Bankacılık Sistemi ve Kamusal Sermayeli Bankalar

Bankacılık Sistemi ve Kamusal Sermayeli Bankalar

R. Hakan Özyıldız 2012

Sunumun bazı bölümleri BDDK (www.bddk.gov.tr) ve Türkiye Bankalar Birliği kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmıştır. (www.tbb.org.tr)

Bankacılığın önemi

• Yatırımlar=Tasarruflar• Tasarrufçu ile yatırımcının birbirini

tanıması/güvenmesi her zaman mümkün mü?• Reel yatırımcının her zaman yeteri kadar nakit

parası olmayabilir. Kim aracılık yapacak? • Kamu neden bankacılık yapar?

2R. Hakan ÖZYILDIZ

Yurtiçi FonFazlası Olanlar

Yurtiçi FonAçığı Olanlar

Yurtdışı FonFazlası Olanlar

Bankalar

Kredi

MevduatKredi

Kredi

Hazine

Firmalar

Kişiler

Bankaların Fon Aktarım Mekanizması

3R. Hakan ÖZYILDIZ

Borç VerenPara

Borç SenediBorç Alan

Para Para

Borç Senedi Borç SenediAracı

Doğrudan Finansman

Dolaylı Finansman 4R. Hakan ÖZYILDIZ

Ekonomide fonlarDünyada emeklilik fonlarının toplam varlıkları; 2001 de 17 iken, 2007 de 30 trilyon

dolar oldu. ABD’de emeklilik fonları aynı dönemde yaklaşık 12,5 trilyon dolardan 20 trilyon dolara çıktı.

5

Hane halkının Tasarrufları

Bireysel emeklilikFonları

Sigorta şirketlerinin biriktirdiği fonlarŞirket karları

•Bankalar•Sigorta Şirketleri

•Leasing, faktöringŞirketleri

•Katılım bankaları•Sermaye Piyasaları

•Emptia Borsaları•Türev piyasaları

Kredi talep edenler

R. Hakan ÖZYILDIZ

ÖZET BANKA BİLANÇOSU

• AKTİF– Nakit– Krediler– Menkul Kıymet

• DİBS• Diğer

– İştirakler

• PASİF– Mevduat

• DTH• TL

– Bankalardan alınan borçlar

– Diğer borçlar– ÖZKAYNAKLAR

6R. Hakan ÖZYILDIZ

Aktiflerin yaklaşık yarısı kredi, 1/3’ü kamu kağıdı.

R. Hakan ÖZYILDIZ 7

Krediler kime gidiyor?Hanehalkının borçları çok hızlı artıyor

8R. Hakan ÖZYILDIZ

Reel sektör dışarıdan döviz borçlanıyor

9R. Hakan ÖZYILDIZ

Dışarıda kaynak bol.(2010 sonunda Dünya GSYH’sı yaklaşık 60 Trilyon dolar)

10R. Hakan ÖZYILDIZ

Dünyada ilk 1000 bankanın aktiflerinin toplamı 96,4 trilyon $.


Sanayileşmiş ülkeler aynı zamanda bankacılık merkezleri. 1


Sanayileşmiş ülkeler aynı zamanda bankacılık merkezleri. 2


Kriz dünyada da bankaların piyasa payını etkiledi. Konsantrasyon arttı.


Büyük bankaların çoğu ABD ve İngiltere’de. Kriz neden bu ülkelerde başladı daha iyi anlaşılıyor.



Sayılar tam bilgi vermiyor


Finansal sektörde bankaların ağırlığı çok fazla.Japonya ve Kıta Avrupa’sında sigorta şirketleri benzer

durumda


İnsanların finansal sektöre ilgisi çok yaygın değil.


Penetrasyon: Ekonomide bankacılığın yaygınlığı. Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında çok düşük.


Penetrasyon: İnsanların banka kullanma oranı (kayıtdışılık artınca bankalaşma azalıyor)



Mevduatın çoğu kişilere ait

Normal mi?Şirketlere ait olan ticari mevduat neden bu kadar az?Bu konu ekonomideki kayıtdışılıkla ne kadar bağlantılı?Araştırılmasında büyük yarar var.


MEVDUAT SAHİPLERİ (MUDİLER) AZALIYOR

Yaklaşık 34 bin kişi toplam mevduatın yüzde 47’sine sahip.Bunun bir bölümü şirketlere ait ticari hesaplar olduğuna göre, gelir dağılımının durumu ortadadır


Mevduatın vadesi çok kısa. Bu durumda uzun vadeli, sabit faizli kredi verilebilir mi?

Uzun vadeli DİBS satın alınabilir mi?



Bankacılık sistemindebazı sayılar

28

Bankacılık sektörüSeçilmiş göstergelerAralık 2010 Mevduat Yatırım ve kal. Katılım Toplam

bankaları bankaları bankaları

Banka sayısı 33 12 4 49

Şube sayısı 9.419 607 40 10.066

İstihdam 173.133 12.677 5.370 191.180

R. Hakan ÖZYILDIZ

2001 Krizi sektörde bir dönüm noktasıdır

1994 ve 2001 Krizleri büyüme trendini etkilemiş


Özel bankaların yabancı ortakları?






Bankacılık büyüyor, ama mevduatla değil


Mevduatın yüzde 45 kadarı döviz


2001 de yeniden yapılanan finansal sektör, yabancıların etkisiyle büyüyor


Büyüme hızının eskisinden az olmasının temel nedenlerinden birisi Hazine borçlanmasının azalması,

kredilendirmede rekabetin artması


2001 Krizine kadar kamu kağıtları bankaların önemli gelir kalemlerinden


Piyasada özel bankalar kağıt portföyünün yarısını taşıyorlar


Bankaların yabancı kaynak ihtiyacı DİBS portföyünü etkliyor. Serbest imkan (satılabilecek) azalıyor, TCMB ve İMKB’de repo

teminatı için kağıt taşıyorlar.



Mevduat büyümezse bankacılık nasıl gelişir?




Bankalar diğer bankalardan ve TC Merkez Bankası’ndan borçlanıyorlar


Yaklaşık 100 milyar dolarlık kaynak dışarıdan geliyor


Pasifin yüzde 15’i dışarıdan




BDDK kredi verileri

Tüketici kredilerinin bu kadar artması bankacılık açısından çok olumlu. Riski dağıtıyorlar. Yumurtaları aynı sepete koymuyorlar. Ancak, kredi alanlar için durum aynı mı?Bu kadar fazla borçlananlar zamanı gelince geri ödemlerini nasıl yapacaklar?


2008’den sonra değişim neden yavaşlıyor? a) Kriz yaklaşıyor b) Dışarıdan gelen kaynak

azalıyor/pahalılaşıyor









Eğer bankalar topladıkları mevduatın tamamını kredi olarak dağıtıyorlarsa, DİBS alacak

kaynakları nereden buluyorlar?


Mevduatın hepsi kredilere gidiyor. O zaman DİBS’ler nereden fonlanıyor? Döviz ve TCMB olabilir mi?


Kamu bankaları

Krizin maliyeti çok yüksekti


Kamusal Sermayeli Bankalar-II

• Ticari Bankalar Hazine Sermaye Payı

• Kalkınma ve Yatırım Bankaları

T.C. Ziraat Bankası A.Ş. %100

T. Halk Bankası A.Ş. %100

T. İhracat ve Kredi Bankası A.Ş.

%51

T. Kalkınma Bankası A.Ş. %9964R. Hakan ÖZYILDIZ

Sistem İçindeki Payları

• Kamusal sermayeli bankalar, Türk bankacılık sistemi içerisinde gerek aktif büyüklüğü, kredi ve mevduat hacmi gerekse şube ağı ve müşteri kitlesi açısından önemli bir paya sahiptir.


Kamusal Sermayeli Bankalar Görev Zararları-I

• Bugün birçok ülkede, merkez bankaları ve diğer kamu finans kuruluşları mali politika açısından çok önemli rol üstlenmektedir.

• Sübvansiyon uygulamaları gibi, finansal olmak yerine daha çok yarı mali nitelik taşıyan işlemleri yürüten bu kuruluşların geleneksel kamu bütçe sistemi içerisinde yer almayan yarı mali faaliyetleri tüm kamu sektörü dengesini önemli ölçüde etkilemektedir.

• Türkiye’de yarı mali nitelikte olup bütçede yer almayan işlemlerden birisi de kamu bankalarınca gerçekleştirilen düşük faizli kredi desteği veya çeşitli Kararnamelerle verilen görevler sonucu oluşan görev zararı alacaklarıdır.


Kamusal Sermayeli Bankalar Görev Zararları-II

• Bu kapsamda, kamu bankalarına 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK)’nin 35. maddesi uyarınca çeşitli kanun ve Bakanlar Kurulu Kararları ile verilen görevler sonucunda bankaların uğradığı zarar veya mahrum kaldıkları kar, görev zararı olarak adlandırılmaktadır.

• Ancak, bütçe imkanlarının kısıtlılığı nedeniyle bankalarca gerçekleştirilen uygulamalar sonucunda doğan zararlar eşzamanlı olarak ödenememiş ve yapılan ödemeler de yetersiz kalmıştır. Hazinece ödenemeyen görev zararı alacakları Bankalarca yıllar itibariyle yürütülen yüksek faizler sonucunda hızla artarak tasfiye edilemez boyutlara ulaşmıştır.


Kamusal Sermayeli Bankalar Görev Zararları-III

• Bankaların bilançolarının aktiflerinde izlenen ve aktiflerinin yaklaşık yarısından fazlasını oluşturan kısa vadede tahsili mümkün olmayan söz konusu alacaklar, aktifin önemli ölçüde donuklaşmasına neden olarak, bankaların mali bünyelerini olumsuz yönde etkilemiş ve ciddi bir likidite sıkıntısı içine düşmelerine yol açmıştır.

• Bankalar likidite sıkıntısı nedeni ile yüksek faizle yabancı kaynak bulmak zorunda kalmış ve bu durum sektör içindeki kamu payının büyüklüğü dikkate alındığında piyasa faizlerini yükseltici yönde etkide bulunmuştur.



T.C. Ziraat Bankası Görev Zararları(Trilyon TL.) 1997 1998 1999Görev Zararı

952 2.415 6.177

Hazine Ödemesi

161.5 42.2 351.9

Ödeme/ GZ Stoku

%17 %2 %6

Aktif Toplamı

3.169 5.937 12.053

GZ Stoku/Aktif Toplamı

%30 %40.7 %50.8

GZ Stok/GSMH

%3.2 %4.6 %7.9


KAMUSAL SERMAYELİ BANKALAR VE KRİZLER

• Görev zararı alacakları 2000 yılının sonu itibariyle bankaların aktiflerinin yaklaşık % 50’sini donuk hale getirmiştir.

• G/Z alacakları, bankalarca kısa vadeli borçlanma ile finanse edilmiştir.

• İki kamu bankasının toplam G/Z alacakları 1996 yılında GSMH’nın % 3’ü düzeyindeyken, bu oran 2000 yılında % 12 civarına yükselmiştir.



• Kasım 2000 ve Şubat 2001 aylarında yaşanan ekonomik krizlerde kamu bankalarının birikmiş G/Z alacaklarının yaratmış olduğu finansman ihtiyacının oluşturduğu baskı, para piyasalarında ortaya çıkan yüksek faiz hadlerinin belirleyicisi olmuştur.

• Finansal aracılık fonksiyonunu tam ve etkin olarak yerine getirmeleri imkansız hale gelmiştir.



• Bankaların aktiflerinin yarısından fazlasını oluşturan kısa vadede tahsili mümkün olmayan söz konusu alacaklar, ciddi bir likidite sıkıntısı, içine düşmelerine yol açmıştır.

• Bankalar likidite sıkıntısı nedeni ile yüksek faizle yabancı kaynak bulmak zorunda kalmış ve bu durum sektör içindeki kamu payının büyüklüğü dikkate alındığında piyasa faizlerini yükseltici yönde etkide bulunmuştur.


KAMU BANKALARINDA BİRİKEN GÖREV ZARARLARI

TRİLYON TL MİLYAR $1991-94 130,6 10,11995 169,9 3,71996 632,2 7,81997 1.522,3 10,11998 4.000,4 15,41999 10.736,7 25,72000 15.115,7 24,2


Olumlu senaryonun finansal sektöre etkisi


Olumsuz senaryonun finansal sektöre etkisi


Bankacılık Sistemi ve Kamusal Sermayeli Bankalar

Documents