-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 97
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES:XV-XVI. YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
Aye KAYAPINAR1Levent KAYAPINAR2
ZET
XV. yzyln ilk eyreinde kurulan Osman Baba zaviyesi ile XV. yzyln
son eyreinde kurulan Otman Baba tekkesi birbirine kartrlmaktadr. Bu
almada Balkanlardaki bu iki nemli Bektai tekkesinin kurucularnn ayr
kiiler olduu saptanmtr. Osmanl tahrir defterlerinden istifade
edilerek 1515-1573 yllar arasnda bu iki zaviyenin geliimi
incelenmitir. Yaplan lokalizasyon almasyla da Osman Babadan farkl
olan Otman Baba zaviyesinin yeri konusunda nermede
bulunulmutur.
Anahtar kelime: Bektailik, Balkanlar, Bulgaristan, Hasky, Otman
Baba, Osman Baba
TWO MIXED BEKTASHI DERVISHES LODGES IN THE BALKANS:OSMAN BABA
AND OTMAN BABA DERVISH CONVENTS IN THE XVth-XVIth CENTURIES
ABSTRACT
The Dervish lodge of Osman Baba founded in the first quarter of
the XVth century and the Dervish convent of Otman Baba established
in the last quarter of the same century are mixed with each order
each other. In this article we determine that the founders of these
two important Bektashi convents in the Balkans are two different
people. Using Ottoman survey registers dated between 1515-1573 we
study the evolution of these two lodges. With the localization
enterprise we try to determine the place of the convent of Otman
Baba which is different from Osman Baba lodge.
Keywords: Bektashizm, Balkans, Bulgaria, Haskovo, Otman Baba,
Osman Baba
1 Do. Dr., Abant zzet Baysal niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
Tarih Blm retim yesi. [email protected] Do. Dr., Abant zzet
Baysal niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi.
[email protected].
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 5598
I- Giri
Gnmzde Osman Baba (Otman Baba)nn trbesi Bulgaristann Hasky iline
bal Trakiets kynn Tekke (Teketo) mahallesinde bulunmaktadr. Tekke
adl yerleim birimi, Osmanl dneminde Tekkeky olarak gemektedir.
Bugnk Trakiets diye isimlendirilen kyn Osmanl dnemindeki ad lyas
veya lyasadr. Blgede oturan Trklerin aznda kyn ad, Eleseye dnmtr.
(Acarolu 2006: 317) Trbenin zerinde iki tane yazt bulunmaktadr.
Yaztlardan birinde Osman Baba, dierinde Otman Baba ismi gemektedir.
(Venedikova 2006: 86-93) Trbenin zerinde bulunan bu yaztlara
baklrsa Osman Baba ile Otman Baba ayn kiilerdir. u ana kadar Otman
Babadan bahseden aratrmaclar, onun zaviyesinin yerini tam olarak
tespit etme abas gstermemilerdir. Sadece zaviyesinin Hasky civarnda
olduunu sylemekle yetinmilerdir. Ayrca btn almalar Otman Baba
Velyetnamesinden (Kl vd. 2007), Evliya elebi Seyahatnamesinden ve
Faziletnameden hareketle ekillenmitir.3 Otman Baba (Osman Baba)nn
trbesinin bulunduu yeri tespit eden aratrmaclar da bulunmaktadr.
Ancak XVI. yzyl Osmanl tahrir defterlerinden de yararlanan bu
aratrmaclar Otman Baba ile Osman Babann farkl kiiler olabileceini
vurgulamamlardr. (Kiprovska 2008: 197) Bununla birlikte irmen Sanca
zerine doktora tezi hazrlayan Dr. Sddk alk, Osman Baba ve Otman
Baba zaviyelerini XVI. yzyl irmen Sanca tahrir defterlerine
istinaden ayr ayr ele alm, tahrirde geen Otman Baba zaviyesinin
nerede olduunu tespit edememekle beraber Otman Babann Otman Baba
Velayetnamesinin kahraman olan kii ve Osman Babann zaviyesinin ise
Koal, Aydomu ve Tekkekyleri civarnda olmas muhtemel olduunu
belirtmi, ancak bu kylerin tam olarak nerede olduunu lokalize
etmemi veya konkordans teebbsnde bulunmamtr. (alk 2005: 121-122;
124-125)
Bu almann amac, 1378-1478 yllar arasnda yaad kabul edilen (Ocak
1983: s. 16; ahin 2007: s. 6) Otman Babann Osman Baba ile ayn kii
olup olmadn sorgulamak, Osman Baba ve Otman Baba zaviyelerinin
bulunduu yerleri lokalize etmek, iki zaviye ile ilgili 1515-1573
yllar arasnda Osmanl tahrir defterlerinin verdii bilgileri sunarak
deerlendirmek ve mmkn olduunca burada geen yerleim birimlerinin
lokalizasyonunu ve konkordansn yapmaktr.
3 Nejat Birdoan. (1995). Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi,
Ocaklar-Dedeler-Soyaalar, stanbul: Mozaik Yaynlar, s. 57-60;
Mlikoff, rne. (1999). 14.-15. Yzyllarda slam Heterodoksluunun
Trakyaya ve Balkanlara Yerleme Yollar, Sol Kol Osmanl Egemenliinde
Via Egnatia (1380-1389), ed. Elizabeth A. Zachariadou. stanbul:
Tarih Vakf Yurt Yaynlar, s. 179; Halime Doru. 2002. Osmanl
Devletinin Rumelide Fetih ve skan Siyaseti, Trkler, ed. Hasan Celal
Gzel, Kemal iek, Salim Koca, c. 9, Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, s.
170-171 (s. 165- 176); Haim ahin, Otman Baba, DA, c. 34, stanbul,
2007, s. 6-8; nalck, Halil. (2009). Otman Baba ve Fatih Sultan
Mehmed, Dou-Bat Makaleler I. Ankara: Dou-Bat Yaynlar, s. 139-163;
Mlikoff, Irne. (2009). Bulgaristanda Deliorman Kzlba Topluluu, Uyur
idik Uyardlar, Alevilik-Bektalik Aratrmalar, stanbul: 130.
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 99
II Osman Baba ve Otman Babaya ait kaytlar
Birinci kaynamz TT 50, 1515/1516 (H. 921) tarihli mufassal
tahrir defteridir. Defter, eksiksizdir ve 284 sayfadan ibarettir.
Bu defterde irmen, Ergene, Hasky, Yenice-i irpan, Aka Kzanlk,
Tekfurda ve Yenice-i Zara nahiyelerindeki has, zeamet, timar ve
vakf kaytlarn iermektedir. Osman Baba zaviyesinin kayd, TT 50
numaral defterin 130. sayfasnda yer alr. Bu kayt u ekildedir:
TT 50, s. 130
Zaviye-i merhum Osman Baba, Hasky nevahiyesinde ber muceb-i
defter-i atik -hazreti padiah- alempenah hkm-i cihan-muta- erzani
klm yurdunu hududyla ve tekkesini tasarruf idb ikamet ede etrafdan
gelen kurban in koyuna amil dahl itmeye ve resm taleb klnmya nazar
klnub mukarrer klnd deyu deftere sebt olunmu badehu merhum ve
mafurun leh Sultan Bayezid Han tekrar hkm-i erif sadaka idb emr
eylemiler ki zikr olan tekke ve ana muataallik olan baa ve baeye ve
deirmene kimesne vakfmdr deyu niza iderse men ve def oluna
deyu.
Behll Dervi veled-i Tun? (ya da tovice?), Bekta Dervi veled-i
Abdullah, Ahmed Dervi veled-i Abdullah, Adil Dervi veled-i
Abdullah, Dervi Ali veled-i Muhammedi;
TT 50, s. 131
Tetimme-i zaviye-i merhum Osman () Baba
Kasm Dervi veled-i Mahmud, Yunus Dervi veled-i Abdullah, Nebi
Dervi veled-i Abdullah, brahim Dervi veled-i Abdullah, Hasan Dervi
veled-i Abdullah;
Davud Dervi veled-i Abdullah, Kozlu Dervi veled-i Abdullah,
Dervi Ali veled-i Abdullah, Ali Dervi veled-i Hamza, Nev Hseyin
Dervi veled-i Musa;
Yusuf Dervi veled-i Abdullah, irmerd Dervi veled-i Abdullah,
smail Dervi veled-i Abdullah, Sinan Dervi veled-i Abdullah, Durmu
Dervi veled-i brahim
Mezkur derviler zikr olan tekkede sakinlerdir.
Asiyab, Krkpnar, 4 bab mezkur deirmenlerin ikisini lyas voyvoda
vakf itmi ve ikisini Benli Hasan vakf itmi.
Bae, Aydomu nam karye civarndadr, hasl- meyve-i emrud 3
araba
Bae, Beyky nam karye civarndadr, hasl- meyve-i emrud, 2
araba
Bae, Abdallar kendler timar eylemiler Tekke civarndadr, hasl-
meyve-i emrud 2 araba tamam 3 araba
Konu nam karye yannda skender Bey olu Yahya Bey mezkur tekkeye
bir eltk dengi vakf itmi, hasl 6 md pirin
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55100
Bae, Koal nam karye civarnda zmc yeri vakf eyled, hasl- meyve-i
emrud bir araba
Bae, Sarn Pnar, vakf- Yunus Dede Hasl- meyve 100
Otman Babann zaviyesi ise bu defterin 134. sayfasnda u ekilde
gemektedir.
TT 50, s. 134
Nahiye-i Haskyde Akyazda Hac Hseyin Klas yannda baz hali yer
Doanc Saruhan nam karye subas Ali veled-i Musadan Atman () Baba nam
dervi yz ake tapu virb zikr olan yerde zaviye bnyad idb bu hususda
merhum ve mafurun leh Sultan Bayezid Han aleyhr-rahme vel-gufrndan
sene sitte ve semanin ve semanemie evval evvelinden mverreh hkm-i
erif ibraz idb fehvasnda buyurmular ki haricden kurban in gelan
koyuna amil dahl eylemeye ve resm taleb klmaya ve zikr olan yurd ve
tekke, mezkur dervilerin taht- tasarrufunda olub padiahmz Sultan
Selim Handan sene irin ve tisamie Muharreminin evastyla mverreh
hkm-i erif getrb hari ez defter olub mezkur Atman () Babann evlad
deftere sebt olunmasn maksud eyledikleri ecilden deftere sebt
olund.
Dede Bali veled-i Atman () Baba, Tirbudak birader-i o, Nesimi
veled-i Kebir Dede, Muhib Dervi veled-i skender, Mstecab Abdal
veled-i Kocalca;
skender atik-i Atman () Baba, Gnder veled-i Hayreddin, Hseyin
Kulu Doanc, Ferhad veled-i Abdullah, Hseyin atik-i Yakub Bey;
Cafer atik-i Ali Paa
El-hnta md 5 700, Zahire fi 5 75, E-air md 2 200
Mezkurun ey-i Allah ile kanaat iderler ve kurban in gelan koyun
400 res.
H. 921/M. 1515-1516 ylnda tutulmu Osman ve Otman (Atman) Babaya
ait bu ilk kayd karlatrdmz zaman Osman Babann merhum sfatyla anldn
grrz. Dolaysyla bu tarihte Osman Baba yaamamaktadr. Buna karlk
Otman (Atman) Baba iin bu sfat kullanlmamaktadr ve Otman (Atman)
Baba isminin getii yerde mezkr sfatyla anlmakla beraber bu tarihte
hayatta olup olmad kesin deildir. Otman Baba Velayetnamesine gre
Fatih Sultan Mehmet dneminde Otman Babann yaad ve elimizdeki en
erken tahririn II. Bayezid dnemine atfta bulunduu dnlrse Otman
Babann bu tarihlerde hayatta olmadn syleyebiliriz.
Osman Baba zaviyesinin Sultan Bayezid dneminden nce (muhtemelen
Fatih Sultan Mehmet dneminde) Hasky nahiyesinde inaat edildii
belirtilmektedir. Osman Babann bu dnemde kurban iin gelen koyunlara
vergi memurlarnn karmamas ve vergi talep etmemesi gibi elde ettii
baz imtiyazlarn Sultan Bayezid Han tarafndan da yenilendiini, ad
geen tekke ve ona bal ba, bahe ve deirmene kimsenin vakfmdr diye
teebbste bulunamayaca belirtilmektedir. Osman Babann Hasky
nevahisinde bulunduu belirtilen
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 101
zaviyesinin civarnda corafi olarak Krkpnar, Aydomu, Beyky, Konu,
Sarn Pnar ve Koal adl kylerin bulunduu belirtilmektedir.
Buna karlk Otman (Atman) Baba zaviyesinin Haskyde bulunan
Akyazda Hac Hseyin Klas4 yannda bulunan yerde ina edildii kayda
geirilmitir. Bu tekkenin Otman Baba tarafndan bnyad edildiine vurgu
yaplmtr. Bu ina edilen zaviyeye Hicr 1 evval 886 tarihinde yani
Milad 23 Kasm 1481 tarihinde Sultan Bayezid tarafndan buraya gelen
kurbanlk koyun iin vergi talep edilmemesi konusunda bir hkm-i
erifin ibraz edildii belirtilmitir. Bu muafiyet 920 yl Muharrem
aynn evastnda yani 7-16 Mart 1514 tarihinde Sultan Selim tarafndan
verilen bir hkm-i erifle Otman Babann evlatlarna da verilmitir.
Byklk asndan bakld zaman Osman Baba zaviyesinde 20 kiinin yaad
ve tamamnn dervi olduu anlalmaktadr. Onomastik adan bakld zaman,
Osman Baba zaviyesinde kaytl derviler arasnda Bekta, irmert, Ahmet,
Ali gibi Bektailik kltrnde youn olarak kullanlan isimler dikkat
ekmektedir. Dier bir unsur ise, pek ok derviin baba isminin
Abdullah olmasdr. (A. Kayapnar 2010: 152-155) Buna karlk Otman Baba
zaviyesinde 11 kii yaamakta olup bunlardan ikisi Otman Babann
ocuklar, birisi Otman Babann, birisi Yakup Beyin, dieri Ali Paann
olmak zere atikin ve bir dervi sfat, bir de abdal sfat tayan kiinin
yer ald grlmektedir. Kii adlar bakmndan Bali, Nesimi gibi
Alevi-Bektai kltrndeki nemli isimler, Ali, Cafer, Hamza, Hasan,
Hseyin, Mehmet ve Musa gibi ehl-i beyt isimleri yaygn olarak
kullanld anlalmaktadr.(A. Kayapnar 2010: 157-158)
Ekonomik olaraksa, Osman Baba zaviyesinin drt adet deirmeninin
bulunduu, Aydomu ve Beyky adl kylerin civarnda toplam be araba
armutun topland bahelerinin yer ald abdallarn kendileri tarafndan
ilenen arabalk armut baheleri olduu belirtilmektedir. Ayrca skender
Beyolu Yahya Bey tarafndan tekkeye balanan bir eltik denginin olduu
da kaydedilmektedir. Buna karlk Otman Baba zaviyesinin ise, 5 mddlk
buday geliri, 2 mddlk arpa geliri bulunduu ve zaviyede yaayan
kiilerin ey-i Allah ile kanaat ettikleri ve yllk 400 ba koyunun
kurban iin zaviyeye getirildii belirtilmektedir.
kinci kaynamz 1530 tarihli TT 370 numaral Muhasebe-i Vilyet-i
Rumeli Defteridir. Bu defter, iki cilt hlinde 2002 ylnda Babakanlk
Osmanl Arivi yaymlar arasnda baslmtr. (Babakanlk Osmanl Arivi
2001-2002) Kanuni Sultan Sleymann emri zerine hazrlanm bir muhasebe
defteridir. TT 370 numaral defter, Osman Baba ve Otman Baba
zaviyelerini 341. sayfasnda kaydedilmektedir.
Osman Baba ile ilgili kayt yledir:
4 ncelediimiz Osmanl tahrir defterlerinde bu yerleim biriminin
ad Hac Hasan Klas olarak okumak da mmkndr. Ancak bu yerleim merkezi
deil de, Hac Hseyin Mahallesi adnda bir yerin olmas, bizi bu ekilde
okuma tercihinde bulunmamza neden olmutur.
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55102
TT 370, s. 341
Zaviye-i Osman Baba () , Hasky nevahisindedir.Hdmetkaran-
dervian- zaviye-i mezbure nefer 69Asiyabha-y zaviye-i mezkure 3 bab
fi sene 3000Baeha-i zaviye-i mezkure 5 aded hasl 500Denk-i eltk der
kurb- karye-i Konuda vakf- Yahya Bey veled-i skender BeyHasl- ark 6
mdd
Evani-i zaviye-i mezkure
Kazgan kta 16, Sahan hurcu kta 30, Tepsi hurcu 37, Bakra kta 16,
Tava kta 7, Kefa kta 10, Bakra- dier kta 2, Tepsi-i sade kta 30,
Sahan- sade 27;
Tepsi-i kuru 6 kta, Tas kta 7, Tas... (silik) 4 kta, Tas- kilar
20 kta, Bir badiya, Bakra hurcu 2, era, 30, amdan 2 kta
Asiyab- Ahmed Dede, kurb- Ilca, nefs-i Haskyde zaviyesine vakf
itmidir Hasl el-galle, harab
Otman Baba ile ilgili kayt aada verilmitir:
TT 370, s. 341
Zaviye-i Otman () Baba, Akyazda Hac Hseyin Klas kurbunda baz
hali yerleri ki mezkur Osman () Baba tapulayub zerinde bir zaviye
bina idb kurban in gelan koyuna amil dahl itmeye deyu ellerinde
selatin-i nahiden hkmleri var.
Dervian nefer 5. Mezkurlar ey-i Allah ile kanat iderler kurban
in gelan koyun 350 res
Bae-i Behll Dede maa tarla
1530 tarihinde iki zaviye iin tutulan bu kaytlar karlatrldnda
Osman Baba zaviyesinin 1515 ylndaki kayt gibi () eklinde yazld
grlmektedir. Buna karlk daha nce Atman () eklinde kaydedilmi olan
zaviyenin daha sonra genel olarak adlandrlacak Otman () eklinde
yazld grlmektedir. sim konusunda dier bir nokta ise, katibin Otman
adnn kullanlmasnda ok dikkatli olmamas ve hemen ikinci satrda Otman
() yazdktan sonra onun iin Osman () yazm eklini de kullanm olmasdr.
Dolaysyla 1530lu yllardan itibaren Osman ve Otman Baba kullanmnda
bir karklk balam gzkmektedir.
Demografik olarak 1530 ylnda her iki zaviyeye de baktmzda Osman
Baba zaviyesinin dervi saysnda art gzlemlenirken, Otman Baba
zaviyesinde ise d tespit edilmitir.
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 103
1515 ylnda Osman Baba zaviyesinde 20 olan dervi says, 15 yl
sonra 69a karken Otman Baba zaviyesinde 11 olan dervi says 1530da
5e dmtr. Bu rakamlara bakarak Osman Baba zaviyesi byrken Otman Baba
zaviyesinin kldn syleyebiliriz. Bu gr destekleyen dier bir datamz
ise, 15 yl nce Otman Baba zaviyesinde yllk 400 adet kurbanlk koyun
kesilirken 1530 ylnda bu say 350 adete dmtr.
1530 tarihli kaytta dikkat eken dier bir unsur Osman Baba
zaviyesinde kullanlan gnlk mutfak malzemesi konusunda detayl bilgi
sunmasdr. Kullanlan malzemeler arasnda 16 adet kazan, 30 adet sahan
hurcu, 37 adet tepsi hurcu, 18 adet bakra, 7 adet tava, 10 adet
kepe, 36 tepsi, 27 adet sahan, 31 adet tas, 1 adet badiya (toprak
kap), 2 adet bakra hurcu, 30 adet era, 2 adet amdan
sayabiliriz.
nc Kaynamz TT 385, Kanuni Sultan Sleyman (1520-1566) dnemine
aittir. Bu defterin tarihi tam olarak bilinmemektedir. Defterin ba
eksiktir ancak sonu tamdr. TT 385 nolu defter, 429 sayfadan ibaret
olup irmen, Hasky, Ake Kzanlk, Yenice-i Zara, Yenice-i irpan,
Filibe, Ergene, Cebel-i Tekfur nahiyelerindeki has, zeamet, timar
ve vakflar kaydeden mufassal defter niteliindedir. Defter 1541
ylndan sonraki bir tarihte dzenlemitir. (alk 2005: 9) Osman Babann
zaviyesi TT 385 numaral defterin 365. sayfasnda aadaki gibi
kaydedilmitir.
TT 385, s. 365
Zaviye-i Osman () Baba, Hasky nevahisinde ber muceb-i defter-i
atik - hazret-i padiah- alempenah hkm-i cihan-muta - erzani klnm,
yurdunu ve tekkesin hududuyla tasarruf idb ve etrafdan kurban in
gelen koyuna amil dahl itmeye ve resm taleb klmaya deyu hkmne nazar
olunub mukarrer klnub deftere sebt olunmu badehu Sultan Selim Han -
aleyhr-rahme vel-gufran - tekrar hkm-i erif sadaka idb emir
eylemiler ki zikr olan tekke ve ana mteallik olan baa ve baeye ve
deirmene kimesne dahl ve niza iderse men ve def oluna deyu suret-i
hkm defter-i atikde mukayyed olunman defter-i cedid-i hakaniye dahi
bu minval zere sebt olund.
Hdmetkaran- zaviye-i mezbure
ahkulu veled-i Aydn Dede, Hac Nasuh veled-i sa, Nazar veled-i
Yahi, smail Dede veled-i Abdullah, Hac Cafer veled-i Abdullah;
Bali Dede veled-i skender, Abdi Dede-trbedar, Ferhad Dede
veled-i Abdullah, Gl Dede veled-i Abdullah, Hseyin Dede veled-i
Ramazan;
Hseyin veled-i Abdullah, Ahmed veled-i Abdullah, Mustafa-debba,
Pervane- pabu, Nasuh veled-i Abdullah;
Mustafa veled-i Abdullah, Pervane Abdullah, Cafer veled-i
Abdullah, Sule veled-i Abdullah, Hasan veled-i Abdullah;
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55104
Cafer veled-i Abdullah, Abdi veled-i Hasan, Gndodu veled-i Hzr,
Bekta Dede veled-i Musa, Kanber birader-i o;
Hasan veled-i Abdullah, Salih veled-i Memi, Musa veled-i
Abdullah, agrar veled-i Abdullah, Burak veled-i Abdullah;
Mani veled-i Veli Dede, ahkulu veled-i Bekta, Mmin veled-i
Bekta, Nasuh veled-i Bekta, Yunus veled-i Bekta;
Hdavirdi veled-i Kamber, Pir Ali veled-i Kamber, Dervi veled-i
Kamber, kr veled-i Kamber, Hzr veled-i Kamber;
Turali veled-i Kabil, Kurd veled-i Kabil, Mehmed veled-i Kabil,
Bali veled-i Kabil, ahkulu;
Murad veled-i Abdullah, Mustafa veled-i Abdullah, nehan veled-i
Abdullah, Malko Abdullah, Ahmed veled-i Abdullah;
Hasan veled-i Abdullah, Zeynel veled-i Kamber, Ali veled-i Dede,
ahkulu veled-i Hseyin, Ali veled-i lyas;
TT 385, s. 366
Veli Yevm Dede, Kurd veled-i o, Zulfikar veled-i o, nesi
birader-i o, Yusuf veled-i Abdullah; Kurban veled-i Abdullah, Ali
veled-i Mmin, aban Divane, Haydar veled-i Ali, Kalender veled-i
Hasan; veys Dede veled-i Mehmed, Turdu veled-i Kl Mustafa, Memi
veled-i Kl Mustafa;
Kbtiyan- zaviye-i mezbure
Kurd Hac, Mustafa Hac, Mihal Hac, Veli Mustafa, Nebi
Mustafa;Bazarl Yakub, Yolageldi Hamza, Kurd Hamza, Tatar
Abdullah;Asiyabha-y zaviye-i mezbureAsiyab- vakf- lyas Baba bab 3
hasl- galle 10 mddAsiyab- Krkpnar vakf- Yenieri Hseyin bab 3 hasl-
galle 12 mddAsiyab- Ahmed Dede der kurb- Ilca harab od
Asiyab- vakf- Koi Bey der nezd-i Domu bab 2 hasl- galle 10
mddAsiyab- vakf- Mahmud Bey der karye-i Koal bab 2 hasl- galle 10
mddDenk-i ark- eltk der kurb- Domu vakf- Yahya Bey hasl 5 mdd
Denk-i eltk der kurb- Domu an vakf- Koi Bey hasl 5 mdd.
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 105
Baeha-y zaviye-i mezbure
Bae-i Aydomu nam karye civarnda hasl 100Bae-i Beyky nam karye
civarnda hasl 100Bae-i zaviye ki abdallar timar eylemiler hasl
100Bae-i Sarn pnar vakf- Yunus Dede hasl 100Bae-i Cemid Aa der
kurb- Karaca Dede der kurb- karye-i Koca hasl 50
TT 385, s. 367
Bae-i Sefer der nezd-i karye-i Koa hasl 40Bae-i Mehmed der
nezd-i karye-i Koa hasl 40Bae-i zaviye ki abdallar timar eylemiler
hasl- vakf- Nebi DedeBae-i Kebe Musa der kurb- Gkeler hasl 30Bae-i
vaz Dede der kurb- Gkeler hasl 30Bae-i zaviye-i m 100 dnmHasl
El-hnta 30 mdd, air 10 mdd, avdar 10 mdd, Zahire 10 mdd
Evai-i vakf- zaviye-i mezbure
Kazgan 40 kta, Sahan hurcu 100 kta, Tepsi hurcu 30 kta, Tepsi
sade 20, Bakra- bzrg 15 kta;
Bakra- kk 10 kta, Tava 10 kta, tas 20 kta, Kefe 10 kta, Kefgir 9
kta;
Tepsi-i kuru 30 kta, Sini 3 kta, era 30 kta, amdan 10 kta,
Badiya 1 kta;
ve be bakra
Otman Baba zaviyesi ise ayn defterin 370. sayfada yer
almaktadr.
TT 385, s. 370
Zaviye-i Otman () Baba, Akyazda Hac Hseyin Klas kurbunda baz
hali yer Doanc Saruhan nam karye subas Ali veled-i Musadan mezkur
Otman () Baba nam dervi yz ake resm-i tapu virb zikr olan yerde
zaviye bnyad idb bu hususda merhum mafurun leh Sultan Bayezid Han -
aleyhr-rahme vel-gufrandan - sene sitte ve semanin ve semanemie
evvali evvelinden suret-i hkm-i erif ibraz idb fehvasnda buyurmular
ki haricden kurban in gelen koyuna amil dahl eylemeye ve resm taleb
klmaya ve zikr olan yurd tekke-i mezbur derviin taht- tasarrufunda
olub padiahmz Sultan Selim Handan sene irin ve tisamie Muharreminin
evastyla mverreh suret-i hkm-i erif getrb hari ez defter olub
mezkur Otman ()
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55106
Babann evlad sebt olunmasn maksud eyledkleri ecilden deftere
sebt olundu defter-i atikde mukayyed bulunman defter-i cedid-i
hakaniyeye dahi kayd olund.
eyh Kzl Deli, Nesimi veled-i Kzl Deli, Bazar veled-i Nesimi,
aban veled-i Nazar, Hasan veled-i Cafer;
Ali birader-i Hasan Dede, Veli birader-i Hasan Dede, Nebi
veled-i Cafer, Mehmed birader-i o, Muaddil veled-i Cafer;
Memi Dede veled-i Abdullah, Hamza Dede veled-i Ayas, Musa
veled-i lyas, Ali veled-i Bahar, Hdavirdi veled-i Umur;
Mezkurlar ey-i Allah ile kanaat iderler kurban in gelen 200
res.
1541 ylndan dzenlendii anlalan TT 385 numaral defterdeki Osman
ve Otman Babaya ait bilgileri karlatrdmzda Osman Baba zaviyesinin
1530 ylnda ulat bykl koruduu grlr. Daha nce 69 olan dervi says bu
tarihte 68 olarak kaydedilmitir. Ancak bu sayya daha nce grmediimiz
ve 9 kiiden oluan Kptiyan grubu da eklenmitir. Zaviyede kullanlan
mutfak malzemesi karlatrldnda 1541 ylnda byk bir art olduu grlr.
Kazan says, 16dan 40a, sahan hurcu 30dan 100 ktn tespit
edebiliyoruz. Bu rakamlar Osman Baba zaviyesinin Otman Baba
zaviyesine gre ok daha byk olduu ve daha fazla kiiye hitap ettiini
gstermektedir. Buna karlk Otman Baba zaviyesinde 1530 ylnda be olan
dervi saysnn 15e ktn, zaviyeye daha nce ylda 350 kurbanlk koyun
gelirken bu rakamn 200e dtn gryoruz. Ancak, dervilerin isimlerine
baktmz zaman zaviye eyhinin adnn Kzldeli, olunun Nesimi, torunun da
Bazar isimlerini tadn tespit ediyoruz. Bu isimlerin stndeki kaytta
mezkr Otman () Babann evlad sebt olunmasn maksud eyledkleri ecilden
deftere sebt olundu, defter-i atikde mukayyed bulunman defter-i
cedid-i hakaniyeye dahi kayd olundu ibaresinden Kzldelinin Otman
Babann soyundan gelen birisi olabileceini tahmin etmekteyiz. Ayrca,
Kzldeli isminin zaviye eyhi tarafndan kullanlyor olmas, gnmzde
Bektai olgusu iinde yer alan Kzl Deli kltnn Otman Baba zaviyesi
zerinde de etkili olduunu gsteriyor. Karlatrmamzdan kan dier bir
sonu ise, Fatih, Bayezid ve I. Selimden sonra Kanuni Sultan Sleyman
tarafndan da Osman Baba zaviyesine tannan muafiyetlerin
yenilendiini gryoruz. Ayn durum Otman Baba zaviyesi iin de
geerlidir.
Sonuncu kaynamz II. Selim dnemine ait ve H. 980 tarihini
(1572/1573) tayan TT 521 numaral mufassal defterdir. Toplam 504
sayfas olup eksiksizdir. irmen, Hasky, Yenice-i Zara, Ake Kzanlk,
irpan, Ergene, Filibe, Rodosuk, necik, Migalkara ve Ferecik
nahiyelerine ait has, zeamet, timar ve vakflar ihtiva etmektedir.
Osman Babann zaviyesi bu defterin 444. ila 446. sayfalar arasnda
yer almaktadr.
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 107
TT 521, s. 444
Zaviye-i merhum Osman () Baba, Hasky nevahisinde ber muceb-i
defter-i atik - hazret-i padiah- alempenah cihan-muta - erzani klm
yurdunu ve tekkkesin hududuyla tasarruf idb ve etrafdan kurban in
gelen koyuna amil dahl etmeye ve resm taleb klmaya deyu hkmne nazar
olunub mukrarrer klnub deftere sebt olunmu badehu Sultan Selim Han
- aleyhr-rahme vel-gufran - tekrar hkm-i erif sadaka idb emr
eylemiler ki zikr olunan tekke ve ana mteallik olan baa ve baeye ve
deirmenine kimesne dahl ve niza iderse men ve def oluna deyu
suret-i hkm defter-i atik-i hakanide mukayyed olman defter-i cedide
dahi bu minval zere sebt olund deyu defter-i atikde mukayyed
bulunub hala padiahmz - eaze Allahu ensarehu hazretleri - dahi
evamir-i sabka ve defatir-i salife mucebiyle amel oluna ve zaviye
cem olunan koyundan olugelane mugayr resm alnmaya deyu hkm erif
verilmein hala uslub- sabk zere kayd olund.
Hdmetkaran- zaviye-i mezbure
Mehmed veled-i mir, Abdi veled-i Hasan, Hamza veled-i Hseyin,
Sadi veled-i Memi, Gl Dede veled-i Abdullah;
Mahmud Dede veled-i Abdullah, Veli veled-i Aydn, Nasuh veled-i
Ali, mir veled-i Behll, Nebi veled-i ahkulu;
ahkulu veled-i Hseyin, ahvirdi veled-i o, Mustafa veled-i
Abdullah, Kurd Ali veled-i o, ahkulu veled-i Bekta;
Dervi veled-i o, Muin veled-i Veli, Mmin veled-i Bekta, Sefer
veled-i Yakub, Yunus veled-i Bekta;
Hdavirdi veled-i Kanber, Pir Ali veled-i Kanber, Dervi veled-i
Kanber, Kabil veled-i Musa, Mehmed veled-i o;
Sleyman veled-i Orubey, Ahmed veled-i Abdullah, Hasan Dede
veled-i Klemen, Bali Dede veled-i Yevm Dede, Kurd Ali veled-i
o;
Kurd Dede veled-i Veyis Dede, Kalender veled-i Hasan Dede,
Zulfikar birader-i o, Dervi birader-i o, Gbeyi birader-i o;
Haydar veled-i Ali, brahim veled-i Kalayc-derzi, Mahmud veled-i
Abdullah, Mustafa veled-i lyas, Tur Hoca veled-i Ahad Dede;
Ramazan veled-i Ahad Dede, Halil Dede veled-i Ahad Dede, Ali
Dede birader-i o, Orhan Dede veled-i Ahad Dede, Sleyman birader-i
o
Kbtiyan- zaviye-i mezbure
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55108
TT 521, s. 445
Kurd veled-i Hac, Mustafa veled-i Hac, Mihal veled-i Hac,
Hdavirdi veled-i Hac, Mustafa veled-i Veli;
Bazarl veled-i Yakub, Yolageldi Hamza, Sefer birader-i o,
Hdavirdi veled-i Nebi
Asiyabha-y zaviye-i mezbureAsiyab bab 3 hasl- galle md 10Asiyab-
Krkpnar vakf- yenieri Hseyin bab 3 hasl-i galle md 12Asiyab- vakf-
Koi Bey der nezd-i karye-i Domu bab 2 hasl- galle md 10Asiyab-
vakf- Mahmud Bey der karye-i Koal bab 20, hasl- galle 10 mddDenk-i
ark- eltk der kurb- karye-i Domu, vakf- Yahya Bey hasl 5 mddDenk-i
eltk vakf- Koi Bey der kurb- karye-i mezbur hasl 5 mddBaeha-y
zaviye-i mezbureBae-i Aydomu nam karye civarnda hasl 100Bae-i Beyky
nam karye-i civarnda hasl 100Bae-i zaviye ki abdallar timar
eylemiler hasl 100Bae-i Sarn pnar vakf- Yunus Dede hasl 100Bae-i
Cemid Aa der nezd-i karye-i Koca hasl 40Bae-i Karaca Dede der kurb-
karye-i Koca hasl 50Bae-i Sefer der nezd-i karye-i Koca hasl
40Bae-i Mehmed der nezd-i karye-i Koca hasl 40Bae-i zaviye ki
abdallar timar eylemiler hasl- vakf- Nebi Dede 40Bae-i Kebe Musa
der kurb- karye-i Gkeler hasl 30Bae-i vaz Dede der kurb- Kkler
Gkeler hasl 30Bae-i zaviye-i m 100 dnmHaslEl-hnta mdd 30, air mdd
10, avdar mdd 10, Zahire mdd 10, Alef mdd 10.Yaylak- Klburnu der
tasarruf- dervian- zaviye-i Osman Baba resmin sahib-i arza virrler.
Resm 30
TT 521, s. 446
Evai-i vakf- zaviye-i mezbure
Kazgan 40 kta, Sahan hurcu 100 kta, Tepsi hurcu 30 kta, Tepsi
sade 20, Bakra- bzrg 15 kta;
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 109
Bakra- kk 10 kta, Tava 10 kta, Tas 10 kta, Kefe 10 kta, Tepsi-i
kuru 30 kta;Kefgir 9 kta, Sini 3 kta, era 3 kta, amdan 10 kta,
Badiya 1 kta ve be bakra.
Otman Babann zaviyesi ayn defterin 449. sayfasnda
kaydedilmitir.
TT 521, s. 449
Zaviye-i Otman () Baba, Akyazda Hac Hseyin Klas kurbunda baz
hali yer Doanc Saruhan nam karye subas Ali veled-i Musadan mezkur
Otman () Baba nam dervi yz ake resm-i tapu virb zikr olan yerde
zaviye bnyad idb bu hususda - merhum mafurun leh - Sultan Bayezid
Han - aleyhr-rahme vel-gufrandan - sene sitte ve semanin ve
semanemie evvali evvelinden suret-i hkm-i erif ibraz idb fehvasnda
buyurmular ki haricden kurban in gelen koyuna amil dahl eylemeye ve
resm taleb klmaya ve zikr olan yurd tekke-i mezbur derviin taht-
tasarrufunda olub - merhum ve mafurun leh -Sultan Selim Han - tabe
serahuda - sene irin ve tisamie Muharreminin evastyla mverreh hkm-i
erif getrb hari ez defter olub mezkur Otman Babann evlad sebt
olunmasn maksud eyledkleri ecilden deftere sebt olund deyu defter-i
atik-i hakanide mukayyed bulunman hala defter-i cedide dahi kayd
olund. Amma ziraat ve hraset itdkleri yerlerin r ve resimlerin
sahib-i arza eda ideler.
Bazarl veled-i Nesimi-eyh, Hasan veled-i Cafer, Kurd veled-i
Bazarl, Dede Bali veled-i Hasan, Ali veled-i Cafer;
Mahmud veled-i Nebi, Cafer veled-i Ali, Veli veled-i Cafer, Nebi
veled-i Cafer, Arslan veled-i Maden;
Muharrem veled-i Nazar, Memi veled-i Abdullah, rak veled-i o,
Ali veled-i Bahar, Hseyin veled-i o;
Hdavirdi veled-i Umur, Hamza veled-i Ayas, Turak veled-i o,
Mehmed veled-i Nebi;
Evai-i zaviye-i mezbure
Mushaf- erif cild 1, Kazgan 4 kta, Tepsi hurcu 10 kta, Maraba 2
kta, Bakra 3 kta; Sahan 2 kta, Kefe kta 1, Kefgir kta 1, Tas kta 1,
era 6 kta;Sr- siyah 2, Ganem res 9, nek res 4, Bargir res 1, lm?
1.
Hicr 980-Milad 1572/1573 ylnda II. Selim dneminde tutulan
kaytlara gre Osman Baba zaviyesinin ekonomik durumunda ve bu
zaviyede kullanlan mutfak eyas bakmndan Kanuni dnemindeki durum
korunmaktadr. Sadece Klburnu yaylan Osman Baba zaviyesinin
dervileri tasarruf etmeye balam ve timar sahibine 30 ake vergi
demilerdir. Hdmetkaran- zaviye-i mezbure ad altnda Osman Baba
zaviyesinde yaayanlar kaydedilmitir. Kanuni dnemine gre zaviyede
yaayan dervi saysnda d vardr. Daha nce 68 olan dervi says, bu
tarihte 45e dmtr. Kptiyan- zaviye-i mezbure ad altnda
kaydedilenlerde ise, herhangi bir deiiklik yaanmamtr. Genel olarak
1571 ylnda Kbrsn
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55110
alnmas ve ayn yl nebaht deniz savalarnn yaanmas Osmanl lkesinde
1572/1573 senesi yaplan tahrirde nfus dkl olarak yansmtr. Osman
Baba zaviyesindeki dervilerin saysnn azalmasn bu olaylarla ve henz
nedenini bilemediimiz sebeplerle ilintilendirilebilir. Buna karlk
Otman Baba zaviyesinde ise, nedenini aklayamadmz bir ekilde nfus
art grlmektedir. Kanuni dneminde 15 olan dervi says 1572/1573te 19a
kmtr. Tpk Osman Baba zaviyesinde olduu gibi Otman zaviyesi de daha
nceki Osmanl sultanlarndan aldklar muafiyetleri II. Selim tarafndan
da yenilenmitir. Otman Baba zaviyesi iin yeni olan durum ise,
dervilerin ziraat ettikleri yerlerin r ve rsum vergilerinin timar
sahibine verileceinin kaydedilmi olmasdr. Otman Baba zaviyesi iin
1572/1573 ylnda yaplan tahririn daha ncekilerden farkl bir unsuru
da zaviyede kullanlan ara gere, hayvan says ve kitaplarn
belirtilmesidir. Bunlar arasnda bir Kuran- Kerim ve lm ad altnda
bir kitap sayabiliriz. Ayrca zaviyede drt adet kazan, 10 adet tepsi
hurcu, 2 maraba, 3 bakra, 2 sahan, 1 kepe, 1 kevgir, 1 tas ve 6 era
kaydedilmitir. Zaviyenin ihtiyalar iin 2 adet kara sr, 9 adet
koyun, 4 inek ve 1 at bulunmaktadr. Zaviye iinde yer alan bu alet
edevat, Osman Baba zaviyesiyle karlatnda Otman Baba zaviyesinin ok
daha kk olduu anlalr. Ancak Osman Baba zaviyesinde kitaba ynelik
olarak herhangi bir kayda rastlanmamtr.
III- Otman Baba ve Osman Baba zaviyelerinin lokalizasyonu
Evliya elebi, yaklak 20 yl ara ile gerekletirdii iki ayr
seyahati esnasnda Osman Baba tekkesinden sz etmektedir. lk
seyahatini 1652/1653 (H. 1063) ylnda yapan Evliya elebi,
Tatarpazarcktan hareketle Filibeden, Papasl [Popovitsa] (Acarolu
2006: 796) kynden, Kayaldan [Vrbitsa] (Acarolu 2006: 556) ve
ardndan Semizce [Semihe=Klokotnitsa] (Acarolu 2006: 872) kynden
geerek Altunayra [Zlatna Livada] (Acarolu 2006: 36) giderek
Hermenli (Harmanl)ye ulamtr. Evliya elebi, Osman Baba tekkesini
Harmanlnn yksek bir yerinde bir han tarif etmekte ve bu hann
gneyinde dalar iinde yani Harmanlnn gneyinde Osman Baba tekkesinin
olduunu sylemektedir. Evliya elebinin bahsettii bu tekke, Osmanl
tahrir defterlerinde Otman Baba zaviyesi olarak kaydedilen dergh
olmaldr. (Evliya elebi 1999: 236) Aada bu tekkenin yerini tespit
etmeye alacaz.
1670/1671 (H. 1081) ylnda gerekletirilen ikinci seyahati
esnasnda stanimakadan [Asenovgrad] (Acarolu 2006: 458) hareket
ettikten sonra Osman Baba tekkesine varmadan nce Evliya elebi
srasyla Arnavud [Arnavud- kk=Gornoslav] (Acarolu 2006: 52), ervina
[erven] (Acarolu 2006: 217), Yukar Tahtal ve Aa Tahtal [Bugn bu iki
ky Topolovo ad altnda birletirilmi durumdadr.] (Acarolu 2006: 933),
Byk Arnavudlu [Arnavud- kebir=Dolnoslav] (Acarolu 2006: 51), Papas
[Popovitsa] (Acarolu 2006: 796), Bardaklar, Yenice, Knkl ve lyas
[Trakiets] (Acarolu 2006: 317) kylerini ziyaret etmitir.(Evliya
elebi 2003: 341) Osman Baba tekkesinden sonra Konuku [Uludere=Tatar
ky=Konu] (Acarolu 2006: 617, 939), Tatarl, Hisarl
[Hisarloba=Manastr] (Acarolu 2006: 424), Anabac, debk
[de-Bey-Ky=de-Bik=Knijovnik] (Acarolu 2006:
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 111
440), Ktkl [Koren] (Acarolu 2006: 683), Ali Baba Tekkesi ky5,
Kurulu, Fndkl [Fndck=Lyaskovets] (Acarolu 2006: 342), Derbend ve
Dingli [Dinekli, Dinikli=Lozen] (Acarolu 2006: 277) adl kylerden
geerek Evliya elebi Cisr-i Mustafa Paaya [Svilengrad] ulamtr. Bu
ikinci seyahati esnasnda ise Evliya elebi, Osmanl tahrir
defterlerinde Osman Baba zaviyesi olarak kaydedilen tekkeyi ziyaret
etmitir.(Evliya elebi 2003: 344)
Evliya elebi, Yahya Paaolu Mehmed Beyin Osman Baba zaviyesinde
bir bahar meydan bina ettiini beyan ettikten sonra bunun da
Karadeniz sahilinde Varna ile Balk arasndaki Batova deresinde
Akyazl Sultan tekkesine benzetmektedir.(Evliya elebi 2003: 342)
Evliya elebinin Osman Baba tekkesinin grkemlii ile ilgili verdii
bilgilerin doru olduklar anlalmaktadr. nk Osmanl tahrir
defterlerindeki kaytlar da byk bir zaviye olduunu
gstermektedir.
Velayetnameye gre Otman Baba, Haskyn kble tarafnda Tanr eteinde
Uludereye [Harmanl Deresi] (Acarolu 2006: 983-984) gelmitir. Daha
sonra da Akpnara [Byal Kladenets] (Acarolu 2006: 19) gelerek
abdallarn cem etmitir. Bu ky lyas [Trakiets] ve Hac Hseyin Mahalle
[Nadejden] kyleri arasnda ve uzaklk olarak ters ynde hemen hemen
ayn mesafededir.(Kl vd. 2007: 260-261)
XVI. yzyl tahrir defterlerinde ise Haskye bal Osman Baba ve
Otman (Atman) Baba zaviyeleri zikredilmektedir. kisi farkl
zaviyelerdir. Bugnk Haskyn (gnmzdeki ad Haskovo) Tekke (gnmzdeki ad
Teketo) adl yerleim birimi, gnmz Trakiets=lyas=lyasa) kynn bir
mahallesidir. Burada bulunan dergh Osman Babaya aittir. Taradmz
tahrir defterlerinde Osman Babann tekkesinin tasarrufunda olan ba,
bahe ve deirmenlerin Koal [bugnk Haskovo iline bal Kozlets ky]
(Acarolu 2006: 610), Aydomu [bugnk Haskovo iline bal Zornitsa ky]
(Acarolu 2006: 73) ve Sarn Pnar [bugnk Haskovo iline bal Srnitsa
ky] (Acarolu 2006: 779) zikredilmesi, tekkenin de buralara yakn
olmas fikrini dourmaktadr. Harita zerinde bu kyler birbirine ok
yakndr. Dolaysyla Tekke kyndeki tekke Osman Baba tekkesidir.(alk
2005: 121-122)
XV. yzyl kaynaklarnda Otman Baba zaviyesi olarak geen zaviye,
Haskyn Akyaz mevkiinde Hac Hseyin Klasnda zikredilmektedir.
Velayetnamesi olan ve Varnada Tekke kynde (Obroite) zaviye kuran
Otman Baba budur. Hatta Varnadaki Tekke kyndeki zaviye Akyazl diye
anlmaktadr ve bu ismin Haskydeki Akyaz mevkiinin isminden geldiini
dnebiliriz. Otman Babann yaknnda zaviyesini kurduu Haskye bal Hac
Hseyin Klas aradmzda ise bugnk Hasky iline bal Bulgarca ad Nadejden
olan Hac Hseyin Mahalle adnda bir kyn olduunu tespit
edebiliriz.
5 Baz aratrmaclar, Otman Baba tekkesinin, Trke ad Tekkeky olan
Hasky iline bal bugnk Bogomil kynde olduunu dnmektedirler. (zer
2005: 358).
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55112
Otman Babann tekkesinin bu kye yakn bir yerde olma ihtimali
vardr.6(Acarolu 2006: 390)
V- Sonu
1- Osman Baba ve Otman Babann isimlerinin kaytlara geiinde baz
farkllklar gzlemlenir. Osman Babaya ait en eski kayt, H. 913-M.
1507/1508 tarihli trbe kitabesidir. Bu kitabe Katerina Venedikova
tarafndan fotoraf ve yaznn istifinin deifresiyle yaymlanmtr
(Venedikova 2006: 93). Yaznn deifresinde baz sralama hatalar
grlmekle birlikte kitabe fotorafn verilmesi bu hatalarn almasn mmkn
klmaktadr. Burada Osman Baba (-Atman) eklinde yazlmtr. Daha sonra
Osman Baba iin yazlan kaytlarda bu yazm ekline rastlamyoruz. 1515
ylndan balayarak 1573 ylna kadar devam eden incelediimiz Osmanl
kaytlarnda Osman Babann Osman () eklinde kaydedildii grlmektedir.
Dolaysyla asl Atman olan bir isim zaman iinde Osmana dnmtr. Bu
durum bize Alevi-Bektai gruplar arasnda ok az yer alan Osman
isminin bir Bektai Babas iin kullanlyor olmasnn sebebini de
aklyor.
Buna karlk Otman Baba iin Osmanl tahrir defterlerinde farkl yazm
ekilleriyle karlayoruz. 1515/1516 ylnda Atman () eklinde kayda
geirilmitir. 1530 ylnda ise bu yazlm ekli Otmana () dnmtr. Ayn
tarihte Otman yazlm ile birlikte Otman Baba iin Osman () yazm da
kullanlmtr. 1541 ve 1572/1573 tarihli tahrir defterlerinde ise,
Otman () yazm ekli tercih edilmitir. Osman Baba ve Otman Baba iin
benzer yazm ekillerinin kullanlmas Evliya elebiden balayarak onlarn
birbirleriyle kartrlmas ve onlarn ayn kii olduunun zannedilmesine
neden olmutur.
2- Osman Baba ve Otman Baba iki ayr kiidir ve kronolojik olarak
birbirlerini grme ihtimali dk bir zaman dilimi iinde yaamlardr.7
Bugn Hasky iline bal lyasa (Trakiets) kynn bir mahallesi olan
Tekkeky (Teketo)de trbesi ve tekkesi bulunan kii Osman Babadr.
Osman Babann bu zaviyesinin en azndan Fatih Sultan Mehmetten beri
var olduunu II. Bayezid tarafndan verilen bir hkm-i erif yoluyla
anlyoruz. Ancak bu dnemde Osman Baba merhum sfatyla anlmaktadr ve
yaad dnem ile tekkenin ina edildii tarih de Fatih Sultan Mehmet
dneminden nceki bir zamandr. Bu tarihin ne olabilecei konusunda
bugn Tekkekyde bulunan ve Katerina Venedikova tarafndan
6 Benzer durum Seyyid Ali ile Kzl Deli iin de geerlidir. Seyyid
Ali, 1365 yl civar lm olduu anlalan bir eren iken, Kzl Deli 1412
ylnda hala hayattayd. Vatan zgl, Veli Baba Menakpamesi ile birlikte
I.Murada ait 1366 tarihli vakfiye belgesi, Kostenekinin Stefan
Lazarevi Biyografisi, Dsturname-i Enveride geen Seyyid (Seyit/Seydi
Sultan) ile 1412 ylna ait ve Kzl Deliye verilmi bir belgeyi
dolaysyla bu tarihte hayatta olduunu bildiimiz Kzl Deliyi analiz
etmitir. Bu analizlerden hareketle Dimetoka ile ilikilendirilen
Seyyid Ali Sultan adl erenin aslnda 1364/1365 civar lm olduunu
ortaya koymakta ve Seyyid Ali Sultan ile Kzl Delinin farkl kiiler
olduu iddiaetmitir. (zgl, 2010: 191-314). Bu makalenin yazlmas
srasnda sk sk gr alveriinde bulunduumuz Vatan zgle iten teekkr
ediyoruz.7 TT 50, s. 134.
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 113
fotoraf ile birlikte yaymlanan kitabede (Venedikova 2006: 93)
trbenin ina tarihinin Hicr 813 (Milad 1410/1411) verilmesi bize k
tutmaktadr. Ayrca bu kitabede Osman Babann babasnn adnn Hssam
olduunun belirtilmesi ve Evliya elebinin de Osman Babann Seyyid
Alinin olu Seyyid Hssameddinin olu olduunu vurgulamas ile birlikte
(Evliya elebi, 2003: 343) H. 1151 (M. 1738/1739) tarihli bir mhrde
de Osman Babann Hssam ahn evlad olduunun vurgulanmas en azndan
kronolojik olarak Osman Babann eceresini karmamz mmkn klmaktadr.
(Mikov 2008: 201-203) Her ne kadar birinci elden kaynaklara sahip
olmamakla birlikte yukarda saydmz kaynaklardan aadaki ecere
karlabilir:
Seyyid Ali (tahminen l. 1365)
Seyyid Hssameddin
Osman Baba (tahminen l. 1411)
Osman Babann zaviyesinin kaytlar 1573 ylna kadar ulamasna ramen
burada yaayan dervilerin baba adlarnda Osman Babaya bir atfta
bulunulmamas nedeniyle tekkenin geliim srecini takip edebilmemize
ramen Osman Babann eceresini Osmanl dneminde oluturmamz mmkn
olmamaktadr.
Otman Baba ise, Osman Baba ile kartrlmakta olup kendisi daha ge
dnemde yaamtr. Tahrir defterlerine yansyan Otman Babann
velayetnamesi olan Otman Baba olduunu dnyoruz. Velayetnameye gre
1402 ylnda Anadoluya gelmi daha sonra Balkan yarmadasna gemi ve
1478 ylnda vefat etmitir. Osmanl tahrir defterlerinden Otman Babann
bizzat kendisinin salnda zaviye ina ettiini reniyoruz. Kuvvetle
muhtemeldir ki, bu zaviyenin inaat tarihi Fatih Sultan Mehmetin
saltanatnn sonlarna doru ve Otman Babann lm tarihi olan 1478den
nceki bir zaman dilimi iindedir. Bu zaman diliminin 1453 ila 1478
tarihleri arasnda olduunu syleyebiliriz. Otman Babann kurduu
zaviyeye Hicr 1 evval 886 Milad 23 Kasm 1481 tarihinde Sultan II.
Bayezid tarafndan baz muafiyetler tannm ve bu tahrir defterine
kaydedilmitir. 1572/1573 ylna kadar takip edebildiimiz tahrir
defterlerinde Otman Babann evlatlar zaviyenin devam etmesini
salamlardr. Bu tarihe kadar Otman Babann soy eceresini aadaki gibi
karmamz mmkn olmaktadr:
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55114
OTMAN BABA (ATMAN BABA)8
DEDE BAL veled-i OTMAN BABA9, TRBUDAK birader-i DEDE BAL
EYH KIZILDEL10
NESM veled-i KIZILDEL11
BAZAR(LU) veled-i NESM12
KURD veled-i BAZARLI
Dolaysyla yukardaki kaytlardan Osman Babann XIV. yzylda doduunu
ve XV. yzyln banda 1410/1411 ylnda vefat ettiini grrken Otman
Babann ise tahrir kaytlarna ve Velyetnamesine istinaden 1478 ylnda
ld sonucuna ulaabiliriz. Bu kronoloji, birbirine kartrlan iki farkl
kiiyi de ayrmamz mmkn klmaktadr.
3- Osman Baba ve Otman Baba Zaviyelerinin bulunduu corafya
konusunda da baz sorunlar vardr. Bugn bazen Otman Baba, bazen Osman
Baba diye anlan ve Bektailik kltrnn Bulgaristandaki nemli
merkezlerinden birisi olan yer, Haskye bal lyasa kynn mahallesi
olan Tekkekydr. Bu durumu, Osmanl tahrir defterlerinde Krkpnar,
Aydomu, Beyky, Konu, Sarn Pnar, Koal ve Ilca [Tatarevo] gibi Osman
Baba trbesinin etrafnda bulunan kylerin zaviye ile birlikte kayda
geirilmesinden kesin olarak anlyoruz. Ayrca skender Beyolu Yahya
Beyin Osman Baba tekkesine bir eltik dengini balad 1515/156 tarihli
defterde gemektedir. skender Beyolu Yahya Beyin gnmzde Osman Baba
trbesinin yannda sembolik bir mezar mevcuttur ve paralanm bir
ekilde mezar ta bulunmaktadr. (Mikov 2008: 36-37) Dier bir kantmz
ise Evliya elebinin 1670 ylnda ziyaretiyle Osman Baba tekkesiyle
tahrir defterlerine yansyan Osman Baba zaviyesindeki bilgilerin
rtmesidir. Bundan dolay Osman Baba zaviyesinin lyasann Tekke
mahallesindeki zaviye olduundan phemiz kalmamaktadr. Gnmze ulaan bu
zaviyenin kkenleri daha ncesine gitmekle beraber M. Kielin, Fatih
Sultan Mehmet dneminde ina edildii ve erken dnem Osmanl mimarisinin
zelliklerini tad
8 TT 50, s. 134.9 TT 385, s. 370.10 TT 385, s. 370.11 TT 385, s.
370de Bazar eklinde geerken TT 521, s. 449da Bazarl veled-i
Nesimi-eyh olarak kaydedilmitir.12 TT 521, s. 449.
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 115
eklindeki grne Mikovun aksine (Mikov 2008: 37) ok daha fazla hak
verdiimizi belirtmek isteriz. (Kiel (1980): 32)
Otman Babann zaviyesinin yeri ise henz tam olarak lokalize
edilememitir. Osmanl tahrir defterlerindeki kaytlara gre Haskyde
bulunan Akyaz Hac Hseyin Klas yannda ina edilmitir. Hac Hseyin
Klas, Trke ad Hac Hseyin Mahallesi olan Harmanlnn gneyinde bulunan
ve bugn Nadejden olarak adlandrlan ky olmas ihtimali vardr. Evliya
elebi de 1653 ylnda blgeye yapt ilk gezisinde Harmanlnn gneyinde,
kartrarak Osman Babaya (Dorusu Otman Babaya olmal, nk 1670 ylndaki
ikinci ziyaretinde Osman Babann zaviyesini doru yerde tasvir
etmektedir.) ait bir trbenin bulunduundan bahsetmitir. Bu blge,
yukarda adn verdiimiz Hac Hseyin diye adlandrlan mahal ile ayn
yerdedir. Bundan dolay yaptmz tahminin doru olduunun gsterebilmemiz
iin alan aratrmasna ihtiya vardr. nk burada bulunan bir tekkeye ait
herhangi bir yayna tarafmzdan ulalamamtr.
4) Osman Baba ve Otman Baba zaviyelerinin bykl, iinde
barndrdklar dervi saylar ve zaviyede kullanlan ara gere bakmndan
1515-1573 yllar arasnda drt Osmanl tahrir defterinden mukayese
yapmamz mmkn olmaktadr. 1515/1516 ylnda Osman Baba zaviyesinde 20
kii yaarken 1530 tarihinde bu rakam 69a kmtr. 1541 ylnda ise, 68
dervi ve 9 Kptiyan olmak zere bu rakam 77ye ulamtr. 1572/1573 ylna
gelindiinde ise, dervi says 45, Kptiyan da 9 olmak zere 54 kii
Osman Baba zaviyesinde yaamaktadr.
Otman Baba zaviyesinde ise, 1515 tarihinde 11 kii olan dervi
says 1530da 5e dmtr. 1541 ylnda ise bu rakam 15e km ve 1572 ylnda
bu say korunmutur. Her iki zaviyede XVI. yzyln ilk eyrei iin nfus
saysn karlatrdmzda Osman Baba zaviyesinin XVI. yzyln ortalarnda byk
bir art gstererek dervi saysn yaklak 3,5 kattan fazla arttrdn
gryoruz. Buna karlk Otman Baba zaviyesinde zaman zaman nfusunda
azalmalar olmakla birlikte fazla bir nfus artnn olmadn ve
incelediimiz yaklak 58 yllk dnemde nfusunu koruduunu
syleyebiliriz.
Ekonomik olarak baktmzda ise, Osman Baba zaviyesine hizmet eden
4 adet deirmenin bulunduunu ve evresindeki pek ok kyde bulunan
bahelerden armut ve pirin gibi rnleri temin ettiini syleyebiliriz.
Ayrca skender Beyolu Yahya Beyin Otman Baba zaviyesine katk verdii
de kaytlara yansmtr. Osman Baba zaviyesinde kullanlan ara gerelere
baktmz zaman yllar iinde bir artn varl dikkat ekmektedir. Zaviyede
kullanlan mutfak aralar iinde kazan, sahan, tepsi, bakra, tava,
kepe, kevgir, sini ve toprak kap olan badiyay sayabiliriz. Ayrca
aydnlanma iin amdan ve eran da kaydedildii grlmektedir.
Otman Baba zaviyesi ise, Osman Baba zaviyesi ile karlatrldnda
daha kk bir tekkedir. Bununla birlikte Otman Baba zaviyesinde
kurbanlk iin getirilen koyun says dikkat ekicidir. 1515/1516 ylnda
bu rakam 400 adet iken 1530 ylnda 350ye, 1541 ylnda 200e dmtr. 1573
ylnda ise kurbanlk koyunla ilgili herhangi bir rakam
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55116
verilmemitir. Zaviyede yaayanlarn ey-i Allah ile kanaat
ettikleri vurgulanmtr. Bununla birlikte zaviyenin etrafnda hnta,
zahire ve arpann yetitirildii anlalmaktadr. Otman Baba zaviyesinde
kullanlan eyalarna baktmz zaman kazan, tepsi, marapa, bakra, sahan,
kepe, kevgir, tas gibi mutfak malzemesi, era gibi aydnlanma
malzemesi ve Osman Baba zaviyesinde grmediimiz bir Mushaf- erif ve
bir de ilm kitabnn varl dikkat ekmektedir. Ayrca zaviyenin
ihtiyalar iin kara sr, koyun, inek ve atn beslendii de
grlmektedir.
5- Her iki zaviye de tahrir defterlerindeki geriye dnk atflara
gre Fatih Sultan Mehmet, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim, Kanuni
Sultan Sleyman ve II. Selim dnemlerinde padiah hkmlerini
yenileyerek yasal statlerini salamlatrmlardr.
6- Her iki zaviyenin Balkanlardaki konumuna baktmz zaman Osman
Baba zaviyesinin Seyyid Ali Sultanla birlikte temsil edilen
Bektailik geleneini temsil ettiini Otman Babann ise daha sonra
Akyazl brahim Baba ve Demir Baba ile devam edecek olan Babai ya da
Sar Saltuk geleneini temsil ettiini syleyebiliriz. Bununla birlikte
tpk Otman Baba ve Osman Baba isimlerinin birbirini etkilemesi ve
karmas gibi zaman iinde bu alglay ekilleri birbirine karm ve
Bektailik ana potas iinde yer almtr.
7- Osman Baba ve Otman Babann birbirinden ayr kiiler olduunun
saptanmasnn Balkanlardaki Bektai kltr aratrmalarnn daha sistematik
hale getirilmesine katk vereceini ve karlalan pek ok problemin zmne
yardmc olabileceini dnmekteyiz.
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 117
VI- Belgeler
TT 50, s. 130-131
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55118
TT 50, s. 134
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 119
TT 370, s. 341
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55120
TT 385, s. 365
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 121
TT 385, s. 366
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55122
TT 385, s. 367
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 123
TT 385, s. 370
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55124
TT 521, s. 444-445
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 125
TT 521, s. 446
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55126
TT 521, s. 449
-
BALKANLARDA KARITIRILAN K BEKTA ZAVYES XI VE XVI YZYILDA OSMAN
BABA VE OTMAN BABA TEKKELER
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55 127
KAYNAKA
I- Ariv Malzemesi
Babakanlk Osmanl Arivi Tapu Tahrir Defteri TT 50
Babakanlk Osmanl Arivi Tapu Tahrir Defteri TT 370
Babakanlk Osmanl Arivi Tapu Tahrir Defteri TT 385
Babakanlk Osmanl Arivi Tapu Tahrir Defteri TT 521
II- Tetkik Eserler
ACAROLU, M. Trker (2006): Bulgaristanda Trke Yer Adlar Klavuzu,
Ankara: Trk Tarih Kurumu.
Babakanlk Osmanl Arivi (ed.) (2001-2002): 370 numaral Muhsebe-i
vilyet-i Rm-ili Defteri (937/1530), Dizin ve tpkbasm, c. 1-2,
Ankara.
BRDOAN, N. (1995): Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi,
Ocaklar-Dedeler-Soyaalar, stanbul: Mozaik Yaynlar.
ALIK, Sddk (2005): irmen Sanca rneinde Balkanlarda Osmanl Dzeni
(15.-16. yzyllar), Ankara: Bosna-Hersek Dostlar Vakf Yaynlar.
DORU, Halime (2002) Osmanl Devletinin Rumelide Fetih ve skan
Siyaseti, Trkler, ed. Hasan Celal Gzel, Kemal iek, Salim Koca, c.
9, Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, 165- 176.
Evliya elebi b. Dervi Mehemmed Zll (1999, 2003): Evliya elebi
Seyahatnamesi Topkap Saray Badat 308 Numaral Yazmann
Transkpsyonu-Dizini, haz. Seyit Ali Karahaman, Ycel Dal, Robet
Dankoff, 3. kitap ve 8. kitap, stanbul: YKY yaynlar.
NALCIK, Halil (2009): Otman Baba ve Fatih Sultan Mehmed, Dou-Bat
Makaleler I. Ankara: Dou-Bat Yaynlar, 139-163.
KAYAPINAR, Aye (2010): Osmanl Klasik Dneminde Trakyada Yer ve
Kii Adlarnda Bektai Geleneinin zleri, Uluslar aras Hac Bekta Veli
Sempozyumu Bildirileri. Hac Bekta Veli. Gnete Zerresinden, Deryada
Katresinden, derl. Pnar Ecevitolu, Ali Murat rat, Ayhan Yalnkaya,
Ankara: Dipnot Yaynlar, 143-163.
KIEL, Michael (1980) Sar Saltk ve Erken Bektailik zerine Notlar,
Trk Dnyas Aratrmalar 9, Ankara: 25-36.
-
Aye KAYAPINAR / Levent KAYAPINAR
TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 55128
KPROVSKA, Mariya (2008): The Mihalolu Family : Gazi Warriors and
Patrons of Dervish Hospices, Osmanl Aratrmalar, 193-222.
KILI, Filiz ve Mustafa ARSLAN, Tuncay BLBL (2007): Otman Baba
Velayetnmesi, Tenkitli Metin, Ankara.
MLKOFF, rne. (1999): 14.-15. Yzyllarda slam Heterodoksluunun
Trakyaya ve Balkanlara Yerleme Yollar, Sol Kol Osmanl Egemenliinde
Via Egnatia (1380-1389), ed. Elizabeth A. Zachariadou. stanbul:
Tarih Vakf Yurt Yaynlar.
MLIKOFF, Irne. (2009). Bulgaristanda Deliorman Kzlba Topluluu,
Uyur idik Uyardlar, Alevilik-Bektalik Aratrmalar, stanbul.
MKOV, L. (2008): Bulgaristanda Alevi-Bektai Kltr, ev. Orlin
Sabev, stanbul.
OCAK, Ahmet Yaar (1983): Bekta Menkbnmelerinde slam ncesi nan
Motiferi, stanbul: Enderun Kitabevi.
ZER, Mustafa (2005): Bulgaristan-Haskova (Hasky)deki Trk Devri
Eserleri Uluslar aras Osmanl ve Cumhuriyet Dnemi Trk-Bulgar
likileri Sempozyumu, Eskiehir: 355-365.
ZGL, Vatan (2010): 16.Yzyl ncesinde Dimetoka, Kzl Deli ve
Balabanllar, Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma
Dergisi, 53, 191-314.
AHN, Haim (2007): Otman Baba, Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi,
c. 34, stanbul, 6-8.
VENEDKOVA, Katerina, (2006) Stroitelen nadpis nad vratata na
trbeto v s. Teketo Haskovsko, zvestiya na Regionalniya istorieski
muzey Haskovo, c. 3, 86-93.