BASIC AND CLINICAL ANATOMY OF HEART 5.2. CARDIORESPIRATORY 2014 ASDOS ANATOMI 2012 BAGIAN ANATOMI FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS LAMPUNG NOVEMBER 2014
Dec 19, 2015
BASIC AND CLINICALANATOMY OF HEART5.2. CARDIORESPIRATORY
2014
ASDOS ANATOMI 2012BAGIAN ANATOMI
FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS LAMPUNGNOVEMBER 2014
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
2
BASIC ANATOMY OF HEART
CorApex cordis : ventriculus sinister dorsal SIC 5, 7-9 cm dari bidang median
Basis cordis : atrium sinistrum, sedikit atrium dextrum pada bagian dorsal,
menghadap ke VT 6-9
Sulcus coronarius/atrioventricularis memisahkan antara atrium dan ventrikel,
dilewati sinus coronarius
Sulcus interatriale
Sulcus interventriculare
Ictus cordis di SIC 5 linea midclavicula kiri
Permukaan jantungFacies sternocostalis : ventriculus dexter
Facies diaphragmatica : ventriculus sinister, sebagian ventriculus dexter
Facies pulmonalis dexter : atrium dextrum
Facies pulmonalis sinister : ventriculus sinister
Batas JantungBatas kanan
Dibentuk oleh atrium dextrum
Tepi cranial costa 3 kanan, 2 cm linea sternalis kanan
Tepi caudal costa 5 kanan
Batas kaudal
Dibentuk oleh ventriculus dexter, sebagian ventriculus sinister
Tepi caudal costa 5 kanan SIC 5 linea midclavicula kiri
Batas kiri
Dibentuk oleh ventriculus sinister, sebagian auricula sinistra
SIC 5 kiri SIC 2 kiri 3 cm linea sternalis
Batas superior
Dibentuk oleh auricula dextra, auricula sinistra
Skeleton cordisAnnulus fibrosus dexter et sinister fibrosus yang mengelilingi valva
tricuspidalis (dexter) dan valva mitralis (sinister)
Trigonum fibrosum dexter et sinister fibrosus yang menyerupai struktur
trigonal yang menghubungkan anulus fibrosus sinister dan valva aortae
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
3
Tendo infundibuli (conus arteriosus) septum interventricularis
Selubung jantung (superficial profunda)(1) Pericardium fibrosum
Melebur dengan tunica adventitia pembuluh besar
Melekat pada permukaan dorsal sternum ligamentum
sternopericardiacum
Melebur dengan centrum tendineum diafragma ligamentum
pericardiophrenica
(2) Pericardium serosum
(1) Lamina parietalis
Cavitas pericardii
Ruangan di antara lamina parietalis dan visceralis pericardium
serosum
Sinus obliquus pericardii sinus oblik di antara kedua
pasang v.pulmonalis dextra et sinistra
Sinus transversus pericardii sinus transverse sepanjang
aorta ascendens dan truncus pulmonalis dextra et sinistra
(2) Lamina visceralis = epicardium
(3) Myocardium
(4) Endocardium
Vaskularisasi
A. thoracica interna
A. pericardiacophrenica
A. musculophrenica
Inervasi
Rr. pericardiaci N. phrenicus
Ligamentum arteriosum (Botalli)Obliterasi ductus arteriosus menghubungkan A. pulmonalis sinister dengan
arcus aorta
Bila tidak menutup PDA (Patent Ductus Arteriosus)
Atrium dextrumMuara dari
Vena cava superior ostium venae cavae superiores (setinggi kartilago
costa 3 dextra)
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
4
Menerima darah vena dari kepala, leher, thorax, extremitas atas
Vena cava inferior ostium venae cavae inferiores = valvula Eustachii
(setinggi kartilago costa 5)
Menerima darah vena dari abdomen, pelvis, extremitas bawah
Vena cordis minimae foramina venarum minimarum
Berhubungan dengan capillary bed myocardium
Sinus coronaries valvula sinus coronarii (Thebesii)
Menerima darah vena dari jantung
Pada septum interatriale terdapat fossa ovalis (obliterasi foramen ovale) danlimbus fossa ovalis
Secara embriologis
Fossa ovalis septum primum
Limbus fossa ovalis septum secundum
ASD (Atrial Septal Defect) : penyakit jantung karena foramen ovale tidak
menutup
Nodus SA (sinuatrialis) : anterolateral muara vena cava superior
Nodus AV (atrioventricularis) : posteroinferior septum interatriale, dekat dengan
muara sinus coronaries
Valvula Eustachii dan valvula Thebesii dihubungkan tendo todaro
Trigonum Koch landmark nodus AVTendo todaro
Ostium sinus coronarius
Cuspis septalis
Ventriculus dexterOstium atrioventriculare dexter dibatasi annulus fibrosus dexter, tertutup
valvula tricuspidalis (valva atrioventricularis dexter)
3 cuspis valvula tricuspidalisCuspis anterior
Cuspis posterior
Cuspis septalis
Corda tendinea menghubungkan cuspis dengan M. papilaris mencegahregurgitasi
M.papillarisM. papillaris anterior, melekat pada cuspis anterior, posterior
M. papillaris posterior cuspis posterior, septalis
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
5
M. papillaris septalis cuspis anterior, septalis
Conus arteriosus/infundibulum : ruangan menuju truncus pulmonalisTrabeculae carneae (paling besar trabeculae septomarginalis = moderator
band) berkas His kanan
Crista supraventriculare
Nodulus valvulae semilunaris
Lunula valvulae semilunaris
Sinus pulmonalis
Septum interventriculare fusi dari kedua pars :Pars membranacea septi
Pars muscularis septi
VSD (Ventricular Septal Defect) : septum tidak menutup sempurna
Ostium trunci pulmonalis ditutupi valva trunci pulmonalisValvula semilunaris pulmonalis anterior
Valvula semilunaris pulmonalis dextra
Valvula semilunaris pulmonalis sinistra
Atrium sinistrumBermuara Vv. Pulmonales dextra et sinistra
Auricula sinistra, Mm. pectinati
Ventriculus sinisterOstium atrioventricular sinister dibatasi annulus fibrosus, tertutup valvula
bicuspidalis/mitralis (valva atrioventricularis sinister)
2 cuspis valvula mitralisCuspis anterior
Cuspis posterior
Chorda tendinea, M. papillaris anterior et posterior
Septum interventriculare
Vestibulum aorticum
Ostium aorta ditutupi valve aortaeValvula semilunaris aorta dextra
Valvula semilunaris aorta sinistra
Valvula semilunaris aorta posterior
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
6
Sinus aortae dextra letaknya menyesuaikan sinus yang dibentuk masing-
masing valvula : ostium A. coronaria dextra
Sinus aortae sinistra : ostium A. coronaria sinistra
Sinus aortae posterior : -
VaskularisasiEndocardium difusi
Myocardium, epicardium A. coronaria
Cabang pertama aorta (pada aorta ascendens)
A. coronaria dextra(1) Ramus descendens posterior (ramus interventricularis posterior)
berjalan ke posterior menempati sulcus interventricularis
posterior
(2) Ramus marginalis dexter berjalan ke anterior sisi
lateral/marginal
(3) Ramus nodi SA
(4) Ramus nodi AV
A. coronaria sinistra(1) Ramus descendens anterior (ramus interventricularis anterior)
berjalan ke anterior menempati sulcus interventricularis anterior
(2) Ramus circumflexus
(3) Ramus marginalis sinister berjalan ke posterior sisi
lateral/marginal
Darah masuk ke A. coronaria saat ventrikel diastole/relaksasiA. coronaria merupakan arteri terminal (end artery)
Inervasi A. coronaria plexus coronaries dexter et sinister
R. descendens anterior, R. circumflexus vena cordis magna sinus
coronarius
A. coronaria dextra vena cordis parva sinus coronaries
R. descendens posterior vena cordis media = v. interventricularis posterior
vena cordis parva
V. ventriculi sinistri posterior, V. oblique atrii sinistri sinus coronaries
Sulcus interventricularis anteriorA. coronaria sinistra, R. interventricularis anterior
V. interventricularis anterior V. cordis magna
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
7
Sulcus interventricularis posteriorA. coronaria dextra, R. interventricularis posterior
V. cordis media
Batas kanan jantungR. marginalis dextra
V. cordis parva
InervasiInervasi intrinsik sistem konduksi jantung
Nodus SA
Nodus AV
Fasciculus atrioventricularis/berkas his
Crus dexter trabecula septomarginalis (moderator band)
Crus sinister trabecula carneae ventrikel sinister
Serabut purkinje ke myocardium
Inervasi ekstrinsik plexus cardiacus superficial et profundus
N. vagus
R. cardiacus superior
R. cardiacus inferior
R. cardiacus thoracalis
Ganglion cervicale superius, medius, inferius N. cardiacus superior,
medius, inferior
Ganglion paravertebralis I-V Rr. mediastinales (Nn. cardiaci thoracici)
Saraf simpatis : ganglion cervicale, Rr. mediastinalesKronotropik positif
Pada nodus SA, meningkatkan frekuensi denyut jantung
Inotropik positif
Pada myocardium, meningkatkan kekuatan kontraksi
Bathmotropik/dormotropik positif
Pada berkas his, mempercepat hantaran impuls
Vasodilatasi A. coronaria
Saraf parasimpatis : N. vagusKronotropik negatif
Pada nodus SA, menurunkan frekuensi denyut jantung
Inotropik negatif
Pada myocardium, memperlemah kontraksi
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
8
Bathmotropik/dormotropik negatif
Pada berkas his, memperlambat hantaran impuls
Vasokonstriksi A. coronaria
Referred pain pada angina pectorisImpuls afferen serabut visceral jantung plexus cardiaci serabut sensibel
dari kulit rasa sakit dialokasikan di kulit daerah datangnya serabut sensibel
tersebut :
Dada kiri
Lengan bawah kiri sisi ulnar sampai jari ke 5
Lengan atas sebelah medial
BaroreseptorEndocardium atrium dextrum, dinding vena cavae : mendeteksi penurunan
tekanan darah inhibisi aktivitas parasimpatis
Tunica adventitia arcus aorta : mendeteksi peningkatan tekanan darah
stimulasi aktivitas parasimpatis
Proyeksi katup dan bunyi jantungBunyi jantung I : penutupan katup atrioventricularis
Bunyi jantung II : penutupan katup semilunaris
Valvula tricuspidalis
Setinggi SIC 4-5 linea mediana
Bunyi SIC 5 lateral linea sternalis kiri
Valvula bicuspidalis/mitral
Setinggi kartilago costa 4
Bunyi : Ictus cordis
Bunyi SIC 5 linea midclavicularis sinistra
Valvula semilunaris aorta
Setinggi SIC 3 linea sternalis
Bunyi SIC 2 lateral linea sternalis dextra
Valvula semilunaris pulmonalis
Setinggi kartilago costa 3 sinistra
Bunyi SIC 2 lateral linea sternalis sinistra
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
9
CLINICAL ANATOMY OF HEART
PericarditisInflamasi pada pericardium pericardium serosum menjadi kasar (normal :tidak kasar) timbul gesekan dengan cavitas pericardial
Gesekan pericardial serosum bunyi berdecit pada auskultasi linea sternalis
sinister = pericardial friction rub
Temponade jantung (cardiac temponade)Cavitas pericardial (sinus obliquus et transversus pericardii) ruang di antarapericardium serosum lamina visceralis dan parietalis terisi cairan pericardial
Temponade jantung (kompresi jantung) cavitas pericardial terisi cairan lain
selain cairan pericardial :
Hemopericardiacum : darah dalam cavitas pericardial
Perforasi myocardium yg melemah akibat IM (infark myocard)
Perdarahan pasca operasi jantung
Luka tusuk yang mencapai cavitas pericardii
Effusi pericardiacum : pus/exudate/cairan asing lain dalam cavitas
pericardial
Pericarditis kronis
CHF (congestive heart failure)
Pneumopericardiacum : udara dalam cavitas pericardial
Pneumothorax
jantung tidak bisa ekspansi penuh cardiac output Beck's triad(hipotensi, suara jantung melemah, JVP meningkat) + pulsus paradoxus
Pulsus paradoxus
Normal : saat inspirasi terjadi tekanan sistolik sampai 10 mmHg
Pulsus paradoxus : saat inspirasi terjadi tekanan sistolik sampai
>10 mmHg
PericardiocentesisDrainase cairan dari cavitas pericardii tatalaksana mengatasi temponade
jantung
Lokasi pericardiosentesis
(1) Jarum dimasukkan melalui ICS 5/6 sinisterDekat sternum, pada ruang yg dibentuk incisura cardiaca pulmonis
sinister
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
10
Incisura cardiaca
menyisakan bare area (area
telanjang) dari cavitas
pericardii untuk terpajan
(tidak tertutupi costae)
(2) Jarum dimasukkan di
superolateral angulusinfrasternalis hindari A.thoracica interna
Penyakit katup jantung
TermsLokasi auskultasi katup tidak sesuai dengan lokasi anatomis katup
S1 = bunyi jantung 1 (saat sistole) penutupan katup AV (trikuspid danmitral)
Katup mitral SIC 5, linea midclavicularisKatup trikuspid SIC 4, linea sternalis sinister
S2 = bunyi jantung 2 (saat diastole) penutupan katup semilunar (aortadan pulmonal)
Katup aorta SIC 2, linea sternalis dexterKatup pulmonal SIC 2, linea sternalis sinister
Murmur suara auskultasi hasil dari turbulensi aliran darah melewatikatup yang mengalami deformitas (stenosis atau insufisiensi)
Murmur sistolik terdengar bersamaan dengan S1Murmur diastolik terdengar bersamaan dengan S2
Penyebab penyakit katup jantung
Komplikasi infeksi bakteri streptokokus grup A -hemolitikusperikarditisPerubahan anatomis pada ruang jantung yang berdekatan dengan katup
mempengaruhi integritas katup hipertrofi ventrikel sinistermenyebabkan regurgitasi mitral
Jenis kelainan katup jantungMurmur terdengar sesuai lokasi auskultasi katup
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
11
Stenosis = katup gagal membuka hipertrofi ruang jantung sebelumkatup karena memaksa darah terpompa melalui celah kecil katup
Insufisiensi (regurgitasi) = katup gagal menutup refluks darah keruang jantung sebelumnya
Stenosis aorta murmur sistolikAngina pektoris
Dyspneu
Carotid upstroke terlambat mencapai puncaknya, penurunan
amplitudo
Regurgitasi aorta murmur diastolikHipertrofi ventrikel sinister
Stenosis pulmonal murmur sistolikMurmur sistolik didahului systolic click
Splitting S2 dengan P2 terdengar lembut
Peningkatan kecepatan aliran darah saat melewati katup
pulmonalis
Regurgitasi pulmonal murmur diastolikSplitting S2 dengan P2 terdengar keras
RV enlargement
Stenosis mitral murmur diastolikOpening snap, S1 mengeras
Hipertrofi atrium sinister, hipertrofi ventrikel dexter pada kasus
lanjut
Regurgitasi mitral murmur sistolikHipertrofi ventrikel sinister
Dyspneu atau orthopneu
Stenosis trikuspid murmur diastolikGelombang a meningkat, lembah y menurun pada JVP
Regurgitasi trikuspid murmur sistolikGelombang v meningkat pada JVP
Contoh : auskultasi SIC 2 linea sternalis dexter didapatkan murmur saat
S2 murmur diastolik pada katup aorta regurgitasi aorta
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
12
Tetralogi of fallot (TOF)
4 kelainan kongenital jantung yg jalan bersama
(1) Stenosis truncus pulmonalis kompensasi (2) hipertrofi ventriculus
dexter
(3) Pangkal aorta di atas VSD tidak pd tempatnya (overriding aorta)
(4) Ventricular septal defect
Manifestasi oksigenisasi darah tidak adekuat (insufficient)
Ventricular septal defect (VSD)
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
13
Septum interventriculare : pars membranacea septi + pars muscularis septiSeptum interventriculare terbentuk jika pars membranacea fusi dengan pars
muscularis
VSD : kegagalan penyatuan (penutupan) kedua pars septum, dapat berjalan
sendiri (tanpa 3 dari tetralogi fallot lain)
Awalnya left to right shunt aliran darah di ventrikel kanan semakin naik(dengan hipertrofi) hipertensi pulmonal = tekanan ventrikel kanan > tekanan
ventrikel kiri right to left shunt dengan cyanosisPerubahan dari left to right menjadi right to left shunt sindrom eisenmenger's
Anak cendrung gelisah, underweight
Auskultasi murmur sistolik (holosistolik) di lower left sternal border,S2 narrowly split, S3 gallops di apex
Atrial septal defect (ASD)Septum interatriale : fossa ovalis (obliterasi dari foramen ovale) + limbus fossaovalis
Fossa ovalis : berasal dari septum primum
Limbus fossa ovalis : berasal dari septum secundus
ASD : fusi septum primum dan septum secundum tidak sempurna, foramen
ovale tidak menutup menjadi fossa ovalis
Left to right atrium shunt of blood
Manifestasi klinisHipertrofi atrium dexter
Dilatasi ventrikel dan truncus pulmonalis (arteri pulmonalis)
Pertumbuhan-perkembangan anak normal
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
14
Auskultasi murmur sistolik katup pulmonalis, fixed splitting S2(komponen S2 terpisah tidak terpengaruh inspirasi atau ekspirasi)
Patent ductus arteriosus (PDA)
Ligamentum arteriosum (lig.botalli) : obliterasi ductus arteriosus penghubung truncus pulmonalis (pangkal A. pulmonalis sinister) dengan aorta
ascendens
PDA : kegagalan penutupan dan obliterasi ductus arteriosus menjadi lig.botalli
setelah lahir (hari ke-2 atau ke-3 postpartum)
Darah dari aorta tinggi tekanan masuk ke truncus pulmonalis tekanan
sirkulasi paru
Manifestasi klinisContinous / machinery murmur di left upper sternal border dan dibawah clavicula sinister bunyi makin kuat saat S2
Koarktasio aorta
Stenosis (penyempitan) kongenital aorta di proximal, pada, atau distal daritempat perlekatan lig.botalli
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
15
Penyebab : ductus arteriosus dengan jaringan otot yg berlebih - kontraksi otot
ductus arteriosus, kontraksi otot perlekatan dinding aorta - aorta menyempit lalu
menjadi fibrosis - sirkulasi darah ke ekstremitas inferior kurang
Kompensasi : sirkulasi kolateral (penambahan cabang kecil), dilatasi
a.thoracica interna, a.subclavia, a.intercostales posteriores
Tanda klinis : pulsasi nadi a.femoralis bilateral sedikit atau negatif
Coronary artery bypass grafting (CABG)
IndikasiChronic angina
Unstable angina
Postinfarction angina
Asimptomatis lesi arteri koronaria
proximal parah
CABG tidak memberikan efek baik padamanajemen IMA (PCI atau tombolitik lebihbaik)
Dilakukan dengan mengambil vasa tertentu
menghubungkannya ke bagian distal A.
coronaria yang tersumbat
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
16
(1) A. thoracica interna (prognosis paling baik)
(2) V. saphena magna
(3) A. radialis
(4) A. gastroepiploica
(5) A. epigastrica inferior
3-5 biasa digunakan sebagai alternatif jika 1-2 tidak memungkinkan digunakan
Coronary angioplasty
Sinonim = percutaneous coronary intervention (PCI) = percutaneous transluminal
coronary angioplasty (PTCA)
Prosedur yang dilakukan untuk mengintervensi arteri coronaria yang tersumbat
dengan menggunakan berbagai metode
Percutaneous = melalui kulit yang tidak rusak (through unbroken skin) tidakdilakukan insisi yang besar dalam prosedurnya
IndikasiInfark myocard akut
Angina yang tidak dapat diatasi dengan medikasi dan belum cukup
indikasi untuk melakukan CABG
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
17
Cabang A. coronaria yang sering mengalami oklusi (paling sering palingjarang)
(1) Ramus interventricular (IV) anterior A. coronarius sinister (40-50%)
(2) A. coronarius dexter (30-40%)
(3) Ramus circumflexa A. coronarius sinister (15-20%)
(4) A. coronarius sinister
(5) Ramus interventricular posterior A. coronarius dexter
Cardiac referred painNyeri angina hasil dari referred pain nyeri dada yang menjalar ke regiosubsternal, pectoral kiri ke bahu kiri, aspek medial ekstremitas atas kiri
Basic and Clinical Anatomy of Heart5.2. Cardiorespiratory
18
Oklusi A. coronaria suplai oksigen menurun pada miokard kompensasiglikolitik cepat anaerob menghasilkan asam laktat reseptor visceral otot
jantung tersensitisasi oleh penurunan pH visceral afferen menerjemahkannyasebagai rangsang nyeri
Terminal afferen-nya berjalan ke segmen medulla spinalis cervical inferior C8dan T1-T5Segmen C8 dan T1 (fasciculus medialis)
Overlapping dengan N. cutaneus medialis retrosternal dan leftpectoral region
Overlapping dengan N. cutaneus antebrachii dan brachii medialis sensoris kulit antebrachii dan brachii medial
Segmen T1-T3Overlapping dengan N. cutaneus lateralis punggung, interscapular