Bàn Về Trung Quốc - sachvui.com · phản ánh lại hành trình đáng kể của mình. Đến một mức độ mà Trung Quốc và Mỹ giờ đã hiểu về nhau, đó

ONCHINA

Copyright©HenryA.Kissinger,2011,2012

Allrightsreserved

NhàxuấtbảnCôngannhândângiữbảnquyềnTiếngViệttrêntoànthếgiới

BiênmụctrênxuấtbảnphẩmcủaThưviệnQuốcgiaViệtNam

Kissinger,Henry

BànvềTrungQuốc=OnChina :Sách thamkhảo /HenryKissinger;NguyễnQuangHuydịch;ĐàoTuấnh.đ..-Inlần2.-H.:Côngannhândân,2016.-568tr.;24cm

ISBN9786047216505

1. Quanhệngoạigiao2.TrungQuốc3.Sáchthamkhảo327.51–dc23.

CAM0016P-CIP

LỜIGIỚITHIỆUEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Sauhơn30nămtiếnhànhcảicáchvàmởcửa,TrungQuốcđãđạtđượcnhiềuthànhtựutolớntrênnhiềulĩnhvực.Đếnnay,tổngsảnphẩmquốcdâncủaTrungQuốcđãđứngthứhaitrênthếgiới,dựtrữngoạitệđứnghàngđầuthếgiới,TrungQuốcđãcómộtvịthếmớitrêntrườngquốctế.ChínhsáchvàchiếnlượcngoạigiaocủaTrungQuốccónhữngảnhhưởngnhấtđịnhđốivới khu vực và thế giới. Vì vậy các nước trong khu vực và trên thế giớikhông chỉ quan tâm, theo dõi đến những thành tựu phát triển của TrungQuốc,mà còn quan tâm nghiên cứu, tham khảo chiến lược và chính sáchngoạigiaocủaTrungQuốc.

Tuynhiên,quanhệquốctếchâuÁ-TháiBìnhDươnghiệntạiđangrất“nóng”vớiquátrìnhdịchchuyểnquyềnlựcgiữamộtbênlàTrungQuốc-cườngquốcđangtrỗidậy,cònbênkialàMỹ-cườngquốctruyềnthống.VàViệtNam-vớitưcáchmộtquốcgiacóvịtríchiếnlượcvàvaitròquốctếđangnổi lên rấtnhanh - cầnphảixử lý thực sựkhônkhéo trongmộtmôitrườngchínhtrịkhuvựcđầybiếnđộngnhưthế.Dođó,việcnghiêncứuvềtìnhhìnhTrungQuốc,trongđócóchínhsáchngoạigiaocủaTrungQuốcvàcácnướckhácrấtcần thiếtđốivớichúng ta.Trên tinh thầnvàýnghĩađóNhàxuấtbảnCôngannhândânxuấtbảncuốnsáchthamkhảoBànvềTrungQuốc (OnChina)củaTiến sĩHenryA.Kissinger,nguyêncốvấnAnninhquốcgiakiêmNgoạitrưởngHoaKỳdướithờicáctổngthốngRichardNixonvàGeraldFord (1968-1975); thể hiện chính sách ngoại giao với nước lớncủaMỹvàTrungQuốc.Đểbạnđọcdễ tiếp cận các luồng thông tin khácnhau,chúng tôi tạmđểnguyênmộtsốnhậnđịnh,đánhgiácủaôngHenryKissingercóthểtráichiềuvớinhiềuhọcgiảkhácvàchúngta.Hyvọngcuốnsáchlàtàiliệuthamkhảochocánbộ,chiếnsĩCônganvàđộcgiảhiểuđượcnhững quan điểm trái chiều về cân bằng quyền lực toàn cầu trong thế kỷXXI,vềmộtTrungQuốctừtruyềnthốngđếnhiệnđại...từđógópphầnnângcaonhậnthức,gópphầnđấutranhchốngnhữngquanđiểmtưtưởngsaitráivớiquanđiểm,đườnglốicủaĐảngvàNhànướcnhằmlàmthấtbạiâmmưuvàthủđoạnhoạtđộng"diễnbiếnhòabình"gâybạoloạnlậtđổcủacácthếlựcthùđịch.

NHÀXUẤTBẢNCÔNGANNHÂNDÂN

http://sachvui.com/

NhữngLờiKhenNgợiCangợiBàn vềTrungQuốc củaHenryA.Kissinger "Hấpdẫn, khôn

ngoan, thôngminh...ChândungnướcTrungQuốc trong[cuốnsách]đượcthểhiệnbằngkiếnthứctrựctiếpvàsâusắccủangàiKissingervềmộtsốthếhệcácnhàlãnhđạoTrungQuốc.Cuốnsáchkhéoléolầntheodấuvếtnhữngnhịp điệu, khuônmẫu trong lịch sử Trung Quốc... ngay cả khi giải thíchnhữngsựkhácbiệtvềtriếtlýsovớiMỹ".

-MichikoKakutani,TheNewYorkTimes

"Hấp dẫn... Trong Bàn về Trung Quốc, nhà chính khách HenryKissingergợinhớđếnnhữngghichép lịchsửvàbốnmươinămtương táctrựctiếpvớibốnthếhệnhàlãnhđạoTrungQuốc,nhằmphântíchmốiliênkếtgiữaquákhứxaxưacủaTrungQuốcvàđườnglốihiệnnaycủahọ.Khilàmthế,ôngđãgiúpđịnhhìnhnhữngquanhệĐông-Tâyhiệnđạibằngmộtlời giải thích đáng lo ngại, và đôi khi tràn đầy hy vọng, luôn luôn thuyếtphụcvềnhữnggìchúngtaphảiđươngđầu".

-ChicagoSun-Times

"Hấpdẫn...KhôngmộtngườiMỹhiện tại nàođóngmộtvai tròquantrọngnhưthếngoàiHenryKissinger,nguyêncốvấnanninhquốcgiakiêmngoạitrưởng,khimanglạithànhcôngviệcnốilạiquanhệhữunghịgiữaMỹvàTrungQuốc... [Kissinger]vớinhữngcáinhìn thấu suốtvào cuộcchạmtránđaukhổcủaTrungQuốcvớinhữngcườngquốcphươngTâymạnhhơnnhiều".

-SanFranciscoChronile

"Bàn vềTrungQuốc, cuốn sách thứmười ba củaKissinger, pha trộngiữaphântíchchiếnlượcsắcsảovềnhữngbướcđivàbiệnphápđốiphócủaTrungQuốc,MỹvàLiênbangXôViếttrướckia,vớinhữngđoạnvăngâyấntượngmạnhvềcáccuộcgặpgỡcủaôngvớicácnhà lãnhđạoĐảngCộngsảnLiênXô...Rấtthúvị".

-LosAngelesTimes

"HenryKissingerkhôngchỉlàpháiviênchínhthứcngườiMỹđầutiênđếnTrungQuốcCộngsản,ôngcònkiêntrìvaitròtrunggiancủamìnhsuốthơnnămmươichuyếnđisuốtbốnthậpniên,bắcnhịpcầutrongsựnghiệpcủabảynhàlãnhđạocủacảhaibênvềmặtngoạigiaomànói,ôngsởhữumột quyền kinh doanh, và vớiBàn vềTrungQuốc, khi đã ở tuổi 88, ông

phảnánhlạihànhtrìnhđángkểcủamình.ĐếnmộtmứcđộmàTrungQuốcvàMỹ giờ đã hiểu về nhau, đó làmột biện pháp tốt vìKissinger đã làmngườibiêndịchchuyêncầnchocảhaibên".

-MaxFrankel,TheNewYorkTimesBookRevieiv

"Khôngcònaicóthểđặtramộtđòihỏicótầmảnhhưởngđếnthếvềviệc định hình chính sách ngoại giao hơn nămmươi năm qua nhưHenryKissinger".

-FinancialTimes

"Đốivớimộtchínhkháchcaotuổixuấtchúngnhưthế,mộtlờiđánhgiásắcsảovềthuậtngoạigiaoTrungQuốctừthờixưachođến"niềmtinchiếnlược"đầyđủhiệnnayvớiMỹ,nguyênNgoạitrưởngKissingerđưakiếnthứchọcgiảphongphú,chuyênmônthuầnthụccủamìnhvàotrongghichépvềsự tiến hóa phức tạp và tương lai mong manh của thuật ngoại giao giữaTrungQuốc với phươngTây...Những lời nóimang tính uyên bác, nhữngviễncảnhthenchốtđượcđưavàonhờmộtnhânvậtchínhthamgiavàocácsựkiệnlịchsử".

-KirkusRevieivPENGƯINBOOKS

PENGUINBOOS

BÀNVỀTRUNGQUỐC

HenryKissinger là cố vấnAn ninhQuốc gia sau đó làNgoại trưởngHoaKỳdướithờicácTổngthốngRichardNixonvàGeraldFord,đãtừngtưvấnchonhiềutổngthốngMỹkhácvềchínhsáchngoạigiao.ÔngđượctraogiảiNobelHòabìnhnăm1973,HuychươngTổngthốngvềTựdovànhiềugiảithưởngkhác.Ônglàtácgiảcủanhiềucuốnsách,bàiviếtvềngoạigiaovàchínhsáchngoạigiao,hiệnôngđanglàChủtịchHiệphộiKissingerInc.,mộtcôngtytưvấnquốctế.

LỜINÓIĐẦUCHÍNH XÁC LÀ BỐNMƯƠI NĂM TRƯỚC, Tổng thống Richard

NixonđãchotôivinhdựkhicửtôiđếnBắcKinhthiếtlậplạiquanhệvớimộtquốcgiađóngvaitròtrungtâmtronglịchsửChâuÁ,mộtquốcgiamàMỹđãkhôngcòntiếpxúccấpcaosuốthơnhaimươinăm.ĐộngcơcủaMỹchosựcởimởnàychínhlàđểngườidânMỹthấymộtviễncảnhhòabình,nhằmchemờđiđauthươngcủacuộcChiếntranhViệtNam,vànhữngbối

cảnh đáng lo ngại củaChiến tranhLạnh.TrungQuốc cho dù vềmặt ngữnghĩa làmộtđồngminhcủaLiênbangXôViết,vẫnđangmuốn tìmkiếmmộtlýdokhéoléođểđươngđầulạisựlấnáttừMoscow.

Trong quãng thời gian đó tôi đã đếnTrungQuốc hơn nămmươi lần.Giống như nhiều du khách khác suốtmấy thế kỷ, tôi đã phải ngưỡngmộngườidânTrungQuốc,sựchịuđựng,sựtinhtếcủahọ,ýthứcgiađìnhcủahọvànềnvănhóamàhọđạidiện.Cùngvớiđó,trọncuộcđờimìnhtôiđãphản ảnhvềviệcxâydựnghòabình, chủyếu căn cứ theoquanđiểmcủangườiMỹ.Tôiđãcómaymắnkhicóthểtheođuổihaidòngtưduynàymộtcách đồng thời với tư cáchmột quan chức cấp cao,một người truyền tảinhữngthôngđiệpvàmộthọcgiả.

CuốnsáchnàylànỗlựcmộtphầndựatrênnhữngcuộcđốithoạivớicácnhàlãnhđạoTrungQuốc,nhằmgiải thíchcáchtưduydựatrênkháiniệmcủangườiTrungQuốcvềnhữngvấnđềcủahòabình,chiếntranhvàtrậttựquốc tế,mốiquanhệvớicách tiếpcậncủangườiMỹ là theo từng trườnghợpvàthựcdụnghơn.Nhữngnềnvănhóavàlịchsửkhácbiệttạoranhữngkếtluậnđôikhibấtđồng.Khôngphảilúcnàotôicũngđồngývớiquanđiểmcủa người TrungQuốc, không phải độc giả nào cũng đồng ý.Nhưng cầnthiếtphảihiểuđiềunày,vìTrungQuốcsẽđóngmộtvaitròtolớntrongthếgiớiđangtrỗidậyởthếkỷXXI. 

Kểtừchuyếnthămđầutiên,TrungQuốcđãtrởthànhmộtsiêucườngquốcvềkinhtế, làmộtnhântốchínhtrongviệcđịnhhìnhtrật tựchínhtrịtoàn cầu. Nước Mỹ đã thắng thế trong Chiến tranh Lạnh. Quan hệ giữaTrungQuốcvàMỹđãtrởthànhmộtyếutốtrungtâmtrongcuộckiếmtìmhòabìnhthếgiớivàsựthịnhvượngtoàncầu.

TámđờitổngthốngMỹvàbốnthếhệcácnhàlãnhđạoTrungQuốcđãduytrìmốiquanhệnàyvớisựkiêntrìđángngạcnhiênxétđếnnhữngkhácbiệttrongcácđiểmkhởiđầu.Cảhaibênđềukhôngchophépnhữngdisảnlịchsử,hoặcnhữngquanniệmkhácbiệtvề trật tự trongnướcchenngangvàomốiquanhệhợptácthenchốtcủamình.

Đólàmộtchuyếnđiphứctạp,vìcảhainướcđềuchorằnghọđạidiệnchonhữnggiátrịđộcđáo.ChủnghĩakhácbiệtcủangườiMỹđólàtruyềngiáo.NóchorằngnướcMỹcótráchnhiệmphảiphủkhắpnhữnggiátrịcủamìnhđếnmọinơitrênthếgiớinày.ChủnghĩakhácbiệtcủaTrungQuốclàvănhóa.TrungQuốckhôngkhuyếnkhíchngườitatừbỏtínngưỡnghaytôngiáocủamình,khôngchorằngnhữngthểchếđươngđạicủanótrảirộngra

ngoàiTrungQuốc.Nhưngđó là sựkế thừa truyền thống củaVương triềuTrungHoa,chínhthứcxếploạitấtcảcácnướcthànhcácnướctriềucốngởnhiềumứcđộkhácnhau,dựatrênsựgầntươngđồngcủahọđốivớicáchìnhthứcvănhóavàchính trịcủaTrungQuốc,nóicáchkhác làmộtdạngvănhóaphổquát.

TrọngtâmbanđầucủacuốnsáchđólàsựtươngtácgiữacácnhàlãnhđạoMỹvàTrungQuốckểtừkhinướcCộnghòanhândânTrungHoađượcthànhlậpnăm1949.Cảtrongvàngoàichínhphủ,tôiđãgiữlạinhữngghichéptấtcảcáccuộcđốithoạivớibốnthếhệnhàlãnhđạoTrungQuốc,vàxemhọnhưnguồntưliệuđầutiênđểviếtcuốnsáchnày.

Tôikhôngthểviếtracuốnsáchnếukhôngcósựgiúpsứclànhnghềvàtậntụycủanhữngcộngsự,bạnbèvàtôiđãtậndụngsựgiúpđỡcủahọ.

SchuylerSchoutenlàngườikhôngthểthaythế.Támnămtrước,anhtađãkhiếntôichúýkhiGiáosưJohnGaddiscủaĐạihọcYalegiớithiệuanhlàmộttrongsốnhữngsinhviênưutúnhấtcủaông.Khibắtđầudựánnàytôiđãđềnghịanhtanghỉphéphaithángởcôngtyluậtcủamình.Anhtađãlàmnhưvậyvàtrongquátrìnhđóanhtathamgiasâuđếnmứcđãthểhiệnnỗ lực đến tận cùngmột năm sau đó.Schuyler đã tiến hànhphần lớn cácnghiêncứucơbản.Anhgiúpđỡbiêndịchcácvănbản tiếngTrungQuốc,thậmchícònnghiêncứusâuhơnđốivớicácgợiýcủanhữngvănbảntinhtếhơn.Anhlàmviệckhôngbiếtmỏimệttronggiaiđoạnbiêntậpvàđọcbông.Tôichưabaogiờcómộtcộngsựnghiêncứutốthơnvàxuấtsắchiếmhoiđếnthế.

Thật làmộtmaymắn tuyệtvờicho tôikhicóđượcStephanieJunger-Moatlàmviệccùngtôitrongmườinămhoạtđộng.Côấyđúnglàngườimàtrongbóngchàyngười tagọi làmộtcầu thủhữu ích thenchốt.Côấy làmnghiêncứuvàmộtsốcôngtácbiêntậpvàlàđầumốiliênlạcchínhvớinhàxuấtbản.Côấyđãkiểmtratấtcảnhữngmẫughichútrongcuốnsách.Côấyđãgiúpđiềuphốiviệcđánhmáyvàkhôngbaogiờngầnngạilàmviệchăngsaykhinhữnghạnchótgầnkề.Sựđónggópthiếtyếucủacôấyđượccủngcốvớikỹnăngthuhútvàngoạigiaocủamình.

HarryEvansđãbiêntậpcuốnWhiteHouseYearsbamươinămtrước.Ôngđãchophéptôitậndụngtìnhbạncủachúngtôiđểbiêntậphếttoànbộbản thảo.Những ý kiến về biên tập và kết cấu của ông rất phong phú vàthôngminh.

TheresaAmanteavàJodyWilliamsđãđánhmáyđiđánhmáy lạibảnthảo,dànhrarấtnhiềubuổitối,ngàynghỉcuốituầnđểgiúpđỡhoànthànhbảnthảovàohạnchót.Sựcổvũtốtđẹpcủahọ,sựhiệuquảvàconmắtsắcsảocủahọđốivớitừngchitiếtlàrấtquantrọng.

StapletonRoy,nguyênđạisứMỹtạiTrungQuốcvàlàmộthọcgiảkiệtxuấtvềTrungQuốc;WintonLord,đồngnghiệpcủatôitrongthờigianmởcửavớiTrungQuốcvàsaunàylàđạisứMỹtạiTrungQuốc,vàDickViets,ngườiphụtráchtácphẩmchưaincủatôi,đãđọcrấtnhiềuchươngvàđưaranhữngnhậnxétquantrọng.JonVandenHeuvelnghiêncứuhữuíchtrênmộtsốchương.

XuấtbảnvớiNhàxuấtbảnThePenguinPresslàmộttrảinghiệmhạnhphúc.AnnGodoffluônluôncómặt,luônluônsâusắc,khôngbaogiờkhắcnghiệtvàluônvuivẻkhiởbên.BruceGodoff,NoirinLucasvàToryKloseđãxemxét cuốn sách rất chuyênnghiệp trong suốt quá trìnhbiên tập sảnxuất. Fred Chase đã biên tập bản thảo một cách thận trọng và hiệu quả.LauraStickneylànhàbiêntậpchínhcủacuốnsách.Dùcôấytrẻtuổibằngcháugáitôi,nhưngtácgiảkhôngtàinàobắtbẻđượccôấy.Côấykhônghềedètrướcnhữngquanđiểmchínhtrịcủatồimộtcáchthíchđáng,tóimứctôiluônmongchờnhữngnhậnxétluônsắcsảovàđôikhigaygắtcủacôấybênlềbảnthảo.Côấylàmviệckhôngbiếtmỏimệt,mẫncánvàcựckỳhữuích.

Gửiđếntấtcảmọingườilòngbiếtơntolớncủatôi.

Nhữngtàiliệucủachínhphủmàtôitríchdẫnrađềuđãđượctiếtlộmộtthờigian.TôimuốngửilờicámơnđặcbiệtđếnDựánLịchsửChiếntranhLạnh tạiTrung tâmHọcgiảQuốc tếWoodrowWilsonđãchophép tôisửdụngnhữngđoạntríchdẫnmởrộngcủacáchồsơvềTrungQuốcvàLiênXôđãcôngbốtừhồsơlưucủahọ.ThưviệnCartercũngđãgiúpđỡchuẩnbịsẵnsàngnhiềubảnthảocáccuộcgặpgỡvớicácnhàlãnhđạoTrungQuốctrongthờigianCarterlàmtổngthống,vàThưviệnReagancũngcungcấprấtnhiềunhữngtàiliệuhữuíchtừcáchồsơcủamình.

Khỏicầnphảinói,nhữngtồntạitrongcuốnsáchnàyđềudolỗicủatôi.

Suốt hơnnửa thếkỷ,Nancy, vợ tôi đãhỗ trợmột cách thông thái vàphẩmhạnhđángtincậychotôigiữađámtácgiảcôđộc(hoặcítnhấtlàtácgiả này) luôn quẩn quanh chính họ khi sáng tác. Bà đã đọc hầu hết cácchươngvàđưaranhữngnhậnxétcựckỳquantrọng.

TôiđãdànhtặngcuốnBànvềTrungQuốcchoAnnettevàOscardelaRente.TôiđãbắtđầuviếtsáchtạinhàhọởPuntaCanavàhoànthànhtạiđó.Sựmếnkháchcủahọchỉlàkhíacạnhcủamộttìnhbạnđãthêmniềmvuivàsựsâusắcvàocuộcsốngcủatôi.

HenryA.KissingerNewYork,tháng01/2011

GHICHÚVỀCÁCHVIẾTCỦANGƯỜITRUNGQUỐC

ThuậtngữTrungQuốc.NhữngcáchviếtkhácnổitiếngtồntạiđốivớinhiềutừtiếngTrung,dựatrênhaiphươngphápđượcphổbiếnđặcbiệtkhichuyểntựcácchữtiếngTrungrabảngchữcáiLaMã:PhươngphápWade-Giles,tồntạiờnhiềunướctrênthếgiớichođếnnhữngnăm1980vàphươngphápphiênâm,chínhthứcđượcápdụngtạinướcCộnghòanhândânTrungHoanăm1979vàngày càngphổbiến trong các ấnbảnởphươngTâyvàChâuÁkhácsauđó.

Phầnlớncuốnsáchápdụngcáchviếtphiênâm.Chẳnghạn,cáchviếtphiênâm"DengXiaoping" (ĐặngTiểuBình)được sửdụngphổbiếnhơncáchviết theoWade -Giles "TengH'siao-ping".Trong trườnghợpnhữngcáchviếtkhác,khôngdùngphiênâmvẫntrởnênquenthuộcđángkểhơn,chúngđượcthểhiệntạosựthuậntiệnchongườiđọc.Chẳnghạn,vềtêncủanhàlýthuyếtquânsựcổđại"SunTzu"(TônVũ),cáchviếttruyềnthốngvẫnđượcsửdụng,ngoàicáchviếtphiênâmmớimẻhơnnhư"Sunzi".

Thi thoảng,vớimụcđíchnhằmđạtđược sự thốngnhất trong toànbộvănbảncuốnsách,nhữngthamkhảođượctríchdẫnđếnnhữngcáitênđượcliệt kê gốc ở dạng YVade - Giles đã phải đổi sang cách viết phiên âm.Những thayđổinàyđượcchú thíchkỹhơn trongcácphầnghichú.Trongmỗitrườnghợp,từngữTrungQuốccơbảnvẫntươngtự;khácbiệtnằmởbiệnphápchuyểntựtrongbảngchữcáiLaMã.

PHẦNMỞĐẦUTrongtháng10/1962,nhàlãnhđạocáchmạngTrungQuốc,MaoTrạch

ĐôngtriệutậpcáctưlệnhchínhtrịvàquânsựhàngđầucủamìnhđếngặpôngtạiBắcKinh.Cách2.000dặmvềphíaTây,trongvùngđịahìnhdâncưthưa thớt và hiểm trở của dãyHimalaya, quân độiTrungQuốcvàẤnĐộmắckẹttrongthếtrậncânbằngtrênbiêngiớitranhchấpcủahaibên.Tranhchấpphát sinhdựa trên các tài liệu lịch sửkhácnhau:ẤnĐộkhẳngđịnh

phầnbiêngiớibịphânchiakhibịAnhchiếmđóng.CònTrungQuốccholàdonhữnghạnchếcủaHoàngđếTrungHoa.ẤnĐộtriểnkhaicáctiềnđồncủamìnhđếnsátđườngbiêngiới theoquanniệmcủaTrungQuốc;TrungQuốcbaovâycácvịtrícủaẤnĐộ.Cácnỗlựcđàmphángiảiquyếtlãnhthổđềukhôngđiđếnđâu.

Maođãquyếtđịnhphávỡ thếbế tắc.Ôngđangdựanhiềuvào truyềnthốngTrungQuốccổđiểnmàôngcũngđangmuốnphábỏ.Maonóivớicáctư lệnh của ông,TrungQuốc vàẤnĐộ trước kia đã từng tiến hành "mộtnửa"cuộcchiến.Cuộcchiếnđầutiênxảyrahơn1.300nămtrướctrongthờinhà Đường (618 - 907). Thời đó Trung Quốc triển khai quân đến hỗ trợvươngquốcẤnĐộchốnglạimộtkẻnổi loạnhunghăngvàbấthợppháp.SaukhiTrungQuốccanthiệp,hainướcđãcùngchunghưởngnhiềuthếkỷgiaolưukinhtếvàtôngiáopháttriểnmạnhmẽ.Bàihọcrútratừmộtchiếndịchcổxưa,nhưMaođãmôtả,đólàTrungQuốcvàẤnĐộkhôngbịlênánphảitrởthànhkẻthùvĩnhviễncủanhau.Hainướccóthểcùnghưởngmộtthờikỳhòabìnhlâudài.Nhưngđểlàmđượcđiềuđó,TrungQuốcmuốnsửdụng vũ lực để "ép"ẤnĐộ quay trở lại bàn đàmphán. "Cuộc chiếnmộtnửa",theotưduycủaMaodiễnrabảytrămnămvềsaukhinhàlãnhđạođếquốcMôngcổ,Timurlane (ThiếpMộcNhi)đánhbạiNewDehli. (Mao lýluậnrằngvìMôngcổvàTrungQuốclúcđólàmộtphầncủacùngmộtthựcthểchínhtrị,nênđâylàcuộcchiếnTrung-Ấn"mộtnửa").Timurlanegiànhđượcmộtchiếnthắngquantrọng,nhưngcómộtlầnởẤnĐộquânđộicủaTimurlaneđãgiếthơn100.000tùnhân.LầnnàyMaoralệnhquânđộicủaôngphải"kiềmchếvàcókỷluật".

Khôngmộtai trongsốkhángiảcủaMao-BanLãnhđạoĐảngCộngsản củamột "TrungQuốcmới" cáchmạng tuyênbố ý định lập lại trật tựquốctế,vàhủybỏquákhứphongkiếncủachínhTrungQuốc-cóvẻnghingờsựtươngđồngcủanhữngtiềnlệcổxưanàyvớinhữngmệnhlệnhchiếnlượccủaTrungQuốchiệntại.ViệclênkếhoạchtấncôngđượctiếptụctrêncơsởcácnguyêntắcMaođãvạchra.Nhiềutuầnsauđócuộctấncôngđãđạt được bước tiến lón như ôngmô tả:TrungQuốc thực hiệnmột cú tấncôngbấtngờ,hủydiệtnhằmvàocácvịtrícủaẤnĐộ.Sauđórútvềphòngtuyếnkiểmsoát trướcđó, thậmchícòn trả lạichoẤnĐộcácvũkhíhạngnặngchiếnlợiphẩm.

Chẳngcóđấtnướcnàohiểutạisaomộtnhàlãnhđạohiệnđạilạibắtđầumộtcamkếtquốcgiaquantrọng,bằngcáchgợilạinhữngnguyêntắcchiếnlượctừmộtsựkiệncáchđâyđếnmộtthiênniênkỷ-cũngnhưôngkhông

thể tự tinmong các đồng nghiệp củamình hiểu được tầmquan trọng củanhữnglờiámchỉmìnhđưara.NhưngTrungQuốclàmộtquốcgiađơnnhất.Khôngcóquốcgianàocóthểkhẳngđịnhmộtnềnvănminhliêntụclâuđếnthế,hoặcmộtliênkếtthânthiếtđếnthếvớiquákhứxaxưacủamìnhvàcácnguyêntắccổđiểnvềchiếnlượcvànghệthuậtquảnlýnhànước.

NhữngnướckhácbaogồmcảMỹ,đãkhẳngđịnhkhảnăngápđặtcácgiá trịvà thểchếcủamình lên toàncầu.Dẫuvậy,khôngnướcnàocó thểsánhvớiTrungQuốcởsựkiêntrì-vàthuyếtphụccácnướclánggiềngcủamìnhđồngý-vớikháiniệmcaocảvềvaitròthếgiớicủamìnhtrongthờigiandài,bấtchấpnhiềuthăngtrầmlịchsửđếnvậy.Từkhitrỗidậynhưmộtnướcduynhấttrongthếkỷthứ3trướcCôngnguyênchođếnkhinhàThanhsụpđổnăm1912,TrungQuốcđãđứngở trung tâmmộthệ thốngquốc tếĐôngÁtrongkhoảngthờigianlâuđángkể.HoàngđếTrungHoatheoquanniệmrằngđangđứngởđỉnhcaonhấttrênthứbậctôntichínhtrịtoàncầu,còntấtcảcácnhàcầmquyềncủacácnướckhácvềlýthuyếtđềulàmnướcchưhầu.Ngônngữ,nềnvănhóavànhữngthểchếchínhtrịcủaTrungQuốcđềulàcácdấuấncủanềnvănminh,đếnmứcnhữngkẻnổiloạntrongkhuvựcvàcáchoàngđếnướcngoàiđềuápdụngchúngởnhiềucấpđộ,nhưmộtdấuhiệuvềtínhhợpphápcủariêngmình(thôngthườngđólàbướcđiđầutiênđểnhậpvàoTrungQuốc).

Thuyết vũ trụ học truyền thống đã tồn tại bất chấp những tàn phá vànhiềugiaiđoạnsuythoáichínhtrịkéodàihàngthếkỷ.NgaycảkhiTrungQuốcsuyyếuhoặcbịchiacắt,vịtrítrungtâmcủahọvẫnlàtiêuchuẩntínhhợppháp trongkhuvực,mànhữngkẻcó thamvọngởcảTrungQuốcvànướcngoàiđềulămlemuốnthốngnhấthoặcgiànhgiậtnó,sauđóngồichỉhuytừthủđôTrungQuốcmàkhôngtháchthứctiềnđềcơbảnhọlàtrungtâmvũtrụ.Trongkhicácnướckhácđượcđặttêntheocácsắcdânhoặcdấumốcđịalý,TrungQuốctựgọichínhmìnhlàzhongguo-"VươngtriềuTrungHoa"hoặc"QuốcgiaTrungtâm".BấtkỳnỗlựcnàođểhiểuthuậtngoạigiaocủaTrungQuốc trong thế kỷXX, hoặc vai trò thế giới của đất nước nàytrong thếkỷXXIphải bắt đầubằngmột đánhgiá cơbảnbối cảnh truyềnthống của họ - thậmchí có khi phải loại bỏmột số sự đơngiản hóa tiềmtàng.

Chương1:TínhĐơnNhấtCủaTrungQuốc

CácnhànướcvàcácQuốcgiacóxuhướngnghĩbảnthânmìnhlàbấtdiệt.

Họcũngấpủmộtthiêntruyệnvềnguồngốccủamình.MộtđặctrưngđặcbiệtcủanềnvănminhTrungQuốcđólàdườngnhưkhôngcósựkhởiđầu.Tronglịchsử,TrungQuốcxuấthiệnnhưmộthiệntượngtựnhiênlâudàihơnlàmộtnhànước-dântộctheoquyước.TrongtruyệnvềHoàngđế,vịvuađượcnhiềungườiTrungQuốctônkínhgọilàngườitrịvìlậpnướchuyềnthoại,TrungQuốcdườngnhưcótồntại.KhiHoàngđếxuấthiệntronghuyềnthoại,nềnvănminhTrungQuốcđãrơivàohỗnloạn.Cáchoàngtửcạnhtranhnhauvàđốixửtàntệvớidânchúng,thếnhưngnhàcầmquyềnsuyyếukhôngthểlậplạitrậttự.Bằngcáchtuyểnmộquânlính,ngườianhhùngmớiđãlậplạihòabìnhchovươngquốcvàđượcxưngtụnglàHoàngđế.

Hoàngđếtronglịchsửđượccatụngnhưmộtngườianhhùnglậpquốc;thếnhưngtronghuyềnthoạilậpquốc,ôngđãtáilậpchứkhôngphảitáitạomộtđế chế.Trướckhi cóôngđã cóTrungQuốc, quốcgianày sải nhữngbướcdàivàosựtìnhthứccủalịchsửnhưmộtđấtnướcđượcthànhlậpchỉbằng tái tạo, không phải sáng tạo. Sự ngược đời này trong lịch sử TrungQuốcmộtlầnnữatáihiệnvớinhàhiềntriếtcổđạiKhổngTử:Mộtlầnnữaôngđượcxemlà"ngườisánglập"mộtnềnvănhóachodùôngnhấnmạnhrằngmìnhchẳngtạoracáigì,rằngôngchiđơnthuầncốgắngmộtlầnnữatiếp thêm sinh lực cho các nguyên tắc hài hòa đã từng tồn tại trong kỷnguyênvàng,nhưngđãmấtmáttrongkỷnguyênhỗnloạnvềchínhtrịcủachínhKhổngTử. 

Phảnánhvềnghịch lý trongnguồngốcxuấtxứcủaTrungQuốc,nhàtruyềngiáovàduhànhthếkỷXIX,AbbéRégis-EvaristeHuc,đãnhậnxét:

NềnvănminhTrungQuốcbắtnguồn từ thờixưaxaxôiđếnmứcchúngtakhônghyvọngtìmrasựkhởiđầucủanó.Khôngcòndấuvếtnàocủamộtnhànướctừthuởphôithaigiữanhữngconngườinày.ĐâylàmộtthựctếrấtkhácthườngliênquanđếnTrungQuốc.Chúngtađãquáquenvớilịchsửcácquốcgiakhitìmkiếmmộtđiểmkhởiđầuđượcxácđịnhrõràng,vàcáctàiliệulịchsử,nhữngtruyềnthống,cáccôngtrình kỷ niệm còn lại nói chung cho phép chúng ta lần theo gần nhưtừngbướcmộtsựtiếnbộcủanềnvănminh,cómặtlúcnềnvănminhđórađời,theodõisựpháttriểncủanó,bướctiếncủanóvềphíatrước,vàtrongnhiềutrườnghợplàsựthốinátvàsụpđổcủanósauđó.NhưngđiềunàykhôngápdụngđốivớiTrungQuốc.Dườngnhưhọluônluônsốngcùnggiaiđoạntiếnbộnhưtrongthờiđiểmhiệntại;vàdữliệuvềthờixaxưacàngnhưkhẳngđịnhýkiếnđó.

KhicácchữviếttiếngTrunglầnđầutiênđượcpháttriểntrongthờinhàĐườngở thiênniênkỷ thứhai trướcCôngnguyên,AiCập cổđại đangởđỉnhcaovinhquang.Nhữngnhànước-thànhphốvĩđạicủaHyLạpcổđạivẫncònchưathứcdậy,vàRomevẫncòncáchxahàngthiênniênkỷ.ThếnhưngthếhệconcháutrựctiếpcủahệthốngchữviếtthờinhàThươngvẫncònđượctrênmộttỷngườisửdụngtốtđếntậnngàynay.NgườiTrungQuốcngàynaycóthểhiểuđượcnhữngcâuchữđượcviếtở thờiKhổngTử,cáccuốn sáchvàđối thoạiđương thờiđược làmphongphú thêmbằngnhữngcâucáchngôncáchđâyhàngthếkỷ,tríchdẫncáctrậnđánhvàâmmưuchốncungđình.

Cùnglúcđó,lịchsửTrungQuốccóđặctrưngvớirấtnhiềuthờikỳnộichiến,chuyểntiếpvàhỗnloạn.Saumỗisựsụpđổ,nhànướcTrungQuốclạitự tái tạonhư thể theomột quy luật tự nhiênbất biếnnàođó.Ởmỗi giaiđoạn,vềcơbảnlàsautiềnlệvềHoàngđế,mộtnhânvậtđoànkếtmớilạinổilênchinhphụcnhữngkẻnổiloạnvàtáithốngnhấtTrungQuốc(vàđôikhimở rộng thêmbiêngiới củamình).Phầnmởđầunổi tiếng của cuốnTamQuốcDiễnNghĩa,mộttiểuthuyếtsửthiviếtởthếkỷXIVđượcnhiềungườiTrungQuốcnângniu(trongđócóMao,ngườitanóihồicòntrẻôngđãsimêtácphẩmnàyđếnmứcgầnnhưbịámảnh),đãviệnđếntruyềnthuyếtliêntụcnày:"Mộtđếchếbịchiarẽlâusẽphảithốngnhất;thốngnhấtlâusẽbịchiarẽ.Nhưnóđãtừngtrảiqua".Mỗigiaiđoạnbịphânchiađượcxemnhưmộtsựtínhtoánsailầm.Mỗitriềuđạimớiđềuquayvềvớinhữngnguyêntắccai trịcủa triều trướcnhằm 'tái tạosự liên tục.Nhữngquy tắccănbảntrongvănhóaTrungQuốcđềuphảichịuđựng,bị thử thách trongsựcăngthẳngcủataiươngmangtínhđịnhkỳ.

TrướckhixảyrasựkiệnthốngnhấtTrungQuốccóảnhhưởngsâuxavàonăm221trướcCôngnguyên,đãcómộtthiênniênkỷcaitrịcủacáctriềuđạidầndầnbịtanrãkhicácnhánhnhỏcủachếđộphongkiếntiếnhóathànhtựtrịrồiđếnđộclập.Đỉnhđiểmlàhaithếkỷrưỡihỗnloạnđượcghichéptrong lịchsửnhư thờiđạiChiếnQuốc(475-221 trướcCôngnguyên).SựtươngđồngởChâuÂusẽlàthờigianchuyểntiếpgiữaHiệpđịnhWestphalianăm1638vàkết thúcThếchiến II,khi sựđadạngcácquốcgiaChâuÂuđangvật lộngiànhvị trídẫnđầutrongkhungcáncânquyềnlực.Saunăm221 trướcCôngnguyên,TrungQuốcđãduy trìsự lý tưởngcủađếchếvàthốngnhất,tiếptheođótrảiquasựtanvỡ,rồitáithốngnhấttrongcácchukỳđôikhikéodàiđếnvàitrămnăm.

Khiquốcgiatanvỡ,nhữngcuộcchiếntranhgiữarấtnhiềuthànhphần

cấuthànhdiễnrarấttànkhốc.MaođãtừngchorằngdânsốTrungQuốcbịgiảmsúttừnămmươitriệuđếnmườitriệungườitronggiaiđoạnđượcgọilàTamQuốc(220-280sauCôngnguyên),vàxungđộtgiữacácnhómcạnhtranhnhaugiữahaicuộcchiếntranhthếgiớitrongthếkỷXXcũngcựckỳđẫmmáu.

Ởmứcđộcaonhấtcủanó,tầmảnhhưởngvềvănhóacủaTrungQuốctrảidàitrênmộtlụcđịalớnhơnnhiềusovớibấtkỳquốcgiaChâuÂunào,thựcraxấpxibằngdiệntíchcủacảlụcđịagià.NgônngữvàvănhóaTrungQuốc,vănkiệnchínhtrịcủaHoàngđếđượcmởrộngđếntừnglãnhthổđượcbiếtđến:TừnhữngvùngthảonguyênđếnnhữngcánhrừngthôngởphươngBắctỏabóngmátxuốngSiberia,đếnnhữngkhurừngnhiệtđớivàcáccánhđồng lúa bậc thang ở phươngNam, từ bờ biển phíaĐông với những conkênhđào,bếncảng,cáclàngchàiđếnnhữngsamạckhắcnghiệtvùngTrungÁvànhữngđỉnhnúiphủbăngcủabiêngiớiHimalaya.MứcđộtrảidàivàsựphongphúcủalãnhthổnàykhẳngđịnhcảmnhậnrằngTrungQuốcbảnthânnóđãlàmộtthếgiới.NóhỗtrợmộtkháiniệmcủaHoàngđếnhưmộtnhânvậtsinhratừvũtrụ,trịvìcảtianxia,hoặc"ThiênHạ".

KỷnguyênvượttrộicủaTrungQuốc

QuanhiềuthiênniênkỷcủanềnvănminhTrungHoa,TrungQuốcchưabaogiờbịbuộcphảiđốiphóvớicácquốcgiavànềnvănminhkhácngangcơvớimìnhvềquymôvàsựtinhtế.NhưMaosaunàylưuý,ngườiTrungQuốcđãbiếtđếnẤnĐộnhưngphầnnhiềulàdolịchsửquốcgiađóbịphânchia thànhnhiềuvươngquốc riêng rẽ.Hai nềnvănminhđã từng traođổihànghóavàtầmảnhhưởngcủaĐạoPhậtdọcConĐườngTơLụa.NhưngởnơikhácsựtiếpxúcthôngthườnglạibịngăncáchbằngdãynúiHimalayavàCaonguyênTâyTạngkhôngthểxâmnhập.NhữngsamạcnguyhiểmvàrộnglớncủavùngTrungÁngăncáchTrungQuốcvớicácnềnvănhoáCậnĐôngcủaBaTưvàBabylon,vớiĐếchếLaMãcònxaxôihơnnữa.Nhữngđoàn lữ hành thươngmại đã tiến hành những chuyến đi liên tục bất tận,nhưngTrungQuốc làmộtnhànướckhônggắnbóvới cácnhànướckháckhôngcùngđẳngcấpvềquymôvàthànhtựu.DùTrungQuốcvàNhậtcùngchiasẻmộtsốnhữngthểchếvănhóavàchínhtrị,nhưngkhôngnướcnàochuẩnbị thừanhận sựưuviệt củanướckia;giảiphápcủahọ làgiảmbớtquanhệtiếpxúcmỗilầnhàngmấythếkỷ.ChâuÂuthậmchícònxaxôihơnnữaởnơimàngườiTrungQuốcxemlàĐạiTâyDương,vềcơbảnlàkhôngthểtiếpcậnvớivănhóacủangườiTrungQuốcvàsựbất lựcđángthương

không thểđếnđượcnơiấy-nhưHoàngđếđãnóivớipháiđoànAnhvàonăm1793.

NhữngcuộcxâmchiếmlãnhthổcủaĐếchếTrungHoatạmdừngờmébiển.NgayvàođầuthờinhàTống(960-1279),TrungQuốcđãdẫnđầuthếgiớivềcôngnghệhànghải;nhữnghạmđộiTrungQuốccóthểđãđưacảđếchếvàomộtkỷnguyênchinhphụcvàkhámphá.NhưngTrungQuốckhôngchiếmđượcthuộcđịanàoởnướcngoài,nênchothấysựquantâmtươngđốiítđếncácquốcgianằmngoàibờbiểncủamình.Họkhôngphát triểnchủyếuhòngtiếnranướcngoàicảiđạochonhữngquânphiêntheocácnguyêntắccủaKhổngTử,hoặccáctínhtúycủaĐạoPhật.KhiquânMôngCổxâmlược chiếm đoạt hạm đội nhà Tống và những thuyền trưởng giàu kinhnghiệm, chúng đã trang bị cho hai cuộc xâm lược không thành công vàoNhậtBản.Cảhaiđềubịđẩylùidothờitiếtkhắcnghiệt-lựclượngkamikaze(haycòngọi là"ThầnPhong")củagiới tri thứcNhậtBản.DùvậykhinhàMôngcổ sụpđổ,nhữngcuộckhámpháchodùkhả thivềmặtngữnghĩa,nhưngkhôngbaogiờthànhcôngnữa.KhôngmộtnhàlãnhđạoTrungQuốcnàotừngtuyênbốmuốnkiểmsoátquầnđảoNhậtBản.

NhưngvàonhữngnămđầunhàMinh, vàokhoảnggiữanăm1405và1433,TrungQuốcđãtriểnkhaimộttrongnhữngsựnghiệphảiquânbíhiểmvàquantrọngnhấtlịchsử:ĐôđốcTrịnhHòarakhơivớicáchạmđội"bảothuyền"vôsongvềmặtkỹthuậtđủsứctớicácđiểmnhưJava,ẤnĐộ,ĐôngBắcChâuPhivàEobiểnHormuz.Vào thờiđiểmnhữngchuyếnhải trìnhcủaTrịnhHòa, kỷ nguyênkhámphá củaChâuÂuvẫn còn chưa bắt đầu.HạmđộiTrungQuốcsởhữumộtthứmàsaunàysẽlàmộtlợithếvềcôngnghệkhôngthểbắccầu:vềkíchcỡ,sựtinhtếvàsốlượngtàucủahạmđội,biếnchiếnhạmArmadacủaTâyBanNhathànhnhữngchúlùnnhỏbé(vẫnđisaunhững150năm).

Cácsửgiavẫntranhluậnvềmụcđíchthậtsựcủanhữngnhiệmvụnày.TrịnhHòa làmộtnhânvậtđơnnhất trongkỷnguyênkhámphá:Một tháigiámngườiTrungHoatheoĐạoHồibịcưỡngbứcnhậpcunghầuhạhoàngđếtừkhicònbé,rõràngôngtakhôngthíchhợpvớitiềnlệlịchsử.Tạimỗiđiểmdừngtrêncáchànhtrình,ôngtachínhthứccatụngsựvĩđại,uynghicủaHoàngđếmớicủaTrungQuốc,tặngnhữngmónquàhậuhĩchonhữngngườiđứngđầuđấtnướcmàônggặpgỡ,vàmờihọđíchthânđếnhoặccửđạidiệnđếnTrungQuốc.Đếnđóhọsẽnhậnthứcđượcchỗcủamìnhtrongtrật tự thếgiớiHoavi trung,bằngcách thựchiệnnghi thức"khấuđầu"đểthừanhậnsựưuviệtcủaHoàngđế.Thếnhưngngoàiviệctuyênbốsựvĩđại

củaTrungQuốcvàđưaranhữnglờimờivớinhữngnghithứcphôtrương,TrịnhHòakhôngbiểulộbấtkỳthamvọnglãnhthổnào.Ôngchỉmangvềnhữngmónquàtặnghoặc"sựtônvinh",khôngxâmchiếmbấtkỳthuộcđịahay tài nguyên nào cho Trung Quốc ngoài phần thưởng suông:Mở rộngnhững giới hạn của ThiênHạ. Cùng lắm chỉ có thể nói là Ông đã tạo ranhữngđiềukiệnthuậnlợichothươngnhânTrungQuốcbằngcáchthựchànhsớmphầnnào"quyềnlựcmềm"củaTrungQuốc.

Những chuyến khám phá của TrịnhHòa đột ngột ngừng lại vào năm1433,trùngthờiđiểmvớisựtáixuấthiệnnhữngmốiđedọadọcbiêngiớiđấtliềnphíabắcTrungQuốc.VịHoàngđếnốingôiralệnhgiảitánhạmđội.NhữngghichépvềcáccuộchảitrìnhcủaTrịnhHòacũngbịpháhủy.Cácchuyếnkhámphákhôngbaogiờđược lặp lại.Dùcác thươngnhânTrungQuốc vẫn tiếp tục chạy trên các tuyến đường mà Trịnh Hòa đã từng đi,nhưngnănglựchảiquâncủaTrungQuốcđãphainhòa,nóyếuđếnmứccácvuacầmquyềnthờiMinhtrướcmốiđedọacướpbiểnngoàibờbiểnĐôngNamTrungQuốc,chỉphảnứngbằngnỗlựcsơtánbắtbuộcdâncưvenbiểnvàođấtliềnmườidặm.LịchsửhảiquâncủaTrungQuốcsauđótựanhưmộtcáibản lềkhông thểđungđưanữa:vềmặtngữnghĩahọvẫncókhảnăngthốngtrị.NhưnghọđãtựnguyệnrútkhỏilĩnhvựckhámpháhảiquânđúngvàolúcmốiquantâmcủaphươngTâyđangbắtđầuhìnhthành.

SựcôlậptuyệtđốicủaTrungQuốcđãnuôidưỡngsựtựnhậnthứcđặcbiệtcủahọ.NhữngthànhphầnưutúcủaTrungQuốcđãquenvớikháiniệmchorằngTrungQuốclàđơnnhất-khôngchỉlàmột"nềnvănminhvĩđại"trongsốnhữngnềnvănminhkhác,màbảnthânnóđãlàmộtnềnvănminh.MộtnhàbiêndịchngườiAnhđãviếtvàonăm1850:

MộtngườiChâuÂuthôngminhđãquenphảnánhvềtìnhhìnhmộtsốquốcgiađượchưởngrấtnhiềulợithếkhácnhau,vàmỗiquốcgiaphảichịunhữngbấtlợiđặcthù,bằngmộtcâuhỏirấttrựctiếpvàtừmộtdữliệurấtítỏi, có thểhình thànhmộtkháiniệmkháchínhxácvề tìnhhìnhcủangườidânđếnnayvẫncònxalạvớianhta.NhưngsẽlàmộtsailầmlớnkhichorằngtrườnghợpnàyđúngvớingườiTrungQuốc.Bằngcáchtướcđitấtcảcơhộitiếnhànhsosánh,sựbàingoạivàchỉgiớihạnmìnhtrongchínhđấtnướcmìnhcủahọđãhạn chếnhữngý tưởngcủahọ;dođóhọhoàn toànkhôngcókhảnăng tựgiảiphóngmìnhkhỏi lãnhđịa liênkết,họphánxétmọithứtheonhữngquyđịnhthuầntúytheothônglệcủaTrungQuốc.

DĩnhiênTrungQuốcbiếtcácnhànướckhácxungquanhphạmvicủa

mình như Triều Tiên; Việt Nam; Thái Lan và Burma (nay là Myanmar)nhưngtheoquanniệmcủahọ,TrungQuốcđượcxemlàtrungtâmthếgiới,"VươngtriềuTrungHoa",vàcácnhànướckhácđượcđánhgiácònthấphơnđếnmấybậc.NhưngườiTrungQuốcđãthấycácnướcnhỏhơnhấpthụnềnvănhóaTrungQuốc,khâmphụcsựvĩđạicủaTrungQuốctạothànhtrậttựtựnhiêncủavũtrụ.NhữngranhgiớigiữaTrungQuốcvớicácdântộcxungquanhkhôngnằmnhiềuởnhữngsựphânchiaranhgiớichínhtrịvàlãnhthổ,mànằmởnhữngkhácbiệtvềvănhóa.ÁnhsángchóilọicủanềnvănhóaTrungQuốchướng ra toànbộvùngĐôngÁkhiếnnhàkhoahọcchính trịngườiMỹLucianPyecócâunhậnxétnổitiếngrằng,ởthờihiệnđại,TrungQuốcvẫnlàmột"nềnvănminhgiảvờlàmộtnhànước-dântộc".

Nhữngkỳvọngẩndưới trật tự thếgiớicủangườiTrungQuốc truyềnthống tồn tại vững vàng trong kỷ nguyên hiện đại. Như cuối năm 1863,HoàngđếTrungQuốc(bảnthânôngtừnglàthànhviêncủanhàMãnChâu"ngoại lai" đã chinh phụcTrungQuốc hai thế kỷ trước), gửimột bức thưthôngbáochoAbrahamLincolnvềcamkếtcủaTrungQuốcgiữcácquanhệtốtvớiHoaKỳ.Sự truyềnđạtcủaHoàngđếđượcdựa trênbảođảmkhoatrươngrằng:"Vớitấtcảsựtônkính,tađượcmệnhTrờiủytháccaitrịvũtrụnày,cảhaichúngtađềuxemđếchếtrungtâm[TrungQuốc]vàcácquốcgiabênngoài làmộtgiađình,khôngcóbấtkỳsựkhácbiệtnào".Khi thưđược gửi đi, Trung Quốc đã thua trong hai cuộc chiến với các thế lựcphươngTây vẫn đang dòmngó các phạmvi lợi ích trong lãnh thổTrungQuốc. Hoàng đế dường như đã xem những tai ương này chẳng khác gìnhữngcuộcxâmlượckháccủabọnphiên,đếncuốicùngđềubịkhuấtphụctrướcnềnvănhóaưuviệtvàbềnbỉcủaTrungQuốc.

Thựcra, trongtoànbộ lịchsửchẳngcóđiềugìđặcbiệthãohuyềnvềnhữngđòihỏicủaTrungQuốc.Vớimỗithếhệ,ngườiTrungQuốcgốcHánđãmởrộngtừnơicưtrúbanđầucủahọtrongthunglũngsôngHoàngHà,dầndầnlôikéocácnhànướclánggiềngvàonhiềugiaiđoạngầngiốngvớinhữngmôhìnhcủaTrungQuốc.CácthànhtựukhoahọckỹthuậtcủaTrungQuốctươngđương,vàsauđóđãvượtnhữngthànhtựucủaTâyÂu,ẤnĐộvàcácđốitácẢRập.

QuymôcủaTrungQuốctheotruyềnthốngkhôngchỉvượtquaquymôcácnướcChâuÂuvềdân sốvà lãnh thổ, chođếncuộcCáchmạngCôngnghiệp,TrungQuốccòngiàucóhơnnhiều.Đượckếthợpvớimộthệthốngkhổng lồcáckênhđàonối liềnvớicácconsôngvà trung tâmdânsố lớn,TrungQuốcnhiềuthếkỷlàkhuthươngmạiđôngdânnhất,nềnkinhtếcó

năngsuấtnhất thếgiới.Nhưngvìphần lớn là tựcung tựcấp,nêncáckhuvực khác chỉ nhận thức được lơ mơ về sự khổng lồ và thịnh vượng củaTrungQuốc.Thực ra,TrungQuốcđãchiếmmộtphần lớnhơn trong tổngGDPthếgiới,hơnbấtkỳnhànướcphươngTâynàovàothếkỷXVIIIcuốithếkỷXIX.Vàocuốinăm1820,TrungQuốcđãchiếm30%GDPthếgiới-mộtconsốvượtquáGDPcủaTâyÂu,ĐôngÂuvàbaogồmcảMỹ.

Các nhà quan sát phtrong Tây lần đầu chạm ngõ Trung Quốc đềuchoángvángtrướcsứcsốngvàsựgiàucóvềnguyênliệucủaTrungQuốc.Viếtvàonăm1736,GiáosưDòngTênngườiPháp,Jean-BaptisteDuHalde,đãtómtắtnhữngphảnứngkinhngạccủacácvịkháchphươngTâyđốivớiTrungQuốc:

Mỗi tỉnhđềugiàu có, vàphương tiện chuyênchỗhànghóahằngnhữngconsôngngòivàkênhđào,khiếnthươngmạitrongnướccủađếchếnày luônphát triển rực rỡ... Thươngmại trênđất liền củaTrungQuốclớnđếnmứcthươngmạicủatoànChâuÂucủngkhôngthểsánhbằng,cáctinhgiốngnhưrấtnhiềuvươngquốc,họmangtặngnhaucácsảnphẩmtươngứngcủamình.

Bamươinămsau,nhàkinhtếchínhtrịngườiPháp,FrancoisQuesnaythậmchícònđixahơnnữa:

Khôngaicóthểphủnhậnrằngđâylàđấtnướcxinhđẹpnhấtthếgiới,đấtnướcđôngdânnhấtvàlàvươngquốcmàumỡnhấtđượcbiếtđến.MộtđếchếnhưTrungQuốctươngđươngvớinhữnggìcảChâuÂusẽđạtđượcnếuChâuÂucùngđoànkếtdướimộttriềuđại.

TrungQuốcgiaothươngvớingườinướcngoàivàthỉnhthoảngápdụngnhữngýtưởng,phátminhcủanướcngoài.Nhưngthườngxuyênhơn,ngườiTrungQuốctinrằngnhữngcủacảicógiátrịvànhữngthànhtựutrí tuệsẽđượctìmthấytạiTrungQuốc.BuônbánvớiTrungQuốcđượcđánhgiácaođếnmứccóphầncườngđiệu,khithànhphầnưutúcủaTrungQuốcmôtảđókhôngchỉlàsựgiaolưukinhtếđơnthuần,màlàsự"tônvinh"ưuthếvượttrộicủaTrungQuốc.

KhổnggiáoGầnnhưtấtcảcácđếchếđượctạorabằngsứcmạnh,nhưngkhôngmột

đếchếnàocóthểđượcduytrìbằngsứcmạnh.Thốngtrịcảthếgiớiđếncuốicùng cũng cần phải biến sức mạnh thành trách nhiệm. Nếu không nănglượng của các nhà cầmquyền sẽ bị dùng hết vào duy trì sự thống trị của

mìnhkhiếnhọmấtđikhảnăngđịnhhìnhtươnglai,làmộtnhiệmvụcơbảncủanghệthuậtquảnlýnhànước.Cácđếchếsẽđượcvữngbềnnếuchọnsựđồngthuậnthaychođànáp.

VớiTrungQuốc là thế.Cácphươngpháp theođóđấtnướcnàyđượcthốngnhất,bịlậtđổtheochukỳrồilạithốngnhất,đôikhilàtànkhốc.LịchsửTrungQuốcđã chứngkiến sự góp phần của những cuộc nổi loạn đẫmmáuvànhữngtênbạochúacủamộttriềuđại.NhưngsựtồntạithiênniênkỷcủaTrungQuốckhôngphảinhờcáchìnhphạtdoHoàngđếbanphát,màlànhờcộngđồngcácgiá trịđượcnuôidưỡng trongdânchúngcủamình,vàmộtchínhphủvớicácquanlạilàhọcgiả.

MộtkhíacạnhítngoạilệnhấtcủanềnvănhóaTrungHoađólànhữnggiátrịnàycóbảnchấtvềcơbảnlàtrườngkỳ.VàothờiđiểmđạoPhậtxuấthiệntrongnềnvănhóaẤnĐộnhấnmạnhđếnsựthiềnđịnhvàthanhthảntrongnộitâm,thuyếtmộtthầnđượcngườiDoTháitántụng-vàsaunàylàđạoThiênChúavàđạoHồi-cácnhàtiêntrivớilờikêugọisựsốngsaucáichết. Trung Quốc chẳng tạo ra chủ đề tín ngưỡng nào theo ý nghĩa củaphươngTây.NgườiTrungQuốckhôngbaogiờtạoramộthuyềnthoạikhaisinhvũtrụ.VũtrụcủahọdochínhngườiTrungQuốctạora,vớinhữnggiátrịngaycảkhituyênbốlàcókhảnăngđượcápdụngtrêntoànvũtrụ,vẫnđượcxemlàbắtnguồntừTrungQuốc.

Cácgiá trị chiếmưu thế trongxãhộiTrungQuốcphát sinh từnhữngquyđịnhcủamộttriếtgiacổxưađượcthếhệsaubiếttớivớicáitênKhổngPhuTử (hoặc"KhổngTử" theophiênâmLaTinh).KhổngTử (551 -479trướcCôngnguyên)sốngđếncuốigiaiđoạnđượcgọivớicáitênXuânThu(770-476trướcCôngnguyên),mộtthờiđiểmbiếnđộngđộtngột,dẫnđếnnhữngcuộcchiếntranhtànkhốccủagiaiđoạnChiếnQuốc(475-221trướcCôngnguyên).NhàChusuyyếukhôngđủkhảnăngthựcthithẩmquyềncủamìnhđốivớicácvươnghầunổiloạnchémgiếtnhaugiànhquyềnbính.Lòngthamvàbạolựcđếnmứckhôngkiểmsoátđược.ThiênHạmộtlầnnữaroivàohỗnloạn.

GiốngnhưMachiavelli,KhổngTửlàngườirongruổiđikhắpđấtnước,hyvọngsẽđược lưu lại làmquânsưchomột trongcácvươnghầuhồiđóđang đấu tranh sinh tồn.Nhưng không giống nhưMachiavelli,KhổngTửquantâmnhiềuhơnđếnviệcnuôidưỡngsựhàihòaxãhộihơnlànhữngcỗmáyquyềnlực.Nhữngquanđiểmcủaônglàcácnguyêntắccaitrịbằngtìnhthương,khắcsâuvàotimlònghiếuthảovớichamẹ.Cólẽvìđưarachocác

ôngchủgiàucócủamìnhmộtconđườngquádàiđếnvớisựthịnhvượngvàquyềnlực,nênKhổngTửchếtđimàkhôngđạtđượcmụcđích.Ôngkhôngbaogiờtìmđượcmộtvươnghầuchịuthựchiệnnhữngchâmngôncủamình,vàTrungQuốctiếptụctrượtdàiđếnsựsụpđổvềchínhtrịvàchiếntranh.

TuynhiênnhữnglờidạybảocủaKhổngTửđượccácmônsinhcủaôngghichéplạithìvẫncònmãi.KhisựđổmáukếtthúcvàTrungQuốcmộtlầnnữa được thống nhất, nhà Hán (206 trước Công nguyên - 220 sau Côngnguyên)đãápdụngtưtưởngcủaKhổngTửlàmtriếtlýtrịnướcchínhthứccủa đất nước. Được biên soạn thành một bộ sưu tập những câu nói củaKhổngTử(SáchVănTuyển)vàsauđólànhữngcuốnsáchminhgiảichânlý,những lờidạycủaKhổngTửsẽphát triển thànhmột thứ tương tựnhưKinhThánh củaTrungQuốcvàHiếnpháp cộng lại. Sự tinh thôngnhữngvănbảnnàytrởthànhthướcđotrìnhđộtrọngtâmđểđượctuyểnvàophụcvụtrongbộmáyquanlạitriềuđìnhTrungQuốc-giớitănglữgồmcácquanlạilàhọcgiảvănhọcđượctuyểnchọnquacáccuộcthituyểntrêntoànquốc,cónhiệmvụduytrìsựhàihòatrongrấtnhiềulĩnhvựccủaHoàngđế.

CâutrảlờicủaKhổngTửtrướcnhữngsựhỗnloạntrongkỷnguyêncủaônglà"Đạo"củamộtxãhộicôngbằngvàhàihòa,theolờiônggiảngnóđãtừng được thực hiện trước đây - trong kỷ nguyên vàng của người TrungQuốcxaxưa.Nhiệmvụtinhthầntrọngtâmcủanhânloạiđólàtáitạotrậttựthích hợp này đang trên bờ vực lạc lối. Sự sungmãn về tinh thần làmộtnhiệmvụkhônggiốngnhưkhảihuyềnhoặctựdo,màlàsựphụchồikiênnhẫncácnguyêntắctựkiềmchếbịlãngquên.Nhằmmụcđíchsửamìnhhơnlàtiếnbộ!!!HọchỏilàchìakhóacủasựthăngtiếntrongxãhộicủaKhổngTử.ThếnênKhổngTửđãdạyrằng:

Chuộngđiềunhânmàkhônghamhọcthìmốichelấplàngumuội.Chuộng nết trí mà không ham học thì mối che lấp là phóng đãng.Chuộng chữ tín mà không ham học thì mối che lấp là tự gây hại.Chuộngsựngaythẳngmàkhônghamhọcthìmốichelấplànóngnảy.Chuộngsựdũngcảmmàkhônghamhọc thìmốiche lấp làgây loạn.Chuộng sự cươngmãnhmà không hamhọc thìmối che lấp là cuồngbạo.

KhổngTử giảng về tín điều xã hội phân cấp.Bổn phận cơ bản đó là"Biếtmìnhởđâu".Đốivớicácmônsinhcủamình,trậttựNhoGiáođãgợicảmhứngphấnđấutheođuổisựhàihòalớnlaohơn.Khônggiốngnhưcácnhà tiên tri trongcác tôngiáomột thần,KhổngTửkhônggiảngvề thuyết

mụcđíchcủalịchsửhướngnhânloạiđếnsựcứurỗicánhân.Triết lýcủaôngtìmkiếmsựcứurỗiđấtnướcthôngquahànhvicánhânđúngđắn.Đượcđịnhhướngtheothếgiới,tưduycủaôngđãkhẳngđịnhmộtbộquytắcứngxửxãhội,khôngphảilàmộttấmbảnđồđếncuộcsốngsaukhichết.

Ngự trên ngôi cao nhất của tầng lớp ngườiTrungQuốc chính làmộtHoàngđế,nhânvậtđộcnhấtvônhịtheotrảinghiệmcủaphươngTây.Ôngtalàsựkếthợpcủanhữngđòihỏivềmặttinhthầnvàphàmtụccủatrậttựxãhội.HoàngđếTrungHoavừalànhàcaitrịvềchínhtrịvừalàmộtkháiniệmsiêu hình. Trong vai trò chính trị củamình,Hoàng đế được quan niệm làngườicầmquyềntốicaocủanhânloại-HoàngđếcủaNhânloại,ngựtrênđỉnh cao hệ thống cấp bậc của chính trị thế giới phản ánh kết cấu xã hộiKhổngTửcótônti,trêndướicủaTrungQuốc.NgườiTrungQuốcmộtmựckhẳngđịnhquyềnuycủachúatểthôngquanghithứckhấuđầu-hànhđộngquyphụctuyệtđối,tránđậpđấtbalầnmỗilầnquỳ.

Vai trò thứhaivàsiêuhìnhcủaHoàngđếđólàđịavịcủaôngtanhưmột"ThiênTử",nhânvậttrunggianmangtínhbiểutượnggiữaTrời,Đấtvànhânloại.VaitrònàycũngngụýtráchnhiệmvềđạođứcđốivớiHoàngđế.Thôngquahànhviứngxửnhânđạo,thựchiệncácnghilễchínhxácvàđôikhilànhữnghìnhphạtnghiêmkhắc,Hoàngđếđượcnhìnnhậnnhưmộtcáitrụcđảmbảosự"ĐạiĐồng"trongmọiviệclớnnhỏ.NếuHoàngđếcólỡbịtrậtkhỏiđườnglốiđúngđắn,toànthểThiênhạsẽrơivàohỗnloạn.Ngaycảnhữngthảmhọathiênnhiêncũngcóthểmangýnghĩasựkhônghòahợpđãbaovâytoànvũtrụ.

Nhữngkháiniệmvềquanhệquốctế:Thiênvịhaycôngbằng?

ĐúnglúckhôngcómộtnhàthờlớnnàotạiTrungQuốc,nêncũngchẳngcóCungđiệnBlendheimnào.Cácnhânvậtquantrọngvềchínhtrịcódòngdõi quý tộc như Công tước xứ Marlborough đã xây dựng Blendheim làkhôngtồntại.ChâuÂubướcvàothờikỳhiệnđạiphatrộnhỗnloạnphongphúvềchính trị -nhữnghoàngthânđộc lập,côngtướcvàbá tước,nhữngthànhphố tựquản,GiáohộiThiên chúagiáoLaMãđòi thẩmquyềnnằmngoàiphạmviảnhhưởngcủanhànước.CácnhómtheoĐạoTinLànhthèmmuốnđượcxâydựngcácxãhộidânsựtựquảncủariênghọ.Ngượclại,khibướcvàothờikỳhiệnđại,TrungQuốcđãtrảiquarấttốtmộtnghìnnămbộmáyquanlạitriềuđìnhđầyđủbanbệđượctuyểnchọnquakỳthituyển,lantỏavàquyđịnhhầuhếtcáckhíacạnhxãhộivàkinhtế.

CáchtiếpcậncủaTrungQuốcvớitrậttựthếgiớidođókhácrấtnhiềusovớihệthốngđượcduytrìởphươngTây.KháiniệmphươngTâyhiệnđạivềcácquanhệquốctếnổilêntrongcácthếkỷXVIvàXIX,khicơcấuthờiTrungcổởChâuÂubị tanrã thànhmộtnhómcácnhànướccósứcmạnhgầntươngđương,GiáohộiThiênChúagiáobịchiarẽthànhnhiềugiáopháikhác nhau. Thuật ngoại giao theo cán cân quyền lực trở thành một điềukhôngthểtránhkhỏihơnlàmộtlựachọn.Khôngcónướcnàođủmạnhđểápđặtýchícủamình,khôngmột tôngiáonàocònđầyđủquyềnhànhđểduytrìtínhtoànthểcủanó.Kháiniệmvềsựtoànvẹnvàcôngbằngvềpháplýcủacácnướctrởnênmộtcơsởcholuậtphápvàngoạigiaoquốctế.

Ngượclại,TrungQuốckhôngbaogiờthamgiatiếpxúclâudàivớimộtnướcnàokháctrêncơsởtươngđương,vớilýdođơngiảnlàkhôngbaogiờchạmtráncácnhànướccónềnvănhóahoặctầmrộnglớncókhảnăngsosánh.RằngĐế chế TrungHoa phải đứng cao hơn quả cầu địa lý rõ ràngđượcxemnhưmộtquyluậttựnhiên,mộtbiểuhiệncủaThiênTử.ĐốivớicácHoàngđếTrungHoa,mệnhtrờikhôngnhấtthiếtngụýmộtmốiquanhệthùđịchvới cácdân tộc lánggiềng, tốt nhất làkhôngcó.GiốngnhưMỹ,Trung Quốc tự nghĩ mình đang đóng một vai trò đặc biệt. Nhưng TrungQuốckhôngtánthànhquanđiểmcủaMỹvềthuyếtphổbiếntrảirộngnhữnggiá trị củamình ra toàn thếgiới.TrungQuốc tựkhépmìnhkiểmsoátcácphiênngayngoàicửa.HọcốgắngsaochocácnướcchưhầunhưTriềuTiênphảithừanhậntìnhhìnhđặcbiệtcủaTrungQuốc,đổilại,họcungcấpcácmốilợiíchnhưquyềnhạnbuônbán.ĐốivớinhữngphiênởxanhưChâuÂumàhọchibiếtmột ít,ngườiTrungQuốcduy trìmột tháiđộxacách thânthiện,kểcả là trịch thượng.Họchẳngbuồnquan tâmđếnviệchướngcácphiêntuântheophongcáchcủaTrungQuốc.HoàngđếsánglậpnhàMinhđãbàytỏquanđiểmnàynăm1372:"Cácquốcgiatrênđạidươngphíatâyđượcgọichínhxác lànhữngkhuvựcxaxôi.Họđến[vớichúng tôi]phảibăngquabiển.Rấtkhókhănchohọkhitínhtoánthờigiannămtháng[đếnnơi].Khôngquan tâmđến số lượng, chúng ta đối xử với họ [trênnguyêntắc] "những ai đến với sự khiêm tốn khi về sẽ được tặng quà cáp hàophóng".

CácHoàngđếTrungHoacảmthấyphithựctếkhisuyngẫmvềnhữngquốcgiacóảnhhưởngvốnđãkhônggặpmaykhinằmcáchTrungQuốcquáxa như thế. Trong phiên bản chủ nghĩa khác biệt của mình, Trung Quốckhôngđưaraýkiếnmàđểcácnướckhácđếnhỏihọ.NgườiTrungQuốctínrằng,nhữngdântộclánggiềngđượchưởnglợitừquanhệvớiTrungQuốc

vànềnvănminh,miễn làhọnhận thứcđượcquyềnbáchủcủachínhphủTrungHoa.Họkhôngphảilàphiên.SựquỵlụytrướcHoàngđếvàtuânthủnhữngnghithứccủatriềuđìnhlàcốtlõicủanềnvănhóa!Khitriềuđìnhcònmạnhmẽ,phạmvivănhóanàyđượcmởrộng.Thiênhạlàmộtthựcthểđaquốc gia bao gồm đa số là người TrungQuốc gốcHán và các nhóm dânTrungQuốckhôngphảigốcHánđôngđảo.

TrongcácghichépchínhthứccủaTrungQuốc,cácđạidiệnnướcngoàikhôngđếntriềuđìnhnhằmthamgiacáccuộcđàmphánhoặcthamgiavàonhữngvấnđềcủađấtnước,họ"đếnđểbịbiếnđổi"theosựảnhhưởngvănminhcủaHoàngđế.Hoàngđếkhông tổ chức "các cuộchọpcấp cao"vớinhữngngườiđứngđầuđấtnướckhác,màthayvàođó,nhữngcuộctiếpkiếnvớiôngtađãchothấy"tìnhyêuthươngtinhtếcủanhữngngườiphươngxa",nhữngngườiđãbàytỏlòngtônkínhthừanhậncươngvịchúatểcủaôngta.KhitriềuđìnhTrungHoahạcốcửcácpháiđoànranướcngoài,họkhôngphảilànhữngnhàngoạigiaomàlà"PháiđoàncủaTrời"được"TriềuđìnhcủaTrời"gửiđến.

Sự tổchứccủachínhquyềnTrungQuốcphảnánhcách tiếpcậnphâncấpđốivớitrật tựthếgiới.TrungQuốcđãgiảiquyếtcácmốiquanhệvớinhữngnướcbàytỏlòngtônkínhnhưTriềuTiên;TháiLan...thôngquaBộLễ,vớiquanniệmrằngngoạigiaovớicácdân tộcnàychẳngkhácgìmộtkhíacạnhtrongnhiệmvụtrừutượnglớnlaohơnlàquảnlýĐạiĐồng.VớicácbộlạcsốngtrênnúingàycàngítbịHánhóavềphíaBắcvàphíaTây,TrungQuốcđếngiaiđoạndựavàomột"TriềuđìnhcácQuốcgialệthuộc",tươngtựnhưmộtbộthuộcđịacónhiệmvụbanchohoàngtửcácnướcchưhầunhữngtướchiệuvàduytrìhòabìnhtrênbiêngiới.

ChỉdướisứcépnhữngsựtấncôngcủaphươngTâytrongthếkỷXIX,TrungQuốcmới thành lậpmột bộ tương tựBộNgoại giaonhằmquản lýngoạigiaonhưmộtchứcnăngđộclậpcủatriềuđình,vàonăm1861saukhithấtbạitronghaicuộcchiếntranhvớicácthếlựcphươngTây.Đâychiđượcxemnhưmộtsựcầnthiếttạmthời,sẽbịhủybỏmộtkhikhủnghoảngtrướcmắtlắngdịu.Bộmớithànhlậpđượcthậntrọngbốtrítrongmộttòanhàcũkỹ,xoàngxĩnhmàtrướcđâyBộThiếtTiềnĐườngsửdụng,nhằmtruyềntải"ýnghĩaẩngiấumàkhônghềcógiátrịtươngđươngvớiýnghĩacủacácbộtruyềnthốngtrongtriềuđình,quađóbảotoànsựkhácbiệtgiữaTrungQuốcvới nướcngoài", theo lời của người đứng đầu nhà Thanh,Hoàng đếĐạoQuang.

Nhữngý tưởng theo phong cáchChâuÂu của hoạt động chính trị vàngoạigiaoliênnhànướcvẫncònxa lạ trongtrảinghiệmcủangườiTrungHoa, đúng hơn là họ đã tồn tại theo kiểu phản truyền thống đang diễn rangaytronglòngTrungQuốcvàothờiđiểmbịchiarẽ.Thếnhưngnhưmộtluậtbấtthànhvăn,sựchiarẽnàylạikếtthúcvớisựtáithốngnhấtThiênhạ,vàtáikhẳngđịnhtínhtrungtâmcủaTrungHoabằngmộttriềuđạimới.

Trongvaitròđếchếcủamình,TrungQuốcmanglạichonhữngdântộcnướcngoàixungquanhsựthiênvị,khôngphảisựcôngbằng,họsẽđốixửvớicácdântộcnàycôngbằnghaythươnghạitùytheomứcđộtiếpthunềnvănhóaTrungHoa, vàviệc tuân thủ cácnghi thứcbaohàm sựquyphụcTrungQuốc.

ĐiềuđángkểnhấtđốivớicáchtiếpcậncủaTrungHoađốivớicácvấnđềquốc tếđó làsựnhạybénvà lâudàicó tínhchiến lượcẩngiấu,hơn lànhữngkỳvọngchínhthứctolớn.TrongsuốtlịchsửTrungHoa,baonhiêudântộc"kémcỏi"hơndọctheocácđườngbiêngiớidài,khôngngừngbiếnđổicủaTrungQuốc,thườngxuyênđượctrangbịvũkhítốthơnvàcơđộnghơnquânđộiTrungHoa.vềphíaBắcvàphíaTâyTrungQuốclàcácdântộcbándu cư - ngườiMãnChâu,Môngcổ,DuyNgôNhĩ,TâyTạngvà cuốicùnglàĐếquốcNgatheochủnghĩabànhtrướng-vớiđộikỵbinhsốngtrênnúi có thểmở các cuộc tấn công băng qua các biên giớimở rộng của họxuốngvùngtrungtâmnôngnghiệpcủaTrungQuốc,màkhôngchịuthiệthạiquá lớn.Những cuộc viễn chinh báo thù phải đốimặt với địa hình khôngbằngphẳngvàcácđườngcungcấpđượcmởrộng,vềphíaĐôngNamTrungQuốclàcácdântộcchodùtrêndanhnghĩaphụthuộcvàothuyếtvũtrụhọccủaTrungHoa,nhưnglạisởhữucáctruyềnthốngquânsựvànhữngbảnsắcdântộcđángkể.Dântộcngoancườngnhấttrongsốnày,ngườiViệtNamđãquyết liệt chống lại những khẳng định củaTrungQuốc về sự ưu việt củamình,vàcóthểchorằnghọđãđánhbạiTrungQuốctrongchiếntranh.

TrungQuốcđangkhôngởtrongvịthếchinhphụcđượctấtcảcácnướclánggiềng.Dânsốnướcnàychủyếubaogồmnôngdângắntrọnđờimìnhvớicácmảnhđấtôngchađểlại.Thànhphầntinhtúquanlạicủahọgiànhđượccácvịtríkhôngphảinhờnhữnghànhđộngdũngcảmtrongquânsựmàbằng sự thông thạo các tác phẩmkinhđiển củaKhổngTử, cácmônnghệthuậttinhtếnhưthưphápvàthơphúvềphươngdiệncánhân,cácdântộclánggiềngcó thểgâyracácmốiđedọaghêgớm,ởbấtkỳmứcđộ thốngnhấtnào,họcũngcóthểlấnát.SửgiaOwenLattimoređãviết:"Dođósựxâmlượccủadân tộcphiên lơ lửng trênđầuTrungQuốcnhưmộtmốiđe

dọa lâu dài...Bất kỳ dân tộc phiên nào có thể bảo vệmặt sau củaTrungQuốc,tấncôngvàosườncácdântộcphiênkhác,cũngcóthểđủtựtinxâmlượcTrungQuốc". Tính trung tâmvà sự phong phú về vật chất được tándươngcủaTrungQuốccóthểtựnóphảnchủ,biếnthànhmộtlờimờixâmlượctừmọiphía.

VạnLýTrườngThànhrấtnổibậttrongsựmôtảbằnghìnhtượngcủaphươngTâyvềTrungQuốc,làsựphảnánhtínhdễtổnthươngcơbảncủaTrungQuốc, chodùđó làmột giải pháp thành cônghiếmhoi đối với họ.Thayvàođó,nhữngngườiđứngđầuTrungHoa lạidựavàomột sựbố tríphongphúcáccôngcụkinhtế,ngoạigiaolôikéocácnướcngoạibangthùđịch tiềmnăngvàocácmốiquanhệmàTrungQuốccó thểquản lýđược.Khátvọnglớnnhấtlàngăncảnsựxâmlượcvàngănngừasựhìnhthànhcácliênminhphiên,hơnlàchinhphục(chodùTrungQuốcthithoảngchuẩnbịnhữngchiếmdịchquânsựquantrọng).

Cho dù có các động cơ thươngmại và sử dụng thành thục sân khấuchínhtrị,TrungQuốcvẫndỗngọtcácdântộclánggiềngtuânthủcácquyphạmvềtínhtrungtâmcủaTrungHoa,trongkhivẫnđưaramộthìnhảnhhuyhoàngtránglệnhằmngănchặnnhữngkẻxâmlượctiềmnăngmuốnthửtháchsứcmạnhcủaTrungQuốc.MụcđíchcủaTrungQuốckhôngphải làchinhphụcvàkhuấtphụccácphiên,màlà"caitrị[họ]vớidâycươngbuônglỏng".Đốivớinhữngnướckhôngtuânthủ,TrungQuốcsẽkhaithácnhữngsựbấtđồnggiữahọ,nổitiếngvớitrò"dùngphiênkiềmchếphiên",vàkhicầnthiết,"dùngphiêntấncôngphiên".NhưmộtviênquannhàMinhtừngviếtvềcácbộtộccónhiềukhảnăngđedọalênbiêngiớiĐôngNamTrungQuốc.

Nếu trongnộibộcácbộ tộcbịchiarẽ,họ[sẽvẫn]yếuớtvà[sẽthật]dễdàngkiềmchếhọtrongsựkhuấtphục.Nếucácbộtộcbịchiarẽ,họsẽxalánhnhauvàsẵnsàngchịutuânphục.Chúngtathiênvịbộtộcnàyhơnbộ tộckia[nhữngngười thủ lĩnhcủahọ]vàchophéphọchiến đấu với nhau.Đây làmột nguyên tắc của hành động chính trịđượckhẳngđịnh."NhữngcuộcchiếngiữacácdântộcphiênchothấydấuhiệuthắnglợitrongtươnglaiđốivớiTrungQuốc".

Mụcđíchcủahệ thốngnày làphòng thủhiệuquảnhằmngănchặnsựhìnhthànhnhữngliênminhtrêncácbiêngiớiTrungQuốc.Cácnguyêntắcquản lýphiênngàycàngkhắcsâu trongsuynghĩcủaquan lạiTrungHoa,khicác"dântộcphiên"ChâuÂuđãđếnbờbiểnTrungQuốcvớisứcmạnh

vàothếkỷXIX.CácquanlạiTrungHoamôtảtháchthứccủahọcũngvớinhững cụm từmà tổ tiênhọở các triềuhướcđãdùng, họ sẽ "dùngphiênchốngphiên"chođếnkhicóthểxoadịu.VàhọđãápdụngmộtchiếnlượctruyềnthốngđểđáplạicuộctấncôngđầutiêncủaAnh.HọmờicácquốcgiaChâuÂukhácđến,banđầunhằmmụcđíchtáitạovàsauđóđiềukhiểnlựclượngkỵbinhcủariêngmình.

Trongviệc theođuổicácmụcđíchnày, triềuđìnhTrungHoađã thựcdụngđángkểđốivớicácphươngtiệnhọsửdụng.NgườiTrungHoahốilộcácphiên,hoặcsửdụngtínhvượttrộivềdânsốcủamìnhnhằmápđảohọ,khi bị đánh bại, phiên sẽ quy phục họ như sự bắt đầu của các triều đạiNguyênvàThanh, sựmởđầuđểHánhóahọ.TriềuđìnhTrungQuốcđềuđặn thựchiệnmộtchính sáchmà trongcácbối cảnhkhác sẽđượcxem làchínhsáchxoadịu.MặcdùthôngquamộtsựgạnlọcnghithứcphứctạpchophépcácthànhphầnưutúTrungHoatuyênbốđólàsựkhẳngđịnhtínhưuviệtvề lòngnhântừ.DođómộtviênquanThượngThưđầutiênđãmôtả"nămmồi nhử" sẽ được đề xuất nhằm quản lý các bộ tộcHungNô xâmchiếmbiêngiớiĐôngNamcủaTrungQuốc.

Banchohọ...quầnáosặcsỡvàxengựađểlàmmắthọmù,banchohọđồănngonđểlàmmiệnghọcâm,banchohọâmnhạcvàphụnữđẹpđểlàmtaihọđiếc,cungcấpchohọnhữngtòanhàuynghi,cáckhothócvà nô lệ làm dạ dày họ no nê... Và đối với những ai đến xin hàng,Hoàngđế[nên]banơnchohọvàmờihọdựtiệctiếpđãicủatriềuđình,tạiđóHoàngđếphảiđích thầnmờihọ rượungon,đồănhấpdẫnđểlàmtâmtríhọlúlẫn.

Đâylànhữnggìcóthểđượcgọilà"nămmồinhử".

Trong những giai đoạnmạnhmẽ, ngoại giao của Vương triều TrungHoalàmộtsựhợplýhóalýtưởngđốivớiquyềnlựctriềuđình.Trongnhúnggiaiđoạnsuytàn,nóđượcsửdụngđểchegiấusựyếuđuốigiúpTrungQuốcvậndụngđượccáclựclượngchiếnđấucủamình.

Sosánhvớicácđốithủgầnđâyhơnvềquyềnlực,TrungQuốclàmộtđếchếđánghàilòngvớithamvọnglãnhthổcógiớihạn.MộthọcgiảtrongthờinhàHán(25-220sauCôngnguyên)đãnêu:"Hoàngđếkhôngquảnlýcácphiên.Nhữngaiđếnvớingườisẽkhôngbịtừchối,vànhữngaibỏđisẽkhôngbịđuổitheo".Mụcđíchmặtngoàilàgâychiarẽ,tranhcãihơnlàmộtmụctiêutrựctiếpnằmdướiquyềnkiểmsoátcủaTrungQuốc.

Biểuhiệnđángkểnhấtcủa tính thựcdụngcơbảncủaTrungQuốc làphảnứng của họ đối với nhữngkẻ chinh phục.Khi các vương triều nướcngoàichiếmưuthếtrongchiếnđấu,giớiưutútrongbộmáyquanlạiTrungHoasẽđềnghịđượcphụcvụ,khẩnkhoảnxinnhữngkẻchinhphụcvớitiềnđềrằng,mảnhđấtrộnglớnvàđộcđáohọvừalậtđổ,chỉcóthểđượccaitrịtốtkhisửdụngcácphươngpháp,ngônngữvàbộmáyquanlạiTrungQuốchiệncó.Vớimỗithếhệ,nhữngkẻchinhphụcsẽthấychínhmìnhngàycàngbịđồnghóavàotrậttựhọđãcốgắngthốngtrị.Cuốicùnglãnhthổquênhàcủachínhhọ-cácđiểmxuấtphátchosựxâmlượccủahọ-sẽđếnmứcđượcxemlàmộtphầncủachínhTrungQuốc.Họsẽ thấychínhmìnhđangtheođuổinhữnglợiíchquốcgiacủaTrungQuốc,vớikếhoạchchinhphụcđãbịthayđổihoàntoànmộtcáchhiệuquả.

ChínhsáchthựcdụngcủangườiTrungQuốcvàBinhphápTônTửNgườiTrungQuốcđãlànhữngngườiđangthựchànhmộtcáchsắcsảo

Chính sách thực dụngvà cácmôn sinh của học thuyết chiến lược rõ ràngkhácvớichiếnlược,chínhsáchngoạigiaođượcưachuộngởphươngTây.Một lịch sửhỗn loạnđãdạychocácnhà lãnhđạoTrungHoa rằngkhôngphảimọivấnđềđềucógiảipháp,rằngnhấnmạnhquánhiềuđếnsựthuầnthụchoàntoànđốivớinhữngsựkiệncụthểcóthểlậtđổsựhàihòacủavũtrụ.Cũngcóquánhiềukẻ thù tiềmnăngđốivớimộtđếchếđã từngsốngtrongantoàntuyệtđối.NếusốphậncủaTrungQuốclàtươngđốiantoàn,nócũngcónghĩalàsựmấtantoàntươngđối-sựcầnthiếtphảihọchỏiquytắccủahơnmộtchụcnướclánggiềng,vớinhữnglịchsửvàkhátvọngkhácbiệtđángkể.Hiếmhoi,cácnhàcầmquyềnTrungHoamớimạohiểmthựchiệnmộtcuộcxungđộttrênmộttrậnđụngđộđượcăncảngãvềkhông,triểnkhaikhéoléo,tỉmỉnhữngcuộcđiềuđộngtrongnhiềunămtheonhưphongcáchcủahọ.Trongkhi truyềnthốngphươngTâyđánhgiácaosựđụngđộquyếtđịnhcủacáclựclượngnhằmnhấnmạnhnhữngchiếnthắngcủachủnghĩaanhhùng,thìlýtưởngcủangườiTrungHoalạinhấnmạnhđếnsựkếthợptinhtế,giántiếpvàkiênnhẫncủalợithếtươngđối. 

Sựtươngphảnnàyđượcphảnánhươngcáctròchơitrítuệtươngứngđượctừngnềnvănminhưathích.TròchơitồntạilâunhấttheothờigiancủaTrungQuốclàweiqi(phátâmđơngiảnlà"waychee",vàthườngđượcbiết

đếnởphươngTâynhưmộtbiếnthểcủacáitêntiếngNhậttươngứng,go).Weiqidịchralà"cờvây";thểhiệnmộtkháiniệmbaovâychiếnlược.Bàncờlàmộttấmlướicókíchcỡ19X19,banđầuthì trốngrỗng.Mỗingườichơicó180quân,hoặccácviênđátùyýsửdụng,mỗiquânđềucógiátrịtươngđươngnhau.Nhữngngườichơilầnlượtđặtquânlênbấtkỳđiểmnàotrênbàncờ,xâydựngcácvịtrísứcmạnhtrongkhicốgắngbaovâyvàbắtsốngquânđốiphương.Rấtnhiềucuộcchiếnđãdiễnrađồngthờitạicáckhuvựckhácnhaucủabàncờ.Cáncâncác lực lượng thayđổichóngmặtsaumỗi bước đi, khi những người chơi tiến hành các kế hoạch chiến lược vàphảnứngvớicácsángkiếncủanhau.Khichấmdứttròchơitrítuệnày,bàncờchứađầycáckhuvực sứcmạnhbị chiếmmộtphần.Điểmbiên lợi thếthườngrấtmỏngmanh,vàvớiconmắtnghiệpdư,bảnsắcngườichiếnthắngkhôngphảilúcnàocũngthấyrõngay.

Mặtkhác,cờ tướng làchiến thắng tuyệtđối.Mụcđíchcủa tròchơi làchiếu tướng, dồn vua của đối thủ vàomột vị trí không thể di chuyển nếukhôngbịpháhủy.Rấtnhiềuvánkếtthúckhiđạtđượcmộtchiếnthắngtuyệtđốibằngchiếnthuậtđầykỹnăng,kịchtínhvàhiếmhoihơn.Kếtquảkhảdĩduynhấtkháclàhòa,nghĩalàcảhaibêncùngtừbỏhyvọngđạtđượcchiếnthắng.

Nếucờtướnglàmộttrậnchiếnquyếtđịnh,thìcờvâylàchiếnlượcmởrộng.Ngườichơicờtướngchỉnhằmmụcđíchchiếnthắngtuyệtđối.Ngườichơicờvâylạitìmkiếmlợithếtươngđối.Trongcờtướng,ngườichơiluônnhìnthấykhảnăngcủađốiphươngtrướcmắtmình,tấtcảcácquâncờluônđượctriểnkhaiđầyđủ.Ngườichơicờvâyluôncầnphảiđánhgiákhôngchỉcácquântrênbàncờ,màcảnhữngsựcủngcốmàđốiphươngsắptriểnkhai.Cờ tướngdạycáckháiniệmcủaClauseWitzvề"trung tâm trọng lực" và"điểmchiếnlược"-tròchơithườngbắtđầunhưmộtcuộcchiếngiànhgiậttrungtâmbàncờ.Cờvâydạynghệthuậtbaovâychiếnlược.Nếungườichơicờtướngcókỹnăngnhằmmụcđíchloạibỏcácquâncờcủađốithủtrongmột loạt những cuộc đụng độmặt đốimặt, thìmột người chơi cờ vây tàinăngdichuyểnvàocáckhônggian"trống" trênbàncờ,dầndầngiảmnhẹtiềmnăngchiếnlượccủacácquâncờcủađốithủ.Cờtướnggiúppháttriểnsựtậptrung,cờvâygiúppháttriểnsựlinhhoạtchiếnlược.

MộtsựtươngphảntươngtựtồntạitrongtrườnghợplýthuyếtquânsựđặcbiệtcủaTrungQuốc.Nhữngcơsởcủahọđượcđặttrongmộtgiaiđoạnhỗnloạnkhinhữngcuộcchiếnliêntụcgiữacácvươngquốckìnhđịchgiếthại vô sốngười dânTrungQuốc.Phảnứngvới cuộc thảm sát này (và cố

gắnggiànhlấychiếnthắngtừđó),cácnhàtưduyTrungHoađãpháttriểntưduychiếnlượclấychiếnthắnglàmtrọngthôngqualợi thếvềtinhthầnvàthuyếtgiảng,nhằmtránhxungđộttrựctiếp.

Nhân vật có ảnh hưởng mạnh trong truyền thống này được biết đếntrong lịch sửTrungQuốc làTônTử (hoặc "SưphụTôn"), tácgiả chuyênluậndanhtiếng,BinhPháp.Thậtngạcnhiên,chẳngaihoàntoànchắcchắnônglàai.Kểtừnhữngthờiđiểmxaxưa,cáchọcgiảđãtranhluậnvềdanhtínhcủatácgiảBinhPhápvàngàynóđượcviếtra.CuốnsáchtựchothấylàmộttuyểntậpnhữngcâunóicủamộtngườilàTônVũ,mộtvịtướngvàlànhàcốvấnquânsựnayđâymaiđó từ thờiXuânThu trong lịchsửTrungQuốc(770-476trướcCôngnguyên),nhưđượccácmônsinhcủaôngghichéplại.MộtsốhọcgiảTrungQuốcvàphươngTâyđãthắcmắcliệuTônTửcótồntạihaykhông,nếucó,liệuôngcóthậtsựchịutráchnhiệmvềcácnộidungcủaBinhPháphaykhông.

Đãhơnhainghìnnămsaukhisángtác,cuốnsáchlànhữngquansátdídỏmvềchiếnlược,ngoạigiaovàchiếntranh-đượcviếtbằngtiếngTrungcổ,nửalàthơnửalàvănxuôi-vẫnđóngvaitròlàmộtvănbảntrungtâmvềtưduyquânsự.NhữngcâucáchngôntrongđóđượcthểhiệnmạnhmẽtrongcuộcnộichiếncủaTrungQuốctrongthếkỷXXtrongtayhọctròcủaTônTử làMaoTrạchĐông.Trongcáccuộcchiến tranhViệtNamkhiHồChíMinh và VõNguyênGiáp áp dụng các nguyên tắc tấn công gián tiếp vàchiến tranh tâm lý của Tôn Tử chống lại Pháp vàMỹ. (Tôn Tử cũng đạtđượcmộtsựnghiệpthứhaitàmtạmtạiphươngTây,vớinhữngấnbảnđặcbiệt của Binh Pháp một lần nữa vinh danh ông là quân sư quản trị kinhdoanhhiệnđại).NgaycảđếnbâygiờvănbảncủaTônTửđượcnghiêncứumột cách trực tiếpvà sâu sắc, đặt ôngnằm trong tầng lớp cácnhà tưduychiếnlượcdanhtiếngnhấtthếgiới.NgườitacóthểtranhcãirằngsựthiếuquantâmđếnnhữngcâuchâmngôncủaôngchínhlànguyênnhânkhiếnMỹtứcgiậntrướccáccuộcchiếncủaChâuÁ.

ĐiềuphânbiệtTônTửvớicácnhàvănphươngTâykhácviếtvềchiếnlượcđólàsựnhấnmạnhcácyếutốchínhtrịvàtinhthầnsovớiquânsựđơnthuần.Cácnhà lý thuyếtquân sựChâuÂuvĩđạiCarlVonClausewitzvàAntoineHenriJominixemchiếnlượcnhưmộthoạtđộngvớilýlẽcủariêngmình,táchbiệtkhỏihoạtđộngchínhtrị.NgaycảchâmngônnổitiếngcủaClausewitzchorằngchiếntranhlàSựtiếptụccủahoạtđộngchínhtrị,theocácnghĩakhácthểhiệnrằngvớichiếntranhnhữngnhàcầmquyềnsẽbướcvàomộtgiaiđoạnmớimẻvàkhácbiệt.

TônTửpha trộncảhai lĩnhvựcnày.Nếucácnhàchiến lượcphươngTâyphảnánhvềcácphươngtiệntậphợpquyềnlựcvượttrộivàothờiđiểmquyếtđịnh,TônTửvậndụngcácphươngtiệnxâydựngmộtvịthếchínhtrịvàtinhthầnchiếmưuthế,nhưvậykếtquảcủamộtcuộcxungđộttrởthànhmộtkếtluậntấtyếu.CácnhàchiếnlượcphươngTâythửnghiệmnhữngcâuchâmngôncủamìnhbằngcácchiếnthắngtrongnhữngtrậnchiến,TônTửkiểmnghiệmcácchiếnthắngkhinhữngtrậnchiếntrởnênkhôngcầnthiết.

BàiviếtcủaTônTửvềchiếntranhkhôngcótínhchấtđượcđềcaonhưcủamộtsốtácphẩmvănhọcChâuÂuvềnộidung,cũngnhưkhôngphảilýtưởngđốivớichủnghĩaanhhùngcánhân.TuynhiêntínhchấtuámcủanóđượcphảnánhtrongđoạnmởđầukỳlạcủaBinhPháp.

Chiếntranhlà

vấnđềhệtrọngcủamộtđấtnước;

Đólànơichốnsinhtử

Mộtconđường

Đếnsựsinhtồnvàhủydiệt,

Mộtvấnđềphảicânnhắcthậntrọng

Vàdonhữnghậuquảcủachiếntranhđềudẫntớinấmmồ,sựthậntrọnglàmộtgiátrịđượcquýtrọngnhất:

Mộtnhàvuakhôngbaogiờ

vìgiậndữmàdấybinh;

Mộtvịtướngkhôngbaogiờ

vìoánhờnmàgâychiến...

Đãgiậncóthểmừngtrởlại;

Đãhờncóthểvuitrởlại;

Nhưngnướcmấtrồithìkhólấylại;

Ngườichếtrồithìkhôngthểsốnglại.

Chonênvuasángphảicẩnthận

vềviệcấy;

Tướngtàiphảicảnhgiác

vềviệcấy;

Đólàphépyêunước,

Giữbinhđượcvẹntoàn.

Mộtnhàvuanên thận trọngvềđiềugì?ĐốivớiTônTử, chiến thắngkhôngchỉđơngiảnlàvinhquangcủacáclựclượngvũtrang.Thựcrađólàthành tựu của các mục tiêu chính trị tối cao mà đụng độ quân sự chỉ làphươngphápđểđảmbảo.Tháchthứcquânthùtrênchiếntrườngkhônghaybằnglàmnhụtnhuệkhíquânthùvàkhéoléođiềukhiểnchúngrơivàobẫycủamình,khôngcònđườngthoát.Vìchiếntranhlàmộtcôngviệcliềulĩnhvàphức tạp, tựbiếtmình làđiều tốiquan trọng.Chiến lược tựnó sẽbiếnthànhmộtcuộcthửtháchvềtinhthần.

Thếnênbáchchiếnbáchthắng

cũngchưaphảicáchsángsuốt

trongsựsángsuốt

Khôngcầnđánhmà

làmkẻđịchkhuấtphục

mớigọilàsángsuốtnhất

trongsựsángsuốt

Chonênthượngsách

trongviệcdùngbinh

Làlấymưulượcđểthắngđịch;

Kếđó

làthắngđịchbằngngoạigiao.

Kếnữa

làdùngbinhthắngđịch.

Hạsách

làtấncông

thànhtrì...

Chonênngườigiỏidụngbinh

Thắngđịchmà

khôngphảigiaochiến;

Đoạtthành

màkhôngcầntấncông;

Pháquốc

màkhôngcầnđánhlâu;

Lýtưởngnhất làngười làmtướngđoạtđượcưuthếmàtránhđượccảcuộcchiến.Hoặcgiảcóthểhuyđộngquânđánhmộttrậnquyếtđịnhsaukhiđãchuẩnbịđủvềmặtphân tích toàndiện,hậucần,ngoạigiaovà tâm lý.ThếnênTônTửkhuyênrằng:

Vìvậyđộiquânchiếnthắng

Baogiờcũngtạođiềukiệnđểthắng

Saumớigiaotranh;

Độiquânchiếnbại

Thườnggiaotranhtrước

Saumớitìmchiếnthắngbằngsựcầumay

Vìthắngđịchbằngmưulượcvàngoạigiaođòihỏitốnnhiềutâmlývàsựamhiểusángsuốt,nênTônTửnhấnmạnhđặcbiệtvềviệcvậndụnggiantrávàđánhlạchướng."Khicóthể",ôngkhuyên.

Thôngthườngnếucóthểtấncông

Thìgiảnhưkhôngthểtấncông;

Muốnhànhđộngởgầnnhưng

Giảnhưmuốnhànhđộngởxa;

Muốnhànhđộngởxanhưng

Giảnhưmuốnhànhđộngởgần

TheoquanniệmcủaTônTử,đốivớingườilàmtướnggiànhchiếnthắngbằngdốitráhoặclôikéo,vậnđộngthìnhânvănhơn(vàchắcchắnlàkinhtếhơn) việc giành chiến thắng bằng sứcmạnh vượt trội. Binh Pháp khuyênngườilàmtướngphảidụđịchtheoýmình,hoặcépđịchlâmvàothếbuộcphảihàng,hoặcbảođảmkhônggâytổnhạichođấtnước.

CólẽsựsángsuốtquantrọngnhấtcủaTônTửđólàtronggiaotranhvềquânsựhoặcchiếnlược,mọithứđềuliênquanvàkếtnốivớinhau;thờitiết,địahình,ngoạigiao,cácbáocáocủagiánđiệpvàgiánđiệphaimang,cácnguồncungcấpvàhậucần,cáncân lực lượng,amhiểuvề lịchsử,nhữngđiềumơhồgâyngạcnhiênvànhuệkhíđịch.Từngyếu tốđềuảnhhưởngđếnnhau,làmphátsinhnhữngbiếnchuyểntinhtếtrongđộnglựcvàlợithếtươngđối.Khôngcósựkiệnnàolàđơnđộc.

Dođónhiệmvụcủamộtnhàchiếnlượclàquyếtđịnhmốiquanhệcủatìnhhuốngvớibốicảnhphátsinhtìnhhuốngđó,hơnlàphântíchmộttìnhhuốngcụthể.Khôngcóchòmsaođặcbiệtnàolàtĩnh,bấtkỳkhuônmẫunàocũngchỉlàtạmthời,điềucốtlõilàluônluônthayđổi.Nhàchiếnlượcphảinắmbắtđượchướngpháttriểnđóvàgiữnóđếntậncùng.TônTửđãdùngchữ "shi" cho phẩm chất này,một khái niệm không có từ tương đương ởphươngTây.Trongbốicảnhquânsự,chữshinàybaohàmxuhướngchiếnlượcvà"năng lượng tiềmnăng" củamột tìnhhuốngđangphát triển, "sứcmạnhvốncótrongsựbốtríđặcbiệtcácyếutốvà...xuhướngpháttriểncủatìnhhuốngđó".TrongBinhPháp,từnàybaohàmcơcấukhôngngừngthayđổicủaquânđộicũngnhưxuhướngdụngquânchung.

Đối vớiTônTử, nhà chiến lược vận dụng thành công chữ shi này sẽtương tựnhưnước chảyxuống chânnúi, tự động tìmđượcmột quy trìnhnhanhnhấtvàđơngiảnnhất.Mộtvị tướng thànhcông luônchờđợi trướckhilaomìnhvàotrậnchiến.Anhtabiếttránhsứcmạnhcủađịch,biếtdànhthờigiantuânthủvàtạoranhữngthayđổitrongbốicảnhchiếnlược.Anhtanghiên cứunhững sự chuẩnbị củađịch, nhuệkhí và tài nguyên củaquânmìnhrồixácđịnhmộtcáchthậntrọng,lợidụngnhữngchỗyếutrongtâmlýcủađịch-chođếnkhicuốicùngnhậnthứcđượckhoảnhkhắcthíchhợptấncôngđịchvàochỗyếunhất.Sauđóanhtatriểnkhaicáclựclượngcủamìnhnhanhchóngvàbấtngờ, trànxuống theoconđườnggặp ítkhángcựnhất,với sựkhẳngđịnhưu thếchuẩnbịvà tính toán thờigian thận trọng.Binh

Phápnêurõmộthọcthuyếtvềgiànhưuthếvượttrộivềtâmlýhơnlàxâmchiếmlãnhthổ,đólàcáchViệtNamđãđánhbạiĐếquốcMỹ.

Nóichung,cácnhàcầmquyềnTrungHoachothấymộtxuhướngxemtoànbộbốicảnhchiếnlượcnhưlàmộttổngthểđơnlẻ:Tốtvàxấu,gầnvàxa, mạnh và yếu, quá khứ và tương lai quan hệ chặt chẽ với nhau. TráingượcvớicáchtiếpcậncủaphươngTâyvớilịchsử,đólàxemlịchsửnhưmộtquátrìnhcótínhhiệnđạinhằmđạtđượcmộtloạtcácchiếnthắngtuyệtđốitrướccáixấuvàcáilạchậu.QuanđiểmTrungHoatruyềnthốngvềlịchsửnhấnmạnhmộtquytrìnhsuytànvàphụchồitheochukỳ,trongđóthiênnhiênvà thếgiớicó thểhiểuđượcnhưngkhông thểkhốngchếhoàn toàn.Điềutốtnhấtcóthểlàmđólàngàycànghàihòavớichúng.Chiếnlượcvànghệthuậtlãnhđạođấtnướctrởthànhcácphươngtiện"cùngtồntạicùngchiếnđấu"vớicáckẻthù.Mụcđíchlàdụkẻthùđiđếnchỗsuyyếutrongkhixâydựngshi,hoặcvịthếchiếnlượccủariêngmình.

Tuynhiên,cáchtiếpcậntheokiểu"dụđịch"nàylàlýtưởngvàkhôngphải lúc nào cũng thực tế. Trong suốt chiều dài lịch sử của mình, ngườiTrungHoa đã hải qua các cuộc xung đột "vụng về" và khốc liệt cả trongnướcvàđôikhiởnướcngoài.Mộtkhixảyracácxungđộtnhưtrongthờigian thốngnhấtTrungQuốcđờiThanh,những trậnđụngđộ trong thờikỳTamQuốc,cuộcđànápTháiBìnhThiênQuốcvàcuộcnộichiếntrongthếkỷXX,TrungQuốcphảihứngchịutổnthấttolớnvềsinhmạngcóthểsánhngangvớinhữngcuộcchiếntranhthếgiớicủaChâuÂu.CácxungđộtđẫmmáudiễnranhưlàmộthệquảcủasựsụpđổtronghệthốngchínhtrịTrungQuốc từbên trong - nói cáchkhác, làmột khía cạnh trongnhững sựđiềuchỉnh nội bộ một đất nước, theo đó sự ổn định ở trong nước và bảo vệphòng, chống sựxâm lăng của thế lựcbênngoàiđang lớndầnđượcquantâmngangnhau.

Đốivớinhữngnhàhiền triết cổđạiTrungHoa,khôngbaogiờcó thểchinhphụcđượcthếgiới,nhữngnhàcầmquyềnthôngminhchỉcóthểtìmcáchhòahợpvớinhữngxuhướngcủathếgiới.ChẳngtìmđâuramộtTânThếGiớiđểmàsống,chẳngcósựcứurỗinàođangchờđónnhânloạitrênnhữngbờbiểnxaxôi.VùngđấthứachínhlàTrungQuốc,vàngườiTrungHoađãđangởđórồi.NhìnvàohìnhảnhvượttrộicủaTrungQuốc,nhữngsựmaymắncủanềnvănhóaVươngquốcTrungtâm,vềmặtlýthuyếtcóthểđượcmởrộngđếncácnướcnằmtrongphạmvicủađếchế.Nhưngsẽchẳngcó vinh quang nào khimạo hiểm vượt biển đến sửa đổi những kẻ "ngoạiđạo"đi theođường lốicủangườiTrungHoa.Cácphong tục tậpquáncủa

ThiênTriềuđơngiảnlànằmngoàikhảnăngthấuhiểucủatộcphiênxaxôi.

ĐâycóthểlàlờigiảithíchsâusắchơncholýdoTrungQuốclãngquêntruyền thốnghảiquân.Khigiảngdạy triết lý lịchsửcủamìnhnhữngnăm1820,nhàtriếthọcngườiĐứcHegelđãmôtảxuhướngngườiTrungQuốcxemTháiBìnhDươngtolớnvềphíaĐôngcủahọnhưmộtđốngráccằncỗi.ÔnglưuýrằngnóichungTrungQuốckhôngdámliềulĩnhvươnrabiểncả,thayvàođóbịphụthuộcvàodiệntíchđấtđairộnglớnvĩđạicủahọ.Đấtđaiđãápđặtmột"sốlượngnhữngsựphụthuộcđếnvôtận",nhưngngượclại,biểncảđẩyconngười"raxakhỏinhữngvòngtròngiớihạncủatưduyvàhànhđộng":

"Sựvươndàirabiểnnàynằmngoàinhữnggiớihạncủađấtliền,phảitrởthànhnhữngsựkhaitâmchínhtrịtuyệtvờicủacácQuốcgiaChâuÁ,chodùchínhbảnthânhọtựgiớihạnmìnhtrênbiển-chẳnghạnnhưTrungQuốc.Đốivớihọbiểnchỉlàsựgiớihạn,sựchấmdứtcủađấtliền,họchẳngcómốiliênhệtíchcựcnàovớinó".PhươngTâyđãgiongthuyềnrakhơiđểmởrộngthươngmạivàcácgiátrịcủahọratoànthếgiới,vềvấnđềnày,Hegeltranhluậnrằng,mộtTrungQuốcbóbuộcmìnhvớiđấtliền-trongthựctếđãtừnglàmộtthếlựchảiquânhùngmạnhnhấtthếgiới-đãbị"chiacắtkhỏisựpháttriểnlịchsửnóichung".

Vớinhữngtruyềnthốngđặcbiệtvànhữngthóiquenthốngtrịhàngthiênniênkỷnày,TrungQuốcbướcvàokỷnguyênhiệnđạinhưmộtkiểuđếchếriênglẻ:Mộtđấtnướctựchorằngnềnvănhóavànhữngthểchếcủamìnhsánhngangthếgiới,nhưnglạicóvàinỗlựckhiếnngườitarờixanó,mộtquốcgiagiàucónhấtthếgiớinhưnglạithờơvớingoạithươngvàsựcáchtâncôngnghệ,mộtnềnvănhóa theochủnghĩa thếgiới theoquansátcủamộtthànhphầnưutúvềchínhtrịrõrànglàđangbắtđầukỷnguyênkhámpháphươngTâyvàlàmộtthựcthểchínhtrịvớiquymôđịalýkhônggìsánhbằng.Nhưng lại không nhận thức được những dòng chảy lịch sử và côngnghệsẽsớmđedọasựtồnvongcủanó.

Chương2:VẤNĐỀNGHITHỨCKHẤUĐẦUVÀCHIẾNTRANHNHAPHIẾNVàothờiđiểmgầnthếkỷXX,sựvĩđạicủađếchếTrungQuốcđãđứng

trênđỉnhcao.NhàThanhdobộtộcMãnChâuthànhlậpnăm1644tiếnvàoTrungQuốctừphíaĐôngBắc,biếnTrungQuốcthànhmộtthếlựcquânsự

chủchốt.CácthếlựcquânsựMôngcổvàMãnChâuhợptácvớisựthôngthạo về chính quyền, văn hóa của ngườiHoa gốcHán, đã triển khaimộtchươngtrìnhmởrộnglãnhthổvềphíaBắcvàphíaTây,thànhlậpmộtphạmvi ảnh hưởng của Trung Quốc tiến sâu vào Mông cổ, Tây Tạng và TânCươngngàynay.TrungQuốcđãduytrìsựvượttrội,nổibậttạiChâuÁ,ítnhấthọxứngđánglàđốithủcủabấtkỳđếchếnàokháctrênháiđấtnày.

ThếnhưngsựnổibậtcủanhàThanhlạibiếnthànhđịnhmệnhcủahọ.Sự giàu có vàmở rộng củaTrungQuốc thu hút sự chú ý của các đế chếphươngTây,cáccôngtythươngmạiđanghoạtđộngngoàixabiêngiới,cơcấukháiniệmvềtrậttựthếgiớicủaTrungQuốctruyềnthống.Lầnđầutiêntronglịchsửcủamình,TrungQuốcđốimặtvới"nhữngquânphiên"khôngcòncốgắngthaythếtriềuđạiTrungHoa,khônglêntiếngđòiThiênMệnhvềtaymìnhnữa.Màthayvàođó,họđềxuấtthaythếhệthốngHoavitrungbằngmộthìnhảnhtrậttựthếgiớihoàntoànmới-vớithươngmạitựdohơnlàcácsứthầntriềucống,cưtrútạithủđôTrungHoa,vàmộthệthốngtraođổingoạigiaokhôngliênquanđếnnhữngngườiđứngđầunhànướckhôngphảingườiTrungQuốc,"lũphiêndanhdự",đangthềthốtlò