Medialandschap van morgen Bart van Leeuwen afstudeershift 2013-2014, stedenbouwkunde
Medialandschap van morgenBart van Leeuwenafstudeershift 2013-2014, stedenbouwkunde
Bart van Leeuwen
stedenbouwkunde 2013-2014
Vaartweg 131
1217 SN te Hilversum
http://www.linkedin.com/in/bvleeuwen1987
06 3020 1375
commissie
A. de Bond (mentor)
M. Broekman
M. Lankester
Waarom 135.000 m2 uitbreiden in het groen als ruim 190.000 m2 commercieel vastgoed leeg staat? Hilversum is van oudsher de mediastad van Nederland. De omroepen zijn er gevestigd, opkomende mediabedrijven in het centrum en de grootste media opleiding van Nederland. Om in de toekomstige vraag te voorzien is een masterplan opgesteld om het Media-Park uit te breiden. Het plan gaat uit van grootschalige ontwikkeling in het laatste stukje groen binnen de gemeentegrenzen. Met dit afstudeerplan heb ik onderzocht of er een alternatief is voor het megalomane plan van de gemeente. In dit boekwerk neem ik u mee in de zoektocht naar het medialandschap van morgen.
Bart van Leeuwen
feestelijke opening AVRO pand in 1936
leegstandskaart
01
194.800m2
leegstand...
135.000m2
nieuwbouw?!?
02
Inhoudsopgavep.04 historische analyse
Medianomade
p.12 ruimtelijk economische analyse
Keteneconomie
p.12 visie op dorpsniveau
Hilversums medialandschap
p.54 visie 2040
Groene hart van de mediaregio
p. 26 uitwerking
1. Mediawijk omzoomd door 1.000 hagen2. Van bedrijventerrein naar Mediapark3. Broedplaats voor de media
03zendmast van de Nederlandse Seintoestellen Fabriek rond 1920
04
Medianomade1. historische analyse
05
06
NSF
07
De bron
De oprichting van de Nederlandse
Sientoestellen Fabriek (NSF) in 1918 vormt het
fundament waarop het mediadorp Hilversum
is gebouwd. De oprichter zocht een betaalbare
plek in de luwte van Amsterdam om de
fabriek op te richten waar later de eerste
radiotoestellen zouden worden ontwikkeld.
In tegenstelling tot landen als de VS, waar al
vroeg veel commerciële omroepen ontstonden,
en landen als het Verenigd Koninkrijk, waar
staatsradio ontstond, ontstond in Nederland een
systeem met onafhankelijke radio-omroepen.
In de jaren twintig zendden omroepen als de
KRO en de NCRV voor het eerst programma’s
uit via de radio. Om kosten te drukken was het
noodzakelijk dat deze omroepen zich nabij de
NSF vestigden. In de lommenrijke villawijken,
oorspronkelijk gebouwd voor welgestelde
Amsterdammers, streken omroepen als de
KRO, NCRV, AVRO en de VARA neer. Het
mediadorp was geboren.
statige Gooische villa’s waar de VPRO zich vestigde
08
09
Verzuilde samenleving
Na de oorlog kreeg de verzuiling een
steeds grotere invloed op de Nederlandse
samenleving. Elke bevolkingsgroep kreeg haar
eigen omroep en deze schoten dan ook als
paddenstoelen uit de Hilversumse gronden.
De omroepen begonnen in een villa en deze
werden in loop der jaren uitgebreid met onder
meer kantoor- en studioruimten. Hilversum
ontwikkelde zich in de jaren na de oorlog tot
een waar mediadorp. Zowel ruimtelijk als
economisch vormden Hilversum en de media
één systeem. De omroepmedewerkers woonden
in de Dudok wijken en maakten gebruik van
dezelfde kruidenier als andere Hilversummers.
Groei van de AVRO midden in het mediadorp
10
11
Vercommercialisering
Eind jaren tachtig werd het televisiebestel
geopend voor commerciële zenders. Er kwamen
nieuwe zenders bij en producties werden
groter. Een nieuwe plek was noodzakelijk
voor grootschalige kantoorpanden en studio’s.
Aan de rand van Hilversum was nog een plek
onbebouwd, het latere MediaPark. Nagenoeg
alle omroepen en grote televisiebedrijven
vestigden zich er in de loop der jaren. Deze
plek groeide uit tot het episch centrum van de
media. Wat in 2002 gebeurde is exemplarisch
voor de relatie tussen de media en Hilversum.
Na de moord op Pim Fortuijn werden grote
hekken geplaatst rond het MediaPark. Het
kloppende hart van de media ontwikkelde zich
tot een gesloten campus aan de rand van het
dorp.
Maatschappelijk economische ontwikkelingen
vormden door de jaren heen continu de basis
voor het ruimtelijke model van de media
in Hilversum. Bij media is vernieuwing en
innovatie steeds belangrijker geworden, een
van de wereld afgesloten campus met de
uitstraling van een bedrijventerrein past hier
niet bij.
Het MediaPark ontwikkelde zich als afgesloten campus
12
Keteneconomie2. ruimtelijk economische analyse
13
14
Institutionalisering van de media....
15
Evolutie van de keten
Om te weten hoe de media zich zal
ontwikkelen, is een stap terug in de tijd
nodig. In de verzuilde samenleving na de
oorlog had elke omroep alle faciliteiten
in huis om een tv- of radioprogramma te
maken. In de omroeppaleizen was alles
aanwezig van apparatuur en studio’s tot
aan bezoekersruimten. Kostenbesparing,
risicospreiding en de opkomst van internet
zorgden ervoor dat steeds meer werk uit
besteed werd. In plaats van één omroep
werkt nu een keten van verschillende kleinere
bedrijven aan een mediaproductie. Dit heeft
een grote ruimtelijke invloed. Elk mediabedrijf
heeft zijn eigen vestigingsvoorwaarden.
Architectuur heeft plaatsgemaakt voor
community building. Waar vroeger de NSF de
belangsijkste vestigingsvoorwaarde was, zijn nu
bereikbaarheid, betaalbaarheid en ruimtelijke
kwaliteit doorslaggevend. Het mediadorp is dan
ook gegroeid tot mediaregio en architectuur
heeft plaatsgemaakt voor community building.
... heeft plaatsgemaakt voor de mediaketen
16
omroepen studio en techniek
start ups
content builders
Media als ruimtelijke keten
17
Schaalverkleining
Met het uiteenvallen van de mediaeconomie in
een keten is het belang van kleinere bedrijven
groot geworden. Voor delen van de keten is
nabijheid steeds belangrijker geworden. Niet
alleen vanwege identiteit, maar ook om de
simpele reden dat een klein mediabedrijf op
de fiets naar een opdrachtgever wil kunnen.
De omroepen zijn oorspronkelijk het hart
van de Hilversumse media. Er zijn drie
andere type mediabedrijven die daar in de
nabijheid zich willen vestigen. Dit zijn dan
ook de focusbedrijven voor Hilversum. Het
gaat hierbij om grootschalige techniek en
studio’s, contentbuilders (programmamakers,
online media, productie etc.) en start ups
(jonge mediabedrijven die ook content,
bijvoorbeeld apps, maken voor de media). Het
oorspronkelijke plan van de gemeente speelt
niet in op deze verscheidenheid en is daarmee
niet toekomstbestendig.
Nieuwe mediabedrijven zoeken de reuring van het dagelijks leven
18
Hilversums medialandschap3. visie op dorpsniveau
19
20
Studio’s en opslag Omroepen
€ €
€ vastgoedkosten
korrelgrootte
functionaliteit
levendigheid
21
Focusgroep
De focusbedrijven hebben elk hun eigen
vestigingsvoorwaarden wat betreft
bereikbaarheid, korrelgrootte, vastgoedkosten
en type omgeving. Omroepen en studio’s/
techniek vragen een grote korrel in
een functionele omgeving. De content
builders en met name de start ups willen
onderdeel zijn van het dagelijks leven.
Functies en levendigheid zijn hierbij
belangrijkere vestigingsvoorwaarden. Door
de vestigingsvoorwaarden te koppelen aan
de karakteristieken en kernkwaliteiten van
Hilversum, worden vraag en aanbod gematcht.
Omroepen Content builders Start ups
€€
22
Bestaande mediastructuur
Leegstand
Landschappelijk fundament
23
PotentiekaartLandschappelijk fundament
Potentie
Op basis van de bestaande mediastructuur,
leegstand en onderscheidende landschappelijke
kwaliteit is een potentiemap opgesteld. Aan
de noordzijde van Hilversum is het MediaPark
gelegen, het huis van de omroepen en
studio´s. Direct ten zuiden is het villagebied
gelegen waar voorheen de media floreerde. Aan
deze wijk grenst vervolgens het dorpse centrum
van Hilversum gelegen. Deze gebieden hebben
de potentie om door ontwikkeld te worden
vanuit de eigen kwaliteit. Leegstand, met per
gebied een andere korrel en vastgoedkosten,
zal geschikt worden gemaakt voor verschillende
type mediabedrijven. Een historisch lint vormt
centraal het verbindende element tussen
de gebieden. Er worden vier type gebieden
onderscheiden, met elk eigen karakteristieken
en kernwaarden. Van noord naar zuid worden
de volgende gebieden onderscheiden, de
Mediafactory, het MediaPark, de Mediawijk en
de Broedplaats. Elk gebied is toegespitst op een
focusgroep. Er ontstaat zo een ruimtelijke keten
van mediagebieden in de directe nabijheid van
elkaar.
media factory
mediapark
mediawijk
broedplaats
mediapad
missing link
heidepark
24
Hilversumse medialandschappen
lint
dorpsring
stationsontsluting
gebiedsentree
25
Autoluw hart
26
Uitwerking4. deelgebieden
27
28
Mediawijk met allure
29
Mediawijk omzoomd door 1.000 hagenIn een villawijk waar vroeger de media
floreerde, staat een groot aantal typisch
Gooische villa’s leeg. Door meer planologische
ruimte en verbetering van de ruimtelijke
kwaliteit, wordt het leegstaande vastgoed
interessanter voor ontwikkeling. Een
mediapad, dat loopt vanaf het MediaPark
naar het centrum, vormt de landschappelijke
ruggengraat van het gebied. De voorzijden van
de kavels veranderen in een groene voorruimte
van het kantoor. Op een eerste kavel is een
open air studio ontwikkeld, de volgende biedt
ruimte voor het terras van een grand café.
De achterzijdes worden functioneel gebruikt.
Auto’s worden er geparkeerd en er is ruimte
voor uitbreiding van de villa’s. Op deze manier
ontwikkelt de villawijk zich plotsgewijs tot een
mediawijk van allure.
30
1. werkveld• ontharden• verlenging kantoor• haag als erfgrens
2. flexibel• achter bebouwing• < bestaande goot• < bestaande breedte • flexibel
3. functioneel• parkeren• recht op overpad
Ontwikkelregels
31
Strategie
De belangrijkste reden dat leegstaande villa’s
op dit moment niet worden ontwikkeld is het
beperkte aantal metrages. Ontwikkelaars, die
de leegstaande villa’s in handen hebben, krijgen
de ruimte om de villa’s aan de achterzijden
uit te breiden. Het gebied wordt opgedeeld in
ontwikkelplots met gemiddeld vier kavels per
plot. Door deze opdeling kan de ontsluiting
via de achterzijde direct worden gerealiseerd.
Achterpaden worden verlengd zodat alle
kavels bereikbaar zijn. De achterzijde wordt
zo gebruikt om te parkeren en de voorzijden
van de kavels vergroenen geleidelijk. Met de
opbrengsten die ontstaan door de meerwaarde
van de kavels wordt het Mediapad aangelegd.
Aan de achterzijden wordt ruimte geboden voor nieuwe ontwikkelingen
33
34
soundstudiowandeltuin kinderdagverblijf lunch tuin
35
lunch tuin flexofficesopen air studiogrand café
mediahotel
kinderdagverblijf
flexoffices
open air studio
soundstudio
business support
379-12m
4.5m
Het Mediapad als landschappelijke ruggengraat
38
Het MediaPark krijgt een gezicht naar het Heidepark
39
Van bedrijventerrein naar MediaParkOp dit moment heeft het episch centrum van
de media de uitstraling van een gemiddeld
bedrijventerrein langs de A1. Het huidige beeld
van asfalt en de auto zal plaatsmaken voor
een groene werkomgeving. Het MediaPark
zal hierdoor haar naam weer naar eer mogen
dragen. De gesloten campus opent zich
naar het ten westen gelegen heidepark.
De functionele zijde aan de oostkant, met
entrees vanaf het station en een historisch
lint, zorgt voor de ontsluiting van het gebied.
Aan de westkant wordt een langzaam netwerk
ontwikkeld, waar mediawerkers in hun pauze
een ommetje maken.
P
P
P
1. nieuwbouw=herontwikkelen• verdichten tot kwaliteit• herbruik leegstand
2. heroriëntatie• gezicht naar heidepark• max 10 m hoog• overgang privé-openbaar• geleidelijke ontwikkeling mediapad
3. hoogwaardigheid• architectonische kwaliteit• ontwikkeling mediapark
Ontwikkelregels
leegstand, kansloos
leegstand, kansrijk
ontwikkellocatie
special
langzaam netwerk
snel netwerk
41
Strategie
Met name de grootschalige opslagruimten
en gedateerde kantoorruimte staan leeg op
het MediaPark. Bouwtechnisch zijn ze in orde
maar functioneel gezien voldoen ze vaak niet
meer aan de vraag. Door de herontwikkeling
van leegstaande panden te verplichten
bij nieuwbouw, ontwikkelt het MediaPark
zich toekomstbestendig. Allereerst zullen
grootschalige parkeervoorzieningen worden
bebouwd, parkeren zal gebouwd of (half-)
verdiept worden opgelost. In de tweede fase
zal het MediaPark aan de westzijde, door het
toestaan van hoogwaardige bebouwing, een
gezicht krijgen naar het Heidepark. Routes
van en naar dat park worden aangelegd. Als
de media-economie totaal instort is het ook
mogelijk dat andere, hoogwaardige, functies
aan het Heidepark worden gerealiseerd. Elke
ruimtelijke ontwikkeling vormt zo een stuk van
een steeds groener wordende puzzel.
42
De televisietoren als baken van de media
43
studio
horecapaviljoen
omroepkantoor
kantoren
mediacenter
omroepgebouw
454.5mHet Mediapad als verbindend element tussen MediaPark en Heidepark
46
47
Broedplaats voor de media
Er vindt een verpublikalisering van de media
plaats. Het contact met de consument wordt
steeds meer door de media gezocht. Het
mediapodium in het centrum van Hilversum
vormt een publieke anker tussen media en
consument. Tijdelijke festiviteiten versterken
het merk van Mediadorp Hilversum. Studenten
stellen hun afstudeerprojecten tentoon, het
games bedrijf Spill Games organiseert een
city gaming evenement en het online media
bureau MediaMonks test er haar nieuwe
clicks2bricks installaties. In leegstaande panden
kunnen start ups hun eigen bedrijf beginnen.
De leegstand vermindert en de relatie tussen
media en Hilversum wordt in ere hersteld.
48
1. tijdelijkheid• tijdelijke werkateliers• flexibilliteit• coalitiestedenbouw met gemeente als regisseur
2. ontwikkeling• verticaal samenvoegen winkelruimten• woningsplitsing voor studenten
3. ondernemende straten• medialab• branding• mediafestival
Ontwikkelregels
49
Strategie
Hilversum heeft zich ontwikkeld tussen drie
brinken. In de centrumschil die daarmee
ontstaan is, zaten tot enkele jaren terug
specialistische winkels. Dat zijn precies de
winkels die door de opkomst van internet en
de crisis langzaam maar zeker verdwenen. De
winkelpanden zijn ruim, betaalbaar en toch
midden in de levendigheid die wordt gezocht
door jonge media bedrijven. Met enkel een
laptop start elke student tegenwoordig een
mediabedrijf. Studenten van de media-afdeling
van de Hogeschool Kunsten Utrecht kunnen de
leegstaande panden gebruiken om hun eigen
bedrijf te starten en langzaam doorontwikkelen
tot volwassen mediabedrijf. De bedrijven
kunnen in de breedte groeien door het koppelen
van winkelpanden. Zo wordt de Hilversume
keten continu van onderaf gevoed.
studentenateliers
incubator programma
mediabrink
lunchtuin
werkspot
mediapad
50
Brink als vrijplaats voor de media met wisselende exposities
51
medialab
Top 2000 café
Media Monks screen
Spill Game centre
studentenatelier
media incubator
tentoonstelling HKU
5310m
2.5m
Het Mediapad als ondernemende straat
Groene hart van de mediaragio5. visie 2040
55
Hilversum als het groene hart van de mediaregio
57
Visie 2040
In 2040 is Hilversum het groene hart van de
mediaregio. In plaats van de concurrentie
aan te gaan met andere plaatsen in de regio,
heeft Hilversum zich van uit de eigen, groene
en lommenrijke kwaliteit ontwikkeld. Door de
kleine ontwikkelkorrel, kan er beter ingespeeld
worden op de vraag van het moment. Alle
ontwikkelingen vormen samen een nieuw,
groen fundament van het dorp. Hilversum en
media versterken elkaar weer. Het mediapad
wordt gebruikt door mediawerkers, maar
vormt tevens het verbindende element tussen
centrum en buitengebied. Niet concurreren,
maar onderscheiden is de basis van het
Hilversumse medialandschap.
84%110.000m2
herbestemd kansrijk leegstand en
herontwikkeld kansloos leegstand
59