл Улаанбаатар хот эзэлдэг. Хөдөө орон нутагт хүн амын нягтрал нь нэг км квадрат тутамд 0.5 хүн амьдардаг бөгөөд энэ нь орон даяар хөдөөгийн амьжиргааны гол хэсэг болох хөдөлгөөнт бэлчээрийн мал аж ахуйд ноёрхож байгааг харуулж байна. Сүүлийн жилүүдэд хөдөө орон нутгаас хот руу шилжих хөдөлгөөн нэмэгдэж, сүүлийн 10 жилд шилжсэн хүн амын дундаж тоо жилд 20,000 орчим байдаг нь Улаанбаатар хотын хүн амын тэлэлтэд хүргэдэг. Одоогийн байдлаар

47

Улаанбаатар хот нь манай улсын нийт хүн амын 40 хувийг эзэлж байна. 2030 оны төлөвлөгдсөн хотын хүн ам 1.87 сая буюу 2008 оны хүн амаас 1.7 дахин их байна.

Зураг 5.9. Хүн амын өсөлтийн хурд

96. Уугуул, угсаатан, цөөнх бүлгүүд: Монгол Улс албан ёсны уугуул иргэдийн бодлогыг баримталдаггүй. Монголын хүн амын дийлэнх нь уугуул ард түмэн хэмээн тодорхойлогддог Халх монголчууд юм. Эдүгээ Монгол улсад 30 орчим үндэстэн, үүнд казахууд, анхлан түрэгүүд, зарим үндэстний цөөнхүүд нь Туванчууд (Мончо), Төрөг Урианхай, Хотонс, Сартуул, Цаатан (монгол үндэстэн), Хамниган, Урианхай нар багтжээ. Дээр дурдсан 15 үндэстэнгээс гадна Сартуул, Хошууд, Хамниган, Хотгойд, Узбек, Цаатан, Харчин, Цахар, Тува нар "Бусад" гэсэн гарчигт багтсан болно.

97. Гол үл хамаарах зүйл бол Баян-Өлгий, Ховд аймагт амьдардаг казах цөөнх юм. Бусад

үндэстэн ястнууд монгол хэлийг тогтмол ашигладаг (эсвэл тэдний төрөлх хэл нь монголын аялгуу юм), казахчууд өдөр тутмын амьдралдаа өөрсдийн өвөрмөц хэлийг ашигладаг. Монгол үндэстэн ястнуудын дунд цаатан (Хөвсгөл нуурын ойролцоо амьдардаг цаа буга, малчин), Эвэнки (Монголын зүүн хэсэгт амьдардаг цаа бугачид) тус тусдаа амьдралын хэв маягаасаа болоод эмзэг гэж тооцогддог. Бусад үндэстний цөөнхийн бүлгүүд Халх бүлгийн олонхтой ижил төрлийн амьжиргаа эрхэлдэг бөгөөд монгол хэлээр ярьдаг (эсвэл аялгуу) байдаг тул эмзэг гэж тооцогддоггүй.

98. Ихэнх мужуудад угсаатны бүлгүүд хомс байдаг боловч хэд хэдэн мужид төвлөрдөг.

Зөвхөн Ховд аймаг л хамгийн олон ястантай байдаг. Гол оршин суух газар, ажил эрхэлдэг газар тариалангийн байдлаас үзэхэд ихэнх үндэстний цөөнхүүд хотоос илүү орон нутагт амьдардаг. Тухайлбал, Элжигэн (88.4%), Цаатан (87.9%), Дархат (71.9%), Хотгойд (71.1%), Тува (67.2%), Узбек (66.2%), Дарьганга (53.6%), Уземчин (50.4%) , Захчин (48.6%), Урианхай (48.3%), Торгуут (46.1%), Барга (45.1%), Хотон (44.5%), Буриад (42.0%) буюу угсаатны бүлгийн хүн амын бараг 42.0-88.4% амьдардаг. хөдөө орон нутагт мал аж ахуй эрхэлдэг.

99. Хүйс: Монгол Улс зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн 20 жилийн хугацаанд түүний эдийн

засаг 20 дахин өсч2, 2016 онд нэг хүнд ногдох ДНБ 2000 оныхоос 8.4 дахин нэмэгдсэн байна. улс орны жендэрийн үнэлгээгээр эдийн засгийн өсөлтийн түвшин 7.3% (Зураг 1.), уул уурхайн үр жимсний үр дүнд бий болсон хөгжлийн хэтийн төлөвийг өөдрөгөөр

48

харуулсан болно. Энэ бол 2011 онд Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтийн оргил үе болох Жендэрийн тэгш байдлыг дэмжих тухай хууль батлагдаж, 5 дугаар зүйлд жендэрийн тэгш байдлын зарчмыг “эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс эдлэх, тэгш оролцох боломж, нөхцөл бүрдэнэ” гэж тодорхойлсон. улс төр, эдийн засаг, нийгэм, соёл, гэр бүл болон бусад харилцаанд гарч, нийгмийн амьдралд тэгш оролцох, хөгжлийн болон нийгмийн баялагт тэнцүү хүртэх. ”

100. Дэлхийн эдийн засгийн форумын эдийн засгийн оролцоо, боломжийн жендэрийн ялгааны үзүүлэлт нь 2006 оны 21-р байранд 0.704 оноогоор 2018 онд 20-р байранд орж, 0.780 гэсэн оноотой байсан нь эдийн засаг, боловсролын дөрвөн үзүүлэлтийн дундаас цорын ганц үзүүлэлт юм. , эрүүл мэнд, улс төрийн үзүүлэлт зэрэг нь зарим ахицыг харуулсан. Тус улс ядуурлын нийт бууралтыг ажиглаж, 2003 онд хот суурин газрын 30.34%, хөдөөгийн 43.4% -аас 27.1%, 2016 онд 30.34% болж буурсан байна. Монгол Улс 2008-2009 оны Азийн эдийн засгийн хямралыг даван туулж, өсөлтийг үзүүлэв. нь 2011 онд 17.3% байсан бол эдийн засгийн уналт, ашигт малтмалын түүхий эдийн зах зээл дээрх үнэ буурсантай холбоотойгоор энэ хувь хэмжээ 2018 онд 5% болж буурчээ. Хөдөөгийн ядуурал нэмэгдэхтэй зэрэгцээд сүүлийн жилүүдэд нийслэл хотод ядуурлын хурдацтай байдал ажиглагдаж байна. Эмэгтэй толгойтой өрх хот суурин газар ядуу, хөдөө орон нутагт ядуу өрх толгойлсон эцэг эхчүүд байдаг.

101. Нийгмийн гадуурхал, жендэрийн тэгш бус байдлыг шийдвэрлэх хэрэгцээ, үнэ цэнийг ухамсарлан SDG-ийн 2030 оны хөтөлбөр нь улс орнуудад хүртээмжтэй өсөлтийг бий болгох, SDG-д хүрэхэд туслах зорилгоор "хэн ч хоцрогдохгүй байх" үүрэг хүлээсэн юм. SDG-ийн 17 зорилт нь ядуурлыг эцэслэх нь уур амьсгалын өөрчлөлт, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах асуудлыг шийдвэрлэхийн зэрэгцээ эдийн засгийн өсөлтийг бий болгох, нийгмийн олон хэрэгцээг хангах стратегитай хамтдаа байх ёстой гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байна. Жендэрийн тэгш байдал, эмэгтэй охидын эрх мэдэл, чадавхийг бэхжүүлэх талаар бие даасан зорилт дэвшүүлсэн (SDG # 5), бусад зорилгын хүрээнд жендэрийн тэгш байдлыг хангах зорилтууд нэгдсэн байна. SDG 2030 нь өгөгдлийг (хүйс, нас гэх мэт) хувааж мэдээллийг нотолгоонд суурилсан шийдвэр гаргахад ашиглахын тулд "өгөгдлийн хувьсгал" -ын ач холбогдлыг мөн анхаарч үздэг. Монгол Улс нь SDG-тэй ихээхэн нийцдэг Тогтвортой хөгжлийн алсын харааг баримталсан.

102. 2005 оны байдлаар уул уурхай, олборлох үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загасчлал, ан агнуурын салбар нь улс орны эдийн засгийн өсөлтөд тэнцүү хувь нэмэр оруулдаг байсан бол 2017 он гэхэд хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загасчлал, ан агнуурын салбарын хувьцаа бараг хоёр дахин буурчээ. Байна. 2005 оноос хойш боловсруулах явцад бараг ямар ч өсөлт ажиглагдаагүй бөгөөд бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, түүнчлэн уул уурхайтай зэрэгцэн автомашин, мотоциклийн засвар үйлчилгээний үйлчилгээ аажмаар буурч байна. өнгөрсөн 7 жилд.

103. Боловсруулалтын салбарыг хөгжүүлэх ахиц дэвшил дутмаг, тогтмол өсч буй мал аж ахуй, газар тариалангийн бүтээгдэхүүний үнэ цэнэ буурч байгаа нь all хувь хүн, өрхөд эдийн засгийн хөгжилд зохих ёсоор оролцох боломж сайжрахгүй байгааг харуулж байна. Энэхүү олдворыг албан бус салбарын хүн амын хандлага 2016 онд 159.7 мянгаас 2018 онд 219.8 мянга болж өссөн хандлагатай байгаа нь нотолж байна.

104. Эндээс үзэхэд эдийн засгийн өсөлтийн загварыг эргэж харах, ажиллах хүчний 5% -иас доошгүй хувийг уул уурхайгаас бусад салбарыг хөгжүүлэхэд нэн тэргүүнд тавих шаардлага тулгарч байна. ОУВС-ийн судалгаагаар эдийн засгийн төрөлжилтийг бүтээмжтэй хөдөлмөр эрхлэлттэй холбож, эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс, хүн амын бүлгийн хөдөлмөр эрхлэлтийн ашиг тус дахь тэгш бус байдлыг арилгахыг харуулж байна. Эдийн засгийн салбарт бодлого, шийдвэр гаргахад эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн тэгш оролцоо

49

зэрэг хүмүүсийн оролцоог нэмэгдүүлэх, тодорхой үйл явцыг бий болгох нь шийдвэрлэх шаардлагатай байгаа асуудал юм.

105. Жендэрийн мэдрэмжтэй төсөв боловсруулах чадавхийг бэхжүүлэх чиглэлээр Засгийн газраас олон улсын түншүүдтэй хамтран хийж буй хүчин чармайлтын дунд 2016 онд Сангийн сайдын эрхлэх хүрээнд байгуулагдсан агентлаг, агентлагуудын жендэрийн стратеги чухал байр суурь эзэлдэг. 2024 он хүртэл хэрэгжүүлэх. Энэхүү стратегийн зорилт Гурван зорилтыг хэрэгжүүлэхэд төсвийн үйл явцад жендэрийн мэдрэмжтэй төсөвлөх аргачлалыг нэвтрүүлэхэд улс төрийн тууштай байдал, жендэрийн тэгш байдлыг хангах чиглэлээр өргөн түншлэлийн оролцоо, дэмжлэг шаардагдана.

106. Эмэгтэй, эрэгтэй ажил эрхлэлт: Монгол Улсын статистик мэдээллээс харахад эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцоо 2006 оноос буурч, 2018 онд 64.8% -аас 53.4% болж буурчээ. Энэ нь эдийн засгийн хямрал эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтэд ялангуяа эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцоо ихээхэн нөлөөлсөн болохыг харуулж байна. хот суурин газарт, ялангуяа нийслэлд (44.8%) хөдөөгийн эмэгтэйчүүдийн (60.5%) эмэгтэйчүүдийнхтэй харьцуулахад (АХБ 2018). 15 ба түүнээс дээш насны эмэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн ажиллах хүчний оролцоо 2005 оноос хойш 27% -иар өссөн бол 2008, 2009 онд эмэгтэйчүүдийн оролцоо огцом буурч, 2008 болон 2009 онд 9% буурсан байна. Цалинтай ажил эрхэлж буй эрчүүдийн тоо өнгөрсөн хугацаанд харьцангуй өссөн бол тогтвортой байв. 13 жил. ҮСХ-ны мэдээллээр Монгол эмэгтэйчүүд 2019 оныхтой ижил албан тушаалд эрчүүдээс 19.6% бага цалин авдаг. Түүнчлэн эмэгтэйчүүд бага цалинтай мэргэжлээр ажилладаг бөгөөд бие даасан чадвараас үл хамааран эмэгтэйчүүд ажлын шатанд эмэгтэйчүүдээс доогуур байр эзлэх хандлагатай байдаг. төрийн болон хувийн хэвшилд. Нэмж дурдахад эмэгтэйчүүд гэр, асрамжийн үүрэгтэй эрчүүдээс хоёр дахин их үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд энэ нь эдийн засгийн хувьд муу үр дагаварт хүргэдэг.

107. Дэлхийн эдийн засгийн форумын үнэлгээний дагуу 2018 оны байдлаар мэргэжлийн болон техникийн ажилчдын дунд эмэгтэйчүүд 1.82 харьцаатай байна. Удирдлагын албан тушаалын талаар эмэгтэйчүүд тодорхой ахиц гаргаж, 2005 онд 35% -тай харьцуулбал 38.9% -тай байна. Гэсэн хэдий ч боловсрол, эрүүл мэнд гэх мэт уламжлалт эмэгтэйчүүд давамгайлдаг салбар дахь удирдлагуудын дунд цөөнхийн бүлгийг бүрдүүлдэг хэвээр байна. хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн босоо тусгаарлалт үргэлжилж байгааг гэрчилнэ.

108. Статистик мэдээллээс харахад залуу эмэгтэйчүүдийн дунд ажилгүйдэл хамгийн түрүүнд хүүхэд төрүүлэх, хүүхэд асрахтай холбоотой бөгөөд дараа нь тэд 35-аас дээш насныханд дахин ажиллах хүчээр хамрагдана. Хүүхэддээ асрах шаардлагатай болсонтой холбогдуулан эдийн засгийн хувьд идэвхгүй болсон эмэгтэйчүүдийн тоо 2012-2016 онд өсч, 2005 оноос хойш төрөлт эрс огцом нэмэгдсэнтэй холбоотой. Хүүхэд харах үйлчилгээний хүртээмж хязгаарлагдмал байгаа нь бусад хүмүүсийн анхаарлыг татаж байна. Бага насны хүүхдээ хүүхдээ асрахаас бусад тохиолдолд ихэвчлэн сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүдээс илүүтэйгээр сонгох нь эмэгтэй карьерын уртассан хэлбэрийн үзэгдэл юм. Энэ нь хүүхэд харах үйлчилгээ эрхэлж буй залуу эмэгтэйчүүдийн нийгмийн хамгааллыг сайжруулах, урт хугацааны завсарлага авсны дараа ажилд орох боломжийг бүрдүүлэхэд анхаарал хандуулахыг шаардаж байна.

109. 50-аас дээш насны эрэгтэйчүүдэд ажилгүйдлийн түвшин өндөр байгаа боловч цаашдын шинжилгээнд ажилгүйдлийн насны онцлог шалтгааны талаар мэдээлэл дутмаг байна. Зах зээлийн нийгэмд шилжиж эхэлснээс хойш 40-өөс дээш насны хүмүүсийг тэтгэвэрт гарсан хүн амын нас, бие бялдрын чадавхид нийцсэн шинэ чадвар эзэмших, дахин чиглэсэн ажил эрхлэлтийг дэмжихэд чиглэсэн зохих бодлого, хөтөлбөр байхгүй байна. Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны ахмад настны

50

хөдөлмөр эрхлэлтийн хөтөлбөрийн үр ашиг дээд боловсролтой цөөн тооны тэтгэвэр авагчдад хүрч байна.

110. Ядуурал: Монгол Улсын Статистикийн 2009 оны эмхтгэлд тус хотын ядуурлын түвшний талаархи суурь мэдээллийг оруулсан болно. Ядуурлын түвшний индекс нь ядуурлын хэмжүүр бөгөөд өргөн хэрэглээний хэрэглээ бөгөөд ядуурлын түвшин доогуур байгаа хүн амын хувийг өгдөг. Улаанбаатар хотын хувьд энэ үзүүлэлт 2009 онд 36.7 хувьтай байгаа нь улсын хэмжээнд 38.7 хувьтай байгаа юм. Энэ нь хөдөө орон нутагт 49-өөс дээш хувь болж өсч байгаа нь харьцангуйгаар Улаанбаатар хот хөдөөгийнхөөс илүү баян болохыг харуулж байна. Энэ нь өрхийн дундаж орлого хотод 455,000 төгрөг, хөдөө орон нутагт 332,000 төгрөг болж байна.

Хүснэгт 5.3 Монгол Улсын ядуурлын түвшинг бүс нутгаар нь харуулав.

Үндэсний Баруун Хангай Төвийн Зүүн Улаанбаатар Ядуурлын түвшин 1 29.6 36.0 33.6 26.8 43.9 24.8 Ядуурлын ялгаа 2 7.7 9.7 8.2 7.0 12.5 6.4 Хүнд байдал 3 2.9 3.7 2.9 2.7 4.8 2.5 Хүн амын эзлэх хувь (%) 100.0 13.6 18.4 15.5 7.2 45.2 Хүн ам ('000) 3063.6 393.6 585.7 492.0 211.4 1380.4 Ядуугийн эзлэх хувь (%) 100.0 16.5 20.9 14.1 10.7 37.8 Ядуу ('000) 7.5 150.1 189.6 127.6 97.1 343.1 Өрхийн ам бүлийн тоо 3.5 3.9 3.3 3.1 3.4 3.6 Хараат байдлын харьцаа (%)

41.7 42.8 41.6 41.7 41.3 41.4

Хүүхдүүд (% өрхийн хэмжээ)

25.5 27.7 24.1 24.1 25.8 26.0

Өрхийн тэргүүний нас 45.7 46.0 46.1 45.7 45.1 45.5 Эцэг толгойлсон өрх 75.2 82.2 77.1 74.6 76.3 72.5 Хотжилт (%) 67.8 33.4 40.8 48.8 41.6 100.0 Эх сурвалж: ҮСХ, 2018

111. Хөдөө орон нутагт ядуурал хот суурингаас илүү өндөр байна. Дараахь хүснэгтэд 5.4-т сонгосон хөгжлийн гол үзүүлэлтүүдийн тоймыг өгч, Монгол Улсын ядуурлын нөхцөл байдлын талаархи эхний мэдээллийг өгөв:

Хүснэгт 5.4 Монгол Улсын хөгжлийн гол үзүүлэлтүүд

Хөгжлийн гол үзүүлэлтүүд Хэмжих Он Нийт хүн ам 2.7 сая 2010 15-с доош % 27.3 2010 Хүн амын тархалт (% Төвийн) 36.7 2010 Хувь Хүний Хөгжлийн Индекс (ХХХИ) 0.653 2011 187 улсаас ХХХИ чансаа 110 2011 Джини коэффициент 36.5 2000-2011 Эрүүл мэндийн нийт зардал (ДНБ-ий%) (АНУ 15.4%. Герман 9.1%. Орос 5.4%)

3.0 2010

Эрүүл мэндэд зарцуулах засгийн газрын зардал Засгийн газрын нийт зардлын %

8.7 2010

Нэг хүнд ногдох үндэсний нийт орлого (ҮНО) 2,247 2010

1 Ядуурлын төвшин гэдэг нь хэрэглээ нь ядуурлын түвшин доогуур байгаа хүн амын эзлэх хувь юм. 2 Ядуурлын ялгаа нь ядуурлын шугамтай харьцуулахад хүн амын дундаж хэрэглээний дутагдал юм. 3 Хүнд байдал нь хэрэглээг ядуу хүн амын дунд тараах явдал юм.

51

Хөгжлийн гол үзүүлэлтүүд Хэмжих Он Нэг хүнд ногдох ДНБ. Ам. доллар 3,522 2009 Бичиг үсгийн түвшин (15+) 97.8% 2010 Олон хэмжээст ядуурлын индекс 0.065 2005 Ундны усны хүртээмжийг сайжруулах % хувь 51 2011 Төрөх үеийн дундаж наслалт 68.5 2011 Нялхсын эндэгдлийн түвшин (<5) 1.000 төрөлттутамд 19.4 2010 Эхийн эндэгдлийн түвшин 10.000 төрөлт тутамд 45.5 2010

Эх сурвалж: НҮБХХ 2011. ДЭМБ-ын ЧИП 2011. Эрүүл мэндийн үзүүлэлтүүд. 2010. Хүний хөгжлийн тайлан. 2011. ДЭМБ / ЮНИСЕФ (2012)

112. 1996 онд амьжиргааны түвшинг хэмжих анхны судалгаанд хийсэн дүн шинжилгээ нь ядуу хүмүүсийн талаархи мэдээллийг гаргаж, улс орны хамгийн эмзэг бүлгийг тодорхойлжээ. 800,000 гаруй хүн буюу хүн амын 36% нь ядуу гэж мэдээлсэн. Энэхүү үнэлгээ нь эмэгтэй толгойтой өрх ядуурлын түвшин өндөр, ажилгүй, хөдөө орон нутгийн өрх 15-аас доош малтай байна.

113. Хотын ядуурал хөдөөгийн ядуурлаас харьцангуй өндөр байгаа нь ялангуяа улсын

аж ахуйн нэгжүүд хаагдсаны улмаас төвлөрсөн мужуудад. Шинэ ажиглагдаагүй байгаа ч эдгээр ажиглалтууд одоо ч гэсэн хүчинтэй хэвээр байна. Орлого нь өөр эх сурвалжаас үүсдэг бөгөөд Хүснэгт 5.5-т харуулсны дагуу байршлаас хамаарч өөр өөр байдаг

Хүснэгт 5.5 Нэг өрхийн сарын дундаж орлого (орлогын эх үүсвэр, байршлаар нь харуулав) Орлогын төрөл Үндэсний

дундаж (%)

Нийслэл хот (%)

Аймгийн төв (%)

Сумын төв (%)

Хөдөө (%)

Нийт орлого 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Нийт мөнгөн орлого 91.5 97.0 94.6 89.4 70.9 Цалин 48.5 57.0 52.5 49.3 13.8 Тэтгэвэр тэтгэмж* 20.0 18.3 22.2 20.5 22.1 Мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээс орох орлого 5.3 0.2 1.9 5.7 26.6 Газар тариалангийн бүтээгдэхүүний орлого 0.5 0.0 0.3 2.4 0.8 Тариалангийн бус үйлдвэр үйлчилгээний орлого 10.7 14.0 11.2 5.9 3.4 Бусад орлого 6.5 7.5 6.5 5.6 4.2 Бусдаас үнэгүй авдаг хүнсний ба хүнсний бус бүтээгдэхүүн

3.1 2.8 2.9 1.4 5.7

Өөрийн бизнесээс хүнсний хэрэглээг хангадаг 5.4 0.2 2.5 9.2 23.4 (Эх сурвалж: ҮСХ 2012)

114. Нийслэлд эсвэл гадаадад амьдардаг гэр бүлийн гишүүдийн хувийн шилжүүлэг нь ядуу өрхийн орлогын чухал эх үүсвэр болж нийт орлогын 20% -ийг эзэлж байна. Эдгээр хувийн шилжүүлэггүйгээр ядуурлын түвшин хүн амын 46% хүртэл өсөх болно.

115. Судалгаагаар ажилгүйдэл, ядуурлын хооронд хүчтэй хамаарал байгаа нь

ажилгүй иргэдийн 58 хувь нь ядуу байна. Ажилгүйдэл нь хот, хөдөөгийн аль алинд нь маш хүнд асуудал байв. Төрийн албаны шинэчлэл нь 100,000 ажилгүйгээс гадна төрийн үйлчилгээний хуучин 30,000 ажилгүй хүмүүсийг бий болгоно. Түүнчлэн хөдөлмөрийн зах зээлд жилд 25,000 гаруй хүн боловсролоо төгсгөдөг. Хөдөөгийн ядуу иргэдийн дунд маш ядуу 35%, ядуу хүмүүсийн 14% нь ажилгүй хүмүүс байв. Хотын ядуу иргэдийн дунд байдал бүр дор байв, нэн ядуу хүмүүсийн 55%, ядуу хүмүүсийн 34% нь ажилгүй байна.

52

116. Монгол Улс баян, ядуу малчдын амьдралын нөхцлөөс ялгаа ихсэж байгаа бөгөөд мал аж ахуй эрхэлдэг өрхийн 37 орчим хувь нь амьжиргаагаа залгуулах гэж тэмцэж байна.

117. Боловсрол: Монгол Улсын боловсролын систем нь цэцэрлэг, цэцэрлэг, бага

сургууль, дунд сургууль, их сургуулийн барилга байгууламжаас бүрдэнэ. Сум болгон дор хаяж нэг цэцэрлэг, цэцэрлэгтэй. Мөн хувийн цэцэрлэгийн барилга, байгууламж байдаг (3-аас дээш насны хүүхдүүдэд). Сумын төв бүр алслагдсан малчин өрхүүдийн хүүхдүүд байрладаг дотуур байртай. Бага, дунд сургуулийн боловсрол нь 10 жил байсан боловч 11 жил хүртэл сунгагджээ. 2008-2009 оны хичээлийн жил 12 жилийн тогтолцооны эхлэлийг тавьсан. Монголд хичээлийн жил есдүгээр сараас эхэлдэг. Ерөнхий боловсролын сургууль төгсөх хүсэлтэй хүүхдүүд ихэвчлэн аймгийн төвүүдийн барилгад хамрагдах шаардлагатай байдаг. Ер нь хөдөө орон нутгийн эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс 8 нас хүртэл сургуульд сурч, уншиж, бичиж чаддаг. Хөдөө орон нутагт сургуульд явж, дотуур байранд амьдардаг 35228 сурагчдын 84 хувь нь малчин айлуудаас гаралтай (2009). Охид, хөвгүүд барилга, мэргэжлийн боловсрол, төрийн бусад үйлчилгээнд тэгш хамрагдсан байдаг.

118. 1990-ээд оны эдийн засгийн хямрал гэр бүлийн санхүүгийн тогтвортой байдалд дарамт учруулж, сургуулийнхаа төсөвт дарамт учруулснаар байдал өөрчлөгдсөн. Энэ нь хүүхдүүдийг сургуулиас хөөж, гэр бүлдээ туслахаар ажиллуулах нь нэмэгдэхэд хүргэсэн. Чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг нэвтрүүлснээр 1995 он гэхэд Монгол улсын хүн амын 36-аас дээш хувь нь ядуурлын төвшин доогуур гарсан. Нэгэн үе хөдөөгийн хүүхдүүдийн 15-аас дээш хувь нь мал аж ахуй эрхэлдэг байсан. Түүнчлэн хотын хүүхдүүдийн 8% гаруй нь сургуульд явахын оронд ажиллаж байжээ.

119. Монгол Улсын коллеж, их, дээд сургуулиудад жендэрийн хувьд зөрүүтэй

үзүүлэлт болж буй мэргэжлийн чиг баримжаа олгох чиглэлээр жендэрийн ялгаа ноцтой байгаа. 2016 онд эмэгтэй, эрэгтэй оюутны хамрагдалтын нийт харьцаа 1.4 байсан нь эмэгтэйчүүдэд дээд боловсролыг дэмжиж буй аж үйлдвэржсэн орнуудтай харьцуулахад өндөр байв. Энэ хэвийн бус байдал нь эцэг эхчүүдэд охидын боловсролд чухал ач холбогдолтой болж байгаа боловч энэ нь үнэндээ зөвхөн хямд төдийгүй бизнес, хууль эрх зүй, нийгэм, хүмүүнлэгийн чиглэлээр сургалт эрхлэх дээд боловсролын байгууллагуудын тоо нэмэгдэж байгаатай холбоотой юм. элсэлтийн өндөр түвшинг татах.

120. Коллеж, их дээд сургуульд суралцаж буй эмэгтэйчүүд боловсрол (эмэгтэйчүүд 20%, эрчүүд 7%), эрүүл мэнд (эмэгтэйчүүд 11%, эрчүүд 3%), хүмүүнлэгийн (эмэгтэйчүүд 10%, эрчүүд 6%) зэрэг мэргэжлээр дийлэнх хувийг эзэлж байна. Харин эрэгтэйчүүд инженерийн чиглэлээр (эрэгтэйчүүд 23%, эмэгтэйчүүд 8%) болон үйлчилгээ (эрэгтэй 12%, эмэгтэй 3%) мэргэжлээр суралцдаг. Монгол улсын хүн амын дундаж наслалт, ажил эрхлэх хугацаа урт болсноор 40-өөс дээш насны хүмүүс шинэ мэргэжил, ур чадвар олж авах, өөрчлөгдөх магадлал бага байна. Насан туршийн боловсролын тогтолцоонд жендэрийн мэдрэмжийг хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага тулгарч байна.

121. 1995 оны боловсролын шинэчлэлийн хүрээнд АНУ-д ашигласан системд суурилсан бакалавр / магистрын систем болон бакалавр / магистрийн тогтолцоонд шилжив. Өрсөлдөөнт хувийн боловсролын үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудын хөгжлийг дэмжиж их дээд сургуулийн төлбөрийг ийм амжилтаар нэвтрүүлсэн нь

53

Монголыг дэлхийн загварчлал гэж үздэг байв. Шинэ боломжийг зөвхөн монголын байгууллагууд төдийгүй Орос, Хятад, АНУ-д суурь тавигдсан гадаадын их дээд сургуулиуд, бусад улс орнууд өргөн хүрээнд ашиглаж байна. Өнөөдрийг хүртэл 100 гаруй хувийн их дээд сургууль байгуулагдсан. Их дээд сургуулиудын санхүүжилтийн хамгийн чухал эх үүсвэр нь их, дээд сургуулийн төлбөр бөгөөд эдгээр нь орлогын төвшин доогуур ирээдүйн оюутнуудын хувьд одон орны харьцаатай байдаг. Нөгөө талаар ядуу оюутнуудад тэтгэлэг олгох боломж байдаг. 2001/2002 оны хичээлийн жилд улс 90,000 оюутны ойролцоогоор 5% -ийн сургалтын төлбөрийг төлж, оюутнуудын гуравны нэг нь Улсын зээл авсан. Гэсэн хэдий ч дээд боловсролын олон улсын түвшинд нэг чиглэлтэй зам үлдсэн байна. Монгол оюутнуудын сонгосон зорилтот орнууд бол АНУ, Герман. Монголд өөрөө гадаад оюутнууд, зочлох эрдэмтэд ихэвчлэн Зүүн Азиас ирдэг.

122. 2010 онд улсын их дээд сургууль, дээд боловсролын байгууллага, коллеж,

техникийн болон мэргэжлийн барилга байгууламжид нийт 210,000 орчим оюутан бүртгүүлжээ. Монгол улсын боловсролын нэг онцлог шинж бол эмэгтэйчүүдийн оролцоог үл харгалзан үздэг. Энэхүү тэгш бус байдал нь сургуулийн эхний өдрөөс эхэлж, боловсролын хэмжээ нэмэгдэж байгаа тул их, дээд сургууль төгссөн эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь 63% хүрдэг (2009).

123. 10 ба түүнээс дээш насны хүн амын дунд дор хаяж бага боловсролтой хүмүүсийн

хувь 92.5% (2010 он) байгаа нь 2000 онтой харьцуулахад 4.6% -иар өссөн байна. Өндөр боловсролтой эрэгтэйчүүдийн хувь хоёр тооллогын хооронд хоёр дахин нэмэгдсэн байна. ижил үзүүлэлт эмэгтэйчүүдийн дунд 2.8 дахин нэмэгдсэн байна. 15 ба түүнээс дээш насны хүн амын дунд бичиг үсгийн мэдлэгийн түвшин 98.3% байгаа нь 2000 оноос хойш 0.5% -иар өсчээ.

124. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ: Социализмын үед эрүүл мэндийн

үйлчилгээг олон нийтэд санхүүжүүлдэг байсан боловч байгууламжийн ололт амжилт, эрүүл мэндийн байдал сайжирсан ч систем үр ашиггүй байв. 1990-ээд оны дунд үед эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэл нь анхан шатны тусламж үйлчилгээ, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ажлыг сайжруулахад чиглэв. Энэ нь эдийн засгийн хөгжлөөс гадна сүүлийн 15 жилийн хугацаанд эрүүл мэндийн байдал сайжрахад нөлөөлсөн.

125. Эрүүл мэндийн хүрээнд жендэрийн хамгийн чухал асуудал бол эмэгтэй, эрэгтэй

хүний дундаж наслалт хоорондын зөрүү юм. Дэлхийн хэмжээнд эмэгтэйчүүд дунджаар эрэгтэйчүүдээс 4.3 жил урт насалдаг бол 2018 онд манай улсад энэ үзүүлэлт 9.67 нас байсан бол 1992 оны 4.19 жил байсан бол 1995-1998 онуудад эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт гэнэт буурчээ. , чөлөөт зах зээлийн эдийн засагт шилжихэд сөрөг нөлөө үзүүлсэн. Гэсэн хэдий ч 2000 оноос хойш дундаж наслалт тогтмол өсч байхад жендэрийн тэгш бус байдал нэмэгдэж байна (Азийн хөгжлийн банк, 2018 он).

126. Нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан нь халдварт бус өвчин (зүрх судасны өвчин, хавдар) болон гадны шалтгаанууд (гэмтэл, хордлого) юм. Амьсгалын болон хоол боловсруулах тогтолцооны өвчин нь өвчлөлийн гол шалтгаан бөгөөд хотын гаднах шалтгаан (гэмтэл, хордлого), хөдөөгийн нутагт шээсний замын өвчин юм.

127. Эрүүл мэндийн тогтолцоо нь аймгийн хэмжээнд төвлөрсөн бус байдлаар

явагддаг. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний дийлэнх хувийг төрийн үйлчилгээ үзүүлдэг.

54

128. Манай улс ЕХ-ны орнууд болон шилжилтийн бусад орнуудын дунджаас хоёр дахин их байдаг боловч 1998 оноос хойш энэ тоо буурсаар байгаа юм. Үүний зэрэгцээ, хэвтэж эмчлэх орны тоо буурч байгаа боловч Монгол Улс хэвээрээ байгаа. 2011 оны 10,000 оршин суугч тутамд 68.1 байх өндөр ортой.

129. Гэсэн хэдий ч эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанар доройтож байна

гэсэн мэдээлэл олон гарч байна. Эмнэлгийн яаралтай тусламж шаардлагатай олон мянган хүн зохих эмчилгээ хийлгэхгүй байх эрсдэлтэй байдаг. Эмчийн мэдээлж буйгаар мэдээ алдуулах төхөөрөмж, эмийн үйл ажиллагаа дутмаг байдаг. Эмнэлгийн мэдээлэл хомс байна, ж.нь. 2008 онд дунджаар эмэгтэйчүүдийн 12% нь ХДХВ / ДОХ-ын халдварын талаар зөв ойлголттой байсан бөгөөд ердөө 22% нь дор хаяж ХДХВ / ДОХ-ын халдварын хэлбэрийн талаар үндсэн ойлголттой байсан.

130. Үндэсний эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тогтолцооны байдал доройтож

байгаа нь хүн амын эрүүл мэндийн байдалд тодорхой сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Жишээлбэл, нялхсын эндэгдэл хэд хэдэн бүс нутагт (Баруун, Хангай, Зүүн) төдийгүй улсын дунджаар өссөн байна.

131. Түүнчлэн халдварт өвчин тархах / нэмэгдэж байна: 2012 оны эхний 11 сард нийт

өвчлөлийн тоо 39301 болж, өмнөх оны мөн үеэс 873 тохиолдлоор буюу 2.3 хувиар өсчээ. Халдварт өвчнөөр өвчлөгсдийн тоо нэмэгдэхэд гахайн хавдар 7,408 (өмнөх үеийнхээс 9.3 дахин), тэмбүү өвчний халдвар 466 (11.8%) -аар нэмэгдсэн боловч вируст гепатитын өвчлөл 6228 (49.4%) -аар буурсан байна.

132. Нөхцөл байдлыг сайжруулахын тулд Засгийн газраас Чанарын үндэсний

хөтөлбөр, Эмнэлгийн чанарын менежментийг сайжруулах үндэсний хөтөлбөр (2008-2013 он) боловсруулсан боловч эдгээр төлөвлөгөөнүүд хэр зэрэг хэрэгжсэн, ямар ч бодит нотолгоо алга байна. чанар сайжирсан нь

133. Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийн улсын санхүүжилт нь хүн бүрийн

хүртээмжийг хангахад чиглэгддэг. Эмзэг бүлгийн бүлгүүд нэмэлт төлбөрөөс чөлөөлөгдсөн (эхчүүд, 5-аас доош насны хүүхдүүд, ахмад настан, залуучууд). Гэсэн хэдий ч хот, хөдөөгийн хүртээмжийн ялгаа байсаар байна. Үйлчилгээ үзүүлэх нь хот, ядуу бус бүс нутгийг дэмжиж өгдөг. Хөдөө орон нутагт эрүүл мэндийн ажилчдын хомсдол үүсч байна. Эдгээр өдрүүдэд хэн нэгэн эмнэлгийн яаралтай тусламж ирвэл дараагийн хотын төвтэй холбоо барихыг хүсэх нь их байдаг.

134. Мянганы хөгжлийн зорилтыг хэрэгжүүлэхэд Монгол Улсын Засгийн газар нэн

тэргүүний зорилт тавьжээ. Энэхүү зорилт руу шилжихэд гарсан зарим томоохон ололт бол жирэмсний хяналтад хамрагдах (87.7%), чадварлаг төрөх эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг (99.8%) юм. Гэсэн хэдий ч хөдөлгөөнт болон шилжин суурьшсан хүн амд эхийн үйлчилгээ үзүүлэх нь нилээд бэрхшээлтэй бөгөөд нялхсын эндэгдэл өндөр түвшинд, ялангуяа малчид амьдардаг алслагдсан бүс нутагт хэвээр байна.

135. Нүүдэлчдийн амьдралын хэв маяг нь алслагдмал, эрсдэлтэй, зам, цахилгаан, ус

гэх мэт дэд бүтцийн хомсдолтой байдгийг хүлээн зөвшөөрдөг олон улсын ТББ байдаг. Хэрэв нүүдэлчид өвдөж, шаардлагатай оношлогоо, эмчилгээний чадавхтай аймгийн эмнэлэгт очих шаардлагатай бол олон цаг явах боломжтой. Нүүдэлчид өөрсдийн соёлын оршин тогтноход нь туслахын тулд байшингийнхаа ойролцоо үр дүнтэй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ шаардлагатай байдаг. Nomadicare энэ асуудал дээр ажилладаг.

55

ЗУРГАА. ПОТЕНЦИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ НИЙГМИЙГ НЭГДСЭН НЭГДСЭН ХАМГААЛАЛТ 6.1. Байгаль орчин, нийгмийн нөлөөлөл 136. Төслийн баримт бичгийг нягтлан үзэх, орон нутгийн засаг захиргааны албан тушаалтнууд,

малчид, төслийн гол сонирхогч / оролцогчдын төлөөлөлтэй хийсэн ярилцлагын үр дүнгээс харахад дэд төслүүдээр дамжуулан ОНХС-ийн хүрээнд дараахь тодорхой ажлуудыг санал болгож хэрэгжүүлэх болно гэж тайлбарлаж байв. эдгээр үйл ажиллагаа нь биофизикийн орчинд эерэг нөлөөллийг бий болгох боловч барилга байгууламж, засварын ажилд сөрөг нөлөөлөл үүсч болзошгүй юм. 6.1-р хүснэгтэд үзүүлсэн нөлөөллийг тодорхойлох матриц нь эдгээр үйл ажиллагаанаас үүсэх эерэг ба сөрөг нөлөөллийг харуулж болно.

Хүснэгт 6.1 МАААТ нөлөөллийг тодорхойлох матриц 142.

Бүрэ

лдхү

үн Х

эсэг

s

МАААЧ-ийн хүрээнд дэд төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх боломжтой

Биофизикийн орчин Нийгэм эдийн засгийн нөхцөл

байдал

Биет

со

ёлы

н re

sour

ces

Хөдөлмөрийн нөхцөл,

хөдөлмөрийн эрүүл мэнд ба

аюулгүй байдал

Зэрл

эг а

н ам

ьтан

Ус с

удла

л

Урга

мал

ба

хөрс

Уур

амьс

галы

н өө

рчлө

лт

Ам

ьдра

лын

тогт

ворт

ой б

айда

л

Acc

ess

to n

atur

al

reso

urce

s

Уугу

ул а

рд и

ргэд

Хөдө

лмөр

эр

хлэл

тийн

нөх

цөл

байд

ал

Хөдө

лмөр

ийн

эрүү

л м

энд

ба

аюул

гүйн

бай

дал

Бүрэ

лдхү

үн Х

эсэг

1

1.1 Сумын мал эмнэлгийн үйлчилгээгээр дамжуулан ариутгалын бодисыг орон нутгийн фермер / малчинд нийлүүлэх, тараах

+ /- /-

1.2 Мал угаах байгууламж барьж ажиллуулах.

+ - - - +

1.3 Шимэгч хорхойн эсрэг ариутгалын уусмалаар шүрших малын халдваргүйжүүлэлтийн ажил

+ - - + +/- - +/-

1.4 Малыг вакцинжуулах хашаа барьж - + + + +/- - +/

+

56

байгуулах -

1.5 Мал эмнэлгийн байгууламж, дэд бүтцийг сайжруулах зорилгоор байшин, байгууламж барих

+ + +

1.6 Сурч боловсрох, судалгаа, сургалт

1.7 Шинэ тоног төхөөрөмж суулгах + + + + +/- - +/-

+

1.8 Лаборатори, оношилгооны дэд бүтцийг сайжруулах байшин, байгууламжийг шинэчлэх буюу барих.

+ + + + +

1.9 Орон нутгийн фермер / малчинд ариутгалын эмийг зохистой нийлүүлэх, түгээх, ашиглах талаар зөвлөгөө өгөх, хянах.

- - - - +/- +/-

+/- +/-

Бүрэ

лдхү

үн Х

эсэг

1

2.1 Шинэ худгууд бий болгох, ажиллуулах Бэлчээр, тариалангийн талбайн хашаа барих

+ + + +

2.2 Цөм сүргийг байгуулж, сайжруулах +/-

+/- +/- +/- + +/-

+ +/- +/-

2.3 Сайжруулсан үүлдэр угсааг танилцуулж, малчдыг махны үлдрийн үхрийн бухаар хангах

+ + + +

2.4 Тэжээлийн ургамал / тэжээл. + + + + + + + +/- + +/-

2.5 Хадлан бэлтгэх талбайг хашиж байна - + + + + - - - -

2.6 Пестицид, химийн бордоо тариалах, орон нутгийн фермер / малчинд ашиглах.

- - +/- +/- +/- +/-

-

2.7 Малын тэжээл үйлдвэрлэх бичил хэмжээний боловсруулах нэгж байгуулах.

+ +/- + + + - +/-

+ +/-

2.8 Услалтын систем, байгууламжийг сайжруулах

+ +/- + + + - +/-

+/- +/-

2.9 Хагас эрчимтэй сүүн, махны фермийг ажиллуулна

+/-

+/- + +/- + + + + +/-

2.10 Мах, сүүн бүтээгдэхүүн боловсруулах цех ажиллуулна

+/-

+/- + +/- + + + + +/-

2.11 Малын тэжээлийн байгууламж байгуулах

+ + + + + +/- +/-

+ +

2.12 Малын цэвэрлэх байгууламж байгуулна

+ - + + + +/- +/-

+ +

2.13 Махны үйлдвэрлэлийг сайжруулахын тулд сайжруулсан эрэгтэй малыг хангахын тулд үхэр, хонины цөм сүргийг байгуулна.

- - - +/- + +/- + +/-

2.14 Махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, махыг хадгалах бичил хэмжээний боловсруулах нэгж байгуулах.

+/-

+/- + +/- + + + + +/-

2.15 Сайжруулсан үүлдэр угсааг нэвтрүүлж, малчдыг үхрийн бух, хуцаар хангах, зохиомол хээлтүүлгийн (AI) чадавхийг сайжруулах.

- - - +/- + +/- + + +/-

2.16 Жижиг хэмжээний сүүний үйлдвэр + +/- + +/- + + + + +/-

57

ажиллуулна /-

2.17 Сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, сүү хадгалах гэх мэтчилэн бичил хэмжээний боловсруулах нэгжүүд байгуулах.

+/-

+/- + +/- + + + + +/-

2.18 Сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, сүү хадгалах зэрэг бичил хэмжээний боловсруулах нэгж байгуулах

+ - - + + + + +/-

(+) : Эерэг нөлөө, (-) : Сөрөг нөлөө

39. 137. Одоогийн байдлаар төслийн санал болгож буй сумдад тариалангийн ургацыг

нэмэгдүүлэхийн тулд пестицид, азотын бордоо зэрэг химийн бордоог ашиглах практик хангалтгүй байгаа бөгөөд хээрийн судалгаанд хамрагдсан сумдын бүх тариаланчид / ногоо тариалагчид ямаа, хонины ялгадсыг сайжруулах зорилгоор бордоо болгон ашиглаж байна. хөрсний чанар, ургацын ургац.

138. ХХААХҮЯ, Хөдөө аж ахуйн хамгийн том компаниуд болох "Гачуурт" ХХК, Сэлэнгэ, Булган, Хэнтий, Ховд, Төв аймгуудад үйл ажиллагаа явуулж буй бусад компаниуд ОХУ, БНХАУ-аас пестицид, химийн бордоо импортолж байна. Хөдөө аж ахуйн тариаланчдад тариалангийн ургацыг нэмэгдүүлэхийн тулд химийн бордоо ашиглах, зарим тариаланчид химийн бордоо худалдаж авах зэрэгт нөлөөлж байна. Иймд НХХТГ нь тариаланчдад пестицид, химийн бордооны нөлөөллийн талаархи мэдлэгийг сайжруулах, хэрхэн зохистой ашиглах, орон нутгийн Байгаль орчны байцаагч, газрын менежер, хөдөө аж ахуйн албаны ажилтнуудад чадавхижуулах, тэдний мэдлэг чадвар, арга зүйг сайжруулах чиглэлээр тодорхой ажлуудыг хийх шаардлагатай байна. хортон шавьж устгах бодис, химийн бордооны хуваарилалт, хадгалалт, ашиглалтыг орон нутгийн сумын хэмжээнд хэрхэн хянах, хянах.

139. Одоогийн байдлаар төслийн сумдын газар тариалангийн аж ахуйн нэгжүүд, аж ахуйн нэгжүүд, хүнсний ногоо тариалагчид хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд пестицид хэрэглэдэггүй боловч тэжээл тариалангийн ажлыг эрчимжүүлэхэд нутгийн тариаланчид өдөөж магадгүй юм. Тиймээс төслийн дэмжсэн тариалангийн ажлын хүрээнд дараахь нөлөөллийг бий болгож болзошгүй юм. Хортон шавьж устгах бодисын хангалттай хэмжээгүйгээс болж хүрээлэн буй орчин,

агаар, усны бохирдол Төсөлд хамрагдсан малчид, нутгийн иргэдэд химийн бодис, пестицидийг буруу ашиглах

магадлал өндөр байгаа тул эдгээр бодисыг хэрхэн ашиглах, хадгалах, тээвэрлэх талаар мэдлэг, ойлголт, туршлага хангалтгүй байна.

Хүнсний ногоо, ургамал дахь хамгийн бага хэмжээний пестицидийн хэмжээг хэмжих материал, тоног төхөөрөмж дутмаг, хүний эрүүл мэндэд хортой нөлөө үзүүлдэг.

Ашиглалтын стандарт, хэм хэмжээний талаар мэдлэггүйгээс болж пестицидийг зохисгүй хэрэглэснээс болж төсөл хэрэгжиж болзошгүй пестицид, химийн бордоо.

140. Барилгын үе шатанд хэрэгжүүлэх төслийн үйл ажиллагаанд жижиг боловсруулах үйлдвэрийн барилга байгууламж, мал эмнэлгийн байгууламж барих, ХДХӨ чөлөөт бүс байгуулах, малын эмийн сангийн тасаг, саалийн фермийн барилга, боловсруулах цех, малын сэлбэлт, бэлчээрийн хашаа барих, барилга байгууламж, суурийн суурийн хашлага орно. , бетонон байгууламж, барилгын ажил, тоног төхөөрөмжийг угсрах, шаардлагатай бол мод шилжүүлэн суулгах талбайг цэвэрлэх, төслийн объектын байрны эргэн тойронд байгаа хөрсний дээд хөрсийг нөхөн сэргээх. Ашиглалтын үе шатанд барилгын ажлын нөлөөллийн ихэнх хэсэг тогтворжиж, нөлөөллийг зөвхөн барилга байгууламжийн ашиглалт, засвар үйлчилгээнд хязгаарлана.

58

141. МАААТ-ийн ашиглалтын үе шатанд байгуулагдсан байгууламжийн зохисгүй ашиглалт, засвар, үйлчилгээний менежментээс дараахь гол нөлөөлөл үүснэ.

Хортон шавьж устгах бодис, бордоо, үл тэвчих бодис хадгалах зориулалтын агуулах байхгүй бөгөөд хүргэх газар нь зүгээр л нээлттэй газар байсан ба газраас тусгаарлахгүй байв. Үүний үр дүнд хүрээлэн буй орчинд агаар, хөрс, усны бохирдол үүсгэдэг.

Газар тариалангийн технологийг зохисгүй хэрэглэснээр хөрс эвдэрч болзошгүй бөгөөд ургамлын бүрхэвч, хөрсний моно эсийн эд, өт, бичил биет устах аюулд орж болзошгүй юм.

Хөдөө аж ахуй, газар тариалангийн зориулалтаар онгон хөрсийг тариалах тохиолдолд хөрсөнд сөрөг нөлөө үзүүлэх, элэгдлийг нэмэгдүүлэх.

Бэлчээрийн хомсдол, өвс тэжээлийн талбайн хомсдол, орчны байгалийн болон байгалийн шинж чанарыг өөрчлөх

Метан хий ялгаруулалтыг нэмэгдүүлэхэд нөлөөлж буй эрчимжсэн фермийн эргэн тойронд малын ялгадас / аргал, хогтой холбоотой хог хаягдлыг нэмэгдүүлэх.

Хөрсөн дэх химийн бодис, бордоо нь хүн, амьтны эрүүл мэндэд хортой нөлөө үзүүлдэг

Боловсруулах үйлдвэр / нэгжээр бий болсон бохир уснаас хөрс, гадаргын усыг бохирдуулж

Усны нөөцийг усжуулалтад буруу хэрэглэснээс болж бичил цаг уурын өөрчлөлт Усан хангамжийн сайжруулалтад усны нөөцөд үзүүлэх нөлөө (жишээ нь, малын

тэжээл, хүнсний ногооны талбайг усжуулах зорилгоор гүехэн / өрөмдлөгийн худгийг ухах);

Худгийн болон эрчимжсэн хэлбэрийн мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн зохисгүй ашиглалтын улмаас худаг орчмын бэлчээрийн доройтол, хөрс, хүрээлэн буй орчны бохирдол.

Худгийн хэрэглэгчид болон бусад хөрш зэргэлдээ малчдын хоорондох зөрчилдөөнийг нэмэгдүүлэх

Мах, сүүн бүтээгдэхүүн боловсруулах усны нөөцийг үр ашиггүй ашиглах Асептикийг зохисгүй хэрэглэснээс хөрс, гадаргын усны бохирдол нэмэгдэх Мах, сүүн бүтээгдэхүүний боловсруулалтын үр дүнд бий болсон бохир ус нь хүчил

эсвэл суурь (бага буюу өндөр рН хэлбэрээр илэрдэг), ууссан хүчилтөрөгчийн дутагдалд ордог уусдаг органик химийн бодис, түдгэлзүүлсэн уусмал, шим тэжээл (фосфор, азот), хүнд металлууд (жишээ нь кадми, хром гэх мэт) байж болно. , зэс, хар тугалга, мөнгөн ус, никель, цайр), цианид, хорт органик химийн бодис, тослог материал, дэгдэмхий материал.

Хатуу хог хаягдал нэмэгдэх Бэлчээрийн менежмент, хадлан бэлтгэх талбайг хашаа барих ажлыг зохисгүй

зохион байгуулж байгаа тохиолдолд төслийн оролцоотой малчид ба төслийн бус малчдын хоорондох зөрчилдөөнийг арилгах.

Малын усжуулах байгууламжтай холбоотой усны бохирдол

143. Төслийн янз бүрийн үйл ажиллагаанаас байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг дараахь байдлаар ангилж болно: Биеийн нөөцөд үзүүлэх нөлөө Топографид үзүүлэх нөлөө Цаг уурын нөлөөлөл Байгаль орчны нөөцөд үзүүлэх нөлөөлөл Агаарын чанарт үзүүлэх нөлөө Дуу чимээний түвшинд үзүүлэх нөлөө

59

Гадаргын усны чанарт үзүүлэх нөлөөлөл Газрын доорх усны чанарт үзүүлэх нөлөөлөл Хөрс, геологид үзүүлэх нөлөөлөл Экологийн нөөцөд үзүүлэх нөлөө Газрын гадарга экологи Зэрлэг амьдрал Усны усан экологи Хүний хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх нөлөөлөл Эрүүл мэнд, аюулгүй байдал Хөдөө аж ахуй Нийгэм эдийн засаг Талбайд зориулагдсан нүүлгэн шилжүүлэлт, нөхөн сэргээлт Замын хөдөлгөөн ба тээвэр Бусад хэрэгслүүд болон замын хөдөлгөөнд хөндлөнгөөс оролцох Хог хаягдлыг зайлуулах Хатуу хог хаягдлыг зайлуулах Шингэн хог хаягдлыг зайлуулах Аюултай хог хаягдлыг зайлуулах

6.3. Байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

144. Төслийн үйл ажиллагааны байгаль орчны янз бүрийн шинж чанарт үзүүлэх

нөлөөллийг шийдвэрлэх арга хэмжээг дараагийн хэсгүүдэд авч үзнэ.

6.3.1 Биет нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ Топографид үзүүлэх нөлөө

145. Барилга / байгууламжийг барих явцад гадаргуугийн топографид хамгийн их нөлөөлдөг нь суурийн малтлага, хөрсний хөрс, модыг зайлуулах (хэрэв байгаа бол), барилга байгууламжийг босгох явдал юм. Дэд төслүүдэд шинэ барилга байгууламж барьснаас болж тухайн талбайн өнөөгийн байдал, газар ашиглалт өөрчлөгдөх тул нөлөөлөл нь эргэлт буцалтгүй болно.

146. Барилгын үе шатанд талбайн бэлтгэл, одоо байгаа ургамлыг цэвэрлэх,

гадаргууг тэгшлэх зориулалттай зарим шорооны ажил орно. Эдгээр үйл ажиллагаа нь зарим сөрөг нөлөөллийг өдөөж болно:

Ландшафтын өөрчлөлт; Тоос ялгаруулах; Холбоотой дуу чимээ; ба Барилгын хог хаягдал, хатуу хог хаягдлын зохисгүй менежмент нь хөрш зэргэлдээ

айл өрх, аж ахуйн нэгж / байгууллагуудад эрсдэл учруулж болзошгүй юм. Дэд төслүүдийн ашиглалтын үе шатанд топографийн өөрчлөлт оруулахгүй. Цаг уурт нөлөөлөх нөлөөлөл

147. Эрчимжсэн үхэр фермийн тоо нэмэгдэж байгаа нь малын ялгаруулалт / аргал үйлдвэрлэх бөгөөд энэ нь ногоон хий ялгаруулахад тусгайлан метан хий ялгаруулж, цаг уурын өөрчлөлт, озоны давхаргын нөлөөнд нөлөөлөх болно. Тиймээс дэд төслүүд нь компост / дахин ашиглах эсвэл эдгээр ялгадсыг төслийн төлөвлөлтөнд оруулахад тодорхой хэмжээний хэмжигдэхүүн оруулах ёстой.

60

148. Монголд газар хөдлөлт аажмаар нэмэгдэж байгаа тул барилга байгууламжийн зураг төсөл, барилга байгууламж нь "уур амьсгалд тэсвэртэй дизайн" -ийг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Газар хөдлөлтөд тэсвэртэй дизайныг барилгын зураг төсөлд тусгах ёстой. Альтернатив шийдэл, эцсийн дизайн нь шинжээч, олон нийтийн зөвлөгөөнд хамрагдах ёстой.

149. Гэсэн хэдий ч ашиглалтын үе шатуудын аль аль нь санал болгож буй дэд төслүүдийн цаг уурын нөхцөлд үзүүлэх нөлөө нь тийм ч чухал биш юм.

6.3.2 Байгаль орчны нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ Агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөлөл

150. Барилга угсралтын ажлын явцад угсралтын ажилд малтлага хийх, барилгын материалыг зөөж буй тээврийн хэрэгслийг хөдөлгөөнд оруулах гэх мэт. Эдгээр бүх үйл ажиллагаа нь тоосны тоосонцорыг ялгаруулж, улмаар дамжин өнгөрөх газар болох агаарын чанарт нөлөөлдөг. Хорт утаа нь түр зуурын шинжтэй бөгөөд хүрээлэн буй орчны агаарын чанарт мэдэгдэхүйц хувь нэмэр оруулах төлөвгүй байгаа бөгөөд Аж үйлдвэрийн агаарын чанарын үндэсний стандартаар тогтоосон хязгаарлалтын хүрээнд аж үйлдвэрийн бүс нутагт шаардлагатай арга хэмжээ авах шаардлагатай байна.

Дэд төслийн бүсэд байгаа агаарын чанар барилгын тоосжилтын улмаас ихэвчлэн бага зэрэг муудаж магадгүй юм. Гаргасан тоос нь дараахь байдалд сөргөөр нөлөөлнө.

Оршин суугчид ба олон нийт; ба Орон сууцны оршин суугч болон бусад байшингийн ойролцоо байрлах; Олон нийтийн газар - цэцэрлэг, аялал жуулчлал, амралтын газар гэх мэт; Бэлчээр нутаг; Барилгын ажилчид;

151. Хуурай улиралд хатуу хучилтыг хийж, хөрс, элс, дүүргэсэн овоолгыг (сайт дээр

эсвэл ачааны машинд байлгаж) байх үед ил задгай гадаргуу, тоос шороо цацдаг газарт тогтмол ус цацаж байх ёстой. барилгын үе шат. Оршин суугчид болон хөршүүдээс тоос ялгаруулах тухай гомдол байвал зохих ёсоор анхаарах хэрэгтэй.

Барилга байгууламж барих нь ашиглалтын үе шатанд тухайн бүс нутгийн агаарын чанарт сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй. Дуу чимээний түвшинд үзүүлэх нөлөө

152. Барилга угсралтын үед дуу чимээний бохирдлын гол эх үүсвэр нь барилгын материалын болон тоног төхөөрөмжийг барилгын талбайн гадна болон гадна тээвэрлэдэг тээврийн хэрэгсэл юм. Байршлын дагуух ихэнх зам нь өргөн цар хүрээтэй бөгөөд ойр орчмын замд саад учруулахгүйгээр барилгын материалыг авчрах боломжтой. Бүтээн байгуулалтын томоохон ажлыг өдрийн цагаар хийхээр төлөвлөж байгаа боловч өдрийн цагаар түгжрэлээс зайлсхийхийн тулд шөнийн цагаар ачааны машинууд болон бетон зуурмагуудын хөдөлгөөн нэмэгдэж болзошгүй юм. Тэнд ойролцоо амьдардаг оршин суугчид барилгын ажлын үеэр өдөр шөнөгүй дуу чимээ гарах болно.

153. Барилга угсралтын ажил нь ажилчид, оршин суугчид эсвэл хөгшин хүмүүст сөрөг

дуу чимээ гаргахад хүргэж болзошгүй юм. Сумын удирдлага, оршин суугчид барилгын ажил эхлэх өдрөө дор хаяж хагас сарын өмнө бичгээр мэдэгдэж байх ёстой. Дараах арга хэмжээ нь барилгын үе шатанд дуу чимээ, чичиргээг зөвшөөрөгдөх түвшинд байлгахад туслах болно:

61

154. Гүйцэтгэгч нь хүнд даацын барилгын тоног төхөөрөмж, үйлдвэрийг хөдөлгүүрийн дуу чимээг 75 дБ (А) -аас хэтрэхгүй (комплект / булны, ачигч, тогоруу) хязгаарлахын тулд утааны дуу намсгагч төхөөрөмжөөр тоноглож, Монгол Улсын үндэсний стандартад нийцсэн бүх барилгын тээврийн хэрэгсэл, машин механизмыг тогтмол ажиллуулна. Дуу чимээ гарах.

155. Гэрээлэгч нь олон нийтийн мэдрэмжтэй рецепторуудын ойролцоох барилгын

талбайг эс тооцвол олон нийтийн сэрүүн цагаар дуу чимээ гаргадаг үйл ажиллагааны ажлын цагийг хязгаарлах нь зүйтэй. Мэдрэмтгий рецепторуудтай ойрхон барилгын ажил хийх ажлыг оршин суугчид болон холбогдох байгууллагатай уялдуулан хийх ёстой.

156. Гүйцэтгэгч болон барилгын материалыг ханган нийлүүлэгчид нь барилгын бүх

тээврийн хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн дуу чимээ, бохирдлыг хянах дүрмийг чанд сахих ёстой. Бүх машинууд дуу чимээг бууруулах төхөөрөмжөөр тоноглоно. Монгол улсын стандартад одоогоор 60 децибел (А жинтэй) (dB (A)), шөнийн цагаар 45dB (A) байна. Шөнийн цагаар 22.00 цаг хүртэл. Өглөөний 06:00 цаг. Дуу чимээ буурах, барилгын ажилтай ойр байх зэргээс шалтгаалан 24 цагийн турш барилгын ажил Дуу чимээний үндэсний стандартыг зөрчиж болно (MNS 4585: 2007). Дуу чимээний хязгаарыг тогтоох талаар Дэлхийн Банкны БОЭМАБ-ийн 2007 оны удирдамж нь Монголын дуу чимээний стандартаас илүү чанга байх тул хэрэглэнэ.

157. Дуу чимээ шуугианыг зохицуулахын тулд барилгын ажил өдрийн цагаар

хязгаарлагдах ёстой бөгөөд чихний дуу чимээ гарах магадлалтай бүх ажилтнууд чихний хамгаалагч ашиглах ёстой. Гэсэн хэдий ч дуу чимээний нөлөөлөл нь орон нутагт хязгаарлагдмал, маш богино хугацаанд байх болно. Өндөр чимээ шуугиан нь орон сууцны оршин суугчдыг сэрээх хэвийн цагаар ч хөндөх болно. Барилгын компани нь орон нутгийн иргэдтэй зөвшилцөж зохих ёсоор анхаарч үзэх хэрэгтэй. Орон сууцны оршин суугчдын тав тухыг алдагдуулахгүйн тулд дуу чимээний хаалтыг Барилгын компани суулгаж болно.

158. Дэд төслүүдийн ашиглалтын үе шатанд орчны дуу чимээний түвшин нь Дэлхийн

банкны БОЭМАБ удирдамжийг орон сууцны хорооллын (өдрийн цагаар 55 дБ (А), шөнийн цагаар 45 дБ (А)) хангаж байх ёстой.

Гадаргын усны чанарт үзүүлэх нөлөөлөл

159. Мах боловсруулах үйлдвэрүүд, мал сүрэглэх байгууламжуудыг барьж ашиглалтад оруулах нь тухайн газрын гадаргын болон газрын доорх усны чанарт нөлөөлнө. Үүнийг БОАЖ төлөвлөж, үндэсний стандартын дагуу жижиг хэмжээний хог хаягдлыг цэвэрлэх байгууламжийг бий болгосноор үүнийг бууруулах боломжтой. Усны биетийг бохирдуулах, хэрэв энэ газар байгаа бол усны материалыг асгарч буй барилгын талбайгаас барилгын материал асгарч, гадаргуугийн урсац үүсч болзошгүй юм. Барилга угсралтын явцад гадаргуугийн урсац нь тухайн газар нутгийн ус зайлуулах хоолойг хангаж байгаа тохиолдолд булингарын хэмжээ түр зуур нэмэгдэж магадгүй юм. Энэ нь барилгын талбайд түүхий эд, хаягдал материал хадгалах газрыг сайтар сонгосноор зайлсхийх боломжтой.

160. Төлөвлөж буй ажлууд нь тухайн газарт одоо байгаа ус зайлуулах системд түр

зуурын нөлөөллийг бий болгоно. Тиймээс борооны үеэр дээрх байршлуудад ойрхон түр зуурын гүний усыг бий болгоно. Усны зогсонги байдал нь иргэдийн эрүүл мэндэд шууд нөлөөлөх болно. Тиймээс, дараахь арга хэмжээг тусгаснаар байгалийн урсгалын зам,

62

одоо байгаа ус зайлуулах хоолойн бөглөрлөөс болж хүлээгдэж буй нөлөөллийг багасгана. Барилгын ажилтай холбоотойгоор одоо байгаа суваг нь бөглөрч байгаа

тохиолдолд түр зуурын ус зайлуулах байгууламжийг тодорхой байршилд байрлуулах.

Бүх цаг үед бөглөрөхөөс зайлсхийх замаар бүх ус зайлуулах замыг арчлах. Гүйцэтгэгч нь дэд төслийн нөлөөлөлд өртсөн хэсэгт ус зайлуулах системийг

малталтыг багасгах хэрэгтэй. Хэрэв аливаа дэд төсөл нь усан сан / голын ойролцоо байрладаг бол усан сан /

голын гадаргад урсац орохгүй байх үүднээс далангийн арматурыг хангалттай хийж гүйцэтгэнэ.

161. Ус зайлуулах хоолой, усны байгууламжаас хол байгаа түр зуурын барилгын

ажилчдыг байрлуулахдаа анхаарал болгоомжтой хандах хэрэгтэй. Барилга, байгууламж, барилгын ажилчдын түр амбаарт ундны усны байгууламж, ариун цэврийн байгууламж, ус зайлуулах хоолойг зохих ёсоор хангаж, гадаргын усны бохирдлоос зайлсхийх хэрэгтэй. Угаалгын болон ариун цэврийн өрөөний хүрэлцээтэй байдлыг хангах шаардлагатай. Энэ нь дэд төслүүдийн барилгын ажлыг эхлүүлэхээс өмнө төлөвлөлтийн үе шат дахь салшгүй хэсэг байх ёстой.

Гүний усны чанарт үзүүлэх нөлөөлөл

162. Химийн бодис, тослог хаягдлыг усны хур тунадас асгаруулж, газрын доорхи усны шороонд нэвчиж байвал газрын доорхи усны бохирдол үүсч болно. Дэд төслийн барилга байгууламж барихад химийн бодис, тос хэрэглэдэггүй тул газрын доорхи усны чанарт нөлөөлөхгүй. Газар шорооны урсац нь усны байгууламж, тос, тос, түлшийг барилгын машин / тоног төхөөрөмжөөс чөлөөлж, барилгын болон бусад барилгын ажил, ажилчдын орон сууцны хорооллын түүхий ариутгах татуургын бохирдлыг зайлуулах нь урсацын устай холилдох болно. Борооны улиралд энэ байдал улам бүр нэмэгдэж, гадаргын болон газрын доорхи усанд ноцтой нөлөөлнө. Тиймээс барилга байгууламж, барилга байгууламжтай холбоотой үйл ажиллагаанд ус муудахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд дараахь арга хэмжээг авна: Барилгын бүх тээврийн хэрэгсэл, багаж хэрэгслийг ямар ч алдагдалгүй, зохих

нөхцөлд хадгалах ёстой. Гүйцэтгэгчид цементэн хэсгүүд, чулуу, хог хаягдал, хаягдал усыг ойр орчмын суваг

руу орохоос зайлсхийхийн тулд барилга байгууламжийг усны байгууламжтай ойрхон байрлуулахдаа шаваасны хавхлага, элэгдлийг хянах арга хэмжээнүүдийг ашиглана.

Газар ухах шаардлагатай барилгын ажлыг хуурай улиралд хийх нь зүйтэй. Хаягдал тосыг зөв цуглуулж, батлагдсан байршилд хаяна.

Хөрс, геологид үзүүлэх нөлөөлөл

163. Малталт, тайрах, дүүргэх ажил, модыг устгах, ногоон байгууламж бүхий ургамлыг цэвэрлэх гэх мэт төслийн үйл ажиллагаа нь борооны улиралд хөрсний элэгдлийг сайжруулна. Элэгдэлд өртсөн газарт малталтын ажил, газар чөлөөлөлтийг багасгасан. Барилгын талбайн хэмжээг тэгшлэх, тогтворжуулах ажлыг барилгын ажил дууссаны дараа хийнэ. Түүнчлэн гадаргуугийн урсацын хурдац нэмэгдэх нь өнгөн хөрсийг гэмтээх болно. Хэт их элэгдэл болон бусад барилгын ажилд нөлөөлж болзошгүй үр нөлөөг бууруулах арга хэмжээг авснаар аль болох зайлсхийх эсвэл багасгах боломжтой:

63

Мод, ногоон бүрхэвч бүхий ургамлыг зайлуулахыг багасгахын тулд хүчин чармайлт гаргах хэрэгтэй.

Хүрээлэн буй орчны байгалийн ус зайлуулах хоолойд бөглөрөл, сүйрлийг багасгах. Цэвэрлэх, дүүргэх талбайг урсгалын хурдатгалын эсрэг зохих ёсоор эмчилнэ. Гүйцэтгэгчид хурц / гүн налуу талбайн эргэн тойронд огтлох, бөглөх ажлыг

хязгаарлана. Барилга угсралтын явцад устгасан хөрсийг ирээдүйд ашиглахын тулд тусад нь

хадгалах ёстой. Экологийн нөөцөд үзүүлэх нөлөө

164. Засгийн газрын газарт барилга / байгууламж баригдсан тул хүмүүс, амьтдыг нүүлгэн шилжүүлэх ажил байдаггүй. Энэ нь хүмүүсийн амьдралд болон орон нутгийн амьтан, шувуудын хөдөлгөөнд ямар нэгэн саад тотгор учруулж чадахгүй байна. Дуу чимээ, ус, агаарын бохирдлыг үүсгэдэг динамик тоног төхөөрөмж, хөдлөх машин байхгүй байна. Төлөвлөж буй барилга, байгууламжийн байршилд үндэсний зэрлэг ан амьтны хүрээлэн, шувуудын ариун газар, намгархаг газар байдаггүй. Экологийн нөлөөллийг дараах хэсгүүдэд товч тайлбарлав.

Ургамал, амьтны аймагт үзүүлэх нөлөө

165. Төсөлд хамрагдсан аймаг бүр дор хаяж нэг буюу хоёр нь байгаль орчны эмзэг, зарлагдсан тусгай хамгаалалттай газар нутагтай байдаг. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль, дэд төслийн сонгон шалгаруулалтын критерийг дагаж мөрдвөл дэд төсөл хэрэгжсэн тохиолдолд ховор, ховордсон, эндемик болон ховордсон ургамал, амьтны аймаг нөлөөлөх төлөвтэй байна. Мөн барилгын болон барилгын өмнөх үе шатанд түр зуурын байдлаар барилгын машин, тоног төхөөрөмжөөс дуу чимээ, чичиргээ, ялгаралт гарах болно. Дээрх үйл ажиллагаатай холбоотой нөлөөлөл нь түр зуурын шинжтэй бөгөөд дараахь арга хэмжээнүүдийг ашиглан багасгаж болно: Хүрээлэн буй орчны үйл ажиллагаанд анхаарал хандуулах. Байгаль орчны мэдрэмтгий эсвэл хүн ам ихтэй газраас хол байрлах материал

хадгалах талбай, хөдөлмөрийн бааз байгуулахаар батлагдсан байршлыг сонгох. Барилгын хог хаягдал (цементийн тоосонцор, чулуу, хог хаягдал, бохир ус) болон

ариун цэврийн хаягдлыг ойр орчмын усны бичилтэд оруулахаас зайлсхийх хэрэгтэй.

Газрын Гадарга Экологид Үзүүлэх Нөлөө

166. Хуулийн дагуу мал аж ахуй, газар тариалангийн үйл ажиллагаа эрхлэх боломжийг олгодог байгалийн нөөц газар, орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газар зэрэг зарим дэд төслүүдийг хэрэгжүүлэх боломжтой ... Тиймээс ийм дэд төслийн нөлөөллийг ТЕГ-аас үнэлэх хэрэгтэй. барилгын үе шатны эхний үе шатууд болон нөлөөллийг БОМТ-т оруулсан арга хэмжээг бууруулах замаар багасгах болно.

Модыг Зайлуулах

167. Байршлын дагуух барилга байгууламж нь модоо алдахад хүргэж болзошгүй газрыг цэвэрлэх, огтлох, дүүргэх, тэгшлэх зэрэг ажлыг гүйцэтгэдэг. Орон нутгийн засаг захиргаа эсвэл хувь хүмүүс эдгээр бүх модыг хувийн байдлаар эзэмшдэг. Нөлөөлөлд өртсөн модны тоог байршлын эцсийн судалгаа, барилгын ажлын үеэр мэдэж байх болно. Энэ нь эргэлт буцалтгүй нөлөөлнө. Гэсэн хэдий ч тайрч буй аливаа модыг түүний

64

төрөл, дэд төслийн хүрээнд шилжүүлэн суулгах боломжтой эсэхээс хамааран шилжүүлэн суулгаж болно. Энэ нь модны алдагдлыг багасгах болно.

168. Мод тарих хөтөлбөрийг бий болгохыг зөвлөж байна, үүнийг хийх хэрэгтэй. ганц

мод тайрахад хоёр мод тарих болно. Үүнийг холбогдох хот, сум, аймгийн удирдлагууд хүлээн авч дэмжиж ажиллав. Барилгын компани нь дэд төслийн хүрээнд барилгын талбайгаас тайрсан модыг нөхөнжуулах ажлыг хариуцна.

Орон Нутгийн Авто Замын Сүлжээнд Үзүүлэх Нөлөө

169. Төмөр баар, бетонон материал, хучилтын тоног төхөөрөмж гэх мэтийг орон нутгийн авто замын сүлжээгээр дамжуулан төслийн талбайд хүргэх болно. Хүнд даацын машин ашиглан их хэмжээний материалыг тээвэрлэх нь замын даацын хэмжээнээс давж болно. Энэ нь орон нутгийн авто замын сүлжээнд биет хохирол учруулах болно. Тиймээс тээвэрлэлт эхлэхээс өмнө орон нутгийн / улсын чанартай хурдны авто зам ашиглах зөвшөөрөл Автозам, тээврийн газраас зөвшөөрөл авах шаардлагатай болно.

170. Барилгын компани нь замын бүх хэсгүүдийг зохих ёсоор нь арчилж, замын

хажуугаар өнгөрч буй хүүхдүүдэд замын тэмдэг тэмдэглэгээ хийж, барилгын ажилтай холбогдуулан ашиглах ёстой. Барилга угсралтын талбайн ойролцоо олон дэд төслийн талбай байгаа тохиолдолд Барилгын компани нь дэд төсөл бүрт үнэгүй, аюулгүй нэвтрэх замыг хангаж, тухайн газарт шаардлагатай бол замын аюулгүй байдлын тэмдэг тавьдаг.

Харааны Гоо Зүйд Үзүүлэх Нөлөө

171. Дэд төслийн талбай нь газар тариалангийн хөгжилд нөлөөлөх өвс, бутлаг ургамалтай. Гэхдээ барилга / байгууламж ашиглалтад орсноор байшингийн эргэн тойронд шинэ ургамал, мод шинээр суулгасны дараа барилгын талбай нь харааны гоо зүйг сэргээх ёстой.

Disposal of Debris

172. Барилга байгууламжтай холбоотой үйл ажиллагааны үр дүнд барилгын үе шатанд олдвор, хог хаягдал үүсэх болно. Хогийг зохисгүй хаях нь хүрээлэн буй орчны экологи, нийгмийн эрүүл мэнд, үзэсгэлэнт гоо үзэсгэлэнд нөлөөлнө. Дараах арга хэмжээ авбал хог хаягдлыг арилгахтай холбоотой нөлөөллийг багасгана: Барилгын ажлын явцад үүссэн олз материалыг (хөрс, элс, чулуулаг гэх мэт) аль

болох талбайн тэгшлэх, буцааж дүүргэх гэх мэт газарт ашиглана. Бүх зүйлийг буулгаж, нурааж хийсэн барилгын материал, хэрэв байгаа бол түүнийг Засгийн газрын тогтоосон нормын дагуу хаях ёстой.

Төслийг хэрэгжүүлэхэд зориулан захиран зарцуулах менежментийн төлөвлөгөө боловсруулж, орон сууц, худалдааны болон нийтийн эмзэг газарт ойрхон байрлах газрыг оруулахгүйгээр зайлуулах газрыг сонгох ажлыг барилгын компани хийх шаардлагатай. Ийм хогийн цэг / газар дүүргэх талбайтай холбогдсон байгууламжид холбогдох орон нутгийн удирдлагуудаас урьдчилан зөвшөөрөл авах шаардлагатай.

Хог хаясан материал нь зохих ёсоор төлөвлөөгүй бол тухайн талбай, усны байгууламж, хөдөө аж ахуйн газар, нам дор газар, налуу, хүрээлэн буй орчны эмзэг газруудын ус зайлуулах шугамд саад болно.

Ашиглалтын үе шатанд хог хаях шаардлагагүй болно.

Ан амьтан

65

173. Дэд төслийн байршлыг сонгохдоо хээрийн айлчлалын үеэр зэрлэг амьтдын байршлыг аль болох оруулах ёсгүй. Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн эсвэл Тусгай хамгаалалттай газар, дэд төслийн талбайн хоорондох зайг тодорхойлж, нөлөөллийг бууруулах ажлыг дэд төслийг батлахаас өмнө төлөвлөх ёстой.

Усны экологид үзүүлэх нөлөө

174. Голын усны экологид мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэхгүй бөгөөд дэд төслийн үйл ажиллагааны үр дүнд ямар ч нөлөө үзүүлэхгүй.

6.3.2 Хүний хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ Замын хөдөлгөөн ба тээврийн

175. Барилга угсралтын үед замын хөдөлгөөний ачааллыг багасгах, замын хүртээмжийг хангах, замын түгжрэлээс зайлсхийх хэрэгтэй. Ачааны автомашинууд барилгын материал руу ачиж, хаягдал материалыг газар дээрээс нь ачиж тээвэрлэдэг тул барилга байгууламж барих явцад замын хөдөлгөөний ачаалал нэмэгдэх хандлагатай байна. Замын ачаалал ихэссэнтэй холбоотой дараахь нөлөөллийг дор дурдав: Орон нутгийн замд тээврийн хэрэгслийн тоо нэмэгдэж байгаа нь орон нутгийн замд

элэгдэж элэгдэх бөгөөд ингэснээр өртсөн замын ашиглалтын хугацааг бууруулна. Орон нутгийн зам ашигладаг явган зорчигч, унадаг дугуйчид эдгээр зам дээр

тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний ачаалал нэмэгдэхийн тулд илүү анхаарал болгоомжтой байх хэрэгтэй.

Тээврийн хэрэгслээс утааны ялгаралт нэмэгдэх бөгөөд энэ нь орон нутгийн агаар мандлыг бохирдуулна.

176. Барилгын компани нь барилгын материалыг шөнийн цагаар эсвэл түгжрэл багатай газарт аваачиж өгөх шаардлагатай байж магадгүй юм. Тиймээс замын түгжрэл, агаарын бохирдол энэ тохиолдолд хамгийн бага өртөх болно.

Эрүүл мэнд, аюулгүй байдал

177. Эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд үзүүлэх нөлөөлөл нь барилгын талбайд осол аваар гарах, цахилгаан цочролд өртөх эрсдэлтэй байх болно. Барилгын компани нь төслийн талбайд ажиллаж буй ажилчдад аюулгүй байдлын талаар шаардлагатай сургалт явуулна. Ажилчид барилгын ажил, засварын явцад PPE (Хувийн хамгаалах хэрэгсэл), аюулгүйн шил, бусад хэрэгцээт хувцас өмсөх ёстой. Шаардлагатай тохиолдолд ойр орчмын хотуудаас дуудагдсан хөдөлмөрийн бүлэглэл, эмч нарын хамт анхны тусламжийн хэрэгслийг ажиллуулах боломжтой болно. Монгол Улсын Үндэсний Үндсэн хуулийн 16-р зүйлд ажилтан бүр "тохиромжтой ажиллах нөхцөл" авах эрхтэй гэж заасан байдаг. Засгийн газар 2001 онд Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл мэндийг сайжруулах үндэсний хөтөлбөр баталж, Хөдөлмөрийн эрүүл ахуй, эрүүл ахуйн үндэсний стандарт MNS 5002: 2000 гэх мэт үндэсний стандартыг мөн батлав.

178. Нэмж дурдахад, барилгын ажил олон нийтийн орчинд явагдах үед аюулгүй

байдлыг хангах арга хэмжээ авах нь олон нийтийг хамгаалаад байгаа юм. Төслийн үйл ажиллагаа нь олон нийт болон барилгын ажилчдад санамсаргүйгээр хохирол учруулж болзошгүй юм. Тиймээс Барилгын компани нь дараахь арга хэмжээнүүдийг ашиглан

66

барилгын ажлын явцад хувийн аюулгүй байдлыг сайжруулах талаар шаардлагатай арга хэмжээ авах шаардлагатай: Тухайн нутаг дэвсгэр дэх ажилчдын болон олон нийтийн аюулгүй байдлын талаархи

сурталчилгааны хөтөлбөрүүдийг зохион байгуулах; Дэд төслийн талбайн дагуу орон нутгийн авто замын сүлжээний хөндлөн цэг гэх мэт

тодорхой байршилд анхааруулах тэмдэг суурилуулах; Ажил үүргээ гүйцэтгэж байгаагаас хамаарч хамгаалалтын бүс, гутал, дуулга, нүдний

шил, нүдний шил, хувцас зэргийг ажилчдад өгөх; ба Гэмтэж бэртсэн хүмүүсийг эмнэлэгт хүргэх зорилгоор анхны тусламжийн тасаг,

тээврийн хэрэгслийг зөв зохион байгуулах. 179. Барилгын ажилтай холбоотой эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын асуудал нь

ажилчид, оюутнууд, багш нар болон бусад хүмүүст тулгамдсан асуудал байх болно. Газар шороог огтлох, цутгах, барилга угсралтын ажил, хүнд машин механизмыг суурилуулах явцад анхаарал болгоомжлохгүй бол осол гарч болно.

180. Хүүхдүүд болон хөршүүд барилгын талбайд нэвтрэхээс урьдчилан сэргийлэхийн

тулд ажлын талбайг бүхэлд нь хашаа, тэмдэглэгээ хийх ёстой. Газар чөлөөлөх ажил дууссаны дараа ажлын талбар дуусч, байгууламжууд бэлэн болвол дээрх бүх нөлөөлөл, эрсдлийг саармагжуулна

Цэвэрлэгээний Аюул, Ундны Ус

181. Ариун цэврийн болон ундны усны хангамжийг зохих ёсоор хангаагүй тохиолдолд төслийн ажилтнууд, барилгын ажилчид, ажилчдын эрүүл мэндэд нөлөөлж болзошгүй юм. Төслийн үйл ажиллагаа нь орон нутгийн нийтийн аж ахуй, үйлчилгээний байгууламж, ялангуяа барилга, ундны ус, эрүүл мэнд, ариун цэврийн байгууламжийн эрэлт хэрэгцээг нэмэгдүүлнэ.

Барилга угсралтын үед онцгой байдлын үед хариу арга хэмжээ авах

182. Барилгын компани нь төслийн ажилтнууд, барилгын ажилчид ба ажилчид, орон нутгийн захиргааны албан тушаалтнууд, ажилтнуудад онцгой байдлын үед үзүүлэх арга хэмжээний хангалттай тогтолцоог эзэмшсэн байх ёстой. Галын аюулгүй байдлын менежментийн сургалт, хуурамч дасгал сургуулилтыг тогтмол хийж байх ёстой бөгөөд гал унтраагч / усны хоолой, анхны тусламж гэх мэт яаралтай тусламжийн хэрэгсэл, байгууламж нь галын аюул, эмнэлгийн яаралтай тусламжийг авах боломжтой байх ёстой.

Цахилгааныг түр зуурын тасалдал

183. Барилгын ажлын явцад цахилгаан хангамжийг түр зуур салгах болно. Тиймээс дэд төслийн талбайн ойролцоо амьдардаг олон нийт, орон сууцны оршин суугчид богино хугацаанд асуудалд орох болно. Тиймээс дараахь арга хэмжээг авах шаардлагатай байна: Хэрэглээ тасалдах цаг хугацаа, үргэлжлэх хугацаа зэргийг олон нийтэд урьдчилан

мэдэгдэх Олон нийтийн таагүй байдлыг арилгахын тулд хэрэгслийг нэн даруй сэргээнэ.

67

6.3.3 Нийгмийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ Хөдөө аж ахуйд үзүүлэх нөлөө

184. Дэд төслүүдэд газар чөлөөлөхгүй гэж найдаж байна. Эдгээр газарт газар

чөлөөлөх, нүүлгэн шилжүүлэх шаардлагатай байгаа эсэхийг тодруулахын тулд өвчний чөлөөт бүс, тасгийн бүсийн байршил, хил хязгаарыг тодорхойлохын тулд нийгэм, эдийн засгийн нарийвчилсан судалгаа хийх шаардлагатай байна.

185. Олон жилийн түүхтэй хөрсний механик технологийн нөлөөнд өдгөө ашиглагдаж

байгаа хөдөө аж ахуйн газрууд (тогтмол хөрс шахах, бэхэлгээний ургамал тариалах гэх мэт), хөрсний ялзмагийн нунтаг давхарга нь салхи, ус нэвчих замаар хөдөлдөг.

186. Хөдөө аж ахуйн бүх газарт газар нутгийг салхи, усны элэгдэлээс хамгаалах ойн

бүс байдаггүй. Орон нутгийн тариаланчид хөрсийг салхины элэгдэлээс хамгаалах талаар тодорхой арга хэмжээ авахгүй байгаатай холбоотой юм. Ялангуяа зорилтот аймаг / сумдын ихэнх нь говь цөл, хээрийн бүсэд байрладаг тул энэ бүс нутгийн хөдөө аж ахуйн газрууд шим тэжээл багатай хөрс байх магадлал өндөр байдаг. Тиймээс хөрсний нарийвчилсан шинжилгээ хийх, хөрсний элэгдлийн зэрэг, хөрсний ялзмагийн түвшин, азот, фосфор, калийн түвшинг нарийвчлан тогтоох, хөрсийг нөхөн сэргээх, элэгдлээс хамгаалах арга хэмжээг үе шаттайгаар авах шаардлагатай болсон.

187. Ихэнх тариалангийн талбай нь хөрсийг хөнгөн элсэрхэг механик бүтэцтэй

бүрхдэг бол хөрс нь элэгдэлд орох магадлал өндөр байдаг. Тиймээс тариалангийн талбайн эргэн тойронд хээрийн хамгаалалттай ойн бүс байгуулж, эргэлтийн тариалангийн арга, сүрэл овоолго овоолж, органик бордоог хонь, ямааны ялгадас болгон системтэй ашиглах нь чухал юм.

188. Хөдөө аж ахуйн газрыг хуурай салхинаас хамгаалах, хөдөө аж ахуйн ургамлын

өсөлтийн хурдыг нэмэгдүүлэх, хөрсний элэгдлийг бууруулахын тулд одоо байгаа усжуулалтын системийг бий болгох, сайжруулах шаардлагатай байна.

189. Мөн хөрсний шим тэжээлийн параметрийн хэмжээг 3-4 жил тутамд мэргэжлийн

байгууллагуудаар тодорхойлж, зөвлөмж авах шаардлагатай байдаг. Хөдөө аж ахуйн газрын хөрсний ихэнх хэсэг нь элэгдэлд шууд буюу их хэмжээний, тэжээллэг чанар багатай байдаг тул эрдэмтэд азотын бордоо (34-35% -ийн азотын агууламж КН41чЮ3), фосфор бордоо (42-45% фосфор агуулдаг - Са (Н2Р04) ашиглахыг зөвлөж байна. Шаардагдах нормоор 2), калийн бордоо (калийн -КС1-ийн 60% -ийн агууламж). Гэтэл Монгол орны хөдөө орон нутагт пестицидийн менежментийн чадавхи хангалтгүй байна.

190. Тиймээс ХСҮТХ нь синтетик химийн хортонтой тэмцэх үйл ажиллагаанд

найдахын оронд биологийн болон хүрээлэн буй орчны хяналтын аргыг ашиглахыг дэмжих нь чухал бөгөөд синтетик химийн пестицидийг худалдан авахад дэмжлэг үзүүлэх шаардлагагүй юм. Хэрэв төслийн орон нутгийн оролцогч талууд тэдгээрийг төслийн талбайд ашиглахад өдөөж болзошгүй бол Хортон шавьжтай тэмцэх (ҮА4.09) холбогдох шаардлагыг мөрдөнө. (i) пестицидийг сонгох, ашиглах шалгуур; ба (ii) Дэлхийн банкнаас аливаа төсөл хөтөлбөрийг дэмжсэн үйл ажиллагаанд ашиглах аливаа пестицидийг үйлдвэрлэх, савлах, шошго боловсруулах, хадгалах, хадгалах, устгах, Банкинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн стандартын дагуу ашиглахыг шаарддаг. Банк нь ДЭМБ-ын IA, IB ангилалд багтдаг боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг, эсвэл II ангиллын бүтээгдэхүүний найрлагыг санхүүжүүлдэггүй, хэрэв (а) тус улсад тэдгээрийн тархалт,

68

хэрэглээнд хязгаарлалт байхгүй бол; эсвэл (б) эдгээр бүтээгдэхүүнийг зохих ёсоор зохицуулах, сургах, ашиглах, сургах, тоног төхөөрөмж, байгууламжгүйгээр ажилчин, тариаланчид болон бусад хүмүүст ашиглах, эсвэл ашиглах боломжтой байх. (Хортон шавьжтай тэмцэх төлөвлөгөө боловсруулж, энэхүү БОНХС-ийн хавсралт-1 болгон оруулав.)

191. Төслийн аймгуудын ADFALI-ийн удирдлагууд нь эдгээр аймагт ашиглагдах өвс,

химийн бордооны эсрэг пестицидийг хүлээн авах, хүргэх үүрэгтэй. Одоогийн байдлаар зарим ADFALI автомашины гаражид, ердийн өрөөнд эсвэл задгай хашаанд пестицид, химийн бордоо, халдваргүйжүүлэгч бодисыг хадгалан сумдад хүргэж байна. Ашиглагдсан гаражид агааржуулалт, бусад аюулгүй байдлын систем байхгүй, температур, чийгшлийн хэмжилтийг нэгтгэдэггүй, шалыг бетоноор хийдэг. Шалан дээр хадгалагддаг химийн бодисууд, бодисуудын хоорондох тусгаарлагч хана, тэмдэг, шошго байхгүй.

192. Химийн бодисын агуулахад бодисыг тусдаа тэмдэг бүхий шалны хавтангаас

тусад нь хадгална. Агуулахын цонхыг нарны шууд тусгалаас хамгаалах ёстой. Агуулахуудад агааржуулалт болон бусад аюулгүй байдлын систем суурилуулсан байх ёстой. Гал түймэрт ялгаруулагч, элс, хөөс хэрэглэхэд бэлэн байх ёстой. Шүршүүрийн байгууламжийг ус зайлуулах системд холбож, хувцас солих өрөө байх ёстой. Яаралтай тохиолдолд анхны тусламжийн хэрэгслүүд байх ёстой. Химийн бодисыг халаалтын системээс хол зайд байрлуулж, самбарыг тусгаарлах хэрэгтэй. Химийн бодисын агуулахыг хотоос 200 м-ээс хол зайд байрлуулж, хүрээлэн буй газарт мод, бут суулгадаг.

193. 193. Бордоог зохих ёсоор хадгалах, ашиглах нь газар тариалангийн ургацыг

нэмэгдүүлэх, хүрээлэн буй орчны бохирдлыг бууруулахад чухал үүрэгтэй. Иймд аж ахуйн нэгжүүдийн бордооны хэрэгцээ шаардлагаас хамаарч тодорхой агуулахыг суурин, ой, гол, булаг талаас хол зайд байрлуулах шаардлагатай. Үйлдвэрийн савласан бордоог бороо, чийгээс хамгаалсан тусгай модон тавиур дээр, шалнаас 2 м өндөрт хадгална. Манай оронд өргөн хэрэглэгддэг азотын бордоо (c ^ HTpa-NH4N03) 2 м-т, Фосфорын бордоо (Давхар суперфосфат-Са (Н2Р04) 2) 1.75 м-д, Калийн бордоо (Калийн хлорид-KCI) 1.75 м-ээс өндөр шалны түвшин. (Пестицидийн эсрэг менежментийн төлөвлөгөөг Хавсралт-1-ээс үзнэ үү.)

194. "Аюултай химийн бодисын тухай Монгол Улсын хуулийн 13.7-р бүлэг (2006)",

"Химийн хорт бодисын экспорт, импорт, хил дамнасан тээвэрлэлт, үйлдвэрлэл, борлуулалтын удирдамж" (Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамны сайдын хамтарсан тушаалын хавсралт ба хавсралт). Гадаад харилцааны яамны 2008 оны 12-р сарын 29-ний өдрийн 92/90-р зүйлийн 3.1.1.5), "Химийн бодисын ашиглалт, төлбөрийг бүртгэх тухай заавар" (Байгаль орчны яамны 2000 оны 45-р тушаалын 1-р хавсралт). химийн бодисын ашиглалт, зарцуулалт, аюултай хог хаягдлыг хадгалах, устгах, бүртгэх арга хэмжээг зохион байгуулав.

195. Химийн аюултай хог хаягдлыг хадгалах, устгахдаа "Аюултай хог хаягдлыг

хадгалах, устгах үйл ажиллагааг бүртгэх, мэдээлэх удирдамж" -ын зааврыг дагаж мөрдөх ёстой (Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамны 2003 оны 7-р сарын 1-ний өдрийн 127-р тушаал).

196. Эдгээр хууль эрх зүйн баримт бичигт зааснаар аюултай химийн бодис

импортлогч аливаа байгууллага химийн бодисын ашиглалт, зарцуулалтын тайланг ирэх оны 1-р сарын 25-ны дотор Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яаманд гаргаж, аюултай

69

хог хаягдал хадгалах, устгах үйл ажиллагааг орон нутгийн засаг даргын тамгын газарт хүргүүлэх ёстой. , жил бүрийн 11-р сарын 25-ны дотор.

197. Малын бэлчээрийн дарамт, бэлчээрийн доройтол, олон тооны үхэр, мал сүргийн

бүтэц, зохицуулалтгүй, малын бэлчээрийн даац хэтэрч, тодорхой газар нутаг дахь хүмүүс, малын хэт төвлөрөл, хуурай хээр, цөлийн талбайн худаг орчмын олон өрх, малын хэт төвлөрөл зэрэгт нөлөөлнө. усны эх үүсвэр муутай газар; Иймд бэлчээрийг эргэлтэд ашиглах, бэлчээрийг хамгаалах, сэргээх үйл ажиллагааг дэмжих, сүрэгт малын тоо толгой, бүтцийг хадгалах механизмыг нэвтрүүлэх, худаг ухаж нөхөн сэргээх замаар алслагдсан бүс нутагт бэлчээр ашиглалтыг дэмжих, сурталчлах Байна.

198. Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх бүс, тасалгааны бүс нь байгаль хамгаалах зорилго,

үр дүн, байгалийн нөөцийн хамтын менежментийн зарчим, бүс нутгийн менежментэд иргэдийн оролцоо, ган, зудын эсрэг эрсдлийн менежментийн чадавхийг сайжруулах, оролцогч талуудын үүрэг, хариуцлага зэргийг багтаасан менежментийн төлөвлөгөөтэй байх ёстой.

199. Уур амьсгалын болон экологийн өөрчлөлтөөс үүдэлтэй ил задгай усны эх

үүсвэрийг хурдан, их хэмжээгээр устгах, хэрэглэгчдийн бэлчээрийн ус хангамжийн байгууламжийн засвар үйлчилгээ муу байгаа нь бэлчээрт сөрөг нөлөө үзүүлдэг.

Орон нутгийн хөдөлмөр эрхлэлтэд үзүүлэх нөлөө

200. Барилга / байгууламжийг барих нь орон нутгийн ажил эрхлэлтийг бий болгоно, ингэснээр барилгын ажил гүйцэтгэх үед мэргэжлийн бус ажилчид (эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс) шаардлагатай болно. Энэ хугацаанд орон нутгийн хөдөлмөр эрхлэлт нийгэм, эдийн засгийн түвшинг дээшлүүлнэ.

Нүүлгэн шилжүүлэлт ба нөхөн сэргээлт

201. Барилга / байгууламж барихад газар чөлөөлөх шаардлагагүй тул уг ажилд нүүлгэн шилжүүлэх, нөхөн сэргээх ажил хийгдэхгүй.

Соёлын газрууд

202. Байршлын дагуу археологийн, түүх, соёлын чухал дурсгалууд байдаггүй; иймээс эдгээр сайтад үзүүлэх нөлөөллийг урьдчилан тооцоолоогүй болно. Дэд төслийн байршил тодорхойгүй байсан тул дэд төслийн талбай дахь түүх соёлын өвийг бүрэн судалж чадаагүй юм. Тиймээс, төслийн хэрэгжилтийн явцад дэд төслүүд, замуудын барилга байгууламж барихад түүхэн тэмдэглэгээ бий болоход анхаарах нь чухал юм. Булш, ваар гэх мэт үл мэдэгдэх түүхэн эд зүйлс олдсон бол энэ тухай орон нутгийн засаг захиргаа, мэргэжлийн байгууллагад мэдэгдэх шаардлагатай.

203. Монгол Улсын соёлын өвийг хамгаалах тухай хуульд заасны дагуу тухайн газарт

барилга байгууламж, үйлдвэрлэлийн байгууламж барих, өрөмдлөг хийхдээ археологийн судалгаа хийх шаардлагатай байна.

Хатуу хог хаягдлыг хаях

204. Хатуу хаягдлыг үйлдвэрлэх газар нь барилгын хаягдлын байршилд байрлах бөгөөд металл хаягдал, модон баглаа боодлын материал гэх мэтийг багтаана. Модон хаягдал, металл хаягдлыг холбогдох дүрэм, журмын дагуу цуглуулж хаяна.

70

Барилга байгууламж, хөдөлмөрийн хотхон дахь хог хаягдлыг ариутгах

205. Барилга угсралтын газарт байрлах хөдөлмөрийн лагерь нь түр зуурын шинж чанартай байх бөгөөд хүний ялгадас нь гүний усны бохирдол үүсгэхэд ач холбогдолгүй болно. Хөдөлмөр хамгийн их байх болно эдгээр газрууд нь хатуу хог хаягдал, ус, ариутгах татуургыг ашигладаг нийтийн болон нийтийн байгууламжийг ашиглаж болно. Барилгын ажилчдын түр амбаарт ундны усны байгууламж, ариун цэврийн байгууламж, ус зайлуулах хоолойг зохих ёсоор хангах хэрэгтэй.

206. Хотхонд ажилладаг ажилчдын эрүүл ахуйг сайжруулахын тулд хатуу хог хаягдлыг

зайлуулах зохих журамтай байх ёстой. Ингэснээр хатуу хог хаягдлыг зайлуулах зохистой горимыг хэрэгжүүлснээр усан замаар дамжих өвчин буюу векторын гаралтай өвчнийг (паразит халдвар) халдварлах боломжтой болно. Хатуу хог хаягдлыг ил задгай хаях, ариутгах татуургын байгууламжийг ашиглах нь хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй арга хэмжээ нь хүрээлэн буй орчныг бохирдуулж, усны биетийг бохирдуулж, тухайн нутаг дэвсгэрт амьдарч буй олон нийтэд сөрөг нөлөөллийг нэмэгдүүлдэг. Хөдөлмөрийн бааз, хог хаягдлыг зайлуулах цэг, материал хадгалах хашаануудыг тойрон хүрээлэх нь өвчин эмгэгийн таатай орчинг бүрдүүлж өгдөг. Хог хаягдал, хатуу хог хаягдлыг зохисгүй хаях нь сургуулийн талбайн орчныг доройтуулж, сурагчид, багш нар болон хөршүүд нь эвгүй үнэр, гоо зүйн хувьд тааламжгүй орчин, өвчин гэх мэт асуудалтай тулгардаг.

207. Тиймээс барилгын ажлын үе шатанд хүрээлэн буй орчны чанарыг хамгаалах,

сайжруулахын тулд дараахь арга хэмжээг авах шаардлагатай байна: Хөдөлмөрийн бааз байгуулах ажлыг багасгах эсвэл зайлсхийх замаар дээр дурдсанчлан

хог хаягдлыг зайлуулах илүү сайн арга зам бөгөөд ингэснээр төслийн нөлөөллийн бүсээс мэргэшсэн, чадваргүй ажилчдыг сонгон шалгаруулах нь энэ талаар зохих арга хэмжээ болно.

Ариун цэврийн системийг зохих ёсоор хангаж, үүний зэрэгцээ хүний хогийг тогтмол, зохистой, аюулгүйгээр зайлуулах шаардлагатай. Гэрээлэгч болон ажилчид хог хаягдлыг зайлуулах, ариутгах татуургын зохих арга хэрэгслийг дагаж мөрдөх ёстой. Ажилтнуудад хангалттай тооны бие засах газар, угаалгын өрөө хийх, бохир усны хогийг зөв зайлуулах системийг (септик сав) ариутгах татуургын системд суулгаж, ажилчид эдгээр байгууламжийг ашиглахаа мэддэг байх ёстой. Гүйцэтгэгч нь Монгол Улсын хатуу хог хаягдлын тухай хууль, Барилгын тухай хууль, холбогдох журамд заасны дагуу хог хаягдлыг нь зохицуулах зохих байгууламжаар хангах ёстой.

Эрүүл мэндэд хор хохирол учруулахгүй байх, байгаль орчны бохирдлоос зайлсхийх, багасгах зорилгоор барилгын / хөдөлмөрийн баазын бүхий л талбайд хатуу хог хаягдлыг зайлуулах, ариутгах татуургын байгууламжаар хангах.

Гүйцэтгэгч нь барилга байгууламж / хөдөлмөрийн хотхоноос үүссэн хог хаягдлыг байгалийн орчинд бохирдуулахгүйгээр зохицуулж, удирдан зохицуулах ёстой бөгөөд энэ нь ойрхон байгаа олон нийтэд үзүүлэх эрсдлийг бууруулна. Мөн Барилгын компани нь хүрээлэн буй орчны чанарыг сайжруулах үүрэгтэй байх ёстой.

Ажилчдын байрлах босоо болон энгийн бие засах газар, угаалгын өрөө зэргийг хангалттай усаар хангах хэрэгтэй

Гэрээлэгч нь ажилчдын байр, барилгын бүх талбайн хогийг эрүүл ахуйн үүднээс байнга хаяж байх ёстой.

Шингэн хог хаягдлыг хаях

71

208. Барилга / байгууламжийг барьж байгуулах явцад газрын тос, химийн хог хаягдал үүсэхгүй тул аль болох бууруулах арга хэмжээ авах шаардлагагүй болно.

Аюултай хог хаягдлыг устгах

209. Барилга / байгууламжийг барих явцад ямар нэгэн аюултай хог хаягдал үүсэх төлөвлөөгүй болно. Асбест, батерей, нарны хавтангууд (хэрэв ашиглаж байгаа бол) нь Хатуу хог хаягдлын тухай Монгол Улсын хууль, Аюултай хог хаягдлын талаархи журам, зааварчилгааны дагуу зайлуулах шаардлагатай хог хаягдлыг бүрдүүлнэ.

6.3.4 Дэд төслийн аргачлал ба сайтыг сонгох: байгаль орчны төлөв байдал

210. Талбайг сонгохдоо хүрээлэн буй орчны параметрийн шаардлагууд, дэд төслийн барилга / байгууламж, ашиглалт, засвар үйлчилгээ, логистикийн хангамж, холбогдох сайтын газрын зураг, явган хүний судалгааны үндсэн дээр тодорхойлсон тодорхой байршил, барилга байгууламж, ашиглалт, засвар үйлчилгээ хийх нөхцөлийг харгалзан үзэх болно.

211. Барилга / байгууламжид тохирох сайтыг сонгохдоо дараахь зүйлийг анхаарч

үздэг: Талбайг сонгохдоо газар нутгийн газар хөдлөлт, газарзүйн байдлыг харгалзан үзэх

шаардлагатай; тухайн газар хөрсний хөрсөнд өртөхгүй, тогтворгүй байх ёстой. Барилгын ажил нь санал болгож буй барилга / байгууламжийн ойролцоо амьдардаг хүн

амд сөргөөр нөлөөлөхгүй бөгөөд малчин хамт олонтой холбоотой тусгай лавлагаа бүхий аливаа нийгэмлэгийн оршин тогтнох аюул занал учруулдаггүй.

Барилга / байгууламжийн байршил нь соёлын болон түүхийн чухал дурсгалт зүйлд нөлөөлөхгүй.

Барилга / байгууламжийн талбайн дагуу айл өрхүүдийг нүүлгэн шилжүүлэх, амьжиргаагаа алдах, мэдрэмтгий рецепторуудаас хол байрлах байрыг холбогдох байгууллага, орон нутгийн засаг захиргааны нэгжүүдтэй зөвшилцөн авах шаардлагагүй.

Барилгын техник, машин механизмын сонгон шалгаруулалтыг газрын эвдрэлийг багасгах зорилгоор хийнэ.

Барилга / байгууламж барихаар төлөвлөхдөө газар доорх бүх дэд бүтэц - ус зайлуулах, ариутгах татуургын халаалт гэх мэт тэмдэглэгээ хийж, ус, урсгал, усны эх үүсвэр бохирдохоос сэргийлнэ.

Дуу чимээ нь хөрш зэргэлдээх эд хөрөнгөнд сөргөөр нөлөөлөхгүй байхын тулд барилгын компани. Шаардлагатай тохиолдолд барилга / байгууламжийн талбайн ойролцоо дуу чимээтэй саад тотгорыг хангана.

Барилга / байгууламж барих талбайн эргэн тойронд хамгаалалтын хашаа босгоно. Анхааруулах тэмдгийг газар, замын тэмдгүүдэд зохих байршилд байрлуулна.

ХХААХҮЯ нь байгаль орчны асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн шилдэг техникийн туршлагыг тусгасан болно.

Барилга / байгууламжийн зураг төслийг орчин үеийн галын хяналтын систем / галт хана зэргийг багтаасан байх ёстой. Гал түймэртэй тэмцэх хэрэгслийг хялбар хүртээмжтэй газарт байрлуулна.

72

Барилга / байгууламжийн байршил нь цахилгаан, дулааны болон хийн шугам, ариутгах татуургын шугам хоолой, газар доорх тогтворгүй шинж чанар (мөнх цэвдэг гэх мэт) гэх мэт нийтийн аж ахуйн үйлчилгээнд нөлөөлөхгүй. гэх мэт.

Модыг хамгийн бага огтлох, хүн, эд хөрөнгийн аюулгүй байдал, газрын таатай байдал. Хадгалагдсан ой, археологи болон бусад эмзэг газар, амьтан / шувууны хамгаалалттай

газар нутгаас зайлсхийх. Хадлан босгох, төлөвлөсөн болон цаашдын хөгжилд зориулагдсан газар, намаг нам дор

газар, голын эрэг, хөрсний гулсалт зэргээс урьдчилан сэргийлэх. Санал болгож буй цэнхэр өнгийн загвар нь шинээр баригдаж буй барилга

байгууламжийн сүүдэрийг үл харгалзан хөрш зэргэлдээ барилга байгууламжууд дээр байрлах барилгын тухай хууль болон Барилгын тухай Монгол Улсын хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөх ёстой.

Барилга байгууламжтай холбоотой дуу чимээ, тоос шороо, бохирдуулагч бодисын ялгарал зэрэг нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст хамгийн бага саад учруулах үүднээс барилгын талаархи сайн туршлагыг хэрэгжүүлнэ.

212. Гүйцэтгэгч нь гол үйл ажиллагааны талбайн тодорхой менежментийн төлөвлөгөөг гаргаж өгөх бөгөөд энэ нь гүйцэтгэгч тал бүх үйл ажиллагаа хаана явагдахыг тодорхой болгохын тулд холбогдох газрын зургийг боловсруулж өгөхийг шаарддаг. Эдгээр үйл ажиллагаа нь: A. Олз, зээл авах талбайн менежмент; B. Хатуу болон шингэн хог хаягдлын менежмент; C. Олон нийтийн болон хөдөлмөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, онцгой байдлын үед хариу арга хэмжээ авах; ба D. Барилгын ажилчны баазын менежмент (шаардлагатай бол).

212. МАААТ нь В ангилалд хамрагдах боломжтой тул А ангилалд хамрагдах

боломжтой дараах шинж чанар бүхий дэд төслүүд хамрагдахгүй. Мэдрэмтгий, олон талт, урьд өмнө үзэгдээгүй, эсвэл бие махбодийн ажилд хамаарах сайт, байгууламжаас илүү өргөн хүрээнд нөлөөлдөг сөрөг нөлөө байхгүй.

213. Сануулахад, байгаль орчны нөлөөллийг анх үнэлэх зорилгоор Сангийн сайдын албан тушаалтнуудаас санал болгосноор янз бүрийн дэд төслүүдийг санхүүжүүлэхийг санал болгодог. Үүнтэй адилаар ХХААХҮЯ нь газар чөлөөлөлтийн бэрхшээлээс зайлсхийхийн тулд аймаг, сумын хэмжээнд санал болгож буй барилга байгууламж, барилга байгууламж барих боломжтой байгаа газрын төлөв байдлыг үнэлэх үүрэгтэй.

6.3.5 Нөлөөллийн хураангуй

214. Төслийн бүх үе шаттай холбоотой байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг (эерэг ба сөрөг аль аль нь) дараахь хүснэгтээр харуулав. Байгаль орчинд үзүүлэх бага зэргийн, түр зуурын сөрөг нөлөөллүүд нь барилгын ажлын явцтай холбоотой бөгөөд барилгын салбарт улам бүр нэмэгдэж байгаа стандартын шилдэг туршлагуудтай харьцангуй амархан багасах боломжтой юм. Хүснэгт 6.2 ба 6.3-р хүснэгтэд дэд төслүүдийн барилга угсралтын болон ашиглалтын үе шатуудад төслийн нөлөөлөл, түүнийг бууруулах арга хэмжээний хураангуй дүн шинжилгээг оруулсан болно.

Хүснэгт 6.2 Барилга угсралтын үед төслийн нөлөөлөл ба түүнийг бууруулах арга хэмжээний хураангуй

73

Дэд төслийн үйл ажиллагааны төрлүүд

Нөлөөллийн

төрөл Нөлөөлөл

Сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээг авна

A. Эхний эсвэл барилгын үе шатанд

1. Ариутгалын бодис, пестицид ба химийн бордоо нийлүүлэхтэй холбоотой үйл ажиллагаа

Байгаль орчны

Агаар, хөрс бө ус

Нийгмийн

Нийгмийн эрүүл мэнд ба ариун цэврийн байдлын доройтол

2. Малын гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулах, сэргээн засварлах, ажиллуулах үйл ажиллагаа, мал эмнэлгийн үйлчилгээний байгууламж ба лаборатори, малын өргөө, мах хадгалах газар гэх мэт.

3. Малын халдваргүйжүүлэлттэй холбоотой үйл ажиллагаа (угаах, шимэгч хорхойн эсрэг шингэнээр шүрших) вакцинжуулалт

4. Хадлан тэжээл бэлтгэх хашаа байгуулах, малын тэжээл бэлтгэх талбай

5. Бэлчээр ашиглалтыг сайжруулахтай холбоотой үйл ажиллагаа (жишээлбэл, цөм сүргийг бий болгох, эрэгтэй малыг сайжруулах)

B. Үйл ажиллагааны үеэр 1. Ариутгалын бодис, пестицид ба химийн бордоо нийлүүлэхтэй холбоотой үйл ажиллагаа

2. Малын гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулах, ажиллуулах, мал эмнэлгийн үйлчилгээний байгууламж, лаборатори, боол байшин, мах хадгалах газар барих, шинэчлэх.

3. Малын халдваргүйжүүлэлттэй холбоотой үйл ажиллагаа (угаах, шимэгч хорхойн эсрэг

74

шингэнээр шүрших) вакцинжуулалт

4. Хадлан тэжээл бэлтгэх хашаа байгуулах, малын тэжээл бэлтгэх талбай

5. Бэлчээр ашиглалтыг сайжруулахтай холбоотой үйл ажиллагаа (жишээлбэл, цөм сүргийг бий болгох, эрэгтэй малыг сайжруулах)

Хүснэгт 6.2 Эерэг ба сөрөг нөлөөллийн хураангуй дүн шинжилгээ.

1 Төслийн үйл ажиллагаа

Эерэг нөлөө (Төрөл)

A Барилга угсралтын өмнөх

i Орон нутгийн бизнесийг нэмэгдүүлэх

Тухайн газар нутагт хийгдэж буй барилгын ажлын үр дүнд орон нутгийн бизнесийг дэмжих болно. Орон нутгийн барилгын компаниудтай гэрээ байгуулна. (Түр хугацааны)

B Барилга

i Ажил эрхлэлт Орон нутгийн иргэдэд хөдөлмөр эрхлэх боломж. (Түр зуурын) C Үйл ажиллагаа

i Нийгэм, эдийн засгийн нөлөөлөл

Мал эмнэлэг, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн байгууламжийг хөгжүүлэх нь тухайн орны нүүдэлчин ард түмний бүтээгдэхүүнийг сайжруулж үнэ цэнийн сүлжээг бий болгохын зэрэгцээ нийгэм орчин тойрноо хөгжүүлэхэд дэмжлэг болно. (Байнгын)

ii Шинэ барилга байгууламжийн өнгө үзэмж

Ихэнх хуучин мал эмнэлгийн барилга байгууламжууд нь хангалттай халаалт, цахилгаан эрчи хүчгүй, зэвтэй устай бөгөөд ариун цэврийн шаардлагыг хангаагүй 40-50 жилийн настай барилгууд байдаг.

2 Төслийн үйл ажиллагаа

Гаж нөлөө (Төрөл)

A Барилга угсралтын өмнөх

i Талбайд нэвтрэх Нүүдэлчин малчид эрүүл болон тасалгааны бүсэд нэвтрэх боломжоо алдах. (Байнгын)

ii Талбайн бэлтгэл, чөлөөлөх болон газар шорооны ажил

Ургамал, модыг цэвэрлэх; газрын хөгжил нь орон нутгийн ус зайлуулах горимд асуудал үүсгэж болзошгүй; тоос шороо, барилгын хог хаягдал, хатуу хог хаягдал, бохир усны менежментийг зохисгүй зохицуулах нь хүний хөл хүрээгүй болон бусад газарт эрсдэл учруулж болзошгүй; (Түр зуурын). Талбайн үзэгдэх байдал муудах, байгалийн нөөцийн хүртээмж, ачааны тэргийн машин, барилгын тоног төхөөрөмж ба суурин барилга (Байнгын).

B Барилга угсралтын үе

i Ажилчдын урсгал Ажиллагсдын эрүүл, аюулгүйн байдал эрсдэлд орох магадлалтай; ажиллах хүчний төвлөрөл нь эрүүл ахуйн, ариун цэврийн шаардлага хангахгүй нөхцөлийг бий болгоно. (Түр зуурын).

ii Барилгын тоног төхөөрөмж / материал

Тоосго / чулуу бутлах ба тоног төхөөрөмжийн суурилуулалт дуу чимээ үүсгэж болзошгүй; барилгын материалыг зөөвөрлөх нь замын түгжрэл үүсгэж болзошгүй; Барилгын материалыг тайрах / дүүргэх, хөдөлгөөн хийх нь тоосжилтын ялгарал, барилгын хог хаягдлын зохисгүй менежмент нь

75

ажилчид болон иргэдэд эрсдэл учруулж болзошгүй юм. (Түр зуурын) iii Тээврийн хэрэгсэл ба

явган хүний замын хөдөлгөөн

Сумын төвүүдийн ойролцоох түгжрэл; орон нутгийн замд тээврийн хэрэгслийн тоо нэмэгдэх нь орон нутгийн замын элэгдэл, хорогдол нэмэгдэх бөгөөд ингэснээр замын ашиглалтын хугацааг багасгана; зэргэлдээ замуудын тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний ачаалал ихсэх, автомашинаас гарч буй утаа ялгаруулалт нь ихсэх учир явган зорчигчид анхаарал болгоомжтойгоор явах. (Түр зуурын)

C Үйл ажиллагаа

i Шинээр байгуулагдсан байгууламж, боловсруулах үйлдвэрүүдтэй зэргэлдээ орших малын төвлөрлийг нэмэгдүүлэх

Шинэ бүс, боловсруулах байгууламжийн ойролцоо бага зэрэг түгжрэл үүсэх;Шинэ байгууламж, дэд бүтцэд ойрхон орон нутгийн малчдын өрх / малын тоо толгой өснө; фермийн аж ахуйгаас гарах малын сэвс нэмэгдэх учир орон нутгийг орчмыг бохирдуулна. (Байнгын)

ii Хэрэглэх материал үйлдвэрлэх

Хатуу хог хаягдлын зохисгүй менежмент, эрүүл ахуйн шаардлага хангахгүй нөхцөл байдал. (Түр зуурын)

iii Орон нутгийн үйлчилгээнд эрэлт нэмэгдсэн

Орон нутгийн бэлчээр, усны хомсдол болон цахилгаан тасрах эрсдэл нэмэгдэж байна. (Байнгын)

iv Уур амьсгалын эрс тэс үзэгдэл, гамшиг ба онцгой байдал

Монгол орон нь эрс тэс уур амьсгалтай, улирлын өөрчлөлт огцом явагддаг, хур тунадас бага унадаг, жилийн болон өдрийн температур огцом хэлбэлздэг учир бэлчээр, тариалангийн талбай нь цаг уурын өөрчлөлтөд өртөмтгий байдаг. Иймд байгалийн гамшиг болон төслийн хүрээнд хэрэгжүүлэх дэд төслүүд, үйл ажиллагааг ашиглалтын үеийн дүрэм журмын дагуу хэрэгжүүлээгүйгээс үүдэн ган, зуд, галын аюул, бэлчээрийн доройтол бий болж эмнэлгийн яаралтай тусламжийн хэрэгцээ эрс нэмэгдэх зэрэг эрсдэл гарч болзошгүй. (Байнгын)

Байгаль орчны гол үзүүлэлтүүдэд үзүүлэх нөлөө (Агаар, ус, хөрс, дуу чимээ)

Доорхи Хүснэгт 6.3-т төсөл хэрэгжиж буй дэд төслийн талбайн орчны параметрүүдэд үзүүлэх нөлөөллийг харуулав.

Хүснэгт 6.3: Байгаль орчны гол үзүүлэлтүүдийн нөлөөлөл

# Байгаль орчны үзүүлэлт

Нөлөөллийн төрөл

Шалтгаан Хөр хөнөөлийг бууруулах арга хэмжээ

1 Агаарын Чанар Бага Хөрс, барилгын материалыг овоолох / хадгалахаас бусад тохиолдолд барилгын үйл ажиллагаанаас агаарын бохирдол маш бага хэмжээнд ялгарч байна.

Ус цацах, малтсан хөрс, барилгын материал, хориотой бодис / VOC гэх мэт зүйлсийг зохистойгоор тээвэрлэх.

2 Усны Чанар Бага Төслийн хүрээнд явагдах барилгын ажилд ус бага хэмжээгээр шаардагдана. Барилга угсралтын үед бохир усыг хаяхыг хориглоно

Шаардлагатай усыг барилгын компанийн ус нөөцлөх саваас хангана. Үйл ажиллагааны бохир усыг бохир усны системд болон бохир усны цооногт хаяж тэдгээрийг тогтмол цэвэрлэн, хог хаягдлыг суурин хогны цэгт хаяна

3 Хөрсний Чанар Бага Дэд төслийн үйл ажиллагаанд хамрагдаж буй талбайд байрлах ашиглах боломжтой

Ажлын байрны ариун цэврийг барилгын компани хариуцана. Хөрсний чанарыг хамгаалах,

76

# Байгаль орчны үзүүлэлт

Нөлөөллийн төрөл

Шалтгаан Хөр хөнөөлийг бууруулах арга хэмжээ

хоосон газарт засгийн газар шинээр байгууламж барих зохицуулалтыг хийнэ.

ариун цэврийн шаардлагыг шинэ байгууламж төслийн өмчлөгч, операторууд хариуцна.

4 Дуу чимээний чанар

Бага Барилга угсралтын цутгалтын үед төмөр тасдах, гулзайлгах, чичирхийлэгч, механикжсан тоног төхөөрөмж, өрөм зэргийг ажиллуулах үед гарч болзошгүй дуу чимээний сөрөг нөлөө нь орчин тойрны оршин суугчдад нөлөөлж болно. Бүрхүүлийн бүтэц дэх суурилуулалтын үед гарах бага хэмжээний дуу чимээ нь богино хугацаанд үргэлжилж болно.

Дуу чимээний хяналтыг тогтмол хугацаанд хийх болно. Хэрэв шөнийн цагаар шуугиан ихтэй аливаа барилгын ажлыг хийж байгаа бол тохиромжтой цаг хугацааг тодорхойлохын тулд хороололтой зөвлөлдөх шаардлагатай.

5 Аюултай бодис - жишээ нь. Асбест, VOC

Маш бага Дэд төслүүд нь бусад барилга байгууламж, оролцогч талуудад нөлөөлөхгүй

Байшингийн хэсэг, хэрэв тэдгээр нь ямар нэгэн аюултай материал агуулсан бол сайжруулах ажилд сонгогдохгүй.

6 Газрын Экологи Бага Дэд төсөл хэрэгжүүлэх газар нь экологийн хуюьд онцгойлон хамгаалах шаардлагатай газар (тусгай хамгаалалттай газар нутаг, тусгай хамгаалалттай ой мод / ургамал, амьтны чухал төрөл зүйл) - аас наандаж 3-5 км хол зайд байрласан байх шаардлагатай.

Барилгын компанийн зүгээс ямар нэгэн модыг тайрсан тохиолдолд Дэд-төслийн талбайн эргэн тойронд мод суулгах, шилжүүлэн суулгах. Дэд төслүүдийн ҮААТАР-тай холбоотой аливаа үйл ажиллагааг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу зохицуулна.

ДОЛОО. БАЙГАЛЬ ОРЧИН НИЙГЭМД ҮЗҮҮЛЖ БУЙ НӨЛӨӨЛЛИЙГ ХААМРУУЛСАН ЖУРАМ

215. ХХААХҮЯ нь ТМН-ийг хэрэгжүүлэх явцад байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийг

удирдах үүрэгтэй. Тодруулбал, дэд төсөл нь ESMF, Дэлхийн банкны хамгаалалтын бодлого, Монгол Улсын Засгийн газрын зөвшөөрлийн болон бусад зохицуулалтын шаардлагад нийцэж байгааг хянах, хянах зорилгоор.

216. NМААТ-ийн 1 ба 2-р бүрэлдэхүүн хэсэг нь мал эмнэлгийн байгууламж, лаборатори, оношилгооны дэд бүтцийг сайжруулах, мал эмнэлгийн үйлчилгээ (төр, хувийн хэвшил) -ийн сайжруулалт, өвчний чөлөөт бүс (OIE зааврын дагуу), (эсвэл өөрөөр хэлбэл өвчин) -ийг хөгжүүлэхэд хөрөнгө оруулалт хийх болно. чөлөөт сүрэг, сум, аймаг / ба сонгосон хэсгүүдийн дунджаар бүслэх, эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэх загварыг (тэжээлийн талбайн хэмжээ, бордооны аж ахуй, үржлийн үйлчилгээний газар, үржлийн аж ахуй зэрэг) дэмжих.

217. Нэмж дурдахад, 3-р бүрэлдэхүүн хэсэг нь төслийн зорилтот хэсэгт эрчимтэй хүнс үйлдвэрлэх системийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх, хөдөө аж ахуй, хүнс, мал аж ахуйн боловсруулах кластерыг дэмжих, батлагдсан дүрэм, удирдамжийн дагуу үйл

77

ажиллагаа явуулж буй "тасалгааны бүс", "экспортын коридор" байгуулах ажлыг дэмжиж болно. импортлогч орнуудын хяналтын систем, түүнчлэн OEI.

218. Тиймээс ТУЗ нь өвчний чөлөөт бүс, тасалгааны бүсийн менежментийн төлөвлөгөө, аймаг, сумдад мал эмнэлгийн үйлчилгээг хөгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөлтийг хийх шаардлагатай байна.

219. NМААТ-ийн хүрээнд санхүүжих бүх үйл ажиллагааг Өвчний чөлөөт бүс, тасалгааны бүсийн менежментийн төлөвлөгөө, мал эмнэлгийн албаны үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд тусгах, бэлчээрийн менежментийг сайжруулах, эрчимжсэн мал аж ахуй, тэжээл, тэжээлийн ургамал тариалах ажлыг бэлчээрт тусгах ёстой. Удирдлагын төлөвлөгөө, фермерийн аж ахуй, тэжээл, тэжээл тарих.

220. Энэхүү менежмент ба үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд тусгагдсан үйл ажиллагаа нь хүрээлэн буй орчин, орон нутгийн хүн ам, соёлын нөөц, эсвэл тэдгээрийн хэрэгжилтэд оролцсон ажилчид, уур амьсгалд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй юм. Бүх дэд төслүүдийг байгаль орчин, нийгэм, цаг уурын эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх, шаардлагатай тохиолдолд сөрөг нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх, багасгах, багасгах зорилгоор байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлнэ.

221. Байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын арга хэмжээг төлөвлөх: Хавсралт 4-т төслийн жилийн ажлын төлөвлөгөөнд тусгасан аливаа төслийн үйл ажиллагааг нэмэлт хамгаалалтын арга хэмжээ (жишээ нь, нийгмийн болон хүрээлэн буй орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ) төлөвлөх, төсөвлөх шаардлагатай байж болох эсэхийг үнэлэхэд ашигладаг аюулгүй байдлын анхны шалгалтын хэлбэрийг оруулсан болно. Байна. Энэхүү анхны үзлэг шалгалтын багажийг ТТМ нь жилийн төлөвлөлтийн журмын нэг хэсэг болгон ашиглах бөгөөд БОНХСБ-ийн хүрээнд шаардлагатай ажлуудыг төлөвлөж, төсөвлөж байх нөхцөлийг бүрдүүлэх болно.

222. Байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн үзлэг: Төслийн 1, 2, 3-т багтсан аливаа үйл

ажиллагааны талаархи тодорхой саналын хувьд сурталчлагч (жишээ нь аймгийн түвшний ADFALI, мал эмнэлгийн алба, мах боловсруулах үйлдвэрлэгч эсвэл буцалтгүй тусламжийн санд бусад өргөдөл гаргагч). Хавсралт 4-т танилцуулсан тойм маягт (ESRF) нь баримт бичгийн маягтын зорилго нь төслийн тодорхой үйл ажиллагаатай холбоотой болзошгүй эрсдлийг тодорхойлох, БОНХСБХ эсвэл өмнө нь хэрэгжүүлэх ёстой үндэсний хууль тогтоомжийн дагуу нэмэлт үнэлгээ, байгаль орчны болон нийгмийн дэд төлөвлөгөөг тодорхойлоход оршино. дэд төслийн санхүүжилтийг баталж болно. ESRF-ийг төсөл санаачлагч (жишээ нь ADFALI, Өвчтөний чөлөөт ба салалтын бүсийн менежмент, Вет үйлчилгээ эсвэл бусад сурталчлагч) ирүүлж, үндэсний ТМН-ийн менежерийн хяналт, баталгаажуулалт хийхээс өмнө үндэсний ТМН-ийн Байгаль орчны мэргэжилтэн хянуулдаг.

223. Байгаль орчин, нийгмийн үзлэг шалгалт нь байгаль орчны үнэлгээний үндэсний хууль тогтоомжид нийцүүлэх, нэмэлт боловсруулахад зориулагдсан болно. Байгаль орчин, нийгмийн үзлэг, гүнзгий үнэлгээний журам ба БОНБҮ-ний явцын хоорондын хамаарлыг Хүснэгт 7.1-д харуулав.

Хүснэгт 7.1: МАААЧД төслийн хүрээлэн буй орчин, нийгмийн үзлэг, нарийвчилсан үнэлгээний журам

(БОНБҮ-ний үндэсний үйл явцтай холбоотой)

78

Алхам МАААЧД төслийн БОНХМБ

Монголын БОНБҮ-ний шаардлагууд ТМН / ХХААХҮЯ БОАЖЯ, АБОАЖГ

Алхам 1: Хяналт ба ангилал

БОНХМ-ийг бөглөж, баталгаажуулан ангилах

БОНБЕҮ хийлгэх саналыг боловсруулах

БОНБЕҮ хийлгэж, ангилалын талаар ТМН-д мэдээллэх

Алхам 2: БОННБҮ-нд бэлтгэх

Тухайн төсөл нь B ангилалын төсөл бол хуулинд зааснаар БОНБНҮ хийлгэх шаардахгүй

БОНБНҮ-г шаардвал, АУ-г боловсруулж сонгон шалгаруулалтаар зөвлөх сонгон ажилуулах

Алхам 3: БОНБҮ-г хийлгэх БОНБҮ-г хийлгэх БОНБҮ-г хийлгэх Алхам 4: Хянаж шалгаж баталж нээлттэй болгох

БОНБҮ-ний тайланг хянан шалгаж батлах

БОНБНҮ-г БОАЖЯ-нд өгөх

БОНБНҮ-г хянан шалган батлаж, ТМН-д хүргүүлэх

БОНБҮ-ний тайланг нээлттэй болгох

БОНБҮ-ний тайланг олон нийтэд ил болгох

7.1 Нарийвчилсан үнэлгээ ба БОМТ-ийн бэлтгэл

224. Байгаль орчин, нийгэм, цаг уурын үзлэг шинжилгээний үр дүн нь В буюу В +

ангилалд багтсан дэд төслүүдэд шаардлагатай арга хэмжээг харуулна. Байгаль орчин, нийгэм, цаг уурын сөрөг нөлөөлөл, эрсдлийг гүнзгийрүүлэн үнэлэх нь дэд төслийг А ангилалд ангилахад хүргэдэг дэд төслүүдийг заавал хэрэгжүүлэх шаардлагатай байдаг. Байна. NМААТ-ийн хувьд ийм төслийн нөлөөллийг багтаадаг: • Эдийн засгийн болон бие махбодийн нүүлгэн шилжүүлэлтэд хүргэдэг аливаа дэд бүтцийг барих; • 200 ба түүнээс дээш хүний бие махбодийг нүүлгэн шилжүүлэх аливаа дэд төсөл; • 1000 ба түүнээс дээш хувь хүнийг эдийн засгийн болон физик нүүлгэн шилжүүлэхэд хүргэх аливаа дэд төсөл. Байгаль орчин, нийгмийн үнэлгээний журмын 5-р хавсралтын 2-р хүснэгтээс төслийн хасагдах жагсаалтыг үзнэ үү.

225. Үндэсний хууль тогтоомжийн дагуу ESRF-д өгсөн мэдээллийн үндсэн дээр БОНБҮ-ний ерөнхий шинжилгээ хийхийг шаарддаг бол төсөл хэрэгжүүлэгч нь дэд төслийн холбогдох бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг бэлтгэнэ.: төслийн товч тодорхойлолт; ТЭЗҮ; инженерийн зураг төсөл, зураг төсөл (шаардлагатай бол); төслийн санал болгож буй орчны суурь тайлбар; холбогдох сумын Засаг даргын бичгээр гаргасан санал болон холбогдох бусад

баримт бичгийг (жишээ нь тусгай хамгаалалттай газар нутаг буюу орчны бүсийн менежментийн төлөвлөгөө).

Эдгээр баримт бичгүүдийг БОНБҮ-ний үндэсний хэмжээнд боловсруулж, БОНБҮ-ний үндэсний журмын дагуу боловсруулж БСШУЯ-д хүргүүлэх болно.

226. Хэрэв үндэсний хууль тогтоомж эсвэл MET / ADET-ийн тодорхойлолтод

нарийвчилсан БОНБҮ шаардлагатай бол ТУЗ-ийн ТТ БОНБҮ-нд нарийвчилсан төлөвлөгөө боловсруулна. Хавсралт 6-д БОНБҮ-ний ерөнхий тойм танилцуулга, хийх шаардлагатай ажлууд, түүний дотор үндэсний хууль тогтоомж, дүрмийн дагуу шаардлагатай үүрэг, энэхүү БОНХСБ-ийн дагуу шаардлагатай ажлуудыг тусгасан болно. ТТ-ийг үнэлэх дэд

79

төслийн онцлогт тохируулж, зөвлөхөөс шаардагдах даалгаврыг дэд төслийн үр нөлөөг харгалзах ёстой. Дэд төслийн нөлөөлөл, нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээг тодорхойлох ажилд төсөлд өртсөн хүмүүс оролцоно. Наад зах нь БОННБҮ-ийн судалгааны ажлын үе шат, тайлангийн төслийн танилцуулгад өртсөн хүмүүс болон / эсвэл тэдний олон нийтийн төлөөлөл, хоршоо буюу төрийн бус байгууллага (ТББ) -тай зөвлөлдөх зорилгоор оролцогч талуудын оролцоог төлөвлөх ёстой. Үндэсний зохицуулалтын дагуу БОАЖЯ-наас ирүүлсэн хүсэлтийн дагуу хийж гүйцэтгэсэн бүх нарийвчилсан БОНБҮ-ийг хамгийн багадаа олон нийтэд нээлттэй хүргэх ба орон нутгийн багийн албан тасалгааны газарт хүргүүлж, 15 хоногийн хугацаанд хэлэлцүүлэг явуулна. БОННҮ нь нэгээс илүү баг, сумтай холбоотой бол БОННҮ-ийн дүгнэлт, БОМТ-ийг тусад нь сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, багийн иргэдийн хуралд оролцсон олон нийтийн уулзалтад танилцуулах бөгөөд хүлээн авсан санал хүсэлтийг эцсийн төсөлд харгалзан үзнэ.

7.2 Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө

227. Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө

228. Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө нь бие даасан нөлөөллийг бууруулах, хянах арга хэмжээ, түүний байгууллагын үүрэг хариуцлагын хуваарилалтад тодорхой тусгагдсан байх ёстой бөгөөд БОНХ-ийн хэрэгжилтийг төслийн ерөнхий төлөвлөлт, зураг төсөл, төсөв, хэрэгжилтэд нэгтгэх ёстой. Төслийн / гэрээний баримт бичгийн хүрээнд БОМТ-ийг бий болгосноор ийм интеграцид БОМТ / ББ бусад бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн хамт санхүүжилт, хяналт тавина. Нэмж дурдахад, барилгын ажил гүйцэтгэгч бусад фирмтэй дэд гэрээ байгуулах тохиолдолд гэрээт гүйцэтгэгчид хөдөлмөрийн болон ХАБЭА-н шаардлагыг дэд гэрээлэгчдээс нь бүрэн хангах үүрэгтэй болохыг заасан болно. Дэд төслийн бусад төрлүүдтэй холбоотой нэмэлт удирдамж шаардаж болох боловч дэд төслийн боломжит төрлийг тодорхойлсон тул үүнийг тодорхойлох хэрэгтэй.

229. БОМТ-ийг ДБ-ийн Хамгаалалтын бодлогын (2018) дагуу боловсруулж, дэд

төслийн бүх сайтад холбогдох арга хэмжээг багтаасан байх ёстой бөгөөд шаардлагатай тохиолдолд тодорхой шаардлагуудыг тавина. Энэхүү төслийн боловсруулалт, бүтээн байгуулалт, ашиглалт, байгаль орчны суурь судалгааны нөөцөд хамаарах нөлөөллийг энэхүү ТЭМС-т тусгасан дагуу бууруулах арга хэмжээг боловсруулж байна.

230. БОМТ нь БОМТ хэрэгжүүлэхэд оролцдог байгууллагуудын үүрэг, хариуцлагыг

тодорхойлох шаардлагатай. Ийм байгууллагууд тасралтгүй сайжруулалтыг хангахын тулд хичээх болно БОМТ нь БОМТ-ын оруулсан материалын ажлын ачаалал, ачаалал гэх мэт. Хөдөлмөр эрхлэхэд тэдэнд тааламжтай хандах, анхаарал татах, амралт, амралт, хөдөлмөр эрхлэх, ашиг тусыг нь нэмэгдүүлэх зэрэг үйлчилгээ эрхэлдэг хүмүүс үнэ төлбөргүй ханддаг. Сөрөг нөлөөллийг урьдчилан сэргийлэх, багасгах, багасгах зорилгоор угсарах, барих, ашиглалтад оруулах үеэр хүрээлэн буй орчныг хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг БОМТ. БОМТ-ийн гол хэсгүүдийг багтаасан болно:

Хэрэгжүүлэгч байгууллагууд ба тэдгээрийн үүрэг хариуцлага Цөлжилтийг бууруулах арга хэмжээ Хяналтын төлөвлөгөө Тайлан гаргах Сургалт, чадавхийг сайжруулах, мэдлэг олгох БОМТ-ийн өртөг Санал хүсэлт, тохируулга хийх механизм

80

231. БОМТ-ийг хэрэгжүүлэх гол үүргийг БОМБ-ын хүснэгтэд нэгтгэн харуулав

Хүснэгт 7.2 БОМТ-ийн үүрэг, хариуцлагын хураангуй

7.3 Пестицидтэй тэмцэх төлөвлөгөө

232. Пестицидийн менежментийн төлөвлөгөө (PMP) нь энэхүү ESMF-ийн хүрээнд боловсруулагдсан бөгөөд энэ нь пестицидтэй холбоотой эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчны эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх, багасгахыг санал болгосон бөгөөд PMP нь NМААТ-ийн оролцогч талуудыг хамтран ажиллах үүрэг хариуцлагыг тодорхойлсон бөгөөд ингэснээр ашиг ба шаардлагатай бөгөөд ашиг олж авах болно. хортон шавьж устгах бодисыг зохистой ашиглах нь хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөө

Чиг үүрэг Байгаль орчныг хамгаалахтай холбоотой үүрэг хариуцлага Хүнс Хөдөө Аж Ахуй Хөнгөн Үйлдвэрийн Яам (ХХААХҮЯ) Хэрэгжүүлэгч Агентлаг (ХА)

Ерөнхий бодлого, удирдамж ба чиглэл Төслийн зохицуулалтыг ДБ-тай холбон хариуцлага хүлээнэ Төслийн Ерөнхий хэрэгжилт, удирдамж, хяналт

Төслийн Менежментийн Нэгж (ТМН)

Төслийн өдөр тутмын үйл ажиллагааны талаар удирдамж ба тусламжийг АХХААХҮГ-т үзүүлэх ТМХД, Гадны дэмжлэг, ХМЗ нарын үзүүлэх үйлчилгээ Төслийн баримт бичгийг батлуулахаар ДБ-д өгөх Төслийн үйл ажиллагааны, хамгааллын мониторингийн тайлангуудыг Дэлхийн Банкинд өгөх Төслийн хэрэгжилт, БОМТ-ний жилийн тайланг ДБ-нд өгөх

Аймгийн Хүнс Хөдөө Аж Ахуй Хөнгөн Үйлдвэрийн Газар (АХХААХҮГ), Төсөлд Дэмжлэг Үзүүлэх Баг (ТДҮБ)

Мал эмнэлгийн алба, мах боловсруулах үйлдвэрлэгчид, худалдаачид, малчид гэх мэт оролцогч талуудын төлөөллийг оролцуулан ТДБ-ийг байгуулан аймгийн түвшинд төслийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хяналт тавих Дэд төслийн БОМТ болон Санал Гомдол Шийдвэрлэх Тогтолцоо (СГШТ)-ны хэрэгжилтийг хянах. Төслийн явцын тайлан, БОМТ-ний хэрэгжилтийн байдал, асуудлыг ТХН-д мэдээллэх. БОМТ-ийн зохицуулалтыг хариуцах хүнийг томилох. Байгууламжийн үйл ажиллагаа болон засварыг хариуцах хүнийг томилох.

Төсөл Хэрэгжүүлэгч Нэгжийн Байгаль Орчны Мэргэжилтэн

ТМХД багт БО-ны мэргэжилтэн байлгах БОМТ-г хэрэгжүүлж буй ТХН, ТДБ-г ьтехникийн туслалцаа үзүүлэх Шаардлагатай бол БОНХМБ ба БОМТ-г шинэчлэх; БОМТ-г хэрэгжүүлж буй ТХН, ТДБ, АХХААХҮГ болон гүйцэтгэгч нарын дунд сургалт зохион байгуулах БОМТ-ний заалтыг тусгасан эсэхийг шалгахын тулд тендерийн баримт бичгийг нягталж үзэх. Барилгын БОМТ-ийг нягталж ба сайжруулах зөвлөмжийг өгөх. Байгаль орчны хяналтын дотоод тайланг бэлтгэхэд ТМН-д туслах Хор хөнөөлийг бууруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх талаар зөвлөгөө өгч, техникийн дэмжлэг үзүүлэх. ХМЗ-тэй уялдуулж, үр дүнг хянах. БОМТ-ний жилийн хяналт шалгалтыг хийж, БОМТ-ний жилийн тайланг гаргахад ТМН-д туслах БОМТ-ний шаардлага, хэрэгжүүлэлтийн талаар АХХААХҮГ болон гүйцэтгэгч нарт зориулсан сургалтын арга хэмжээ зохион байгуулах. Төслийн гүйцэтгэлийн тайлан (ТГТ) гарахаас өмнө төслийн болон БОМТ-ний хэрэгжилтэд иргэдийн сэтгэл ханамжийг үнэлэх судалгааг зохион байгуулах.

Хөндлөнгийн Мониторингийн шинжээч/зөвлөх (ХМЗ)

Барилга угсралтын үеэр барилгын талбайд (6 төслийн аймаг) дор хаяж хоёр удаа очин төслийн БОМТ-ний болон дотоодын БОНБҮ-д нийцэж байгаа эсэх талаар хөндлөнгийн үнэлгээ хийх. Хяналтын төлөвлөгөөний болон Монгол улсын холбогдох стандартын дагуу байгаль орчны хөндлөнгийн мониторинг хийх. Төсөл Хэрэгжүүлэх Заавар (ТХЗ)-т тусгагдсаны дагуу гүйцэтгэгч, АХХААХҮГ, ТМХДБ, ТХН тус бүрийн БОМТ-нд хэрэгжүүлэх үүрэгтэй нийцэж буй эсэхийг үнэлэх. Хөндлөнгийн хяналтын тайланг ТМН-д ирүүлэх БОМТ-ний хэрэгжилтийн үр дүнг үнэлж, сайжруулалт санал болгох. Төслийн гүйцэтгэлийн ажилд оролцож ТХН болон ДБ-ний хүсэлтийн дагуу ТГТ-т нэмэлт зүйлс оруулах

81

үзүүлэхгүйгээрталуудыг хамтран ажиллах үүрэг хариуцлагыг тодорхойлсон бөгөө бүх лавлагааг НӨАТ-ын хэрэгжилтэд аймаг, сумандаа адил тэгш хэрэглэх шаардлагатай.

233. Энэхүү ТББ-ын зорилт нь төслийн зорилтот бүлгүүдээр пестицидийг ашиглах,

түгээхэд учирч болзошгүй эрсдэл, сөрөг нөлөөллийг бууруулах, урьдчилан сэргийлэхэд шаардлагатай арга хэмжээг тодорхойлж, NМААТ-т хамрагдсан эсвэл түгээлттэй холбоотой бүхий л төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагуудад хийх удирдамж юм. ялангуяа хортонтой тэмцэх туршлага, туршлага хангалтгүй байгаа газарт хортон шавьж устгах бодисыг ашиглах.

234. ТТБ нь НХХТБ-ийг хэрэгжүүлэхдээ Монгол Улсын хууль тогтоомж, хууль

тогтоомжийн хүрээнд ашиглахыг санал болгож байгаа бөгөөд үүнийг үндэслэн засгийн газрын эрх бүхий байгууллага, төсөл хэрэгжүүлэгч талууд, тариаланчид, хортонтой тэмцэх чиглэлээр үйл ажиллагаа эрхэлж буй иргэд, сонирхсон иргэд өөрсдийн санал болгож буй үйл ажиллагаа нь зохистой эсэх талаар дүгнэх үндэслэл болно. дадлага.

235. PMP нь үр дүнтэй ашиглалтыг хангаж, пестицидтэй холбоотой эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчны эрсдлийг бууруулах практикийг сурталчлахад засгийн газар болон хувийн хэвшлийнхэн, пестицидийн фермерийн аж ахуй эрхлэгчид, импортлогчдын хооронд хамтарч хүчин чармайлт гаргах шаардлагатай байна.

236. НХХ-ийн түншүүд болон холбогдох байгууллагууд нь олон улсын байгууллага,

үндэсний болон орон нутгийн засаг захиргаа, тариаланчид, пестицидийн худалдаачид, тэдгээрийн хэрэглээ, тоног төхөөрөмж, ADFALI, ADET, ASIA зэрэг олон нийтийн байгууллагууд, байгаль орчны байцаагчид, хөдөө аж ахуйн ажилтнууд, хэрэглэгчид зэрэг PMP-ийн хүрээнд ярьдаг. Байна. Бүрэн PMP-ийг Хавсралт 1-д хавсаргасан болно.

7.4 Нийгмийн Оролцоо ба Жендэрийн Зарчимд Суурилсан Стратеги 237. Жендэрийн тэгш байдал, эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн. Энэ чиглэл нь

суурь судалгаанд анхаарлын төв болж, улмаар төслийн хэрэгжилтийг хангахад чиглэсэн жендэрийн стратегиудыг боловсруулна. Орлогыг төрөлжүүлэх хөтөлбөр нь өрх толгойлсон эмэгтэй өрхүүдэд ядуу түвшинд чиглэгдэх болно гэж хэдийнэ хүлээгдэж буй.

238. Мал аж ахуйн дэд салбар нь ядуурлыг бууруулах, олон нийтийг хамарсан өсөлтийг дэмжих, хүнсний аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр мал аж ахуйн тогтвортой үйлдвэрлэлд хувь нэмэр оруулж буй ажлуудыг багтаасан болно. Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн тогтвортой байдал нь технологи, мэдээлэл, туслах үйлчилгээ үзүүлэх, өсөлтийг хангах тогтолцоог бий болгож, сэргээгдэх нөөцийг ашиглах үр ашгийг дээшлүүлдэг. Мал, амьтны үйл ажиллагаанд гүйцэтгэх үүрэг, хариуцлагын ялгаатай байдал зэргээс шалтгаалан эрэгтэй, эмэгтэй үйлдвэрлэгчдэд технологи, дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээ арай өөр байдаг.

239. Эмэгтэйчүүд ерөнхийдөө жижиг хувьцаанууд босгодог бөгөөд боловсруулах үйл ажиллагаанд оролцдог бол эрчүүд нь том амьтан, борлуулалтын бүтээгдэхүүнийг хариуцдаг. Тиймээс МААТ нь төслийн үр ашиг, тогтвортой байдлыг нэмэгдүүлэхийн тулд эдгээр ялгааг харгалзан үзнэ. НХЗ-ийн нийгмийн оролцоо ба жендэрийг нэгтгэх стратеги нь нийгмийн оролцоо, жендэрийн тэгш байдлыг хангах, түүний дотор төлөвлөлт, менежментийн үйл ажиллагааг төслийн ажилд оруулахад чиглэсэн арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ.

82

240. Жендэрийн тэгш байдлын тухай хууль нь 2011 онд батлагдсан бөгөөд хөдөө аж

ахуйн салбарт жендэрийн тэгш байдал, жендэрийн тэгш байдлыг хангахад чиглэсэн жендэрийн стратегийн үндэс суурь болж байна. Гол хэрэглээ нь зөвхөн төгсгөл биш, харин жендэрийн тэгш байдлыг хангах арга хэрэгсэл юм. Гол хөтөлбөрт жендэрийн хэтийн төлөв, жендэрийн тэгш байдлын зорилтод анхаарлаа хандуулах нь мал аж ахуйг зах зээлтэй холбох, ӨЭ-ийн орлого, техникийн туслалцааг нэмэгдүүлэх зорилгоор бичил буцалтгүй тусламж үзүүлэх, малын ашиг шим, чанарыг дээшлүүлэх, нөөцийн хуваарилалт, төлөвлөлт, төслийн хэрэгжилт, хяналт. Үндсэн ойлголтын талаархи хангалттай ойлголтыг хөгжүүлэх нь жендэр ба тэгш байдлын тухай ойлголтуудыг тодорхой болгохыг шаарддаг.

7.4.1 Төсөлд Жендерийн Талаар авах Арга Хэмжээ

241. МААТ-ийн нийгмийн оролцоо, жендэрийн зарчимд суурилсан стратеги нь уг төсөлд хүйсийн тэмдэглэгээг хангахад чиглэсэн гурван арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ. Эдгээр арга хэмжээ нь ХХААХҮЯ-ны салбарын жендэрийн хариуцлагын бодлогын дагуу хийгдэж байна. Үүнд: 1) бага насны хүүхэдтэй ажилчдад зориулсан ажлын уян хатан цагийн хуваарийг нэвтрүүлэх, 2) хүйсийн харьцаа / тэгш байдлыг сайжруулах салбарын бүх орон тооны бус зөвлөл, хорооны гишүүд.

242. 1-р арга хэмжээ: Хоёр стратегийн тусламжтайгаар малчдын байгууллагын

оролцоог нэмэгдүүлэх. Багийн түвшинд буюу малчдын байгууллагуудын ажилд олон эмэгтэйчүүдээс илүү эрэгтэйчүүд оролцдог: эмэгтэйчүүдэд газар нутгийн менежментийн байгууллагын 15% -ийг эмэгтэйчүүд удирддаг. Эдгээр бүлгүүдэд эмэгтэйчүүдийн оролцоо, төлөөлөл хомсдох гол шалтгаан нь хөдөлгөөнгүй байдал (хувийн / жолооны чадвар), өрхийн үүрэг, ажил үүргээс шалтгаалан уулзалт хийх цаг зав хомс байсан явдал байв. Олон нийтийн үйл ажиллагаанд эмэгтэйчүүд хамрагдах боломжтой байсан аймгуудын нэг нь бүлгээрээ болон машинаар явах замаар зохион байгуулдаг байв.

Төсөл нь скайп эсвэл бусад олон нийтийн мэдээллийн сувгуудын видео дуудлагыг виртуал платформ гэх мэт технологийг ашиглан яриа хэлэлцээнд нэгдэхэд чиглэсэн технологийг ашиглан эмэгтэйчүүдийн уулзалтад нэгдэх хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлдэг CBRM уулзалтуудад зориулсан автомашины хэрэглээний бодлогыг бий болгох, батлуулах, хянах боломжийг олгоно.

Хоёр дахь нь малчин байгууллагуудын удирдах албан тушаалын дор хаяж 30% (бүр 50%) эмэгтэйчүүдийг эзлэхийг хангах явдал юм

243. 2-р арга хэмжээ: Өртөгний сүлжээн дэх аж ахуйн нэгжүүдийн эмэгтэйчүүдийн

оролцоог нэмэгдүүлэх Жижиг, дунд үйлдвэр (ЖДҮ) бол жендэрийн үүднээс хамгийн их анхаарал татдаг зүйл юм. Жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид нийт эдийн засгийн аж ахуйн нэгжийн 98%, ДНБ-ий 25% -ийг эзэлж, ажиллах хүчний тэн хагасыг ажиллуулдаг ба үйлчилгээ (34%), худалдаа (37%), үйлдвэрлэл (21%) зэрэг салбаруудад төвлөрдөг. Эрэгтэйчүүд томоохон хэмжээний бизнесийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг бол эмэгтэйчүүд нь ЖДҮ-ийн 64% -ийг эзэлдэг (АХБ, 2018).

Үр бүтээлтэй түншлэлийн 20% нь эмэгтэй өмчлөгдсөн эсвэл эмэгтэйчүүдийн удирддаг аж ахуйн нэгжүүд байдаг

244. 3-р арга хэмжээ: Жендэрийн мэдрэмжтэй хүний нөөцийн бодлогыг GAVS болон төслийн хүрээнд хэрэгжүүлэх

83

Эмэгтэйчүүдийн их сургуулийн төгсөгчдийн дийлэнх нь эмэгтэйчүүд байгаа хэдий ч эмэгтэйчүүд удирдах албан тушаалд томилогдоход бэрхшээл тулгарсаар байна. Зөвхөн төвийн 5 мал эмнэлгийн байгууллагыг авч үзэхэд 1994 оноос 2014 он хүртэлх хугацаанд удирдах албан тушаалд байсан эмэгтэйчүүдийн хамгийн дээд хэмжээ нь тухайн үед 5-аас 1 (20%) нь байсан (Швейцарийн хөгжлийн агентлаг). Судалгаанаас үзэхэд энэхүү зөрүү үүссэн шалтгаануудын нэг бол ээж, ажил мэргэжлийн ачаалал хоёр дахин их байв. Энэхүү судалгаагаар жижиг хүүхэд бүр эмэгтэй хүүхэдгүй эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад эмэгтэй хүний ажиллах хүчний оролцоог 14.7 пунктээр бууруулж байгааг нотолсон байна. 7-аас доош насны хүүхдүүдийн зөвхөн 33.8 хувь нь (нийтийн болон хувийн) өдөр өнжүүлэх үйлчилгээнд хамрагддаг гэсэн тоо баримт байдаг. Судалгаанаас харахад ахлах менежер дэх эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг дор хаяж 30% хүртэл нэмэгдүүлэх нь санхүүгийн болон зохион байгуулалтын сайн байдалтай холбоотой болохыг тогтоожээ.

Орчин үеийн технологи, компьютерийг ашиглах боломжтой тохиолдолд ажлын уян хатан цаг эсвэл гэрээсээ ажиллах боломжтой байх зэрэг эмэгтэйчүүдэд зориулсан ажлын байрны ээлтэй бодлого.

UB HQ-ийн GAVS-т creche, хүүхэд харах байгууламж зэрэг давуу талыг нэвтрүүлэх 50% эмэгтэйчүүдийг Төслийн санхүүжилтээр санхүүжүүлдэг Төслийн албаны ажилтнууд,

Залуу мэргэжлийн хүмүүс, ТҮҮ зэрэг ажилд авна.

245. Төслийн үнэлгээний баримт бичигт эмэгтэй, эрэгтэй, эмзэг бүлгийн орлогыг төрөлжүүлэх, нэмэгдүүлэх зорилгоор дуу хоолой, оролцоо, хөдөө аж ахуйн хөгжил, жижиг, дунд бизнес эрхлэхэд шаардлагатай эх үүсвэр, үйлчилгээ эрхлэхэд чиглэсэн ажлын үр дүнг үнэлэх хэд хэдэн үр дүнг харуулна. Түүнчлэн эмэгтэйчүүд, жижиг малчдад хөдөөгийн байгууллагууд дахь эрэгтэй, дээд түвшний шийдвэр гаргагчидтай адил тэгш оролцох, дүрэм журам, хөтөлбөр боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой.

МААТ нь тогтмол ажил болон сумдын түвшинд хамаарах жендэр, нийгмийн тэгш

байдлын хэм хэмжээг системтэй авч үздэг тул жендэрийн үндсэн чиглэлд дараахь стандартыг нэвтрүүлнэ.

• МААТ-ийн статистикийн мэдээллийн санд хүйсийн болон эмзэг бүлгийн ангилалд хамааралтай болон боломжтой мэдээллийг тусгасан болно. Суурь байдлын хувьд энэ нь одоо байгаа мэдээллийн эх сурвалжийг олох, ялангуяа нийгмийн дүн шинжилгээ, өрхийн хүнсний сагс судалгаа, хүйсээр нь ангилсан статистик мэдээллийг авах; дунд хугацааны үнэлгээнд нэмэлт хүйсийн ангилсан мэдээллийг цуглуулах, түгээх хүчин чармайлт гарна.

• Нийгмийн оролцооны түвшин, жендэр ба ядуурлын хоорондын уялдаа холбоог харуулсан жендэрийн үнэлгээг төсөвт хуваарилагдаагүй байгаа тул ширээний тойм судалгааны аргачлалыг ашиглан явуулна; нийгмийн оролцоо, жендэрийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулна; нийгмийн оролцоо, жендэрийн хэрэгжилтийн явцыг компанийн бүх үр дүнд хэмждэг. Төслийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай квотын жендэрийн тэгш байдал ба нийгмийн оролцоо

• Хүн ам, санхүүгийн нөөц, жендэрийн тэгш байдалтай холбоотой норматив, үйл ажиллагааны үр дүнг системээр хянаж, ТТГ-т мэдээлдэг

• Төслийн бүс дэх эмзэг, алслагдсан хүмүүсийн 20 хувь нь төслийн хөрөнгө оруулалт, оруулсан хувь нэмэрээс ашиг хүртэх болно. Шаардлагатай хүний нөөц, чадавхийг хөгжүүлэх.

• Хүчин чадлыг хөгжүүлэх бүх үйл ажиллагаа нь жендэрийн асуудал, нийгмийн оролцоог хооронд нь нэгтгэдэг.

84

• Нийгмийн оролцоо, хөдөө орон нутагт амьдарч буй иргэдийн амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх жендэрийн стратеги нэвтрүүлэх чиг баримжаа олгох сургалтын багц, хэрэгсэл боловсруулагдах шатандаа явж байгаа бөгөөд бүх оролцогч талуудыг өргөн хүрээнд ашиглах боломжтой болно. Түүнчлэн нийгмийн оролцоо, жендэрийн тэгш байдлыг хангах сургалтын модулийг боловсруулж холбогдох болон хамтран ажилладаг бүх талуудад заах болно.

• Жендэрийн асуудал эрхэлсэн төв (GFPs) ба бусад албан тушаалд томилогдсон хүмүүс нь удирдах албан тушаалтан байдаг; тэд техникийн заавар (TOR) -ыг бичиж, батлуулсан бөгөөд тэдний цаг хугацааны 20-аас доошгүй хувийг GFP-ийн ажилд хуваарилж, гүйцэтгэлийн хяналт, үнэлгээнд хамруулдаг. Сургалтын хөрөнгийг GFP сүлжээг дэмжих, чадавхийг бэхжүүлэхэд зориулдаг

• Жендэрийн тэгш байдлыг хангах чиглэлээр чадавхыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааны үр дүнг Төсвийн төслийг хэрэгжүүлэх төв, орон нутгийн түвшинд (VABU) улирал тутам, жил бүр хянаж байдаг.

• Хүнсний аюулгүй байдал, хөдөөгийн амьжиргааг дэмжихэд нийгмийн тэгш оролцоо, жендэрийн тэгш байдал чухал бөгөөд бүх нийтийн хүний эрхийн асуудалд өндөр ач холбогдолтой тул бүх удирдлага, чадавхийг бэхжүүлэх боломжууд нь зорилтот талуудын дунд хүйс, нийгмийн тэгш байдлыг хангахад чиглэгддэг. Мэдлэг бий болгох

• Хөдөлмөрийг хэмнэх, малын гаралтай түүхий эд, сүү, хүнсний ногоо, эмийн ургамлыг зах зээлд борлуулах бүтээгдэхүүн, гэрийн тохь тухыг тэдний амьдралд нэвтрүүлэхэд шаардлагатай газар, мал аж ахуй эрхлэхэд шаардлагатай технологи, судалгаа шинжилгээний ажлыг дэмжих;

• Жендэрийн тэгш байдлын талаархи мэдлэг, ялангуяа МААТ-ийн нийгмийн болон жендэрийн тэгш байдлын үр дүнгийн талаархи мэдээллийг системтэй баримтжуулж, олон нийтэд түгээдэг.

• Сургалтын платформ, жендэрийн тэгш байдлыг хангах хөтөлбөрийн шилдэг туршлагыг хуваалцах нь солилцооны хөтөлбөр, сургалтын хөтөлбөрөөр ТҮҮ-ийн эрэгтэй, эмэгтэй ажилтнуудад зориулагдсан болно. Харилцаа холбоо

• Жендэрийн тэгш байдлыг багтаасан МААТ харилцааны стратеги нь олон нийтийн мэдээллийн тархалтын салшгүй хэсэг болгон боловсруулагдсан болно. Бүх МААТ-ийн олон нийтийн дүрслэл, брэнд нь жендэрийн мэдрэмжтэй бөгөөд хүйсийн тэгш байдлыг дэмждэг.

• Төслийн оролцоонд хөдөөгийн залуу гэр бүл, хүүхэд, эмэгтэйчүүд, өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн амьдралын хэв маяг, амьдралын хэв маягийн ялгаатай байдал, зохих ёсоор тусгах.

7.4.2 Area of affect

246. ХК-ийн хүйс, нийгмийн оролцооны тэгш байдлын зорилго, зорилтыг биелүүлэхэд оруулсан хувь нэмэр нь: - ХАБ-ын үр дүнд хүрэхийн тулд хүйсийн ялгаа хаагдахын ач холбогдлыг нотлохын тулд хүйс, эмзэг бүлгийн хуваагдмал өгөгдлийг ашиглан нотолгооны баазыг бүрдүүлэх, мэдээлэх. зорилт - ХААБ-ын ажилд эмзэг бүлгийн хөдөө орон нутаг, эмэгтэйчүүдийн хэрэгцээ, тэргүүлэх чиглэлүүдийн талаархи мэдлэгийг бий болгох, түгээх; - Нийгэм, эдийн засаг, жендэрийн нэгтгэсэн дүн шинжилгээний талаар үнэн зөв мэдээллийг өгөх нь төслийн үйл ажиллагааг боловсруулах, хэрэгжүүлэх, үнэлэхэд тусгасан; Хөдөөгийн эмэгтэйчүүдийн эрэлт хэрэгцээ, тэргүүлэх чиглэлийг МААТ хөтөлж, дэмжиж буй бүх үйл явцад баримтжуулах, сонсох, шийдвэрлэхийг баталгаажуулах; - хөдөө аж ахуй дахь жендэрийн тэгш байдлыг хангахад МААТ-ийн дэмжлэгийг илүү үр дүнтэй болгох талаар түншүүдтэй хамтран

85

ажиллах; - жендэрийн тэгш байдлыг дэмжих дотоод бүтэц, тогтолцоог боловсруулж, ХАБ-д шийдвэр гаргахад эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн тэгш оролцоог хангах.

247. Төвлөрсөн цэгүүдийн тодорхой үүрэг нь: ХАБ болон түүний түншүүдийн ажилд жендэрийн тэгш байдал, нийгмийн оролцооны ач холбогдлын талаархи ойлголтыг бэхжүүлэхэд чиглүүлэх, сурталчлах; - Жендэртэй холбоотой ажлын төлөвлөлт нь жендэрийн тэгш байдлын үр дүн, хариуцлагын тогтолцооны дагуу малын маркетингийн үр дүнд чиглэсэн байх; - Жендэрийн тэгш байдлыг хангах чанарын стандартыг тогтоож, ажилтнуудад зохих ёсоор нь хариуцах; - хэлтэс, төвлөрсөн бус алба нь тасралтгүй суралцахын тулд жендэрийн тэгш байдал, жендэрийн талаархи мэдлэгийг удирдах; - Хүйсийн хувьд эмзэг бүлгийн болон эмзэг бүлгийн ангилсан мэдээллийг цуглуулахад дэмжлэг үзүүлэх.

248. Гол хэрэглээ нь эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүсийн хоорондын олон янз байдлыг

үнэлдэг олон ургальч хандлагыг санал болгодог. Жендэрийн тэгш байдал гэдэг нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст ижил тэгш хандах хандлага, өөр өөр эмчилгээний биологийн үндэслэл байхгүй тохиолдолд хүйсээр нь ялгаварлан гадуурхах ёсгүй гэсэн үзэл бодлыг хэлдэг. НҮБ-ын Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын зорилго нь ардчилсан үйл ажиллагаа эрхлэх, тэгш хөдөлмөр эрхлэхэд адил тэгш цалин өгөх зэрэг хууль, нийгмийн нөхцөл байдалд тэгш байдлыг бий болгохыг эрмэлздэг.

НАЙМ. ТӨСЛИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ, ХАРИУЦЛАГА, ЧАДАВХИЙГ БЭХЖҮҮЛЭХ

8.1 Төслийг хэрэгжүүлэх байгууллагууд: үүрэг, хариуцлага

249. Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам нь төслийн хэрэгжүүлэгч агентлаг бөгөөд төслийн үйл ажиллагааг жигд, цаг хугацаанд нь хэрэгжүүлэх, дуусгах ажлыг хангах, төслийн хэрэгжилт, менежментийн ерөнхий байдалд хяналт тавина. ХХААХҮЯ (улсын хэмжээнд), ADFALI (аймгийн түвшинд) нь хэрэгжүүлэгч агентлагууд болно. Төслийг 2019-2024 он хүртэл хэрэгжүүлнэ.

250. Төслийн Удирдах зөвлөлийг ХХААХҮЯ байгуулан, ХХААХҮЯ-ны захирлууд, ЭМЯ,

ГАЗС, аймгийн засаг захиргаа, ADFALI, сумын төлөөлөгчид орно. ХХААХҮЯ нь төслийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах зорилгоор ХХААХҮЯ-наас байгуулагдсан ДБ-ын зээлийг хэрэгжүүлэх Төслийн менежментийн алба (ТТГ) болно. Доорх XX хүснэгтэд Удирдлагын үүрэг, хариуцлагыг харуулав.

Хүснэгт 8.1: Удирдлагын үүрэг, хариуцлага

Төсөл Хэрэгжүүлэх Байгууллагууд

Удирдлагын Үүрэг ба Хариуцлага

Гүйцэтгэх агентлаг – ХХААХҮЯ Төсөл хэрэгжүүлэх нэгж байгуулах. Төслийн удирдах хороог байгуулах. Төслийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх байдлыг хангах систем, журам, тогтолцоог бий болгох. Төслийн хэрэгжилтийг жигд, цаг алдалгүй хэрэгжүүлэх, төслийн гүйцэтгэлийг хангах, төслийн хэрэгжилтийг хянах.

Төслийн Удирдах Хороо Төслийн жилийн төсөв, төлөвлөгөөг батлах. Төслийн хэрэгжэлтийн үйл явцыг хянах. Төслийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх. Төслийн хэрэгжилтэд оролцож буй яамд болон бусад оролцогч талуудын хоорондох уялдаа холбоог хангах.

86

Хэрэгжүүлэгч Агентлагууд – ХХААХҮЯ, Мал Эмнэлгийн Ерөнхий Газар (МЭЕГ)

Бүрэлдэхүүн Хэсэг 1–4-ийг хэрэгжүүлэхэд стратеги, бодлого, зохицуулалтын дэмжлэг үзүүлэх. Бүрэлдэхүүн Хэсэг 1–4-ийн дагуу төслийн бүх үйл ажиллагааг хянах.

Төсөл Хэрэгжүүлэгч Нэгж Төслийн өдөр тутмын менежментийг хийх. Худалдан авалт, ажилд авах, зарцуулалт, гэрээний удирдамж, хяналт, ба тайлан зэрэг төслийн үйл ажиллагааг зохицуулах. Гүйцэтгэх агентлагуудын нэрийн өмнөөс тендерийн баримт бичиг, ажлын удирдамж, ажлын тайлан болон бусад баримт бичгийг бэлтгэж, батлуулахаар илгээнэ. Гүйцэтгэх байгууллагын нэрийн өмнөөс дансыг хадгалж; зарлагын маягтыг болон хамаарах баримт бичгийг болох улирал болон жилийн тайлан, жилийн аудитын тайлан болон санхүүгийн тайланг бэлтгэх, .

ДБ Төслийг хэрэгжүүлэхэд техникийн дэмжлэг үзүүлэх. Гүйцэтгэх ба хэрэгжүүлэгч агентлагуудын төслийн хэрэгжилтэд Дэлхийн банкны бодлого, журмыг дагаж мөрдөхийг хянах.

251. Төслийн менежментийн алба нь өдөр бүр ажиллах чадвартай туршлагатай мэргэжилтнүүд (төслийн зохицуулагч, худалдан авах ажиллагааны мэргэжилтэн, санхүүгийн менежментийн мэргэжилтэн, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний мэргэжилтэн (МБСБ), байгаль орчны мэргэжилтэн, мал эмнэлгийн мэргэжилтэн, зардлын тооцоо хариуцсан мэргэжилтэн, маркетингийн мэргэжилтэн) -ээр ажиллана. -Төслийн менежментийн өдөр.

8.2 Төслийн байгууллагын бүтэц

252. Төслийн түвшинд гүйцэтгэсэн үүрэг гүйцэтгэгч, MOFALI, GAVS, ТМН, ADFALI хоёрын харилцан үйлчлэлийг Зураг 8.1-д үзүүлэв.

Зураг 7.1: Төслийн байгууллагын бүтэц

Удирдамж

Тайлан

8.3 БОНХМБ-ын хэрэгжилтийн зохицуулалт.

253. Байгаль орчны үнэлгээ, түүнчлэн БОНХСБ-ийг Барилгын компани (барилгын ажил гүйцэтгэгч) эсвэл аливаа гуравдагч этгээдийн зөвлөхүүдээр дамжуулан гүйцэтгэх

Төслийн Удирдах Зөвлөл

Хүнс Хөдөө Аж Ахуй Хөнгөн Үйлвэрийн Яам (гүйцэтгэгч, хэрэгжүүлэгч агентлаг)

Төсөл Хэрэгжүүлэгч Нэгж

МЭЕГ, АХХААХҮГ (хэрэгжүүлэгч агентлаг)

87

үүргийг Төслийн менежментийн алба (ТТХ) гүйцэтгэнэ. Төслийн зохицуулагч нь Байгаль орчны хяналт, БОНХС-ийн арга хэмжээ авахаар ТУЗ-ийн ES-д туслах болно. ХХААХҮЯ-ны чадавхийг харгалзан БОНХЯ, БОНХЯ нь Байгаль орчны нөлөөллийг бууруулах асуудлуудыг Барилгын компани тус бүртэй уялдуулахыг санал болгож байна.

254. ТУЗ-ийн Байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтний үүрэг дор хаяж багтана: (i) бууруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, барилгын компанид хяналт тавих; (ii) Барилгын компанитай (барилгын ажил гүйцэтгэгч) холбоо тогтоож, төсөл хэрэгжүүлэх байгаль орчинтой холбоотой асуудлыг шийдвэрлэхэд туслалцаа авах; (iii) техникийн явцын тайлан, түүнчлэн байгаль орчны менежментийн тайланг 6 сар тутамд бэлтгэх (ДБ-ээс шаардлагатай).

255. ТТ-д гэрээний шаардлагыг хянах, ТХГ-т ажилд авсан иргэний, механик болон

цахилгаан инженерүүдийн гүйцэтгэж буй аливаа мэргэжлийн чиг үүргийн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, үнэлгээний мэргэжилтэн (M&ES) туслана. Шаардлагатай бол ХХААХҮЯ-наас нэмэлт үйлчилгээг авч болно. БОНХС-ийн хэрэгжилтийг хариуцсан хүн / агентлагийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг Хүснэгт 8.2-т өгсөн болно.

Хүснэгт 8.2: АШБХ-ийн хэрэгжилтэд тавих байгууллагын үүрэг, хариуцлага

Үйл Ажиллагаа Хариуцлагатай хүн / агентлаг Төсөл эхлүүлэх үе шат ТМН ба шагнал гардуулах гэрээ байгуулах Төслийн зохицуулагч, Худалдан авах ажиллагааны

мэргэжилтэн, ТМН, ХХААХҮЯ Монгол Улсын Засгийн газрын холбогдох байгууллагуудын зөвшөөрөл, зөвшөөрөл, хот, ус, цахилгаан гэх мэт.

ТМН, ХХААХҮЯ

Дэд Прожектийн БОНХ-ийн дэлгэрэнгүй мэдээллийг MOFALI вэбсайтад байрлуулах

ТМН, ХХААХҮЯ

НӨХ ба бусад оролцогч талуудтай хэлэлцүүлэг / уулзалт / семинар хийх

ES ба ТХИ-ийн бусад мэргэжилтнүүд

Хэлэлцүүлэг дээр үндэслэн БОНХ-ийг бууруулах арга хэмжээг шинэчлэх

ES, M&ES, ТМН

Хэрэгжүүлэх үе шат Нутгийн иргэдийн хамт олон / өрхийн түвшинд хийх уулзалтууд

ES, Барилгын компани

IСанал болгож буй БОМТ-ийг бууруулах арга хэмжээний хэрэгжилт


БОМТ-ийг бууруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх явцад НӨХ-той зөвлөлдөх


Санал Гомдол Шийдвэрлэх ТМН / Дүүргийн удирдлага Дотоод Мониторинг ТМН/ ХХААХҮЯ Хөндлөнгийн Мониторинг* Хөндлөнгийн Мэргэжилтэн

Нөлөөлөлд өртсөн хүмүүс; EA-Гүйцэтгэх агентлаг; БОМТ-Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө; ТМН- Төслийн менежментийн алба, ES - ТМН-ийн Байгаль орчны мэргэжилтэн * Тэмдэглэл - Байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхийг анзаарсан тохиолдолд л гадаад мониторинг хийх шаардлагатай. Байгаль орчны В ангиллын төсөлд ихэвчлэн шаардлагагүй байдаг.

8.4 БОНХМБ хэрэгжүүлэх чадавхийг бэхжүүлэх

256. Төслийг орон нутагт хэрэгжүүлэхийн өмнө төслийн орон нутгийн бүх ажилтнууд зохих ёсоор бэлтгэгдсэн байх ёстой. Хөдөлмөрийн гэрээнд гарын үсэг зурахдаа Төслийн үндэсний менежер ба ES нь ажилчдын ур чадварын түвшинг БОНХС-ийн дараагийн ажилд шаардагдах үүрэг, хариуцлагын талаар шалгаж үзэх хэрэгтэй. Ажилтан бүр

88

төслийн аймаг / сумдад зориулсан БОНХС-ийг хангах, хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай ур чадвартай байхын тулд нэмэлт сургалт шаардлагатай байж болохыг тайлбарлаж өгөх хэрэгтэй.

257. Төсөл нь НХХ-ийн үйл ажиллагаанд оролцох оролцоог сайжруулах, БОНХС-ийн

гүйцэтгэлд хяналт тавих зорилгоор аймгийн ХХААХҮЯ-ны холбогдох ажилтнууд, тэр дундаа Хөдөө аж ахуйн ажилтан, ЭМС, ХБСҮТ-ийн ажилтнууд, ASIA-ийн холбогдох байцаагчдад чадавхыг бий болгоно.

258. ТБ, ХШҮ-ийн ажилтан нь БОНХС-ийн чиглэлийг өгдөг. Чиглүүлэлт нь дараахь

сэдвүүдийг хэлэлцэнэ: NLAC төслийн суурь байдал ба өнөөгийн байдал. Төслийн сумдын нийгэм, байгаль орчны байдал, NМААТ-ийн PDO болон төлөвлөсөн үйл ажиллагаа, боловсруулж болох нэгж, үйл

ажиллагааг төлөвлөсөн хөрөнгө оруулалт, зохицуулалт, хяналт, тусламж гэх мэт төслөөр дэмжих боломжтой.

Ажилтнууд, зөвлөхүүдийн танилцуулга, тэдгээрийн үүрэг, хариуцлага. Төсөл горилогчдын танилцуулга Чухал стандартууд, тэдгээрийг ашиглах, хянах БОНХС-ийн ажлын тодорхой ажил, хүлээлт. Хяналт, хяналтын үйл явцын талаархи танилцуулга Байгууламж, тоног төхөөрөмж, ложистикийн тойм. БОНХС, БОМС-уудтай танилцах ажлын үр дүн. Зарчмуудын тухай танилцуулга. өргөдөл гаргагч болон сонирхогч талуудтай

харилцах, мэдээлэл цуглуулах, хээрийн талбайд хяналт тавих гэх мэт. Хяналтын хуваарь болон бусад мэдээллийн танилцуулга.

259. Сургалт бүр тодорхой програмтай хамгийн багадаа 1-2 хоног үргэлжилж,

интерактив асуудлыг шийдвэрлэх даалгавруудыг багтаасан байх ёстой. Сургалтын хөтөлбөрийг төсөл хэрэгжүүлэх явцад ТХО-той гэрээ байгуулан зөвлөх боловсруулна.

Хүснэгт 8.3: Сургалтын хөтөлбөр - сургалтын хэрэгцээний хураангуй

Сургалтын сэдэв: Сургалтын зорилгын хураангуй ба агуулга

Хүлээн авагч / Оролцогч

Давтамж болон зорилтот он сар

өдөр БОНХМБ-ын танилцуулга

Сүлжээний мэдээлэл, бохирдлын эрсдэл ба хяналт, ба програм зэрэг БОНХМБ-ийн тойм.

МАААЧД төслийн оффисын бүх ажилчид / орон нутгийн ажилтнууд, гүйцэтгэгч байгууллагууд

Хөдөлмөрийн гэрээ / гэрээний эхэнд

БОНХМБ-ын сургалт Шинэ өөрчлөлт ба шинэчлэлтийг багтаасан БОНХМБ-ын хянан шалгалт

МАААЧДТ-ийн оффисын бүх ажилтан / гэрээлэгч

Ажиллаж эхэлснээс хойш нэг жилийн дараа, эсвэл шаардлагатай бол илүү олон удаа хийдэг

Тодорхой бохирдлын эрсдэл ба хяналт (жишээ нь, аюултай бодис, аюултай хог хаягдлыг хянах) сургалт

89

Химийн хорт болон аюултай бодисын ангилал

Химийн хорт бодисыг ангилалын дагуу хэрэглэх аргачлал

EI, Газрын менежер, ADFALI ба LBVS-ийн ажилтнууд, гүйцэтгэгчид

Төсөл / гэрээ эхлэхэд

Химийн хорт ба аюултай бодисын хяналтыг ашиглах

Зөвшөөрөл олгох тодорхойлолт, систем ба PMP, экспортлох / импортлох, химийн хорт болон аюултай бодисыг тээвэрлэх, тээвэрлэх зөвшөөрөл

EI, Газрын менежер, ADFALI ба LBVS-ийн ажилтнууд, гүйцэтгэгчид


Химийн болон аюултай бодисуудын хамааралтай дүрэм

Зөвшөөрөл олгох тодорхойлолт, систем ба PMP, экспортлох / импортлох, химийн хорт болон аюултай бодисыг тээвэрлэх, тээвэрлэх зөвшөөрөл

EI, Лба менежер, АХХААХҮГ ба LBVS-ийн ажилтнууд, гэрээлэгчид, ТТН ажилтнууд МАААЧД төслийн оффисын бүх ажилтан / гэрээлэгч


Аюултай хог хаягдал Химийн хорт болон аюултай бодисыг хадгалах, бүртгэх, тайлагнах журам.

Төслийн үеэр / гэрээ байгуулахаас өмнө

Хяналт ба пестицид химийн бордооны нөлөөллийг хянах.

Аргууд ба PM&E талаарх зарчим, зарчим, Оролцох арга ба багаж хэрэгслийг ашиглах,

МАААЧД төслийн оффисын бүх ажилтан / гэрээлэгч EI, газрын менежер, LBVS-ийн ажилтнууд,


Онцгой байдлын үед авах арга хэмжээний төлөвлөлт

Газар дээр нь "байгаль орчинд хор хөнөөлтэй бодис" олж тогтоох, яаралтай тусламжийн хариу арга хэмжээг хэрхэн төлөвлөх.

Гүйцэтгэгчид

Саналыг эхлүүлэхийн өмнө

Environmental, Health, ба Safety (БОЭМАБ) Guidelines. General БОЭМАБ Guidelines: Environmental Air Quality Monitoring Байгаль орчны агаарын чанар, ерөнхий

хандлага, Муудсан эсвэл экологийн эмзэг бүсэд байрлах төслүүд, цэгийн эх үүсвэр, овоолгын өндөр, SmAll шаталтын байгууламжийн ялгаруулалтын удирдамж, Нээгдэх эх үүсвэр, Дэгдэмхий органик нэгдлүүд (VOCs), Материалыг хэсэгчлэн (PM), Озоны шавьж устгах бодис (ODS) Гар утасны эх сурвалжууд - Лба дээр суурилсан Хүлэмжийн хий (хүлэмжийн хий), SmAll шаталтын үйлдвэрүүдийн утааг хянах

АБОАЖГ, АННБҮ, ажилтнууд Сумын төрийн албан хаагчид, И-и, байгаль хамгаалагчид

Төслийн хүрээнд / Шаардлагатай бол илүү олон удаа

Water Conservation Хэрэглэх боломжтой ба Усны хяналт шинжилгээ ба менежмент, усыг дахин ашиглах ба дахин боловсруулалт, барилга байгууламж



90

Бохир ус ба орчны усны чанар

Хэрэглэх чадвар ба хандлага, Шингэн шингэний ерөнхий чанар, гадаргын ус руу хаях, Ариутгах татуургын системд хаях, Лба цэвэршүүлсэн бохир ус, септик систем, бохир усны менежмент, үйлдвэрлэлийн бохир ус, бохир усны цэвэрлэх байгууламжаас гарах хаягдал УЦА, бохир ус цэвэрлэх байгууламжаас гарах үлдэгдэл ҮАажлууд, хөдөлмөрийн эрүүл мэнд ба бохир усны цэвэршүүлэлтийн аюулгүй байдал.


Аюултай материалын менежмент

Хэрэглэх чадвар ба хандлага, Аюултай байдлын ерөнхий менежмент, аюулын үнэлгээ, менежментийн арга хэмжээ, чөлөөлөхөөс урьдчилан сэргийлэх ба хяналт төлөвлөлт, Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд ба аюулгүй байдал, Боловсруулалтын мэдлэг ба баримтжуулалт, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, аюултай материал дамжуулах, илүүдэл хамгаалалт, Урвал, гал түймэр, дэлбэрэлтээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, хяналтын арга хэмжээ, хоёрдогч бохирдол (шингэн), хадгалах сав ба дамжуулах хоолойн алдагдлыг илрүүлэх, гүний хадгалах сав (USTs), томоохон аюулыг удирдах, менежментийн арга хэмжээ, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, Онцгой байдлын бэлтгэл ба хариу арга хэмжээ. Олон нийтийн оролцоо ба мэдлэг.



Хог хаягдлын менежмент

Хог хаягдлын ерөнхий менежмент, хог хаягдлын менежментийн төлөвлөлт, хог хаягдлыг дахин боловсруулах ба дахин ашиглах, боловсруулах ба устгах. Аюултай хог хаягдлын менежмент, хог хаягдлыг хадгалах, тээвэрлэх, цэвэрлэх, устгах Арилжааны болон засгийн газрын хог хаягдлын гэрээлэгч SmAll Аюултай хог хаягдлын тоо хэмжээ Хяналт

Бүх Оролцогч талууд

Төслийн хүрээнд

Бохирдсон газар Эрсдлийн үзлэг, Завсрын эрсдлийн менежмент, эрсдлийн нарийвчилсан үнэлгээ, эрсдлийг бууруулах байнгын арга хэмжээ, хөдөлмөрийн эрүүл мэнд ба аюулгүй ажиллагааны талаар

Малчид болон нутгийн ард иргэд


Малчдад зориулсан тусгай сургалт Нөлөөллийн оролцооны судалгаа, шинжилгээ.

Байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг таних энгийн аргууд Усны чанарт үнэлгээ ба үнэлгээ хийх аргачлал

Малчид болон нутгийн ард иргэд


91

Төслийн менежмент ба хэрэгжүүлэх

Төсөл гэж юу вэ? Төслийн саналыг бичих, төлөвлөх ба хэрэгжүүлэх, хянах ба төслийн судалгаа, судалгааны ажил, хөтөлбөрийн үнэлгээ. Орон нутгийн ашиг хүртэгчдэд хандивлагч байгууллагуудын дэмжлэг үзүүлэх зарчим.

Төслийн зорилтот бүлэг / малчид

Төслийн эхэн үед

ЕС. МЭДЭЭЛЛИЙН НЭМЭЛТ, НИЙСЛЭЛ, ХЭРЭГЛЭГЧ 9.1 Төслийг бэлтгэх үеэр олон нийтийн хэлэлцүүлэг Зөвлөгөө өгөх үйл явц

260. Төслийг боловсруулалтын үе шатанд ХХААХҮЯ нь одоо байгаа системийн судалгаа, шинжилгээний судалгааг хийжээ. Иймээс олон нийтийн зөвлөлдөх уулзалтын үеэр ХХААХҮЯ-ны төлөөлөгчид, орон нутгийн засаг захиргаа, олон нийтийн төлөөлөл, иргэдийн төлөөлөл хооронд санал болгож буй төслийн талаар мэдэгдэхүйц харилцан яриа хэлэлцээ хийв.

261. БОНХС-ийн бүтээн байгуулалтын явцад Нөлөөллийн болон эрсдлийн шинжилгээг орон нутгийн засаг захиргааны төлөөлөгчид, төслийн орон нутгийн оролцогч талуудын зөвлөгөөнд хамруулан аймгийн DFASME, ADET, ASIA, сумын засаг захиргаа, LBVS ажилтнууд, малчид, хүнсний ногоо тариалагчид, жижиг бизнес эрхлэгчид гэх мэт зөвлөгөөнүүд хийв. Дэд төслийн үйл ажиллагаанд дараахь нөлөөг үзүүлэхэд NМААТ-ийн төслийн ашиг хүртэгчид санал болгов:

Төслийн аймаг, сумдад мал аж ахуй, газар тариалангийн ургац, тэжээл, хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн үр нөлөө

Хортон шавьж устгах бодис, бордоо, үл тэвчих бодис хадгалах зориулалтын агуулах байхгүй бөгөөд хүргэх газар нь зүгээр л нээлттэй газар байсан ба газраас тусгаарлахгүй байв. Үүний үр дүнд хөрс, усны бохирдол үүсгэдэг байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй юм.

Газар тариалангийн технологийг зохисгүй хэрэглэснээр хөрс эвдэрч болзошгүй бөгөөд ургамлын бүрхэвч, хөрсний моно эсийн эд, өт, бичил биет устах аюулд орж болзошгүй юм.

Бэлчээрийн хомсдол, өвс тэжээлийн талбайн хомсдол, орчны байгалийн болон байгалийн шинж чанарыг өөрчлөх

Малын ялгадас / аргалтай холбоотой хог хаягдлыг нэмэгдүүлэх Хөрсөн дэх химийн бодис, бордоо нь хүн, амьтны эрүүл мэндэд хортой нөлөө үзүүлдэг Хөрс, гадаргын усны бохирдол Усны нөөцийг усжуулалтад буруу хэрэглэснээс болж бичил цаг уурын өөрчлөлт Хөдөө аж ахуй, газар тариалангийн зориулалтаар онгон хөрсийг тариалах тохиолдолд

хөрсөнд сөрөг нөлөө үзүүлэх, элэгдлийг нэмэгдүүлэх. Төсөлд нөлөөлж болзошгүй пестицид, химийн бордоо Одоогийн байдлаар төслийн сумдын газар тариалангийн аж ахуйн нэгжүүд, аж ахуйн

нэгжүүд, хүнсний ногоо тариалагчид хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд пестицид хэрэглэдэггүй боловч тэжээл, хүнсний ногооны тариалалтыг эрчимжүүлэхэд нутгийн фермерүүд түлхэц өгч болзошгүй юм. Тиймээс төслийн дэмжсэн тариалангийн ажлын хүрээнд дараахь нөлөөлөл гарч болзошгүй.

Хортон шавьж устгах бодисын хангалттай хэмжээгүйгээс болж хүрээлэн буй орчин, агаар, усны бохирдол

92

Төсөлд хамрагдсан малчид, нутгийн иргэдэд химийн бодис, пестицидийг буруу ашиглах магадлал өндөр байгаа тул эдгээр бодисыг хэрхэн ашиглах, хадгалах, тээвэрлэх талаар мэдлэг, ойлголт, туршлага хангалтгүй байна.

Хүнсний ногоо, ургамал дахь хамгийн бага хэмжээний пестицидийн хэмжээг хэмжих материал, тоног төхөөрөмж дутмаг, хүний эрүүл мэндэд хортой нөлөө үзүүлдэг.

Ашиглалтын стандарт, хэм хэмжээний талаар мэдэхгүйгээс болж пестицидийг буруу хэрэглэсэн

Хөрс, усны бохирдол үүсэх нь хүний эрүүл мэнд, амь насанд сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй.

Усан хангамжийн сайжруулалтад усны нөөцөд үзүүлэх нөлөө (жишээ нь, малын тэжээл, хүнсний ногооны талбайг усжуулах зорилгоор гүехэн / өрөмдлөгийн худгийг ухах);

Худгийн зохион байгуулалтгүй ашиглалтын улмаас худаг орчмын бэлчээрийн доройтол Худаг орчмын хөрс, хүрээлэн буй орчны бохирдол Худгийн хэрэглэгчид болон бусад хөрш зэргэлдээ малчдын хоорондох зөрчлийг

нэмэгдүүлэх Ноос угаах төхөөрөмжийн усны нөөцийг үр ашиггүй ашиглах Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн илүү эрчимтэй хэлбэрийн нөлөөлөл. Метаны ялгаралтыг нэмэгдүүлэхэд нөлөөлж буй эрчимжсэн фермийн эргэн тойронд

ялгадас ихсэх. Хөрс, гадаргын усны бохирдол нэмэгдэх Малын өвчлөлийг шинэ газар руу шилжүүлэх Асептикийг ашиглахаас ус, газрын бохирдол Мах боловсруулах, цагаан идээ боловсруулах үйл ажиллагааны бохир ус нь хүчил эсвэл

суурь (бага буюу өндөр рН хэлбэрээр илэрдэг), ууссан хүчилтөрөгчийн дутагдалд ордог уусдаг органик химийн бодис, түдгэлзүүлсэн уусмал, шим тэжээл (фосфор, азот), хүнд металууд (жишээ нь кадми, хром) орно. , зэс, хар тугалга, мөнгөн ус, никель, цайр), цианид, хорт органик химийн бодис, тослог материал, дэгдэмхий материал.

Бохирдуулагч бодисыг агаар, хөрс, газрын гадарга гэх мэт өөр үе шатанд шилжүүлэх. Барилга байгууламжтай холбоотой бага хэмжээний нөлөөлөл (жишээ нь, малын саравч,

сүүний фермийн барилга, ноос угаалгын газар, мал сүрэглэх байгууламж, бэлчээрийн хашаа барих гэх мэт);

Ойн хууль бус ашиглалтыг нэмэгдүүлэх Хатуу хог хаягдал нэмэгдэх Бэлчээрийн хашаа барих ажлыг зохих ёсоор зохион байгуулаагүй тохиолдолд төслийн

оролцоотой малчид ба төслийн бус малчдын хоорондох зөрчилдөөн Малын усжуулах байгууламжтай холбоотой усны бохирдол Хатуу хог хаягдал, хог хаягдлыг нэмэгдүүлэх 262. 263. Эрхэм зорилго ба түүний зөвлөхүүд Сэлэнгэ, Дархан-Уул аймгийн мах

боловсруулах үйлдвэр, арьс шир, хүнсний ногоо тариалах, шувууны аж ахуй эрхлэх фермд очиж, малчид, ногоочид, аймаг / сумын төрийн албан хаагчид, ялангуяа аймгийн газрын мэргэжилтнүүдтэй уулзалт хийлээ. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын газар, Газрын менежментийн газар, аймгийн сумдын Мэргэжлийн хяналтын газар, Улаанбаатар хотын ХХААХҮЯ-ны ажилтнууд оролцов. Энэхүү айлчлалын үеэр зөвлөхүүд олон тооны ажиглалт хийж, дор дурдсан төслийн зураг төслийг боловсруулахад тустай холбоотой засгийн газар, тариаланчид, байгууламжийн удирдлагуудтай уулзаж ярилцлаа: Бэлчээр, ус, цахилгаан эрчим хүчийг орон нутгийн иргэдэд зөв хуваарилах талаар

тодорхой бодлого, зөвшилцлийг хэрэгжүүлэх

93

Малын тоо толгой хэт их байгаатай холбоотой бэлчээрийн доройтлоос урьдчилан сэргийлэх, зайлсхийх

Химийн бодис, бордоо, пестицидийг хэт их / зохицуулалтгүй хэрэглэснээс үүссэн хөрсний эвдрэлээс урьдчилан сэргийлэх, зайлсхийх

Санал болгож буй дэд төслийн талбайд бохир ус, хатуу хаягдал гэх мэт ус, хөрсний бохирдлоос урьдчилан сэргийлэх;

Малчид болон бусад оршин суугчдын санал болгож буй өвчний чөлөөт бүс, тасалгааны бүсэд байгалийн нөөц ашиглах эрхийг хангах; ба

Дэд төслүүдийг барьж байгуулах, ашиглалтад оруулахдаа дэд төслийн барилгын талбайд амьдардаг / зэргэлдээ орон нутгийн оршин суугч / оролцогч талуудыг байгаль орчин, нийгмийн аюулгүй байдлыг хангах;

Ашиглалтын явцад химийн бодис, бордоо, пестицидийг тээвэрлэх, хадгалах, ашиглах аюулгүй байдлын нөхцлийг бүрдүүлэх;

Химийн бодис, химийн бордоо, пестицидийг импортлох, түгээхэд аюулгүй байдлын нөхцлийг бүрдүүлж, хяналт, хяналтын тодорхой бус журмыг боловсронгуй болгох;

Биологийн олон янз байдлын эмзэг газар, байгалийн өвийн дурсгалт газраас тариалангийн талбайнууд, малын бэлчээрийн талбайнууд, малын эмчилгээний байгууламжууд болон бусад дэд төслүүдийн хоорондын зайг хянах, тэдгээрт нөлөөлөхгүй байх;

Барилга байгууламжаас гарч буй тоос, шуугиан, тэдгээрийн санал болгож буй дэд төслүүдийн дагуух суурин газар, орон сууцны хорооллын нөлөөллийг хянах;

Хяналтгүй бэлчээрийн даац, бэлчээрийн доройтлоос урьдчилан сэргийлэх, гадаадын олон тооны үүлдэртэй үхэр үүлдэр, бэлчээрийн усалгааг сайжруулах;

Энэхүү төслийн хүрээнд удирдаж / баригдах дэд хороолол, шинээр газар тариалангийн бүс, мал аж ахуй эрхлэх газар, байгууламж байгуулахтай холбогдуулан зэргэлдээ малчид, айл өрх, аж ахуйн нэгжид нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбоотой аливаа асуудал гарах эсэхийг нягтлах;

Асбест гэх мэт аливаа өргөтгөлийн / барилгын дэд төслийн хүрээнд бий болсон аливаа хориглосон бодисыг ашиглахаас урьдчилан сэргийлэх.

Холбоотой байгууламж байгаа тохиолдолд нүүрсний халаагуур ба усны бойлеруудаас гарах утааг зохицуулах; ба

REA хяналтын хуудасны параметрүүд дээр үндэслэн цаг уурын өөрчлөлтийн эмзэг байдлын байршлыг хянах.

264. Төсөлд өртсөн зарим оролцогч тал, төслийн санал болгож буй аймгуудын иргэд ирээдүйд гарч болзошгүй гомдлын талаар зохих мэдлэг олж авлаа. Олон нийтэд өргөдөл гомдлыг бууруулах механизмын талаар илүү тодорхой мэдээлэл өгөх шаардлагатай байгаа бөгөөд үүнийг ДБ-ээс хамгаалах бодлогын баримт бичгийн дагуу ХХААХҮЯ дагаж мөрдөх ёстой..

Зөвлөмжийн мэдээлэл

265. Талбайд зочлох үеэр албаны хүмүүс, зөвлөхүүд олон удаа ажиглалт хийж, төсөл боловсруулахад тустай бүх талын оролцогч талуудын төлөөлөлтэй хэлэлцүүлэг хийсэн. (I) бэлчээр, ус, цахилгаан хангамжийн зохистой байршил, (ii) Санал болгож буй газрууд дээр олон тооны үхэр, химийн бордооны зохисгүй хэрэглээ, ус, хөрсний бохирдол гэх мэт бэлчээр / хөрсний эвдрэлээс зайлсхийх, хэлэлцээр хийх; (iii) байгалийн нөөц ашиглагчдын эрхийг хангах асуудлаар хэлэлцүүлэг зохион байгуулах. Санал болгож буй тасалгааны бүсэд болон түүний эргэн тойронд байрлах малчид болон бусад оршин

94

суугчид, боловсруулах байгууламжтай ойрхон амьдардаг орон нутгийн оршин суугчид / оролцогч талуудыг барих, ашиглалтад оруулахдаа байгаль орчин, нийгмийн аюулгүй байдлыг хангах, (iv) ашиглалтын явцад химийн бодис, бордоо, пестицидийг тээвэрлэх, хадгалах, ашиглах аюулгүй байдлын талаар ярилцсан. , (vi) химийн бодис, химийн бодисыг импортлох, түгээх аюулгүй байдлын нөхцөл дутмаг хяналт, шалгалтын тодорхой бус журам зэрэг бордоо, хортонтой тэмцэх, (vii) тариалангийн талбайн хол зай, мал бэлчээрлэх газар, малын эмчилгээний байгууламж, биологийн олон янз байдлын эмзэг газар, байгалийн өвийн дурсгалт газраас эдгээрт нөлөөлөхгүй байхаар хянах; ) барилга байгууламжаас гарч буй тоос, шуугиан, тэдгээрийн санал болгож буй үйлдвэрүүдтэй ойрхон суурьшлын бүс, орон сууцны оршин суугчдад үзүүлэх нөлөөлөл, (ix) бэлчээрийн хяналтгүй бэлчээрийн даац, гадаадын олон тооны үүлдэртэй үхэр үүлдэр, бэлчээрийн сайжруулалтгүй, усалгаагүй үйл ажиллагаа, (x) Энэхүү төслийн хүрээнд удирдаж, барих / xi) үүсгэсэн аливаа хориглосон бодисыг ашиглахтай холбогдуулан тасалгааны бүс, шинэ тариалангийн талбай, мал аж ахуй фермерийн аж ахуй, байгууламжийг бий болгосноор зэргэлдээ малчид, айл өрх, аж ахуйн нэгжид нүүлгэн шилжүүлэлт хийх эсэх асуудлыг дахин нягтлах. асбест гэх мэт аливаа өргөтгөлийн төслийн нэг хэсэг, (xii) нүүрс дээр суурилсан халаалт ба усан бойлерийн утааг удирдах s, (xiii) холбогдох байгууламж байгаа бол (xv) REA хяналтын хуудасны параметрүүд дээр үндэслэн цаг уурын өөрчлөлтийн эмзэг байдлыг хянах.

266. Баг нь аймгийн удирдлагууд болон олон нийттэй хамт төслийн төслийн үйл

ажиллагаа, түүний үр нөлөөг мэдрэх, төслийг эхлүүлэхийн өмнө санал авах зорилгоор бүлгийн хэлэлцүүлгийг хийж, дэд төслийн бүс нутагт амьдарч буй иргэдтэй уулзалт ярилцлага зохион байгуулна.

267. ХХААХҮЯ-ны ажилтнууд, Засгийн газрын албаны хүмүүс, холбогдох газрын алба,

төслийн талбайн дэд хэлтэс зэрэг олон талуудтай харилцан зөвлөлдөх уулзалт хийв. Үнэлгээний хүрээнд 2018 оны 9/10-р саруудад өгөгдлийг цуглуулахын тулд орон нутгийн өрх, аж ахуйн нэгжүүдийн ойролцоогоор XXX төлөөлөгчдийг судалж / ярилцлагад хамрагдсан болно.

268. Оршин суугчдын зөвлөлдөх үеэр төсөл, түүний үр нөлөө, сөрөг нөлөөллийг

бууруулах талаар санал бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэхийг хүсэв. Санал болгож буй төслийн талаар санал бодлоо илэрхийлэх зорилгоор олон нийтийн сайн дурын зөвлөлдөх уулзалтад хүмүүс оролцов. Хэлэлцүүлгийн явцад байгаль орчны томоохон асуудал гараагүй.

9.2 Төслийг хэрэгжүүлэх явц дахь олон нийтийн хэлэлцүүлэг

269. Хэрэгжүүлэх явцад зөвлөгөө өгөх. Энэхүү НЭМС нь эдгээр дэд төслүүдийг бэлтгэх явцад хийсэн зөвлөгөөний дэлгэрэнгүй мэдээллийг агуулдаг. Үүнээс гадна хэрэгжүүлэх явцад зөвлөгөө өгөх болно. Шаардлагатай бол LIEC-ийн дэмжлэгтэй PUSO-PSG нь барилгын ажил эхэлснээс хойш 4-6 долоо хоногийн дотор зөвлөлдөх ярилцлага хийж, дараа нь барилгын ажил дуусах хүртэл 2 сар тутамд (барилгын ажлын үеэр) дахин явагдана.

270. Хэлэлцүүлгүүд нь уулзалт, сайтад тулгуурласан хэлэлцүүлэг хэлбэрээр явагддаг бөгөөд дараахь зүйлийг багтаасан болно:

95

Иргэний ажлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөлөл (жишээ нь, хатуу ба шингэн хог хаягдал, элэгдэл, орон нутгийн үер, бохирдол);

Санамсаргүй байдлаар, жишээ нь санаанд ороогүй аливаа нөлөөнөөс болж үүссэн аливаа нөлөөлөл. асгарах замаар;

Иргэний үймээн (жишээ нь, чимээ шуугиан, тоос шороо, бизнес болон аж ахуй эрхлэх үйл ажиллагаа, нийгмийн асуудал, иргэдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал);

GRM, түүний журам, холбоо барих хүмүүсийн мэдээллийг багтаасан болно

271. Дүгнэж хэлэхэд, нөлөөлөлд өртсөн хүмүүстэй хийсэн албан бус хяналтын ярилцлагууд нь олон нийтийн барилгын үйл ажиллагаанд саад болж буй гомдол, түүнчлэн байгаль орчныг хамгаалах, хөрс / газар, хүртээмжтэй холбоотой олон нийтийн санаа зовнилыг хөндөх болно.

9.3 Мэдээллийг тодруулах

272. ДБ-ээс мэдээллийн бодлогын хүртээмжтэй холбоотойгоор ХХААХҮЯ нь эхний үе шатанд нөлөөлж буй хүмүүс болон бусад оролцогч талууд, түүний дотор байгаа аймаг / сумын төв байранд байгаа олон нийт, хүрээлэн буй орчин, нийгмийн хамгааллын асуудлын талаархи төслийн мэдээллийг холбогдох түвшинд байлгахыг шаарддаг. олон нийтэд монгол хэлээр болон бусад аль ч орон нутгийн нутгийн хэлээр нийтэд нээлттэй. Мөн ДБ, ХХААХҮЯ нь холбогдох вэбсайтуудад зориулагдсан ESMF болон холбогдох баримтуудыг байршуулж харуулах болно.

273. Шийдвэр гаргах явцад олон нийтийн зөвлөлдөх замаар гол оролцогч талуудын

хүрээлэн буй орчны асуудлуудыг нэгтгэх нь дэд төслийг хэрэгжүүлэх явцад мөргөлдөөний байдлаас зайлсхийх эсвэл багасгахаас гадна төслийн зураг төсөл, хэрэгжилтэд ач холбогдолтой оруулалт хийх боломжийг олгоно. Хэрэгжүүлэх хугацаанд ХХААХҮЯ, аймаг, сумын засаг захиргаа, Барилгын компаниар дамжуулан олон нийтийн уулзалт, мэдэгдэл хийх замаар олон нийтийн хэлэлцүүлэг, мэдээлэл хийх боломжтой.

274. Төслийн байгаль орчны талаарх мэдээлэл, БОНХС болон бусад хамгаалалтын

мэдээллийг ДБ-ийн Олон нийтийн харилцаа холбооны бодлогын дагуу (2018 он) мэдээлэх болно. Үүнд:

a. БОНХМБ-ийн бүрэн бүрэлдэхүүн хэсэг, УМБГ-т монгол хэл дээр үзэх боломжтой болно;

b. БОНХМБ-ийн талаар ДБ-ийн төслийн вэбсайтаас (www.worldbank.org) мэдээлэх болно;

c. Энэхүү БОНХМБ-ийн бүрэн хуулбарыг англи хэл дээрх хүсэлтийн дагуу авах боломжтой; ба

d. Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөө (БОМТ) -ыг дагаж мөрдөх талаархи жилийн тайлан болон бусад шаардлагатай мэдээллийг www.worldbank.org сайтаас авах боломжтой.

АРГА. ГОМДОЛ ШИЙДВЭРЛЭХ МЕХАНИЗМ

10.1 Гомдлыг шийдвэрлэх механизмийн зорилго

96

275. Энэхүү гомдлыг шийдвэрлэх механизм (ГШМ) -ийн зорилго нь гомдлыг тэд гарч ирсэн тохиолдолд шийдвэрлэх явдал юм. Үүний үр дүнд төсөл хэрэгжиж буй аймаг бүрт ДБ-ийн шаардлага, Засгийн газрын үйл ажиллагааны дагуу GRM байгуулна. Төслийн гүйцэтгэлийн тайланг гаргах хүртэл GRM-ууд төслийн хэрэгжилтийн үе шатанд нээлттэй хэвээр байх болно.

10.2 Гомдол шийдвэрлэх механизмын танилцуулга

Гомдлын сувгууд (хүрээ)

276. FSMF судалгааны ажлын талаархи олон нийтийн зөвлөлдөх уулзалтын үеэр аймаг, сумдын албан тушаалтнууд, орон нутгийн иргэдийн төлөөлөл, иргэдтэй уулзаж, санал болгож буй төслийн талаар мэдээлэх зорилгоор ярилцлага хийв. Цаг хомсдож байгаатай холбогдуулан санал болгож буй зарим төсөл хөтөлбөрт хамрагдсан аймаг / сумдын иргэдэд ирээдүйд гарч болзошгүй гомдлын талаар зохих мэдлэг олж авлаа.

277. Санал болгож буй тасалгааны бүсэд бие махбодийн нүүлгэн шилжүүлэлт, эдийн

засгийн нүүлгэн шилжүүлэлт хийх замаар малчдын өвөлжөө эзэмших, эзэмшихтэй холбоотой газар ашиглахтай холбоотой хязгаарлалт байж болзошгүй тул олон нийтэд мэдээлж байсан. Төслийг энэ чиглэлээр эхлүүлэхийн өмнө олон нийтийн нарийвчилсан хэлэлцүүлэг хийх шаардлагатай байна.

10.3 Гомдол шийдвэрлэх механизм

278. ХХААХҮЯ-нд одоогоор Байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын талаар тусгайлсан бодлого байхгүй байна. ДБ-ээс хамгаалах бодлогын журам нь ХХААХҮЯ-аас төслийн нөлөөлөлд өртсөн хүмүүст гомдлыг шийдвэрлэх зохих журамтай Байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн талаархи олон нийтийн гомдлын алба (ТЗН) байгуулахыг шаарддаг. GRM нь нөлөөлөлд өртсөн хүмүүсийн асуудал, гомдлыг цаг тухайд нь шийдвэрлэх бөгөөд жендэрийн харьцаанд нийцсэн, соёлын хувьд тохирсон, өртсөн хүмүүст үнэ төлбөргүй нэвтрэх боломжтой ойлгомжтой, ил тод үйл явцыг ашиглан хурдан шийдвэрлэх болно. Энэхүү GRM нь ТМН-ийн Байгаль орчны мэргэжилтэн зохицуулсан Байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын ТЗН-ээс бүрддэг. Хороо нь 10.1-р хүснэгтэд заасны дагуу дараахь үндсэн хуулиудаас бүрдэнэ.

Хүснэгт 10.1: Олон нийтийн гомдол, гомдлын албаны үндсэн хууль

1 ТМН Байгаль орчны мэргэжилтэн Зохицуулагч 2 ТУЗ-ийн ХШҮ-ний мэргэжилтэн 3 Байгаль орчны зөвлөх 4 Аймаг / сум хөдөө аж ахуйн ажилтан / администратор 5 Барилгын компанийн төлөөлөгч 6 Нөлөөлөлд өртсөн хүн

279. ТЗН-ийн үүрэг. ТЗН нь: Гүйцэтгэгч болон барилгын менежерүүдэд заавар, гомдол саналаа шууд ТЗН-д шууд

ирүүлэхийг зөвлөнө. Үүний нэгэн адил ТӨХ нь орон нутгийн засаг захиргааны хэлтэстэй шууд холбогдох өргөдөл гомдлыг хүлээн авахаар зохицуулна.

97

Гомдлын мэдээллийн санд гомдол, хүлээн авсан огноо, ADFALI болон Гүйцэтгэгчийн талаар мэдээлэх.

Гомдлыг шалгаж, түүний үнэн зөвийг тодорхойлж, төслийн үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлын эх үүсвэр байгаа эсэхийг үнэлж, зохих залруулах арга хэмжээ, хариуцлагатай хүмүүсийг олж тогтоох;

Мөрдөн байцаалтын ажиллагааны үр дүн, авсан арга хэмжээний талаар НӨХ-д мэдээлэх;

Орон нутгийн төрийн байгууллагуудад гомдлын мөрдөн шалгах явцын явцын талаархи тайлан, гомдлыг орон нутгийн төрийн байгууллагуудаас шилжүүлэх тохиолдолд тогтоосон хугацаанд багтаан хүргүүлэх;

Гүйцэтгэгчийн тодорхойлсон залруулах арга хэмжээ, шинэчлэгдсэн байдлыг хянах; Шаардлагатай бол нэмэлт хяналт шалгалт хийж, гомдлын хүчин төгөлдөр шалтгаан

дахин үүсэхгүй байгаа эсэхийг шалгаж үзэх.

280. Энэхүү гомдлыг шийдвэрлэх механизм (ГЗМ) нь нөлөөлөлд өртсөн хүн / иргэдийн гомдол, асуудлыг шийдвэрлэх үр дүнтэй арга замыг бүрдүүлэх болно. Төслийн менежментийн алба нь GRM-ийг хэрэгжүүлэх журмыг боловсруулж, ТУЗ-ийн хариуцсан ажилтнууд гомдлыг хүлээн авах / бүртгэх, жижиг асуудлуудыг газар дээр нь шийдвэрлэх, гомдол гаргагчдад анхаарал халамж тавих, хариу өгөх заалт зэргийг багтаасан GRM санаачлагыг хэрэгжүүлнэ. эмзэг бүлгийн хүмүүсийн оролцоо гэх мэт эмзэг бүлэгт үзүүлэх нөлөөлөлд онцгой анхаарал хандуулах.

281. Нөлөөлөлд өртсөн хүмүүсийн гомдлыг эхлээд Төслийн менежментийн нэгжийн

байгаль орчны асуудал хариуцсан мэргэжилтэн, Барилгын компанид хүргэнэ. Тэдгээрээс гомдол гараагүй байгаа гомдлыг төслийн талбай бүрт төслийн хэрэгжилтэд хяналт тавихаар байгуулагдсан ТЗН дээр авчирна. ТХГ нь гомдол, санал гомдлын үр дүнг тодорхойлж, гомдлыг хүлээн авснаас хойш 15 хоногийн дотор гомдлыг шийдвэрлэнэ; цаашид гомдлыг НӨҮГ зохих шатны шүүхэд шилжүүлнэ. ТТН нь хүлээн авсан бүх гомдлын бүртгэлийг хөтлөнө: гомдол гаргагчийн холбоо барих хаяг, гомдлыг хүлээн авсан огноо, гомдлын шинж чанар, тохируулсан залруулах арга хэмжээ, шийдвэрлэсэн огноо, эцсийн үр дүн. Гомдлыг бууруулах механизмыг харуулсан урсгалын графикийг Зураг XX-д үзүүлэв.

282. Барилга угсралтын болон эхний үед, ГТМ нь гомдлыг хүлээн авах олон цэгийг өгч

болно, жишээлбэл сумын удирдлагын түвшинд; Барилгын компани ба / эсвэл ТМН түвшинг ТМН Байгаль орчны мэргэжилтэн хариуцдаг. Үйл ажиллагааны явцад, хэрэв GRM-т ямар нэгэн асуудал гараагүй бол ДБ-ын зээлийн гэрээний дагуу гомдлыг шийдвэрлэж болно.

10.4 Санал болгож буй гомдлыг шийдвэрлэх алхамууд ба хугацаа

283. Гомдлыг шийдвэрлэх үйл явц, хугацааг Зураг 10.1-д дараах байдлаар харуулав:

1-р шат: ГШМ-д нэвтрэх. Хэрэв ямар нэгэн асуудал гарвал НӨХ тухайн асуудлаа гэрээлэгчтэй шууд шийдвэрлэж, өөрийн гомдлыг Нийтийн гомдол, мэдээллийн төвд шууд хүргэх, эсвэл Баг, сумын засгийн газар, аль бүрэн эрхээсээ үл хамааран мэдэгдэж болно. тэр хамгийн тохь тухтай байдаг;

98

2-р шат: ТЗН-д албан ёсны гомдол. Хэрэв гомдол баг / сумын түвшинд ирвэл баг / сумын төлөөлөгч Олон нийтийн гомдол, мэдээллийн албанд амаар болон бичгээр гомдол гаргана. Аман гомдлын хувьд ТЗН бичгээр тэмдэглэл хөтлөх ёстой. Гомдол бүрийн хувьд ТЗН нь түүний зохих байдлыг үнэлэх ёстой. Хэрэв гомдол гаргах боломжгүй бол, ж.нь. төслийн хамрах хүрээнээс гадуурх асуудлын хувьд ТЗН нь ажлын тав хоногийн дотор НБ-д тодорхой хариу өгөх болно.

3-р шат: ТЗН Гомдлын шийдвэр. ТЗН нь ADFALI, гүйцэтгэгч, ТББ, ДБ-д мэдэгдэх эрхтэй гомдлыг бүртгэнэ. ТЗН нь ТУЗ-ийн Байгаль орчны мэргэжилтэн (ES) -тэй хамтран асуудлыг судалж шийдвэрлэх арга хэмжээ авна. Энэ нь гүйцэтгэгчээс залруулах арга хэмжээ авах зааварчилгааг агуулж болно. Зээлийн шийдлийг тохиролцсоны дараа долоо хоногийн дотор гүйцэтгэгч нь барьцааны шийдлийг хэрэгжүүлж, үр дүнг ТЗН-д хүргэх ёстой.

4-р шат: Оролцогч талуудын уулзалт. Хэрэв ТЗН-аас ямар нэгэн шийдлийг олж чадахгүй бол 3-р шатны дагуу санал болгож буй шийдэлд сэтгэл хангалуун бус байвал 3-р шат дууссанаас хойш хоёр долоо хоногийн дотор ТЗН нь Засаг даргын ивээл дор олон талуудын уулзалтыг зохион байгуулна. холбогдох бүх оролцогчдыг урьж оролцуулах сум. Энэхүү уулзалтаар бүх хүмүүст нааштай шийдэл гарч, үүрэг хариуцлага, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг тодорхойлж өгөх хэрэгтэй. Гүйцэтгэгч нь тохиролцсон нөхөн төлбөрийн шийдлийг хэрэгжүүлж, ажлын үр дүнг ажлын долоо хоногийн дотор ТЗН-д хүргэх ёстой

5-р шат: Аймгийн Засаг даргын тогтоол. Хэрэв олон талуудын уулзалтаар асуудлыг шийдвэрлэж чадахгүй, НА нь сэтгэл хангалуун бус байвал PCU нь холбогдох аймгийн Засаг даргатай уулзалт зохион байгуулж, шийдлийг гаргана.

284. Дэлхийн Банкны Тусгай Даалгавар: Хэрэв аймгийн Засаг дарга шийдвэр гаргаж чадахгүй бол PCU нь ДБ-д мэдэгдэж, асуудлыг шийдвэрлэх тусгай даалгавар гаргана. Хэрэв НҮБ үр дүнд нь сэтгэл хангалуун бус хэвээр байгаа бол орон нутгийн шүүхийн журмаар явж болно гэдгийг анхаарна уу.

285. Дэлхийн Банкны Гомдол Шийдвэрлэх Үйлчилгээ (ДБГШҮ): ДБГШҮ нь Дэлхийн

банкнаас санхүүжүүлсэн төсөл нь тэдэнд эсвэл тэдгээрийн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй гэж үзэж байгаа тохиолдолд иргэд, олон нийтэд шууд гомдол гаргах нэмэлт арга замыг санал болгож байна. олон нийтийн. ДБГШҮ нь Дэлхийн Банкны хариуцлага, хариуцлагыг дээшлүүлж, гомдлыг цаг алдалгүй шалгаж, хариу арга хэмжээ авах, хамтарч ажилласнаар асуудал, шийдлийг тодорхойлдог.

286. ДБГШҮ -ийн хариуцлагын механизм: Үүнээс гадна өртсөн хүмүүс холбоо барих

буюу гомдлоо ДБ-ийн ГШҮ-д дараах хаягуудаар дамжуулан өгөх боломжтой бөгөөд энэ нь дэд төслийн сайтуудын гарын үсэг бүхий самбар дээр тусгагдана.

287. ГШҮ нь дараах гомдлыг хүлээн авдаг:

Дэлхийн Банкны дэмжлэгтэй идэвхтэй төсөлтэй (ОУСБХ эсвэл IDA) холбоотой Дэлхийн банкнаас санхүүжүүлсэн төслийн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлсөн

гэж үзэж байгаа хүн эсвэл олон нийтээс гаргасан өргөдөл Дэлхийн банкны санхүүжилтээр байгуулсан гэрээний дагуу худалдан авах

ажиллагааны талаар тендер, боломжит тендерт оролцогчоос ирүүлсэн өргөдөл

99

Гомдол гаргах ёстой: Гомдлын төслийн сэдвийг тодорхойлох Төслийн сөрөг нөлөөллийг тодорхой зааж өгөх Гомдол гаргаж буй хүнийг тодорхойлж, нууцыг шаардсан эсэхийг тодруулах Гомдлыг тухайн төслийн нөлөөлөлд өртсөн хүн (хүн) эсвэл олон нийтийн

төлөөлөгчөөр ирүүлсэн эсэхийг тодорхойлох Гомдлыг төлөөлөгч гаргасан бол нэр, гарын үсэг, холбоо барих мэдээлэл,

төлөөлөгчийн бүрэн эрхийн бичгээр баталгаажуулсан баримт бичгийг оруулна Нотлох баримт шаардлагатай биш боловч гомдлыг хянаж шийдвэрлэхэд тустай

байж болох юм. Гомдлын хэсэгт хүмүүс тухайн гомдлыг хэрхэн шийдвэрлэх боломжтой гэж үзэж санал оруулах боломжтой. Хүсэлтийн дагуу гомдол гаргагчийн хувийн мэдээллийг нууцлах болно. Дэлгэрэнгүй зааврыг http://www.world bank.org/grs дээрээс авна уу

288. ГШҮ нь гомдлыг англи хэл дээр эсвэл гомдол гаргасан хүний тухайн улсын албан

ёсны хэл дээр хүлээн авдаг. (ДБ-ийн Гомдлыг шийдвэрлэх үйлчилгээний гомдлын хуудсыг Хавсралт 3-т хавсаргасан болно). ГШҮ-т оруулсан мэдүүлгийг дараах хаягаар илгээнэ үү:

И-мэйл: [email protected] Факс: +1-202-614-7313 Захидал: The World Bank Grievance Redress Service (GRS) MSN MC 10-1018 1818 H St NW Washington, DC 20433, USA

Зураг: 10.1 Байгаль Орчин, Нийгмийн Нөлөөллийн Гомдлыг Шийдвэрлэх Механизм

100

289. Тайлан гаргах: ТЗН нь гомдол, мөрдөн байцаалтын явц, дараагийн үйл ажиллагаа, үр дүнг тэмдэглэнэ. Аймгийн түвшний Төслийн дэмжлэг үзүүлэх групп энэ мэдээллийг улирлын явцын тайланд ТМН-т оруулна. Төслийн гүйцэтгэлийн тайлан хүртэл барилгын ажил, ашиглалтын эхний үе шатанд ЭЗ нь өргөдөл, гомдлын шийдвэр, тайланг улирлын гүйцэтгэлийн тайлан, жилийн эцсийн БОМТ-ийн явцын тайланд гаргана.

290. Оролцогч талуудын уулзалт. Энэ уулзалтад уригдсан хүмүүс гомдлын шинж

чанараас хамаарна. Жишээлбэл, гомдол нь эрүүл мэнд, газрын маргаан, хөдөлмөрийн асуудалтай холбоотой бол холбогдох чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжилтэн оролцогч талуудын хуралд уригдана. Үүнд Газрын агентлаг (газрын эрхийн асуудал), Эмэгтэйчүүдийн холбоо ТББ (жендэрийн асуудал), Эрүүл мэндийн газар (эрүүл мэндийн асуудал), аймгийн байгаль орчны газар, аймгийн Мэргэжлийн хяналтын газар

No

No

Yes

Үгү

Алхам 2: Санал гомдлыг ТХН-д өгөх Баг/сум ба ТХН 3 хоногийн дотор уулзана

ТХН шийдвэр гаргах: гомдол бодитой юу? ТХН нөлөөлөд өртсөн хүнд мэдэгдэх

No

Тийм ТХН гомдлыг шийдэж чадах уу?

Гомдол гаргагчруу хандах & talk to Contactor within 10 days of

Complaint Date Implement solution within 15 days

of Complaint Date

Stage 4: Stakeholder Meeting Within 20 days of Complaint Date

Can Stakeholder Meeting solve the problem? Yes

Solution Action Plan. Initiate

Implementation of Action Plan within 7 days of Meeting Date

Stage 5: Aimag Governor Refer to Governor for resolution

Алхам 1: СГ хүлээн авах байр Нөлөөлөгдсөн этгээд, ТХН-д шүүд ба Баг

сумаар дамжуулан) Санал гомдлын Эхний өдөр

Solution Action Plan. Initiate Implementation of Action Plan within 7 days of Governor's

Resolution

Алхам 3: ТХН Гомдлыг шийдэх ТХН бодит гомдлыг бүртгэх, гэрээлэгч,ТУХ-

д мэдэгдэх

101

(хөдөлмөрийн болон нийгмийн аюулгүй байдал, байгаль орчны асуудал эрхэлсэн ажилтнууд) багтана. Хөдөлмөрийн яам, нийгмийн хамгааллын ажилтан (хөдөлмөрийн асуудал).

291. Дэд төслийн цар хүрээ, барилгын үйл ажиллагааны журам, нөөцийн ашиглалт,

тодорхойлсон нөлөөлөл, түүнийг бууруулах арга хэмжээний талаар ХХААХҮЯ-ны ТМН-ээс олон нийтэд ойлгуулах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ёстой. Эдгээр мэдлэг олгох хөтөлбөрүүд нь олон нийтэд тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэхэд тусалдаг бөгөөд эхний шатанд санал болгож буй төсөлтэй холбоотой эргэлзээтэй байдлыг тодруулах болно. Нийгмийн хамтын нийгэмлэг нь ХХААХҮЯ, Монгол Улсын Засгийн газрын дагуу гомдол гаргах журамд заасны дагуу байгуулагдсан, энэ чиглэлээр практик байдлаар холбоо барих газар, хариуцсан ажилтнуудын талаар мэдээлэл өгөх ёстой. GRM-тэй холбоотой бараг бүх оролцогч талууд тогтоосон гомдлын явц, гомдлын механизмын шаардлага, зорилго, үр өгөөж, холбогдох хууль тогтоомжийн талаар мэдээлэлтэй байх болно.

НЭГЭН. ОРЧНЫ ХЯНАЛТЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ (ОХТ)

292. Санал болгож буй бууруулах арга хэмжээнүүдэд төслийн барилгын болон ашиглалтын үе шатанд Байгаль орчны өвөрмөц шинж чанарын талаар ХХААХҮЯ-наас хяналт тавих шаардлагатай байна. Энэхүү төслийн бүтээн байгуулалт, ашиглалтын үе шатанд Байгаль орчны төлөв байдлын хяналт-шинжилгээг төслийн дээд түвшний газар дээр ХХААХҮЯ-ны ТМН-ийн IEM, ES-ээр гүйцэтгэнэ. Барилгын ажлын явцад барилгын ажил гүйцэтгэгчид хамгийн бага нөлөө үзүүлэхийн тулд шорооны ажил хийх, нэвтрэх зам тавих, замын хөдөлгөөний дохиоллыг зохих ёсоор тавих зэрэг ажлыг гүйцэтгэж байх ёстой. (Барилга байгууламжийн байгаль орчны үзүүлэлтүүдийг Хавсралт 4-т хавсаргасан болно). Үүнийг эргээд дэд төслүүдийн Инженер хариуцсан ажилтан хянаж байх ёстой.

293. Хавсралт 7-т Барилгын компани нь барилгын үе шатанд хэрэгжүүлэх янз бүрийн сургууль / цэцэрлэгт хүрээлэн буй орчны үзүүлэлт - агаар, дуу чимээ, хөрс, усны хэмжилтийн үеийг харуулав. Ашиглалтын үе шатанд ХХААХҮЯ-аар дамждаг сургууль / цэцэрлэгүүд тогтоосон хугацаанд хяналт шинжилгээг үргэлжлүүлэн хийх боломжтой болсон. Хавсралтад Барилгын компанийг дагаж мөрдөх дараах хяналтын хуудас / заалтыг тусгасан болно. Байгаль орчны газрын үзлэг, хяналт шалгалтын хуудас, ба Иргэний барилгын гэрээний байгаль орчныг хамгаалах тухай заалтууд.

294. Төслийг хэрэгжүүлэх явцад БОНХ-тэй нийцэж байгаа эсэхийг хэмжих зорилгоор байгаль орчны хяналтын төлөвлөгөөг ашиглана. Байгаль орчны хяналт шинжилгээний үндсэн зорилго нь: БОМТ-т санал болгож буй арга хэмжээний эсрэг сөрөг нөлөөллийг бууруулах

талаар барилгын компанийн гүйцэтгэлийг үнэлэх; гэнэтийн сөрөг нөлөөлөл эсвэл нөлөөллийн гэнэтийн өөрчлөлтийн талаар

мэдээлэл өгөх; нөхөн сэргээх арга хэмжээ, хяналт шаардлагатай байсан аливаа нөлөөллийг эргэлт буцалтгүй байгаа эсэхийг тодорхойлох;

Шаардлагатай бол байгаль орчныг бууруулах арга хэмжээг сайжруулах санал гаргах;

295. Байгаль орчны хохирлыг бууруулах арга хэмжээний хэрэгжилтийг тогтмол болон үе үе хянах замаар баталгаажуулна. Хүснэгт 11.1, 11.2-т барилга угсралтын болон ашиглалтын үе шатанд байгаль орчны хяналт шинжилгээний үйл ажиллагааг жагсаав.

102

296. Хүснэгт 11.1: Барилгын Үе Шатны Хяналт

# Мониторингийн шалгуур Мониторингийн төрөл/

Арга зүй

Мониторинг хийх

давтамж

Үүрэг хариуцлага

1 Айл өрхийн байршил дундуур барилгын материалыг аюулгүй зөөх

Ажиглалт хийх

Барилын явцад байнга хийх

Гэрээт байгууллага

2 Ухсан шороо материалыг зохих журмаар зайлуулах



Сум / Гэрээт байгууллага

3 Ажлын байрны эрүүл ахуй аюулгүй байдлыг хангах, ажлын хувцас хэрэгслэл хангах

Ажиглалт хийх замаар хянах ХХХ-ийн хангамж



4 Оршин суугчдын аюулгүй байдлыг хангах.

Осол эндэгдлийн тоо


Сум

5 Оршин суугчдын ач тухтай байдлыг хангах.

Visual Inspection Continuous


Сум / Гэрээт байгууллага

6 Хатуу хуурай хог хаягдлыг зохих журмаар зайлуулах




7 Ой болон байгалийн ургатлыг ухайх зайлуулах ажлыг журмын дагуу хийх

Байнга Барилын явцад байнга хийх

Сум, Гэрээт байгууллага

8 297. ХХХ: хувийн хамгаалах хэрэгслэл 298. Хүснэгт 11.2: Үйл ажиллагааны үе шатны хяналт

# Мониторингийн шалгуур Мониторингийн төрөл/ Арга зүй

Мониторинг хийх давтамж

Үүрэг хариуцлага

1 Хатуу хог хаягдлын менежментийн тогтолцоо

Хог хаягдал цуглуулж буй тоо Жилд 2 удаа Сум/ ТХН

2 Үйлдвэр, байгууламжийг ашиглах талаар ажилагсдад өгсөн сургалт зааварчлага

Сургалт зааварчлагын тоо Байнга Сум/ ТХН

3 Мониторингийн тайлан, нөлөөллийн аудит

Тайлан бэлтгэх, БОМТ-ний хэрэгжилт

Жилд 2 удаа Сум/ ТХН

299. БОМТ = Байгаль орнч менежментийн төлөвлөгөө, ТХН = төсөл хэрэгжүүлэх нэгж

300. Барилгын компани нь БОМТ-т тодорхойлсон бүх арга хэмжээ, журмыг дагаж мөрдөх болно. ЭБ, Монгол Улсын Засгийн газраас баталсан төлөвлөгөөг ДБ-ийн Аюулгүй байдлын бодлогын шаардлагын дагуу хянах болно. БОМТ-т заасны дагуу барилга байгууламжтай холбоотой бууруулах арга хэмжээг барилгын ажлын гэрээнд тусгах бөгөөд тэдгээрийг хэрэгжүүлэх нь үндсэндээ барилгын ажил гүйцэтгэгчийн үүрэг болно. Түүнчлэн барилгын ажил гүйцэтгэгч байгууллагуудаас БОМТ-ын арга хэмжээний хэрэгжилтийн явцын тайланг сар бүр гаргаж өгөхийг хүсэх болно. ЭБ нь улирал тутам БОНХС-ийн үйл ажиллагааны үр дүнд гарсан ахиц дэвшлийн талаар ДБ-д тайлагнах болно. Явцын явцын тайланд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны тодорхойлолт, тэдгээрийн байдал; тэдгээрийг хэрэгжүүлэхэд оролцсон хариуцлагатай тал (байгууллагуудыг)

103

тодорхойлох; мөн төслийн удирдлагын хуваарь, түүнийг хэрэгжүүлэх хугацааг холбогдох зардлаар нь хангах.

104

Хавсралт 1. Пестицид Менежментийн Төлөвлөгөө (ПЗТ)

МАЛ АЖ АХУЙ АРИЛЖААЖУУЛАХ ТӨСЛИЙН ПЕСТИЦИД МЕНЕЖМЕНТИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

1. Тойм зөвлөмж ПМТ нь төслийн хүрээнд хэрэгжүүлэх бэлчээр хамгаалах, газар тариалан хөгжүүлэх аливаа үйл ажиллагаанд хэрэглэх пестицидийг байгаль орчин хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүйгээр ашиглаж үр дүнд хүрэх талаар МАААТ төслийн оролцогч талуудын хамтран ажиллах, хүлээх үүрэг хариуцлагыг тодорхойлно. Энэхүү ПМТ-нд тусгагдсан заавар зөвлөгөөнүүдийг МАААТ төслийн аймаг, сумдын захиргаадууд төслийн хэрэгжилтэд адил тэгш ашиглаж хэрэгжүүлэх болно. ПМТ нь төр засгийн байгууллага, пестицид хэрэглэгч тариаланчид, түүнийг худалдан борлуулагч хувийн хэвшлийхэн, аж ахуйн нэгж, иргэдийн пестицидийг үр ашигтай, байгаль орчин хүний эрүүл мэндэд хор нөлөөгүй байдлаар ашиглах талаарх туршлагыг дэлгэрүүлэх чиглэлээрх хамтын хүчин чармайлт, ажиллагааг чухалчилан үзсэн болно. Энэхүү төлөвлөгөөг МАААТ төслийн хамтран ажиллагч, оролцогч талууд, үндэсний ба орон нутгийн төр засгийн болон гадаадын олон улсын байгууллагууд, тариачид болон пестицид, түүнийг цацах төхөөрөмж борлуулагч худалдаачид ба ХХААЖДҮГ, БОАЖГ болон МХГ зэрэг захиргааны байгууллагууд, байгаль орчны байцаагчид, хөдөө аж ахуйн мэргэжилтнүүдэд зориулж байна. ПМТ-ний хүрээнд бүх түвшинд зохион байгуулах сургалтууд нь энэхүү төлөвлөгөө түүний заалтуудыг хэрэгжүүлэхэд зайлшгүй чухал гэдгийг онцолж байна. Ийм учраас, Орон нутгийн захиргаа, МАААТ төслийн хамтран ажиллагч, оролцогч талууд, пестицид ашилагчид, олон улсын байгууллага, төрийн бус байгууллагууд (ТББ) ба бусад талууд ПМТ-ний бүлэг тус бүрийг нарийн танилцуулах сургалтуудад өндөр ач холбогдол өгөх ёстой. Энэхүү ПМТ-нд хэрэглэгдэх стандартууд нь:

• Хариуцлагатай, олонхоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн худалдааны арга туршлагуудыг дэмжих;

• Тухайн сумдын нөхцөлд тохирсон, пестицидийн чанар, тавигдах шаардлагад хяналт тавих дүрэм журам хараахан тогтоогоогүй байгаа сумдад пестицидийг зөв зохистой, үр ашигтай ашиглах асуудлыг сурталчлах, пестицид ашиглахтай холбоотой үүсч болзошгүй эрсдлээс хамгаалахад нь төслийн аймаг, сумдад туслах;

• Пестицидийн сөрөг нөлөөлөл, эрсдлийг бууруулах, байгаль орчин хүний эрүүл мэндэд харш нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх талаарх туршлагыг дэлгэрүүлэх;

• Пестицидийн ашиглалт, үр ашгийг сайжруулах замаар хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, хүний эрүүл мэнд байгаль орчинд үр ашиг өгөх боломжийг нэмэгдүүлэх;

• Бүх төрлийн пестицидийн үйлдвэрлэл, савлалт, хаягжуулалт, тээвэрлэлт, түгээлт, ашиглах ба хяналт тавих, зохицуулах, журамууд ба пестицид болон сав баглааг устгах менежементтэй холбоотой асуудлуудыг анхаарах;

• Пестицидийн Нэгдсэн Менежментийг хөгжүүлэх; • Химийн хортой ба аюултай бодис, пестицидтэй холбогдох Монгол улсын хууль,

тогтоомжууд, мэдээлэл солилцоо, олон улсын гэрээ хэлцэлийг тухайлбал “Зарим төрлийн химийн хорт аюултай бодис болон пестицидийг олон улсын хэмээнд худалдаалах журам”-ын тухай Ротердамын Конвенцийг сурталчлах. Rotterdam

105

Convention on the Prior Informed Consent Procedure for Certain Hazardous Chemicals ба Pesticides in International Trade.

МАААТ төслийн бүх хамтрагч болон оролцогч талууд, тариаланчид ба малчдын бүлгүүд, Пест Менежментийн судлаачид, зөдлөх үйлчилгээ үзүүлэгчид, хүнс үйлдвэрлэгчид, биологийн болон химийн пестицид, тоног төхөөрөмж худалдаалагчид, байгаль орчны байцаагчид ба үйлчлүүлэгчдийн төлөөлөл энэхүү ПМТ-өөг сурталчлах, тайлбарлан таниулах, сургах, хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэгтэй.

2. Танилцуулга

2.1 Төслийн зорилго МАААТ төслийн зорилго нь Архангай, Булган, Хэнтий, Өвөрхангай, Хөвсгөл, Сүхбаатар, Сэлэнгэ, Увс, аймгуудын сонгогдсон сумдад зах зээлд хүрэх боломжийг сайжруулах, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний төрөл зүйл, үйлдвэрлэл, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх замаар хөдөөгийн хүн амын амьжиргаа болон хүнсний аюулгүй байдлыг дээшлүүлэх явдал юм. МАААТ төсөл нь гурван үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдээс бүрдэнэ. 1/ Мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэгчид, фермерүүдийг зах зээлтэй холбох 2/ мал аж ахуйн үйлдвэрлэл, чанарыг нэмэгдүүлэх 3/ төслийн удирдлага зохион байгуулалт ба донорын удирдлага. Эдгээр зорилтот үр дүн, дээд хэмжээний нөлөөлөлд хүрэхийн тулд өөр хоорондоо харилцан уялдаа холбоо бүхий зах зээлд үйл ажиллагаа явуулах, өрсөлдөх, үнэ – чанарын уялдаа холбоо, мал аж ахуйн үйлдвэрлэл, бүтээмж (мал сүргийн эрүүл мэнд, мал сүргийн үржил селекци, удмын сан, хоол тэжээл) зэрэг өөр хоорондоо нягт уялдаатай асуудлыг хэрэгжүүлнэ.

3. Пестицидтэй холбоотой бэрхшээлүүд

Төслийн аймаг, сумдад төслийн хамтрагч талууд болон малчид ногоочдод дараах бэрхшээл нүүрэлж байна:

1) Архангай, Булган, Хэнтий, Өвөрхангай, Хөвсгөл, Сүхбаатар, Сэлэнгэ, Увс, зэрэг төсөлд хамрагдлаж байгаа зарим аймагт царцаа, үлийн цагаан оготно зэрэг хортон, мэрэгчид өссөнөөс шалтгаалан бэлчээрийн талхагдал бий болж байгаа ба төслийн зарим сумдад ургамлын хортон шавьж ихсэж байгаагаас газар тариаланд хүндрэл учирч байна.

2) Төслийн сумдын ногоочдын пестицид ашиглах мэдлэг туршлага дутмаг, гэхдээ МАААТ төслийн аймгуудын хөрш зэргэлдээ орших аймгуудад үйл ажиллагаа явуулдаг хөдөө аж ахуйн зарим томоохон компаниуд, ОХУ болон Хятад улсаас химийн бордоо болон пестицид импортлон оруулж хэрэглэж байна. Энэ нь хувь тариаланч, ногоочид ургац нэмэгдүүлэх зорилгоор химийн бордоо хэрэглэх, худалдан авахад нөлөөлж зарим тариаланчид химийн бордоог зохицуулалтгүйгээр хэрэглэж эхлээд байна.

3) Орон нутгийн иргэд, малчид ногоочид пестицид ашиглахын давуу сул талуудыг ойлгодоггүй, мэдээлэл хомс, туршлага дутмаг, пестицидийг ашиглах, хадгалах, зөөвөрлөхтэй холбоотой хууль, тогтоомж, дүрэм журмын талаар мэдээлэл муутай байна.

4) Аймгийн ХХААЖДҮГ зарим төрлийн ариутгах бодис пестицидыг хадгалж сумдад тээвэрлэн хүргүүлдэг боловч тэнд тусгайлсан агуулах байдаггүй, пестицид болон химийн

106

бордоо, мал ариутгах бодис уусмалыг зөв хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах мэдлэг, туршлага думтаг байна.

5) Аймаг, орон нутаг дахь Байгаль Орчны Хяналтын Улсын Байцаагчид, ХХАА-н түшмэл, Газрын даамлуудын химийн бордоо, пестицидийн ашиглалт, хадгалалт, тээвэрлэлт, түгээлтийн байдалд хяналт мониторинг хийх ур чадвар, арга зүй дутмаг, сайжруулах шаардлагатай.

Иймд МАААТ төсөл, малчид ногоочдын химийн бордоо, пестицидийн нөлөө, тэдгээрийг зөв зохистой ашиглах талаарх мэдлэг ойлголтыг дээшлүүлэх, орон нутгийн Байгаль Орчны Хяналтын Улсын Байцаагчид, ХХАА-н түшмэл, Газрын даамлуудын химийн бордоо, пестицидийн ашиглалт, хадгалалт, тээвэрлэлт, түгээлтийн байдалд хяналт млниторинг хийх ур чадвар, арга зүйг сайжруулах, чадваржуулахад чиглэсэн үйл ажиллагаануудыг төлөвлөн хэрэгжүүлэх шаардлагатай. 4. Пестицид менежмент ба пестицидтэй холбоотой асуудал зохицуулах

хууль эрх зүй МАААТ төсөл нь Монгол Улсын Их Хурал, Засгийн Газраас баталсан дараах хууль тогтоомжуудыг дагаж мөрдөх болно:

Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай Монгол улсын хууль, 2006 “Химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалт батлах тухай” Монгол улсын Засгийн

Газрын 2007 оны 4 дүгээр сарын тогтоол “Химийн хорт болон аюултай бодисыг ашиглах, хадгалах, тээвэрлэх журам”, БОАЖЯ,

ЭМЯ болон Онцгой Байдлын Газрын 2009 оны 28/40/29 тоот хамтарсан тушаал. “Химийн хорт болон аюултай бодисын ангилал тогтоох тухай” БОАЖЯ, ЭМЯ-ны 2009

оны 04/04 тоот тушаал. БОАЖЯ, ГХЯ-ны 2008 оны 12 дугаар сарын хамтарсан 92/90 тоот тушаалаар батласан

“Химийн хорт болон аюултай бодисыг үйлдвэрлэх, худалдах, экспортлох, имдортлох ба улсын хилээр нэвтрүүлэх журам”.

БОАЖЯ, ХХААЖДҮЯ ба ЭМЯ-ны 2009 оны 3 дугаар сарын хамтарсан 63/67/87 тоот тушаалаар батласан “Хортон шавьж мэрэгчтэй тэмцэх зорилгоор химийн бордоо, пестицид болон ариутгах бодис хэрэглэх, турших журам”.

“Монгол улсад ургамал, тариалан хамгаалах зорилгоор ашиглаж болох пестицидийн жагсаалт” батлах тухай БОАЖЯ, ХХААЖДҮЯ ба ГХЯ-ны 2009 оны 62/66/86 тоот тушаал.

Хэрэв төслийн аймгуудын ИТХ, Засаг дарга тухайн аймгийн хэмжээнд пестицид, химийн бордоо ашиглахтай холбоотой журам дүрэм, захирамж гаргасан тохиолдолд МАААТ төслийн оролцогч талууд, төсөл хэрэгжүүлэгчид тэдгээрийг дагаж мөрдөх болно.

5. Пестицид Менежмент Төлөвлөгөө

5.1 ПМТ-ний зорилго Энэхүү ПМТ-ний зорилго нь төслийн зорилтот бүлгүүдийн пестицид ашиглах, зөөвөрлөх, түгээхтэй холбоотой үүсэх аливаа эрсдэл, сөрөг нөлөөллийг бууруулах, урьдчилан сэргийлэхэд шаардлагатай үйл ажиллагаануудыг тодорхойлох ба МАААТ төсөлд хамрагдагч бүх талуудыг заавар журмаар хангах явдал юм. Энэхүү ПМТ нь ТХН, төр засгийн байгууллагууд, төслийн хамрагдагч талууд, пестицид ашиглагч түүнтэй харьцдаг иргэд малчид, тариаланчдыг пестицидтэй зөв зохистой, Монгол

107

улсын хууль тогтоомж, бусад дүрэм журам, олон улсын дэвшилтэд туршлагад нийцсэн хүлээн зөвшөөрөгдөх хэм хэмжээнд ашиглуулахыг зорьж байна.

5.2 Хүлээгдэж буй үр дүн МАААТ төслийн хүрээнд энэхүү ПМТ-өөг хэрэгжүүлснээр дараах үр дүн гарна гэж үзэж байна:

• Аймгийн БОАЖГ, МХГ-ын пестицид ашилах, түгээх, тээвэрлэх, хадгалах үйл явцад хяналт, мониторинг хийх чадавхи дээшилсэн байна.

• Төслийн аймгуудын ХХААЖДҮГ-ын пестицид хадгалах, хуваарилах, түгээх чадавхи сайжирсан байна.

• Орон нутгийн байцаагчид, тариаланчдын пестицидыг зөв зохистой ашиглах, мэдлэг, ур чадвар дээшилсэн байна.

• Сумын түвшинд пестицид ашиглахтай холбоотой үүсч болох эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх, бууруулах хамгаалах, хүчин чадал сайжирсан байна.

5.3 Бохирдлын эрсдэл ба хяналт

Төсөл хэрэгжүүлэгч талууд өөр өөрсдийн үйл ажиллагаа явуулдаг газарт үүсч болзошгүй бохирдлыг бууруулах, сэрэмжлэх талаар тусгайлсан төлөвлөгөө гарган ажиллах ёстой. Төслийн хүрээнд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаануудын дүнд үүсч болзүшгүй эрсдлүүд нь ихэвчлэн сүү боловсруулах, ноос угаах жижг үйлдвэр цех болон мал нядалгааны цэг, мал угаах банн зэрэг байгууламжуудаас, төслийн дэмжлэг хүртэгчдийн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаануудаас үүсэх боломжтой. Иймд, төсөл хэрэгжүүлэгчид өөр өөрсдийн обьектод үүсч болох бохирдол, эрсдлийг хариуцан зохицуулж, нөхцөл байдлыг өөрчлөн сайжруулах боломжтой. Төслийн хамтрагч талууд төслийн хүрээнд пестицидийн хэрэглээг нэмэгдүүлэхээс аль болох урьдчилан сэргийлэх ёстой. Төслийн хүрээнд тариалангийн үйлдвэрлэлийн зорилгоор дараах нэр төрлийн пестицид болон бордоог ОХУ, Хятад улсуудаас авч хэрэглэх магадлалтай байна. Эдгээр бодисууд нь газар тариаланд хэрэглэх зөвшөөрөлтэй бодисууд юм. Үүнд: Пумасупер 7.5% гербицид Техникийн тодорхойлолт: Феноксапроп-П -этил усанд сайн уусдаг, цагаан өнгийн эмульс. Томъёо: C16H12CIN05 Хэрэглэх заавар: Үр тарианы талбайн үет нэг наст хог ургамлын эсрэг зааврын дагуу

хэрэглэнэ Хоруу чанар: Пумасупер нь халуун цуст амьтанд хор багатай, чийгийн улаан өт,

хөрсний жижиг амьтан, зөгийнд хор нөлөө үзүүлдэггүй. 3-р ангилалд багтдаг. Дунд зэргийн аюултай.

Монголд орж ирсэн он: Монгол улсад 2008 онд хөдөө аж ахуйд ургамал хамгааллын зориулалтаар ашиглаж болох пестицидийн жагсаалтанд орсон. Энэхүү бодисыг хэрэглэхэд анхаарах зүйл болон аюулгүй ажиллагааны зааварчилгааг төлөвлөгөөнд оруулсан байгаа.

Өртөлтийн үнэлгээ, Өртөх нөхцөл: • Ууталсан гербицидийн битүүмжлэл алдагдсанаас тээвэрлэх, ачих буулгах, агуулахад

хадгалах үед газарт асгарч, салхиар эсвэл хүн амьтны хөлөөр тарах, урсгал усанд орох

108

• Гербицидийг талбайд шүршихийн өмнө уутнаас гарган найруулан бэлтгэх, хор шүрших саванд юүлэх, талбайд шүрших явцад өртөх

Нэрвэгдэгч:

• хор аюулын лавлахад заасан зааварчилгааг баримтлалгүй гербицидтэй буруу харьцсанаас үүдэн гарах нөлөөлөлд өртөгч-нэрвэгдэгч нь ихэвчлэн газар тариаланд ажиллаж буй шууд гербицидтэй харьцагч ажилчин эсвэл бүлэг ажилчид байна.

• Орон нутгийн иргэд, оршин суугчдад сөрөг нөлөөгүй. Аюул, эрсдэлд хүргэх нөхцлүүд:

• Буруу харьцсанаас эсвэл ослын улмаас агаарт үүссэн шингэний уур, эсвэл тоосонцор амьсгалын замаар нэвтрэнэ

• Хамгаалалтгүйн улмаас биеийн ил гарсан арьсанд урт хугацааны турш хүрэх • Тохиолдлоор эсвэл ослын улмаас гербицидийг залгих • Бохирдсон хүнснээр дамжин хүний биед нэвтрэнэ

Аюулын үнэлгээ Пумасупер гербицид нь арьс, нүд, амьсгалын замд орвол загатнаа үүсгэх ба аллергитай болох магадлалтай. Залгих болон амьсгалахад хортой. Өндөр агууламжтай тоосонцорт өртвөл толгой өвдөх, эргэх, мэдээ алдах, дотор муухайрах, хөдөлгөөний тэнцвэрийг алдах болон мэдрэлийн төв системд нөлөө үзүүлдэг. Тун хариу үйлчлэл, тун нөлөөлөл Залгих үхлийн тун LD50 (mg/kg) туршилтийн амьтан харх 3150-4000 оготно > 5000. Арьсаар дамжих үхлийн тун LD50 (mg/kg) > 2000 харх Амьсгалах үхлийн тун LC50 (mg/L) > 1.224 (4 h) харх Нүд загатнах: хөнгөн загатнана: туулай Арьс загатнах: хөнгөн загатнана: туулай Мэдрэмж ихэсгэх: бага Өртөлтийн үнэлгээ:

Усан орчин усны а мьтдад аюултай . Зөгий, чийгийн улаан хорхойд ү зүүлэх с өрөг нөлөө бага. Загасанд үзүүлэх хоруу чанар тун (үхлийн агууламж): LC50 (96 цаг) хулд загас 0.57 mg/L. Усны амьтдад үзүүлэх хоруу чанар (нөлөө): ЕС50 (48 цаг) усны хорхой -magna 0.56 mg/L. Шувуунд үзүүлэх хоруу чанар (үхлийн тун): LD50 ятуу шувуунд > 2000 mg/kg Замганд үзүүлэх хоруу чанар (үхлийн тун): LC50 (72 цаг) замгийн төрөл: Scenedesmus Дэдspicatus 0.51 mg/L

Дүгнэлт: Феноксапроп-П - этил бодисын хор аюулын лавлах болон өртөлтийн улмаас хүний биед хөрс, хүнс, ус, агаараар дамжин хуримтлагдаж болох бодисын эрсдэлийн босго утгыг бодсон тооцооноос үзэхэд Пумасупер гербицид нь хүний биед хор багатай бодис бөгөөд хүний эрүүл мэнд болон байгаль орчны тэнцвэрт байдлыг хамгаалах үүднээс тээвэрлэх, хадгалах, ачих буулгах, хэрэглэх явцад технологийн заавар болон хор аюулын лавлахад заасан аюулгүйн зааварчилгааг сайн дагаж мөрдөх шаардлагатай. Хэрэв HQ аюулын зэрэглэл 0.2 -с их гарвал тухайн бодисоос хордох эрсдэл өндөр байна. (эх үүсвэр: Дэлхийн банк, Канад улсын Байгаль хамгаалах агентлагийн мэдээ, http://www.pҮАstoolkit.com/tools/HHRA/NonCarcinogespx). Үлдэгдэл хаягдлыг зайлуулах, хаягдлыг хоргүйжүүлэн устгах арга зам: Гербицидыг хадгалж байсан савны дотор талыг даралттай усаар 3 удаа угааж цэвэрлэсний дараа дахин боловсруулах байгууллагад тушаана. Хэрэв дахин боловсруулах бүтэц байхгүй бол

109

савыг жижиглэн тасдаж булахаар ландфилл бүхий хаягдлын цэгт тушаана. Гербицидыг шингэлэхгүйгээр савтай нь хаяхыг хориглоно. Хоосон савыг шатааж болохгүй. Алмазис (Метсульфурон метил) гербицидын химийн эрсдэлийн үнэлгээ Техникийн тодорхойлолт: үйлчлэх бодис нь Метсульфурон метил усанд муу уусдаг, цагаан шаргал өнгийн үрлэн нунтаг. Томъёо: C14H15N506S Хэрэглэх заавар: Үр тарианы талбайн хос үрийн талт хог ургамлын эсрэг зааврын дагуу хэрэглэнэ, цацах үед тамхи татах ба хоол идэхийг хориглоно. Цацах үеийн цаг агаарын байдал салхигүй тогтуун, цацсанаас хойш 6 цагийн дотор бороогүй, 5 м/сек- ээс илүүгүй салхитай өглөө, оройн сэрүүнд цацна. Хоруу чанар: Халуун цуст амьтанд хор багатай, чийгийн улаан өт, хөрсний жижиг амьтан, шувуу зэрэгт хор нөлөөгүй, зөгийнд аюул бага зэрэг учруулдаг. Химийн бодисын аюулын 3-р ангилалд багтдаг, дунд зэргийн аюултай. Хүн амын эрсдэлийн ба аюулын үнэлгээ Алмазис (Метсульфурон метил) гербицид нь арьс, нүдэнд орвол загатнаа үүсгэж магадгүй. Тун хариу үйлчлэл, тун нөлөөлөл

• Залгих тун LD50 (mg/kg) туршилтийн амьтан харх > 5000 хоруу чанар сул • Арьсаар дамжих тун LD50 (mg/kg) > 2000 туулай • Амьсгалаар дамжих тун LC50 (mg/L) > 5 (4 цаг) харх

Амьтанд хийсэн туршилтаас үзэхэд Алмазис гербицид нь хорт хавдар үүсгэхгүй бөгөөд нөхөн үржихүйд сөрөг нөлөөгүй. Удаан хугацааны хэрэглээний дараа биеийн жин алдагдах явдал туршилтийн хугацаанд ажиглагдсан. Өртөлтийн үнэлгээ, өртөх нөхцөл:

• Ууттай гербицидийн битүүмжлэл алдагдсанаас тээвэрлэх, ачих буулгах, агуулахад хадгалах үед газар асгарч, салхиар эсвэл хүн амьтны хөлөөр тарах, урсгал усанд орох

• Гербицидийг талбайд шүршихийн өмнө уутнаас гарган найруулан бэлтгэх, хор шүрших саванд юүлэх, талбайд шүрших явцад өртөх

• Нэрвэгдэгч: • Газар тариаланд ажиллаж буй буюу гербицидтэй шууд харьцагч ажилчин,

ажилчид хор аюулын лавлахад заасан зааварчилгааг баримтлалгүй гербицидтэй буруу харьцсанаас үүдэн гарах нөлөөлөлд өртөгч-нэрвэгдэх магадлал өндөр.

• Хадгалалт хамгаалал муугаас үүдэн орон нутгийн иргэд, оршин суугчдад сөрөг нөлөөлж болно.

Аюул учруулах, эрсдэлд хүргэх нөхцлүүд:

• Гербицидтэй харьцахдаа хамгаалалтгүйн улмаас биеийн ил гарсан арьсанд урт хугацааны турш хүрэх

• Хамгаалалтын шил зүүгээгүйгээс нүдэнд орох Байгалъ орчны эрсдэлийн үнэлгээ Өртөлтийн унэлгээ:

110

• Усны ургамал замганд сөрөг нөлөөтэй. ЕС50 (72 цаг) = 0.66 mg/L • Зөгий, чийгийн улаан хорхойд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага. LD50 = >25 mg/ kg • Загас, усны амьтдад үзүүлэх нөлөө бага: LC50 (96 цаг) хулд загас, усны хорхой -

magna 1000 mg/L. • Шувуунд үзүүлэх нөлөө бага: LD50 ятуу шувуунд (8 өдөр) > 5620 mg/kg LD50

галуунд (8 өдөр) >2510 mg/kg . Байгальд удаан хадгалагдах болон задрах чадавхи: Метсульфурон метил нь химийн гидролизийн урвал болон бактерийн нөлөөгөөр задрана. Задрах явц нь 1-5 долоо хоног бөгөөд хөрсний pH бага, өндөр температур, хөрсний чийг их байх үед илүү хурдацтай задардаг. Биоаккумуляци явагдах магадлал бага. Нөлөөллийн үнэлгээ: Говь хээрийн бүсэд болон усалгаагүй тариалангийн талбайн орчимд гол мөрөн, нуур цөөрөм байхгүй тохиолдолд усны ургамал, замагт үзүүлэх нөлөө, эрсдэл байхгүй. Мөн гербицидыг технологийн дагуу найруулан шингэрүүлэн цацах учир хээрийн шувуудад үзүүлэх нөлөө нь нөлөөллийн тунгаас маш бага учир, эрсдэл багатай. Энэ төрлийн гербицидыг социализмын үеэс хэрэглэж байсан бөгөөд энэ хугацаанд орон нутгийн иргэд, зэрлэг амьтад, шувуудад учирсан сөрөг нөлөө одоогоор ажиглагдаагүй юм. Үлдэгдэл хаягдлыг зайлуулах: Гербицидыг хадгалж байсан савны дотор талыг даралттай усаар 3 удаа угааж цэвэрлэсний дараа дахин боловсруулах байгууллагад тушаана. Хэрэв дахин боловсруулах бүтэц байхгүй бол савыг жижиглэн тасдаж булахаар ландфилл бүхий хаягдлын цэгт тушаана. Гербицидыг шингэлэхгүйгээр савтай нь хаяхыг хориглоно. Хоосон савыг шатааж болохгүй. Дүгнэлт: Алмазис (Метсульфурон метил) гербицидийн хүн ам, ажиллагсад, байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага. Усны замгийг хамгаалах үүднээс урсгал усанд гербицидыг асгахаас сэргийлэх үйл ажиллагааг төлөвлөж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Алмазис (Метсульфурон метил) гербицидийн хүн ам, ажиллагсад, байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл нь Пумасупер гербицид (феноксапроп-П - этил) бодисоос бага учир өртөгдөл, эрсдэлийн үнэлгээний тооцоог хийгээгүй болно. Булат үйлчлэх бодис: Имазалил 41.6г/л+тебуконазол 25 г/л Томъёо: С16 Н22 CLN3 О Хэрэглэх заавар: Буудай арвайн хатуу ба тоосон харуу, үндэсний илжрэл, үрийн хөгцүүдийн эсрэг үр ариутгалд зааврын дагуу хэрэглэнэ. Аюулын зэрэг 2. Загас болон усны амьд организмд аюултай. Ус, хөрс, агаарт тархахаас сэргийлэхийн тулд хэрэглэх зааврыг нарийн чанд мөрдөх хэрэгтэй. Хүн амын эрсдэлийн үнэлгээ Аюулын үнэлгээ Булат фунгицид нь арьс, нүд, амьсгалын замд орвол загатнаа үүсгэх магадлалтай. Тун хариу үйлчлэл, тун нөлөөлөл Залгих үхлийн тун LD50 (mg/kg) туршилтийн амьтан: эр харх 1700, эм-4000 оготно > 5000. Арьсаар дамжих үхлийн тун харх дээр туршихад LD50 (mg/kg) > 5000. Хорт хавдар, нөхөн үржихүйд үзүүлэх нөлөөний талаар мэдээлэлгүй. Өртөлтийн үнэлгээ, өртөх нөхцөл:

111

• Фунгицидын битүүмжлэл алдагдсанаас тээвэрлэх, ачих буулгах, агуулахад хадгалах ү ед газар а сгарч, салхиар э свэл хүн амь тны х өлөөр т арах, урсгал усанд орох

• Фунгицидыг талбайд шүршихийн өмнө уутнаас гарган найруулан бэлтгэх, хор шүрших саванд юүлэх, талбайд шүрших явцад өртөх о фунгицидыг цацсаны дараа ургамлын гадаргуу дахь тоос амьсгалын замаар орох

Нэрвэгдэгч: • Хор аюулын лавлахад заасан зааварчилгааг баримтлалгүй фунгицидтэй буруу

харьцсанаас үүдэн гарах нөлөөлөлд өртөгч-нэрвэгдэгч нь ихэвчлэн газар тариаланд ажиллаж буй шууд гербицидтэй харьцагч ажилчин эсвэл бүлэг ажилчид байна. о Орон нутгийн иргэд, оршин суугчдад сөрөг нөлөөгүй.

Аюул учруулах боломжит замууд: • Буруу харьцсанаас эсвэл ослын улмаас агаарт үүссэн шингэний уур, эсвэл

тоосонцор амьсгалын замаар нэвтрэнэ о Хамгаалалтгүйн улмаас биеийн ил гарсан арьсанд урт хугацааны турш хүрэх о Тохиолдлоор эсвэл ослын улмаас фунгицидийг залгих о Бохирдсон хүнснээр дамжин хүний биед нэвтрэнэ

Байгаль орчны эрсдэлийн үнэлгээ Өртөлтийн үнэлгээ: • Усан орчин усны амьтдад аюултай. Зөгий, чийгийн улаан өтөнд үзүүлэх сөрөг

нөлөөгүй. Гэхдээ бусад шавьж хорхойнд хортой. • Шувуунд үзүүлэх хоруу чанар (үхлийн тун): LD50 ятуу шувуунд > 4438 mg/kg

Нөлөөллийн үнэлгээ: Говь хээрийн бүсэд усалгаатай болон усалгаагүй тариалангийн талбайн орчимд усны амьтан загас бүхий гол мөрөн, нуур цөөрөм байхгүй учир усны орчин, усны амьтдад үзүүлэх нөлөө, эрсдэл байхгүй. Мөн фунгицидыг технологийн дагуу найруулан шингэрүүлэн цацах учир хээрийн шувуудад үзүүлэх нөлөө нь нөлөөллийн тунгаас маш бага учир, эрсдэл багатай. Энэ төрлийн гербицидыг социализмын үеэс хэрэглэж байсан бөгөөд энэ хугацаанд орон нутгийн иргэд, зэрлэг амьтад, шувуудад учирсан сөрөг нөлөө одоогоор ажиглагдаагүй байна. Хүн ам болон ажилчдад үзүүлэх нөлөө нь Булат болон Пумасупер гербицидын хувьд ижил байна. Үлдэгдэл хаягдлыг зайлуулах, хаягдлыг хоргүйжүйлэн устгах арга зам: Фунгицидыг хадгалах хуванцар савны дотор талыг даралттай усаар 3 удаа угааж цэвэрлэсний дараа дахин боловсруулах байгууллагад тушаана. Хэрэв дахин боловсруулах бүтэц байхгүй бол савыг жижиглэн тасдаж булахаар ландфилл бүхий хаягдлын цэгт тушаана. Фунгицидыг шингэлэхгүйгээр савтай нь хаяхыг хориглоно. Хоосон савыг шатааж болохгүй. Дүгнэлт: Имазалил, Тебуконазол бодисын хор аюулын лавлах болон өртөлтийн улмаас хүний биед хөрс, хүнс, ус, агаараар дамжин хуримтлагдаж болох бодисын эрсдэлийн босго утгыг бодсон тооцооноос үзэхэд Булат фунгицид нь хүний биед хор багатай бодис бөгөөд хүний эрүүл мэнд болон байгаль орчны тэнцвэрт байдлыг хамгаалах үүднээс тээвэрлэх, хадгалах, ачих буулгах, хэрэглэх явцад технологийн заавар болон хор аюулын лавлахад заасан аюулгүйн зааварчилгааг сайн дагаж мөрдөх шаардлагатай. Азотын бордоо Томъёо: NH4N03 Физик, химийн шинж чанар:

112

Шүвтрийн шүү. Шүвтрийн шүү нь аммони ба нитратийг агуулсан байдаг. Шүвтрийн шүү 34.6 %-ийн нитрат ба аммоний азотыг (1-р сорт) агуулна. Хийн аммиакаар 56-60 %-ийн азотын хүчлийг саармагжуулж гаргаж авдаг. HN03 + МНз(хий) = NH4N03 Түүний усыг ууршуулж 95-98 % 1чГН41чЮ3-ийн агуулалттай болтол хатаана. Нитрат аммони их чийг шингээмтгий. Үүнийг багасгах зорилгоор дүүргэгч бодис (фосфоритын гурил, гөлтгөнө, каолинит г.м.) хольсноос болж шаргал туяа орно. Одоо үрлэн байдлаар үйлдвэрлэж байна. Үрэл нь гулсах, цацагдах физик шинж чанараар талстаас илүү юм. Шүвтрийн шүү нь чанараар 34.6 %-ийн азотын агуулалттай 0.4 %-иас илүүгүй чийгшилтэй урвалд саармаг, сул шүлтлэг шинжийг үзүүлнэ. Таван давхар чийг үл нэвтрэх бөгөөд тослогоор уугдсан цаасан эсвэл нийлэг гялгар уут, саванд савлагдсан байна. Хуурай, харанхуй нөхцөлд хадгална. Азот фосфорын нийлмэл бордоо Томъёо: NH4 Н2Р04 Энэхүү бодис нь фосфот аммоноос тогтоно. Энэ давсны агууламж нь ион аммони ба фосфатаас бүрдэх ба бүх төрлийн хөрсөнд хурдан задардаг. Аммофос 1 1-12 % N, 46- 60% Р205 агууламжтай аммофос гарган авах технологи энгийн аммонийг фосфорын хүчлээр саармагжуулна. Химийн хор, бордоо хэрэглэх явцад анхаарах зүйлс: 1.Пума супер - Хор цацах уед анхаарах зуйл Цацах үеийн цаг агаарын байдал салхигүй тогтоон, цацсанаас хойш 6 цагийн дотор бороо орохгүй өдрийг сонгох , 5 м/с-ээс илүүгүй салхитай өглөө, оройны сэрүүнд цацна. Зөгийн нислэгийн 6-12 цагаас цааш зөгий нисэхээр байх, 1-2 км багагүй зайд зөгийн хамгаалалтын зурвастай байх. 2.Алмазис- Хор цацах уед анхаарах зуйл Цацах үеийн цаг агаарын байдал салхигүй тогтуун, цацсанаас хойш 6 цагийн дотор бороо орохгүй өдрийг сонгох, 5 м/с-ээс илүүгүй салхитай өглөө, оройн сэрүүнд цацна. Зөгийн нислэгийн 6-12 цагаас цааш зөгий нисэхээр байх, 1-2 км багагүй зайд зөгийн хамгаалалтын зурвастай байх Булат- 3.Ажиллахад анхаарах зүйлс: Тариалалтад хэрэглэгдэх үрийг ариутган нийлэг уутанд хийж хор аюулын талаар тэмдэглэгээ хийнж хадгална. Ариутгасан үрийг задгай тээвэрлэх, хүнс тэжээлд хэрэглэхийг хатуу хориглоно Ариутгалыг орон сууц, гол ус, малын байрнаас 200 м-ээс багагүй зайд тусгай талбайд хийнэ. Ариутгалын ажил хийх, ариутгасан үртэй ажиллах хүмүүс хамгаалах хувцас, амны хаалт, нүдний шил, резинэн бээлийг заавал хэрэглэх бөгөөд ариутгалд хэрэглэсэн хувцас, багаж хэрэгслийг сайн угаана. Химийн бодисын ашиглалт, зарцуулалтын бүртгэл хөтлөх

• Аймгийн ХХААЖДҮГ нь нийлүүлэгчээс авсан химийн бодис тус бүрт тусгай маягтын дагуу (Байгаль орчны сайдын 2000 оны 45 дугаар тушаалын нэгдүгээр хавсралт: Маягт ХБ 1-10) бүртгэл хөтөлнө. (Хавсралт 11,12 Ургамал хамгаалах химийн бодисуудын бүртгэл, Бага хортой химийн бодисуудын бүртгэл)

• Бүртгэгдсэн химийн хорт, аюултай бодисын хор, аюулын тухай лавлах мэдээг бодис нэг бүрээр бүрдүүлж, байнга ашиглах бөгөөд түүний хэрэгжилтэнд карт нээж хяналт тавина.

113

• Тухайн бодис шошгогүй, үйлдвэрлэсэн он саргүй, хор, аюулын тухай лавлах мэдээгүй бол үйлдвэрлэсэн, нийлүүлсэн байгууллагаас мэдээлэл иртэл бүртгэхгүй бөгөөд бүртгэл ороогүй бодисыг хэрэглэж үл болно.

• Бүртгэл хөтлөх, бодисын хор, аюулын тухай лавлах мэдээлэл бүрдүүлэх, тэдгээрийн оролт, гаралтын хөдөлгөөнийг болон устгалт, алдагдлын тухай мэдээллийг бүртгэх ажлыг агуулахын нярав болон байгаль орчны асуудал хариуцсан ажилтан хариуцаж хийх хэрэгтэй.

Химийн хорт болон аюултай бодисыг хадгалах, устгахад бүртгэл хөтлөх

• Химийн хорт болон аюултай бодисыг хадгалах, устгахад (13 хавсралт: Байгаль орчны сайдын тушаал № 127, 2003.7.1.) мөн бүртгэл хөтөлж, мэдээ гаргаж байх ёстой бөгөөд Аюултай хаягдлын хадгалалт, устгалтын бүртгэл хөтлөх, мэдээ гаргах зааврыг баримтална.

• Зааврын дагуу аюултай, хог хаягдал тус бүрт бүртгэл тэмдэглэл хөтөлнө. • Аюултай хаягдлын хоргүйжүүлсэн, хоргүйжүүлээгүй эсэхийг тайлангийн бүртгэлд

заавал тэмдэглэнэ. Бүртгэл хөтлөх, мэдээллийг бүрдүүлэх ажлыг тухайн хаягдлыг үүсгэгч нэгж, салбар хариуцна.

Бусад зүйл

• Химийн бодисын сав баглаа боодлыг ахуйн зориулалтаар ашиглахыг хориглоно. • Иргэн, ААН байгууллага химийн хорт бодисын ашиглалт зарцуулалтын

дэлгэрэнгүй бүртгэл (нэр төрлөөр) хөтөлж, устгалт үлдэгдлийн тухай тайланг орон нутгийн ЗДТГ-т хүлээлгэн өгч хянуулж, байх ёстой хэмжээнээсээ хэт ихэссэн тохиололд бууруулах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.

• Хөрсний шинж чанараас ургацын чанар, ургацаар дамжин хүн, малын эрүүл мэндэд нөлөө үзүүлэх учир хөрсний хяналт, шинжилгээг байнга хийж байх ёстой.

• Тариа ногоо тариалагч иргэн байгууллага нь мэргэжлийн байгууллагын итгэмжлэгдсэн лабораториор 3-4 жилд нэг удаа хөрсний чанарын шинжилгээг хийлгэх ба зардлыг жил бүрийнхээ үйлдвэрлэл, санхүүгийн төлөвлөгөөнд тусгаж ажиллах ёстой.

Бүтцийн болон горимын хяналт: Төслийн төлөвлөлтийн үе шат явагдаж байгаатай холбоотойгоор, одоогоор төслийн хүрээнд ямар нэг үйл ажиллагаа, барилга байгууламжийн ажил явагдаж эхлээгүй байна. Иймд, төслийн эхний үед барилга байгууламжтай холбоотой ямар нэг хяналт зохицуулалтын үйл ажиллагаа хийгдэхгүй. Гэхдээ, цаашид төсөл хэрэжиж эхлэхээр байгууламжтай холбоотой дараах төрлийн арга хэмжээнүүд авагдах ба дараах шаардлагууд тавигдах ёстой:

• Пестицид болон химийн бордоо хадгалах агуулахуудад үерээс хамгаалах суваг байгуулах, тухайн агуулахын орших газрын газар зүйн нөхцлөөс хамааран шороон далан ба ус зайлуулах шуудуу байгуулах.

• Ноос угаах, сүү боловсруулах үйлдвэр цехүүд тухайн онцлогоос хамааран бага оврын ус цэвэрлэх байгууламж төхөөрөмжтэй эсвэл хөрсөнд шүүрүүлэх байгууламжтай байх.

• Төслийн хүрээнд дэмжигдэх жижиг барилга байгууламж барих ажлын нөлөөгөөр үүсэх хатуу хуурай хог хаягдлыг хянах бүтэцтэй байх.

• Төслийн хүрээнд төлөвлөгдөн хэрэгжих үнээний фермүүд нь малын ялгадас баасыг цэвэрлэх, үхрийн баасыг боловсруулан шахмал түлш үйлдвэрлэх эсвэл шаттдаг хий болгон ашиглах технологийг хослуулсан байх.

114

• Төслийн сум тус бүрт пестицид, химийн бордоо ба ариутгах бодисын сав баглаа боодлыг устгах хяналт тавих тусгай комисс байгуулан ажиллуулах.

• Пестицид ашиглах, цацах зөвшөөрлийг олгож хяналт тавьж байх ёстой ба түүнд ашиглах хувийн хамгаалах хувцас хэрэгслэл нь чанарын стандарт шаардлага хангасан байх;

5.4 Үйл ажиллагаа ба ажлын төлөвлөгөө

3.4.1 Бууруулах, сэргийлэх арга хэмжээ

• Төслийн сумд дахь хортон шавьжийн төрөл зйүлийг судлан тогтоох, тэдэнтэй тэмцэх орон нутгийн онцлогт тохиромжтой, хоргүй арга зам, хэрэгслэлийг тодорхойлох.

• Төслийн сумд дахь пестицид ашиглах, түгээх талаарх өнөөгийн байдал, хүчин чадалыг тодпорхойлох.

• Төслийн аймаг, сумдад импортлон оруулж ирж түгээж байгаа пестицидийн чанарт үнэлгээ хийх;

• Пестицид ашиглахын давуу болон сул талуудыг сурталчлах, пестицид ашиглахад тавих шаардлага, горим журам, олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн аргазүй, зааварчлага болон стандартыг ойлгуулах;

• Биологийн ба ургамлын гаралтай пестицид хэрэглэхийг урамшуулах, сурталчлах ба эрсдлийг бууруулах өөр боломж бололцоог судлан үзэж, биологийн арга хэрэгслэлийг нэвтрүүлэхийг дэмжих, химийн бус пестицид болон байгаль орчин хүний эрүүл мэндэд эрсдэл багатай пестицид хэрэглэхийг дэмжих.

• Пестицид цацах илүү үр ашигтай, үнэ багатай, байгаль орчин хүний эрүүл мэндэд эрсдэл багатай аргуудыг дэлгэрүүлэх.

• Төслийн аймаг сумдад Хортон Шавьжтай Тэмцэх Нэгдсэн Менежментийн Төлөвлөгөө түүнд холбогдох хууль, тогтоомж, зааварчлагуудыг холбогдох талууд, зорилтот бүлгийхэнд сурталчлан таниулах.

• Пестицидийн чанар, түүнийг цацах, хэрэглэх явцад болон хувийн хамгаалах багаж, хэрэгслэлийн хангалтад үзлэг шалгалт хийх;

• Орон нутгийн иргэд, тариаланчдыг арга зүйн зөвлөгөө, зөвлөмжөөр хангаж пестицид ашиглагч тариаланчид, малчдын бүлгийн гшшүүд, бусад мсонирхогчдод сургалтын материал гарын авлага тараах.

• Төслийн сумдад пестицид менежмент, хэрэгжүүлэлтийн талаарх дэвшилтэт туршлага, дагаж мөрдөх хууль, тогтоол, журам, зааварчлагуудыг илрүүлж ашиглах:

• Ашигтай пестицидийн үйлчлэх хугацааг уртасгах, пестицидийг эсэргүүцэх чадварыг зохицуулах стратегийг хөгжүүлэх, дэмжих ба хортон шавьжийн пестицидийг эсэргүүцэх чадвар хөгжиж байгааг бууруулах.

• Аймгийн ХХААЖДҮГ дээр байдаг агуулахуудыг сайжруулах ба сумын түвшинд чанар сайтай шаардлага хангасан агуулах барьж байгуулах.

3.4.2 Байгуулага, эрх зүйг бэхжүүлэх үйл ажиллагаа

• Аймгийн түвшинд ХХААЖДҮГ, БОАЖГ, МХГ, аймаг сумын ЗДТГ болон иргэдийн төлөөллийг оролцуулсан Пест Менежментийн Зохицуулах Хороо байгуулж БОМТ болон энэ ПМТ-ний заалтууд, пестицид хадгалах, ьүгээх, хэрэглэх талаар тусгагдсан стандарт, журам, сэрэмжлүүлгийг төслийн оролцогч бүх талуудад ялангуяа энэ талын мэдлэг мэдээлэл дутагдаж байгаа тариаланчдад сурталчлах,

115

сургах ажлыг зохион байгуулах, хяналт тавих, зохицуулах, шаардлагатай зөвлөх үйлчилгээг өгүүлэх ажлыг хариуцуулах хэрэгтэй.

• Пестицидийг эцсийн хэрэглэгч хүртэл тээвэрлэх ажилд байнгын хяналт тавих механизм бүрдүүлж, тэдгээрийг хэрэглэж байгаа байдлын талаар байнгын хяналт тэмдэглэл хөтлөх, пестицид ашиглаж байыйыгаатай холбоотойгоор үүсч буй осол, хүндрэлтэй асуудлуудыг цаг тухай бүр мэдээлж арга хэмжээ авах.

• Орон нутагт мөрдөх журам дүрмүүдийг боловсруулах, пестицид хэрэглэж байгаа байдал, пест менежментийн төлөвлөгөөний хэрэгжилт, холбогдох хууль, тогтоомж ба дүрэм журмыг мөрдөж байгаа байдалд хяналт мониторинг хийх хуваарь гаргах, мөрдөх.

• Пестицид хэрэглэгчид, худалдаалагчдыг орон нутагт бүртгэх дүрэм гаргаж, төслийн сум бүрт пестицид болон химийн бордоо, ариутгах бодис тэдгээрийн сав баглаа боодлыг устгах, ариутгах комисс байгуулж ажиллуулах.

• Орон нутгийн хэрэгцээнд ашиглагдах пестицидийн төрлийн бүтээгдэхүүнийг бүртгэх тогтолцоо, дэд бүтцийыг пестицидийн төрөл тус бүрт тохирох хэлбэрээр бий болгож, аливаа пестицидийг хэрэглэхээс өмнө бүртгэгдсэн эсэхэд хяналт тавих;

3.4.3 Зохион байгуулах сургалт

• Байгаль орчны байцаагчид, ХАА-н түшмэл, сумын ЗДТГ-ын ажилтнуудад Пестицидийн Нэгдсэн Менежмент, Пестицид Менежментийн Төлөвлөгөө, хууль тогтоомж, холбогдох дүрэм, журам, зааварчлагуудын талаар сургалт хийх.

• Пестицид ашиглахтай холбоотой, шаардлагатай хууль, тогтоол, шийдвэрийг сурталчилж тэдгээрийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд шаардагдах шийдвэрийг орон нутгийн түвшинд гаргах ба Олон Улсын Санхүүгийн Корпорацийн мөрдөхийг шаарддаг БОЭХАБ-ын зааварчилгааг үндэслэн орон нутгийн онцогт тохирсон сургалт, боловсрол олгох, зөвлөгөө өгөх, шинэ арга ажиллагаа нэвтрүүлэх, эрүүл мэндийг хамгаалах тогтолцоо бий болгон ашиглах.

• Орон нутгийн байцаагчид, малчид, тариаланчид пестицид ашиглах, хадгалах, түгээх аргазүйн талаар сургалт явуулах. Сургалтууд нь орон нутгийн нийгэм эдийн засгийн нөхцөл, оролцогчдын мэдлэг боловсролын түвшин, хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн байх шаардлагатай.

• Пестицидийг байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд аль болох эрсдэлгүй байдлаар, илүү үр ашигтай, үр дүнтэй хэрэглэж байгаа арга туршлага, хямд төсөр багаж, төхөөрмжийн талаар сургалт явуулах, туршлага солилцуулах.

• Хамтын Оролцоот Мониторинг Үнэлгээний сургалтыг төслийн бүх оролцогч талуудын төлөөлөлийг хамруулан явуулах.

• Орон нутгийн захиргаа, байгууллагууд, албан тушаалтнуудад арга зүйн дэмжлэг үзүүлэх, ялангуяа пестицип ашиглах, хадгалах, тээдэрлэхтэй холбоотой үйл ажиллагааг хянах, зөвлөх, мэдээлэл цуглуулах талаар арга зүй дутагдалтай байгаа хэсгүүдэд нэн тэргүүнд анхаарах.

3.4.5 Мониторингийн талаар хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа

• Сумдад Мониторингийн Хороонуудыг байгуулж тэдний ажиллах журам, дүрмийг батлаж мөрдүүлэх.

116

• ПМТ-ний хэрэгжилт, пестицид ашиглахтай холбоотой үүсч болозошгүй эрсдэл, нөлөөлөлд Хамтын Оролцоот Мониторинг Үнэлгээ хийхэд шаардлагатай шалгуур үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох.

• Мониторинг, үнэлгээ, нөхцөл байдлын дүн шинжилгээг тогтмол зохион байгуулах.

• Аймаг сумын хэмжээнд имдортлон оруулж ирж, ашиглаж байгаа пестицидийн тоо хэмжээ, чанарын талаар байнгын мэдээлэл цуглуулж бүртгэн төслийн бүх талуудад тогтмол мэдээлэх.

• Пестицидэд тавих хяналтыг байнга тогтмол хийх зорилгоор төслийн сумдад ашиглагдсан пестицидүүдийг дахин бүртгэж, хэрэглээг зөв зохистой явуулж байгаа эсэхийг баталгаажуулж, эрсдэл гарсан, гарах магадлал бий болсон тохиодолд авах арга хэмжээг шуурхай зохион байгуулах нөхцлитйг бүрдүүлэх.

• ПМТ-ний хэрэгжилтийн явц, үр дүнгийн талаар төслийн оролцогч талуудын уулзалт зөвлөгөөнүүдийг зохион байгуулах, тайлан, мэдээллийг хамтран дүгнэх.

117

6. Байгуулагуудын бэлтгэл ба үүрэг хариуцлагын зохицуулалт Төслийн аймгуудын захиргаад өөр өөрсдийн аймагт орж ирсэн, хадгалагдаж, ашиглагдаж байгаа пестицидийг бүртгэх, зохицуулах асуудлыг ерөнхийд нь хариуцах ба энэ асуудлыг хариуцах хүн хүчийг МХГ-т бий болгох, төсөлд хамрагдах сумдад энэ чиглэлээр үүрэг эрх ноогдуулан хяналт тавьж ажиллах шаардлагатай. Аймгийн МХГ, БОАЖГ төслийн сумдад пестицидийн менежментийг хэрэгжүүлж байгаа байдал, түүнтэй холбоотой хууль, тогтоомж, дүрэм журам, зааварчилгааг хэрхэн дагаж мөрдөж байгааг ажглаж хяналт тавина. Эдгээр байгууллагууд БОМТ болон энэхүү ПМT-ний заалтууд, пестицид ашиглах, хадгалах, тээдэрлэхэд мөрдөх стандартуудын талаар бүх талуудад, ялангуяа тариаланчдад сурталчлан ойлгуулах, сургах, шаардлагатай зөвлөгөө өгөх үйлчилгээг зохион байгуулах ажлыг хариуцана. МХГ, БОАЖГ нь дараах асуудлуудад анхаарч ажиллах ёстой:

• Тухайн зах зээлд нийлүүлж байгаа пестицидүүд нь чанарын шаардлага хангаж байгаа эсэх, зохиулалтын саванд савлагдсан, үйлдвэрийн шошготой эсэх;

• Пестицидийг нийлүүлэгч, зуучлагч байгууллага иргэнийг тендерээр шалгаруулахдаа НҮБХХААБ-ын заавар журмын дагуу шалгаруулсан эсэх;

• Пестицидийн төрлүүдийг сонгохдоо түүний найрлага, савлагаа, хаягжуулалт нь байгаль орчин болон хэрэглэгчдэд учирч болох аюул эрсдлийг аль болох бууруулахад чиглэсэн эсэхэд илүү анхаарах;

• Пестицидийг аюулгүй, үр ашиглтай ашиглах нөхцлийг бүрдүүлэх зорилгоор савлагаан дахь хаягжуулалтыг Монгол хэл дээр бичсэн байхад анхаарах;

• Шаардлагатай аргазүйн туслалцаа үзүүлэхэд бэлэн байх, ялангуяа, пестицидийн бүтээгдэхүүнүүдийг ашиглах, хадгалах, устгах, аюулгүй болгох талаар газар дээр нь зөвлөгөө өгөх туслах нөхцлийг бүрдүүлсэн байх;

• Пестицидийг эцсийн хэрэглэгчид хүртэл тээвэрлэх үйл явцад хяналт тавьж, үндсэн хэрэглээ, гарсан хүндрэлтэй асуудлын талаар тэмдэглэл хөтөлж холбогдох талуудад мэдээлэх.

МААС төслийн ТХН өөрийн боломжийн хэмжээгээр дараах асуудлуудыг хариуцаж ажиллана:

• Орон нутгйин захиргаа, байгууллагуудад пестицидийн талаар мэдээлэл цуглуулах, үнэлгээ хийхэд нь аргазүйн туслалцаа үзүүлэх;

• Тээвэрийн боломж болоцоо муутай сумдад пестицидийг импортлох тээвэрлэн хүргэх асуудал нь пестицидийг худалдан борлуулах жишигт нийцэж байгааг баталгаажуулах.

Үндсэний болон олон улсын байгууллагууд, орон нутгийн захиргаад, ба байцаагчид бүх төрлийн пестицид ашиглагчид, тариаланчид, малчдын бүлгүүд, ХХАА-н түшмэдүүд болон бусад сонирхсон талуудыг сургалт, сурталчилгааны материалаар хангах талаар нэгдмэл зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа явуулна. Түүнчлэн пестицид ашиглагчид үйл ажиллагаандаа пестицид хэрэглэхийн өмнө мэдээлэл авч, сургалтанд хамрагдаж, мэдээлэл олж авсан ойлгосон байх ба шаардлагатай бүх зааварчилгааг мөрдөх ёстой.

118

Цаашид төр засгийн байгууллагуудаас Пестицидийн Нэгдсэн Менежментийн үзэл баримтлалыг нэвтрүүлэх, хөгжүүлэх талаар тодорхой санаачлага үйл ажиллагаа явуулах шаардлагатай. Мөн, төслийн донор байгууллагууд ба ХХААХҮЯ нь Үндэсний Пестицидийн Нэгдсэн Менежментийн бодлого боловсруулах, Пестицидийн Нэгдсэн Менежментийн үзэл баримтлал, арга туршлагыг нэвтрүүлэхийг дэмжих нь зүйтэй. Эдгээр арга хэмжээнд малчид, тариаланчид, шинжлэх ухааны ололтыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэгчид, үйлдвэрлэлийн судалгаа явуулагч эрдэмтэн мэргэжилтнүүдийн хамтын оролцоог нэмэгдүүлэх, хөгжүүлэх шаардлагатай.

Үндсэний болон олон улсын байгууллагууд нь ашигтай пестицидүүдийн үр нөлөөтэй байх хугацааг уртасгах, хортон шавьжийн пестицидэд дасан зохицох чадвар нэмэгдэхээс хамгаалах менежметийн чадавхийг хөгжүүлэх, хортон шавьж пестицидэд дасан зохицсоноос бий болох аливаа сөрөг нөлөөллийг бууруулах талаар хамтран ажиллах, дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай.

7. Мониторинг Энэхүү ПМТ-н хэрэгжилтэнд МАААТ төслийн бүх оролцогч талууд, сонирхосон ТББ-ууд, пестицид ашиглагчид, тариаланчид, малчдын бүлгүүд хамтран буюу хувь хувиараа мониторинг хийх боломжтой. Пестицид ашиглах, хадгалах, тээвэрлэхэд шаардлагатай стандарт, дүрэм журмуудыг дагаж мөрдөх үүрэгтэй, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн амжилттай туршлага бий болгоход нөлөө бүхий бүх талууд, орон нутгийн захиргаа, пестицид ашиглагчид, тариаланчид, малчдын бүлгүүд, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, хүнс үйлдвэрлэгчдийн нэгдэл, хоршоод энэхүү ПМТ-ний зорилго, ач холбогдлыг ойлгож, түүнийг амжилттай хэрэгжүүлэх талаар тус бүр үүрэг хариуцлага хүлээж хамтран ажиллах ёстой. Тэд төр засгийн байгууллагуудын зохион байгуулалт, шаардлагаас үл хамааран ПМТ-өөг хэрэгжүүлэхэд оролцож хамтран ажиллах үүрэгтэй. Дэлхийн Банд болон МАААТ төслийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх аливаа байгууллагууд энэхүү төлөвлөгөөний хэрэгжилтэнд мониторинг хийхэд шаардлагатай тусламж дэмжлэг үзүүлж ажиллана. Аймгуудын захиргаа, ХХААЖДҮГ, БОАЖГ нь МАААТ төслийн ТХН-тэй хамтран ажиллаж ПМТ-ний хэрэгжилтэд мониторинг хийж, шаардлагатай хэлэлцүүлэг, дүнэлтүүдийг зохион байгуулж, түүний үр ашгийг дээшлүүлэн, явц үр дүнгийн талаар Дэлхийн Банк болон ХХААХҮЯ-нд тайлагнаж байна. Сумын түвшин дэх пестицид ашиглагчид, тариаланчид, малчдын бүлгүүд өөр өөрсдийн аж ахуйд пестицид ашиглаж байгаа талаар болон ПМТ-ний хэрэгжилтэд мониторинг хийж байгаа талаараа БОХУБ-чид тайлагнах шаардлага хүлээнэ. Орон нутаг дахь ТББ-ууд болон бусад сонирхогч талууд ПМТ-ний хэрэгжилтийн байдалд мониторинг хийхэд оролцох боломжтой ба мониторингийн тайлангаа ТХН-д хүлээлгэн өгнө.

8. ПМТ-өөг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах төсөв БОМТ-өөг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай зардлыг ойролцоогоор тооцоход нийт USD$ 106’000.00 (Нэг зуун зургаан мянган ам.доллар USD) шаардлагатай ба дараах зардлууд шаардагдана:

119

ХАВСРАЛТ 2. Төслийн хүрээнд хийгдэх барилгын ажлын явцад байгаль орчныг хамгаалах талаар тавигдах шаардлага

Ерөнхий шаардлага

1. Төслийн гүйцэтгэгч болон түүний ажилчид тухайн барилга байгууламж барих явцад орон

нутаг болон байгаль орчинд үзүүлж болох харш, сөрөг нөлөөг буруулах, урьдчилан сэргийлэх талаар энэхүү шаардлагад нийцсэн арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх ёстой.

2. Барилгын ажлыг дуусгах хүлээлгэн өгөхөөс өмнө орчныг нөхөн сэргээхтэй холбоотой аливаа ажлыг дуусган хүлээлгэн өгөх ёстой. Үүнд:

Барилгын ажлын үед өртсөн буюу хөндөгдсөн газар, хөрс ургамлыг сэргээн ругамалжуулж, ойжуулан тохижуулж, шаардлагатай нөөхөн сэргээлтийн ажлуудыг хойшлуулалгүйгээр хийж дуусган хүлээлгэн өгөх;

Барилгын ажилд нөлөөлөгдсөн усны эх үүсвэр, гол горхи, булаг шанд гэх мэтийг хог хаягдлаас цэвэрлэх, урсацыг чөлөөтэй хэвийн болгох;

Илүүдэл материал, хог хаягдлыг цэвэрлэн ариутгасан байх; Түр байгууламжуудыг нурааж, орчныг цэвэрлэн тохижуулсан байх.

Барилгын гүйцэтгэгч байгууллага байгаль орчин, барилгын гүйцэтгэлийн талаар мөрдөх дүрэм Үндэсний болон орон нутгийн дүрэм журмуудад нийцүүлэх зорилгоор дараах асуудлуудыг зааварчилга болгоно. Гэрээт байгууллага нь барилгын ажил эхлэхээс өмнө, барилгын төлөвлөлтийн талаар болон холбогдох шаардлагуудын талаар төслийн инженерт танилцуулж ойлгуулсан байх. Төслийн инженер, эдгээр төлөвлөгөө болон шаардлагуудыг хүлээн зөвшөөрсний дараа барилгын ажлыг эхлэж болно. Хориглох зүйлс Барилгын талбай болон түүний орчимд дараах зүйл хориотой:

1. Барилга барихыг зөвшөөрснөөс гаднах талбайн модыг огтлох; 2. Ан агнах, барих, загасчлах, ургамал түүх; 3. Зөвшөөрөгдөөгүй хортой материал ашиглах, ялангуяа хар тугалага агуулсан будаг,

асбест гэх мэтийг ашиглах; 4. Архитекторын болон түүхийн ховор, үнэ цэнэтэй зүйлийг нураах, сүйтгэх; 5. Гал гаргах; 6. Галт зэвсэг хэрэглэх (зөвшөөрөгдсөн харуул хамгаалалтаас бусад); 7. Архи согтууруулах ундаа хэрэглэх.

Тээвэр

Гэрээт байгууллага нь барилгын талбарт болон түүнд хүрэхэд зориулан барилгын талбайн инженертэй тохиролцон тусгайлан тогтоосон замыг ашиглах ба тухайн замын ангилалд тохирсон тээврийн хэрэгслэлийг ашиглана, түүнчлэн орон нутгийн зам, гүүрийг гэмтээхээс сэргээлж тэдгээрийн ачаалалын тогтоосон, зөвшөөрөгдөх хэмжээг дагаж мөрдөнө. Гэрээт байгууллага нь тээвэрлэлтийн болон өөрийн буруу үйлдэл, ачаалал хэтрүүлснээс болж орон нутгийн зам, гүүр бусад байгууламжид учруулсан аливаа хохирлыг хариуцах ба тэдгээрийг засах, төлж өгөх үүрэгтэй.

Гэрээт байгууллага нь тогтоосон хэмээнээс хэтэрсэн даацын болон илүү их дуу чимээ гаргадаг, утаа ялгаруулдаг тээврийн хэрэгслэлийг ашиглах ёсгүй. Барилга байшин ихтэй, оршин суугчид

120

төвлөрсөн газарт хүнд менанизм, тээврийн хэрэгсэл ашиглахдаа дуу намжаагчийг зохих ёсоор хэрэглэх шаардлагатай. Барилгын гүйцэтгэгч байгууллага нь гэрээт хугацаанд авто замын хяналтыг төслийн инженерийн зөвшөөрч батласны дагуу зохих ёсоор зохион байгуулж ажиллах ёстой. Ажиллагсад ба тэдний амьдрах байр орчин

Барилгын гэрээт гүйцэтгэгч байгууллага нь ажиллагсдын дийлэнх олонхийг орон нутгийн иргэдээс бүрдүүлэх ба тэдгээрийг шаардлагатай сургалтад хамруулан чадваржуулсан байна. Барилгын гэрээт гүйцэтгэгч байгууллага нь барилгын талбай дээр ажиллах хүмүүсийн тоонд тохирсон бие засах газар, ариун цэвэрийн байгууламжийг байгуулж барилгын хугацаанд ашиглана.. Бие засах газар нь халуун хүйтэн ус, саван болон гар хатаах төхөөрөмж зэрэг тоноглолоор бүрэн хангагдсан байх ёстой. Гэрээт гүйцэтгэгч нь бие засах газраас гарах бохироор ойролцоох усны эх үүсвэрийг бохирдуулахгүйн тулд бохир хадгалан ариутгагч түр зуурын нөөцлөгчийг суурилуулж ашиглах ба ажилчдын байр болон бие засах газраас гарах хатуу хог хаягдлыг хадгалан, зайлуулж устгах арга, системийг бий болгож ашиглана. Гэрээт гүйцэтгэгч нь ажилчдын гал тогоонд болон халаалт, материал боловсруулахдаа модыг түлшинд зориулан ашиглахгүй бөгөөд шатдаг хий зэрэг түлшний өөр төрлийг ашиглах ёстой. Гэрээт гүйцэтгэгч нь төслийн инженерийн зөвшөөрөлтэйгээр барилгын талбайд албан контор, агуулах, засварын газрыг байгуулах бөгөөд эдгээр нь хүммү соршин суудаг суурин газраас 500м-ээс багагүй зайд байрших ёстой ба шатахуун, дизель түлш, асфальт, битум хадгалах агуулахыг гол, усны эх үүсвэрээс 500 метрээс хол байрлуулах ба бороо үерийн ус болон шүүрэлтээр дамжин усны эх үүсвэрлүү аливаа бохирдол оруулахааргүй нөхцлийг хангаж ажиллах ёстой.

Хог хаягдал болон газрын эвдрэлээс сэргийлэх ажил:

Эрүүл ахуйн, хатуу болон аюултай хог хаягдлыг хатуу хяналт дор дараах арга хэмжээг авч зайлуулах арга хэмжээ авах ёстой. Үүнд:

Хог хаягдлын менежмент:

1. Хог хаягдал гаргахгүй байх арга хэмээ авах.

2. Гарч байгаа хог хаягдлыг ялган ангилах. Хэрэв ямар нэг аюултай хог хаягдал гарч байгаа бол, тэдгээрийг цуглуулах, хадгалах, тээюэрлэх, устгах ажлыг нягт нямбай зохион байгуулах хэрэгтэй.

3. Хог хаягдлыг устгах газрыг тусгайлан тогтоож, тэмдэгжүүлж, устгах материалыг тодорхой тэмдэглэж нэг бүрчлэн булж устгана.

4. Барилгын явцад гарах бүх төрлийн хог, метал, ашиглагдсан тос, илүүдэл материалыг тодорхой батлагдсан газарт булах бөгөөд хог хаягдлыг булах батлагдсан газар нь гол, нуурын эрэг, намгархаг газраас 300 метрээс их зайд байрлах ёстой. Түүнчлэн хог хаягдлыг дахин ашиглах, боловсруулах арга техникийг аль болох ашиглахыг дэмжих хэрэгтэй.

Газрын элэгдэл эвдрэлээс сэргийлэх:

121

Аль болох бага хэмжээтэй газрыг хөндөх хэрэгтэй бөгөөд, тухайн газрыг аль болох хурдан сэргээх шаардлагатай ба үерийн хамгаалалтын дренаж, хагшаас тундас барих далан сувгийг байгуулах шаардлагатай. Барилгын бүх талбайд, үерийн усыг зайлуулах, сааруулах байгууламж барих, үерээр зөөгдөж ирэх шавар, шороо, чулууг тогтоох хамгаалах суваг шуудууг барина. Барилгад ашиглагдах газрын өнгөн хөрсийг өвс, навчны хаягдал болон органик материалуудтай нь авч орон нутгийн эвдэрсэн газрыг нөхөн сэргээхэд ашиглана. Барилгын орчин тойрны эвдэрсэн, элэгдсэн газрын нөхөн сэргээхэд орон нутгийн унаган төрөл зйүлийн ургамал, үрийг ашиглаж хөрсний эвдрэлээс хамгаалах арга хэжээг барилга барих ажил дуусахад хэрэгжүүлж дуусгах шаардлагатай. Ургамалан давхарга ургаж сэргэх хүртлэх хугацаанд элэгдлээс хамгаалах арга хэмээг тогтмол хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Газар шорооны ажлын үед анхаарах асуудлууд Барилга байгууламж барихтай холбоотой бүх төрлийн газар шорооны ажлуудад нарийн хяналт тавьж ажиллах ёстой. Гэрээт гүйцэтгэгч нь газар ухах тэгшлэх ажлыг тухайн орчны унаган төрхийг алдагдуулахааргүйгээр хийхийг хичээх ёстой бөгөөд барилгын зөвшөөрөгдсөн талбайгаас гаднах талбайн газрыг хөндөх ёсгүй. Гэрээт гүйцэтгэгч нь газар ухах аливаа ажлыг хур бороо орохоос өмнө амжуулж дуусгахаар төлөвлөж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй ба үүнтэй холбоотойгоор үүсч болох газрын элэгдэл эвдрэлээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх ёстой. Үүний тулд ухаж хөндсөн газрын гадаргууг тэгшилж ургамалжуулах ажлыг заавал хийж гүйцэтгэнэ. Барилгын талбайгаас ухаж авсан илүүдэл шшороог төслийн инженерийн тогтоож өгсөн газарт хийж булан тэгшилээд нөхөн сэргээлт хийнэ. Хаягдал шороог булах газар нь усны урсгалд автахааргүй, газар тариалан, хөдөө аж ахуйн болон бусад эдэлбэрт нөлөөлөхөөргүй байх ба булж тэгшилсэн газар нь цаашид элэгдэл эвдрэлд орохооргүйгээр нягтруулагдсан байх ёстой.

Барилгын ажилд хөрс шороо өөр газраас шинээр авч ашиглах тохиолдолд төслийн инженерийн зөвшөөрлийг авч түүний зааварчилгааны дагуу ашиглана. Шороо чулуу авч ашиглах газар нь голын гольдрол, усны горимыг өөрчлөхөд нөлөөлөхөөргүй байх ёстой. Гэрээт гүйцэтгэгч нь шороо чулуу авсан газрыг цэвэрлэж, хэвийн байдалд оруулсан байх ба уг газар нь тэгшлэгдсэн ус намаг тогтохооргүй болсон байх ёстой. Голын сав газраас чулуу хайрга авсан тохиолдолд ухсан нүхний гон нь голын өргөнийн 10-ны 1-ээс бага хэмжээтэй байх ёстой ба голын урсгалыг өөрчлөх, сав газарт ямар нөг сөрөг нөлөө үзүүлээгүй байх шаардлагатай. Хайрга чулуу бутлах төхөөрөмж ашиглах тохиолдолд төслийн инженерийн зөвшөөрөл, зааварчилгааг заавал авах ба бутлах төхөөрөмж нь хүн ам суурьшдаг газраас хол зайтай, тоос шороо, дуу чимээний нөлөө үзүүлэхээргүйгээр байрласан байвал зохино.

Чулуу шороо авах газар дараах зааваруудыг мөрдөнө:

1. Тухайн газрыг урьдчилан тогтоож тэмдэгжүүлсэн байх, энэ газар нь эгц налуу, элэгдэлд өртөмхий газар, усны эх үүсвэрээс нандаж 15 метрээс их зайтай байх.

2. Тухайн газраас авах материалын хэмжээнд хязгаар тогтоосон байх.

122

3. Тухайн газраас авсан өнгөн хөрсийг тусд нь нөөцлөн хадгалаж чулуу шороо авч хэрэглэсний дараа нөхөн сэргээлтэнд буцаан ашиглаж уг газрыг тэгшилж зассан байх. Налуу, зам дагуу байрлалтай газарт элэгдэл эвдрэлээс хамгаалах тусгайлсан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.

4. Тухайн газрын байгалийн даацийг хэтрүүлэлгүйгээр авч ашиглах ба дараа нь ухсан газарт органик гаралтай хаягдал хийж газрыг тэгшилж, ургамалжуулна. Ургамалжуулалтанд аль болох байгалийн ургамалын үр суулгац ашиглах шаардлагатай.

5. Хэрэв тухайн газарт ус зайлуулах, уснаас хамгаалах зорилготой судаг шуудуу байсан бол тэдгээрийг хэвийн байдалд оруулж үлдээх ёстой.

6. Барилгын ажил дуусахад талбайд байгаа хог хаягдал, үлдэгдлийг бүрмөсөн цэвэрлэж орчныг тохижуулна.

Барилгын болон тээврийн хэрэгслэлээс гарсан хог хаягдлыг зайлуулах, устгах

Гэрээт гүйцэтгэгч нь барилгын талбайг цэвэрлэхэд өдөр тутам мөрдөх дүрэс гаргаж мөрдүүлэх ба үүнд барилгын ажлаас гарах хог хаягдал тэдгээрийг зайлуулах устгах байгууламж, аргачлалыг тусгасан байна. Хуучин байсан барилгыг буулгах тохиолдолд түүнээс гарах материалуудыг шинэ барилгын ажилд боломжийн хэмжээгээр эргүүлэн ашиглах (тухайлбал: далан, ухсан газрыг дүүргэх гэм мэт). Үлдсэн хаягдлыг төслийн инженерийн зөвшөөрсөн, тодорхой газарт булж зайлуулна. Гэрээт гүйцэтгэгч нь хог хаягдал булж зайлуулах газрыг сонгохдоо (a) ойгоос хол; (б) байгалийн судаг жалгыг таглахааргүй; ба (в) ховор болон нэн ховор ургамалд сөрөг нөлөөлөхөөргүй газрыг сонгоно. Гэрээт гүйцэтгэгч нь барилгын материалын хог хаягдлыг ямар ч нөхцөлд байгалийн эмзэг бүс, орчинд хаяж булж болохгүй.

Барилгын материалын хог хаягдал барилгын орчн газарт хаягдсан тохиолдолд гэрээт гүйцэтгэгч эдгээр хог хаягдлыг яаралтай цэвэрлэж, газрыг Төслийн инженерийн тавьж буй шаардлагад нийцүүлэн нөхөн сэргээж хэвийн байдалд оруулж өгнө.

Барилгын явцад хийгдэх тээврийн ажлын нарийн хуваарь төлөлөгөөг гарган Төслийн Инженерээр батлуулан хэрэгжүүлэх ба үүнд тээврийн хэрэгслэлийн хангамж хэрэгцээ, засвар үйлчилгээ, хийх, тэдгээрээс гарагх хог хаягдлыг зайлуулах зэрэг бүхий л ажил асуудлыг тусгасан байна.

Барилгын ажлын үед мөрдөх аюулгүй ажиллагаа

Гэрээт гүйцэтгэгчийн үүрэг хариуцлагад барилгын талбайд ажиллах хүмүүсийн аюулгүй байдал болон ойролцоох өмч хөрөнгийг аливаа ослоос хамгаалах үүргийг тусгаж өгнө. Гэрээт гүйцэтгэгч нь үндэсний болон орон нутгийн түвшинд мөрдөгдөх ёстой аюулгүйн ажиллагааны дүрмийн шаардлагыг биелүүлэн, аливаа осол аваараас сэргийлэх, арга хэмжээг авах ба дараах зүйлсийг анхаарч ажиллана:

1. Явган хүний замыг аль болох аюулгүй байдлаар тогтоож нягт нямбай тэмдэгжүүлсэн байх ёстой;

2. Хэрэв барилгын ойр орчимд сургууль байгаад, сургуулийн хүүхдүүд аюулд өртөж болзошгүй байвал замын хяналт хариуцсан ажилтныг ажиллуулж сургуулийн цагаар замын зохицуулалт хийлгэх ёстой;

3. Замын хөдөлгөөний тэмдэг тэмдэгжүүлэлтийг тодорхой хийж, явган хүмүүсийн аюулгүй байдлыг хангах эргүүл хяналтыг барилгыг барьж дуусах хүртэлх хугацаанд тогтмол ажиллуулах ёстой;

123

4. Барилгын ажил эхлэхээс өмнө ажмллагсдыг аюулгүйн ажиллагааны сургалтуудад хамруулах ёстой;

5. Ажиллагсдыг хувийн хамгаалах хэрэгслэл, ажлын хувцсаар хангаж хэрэглээнд байнгын хяналт тавьж ажиллана;

6. Химийн материал хэрэгслэл, бодис тус бүрээр аюулгүйн мэдээллийн жагсаалт гарган бүтгэж ажиллана;

7. Бүх ажиллагсад дээрх аюулгүйн мэдээллийн жагсаалтыг уншиж танилцах ёстой ба тэдэнд болон хамтран ажиллагсдад нь тухайн бодис, хэрэгслэлээс үүдэн гарах нөлөөлөл, эрсдлийн талаар тодорхой танилцуулсан байх ёстой;

8. Асбестийн найрлагатай материал болон бусад хортой бодисуудыг тусгай сургагдсан ажилчаар устгуулах буюу ариутгуулах ба гүйцэтгэлд нь байнгын хяналт тавьж ажиллана;

9. Их хэмжээний бороотой үед буюу аюултай нөхцөл байдал тохиолдсон үед барилгын ажлыг түр зогсоох.

10. Барилгын ажлын үед газар хөдлөлтийн чичэрхийллийн үед бүх цахилгаан болон механик тоног төхөөрөмжүүдийг яаралтай унтраах, зогсоох.

Дуу чимээ болон тоос шороог бууруулах арга хэмжээ

Гэрээт байгууллага нь:

1. Барилгын ажилтай холбоотой тээврийн хөдөлгөөний хурдыг барилгын талбайн орчимд буюу 200 метрийн тойрог дотор 20км/цаг байхаар, талбайн дотор 15 км/цаг байхаар тогтоож мөрдөнө;

2. Барилгын ажилд ажиллаж байгаа тээврийн хэрэгслэл, машин механизмууд, тоног төхөөрөмжөөс гарах дуу чимээг 90 дицбалл буюу түүнээс доош байхаар зохицуулж ажиллана.

3. Эмзэг, өртөмхий газруудад (гэр хороолол, эмнэлэг, амралтын газар, гэх мэт.) илүү хатуу дэг журам тогтоох ба тогтоосноос илүү хэмжээний дуу чимээ гаргахыг хатуу хориглоно.

4. Тоос шороо, тоосонцор үүсгэх аливаа үйлдвэрлэлийг багасгах, ойролцоох айл өрхүүд болон албан газруудад нөлөө үзүүлэхээс зайлсхийх, ба ялангуяа хүүхэд хөгшид бүхий орчинд илүү анхаарч ажиллах.

5. Хөрс хуулах ажиллагааг тодорхой үе шаттайгаар, бага багаар гүйцэтгэх ба салхинд шороо босох, тоосонцор үүсэхээс сэргийлнэ.

6. Барилгын талбайн эргэн тойронд тоос барих хаалт босгох, гэр хороолол, худалдааны төв, амралт сувилалын орчимд илүү анхаарал тавьж ажиллана.

7. Шороон зам, газар ухлага, овоолго, яулуу шороо авч буй газруудад ус цацаж тоос шороог дарах, тоосонцор үүсэхээс хамгаална.

8. Барилгын ажлаас үүдэлтэй чичэрхийлэл, дуу чимээ гаргахыг бууруулах зохистой арга хэмжээг байнга авя хэрэгжүүлэх.

Ашиглагдахгүй барилга, дэд бүтцийг буулгах үед баримтлах журам

Гүйцэтгэгч нь аливаа ашиглагдахгүй барилга байгууламжийг нурааж буулгахдаа ажиллагсад болон олон нийтийг дээрээс унах хог хаягдал, эмтэрхий хэлтэрхийд цохиулахаас хамгаалах сэргийлэх шаардлагатай арга хэмжээг авсан байх ёстой. Эдгээр арга хэмжээнд:

124

Хог хаягдал унаж болзошгүй бүсийг тогтоож, барилгын дээд давхараас хог хаягдлыг аюулгүйгээр буулгах хоолой байгуулах

Буулгах ажиллагааг бага багаар хэсэгчлэн гүйцэтгэх /хөрөөдөх, таслах, цүүцдэх гэх мэт/

Барилгын эмтэрсэн хэсгүүд унахаас хамгаалах тор, түр зуурын хамгаалалтын арга хэмжээг тавцан булан бүрт байгуулах, хамгаалалтын хаалтуудыг байгуулах.

Ажилчдыг хамгаалах хувцас хэрэгслэл, малгай, гутал, нүдний шил гэх мэтээр хангах.

Олон нийттэй харилцах

Ажлыг гүйцэтгэх үед олон нийттэй харилацх ажиллагааг дараах байдлаар зохион байгшуулна:

1. Тухайн сум орон нутгийн иргэд олон нийтэд барилгын ажлын хуваарь, олон нийтийн үйлчилгээ, замын хөдөлгөөнийг түр хугацаагаар саатуулах хуваарь, шалтгаан, газар ухах, хуучин барилга нураах гэх мэтийн талаар тохиромжтой байдлаар урьдчилан мэдээлэх.

2. Шөнийн цагаар барилгын ажил гүйцэтгэхийг хязгаарлах. Хэрэв шөнийн цагаар ажил гүйцэтгэх шаардлага гарвал нарийн хуваарь гарган олон нийтэд мэдээлэх шаардлагатай.

3. Барилгын ажилтай холбоотойгоор аливаа үйлчилгээг /ус хангамж, цахилгаан, телефон холбоо таслах, автобусны хөдөлгөөн маршрут өөрчлөх гэх мэт/ саатуулах тохиодолд наандаж 5 хоногийн өмнөөс олон нийтэд мэдээлж тэднийг ажил амьдралаа зохицуулах боломж олгоно.

Байгаль, Түүх, Соёлын Дурсгал илрүүлэх тохиолдолд анхаарах асуудлууд:

Гүйцэтгэгч нь газар шорооны ажил хийх явцдаа ямар нэг архелогийн олдвор, түүхийн дурсгал, шарил бүхий газар, илрүүлсэн тохиолдолд:

1. Тухайн илэрц бүхий газарт барилгын ажил явуулахыг тодорхой хугацаагаар зогсоох;

2. Илэрц бүхий газрыг зааглан тусгаарлах;

3. Тухайн зүйлсийг зохих журмын дагуу зөөх хүртэл хугацаанд түүний бүрэн бүтэн байдлыг хамгаалах. Эртний болон ховор эд зүйл олдсон тохиолдолд түнийг хариуцах түүх соёлын байгууллага, эсвэл орон нутгийн захиргааны байгууллагад мэдээлж хүлээлгэн өгөх хүртэл харуул хамгаалалтыг хариуцан гүйцэтгэнэ.

4. Орон нутгийн захиргаа болон түүх соёлын асуудал хариуцсан байгууллагад мэдэгдэх үүргийг барилгын талбайн хяналтын инженер хариуцах ба тэрээр дээрх байгууллагуудад энэ тухай 24 цагийн дотор мэдээлэх үүрэгтэй байна;

5. Тцхайн асуудлаар үүрэг хариуцлага хүлээсэн байгууллага, орон нутгийн захиргаа нь тухайн түүх, соёлын дурсгалт зүйлийг хэрхэх тухай зохих шийдвэр гарах хүртлэх хугацаанд тэдгээрийн хамгаалалт, хадгалалтын асуудлыг хариуцана. Тухайн асуудал хариуцсан мэргэжлийн байгууллага олдсон эд зүйлд урьдчилсан үнэлгээ өгнө. Олдсон эд зйүлийн ач холбогдол, үнэ цэнийг түүх, соёл, шинжлэх ухаан, нийгэм эдийн засгийн ач холбогдлоор нь үнэлэнэ;

6. Олдворыг хэрхэх тухай шийдвэрийг тухайн асуудал хариуцсан байгуулага гаргана. Энэ шийдвэрт тухайн газрыг хамгаалах, тухайн зйүлийг шилжүүлэх, эсвэл барилгын талбайн зураглалд өөрчлөлт оруулах зэрэг асуудлыг тусгана;

7. Олдворыг хэрхэх талаар эрх бүхий байгууллагын гаргасан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх асуудлыг орон нутгийн захиргааны албан бичгээр баталгаажуулна;

125

8. Тухайн олдворыг аюулгүй баталгаатай байдлаар зохицуулах тухай шийдвэр гарч түүнийг хэрэгжүүлсний дараа тухайн эрх бүхий байгууллагын өгсөн шйидвэрээр барилгын ажлыг сэргээн үргэлжлүүлнэ.

Аюултай материалын талаар авах арга хэмжээ Хэрэв барилгын талбайд ямар нэг хортой, аюултай материал (асбест агуулсан хаягдал материал гэх мэт) байгаа нь ажиглагдсан тохиолдолд гэрээт гүйцэтгэгчээс Аюултай Хог Хаягдлын Менежментийн Төлөвлөгөө боловсруулан хэрэгжүүлэхийг шаардах ба энэхүү төлөвлөгөөг Төслийн инженер батлан мөрдүүлнэ. Энэ төлөвлөгөө нь барилгын болон тээврийн бүх ажилд оролцож байгаа ажилчдад мэдээлэгдэж танилцуулагдсан байх ёстой. Аюултай хог хаягдлыг зайлуулах, устгах ажлыг зөвхөн тусгайлан сургагдсан ажилчид үндэсний болон олон улсын хэмжээнд тавигддаг шаардлагын дагуу гүйцэтгэнэ. Эрүүл мэндийн хамгаалал, үйлчилгээ Гэрээт гүйцэтгэгч нь ажиллагсдынхаа анхны тусламж үзүүлэх, барилгын ажилтай холбоотой үүсч болох осол аваарын үед хэрэглэх хувийн хэрэгцээний эм, эмнэлэгийн зүйлсээр хангах ёстой. Гэрээт байгууллага нь ажилтнуудаа эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамруулах, төрөл бүрийн халдварт өмчнөөс сэргийлэх арга хэмжээ хөтөлбөр хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Гэрээт гүйцэтгэгч нь барилгын ажил гүйцэтгэх техникийн саналдаа Ажилчдынхаа эрүүл мэндийг хамгаалах төлөвлөгөөний талаар тусгасан байх ёстой. Барилгын ажлын явц дахь байгаль орчны хяналт удирдлага Төслийн инженер байгаль орчинтой холбоотой аливаа асуудлын гүйцэтгэлд хяналт таьж ажиллана. Хэрэв аливаа нэг шаардлагыг хэрэгжүүлэхгүй биелүүлэхгүй байгаа тохиолдолд, Төслийн Инженер нь торгох, тухайн шаардлага хангаагүй ажлыг засаж сайжруулах хүртэл ажлыг түр ба тодорхой хугацаагаар зогсоох арга хэмжээ авна. Гэрээт байгууллага нь үндэсний болон тухайн аймаг сумын захиргаанаас байгаль орчин эрүүл мэнд аюулгүй байдлын талаар гаргасан аливаа зааварчилга шаардлагыг биелүүлэх шаардлагатай.

Хавсралт 3. Санал гомдлын хуудас. Санал гомдол барагдуулах талаарх Дэлхийн

Банкны Үйлчилгээ

САНАЛ ГОМДЛЫН ХУУДАС

Санал гомдол барагдуулах талаарх Дэлхийн Банкны үйлчилгээ

Энэхүү хуудасыг гараар эсвэл онлайнаар бөглөх боломжтой бөгөөд асуулдуудад хариулах зайнуудад өөрийн санал гомдолтой холбогдох мэдээллүүдийг оруулна. Хуудсыг бөглөж дуусаад, гарын үсгээ зурж, хэвлэж авах шаардлагатай ба шаардлагатай бол холбогдох баримтыг нотолсон зургийг авч хавсаргаад е-тэйл эсвэл захиагаар явуулж болно. (Дэлгэрэнгүй зааварчлагыг доор бичсэн байгаа).

126

1. Санал гомдол гаргагчийн талаарх мэдээлэл (Та энэ мэдээллийг заавал бөглөх ёстой. Хэрэв та хүсвэл мэдээлэгчийн талаарх мэдээллийн нууцыг чандлан хадгална. Тодорхой нэр хаяггүй санал гомдлыг хүлээн авахгүй гэдгийг санана уу.)

Одог нэр, хүйс: _________________________

(☐эр, ☐эм, аль нэгийг тэмдэглэнэ үү?)

Байгууллага/албан тушаал (хэрэв байгаа бол): ___________________________

Хаяг: _____________________

Холбогдох утас: ____________________

E-mail хаяг: _____________________

Таньтай хэрхэн холбогдож болохыг тодорхой бичнэ үү (e-mail, гар утас гэх мэт.): Click or tap here to enter text.

Таны нууцлалыг хадгалах уу? (Доорх хариултын аль нэгийг сонгоно уу)

☐Тийм ☐Үгүй

2. Санал гомдлыг төлөөлөн гаргах эрх бүхий төлөөлөгчийн мэдээлэл (хэрэв байгаа бол). (хэрэв хэн нэгэн таныг төлөөлөл санал гомдлыг тань уламжилж байгаа бол ил тод байдлыг хангах зорилгоор тэр хүний нэр хаяг мэдээллийг бичнэ).

Одог нэр, хүйс: _________________________

(☐эр, ☐эм, аль нэгийг тэмдэглэнэ үү?)

Байгууллага/албан тушаал (хэрэв байгаа бол): ___________________________

Хаяг: _____________________

Холбогдох утас: ____________________

E-mail хаяг: _____________________

3. Төслийн талаарх мэдээлэл

төслийн нэр\дугаар (хэрэв дугаарыг мэдэж байгаа бол) ___________________________________

Төслийн байршил (Улс, аймаг, хот гэх мэт.) _____________________________________

4. Санал гомдол

Дэлхийн банкны санхүүжүүлж байгаа дээрх төслөөс таньд ямар хортой сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа буюу үзүүлж болзошгүй байна вэ?

Дэлхийн банкны санхүүжүүлж байгаа дээрх төслөөс таньд яагаад ямар хортой нөлөө шууд үзүүлж байна гэж та бодож байна вэ?

Хэрэв холбогдох өөр ямар нэг баримт мэдээлэл байгаа бол энд бичнэ үү.

5. Санал гомдлыг барагдуулах талаар өмнө нь авсан ямар нэг арга хэмжээ

127

Та өмнө нь төслийн болон төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллагын санал гомдол шийдвэрлэх тогтолцооны дагуу санал гомдлоо гаргаж байсан уу?

☐Тийм хэрэв тийм бол, дараах мэдээллийг өгнө үү:

Хэзээ, хэнд хандаж, хэрхэн ямар асуудал дэвшүүлсэн бэ?

____________________________________________________________________

Төслийн СГШТ-ны дагуу ямар нэг хариу авсан буюу таны гомдлын мөрөөр ямар арга хэмжээг зохион байгуулсан бэ? Энэ гаргасан шийдвэр, авсан арга хэмжээ таны шаардлагыг хангасан уу?

_________________________________________________________________________

☐Үгүй, хэрэв үгүй бол, яагаад?

Санал гомдол хэрхэн шийдэгдсэн байгаасай гэж хүсч байн?

Тань өөр хавсаргах баримт мэдээлэл, асуудал байна уу?

Санал гомдол гаргагчийн гарын үсэг (хэрэв хэн нэгэн таныг төлөөлж энэ гомдлыг өргөн барьж байгаа бол төлөөлөгчийг томилсон итгэмжлэл таны гарын үсэгтэй байх ёстой ба энэ тохиолдолд санал гомдол гаргагч та доор гарын үмэг зурахгүй). Та хуудсыг хэвлээд гарын үсэг зурна.

___________________________________

Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн гарын үсэг:

____________________________________

Он сар өдөр: _________________

Санал гомдол гаргагч болон түүний итгэмжлэгсэн төлөөлөгчөөр өөр хүн энэ хуудсыг бөглөсөн бол тэр хүн гарын үсгээ доорх зайнд зурна:

_________________________________

та санал гомдлоо дараах хаягаар илгээнэ үү: E-мэйл: [email protected] The World Bank Grievance Redress Service (GRS) Fax: +1 – 202 – 614 – 7313 MSN MC 10-1018 1818 H St NW Washington, DC 20433, USA Санал гомдлыг Дэлхийн банкы Монгол дахь төлөөлөгчийн газарт эсвэл Дэлхийн Банкны Төврүү е-мэйл, факс болон шуудангаар илгээж болно.

128

Annex 4: Дэд-төслийн байгаль орчин, нийгмийн үнэлгээний хуудас Хүснэгт 1. A. Төсөл хэрэгжүүлэх хүсэлт гаргагчийн мэдээлэл Байгууллага: Одог нэр ба холбоо барих хэлбэр : Хаяг, утас & e-mail Үйл ажиллагааны товч тодорхойлолт:

Дэд-төсөлд шаардагдах санхүүжилт:

Үйл ажиллагаа явагдах байршил (аймаг, сум): Дэд төслийн эхлэх ба дуусах өдөр

B. Үйл ажиллагаа, үнэлгээний дүн ба эрсдлийн үнэлгээний дүн

Төлөвлөж буй үйл

ажиллагаа

Үнэлгээний дүн (зааварын Үе шат-2)

Эрсдлийн үнэлгээний дүн (Зааварчлагын Үе шат- 5. Дунд болон Их эрсдэлтэй бүх үйл

ажиллагааг бичнэ)

Эрсд

эл б

ага

Эрсд

эл д

унд

зэрэ

г

Эрсд

эл ө

ндөр

Жаг

саал

таас

ха

сах

B а

нгил

ал

B+ а

нгил

ал

1. 2. 3. (шаардлагтай бол нэмэлт хуудас ашиглаж болно) C. Байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн шинжилгээний нэгтгэл Төсөл нь дараах асуудлуудыг

багтаана... Зөвлөмж болгож буй арга хэмжээ:

МАААЧДТ-ийн дэмжихгүй үйл ажиллагааны жагсаалтад орсон Дэд төслийн үйл ажиллагааг батлахгүй

Зөвхөн бага эрсдэлтэй үйл ажиллагаа Цаашид байгаль орчны үнэлгээ шаардлагагүй

Зөвхөн дунд зэргийн эрсдэлтэй В ангилалын үйл ажиллагаа Санал болгож буй үйл ажиллагааг батлахын өмнө байгаль орчин,

нийгэм, уур амьсгалын нөлөөллийн үнэлгээ хийх шаардлагатай. Зөвхөн өндөр зэргийн эрсдэлтэй В+ ангилалын үйл ажиллагаа

D. Хэрэв чмар нэг үйл ажиллагаа нь их буюу дунд зэргийн эрсдэлтэй гэж дүгнэгдсэн бол дараах

мэдээллийг өгөх ёстой: D.1 Үйл ажиллагааны нэгтгэл (Ерөнхий танилцуулга, санал болгож буй үйл ажиллагааны

үндэслэл, гарах үр дүн,). D.2 Үйл ажиллагааны тодорхойлолт (Их болон дунд зэрэг эрсдэлтэй үйл ажиллагааны жагсаалт, үйл ажиллагаа тус бүрийн тодорхойлолт, боломжит нөлөөлөл, эрсдлийг бууруулах талаар авах арга хэмжээний санал). Товч бөгөөд хүснэгтийн байдлаар гаргах: Их ба дунд зэрэг

эрсдэлтэй үйл ажиллагаа

Тодорхойлолт Болзошгүй нөлөөлөл Нөлөөг бууруулах арга хэмжээ

D.3 Байгаль орчны нөхцөл (нөлөөлөлд өртөж болзошгүй газрын тодорхойлолт ба тэдгээрийн экологийн үнэ цэнэ). D.4 Баягаль орчинд үзүүлж болзошгүй нөлөөлөл тус бүрээр нь үйл ажилгаа бүрийг үнэлэх (Нөлөөллийн чанарын мэдээлэл ба нөлөөлөлд өртөж болзошгүй ой, бэлчээрийн талбай). D.5 Нийгмийн нөхцөл (нөлөөлөлд өртөж болзошгүй хүмүүс). D.6 Үйл ажиллагаа тус бүрийн нийгмийн нөлөөллөөр нь үнэлэх (болзошгүй нөлөөлийн талаарх чанарын мэдээлэл ба нөлөөлөлд өртөж болзошгүй хүмүүсийн талаарх тоон мэдээлэл).

129

E. Батламж: Энэхүү хуудсанд бичсэн бүх мэдээлэл үнэн бөгөөд бүрэн гэдгийг батлаж байна.

(гарын үсэг) (он сар өдөр)

Доорх зайг ТХН бөглөнө. F. Дэд-төслийн байгаль орчин, нийгмийн эрсдлийн зэрэглэл: Энэхүү дэд төсөл нь …… ангилалын төсөл гэж зүгнэж байна. Зөвлөж буй арга хэмжээ:

Дэмжих боломжгүй: Зарим үйл ажиллагаа нь МАААЧДТ-ийн дэмжихгүй үйл ажиллагааны уагсаалтад орсон. Санал өргөн баригчид хариу өгөх

C ангилал: Зөвхөн бага эрсдэлтэй үйл ажиллагаанууд байна Нарийвчилсан үнэлгээ шаардлагагүй

B ангилал: Хэрэв эрсдэл нөлөөллийг бууруулах болон мониторинг хийх арга хэмжээ авснаар эрсдэл нь буурах үйл ажиллагаанууд хамрагдсан байна. Батлахаас өмнө Байгаль орчин

нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ хийх шаардлагатай

B+ ангилал: Үйл ажиллагаанууд нь нөлөөллийг бууруулах болон мониторинг хийх арга хэмжээ авснаар эрсдэл нь буурах боловч зарим үйл ажиллагаа нь өндөр эрсдэлтэй байсаар байна.

G. Цаашид авах шаардлагатай арга хэмжээний үнэлгээ Холбогд

олтой бол тэмдэглэ

Цаашид авах арга хэмжээ

Дэд төсөл нь дэмжихгүй үйл ажиллагааны жагсаалтад орсон Дэд-төсөл хэрэгжүүлэгчид шүүмж санал өгөх Байгаль орчны эрсдэл Дэд-төсөл БОНБҮ-ний хуулийн дагуу БОХБЕҮ хийх шаардлагатай үйл ажиллагаануудыг хамруулсан

БОНБЕҮ хийлгэх баримт бичиг бэлтгэх

Дэд-төсөл нь хуулийн дагуу БОХБНҮ хийлгэх шаардлагатай үйл ажиллагааг хамруулсан

БОНБНҮ хийлгэх ажлын удирдамж боловсруулж өгөх

The Дэд-project includes activities that may have limited (category B) environmental impacts but for which national law does not require a general or detailed EIA, but significant impacts may be likely

БОННҮ-ний ажлын удирдамж боловсруулж өгөх

Дэд-төсөл нь байгаль орчны нилээн хурц нөлөөлөлтэй үйл ажиллагаа (ангилал A)-г хамруулсан боловч хуулийн дагуу БОНБҮ хийх шаардлагагүй

Дэд-төсөл хэрэгжүүлэгч нь нөлөөллийг бууруулах үр ашигтай ажиллагааг төлөвлөх хэрэгжүүлэх туршлагатай

БОМТ боловсруулахыг дэд төсөл хэрэгжүүлэгчээс шаардах

Дэд-төсөл хэрэгжүүлэгч нь нөлөөллийг бууруулах үр ашигтай ажиллагааг төлөвлөх хэрэгжүүлэх туршлагагүй

БОМТ боловсруулах удирдамж боловсруулах

Дэд-төсөл нь пестицид худалдан авах, хэрэглэх үйл ажиллагааг тусгасан

Олон наст таримал ургамлын үйлдвэрлэлд мөрдөх БОЭМАБ Удирдамжийн дагуу БОМТ боловсруулж мөрдөхийг шаардах

Дэд төсөл нь ямар нэг цооног өрөмдөх асуудлуудыг тусгасан Үндэсний хууль тогтоомжуудыг мөрдлөг болгох

Нийгмийн эрсдэл Дэд-төсөл нь дэд бүтэц болон 200-аас доош тооны үндэсний цөөнх биш хүн амыг нүүлгэн шилжүүлэх асуудлыг тусгасан

БОННҮ боловсруулах ажлын удирдамж боловсруулах

Дэд-төсөл нь дэд бүтэц болон 200-аас дээш тооны үндэсний цөөнх биш хүн амыг нүүлгэн шилжүүлэх асуудлыг тусгасан

БОННҮ боловсруулах ажлын удирдамж боловсруулах

The project includes activities that may impact on members of vulnerable ethnic minorities Дэд-төсөл нь эмзэг болон үндэсний цөөнх хүн амд сөрөг нөлөөлөх үйл ажиллагааг тусгасан

Үндэсний цөөнхийн эрхийг хамгаалах

Дэд-төсөл нь барилга угсралтын ажлыг тендрийн сонгон шалгаруулалтаар авах асуудлыг тусгасан

БОЭМАБ Удирдамжийн дагуу Ажлын байрны эрүүл ахуй аюулгүй байдлын журмыг мөрдөх

Дэд бүтэй нь аялал жуулчлалын үйл ажиллагааг тусгасан Аялал жуулчлалын үйл ажиллагаанд мөрдөх БОЭМАБ Удирдамжийн дагуу БОМТ боловсруулж мөрдөхийг шаардах

Аюулгүй ажиллагааны шаардлага хангах талаар цаашид авах арга хэмжээ:

130

D. ТХН-ийн батламж: ТХН-ийн байгаль орчны мэргэжилтэн

Батлав

Татгалзав

(Нэр) (гарын үсэг)

ТХН-ийн менежер

Батлав

Татгалзав

(Нэр) (гарын үсэг)

(Хэрэв татгалзсан бол энэ тухай тайлбарыг төсөл санал болгогчид мэдэгдэнэ) Хавсралт 5: Байгаль орчин, нийгмийн үнэлгээний журам 1. Энэхүү журам нь МАААЧД төслийн 1-3 дугаар бүрэлдхүүн хэсгийн бүх үйл ажиллагаанд

мөрдөгдөнө. ТХН-д төслөөс санхүүжилт авахаар хүсэлт ирүүлж байгаа бүх дэд төслүүд доорх хүснэгтээр өгсөн БОНҮ-ний хуудсыг бөглөн үнэлгээний журмыг даган биелүүлэх ёстой. Үүнчлэн орон нутаг дахь ТХН-ийн Байгаль орчны мэргэжилтэн нь Уур амьсгалын эрсдлийн үнэлгээний хуудсыг мөн бөглүүлнэ.

2. Алхам 1: Тусгайлсан үйл ажиллагаануудыг жагсаан бичих. Дэд төсөл тус бүрийн саналд (тухайлбал, үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, төслийг санхүүжүүлэх санал), дэд-бүрэлдхүүн хэсэг бүрийн үйл ажиллагааг Хүснэгт-1-ийг ашиглан жагсаасан байх.

Хүснэгт 1: санал болгож буй үйл ажиллагааны жагсаалт Үнэлгээний дүн

(Зааврын алхам-2) Эрсдлийн знэлгээний дүн

(Зааварын алхам-4. Дунд болон өндөр зэрэглэлийн үйл ажиллагаанууд)

Үйл ажиллагаа

Бага

эр

сдэл

тэй

Дун

д зэ

рэг

эрсд

элтэ

й

Өнд

өр

эрсд

элтэ

й

Төсл

өөс

Хаса

х ж

агса

алт

B ан

гила

л

B+ а

нгил

ал

1. 2. 3. 4. 5. 6. (шаардлагатай бол нэмэлт хуудас ашиглах) Хүснэгт 2: МАААЧД төслийн хүрээнд дэмжихгүй үйл ажиллагааны жагсаалт A ангилал (Өндөр эрсдэлтэй) ба МАААЧД төслийн хүрээнд санхүүжүүлэхгүй:

a. Монгол улсын хуулиар хориглосон аливаа үйл ажиллагаа b. Тусгай хамгаалалттай газарт ноцтой нөлөөлөх үйл ажиллагаа (тухайлбал. Харийн болон этгээд

зүйлийн ургамал, амьтан нутагшуулах,) эсвэл ховор ба нэн ховор төрөл зүйлийн ургамал амьтныг устах аюулд хүргэх, тархац нутагт нь сөргөөр нөлөөлөх5

c. Ойг бэлчээр болгон ашиглах6 d. Далан эсвэл унаган төрхөөрөө байгаа бэлчээр, ойг усанд авхуулахуйц усны урсац тохируулах

байгууламж барих e. Унаган төрхөөрөө байгаа ой дундуур зам барих, засах үйл ажиллагаа.7

5 ТХГН-ийн тухай Монгол лусын хууль 6 ДБ ҮАБ 4.36 Ой хамгаалах 7 ДБ ҮАБ 4.36 Ой хамгаалах

131

f. Дэд бүтэц болон хүн амыг нүүлгэн шилжүүлэх шаардлага бий болгох аливаа үйл ажиллагаа8 g. 200 болон түүнээс дээш тооны хүнийг нүүлгэн шилжүүлэх нөлөө бий болгох дэд төслүүд h. Дэд бүтэц болон 1000-аас дээш хүн амыг нүүлгэн шилжүүлэх шаардлага бий болгох аливаа дэд

төсөл i. 100 болон түүнээс дээш га талбайг хувирган өөрчлөх аливаа дэд төсөл.

8 МАААЧД Төсөл нь аливаа нүүлгэн шилжүүлэх шаардлага бий болгохгүй жижиг хэмжээний дэд бүтэц бий болгох төслийн дэмжинэ. Энэ нь аливаа дэд төсөл хэрэгжүүлэх газар нь нутгийн иргэд хүмүүсийн амьжиргаанд нөлөөлөхгүй дэд бүтцийг бий болгоход дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн санаа юм.

132

БАЙГАЛЬ ОРЧИН НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН БОДЛОГО

Documents