B E L Â__KAVRAMI = Ebu Abdulmumin Tekin Mıhçı =.pdf

1

B E L A

Bel; Anlam ve Mhiyeti 1

Kurn- Kerimde Bel-mtihan 3

Kur'an'da Belirtilen mtihan ekilleri: 4

Evrensel Bir lke: 4

Hadis-i eriflerde Bel-mtihan 7

Peygamberlerin Denenmesi 10

Mminlerin Snanmas: 12

nsanlarn Denenmesi: 13

Kfir Toplumlarn mtihan 15

Mslman Cemaatin mtihan 16

Nimet veya Klfetle Deneme 17

Dnya Nimetleri le mtihan: 19

Mal ve Evltla mtihan 20

Fitne; Anlam ve Mhiyeti 21

mtihan Bilinci 22

Kullarn mtihan Konusunda Tasarruf Yalnz Allahndr 26

Bel/mtihan Hakknda Temel Prensipler 27

Bela le lgili Veciz Szler: 35

Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar 36

Bel; Anlam ve Mhiyeti

Belnn szlk anlam, denemek, yapmak, bitkin hale getirmek demektir. mtihan iin baa gelen musibete de bel denir. Elbisenin eskidiini ifade etmek iin de bu kelime kullanlr. Denenmek veya bir snamaya uramak insan yprattndan dolay bel kelimesiyle ifade edilmektedir. Kuran- Kerim'de daha ok denemek, snamak, imtihan etmek anlamlarnda kullanlmaktadr.

2

Ayn kkten gelen belaya Trkedeki bel ve musibet anlamna gelir.1

Terim anlam; Gerek darlkta ve gerekse genilikte insann denenip imtihana tbi tutulmas, imtihan maksadyla baa gelen musibet ve meakkat bulunan olay demektir.

Baa gelen bellar, musibetler birer deneme ve snama olduundan ve insan eitli biimlerde eskitip yprattndan dolay, baa gelen olaylara bel denmitir. Bu bakmdan, dinin emirleri ve yasaklar, eitli ynleriyle beldr. Rgp el-sfahan, bu ynlerin bazlarn yle belirtir:

1) Bazlar bedene zorluk verdiinden,

2) nsanlarn iindeki hayrllar erlilerden, temizleri kirlilerden, mminleri mnafklardan ayrmak iin bir deneme, snama vastas olduklarndan. Nitekim Kuranda yle buyrulmaktadr: Sizden mchidleri ve sabredenleri bilelim (ortaya karalm) diye sizi deniyoruz. (Muhammed: 47/31)

3) nsanlar kretsinler diye sevinlerle ve nimetlerle, sabretsinler diye de zorluklarla denenirler. nsanlarn bu ekilde denenmesi de beldr. Nitekim Hz. Ali (r.a.): Kimin dnyas geniletilir de, bunun bir imtihan olduunu bilmezse, o kii akldan yoksundur. buyurmutur. Yani, kii bana gelen bolluun da darln da Allahtan bir deneme vastas olduunu bilmeli ve ona gre davranmaldr.2

Dinin emirleri bir bakma beldr, yani snamadr. nk baz din emirler insan bedenine zorluk verir, insanlarn iyilerinin ve ktlerinin ortaya kmasna sebep olur. kredenler veya nankrlk edenler bununla belli olur. Zorluklara kim sabredecek, nimetlerin deerini ve sahibini kim bilecek? Btn bunlar bir beldr/snamadr.

nsanlara verilen nimetler bir deneme amacna yneliktir. Yeryznn zinetleri (ssleri) insanlarn denenmesi iindir. (Hd: 11/7)

1 Hseyin K. Ece, slamn Temel Kavramlar, Beyan Yaynlar: 70-71. 2 Rgb el-sfahan, Mfredt, s. 61 (Kur'an'da Temel Kavr. S. 266, naklen)

3

Hayat ve lm, doma ve yaama birer snamadr.3

Rabbimiz, herkese farkl eyler, farkl nimetler, farkl yetenekler vermitir. Her bir insan farkl bir imkna sahiptir. Herkes kendine gre bir i yapar veya meslei yerine getirir. Aralarnda mslman olan vardr, mslman olmayan vardr. Ancak Rabbimiz btn insanlar onlara verdii nimet, kabiliyet ve imknlarla denemektedir.4

Allah (c.c.) verdiklerinin karln kulluk ve kr olarak ister. Her bir nimetin teekkr borcu, her bir kabiliyetin sorumluluu vardr. Rabbimiz kiilere ve toplumlara bazen sknt verir, bazen musibetler gnderir, bazen zorluklara ve darlklara drebilir. Bunun sebebi onlarn akllarn balarna almalarn, yanl yolda olanlarn dzelmelerini ve isyan ierisinde olanlarn Allaha itaate dnmelerini salamaktr. Bazen de mslman kullarna sknt, musibet veya zorluklar verir, onlar sabrla dener. Bylece onlarn daha ok sevap kazanmasn, derece ynnden daha ok ycelmesini salar.5

Rabbimiz btn insanlar dener. Herkesin denenme ekli, imtihan ve aralar farkl olabilir. yi insanlar sabrla ve Allahn dinine yardmla; kt insanlar hidayete, iyilie, Allah yoluna dvetle snanrlar. Bana belnn, yani imtihann nereden geldiini anlayanlar onun gereini yaparlar. Byle bir denemenin karsnda mmin olanlar sabreder, Rablerine tevekkl ahlk kuanarak Ona teslim olurlar. 6

Kurn- Kerimde Bel-mtihan

Kurn- Kerimde bel kelimesi ounlukla denemek, snamak manalarndadr. Kuranda bel kelimesi, trevleriyle birlikte 37 yerde gemektedir. ou yette ayn anlamda kullanlan fitne kelimesi ise, trevleriyle birlikte 60 yerde kullanlr. Kur'an'n nazarnda, hayat bir imtihan, daha dorusu bir imtihanlar silsilesidir. Semvt ve arzn yaratlnn gayesinin de zaten insann imtihana tbi tutulmas olduu bildirilmektedir7; lm ve hayatn yaratl da ayn gayeyi tar.8 Cenneti kazanabilmek iin, insann

3 Mlk: 67/2. 4 Enm: 6/165. 5 Bakara: 2/155-156. 6 Hseyin K. Ece, slamn Temel Kavramlar, Beyan Yaynlar: 71. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 7 Hd: 11/7. 8 Mlk: 67/2.

4

hayat boyunca tbi tutulaca imtihanlarda cennete lyk olduunu ispatlamas lzmdr.9 mtihanlar, hakikaten iman edenler ile etmeyenleri birbirinden ayrr.10

Kur'an'da Belirtilen mtihan ekilleri:

mtihan birok ekilde olabilir. Bir fert ya da topluluk bollukla, yoksullukla veya skntyla11; belli bir varlkla, nesneyle veya olayla12; hayatn ve maln-mlkn kaybyla, ktlkla ve alkla, hastalk ve yaralarla, hasmlarn aalamasyla13 imtihan edilebilir. Azabn gecikmesi inkrclar daha da pheye drr ve bu onlar iin baka bir imtihan olur.14 nsanlar bir baka insan iin imtihan olabilir. nkr edenler tarafndan ikence ve zulme uratlan m'minlerin iman, iddetli bir imtihana tbi tutulabilir15; bir kiinin ailesine duyduu sevgi, onu Allah'n emirlerini ihll etmeye sevkedebilir16 ve iki topluluk arasndaki bir antlama ile iki tarafn samimiyet ve sadkati imtihan edilebilir.17 Kur'an, insanlar iin bir imtihan haline gelen birka belirli olay sayar. Mesel, altndan bir buza yapmalar sriloullar iin bir imtihan olmu18; kblenin deitirilmesi de iman zayflar iin bir imtihan haline gelmitir.19 nsan, sk sk Allah tarafndan imtihan edilir. Bu imtihanlar pek ok biimde grnse de, hepsinin maksad ayndr: mtihan insan Allah'a yaklatryor mu, yoksa O'ndan uzaklatryor mu, bunu grmek. 20

Evrensel Bir lke:

Kur'an'dan anladmza gre, imtihan kural herkes iin geerlidir. Yani, btn insanlar imtihan edilmektedir. nsann imtihana tbi tutulmas Allah'n bir snnetidir. Ktler kadar iyiler de imtihan edilir. Peygamberler bile bu kurala istisna tekil etmez. Mesel Hz. brahim, olunu kurban etmesi iin emredildii ryayla imtihan edildi21 ve Hz. Yusuf, azizin karsnn cins arzularyla imtihan edildi.22 mtihan baaranlarn iman

9 Bakara: 2/155; l-i mran: 3/186; M'minn: 23/30; Ankebut: 29/2-3. 10 l-i mran: 3/166-167, 169; Tevbe: 9/16; Ankebut: 29/3; Muhammed: 47/31. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 11 Enfl: 8/28; Kehf: 18/7; Th: 20/131; Enbiy: 21/35; Tebn: 64/15; En'm: 6/165; A'rf: 7/168; M'minn: 23/55-56; Fecr: 89/15-16. 12 En'm: 6/53; Enfl: 8/28; Tevbe: 9/126; sr: 17/60; Enbiy: 21/35; Furkan: 25/20; Tebn: 64/15. 13 Bakara: 2/155, 214; l-i mran: 3/140-142, 186. 14 Enbiy: 21/109-111. 15 Ankebut: 29/10. 16 Enfl: 8/28; Furkan: 25/20; Tebn: 64/14-15. 17 Nahl: 16/92. 18 Th: 20/85. 19 Bakara: 2/143. 20 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 21 Safft: 37/106. 22 Ysuf: 12/23-24.

5

daha glenir, baaramayanlar ise sapknlklarnda daha da ileri giderler.23 O (yle yce Allah) ki, hanginizin daha gzel davranacan snamak iin lm ve hayat yaratmtr. (Mlk: 67/2)

Biz, insanlarn hangisinin daha gzel amel ileyeceini deneyelim diye yeryzndeki her eyi, dnyann kendine mahsus bir znet/ss yaptk. (Kehf: 18/7)

O, hanginizin amel bakmndan daha gzel olduu hususunda sizi imtihan etmek iin Ar su zerinde iken gkleri ve yeri alt gnde yaratandr. (Hd: 11/7)

"Her canl lm tadacaktr. Bir deneme olarak sizi hayrla da erle de imtihan ederiz. Ve siz, ancak Bize dndrleceksiniz." (Enbiy: 21/35)

"nsanlar, imtihandan geirilmeden, sadece 'iman ettik' demeleriyle braklvereceklerini mi sandlar? Andolsun ki, Biz onlardan ncekileri de imtihandan geirmiizdir. Elbette Allah, dorular ortaya karacak, yalanclar da mutlaka ortaya koyacaktr." (Ankebut: 29/2-3)

"Yoksa, Allah iinizden cihad edenleri belli etmeden, sabredenleri ortaya karmadan cennete gireceinizi mi sandnz?" (l-i mran: 3/142)

"Andolsun ki iinizden cihad edenlerle sabredenleri belirleyinceye kadar ve haberlerinizi aklayncaya kadar sizi imtihan edeceiz." (Muhammed: 47/31)

"(Ey m'minler!) Yoksa siz, sizden nce gelip gemi kavimlerin balarna gelenler size de gelmeden cennete gireceinizi mi sandnz? Yoksulluk ve sknt onlara ylesine dokundu ve yle sarsldlar ki Peygamber ve onunla beraber iman edenler nihayet 'Allah'n yardm ne zaman gelecek?' dediler. te o zaman (onlara), 'phesiz Allah'n yardm yakn' (denildi)." (Bakara: 2/214)

23 Mddessir: 74/31.

6

Andolsun ki, mallarnz ve canlarnz konusunda imtihana ekileceksiniz ve sizden nce kendilerine kitap verilenlerden ve mriklerden birok zc szler iiteceksiniz. Eer sabreder ve takv gsterirseniz, muhakkak ki bu, (yaplacak) ilerin en deerlisidir. (l-i mran: 3/186)

"Biliniz ki, mallarnz ve ocuklarnz birer fitne/imtihan sebebidir. Byk mkfat Allah'n katndadr." (Enfl: 8/28)

Sizi yeryznn halifeleri klan, size verdii (nimetler) hususunda sizi denemek iin, kiminizi kiminizden derecelerle stn klan Odur. (Enm: 6/165)

Andolsun ki sizi biraz korku, alk, mallardan, canlardan ve rnlerden biraz azalma (fakirlik) ile imtihan eder, deneriz. (Ey Peygamber!) Sen sabrl davrananlar mjdele. te o sabredenler, kendilerine bir bel geldii zaman Biz Allah iin varz ve biz sonunda Ona dneceiz derler. (Bakara: 2/155-156)

Allahn izni olmakszn hibir musibet, (hi kimseye) isbet etmez. Kim Allaha iman ederse, Allah onun kalbini hidyete/doruya yneltir. Allah her eyi bilendir. (Tebn: 64/11)

De ki: Eer lmden veya ldrlmekten kayorsanz, kamann size asla faydas olmaz! (Eceliniz gelmemi ise,) o takdirde de, yaatlacanz sre ok deildir. De ki: Allah size bir ktlk dilerse, Ona kar sizi kim korur, ya da size rahmet dilerse (size kim zarar verebilir)? Onlar, kendilerine Allahtan baka ne bir dost bulurlar, ne de bir yardmc. (Ahzb: 33/16-17)

"nsan, Rabbi onu imtihan edip de ikramda bulunur ve bol nimet ve zenginlik verirse, 'Rabbim bana ikram etti' der (kendisinin bu ikrama ve nimete lyk olduunu dnr). Ama onu imtihan edip rzkn daraltrsa, 'Rabbim bana ihanet etti' der (kendisinin buna lyk olmadn sanr)." (Fecr: 89/15-16)

nsana bir zarar dokunduu zaman Bize yalvarr. Sonra, kendisine tarafmzdan bir nimet verdiimiz vakit, Bu bana ancak bilgimden dolay verilmitir der. Hayr! O

7

bir imtihandr, fakat oklar bilmezler. Bunu onlardan ncekiler de sylemiti; ama kazandklar eyler, onlara fayda vermedi. Bunun iin iledikleri ktlkler, onlar musibete uratt. Bunlarn iinde zulmedenlerin de iledikleri ktlkler, balarna gelecektir. Bu hususta Allah ciz brakamazlar. Bilmediler mi ki Allah, rzk dilediine bol bol verir, dilediinden de ksar. phesiz bunda iman eden bir kavim iin ibretler vardr. (Zmer: 39/49-52)

"Allah bir kasabay size rnek verir ki, o, korkudan emin ve skindi. Rzk da, kendisine her bir yandan bol bol geliyordu. Fakat bu kasaba halk, Allah'n nimetlerine kar nankrlk etti de, Allah onlara, iledikleri ktlkler yznden alk ve korku elbisesini giydirip aclar tattrd." (Nahl: 16/112)24

Hadis-i eriflerde Bel-mtihan

Sevabn okluu, belnn byklyle beraberdir. Allah, bir toplumu sevdii zaman phesiz onlar (sknt, musibet ve bellarla) imtihan eder. Artk kim bir (imtihan edildii bel ve musibetlere) rz gsterirse, Allahn rzs (ve sevab) o kimseyedir. Kim de (imtihan edildii bel ve musibetlere) fkelenir (ilh hkme rz gstermez) ise, Allahn gazab (ve azb) o kimseyedir.25

Mmin kiinin benzeri, bir sap zerinde biten taze ekin gibidir. Rzgr, ona hangi taraftan gelirse, onu eer de yapra dier tarafa dner, meyleder (fakat o, yklmaz). Rzgr sakinletiinde yine dorulur. te mmin kii de byledir. O da, bel sebebiyle eilir (fakat yklmaz). Haktan yz eviren kfir kiinin benzeri ise, sert ve dimdik duran am ve da servisi gibidir. Nihayet Allah onu, diledii zaman (bir seferde) krar, devirir.26

Sahabelerden Sad rivayet ediyor: Dedim ki:

Ya Rasulallah, insanlarn bels/imtihan en etin olan kimdir? Buyurdu ki: Peygamberler ve sonra da derece derece mminlerdir. Kii, dini orannda bel

24 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 25 bn Mce, Fiten 23, hadis no: 4034. 26 Buhri, Tevhid 32, hadis no: 92, Mard vet-Tb 1, hadis no: 3, 4; Mslim, Sfatul-Mnfikun 14, hadis no: 58-62; Drim, Rikak 36, hadis no: 2752.

8

grr/imtihan edilir. Dini kuvvetli ve salam ise bels ar olur. Dininde zayflk sz konusu ise, dini kadar bel grr/imtihana tbi tutulur. Bel insann yakasna ylesine yapr ki, gnahsz gezene kadar peini brakmaz.27

nsanlarn bel/imtihan ynnden en iddetlisi, en ok belya mbtel olanlar peygamberlerdir, sonra slihler, sonra da derece derece iyi hal sahibi dier mminlerdir.28

Allah, sevdii kavmi daha ok belya/snava uratr.29

Nefsim kudret elinde olan Allaha yemin ederim ki O, bir mmin iin hayrna olmayan bir eyle hkmetmez. Bu, ancak mminler iindir. ayet mmine bir iyilik isbet ederse o buna kreder ve kendisi iin hayrl olur. ayet bir sknt isbet ederse sabreder. Bu da kendisi iin hayrl olur.30

"Yce Allah buyuruyor ki: 'M'min bir kulumu bir hastala mptel ettiim zaman Bana hamd ederse anasndan doduu gnk gibi gnahlarndan temiz olarak yatandan kalkar. Yce Allah buyuruyor ki: 'Ben kulumu baladm, snadm (imdi ey meleklerim:) salam iken ona yazdnz sevaplar gibi hastalk zaman iin de ayn sevaplar yazn."31

Sahbelerden Abdullah diyor ki: Rasulullahn huzuruna girdim; Y Rasulallah, dedim, ok atein var. Evet dedi, Ben sizden iki kiinin hastal kadar hastalanrm. Ben: u halde, senin iin ecir vardr deyince buyurdu ki: Evet, aynen yle. Hibir mslman yoktur ki, ona bir diken ve daha kk bir ey de olsa eziyet veren bir ey isbet etsin de, Allah o eyi, aacn yapraklarn dkmesi gibi, o mslmann gnahlarna keffret klarak gnahlar ondan dkmesin.32

27 Tirmiz, c. 7, s. 78-79; Syt, Cmius-Sar, c. 1, s. 136; Ahmed bin Hanbel 28 Drim, c. 2, s. 320; Sabuni, Muhtasaru Tefsir-i bn Kesir, III/28; Tabern, Mucemul-Kebir; Syt, Cmius-Sar c. 1, s. 136; Kefl-Haf, I/144. 29 Kefl-Haf, I/80. 30 bn Kayym el-Cevziyye, Bel ve mtihan, S. Kutub, s. 40. 31 Ahmed bin Hanbel, Msned IV/123. 32 Buhri; Askaln, S. Buhri erhi, c. 10, s. 111.

9

phesiz, dnya tatldr, yeildir ve phesiz Allah, sizi dnyaya halife klmtr. Ama ne yapacaksnz diye bakar. Bundan dolay dnyadan korunun, kadnlardan da korunun! nk Ben srilin ilk fitnesi kadnlardan idi.33

Allah, bir kulu sevdii zaman onu dnyadan korur. Tpk sizden birinizin hastasn sudan korumaya devam etmesi gibi.34

Ebu Said el-Hudr (r.a.) rivyet ediyor: "Rasulullah (s.a.s.) minbere oturdu, biz de etrafna hemen oturduk; buyurdu ki: "Sizin hakknzda en byk korkum; Benden (vefatmdan) sonra dnya hayatnn debdebe, parlt ve znetlerinin size almas ve sizin onlara gnlnz kaptrmanzdr."35

"Allah'a yemin ederim ki, ben sizin fakirliinizden korkmuyorum. Fakat, sizden nceki (mmet)lere olduu gibi size dnya (zenginlikleri)nin almasndan, bylece bakalarnn elindekilere zenip din ynnden ziyana uramanzdan ve ncekileri dnya znetlerinin helk ettii gibi sizi de helk etmesinden korkuyorum."36

Dmanla karlamay arzu etmeyiniz. nk siz, dman vastasyla imtihan olduunuzu bilmelisiniz. Fakat, onlara kar bizi koru, onlarn zararlarn def et! diye dua ediniz.37

Dmanla karlamay arzu etmeyin. Allahtan salk ve fiyet isteyin, dmanla karlatnz zaman da sabredin.38

Mminin kendini aalamas doru deildir. Denildi ki: Mmin kendini nasl hakir drr (aalar)? Buyurdu ki: Gcnn yetmedii belya/imtihana hedef olur.39

33 Mslim, Zikr 26, hadis no: 99; Tirmiz, Fiten 24, hadis no: 2286; bn Mce, Fiten 19, hadis no: 4000. 34 Tirmiz, Tbb 1, hadis no: 2107. 35 Buhri; Mslim. 36 Buhri; Mslim. 37 Sret-i bn Hiam, c. 2, s. 33. 38 Buhri; Askalni, erh-i Sahih-i Buhri, c. 6, s. 156. 39 Tirmiz; et-Tc, c. 5, s. 308.

10

Cennet zorluklarla; Cehennem ise ar arzularla evrilmitir.40

Habbb bnu'l-Eret (r.a.) anlatyor: "Rasulullah (s.a.s.) Kbe'nin glgesinde bir brdeye yaslanm otururken, gelip (mriklerin yaptklarndan) ikyette bulunduk:

"Bize yardm etmiyor musun, bize du etmiyor musun?" dedik. u cevab verdi: "Sizden nce yleleri vard ki, kii yakalanyor, onun iin hazrlanan ukura konuyor, sonra getirilen bir testere ile bann ortasndan ikiye blnyordu. Bazs vard, demir taraklarla taranyor, vcudunda sadece et ve kemik kalyordu. Bu yaplanlar onlar dininden eviremiyordu. Allah'a kasem olsun Allah bu dini tamamlayacaktr. yle ki, bir yolcu devesine bindimi San'a'dan kalkp Hadramt'e kadar gidecek, Allah'tan baka hibir eyden korkmayacak, koyunu iin de sadece kurttan korkacak. Ancak siz acele ediyorsunuz."41

"ki gn msvi/eit geen aldanmtr. Bu gn dnnden kt geen kii lnete uramtr. Krda olmayan kii ziyandadr. Ziyanda olan kii iin ise lm daha hayrldr. Cenneti arzulayan, hayrlara koar. Ate azabndan korkan haram ehvetleri terkeder. lm gzeten kiiye dnya nimetleri nemsizleir. Dnyay hiret gayesiyle yaayan kiiye de felketler basitleir."42

Peygamberlerin Denenmesi

Sahabelerden Sad rivayet ediyor: Dedim ki: Ya Rasulallah, insanlarn bels/imtihan en etin olan kimdir? Buyurdu ki: Peygamberler ve sonra da derece derece mminlerdir. Kii, dini orannda bel grr/imtihan edilir...43

nsanlar arasnda en fazla belya/denemeye peygamberler uratldlar. Allah yolunda hi kimsenin dayanamayaca eziyet ve skntlarla karlatlar. Azgn dmanlarla, anlamaz ve inat topluluklarla, haseti kiilerle yllarca uramak zorunda kaldlar. Onlar bu denemeleri baararak daha byk makamlara ulatlar. 40 Mslim, Cennet 1, Hadis no: 2822, 4/2174; Drim, Rikak 117, Hadis no: 2846, 2/245; Tirmiz, Cennet 21, Hadis no: 2559, 5/693; Ahmed b. Hanbel, 2/260, 333, 354, 380, 3/153, 254, 284. 41 S. Buhr, Menkbu'l-Ensr 29, Menkb 25, krh 1; Eb Dvud, Cihad 107, hadis no: 2649; Nes, Znet 98, 8/204; K. Sitte, 9/548. 42 Kef'l-Haf. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 43 Tirmiz, c. 7, s. 78-79; Syt, Cmius-Sar, c. 1, s. 136; Ahmed bin Hanbel.

11

Rabbimiz bazen sevdii topluluklar da benzer denemelere tbi tutar. Hz. Musa ve kavmi (sriloullar); Firavun'un bask ve zulmyle denenmiti. Firavun, zulmn, basksn ve smrsn onlarn erkeklerini ve ocuklarn ldrmeye kadar gtrmt. phesiz bu ve Hz. Musann onu tanrlk dvsndan ve bu zulmlerden vazgeirme mcadelesi bir deneme idi.44

Allah (c.c.) Hz. brahimi de birtakm kelimelerle denemiti. Hani Rabbi, brahimi bir takm denemelerden geirmiti. O da bunlar tam olarak yerine getirmiti. (O zaman Allah brahime:) Seni phesiz insanlara imam (nder, klavuz, nur) klacam demiti. (brahim); Ya soyumdan olanlar? deyince (Allah:) Zlimler benim ahdime eriemezler demiti. (Bakara: 2/124)

Bilindii gibi brahim (a.s.) atee atlmak, olunu kurban etmek, Kbeyi in etmek gibi snamalardan geirilmiti.

Sleyman (a.s.) kularn mantn (konumalarn) anlayabiliyor, cinleri, eytanlar ve rzgr emrinin altna alabiliyordu. ok byk bir mlk ve dnyalk gc vard. Allah (c.c.) btn bu nimetlerle onu denemiti. O da, bu nimetlere kar aynen yle demiti: ... Rabbim! Bana, ana ve babama verdiin nimete skretmemi ve rz olacan salih amelde bulunmam bana ilham et ve beni rahmetinle slih kullarnn arasna kat. (Neml: 27/19)

Kuran, bir baka yette, yine deneme anlamna gelen fitne kelimesini kullanarak Hz. Sleymann denendiini ve tahtnn zerine bir ceset brakldn sylyor (Sd: 38/34).45

Sleyman (a.s.) kendisine verilen nimetlerin tmyle snav olduu uurundadr ve bu bilin, rnek olarak gsterilmektedir: ... Bu, dedi, kr m edeceim yoksa nankrlk m edeceim diye beni snamak zere Rabbimin (verdii) lutfundandr. kreden ancak kendisi iin kretmi olur, nankrlk edene gelince, o bilsin ki Rabbim mstandir, ok kerem sahibidir. (Neml: 27/40)46

44 A'rf: 7/141; brahim: 14/6. 45 Hseyin K. Ece, slamn Temel Kavramlar, Beyan Yaynlar: 71-72. 46 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

12

Mminlerin Snanmas:

Allah (cc) btn mslmanlar, onlarn arasnda kendi yolunda sabrla cihad edenleri (kendi yolunda alp-gayret edenleri) bilip ortaya karncaya kadar onlar denemeye tabi tutacaktr.47 Allah yolunda alma yalnzca kuru bir iddia ile deil; bizzat pratik faaliyetlerle olmas gerekiyor.

Mminler bazen zorluklar, felaket ile ve skntlarla karlarlar. Vahye inanmayanlardan incitici szler iitirler. Bazen haklar ellerinden alnr, bazen alay edilirler. Kimi zaman ambargoya uratlrlar, kendilerine yz verilmez. Hatta ikenceye urarlar. Mallar, rahatlar ve hatta canlar bile gidebilir. Btn bunlar onlar iin er gibidir. Bazen de Allah (cc) mminlere hayr ynnden nice eyler nasib eder. Onlara dnyalklar, imkanlar, rahatlklar ve zaferler verebilir. Btn bunlarn sebebi bel dr, yani denemedir.48

Allah (cc)n insanlar ve toplumlar iin bir takm yasaklar ve snrlar koymas, baz hkmleri bildirmesi de bir imtihandr. Bakalm kim bu hkmlere uyacak? Kim bu yasaklar inemeyecek?49 Yeryznde ss ve geimlik olarak yaratlan her eyin yaratl sebebi; hangi insann daha gzel amel ileyeceini, daha gzel davranta bulunacan denemek iindir.50

Allah (cc), Hz. Muhammede (sav) Kuran hak olarak indirdi. Bundan dolay O ve Onun mmeti insanlar arasnda Allahn indirdii ile hkmetmek durumundadrlar. Bunu yaparken Peygambere gelen haktan sapanlarn hevalarna, istek ve tutkularna uymazlar. Allah (cc) dileseydi insanlar ayn dine inanan tek bir mmet olurlard. slmdan baka din olmazd. Ancak Allah (cc), insanlara gnderdii Peygamberlerle ve ilh hkmlerle onlar denemek istemektedir.51

47 Muhammed: 47/31. 48 Enbiya: 21/35. 49 Araf: 7/163. 50 Kehf: 18/7. 51 Maide: 5/48; Hseyin K. Ece, slamn Temel Kavramlar, Beyan Yaynlar: 72-73.

13

nsanlarn Denenmesi:

nsanlar arasnda yetenek, bilgi, mal ve makam ynnden var olan farkllklarn sebebi de yine ilh snavn bir gereidir. Allah (cc) insanlara verdii bu gibi zelliklerle onlar denemektedir.52

nsanlara emanet olarak verilen mallar ve canlar da birer deneme aracdr. nsan mal nerede kazanp nereye harcamaktadr? Yine kendisine emanet edilen can neyin urunda geirmektedir?53

Karmak bir sudan yaratlan insan Allah (cc) tarafndan devaml denenmektedir. Hayata geliin amac da budur.54

Kuran, nimet verilerek denemeye tabi tutulan nankr insann yanl tutumunu u ekilde sergiliyor:Fakat insan, ne zaman onun Rabbi kendisini bir denemeden geirse, ona bir ikramda bulunsa, onu nimetlere koysa; Rabbim bana ikramda bulundu der. Ama ne zaman onu deneyerek, rzkn kssa, hemen der ki: Rabbim bana ihanette bulundu. (Fecr: 89/15-16)

Mmin insan, nimetin azlnn, veya okluunun bir deneme olduunun uurundadr. Bu yzden nimet bol olduu zaman marmaz, mal ile kibirlenip yoldan kmaz. Nimet az olduu zaman da Allaha ikyette bulunmaz. O nankr deil, kredici olmaya alr. Bilir ki, geici olan dnya hayat bir imtihan yurdudur. Bu hayatnn devamn salayan her ey de bir snama/imtihan aracdr.

Bu snavn hikmetini anlayanlar ve gereini yapanlar kazanacaklardr. 55

M'minlerin gnlk normal ibadet, tat ve amelleri yannda, zaman zaman ar sknt ve musibetlerle karlatklar olur. Bu yeni durumlar ve olaylar karsnda onun

52 Enam: 6/165. 53 li mran: 3/186. 54 nsan: 76/2. 55 Hseyin K. Ece, slamn Temel Kavramlar, Beyan Yaynlar: 73.

14

etkisi ve tepkisi llr, sabr ve tahamml gc, kin, intikam, haset ve gurur duygular eitilir. Mal, mlk, para, kadn, ocuk, kazalar, hastalklar, yangn, sel, zelzele ve tabi fetler, insanolunun denenip sabrettii ve sonucu Allah'a havale ederek arballkla kabullendii takdirde mnev dereceler kazand balca imtihan konulardr. Ancak kimi zaman bu sknt ve felketler dnyada yaplan hakszlk, zulm ve azgnlklar yznden ilh bir ceza olarak da ortaya kabilir.

Mslmanlar iin sadace iman etmek yeterli deildir. mann kklemesi ve salamlamas iin mminler eitli denemelerden geirilirler.56 Allah (c.c.) mslmanlar, ilerinde kim kendi yolunda cihad ediyor, bu yolda kim sabrediyor ortaya ksn diye onlar dener.57

Hz. Musa, kendisi Tr danda iken kavminin altn buzaya tapmas zerine onlarn ierisinden Allahtan af dilemek zere yetmi kii semiti. Onlarda grd tereddt zerine Allaha dua etti ve bu olayn kendileri hakknda bir imtihan (deneme) olduunu syledi.58 Ayrca inkr edenlerin mslmanlara kar tavrlar bir fitnedir. Bylece mslmanlarn slma ballklar denenmi olur.59

Mminlere yaplan bu azap ve ikence onlar dinlerinden dndrmeye yneliktir. Mmin byle bir azapla imtihan edilebilir. Tpk madenin kazanda kaynatlp iyisinin ktsnden ayrt edilmesi gibi, mmin de dnyada eziyetlerle kar karya getirilir. Bylece samimi mslmanla gevek mslman ortaya kar. Bu konuda Kuran yle buyurmaktadr: nsanlardan ylesi vardr ki, Allaha iman ettik der; fakat Allah uruna eziyet grd zaman, insanlarn (kendisine ynelttikleri ikence ve) fitnesini Allahn azabyla bir tutar. Ama Rabbinden bir yardm ve zafer gelirse, andolsun; biz gerekten sizlerle birlikteydik demektedirler. Oysa Allah, lemlerin sinelerinde olan daha iyi bilen deil midir? (Ankebt: 29/10)

Allahn azab phesiz insanlardan gelecek fitnelerden daha byktr. Mminler srekli bir biimde bu tr fitnelerle karlaacaklar. Bu denemeyi baaranlar, imanlarnda samimi olanlar sonsuz mkfat kazanacaklar. Kuran, mminlerin bu ekilde denemeye tabi tutulduklarn haber veriyor.60

56 Ankebt: 29/2-3. 57 Muhammed: 47/31; Benzerleri iin bkz. Enfl: 8/17; l-i mran: 3/152, 154; Ahzb: 33/11. 58 Arf: 7/154-156. 59 Furkan: 25/207; Mmtehine: 60/5. 60 Ankebt: 29/2-3; Bakara: 2/214. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

15

Kfir Toplumlarn mtihan

Allahn kfir toplumlar eziyet ve skntlarla denemesi, onlar hakknda srekli bir kanundur. Belki bu deneme/imtihan, kfr ve inatlarndan vazgemelerini salar da Rablerine dnverirler. Bu da olmazsa, onlar skntlarla, harp ve darplarla snar. Skntlarn, onlar byle bir snava ekmesi gibi, belki bu snama da onlar tevbeye sevkeder. Biz hangi lkeye bir peygamber gnderdiysek, onun halknn yalvarp yakarsnlar diye mutlaka yoksulluk ve darlkla skmzdr. Sonra ktl deitirip yerine iyilik getirdik de (insanlar) oaldlar ve: atalarmza da darlk ve sevin dokunmutu dediler ve hemen onlar, hi farknda olmadklar bir srada anszn yakaladk. (Arf: 7/94-95)

Yani, peygamberlerini yalanlayan toplumlar hakknda Allahn kanunu (snnetullah), canlarna, bedenlerine, rzk ve mallarna verdii zyiatla onlar cezalandrmasdr. Allah bunu yapyor ki, kendisine boyun esinler. nk iddetli bir belnn, ftrat ikaz etmesi ve inatlar yaratclarna yneltmesi tabiidir. Bylece Ona boyun eer, rahmet ve afvn isterler.

Bunu da yapmaynca, Allah onlar denemek iin verdii rahatlk ve bollukla cezalandrr. Sonra ktl deitirip yerine iyilik getirdik... buyruluyor. Yani, kredip tevbe ve inkyadla Rablerine dnsnler diye, onlarn skntlarn rahata, hastalklarn shhat ve fiyete, fakirliklerini de zenginlie evirdik. kr ve tevbe de yapmadlar. Ne bu, ne teki; hi biri onlar hakknda fayda vermedi. stelik, bize gelen sknt ve darlk, sonra da genilik, aynen gemite atalarmza da dokundu. Demek ki, bazen sknt, bazen de rahatlk, zamann, doann bir kanunudur. Din ve amelimizden tr bize Allahtan bir azap sz konusu deildir, derler. Bylece kendileri hakkndaki Allahn emrine uymadlar, ibret ve t almadlar. Darlk ve bollukla her iki haldeki imtihan anlamaya yanamadlar. Neticede azab hak ettiler. Allah anszn yakaladk, diyor. Yani, onlar anszn, iin farknda deillerken azapla yakaladk, buyruluyor.

Allah, yine yle buyuruyor: "Allah bir kasabay size rnek verir ki, o, korkudan emin ve skindi. Rzk da, kendisine her bir yandan bol bol geliyordu. Fakat bu kasaba halk, Allah'n nimetlerine kar nankrlk etti de, Allah onlara, iledikleri ktlkler yznden alk ve korku elbisesini giydirip aclar tattrd." (Nahl: 16/112)

Senden nce de mmetlere eliler gnderdik. (nkrlarndan dnp Bize) boyun esinler/yalvarsnlar diye onlar darlk ve eitli hastalklarla yakalayp cezalandrdk. Hi olmazsa kendilerine byle azabmz/basknmz geldii zaman yalvarsalard! Fakat

16

kalpleri (inatlar yznden, iyice) katlat ve eytan da onlara yaptklarn ssl (czip) gsterdi. (Enm: 6/42)

Yani onlara peygamberler gnderdik de yalanladlar. Biz de onlar fakirlik ve hastalk gibi meakkatlerle yakaladk ki, tevbe edip, Rablerine dnsnler. Yapmalar gerekeni, fet ve bel halinde bile yapmadlar.61

Mslman Cemaatin mtihan

mtihan, fert ve toplumlar iin geerli olduu gibi, Allah'a dvet eden, emr-i bi'l ma'ruf yapan mslman cemaat iin de geerlidir. Allah yolunda cihadlar esnasnda m'min bireylerin balarna gelen bel ve musibetler aynen mslman cemaatin de bana gelir. Mslmanlar fert veya cemaat olarak, ellerinden mallarnn cebren alnmas, hapsedilmeleri, aslsz sulamalarla ikencelere mruz kalmalar trnden eziyetler grebilirler. zellikle zamanmzda, bu konuda aleyhteki propaganda aralar artmtr. Hele bir de mslman cemaatin hasm; mal, nfuzu ve yetkisiyle etkili biri ise veya yneticilerin kendileri cemaatin hasm ise... Bu durumda mslman cemaatin, hasmlarn istedikleri gibi, etkisiz hale getirebilmeleri iin sabr ve takvya smsk sarlmalar gerekmektedir. Andolsun ki, mallarnz ve canlarnz konusunda imtihana ekileceksiniz ve sizden nce kendilerine kitap verilenlerden ve mriklerden birok zc szler iiteceksiniz. Eer sabreder ve takv gsterirseniz, muhakkak ki bu, (yaplacak) ilerin en deerlisidir. (l-i mran: 3/186)

Mslman cemaat bilmelidir ki, bana gelen her trl imtihan, ilh dveti kendisine dv edinmi mslman cemaatleri hazrlamada geerliliini koruyan Allah'n bir kanunudur, yani snnetullahtr. Bu zorlu ve meakkatli imtihan, cemaat iin byk bir hayrdr; nk bu imtihan sayesinde fertlerinin metnetli olan zayf olanndan, iman dvsnda drst olan yalanc veya iki yzl olanndan ayrlr. "Allah m'minleri (u) zerinde bulunduunuz halde brakacak deildir; temizi pisten ayracaktr. Ve Allah sizi gaybe vkf klacak deildir..." (l-i mran: 3/179)

Gaybe vkf olamadmzdan, kimin mnfk, kimin samimi m'min olduunu anlamamz iin fetler, skntlar, musibetlerle imtihan oluruz ki mnfk m'minden ayrlm olsun.

61 Abdlkerim Zeydan, lh Kanunlarn Hikmetleri, s. 118-120. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

17

Mslman cemaatin saflarn arndrmak; fert ve yelerinin imanlarnda sahtekr, ikiyzl veya metnetsiz olann bilinmesi; drst ve salam olanlarnn seilmesi, ancak cemaatin eziyet ve skntlara mruz kalmas sonucunda gerekleebilir. Skntlar, dayankl ve tutarl olan olmayandan ayrd gibi, drst olanlarla olmayanlarn birbirine karmalarn, aralarnda bir yanllk ve hatann olmasn nler. Bu seim/ayrm, mslman cemaat iin cidden zaruridir. nk, cemaate birtakm insanlar katlr, cemaatin yesi grnr. Bazen drst m'min, bazen yalanc ikiyzl, bazen imannda metnet sahibi, bazen zayf ve korkak, bazen de cemaate ar ve samimi mensubiyet arzeden tavrlarla dengesiz bir grnm sergilerler. Yine, cemaatin gerek maksatlarna ters den istismar, parsa ve ganimet toplamak, fitne karmak, casusluk ve baka sebeplerden dolay da toplulua katlm olanlar da kabilir. te burada, gerek cevherin, iine karan metal paralardan ayrlmas iin atein gereklilii gibi, cemaat yelerinin iyi ve ktsn ayrmak iin de sknt ve zorluklarn olmas zaruridir.

Mslman cemaatin denenmesindeki hikmet: Mslman cemaatin skntlarla denenmesi sayesinde cemaat, gerek gcnn lsn anlar. Cemaatin gc, doruluk, ihls ve sebat eitli snavlardan geerek belli olan yelerin gc ile doru orantldr. Aslolan cemaatin ye says deil; gerek gcdr.62

Nimet veya Klfetle Deneme

Bel/fitne/imtihan, gerek olan sahte olandan, iyi olan kt olandan, kirliyi temiz olandan ayrmak olduuna gre, hayatn aknda olumlu ve olumsuz tarafyla ortaya kabilir. Kurann iaret ettii gibi insan bazen risk tayan, mal, mlk, evlat ve salk gibi nimetlerle; bazen de yokluk, hastalk, eytan ve dman saldrs gibi eylerle denemeye uratlr. Bu bakmdan ekilen zorluk, mal, zulm, kadn, ocuk, saptrma, azap, silahl atma, kalbe gelen vesvese gibi eylerin hepsi de fitnedir/imtihandr. Onlardan baz zmrelere kendilerine denemek iin verdiimiz dnya hayatnn ssne gzlerini dikme. Rabbinin rzk daha hayrl ve daha sreklidir. (Th: 20/131)

Kuran, insann imandaki samimiyetini denemek iin hayr ve err ile imtihan olunduunu haber veriyor.63 nsan, hayatn geici gzellikleriyle de snava ekilir.64 Mal ve evlat insan iin bir fitnedir, deneme aracdr.65 Bol rzk ve verilen nimetler66 birer 62 Abdlkerim Zeydan, lh Kanunlarn Hikmetleri, s. 125-128. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 63 Enbiy: 21/35. 64 Th: 20/131. 65 Enfl: 8/28; Teabn: 64/15.

18

fitne/imtihan olduu gibi, baa gelen znt ve kaderler67, bel ve musibetler de birer snavdr.68

nsanlardan bazlarna Allahtan gelen rzk, iman ve mafiret gibi iyiliklerin sebebini bilmek mmkn olmayabilir. Allah (c.c.) bu ekilde insanlar birbiriyle deniyor ve kredenlerin belli olmasn istiyor.69 Dinde iki yzl davranan mnafklar eitli olaylarla ibret almalar ve hatalarn terketmeleri iin srekli denenirler. Ancak onlar ou zaman bu fitnenin (denemenin) farknda olmazlar.70 Allah (c.c.) doru yola giren kimseler iin rzk bollatrr. Bunun sebebi de onlarn kredip kretmeyeceklerini, takva sahibi olup olmayacaklarn denemektir.71

Hz. Musann kavmi, firavunun ve meleinin, yani ileri gelen sekinlerin kendilerini bir fitneye/imtihana drmelerinden, fenalk yapmalarndan korktuklar iin iman etmekte tereddt ettiler. Onlarn ilerinden pek az hari Firavunu desteklemeye devam ettiler.72 Bugn de bu gerek deimemitir. nsanlardan pek ou slm'a gnl vermek, slm hakkyla gnlk hayatnda ve sosyal alanda yaamak istemektedir. Ancak ada firavunlarn, firavun dzenlerinin, bu dzenleri srdren mele takmnn fitnelerinden, sknt vermelerinden, haklarn ellerinden almalarndan, kt damga vurmalarndan korkmaktadrlar.

nsanlardan bazlar gerek bir ekilde deil de iman-kfr snrndaymcasna ibadet eder. Kendisine Allahtan bir hayr dokundumu, bununla sevinir. Ancak bana hikmetin gerei bir fitne (bel veya deneme) geldii zaman yz st dner gider. Byleleri dnyay da ahireti de kaybeder.73

Peygamberin dveti sradan bir insann daveti gibi deildir. Onun davetine uymamazlk edilemez, emrine kar gelinemez. ...Rasln emrine aykr davrananlar, kendilerine bir belnn (fitnenin) arpmasndan, yahut onlara ac bir azabn uramasndan saknsnlar. (Nr: 24/63) 74

66 Zmer: 39/49. 67 Th: 20/40. 68 Tevbe: 9/126; Hacc: 22/11. 69 Enm: 6/53. 70 Tevbe: 9/126. 71 Cinn: 72/16-17. 72 Ynus: 10/83. 73 Hacc: 22/11. 74 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

19

Dnya Nimetleri le mtihan:

Allahn (c.c.) insanlara verdii hem iyilikler, hem de ktlkler birer deneme (fitne) aracdr.75 nsan nimetlere kar krle; zorluk, darlk ve bellara kar sabrla denenir. Fakat insan ou zaman nankrlk yapar. stesinden gelemeyecei bir skntyla karlanca hemen Rabbine yalvarr. Geni bir nimete, mala ve zenginlie kavuunca da kibirlenir, maln kendi bilgisi ve kurnazlyla elde ettiini zanneder. Byle bir tavra kar Kuran u aklamay yapyor:

...Hayr o bir fitnedir (imtihandr), fakat oklar bunu bilmiyorlar. (Zmer: 39/49)

Rabbimizin dnya nimetlerini ve dnyaya ait btn gz kamatrc gzellikleri insanlarn hizmetine sunmas, bir deneme sebebidir. Ancak inanan kii bu geici gzelliklere ve zenginliklere aldanmamal. nk Allahn katnda olan gzellikler, ya da iman edip salih amel ileyen kullar iin hazrladklar, daha ok ve daha kalcdr.76

fiyet ve iyiliklere kar imtihan; bel ve musibetlere kar sabrdan daha gtr. Para ile, zenginlikle imtihan; fakirlikle imtihandan daha zordur. Ashb- kiramdan bazlarnn yle syledikleri rivayet edilir: "Sknt ve glklerle imtihan edildik, sabrettik; ama bolluk ve genilie mptel olduumuzda, rahatla denendiimizde sabredemedik." Bu szn Hz. mere ait olduu da rivyet edilir.77

Dnya nimetlerinin bel ve fitne/deneme olarak nitelendirilmesi insan iin eitici bir hatrlatmadr. O, insann i kuvvetlerini gelitirir, dikkatini keskinletirir, yaad realitenin boyutlarn kavramasna yardmc olmak zere onu uyarr. Kuran, varl yetler (ibret ve iaretler) olarak deerlendirir ve nimetleri bile bu balamda fitne ve bel, yani snav olarak nitelendirir. 78

75 Enbiy: 21/35. 76 Th: 20/131. 77 Rgp el-sfahan, el-Mfredt, s. 61. 78 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

20

Mal ve Evltla mtihan

nsana emanet olarak verilen mallar ve ocuklar da onlar iin bir fitnedir, beldr, deneme ve snama aracdr. Mala ve ocua olan tutku ve ar ballk; kiiyi Allah yolundan, Ona olan kulluktan alkoyabilir. nsan mal ve dnyalklar peinde koarken Rabbine kar grevlerini unutabilir. Hatta malla marabilir, kibirlenir ve haddi aabilir. Maln hellinden kazanlmas ve yine hell yollarda harcanmas, mal zerinde hakk olanlarn haklarnn verilmesi, slmn getirdii llerdir. Bu adan mal insan iin denemedir. ocuk sahibi olmak, onlar ftratlarna uygun olarak terbiye etmek, onlar salih insan olarak yetitirmek kiinin grevidir.

Mala ve ocuklara kar olan tutku, onlar ve aileyi koruma ve kollama duygusu insan bazen adaletten uzaklatrabilir, haddi ap hakszlk yapmaya srkleyebilir. Byle yapmak da ilh llerden sapma sonucunu dourur. Bu da insan iin bir fitnedir. Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz birer fitnedir (imtihandr). Allaha gelince; byk mkfat Onun yanndadr. (Enfl: 8/28)79

Bugn mminlerin karlatklar btn glkler ve ellerinde bulunan btn nimetler ve imknlar birer fitne-deneme sebebidir. Gnmzde, eskiye oranla insanlarn ellerinde daha fazla imkn ve eya var, insanlar, oka ikyet etmelerine ramen eskiye gre daha fazla nimetlere sahipler. Eskiden karlalan pek ok zorluklar ve darlklar giderek azald. te btn bu imknlar ve nimetler hep imtihandr. Baz mslmanlarn karlatklar basklar, ikenceler, zulmler, hakszlklar da birer snavdr. Mslman lkelerin zorbalar, diktatrler, tutlar, zlimler veya zulm dzenleri tarafndan ele geirilmesi bir fitne/imtihandr. Onurlu mminlerin bu zorbalarla ve zlimlerle mcadele zorunda kalmalar kendileri hakknda bir snav sebebidir. zellikle modern toplumlarda ortaya kan ve giderek btn dnyaya yaylan; irk, ilhad, ahlkszlk, sapklk, sapmalar, isyan ve gnah rzgrlar birer fitne, bel ve imtihandr.

Her bir mslman; iinde bulunduu arta, elindeki nimete ve karlat gle gre denemeye tbi tutulmaktadr. Mslmana den, varlk tablosundaki yetlerden, olulardan ve karlat denemelerden ibret almas, Allahtan gelen snav kazanmaya almas ve bizzat kendisinin fitnelere sebep olmamasdr. 80

79 Ayrca bkz. Tebn: 64/14-15. (Mallarn ve ocuklarn deneme sebebi olduunu bel kelimesiyle ifade eden yetler iin bkz. l-i mran: 3/186;/Mide: 5/48; Enm: 6/165. 80 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

21

Fitne; Anlam ve Mhiyeti

Bel ile baz yetlerdeki kullanmyla ayn anlamlar paylaan fitne kelimesi Kuran- Kerimde 60 yerde gemektedir. Fitne kelimesinin asl fetndir. Fetn szlkte, altn ve gm gibi deerli madenlerin safln anlamak iin onlar atete eritmek demektir. Fitne szlkte, deneme ve imtihana tabi tutmak, snamak, madd ve manev sknt, znt, bel ve felketle imtihan etme gibi anlamlara gelir.

Fitne kelimesinin bunlardan baka, kfr, azgnlk, sapklk, gnah, ayrlk, i ihtilaf ve kargaa, kavga, delilik, azap, musibet, akln elmek, gnln almak, kandrma (iv), kkrtma, nifak, ihtilaf, batan karma, birbirine dme, ekime, zulm, bask, karklk ve kalbin bir eye fazla meyletmesi gibi manalar da vardr. Bu anlamlaryla fitne, konumuz dndadr.

nan uruna bel ve skntlara urama anlamndaki fitne, olumsuz bir anlam tamamaktadr. Bu gibi skntlar, m'min kiiyi kararl klar, iradesini glendirir, ahlkn arndrr. Byle bir fitne, kiiyi ve toplumu din ynden gelitirir, onlarn hatalarn gsterdii gibi, din uruna sabrlarn da ortaya koyar. Bylece Allahn verecei karl almalarna zemin hazrlar. Kuran, insanlarn srekli olarak fitne ile denendiklerini aklar: nsanlar, (yalnzca) iman ettik diyerek, fitneye uratlmadan (denenmeden) braklacaklarn m sandlar? Andolsun, onlardan ncekileri snamadan geirdik (fitneye urattk); Allah, gerekten dorular da bilmekte, yalanclar da bilmektedir. (Ankebt: 29/2-3)

Kur'an'da yaklak ayn anlamlara gelen bel ve fitne kelimeleri ayn yette de geer:

"Her nefis lm tadcdr; Biz hayr ve erle fitne olarak sizi belya uratyoruz." (Enbiy: 21/35).

Bu balamda fitne ile bel, ayn anlamdadr. Ne ki fitnenin kapsam biraz daha genitir. Bel yalnzca Allahtan geldii halde, fitne hem Allahtan hem de kullardan gelebilir, insan kendisini olduu kadar bakalarn da fitneye uratabilir. Fitne kelimesinde azap, zorluk ve ktlk yn daha fazladr.

22

Fitne ncelikli olarak bir snav yolu olduuna gre, hem nimet sebebiyle, hem de zahmet ve perianlktan dolay olabilir. nsan, karlat btn deerlerle imtihana tbi tutulabilir. Nitekim Kuran yle diyor: Biz sizi bir imtihan olarak hayr fitnesiyle de er fitnesiyle de deniyoruz. Ve eninde sonunda Bize dneceksiniz. (Enbiy: 21/35)

Demek ki fitne/imtihan, bir hikmete bal olarak bazen Allahtan gelir, bazen de kullarn bir hatas sebebiyle, meydana gelir. Byle olunca da fitne, bizzat o fitneyi meydana getiren iin bir uyar, bir dzelme veya akln bana alma imkndr.81

mtihan Bilinci

mtihan: Kazanmakla kaybetmeyi ayn anda hatrlatan esrarl bir kelime... inde hem midi saklyor, hem korkuyu. Lezzetle elem onda birbirine karm. nsan ne gldryor, ne alatyor. Zevk ve sefa onu takip edecek, azap ve cefa ondan sonra gelecek. Btn bu saylanlar, ayn zamanda, dnya imtihannn da zellikleri deil mi? nsan da bu dnyada imtihan olmuyor mu?

Bla erinceye kadar, imtihan ncesi: Kt-kalem hazrlama safhas. Bla ermekle, insan imtihan kdn, amel defterini doldurmaya balar ve lnceye kadar aralksz kalem oynatr. Bu imtihann herkes iin gnn birinde sona erecei mlm; ama kimin elinden kdnn ne zaman alnaca belli deil. mtihan denilince, insann hatrna ok eyler geliyor. Bazlarn sralayalm:

mtihanda nemli olan ok yazmak deil, doru yazmaktr. On kt doldurup, bir alamayanlar da var, bir ktla yz alanlar da. yle ise, uzun mr, gzel eylerden daha fazla yazmak iin istenmeli. mtihan salonunda en nde oturmak, elbiselerin en gzelini giyinmek, kalemlerin en kymetlisini kullanmak neticeye zerre kadar tesir etmez. Bunlarn hepsi ciz, ama hibiri vcip deil. Vcip olan, art olan: Sorulara doru cevap vermek.

Bahtiyarlk da, bedbahtlk da imtihan sresince belli olmaz. kbetini bilmediimiz kimsenin dnyev imknlarna heveslenmemiz doru deil. mtihan sresince kimseye

81 Hseyin Ece, Bel ve Fitne Maddesi. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

23

mdhale edilmiyor. Dileyen dilediini yazmakta serbest. Ama doru yazmaya tevik, yanl iin tehdit var. Her ikisi de adaylarn menfaatine.

Bu dnya imtihannn en nemli bir zellii de, adaylara doru cevaplarn nceden bildirilmi olmas. yle deil mi? Neleri yapp, nelerden saknacamz hepimiz bilmiyor muyuz? Dier imtihanlarn aksine bu imtihanda, bakalaryla yardmlamamz serbest braklm; hatta sevap klnm. alkan bir rencinin yanna gidip, kdna bakp, biz de doruyu yazabiliriz. Ve cevabmz kabul grr. Gerekte, doruda, hakta ve gzelde yardmlama serbest. Bakalarna yanl cevap yazdrmak veya yanl taklit etmek yasak! Kim bu imtihanda kendisi kadar bakalarnn kazanmas iin de gayret gsterirse, ihsana mazhar oluyor. rettii kadar da kendi notuna ilve ediliyor. Ve yapt bu ie byk pye veriliyor: Cihad!

Sadece kendini gzetmek makbul deil, beenilmiyor. Bu kazanma ve kaybetme dvs, dnya ticaretine hi mi hi benzemiyor. Bu imtihanda bizler rakip firmalar deiliz. Komumuzu ne kadar methedersek, kazancmz o kadar bereketli olur. Kendimizi vdmz nisbette de zarara deriz. Bu ticarette verenin mal artar, cimrilik edenin deil. Bildiimizi bakalarna anlatnca kendi bilgimizi de perinlemi olmuyor muyuz?

Dnya imtihannda doruyu yazmak kolay ve rahat. Zor olan, yanl yazmak. Bu ise, bize byk bir ilh ltuf. Aksi olsayd, bizim iin gerekten etin bir imtihan olurdu. Doru sylemenin nefes almak kadar doal ve kolay olduunu hepimiz biliriz. Bir insan, gn boyunca doru sylese yorulmaz, ama her cmlesi yalan olmak artyla yarm saat konumaya mecbur tutulsa perian olur. Su ien, yzn buruturmaz, ekitmez; iki ienin ise yzne baklmaz. Hell kazan ruhu rahat ettirir; haram ise vicdana azap ektirir...

lk bakta bu imtihan herkesin kazanaca akla geliyor. Ama gel gr ki, insanlarn ou, yine de yanl yola sapyorlar. Bunun sebebini, ak kara, karay ak gsteren iki aldatcda aramak lzm: Nefis ve eytan.

Dnyada imtihanlar ok eitli. Kimi servetinden imtihan oluyor, kimi servet dmanlndan. Kimi shhatinden, kimi hastalndan... Kimi borlu kalmaktan, kimi alacakl olmaktan... Herkes imtihan olduu iindir ki, gerek manada, kimse rahat deil. Dnyada rahat yoktur hadis-i erifi bir umman. Onun bir manas da u olabilir:

24

mtihanda rahat yoktur; alma ve gayret vardr, endie ve mit vardr, znt ve sabr vardr...

Daha nce bu imtihan salonuna zengin-fakir, ii-iveren, mir-memur, erkek-kadn, gl-zayf niceleri gelmi, bir sre oturmu, kalkm gitmiler. imdi sra bu asrn insanlarnda.82

Hayatmz boyunca gzel bir eyi elde etmek iin hep bir aba ve emek sarf etmiizdir. Eitim hayatmz dnelim. O dnemden aklmzda en ok yer eden eyler, byk ihtimalle, sk sk karlatmz snavlardr. Bunlarn iinde en nemlisi, kukusuz niversite snavlardr. ou gen, niversite snavn hayatnn dnm noktas olarak tanmlar. nk geleceklerini nasl ekillendireceklerini bu birka saatlik imtihann sonucunda belirleyeceklerini dnrler. Bu nedenle yllarca alr, uykusuz kalr, pek ok sosyal faaliyetten, tatil ve elenceden uzak durup, kendilerini sadece derslerine verirler. Tek amalar niversiteye girebilmektir. Bu amaca ulaabilmek iin byk bir sabr ve kararllk gsterirler.

Gnmz Trkiye'sinde niversite diplomasnn ne kadar faydal olup olmad bile dnlmez. ok yararl olduunu dnsek bile, elde edilmek istenen yararlarn tm geicidir. Ama, bir de asla kaybolmayacak olan, asla tkenmeyecek gzelliklerin, sonsuz yararlarn bulunduu ve insann devaml yaayaca gerek bir hayat var. Bu, iman eden insanlarn dnya hayatnda ulamak istedikleri her durumdan nemli grdkleri hiret hayatdr. ok az bir faydas olan ve yararnn da geici olduu niversite snavna gsterilen deer, nice mslman tarafndan hiret snav iin gsterilmiyorsa, bu snavn kaybedilme ihtimalinin bykln de gsterir. niversite snavna hazrland gibi esas imtihana hazrlanan bir m'min, byk ihtimalle cenneti garanti edecektir.

nsann sonsuz hiret yurduna ulamak iin denendii yer "dnya hayat"dr. nsan, yeryznde bulunduu srece hirete ynelik bir snav yaamakta ve bu konuda gsterdii abayla denenmektedir. Hayat, gerekte Allah'n bizleri snamak ve eitmek iin yaratt geici bir sredir. nsan bu sre boyunca dnmek, bylece Rabbini tanmak, O'nun hkmlerine uymak ve O'nun rzsn aramakla sorumludur. Bunun yannda bu imtihan hayat boyunca bana gelen hereye en gzeliyle karlk vermek, sabretmek ve gzel ahlk gstermekle ykmldr. Bana gelen her eyin, Rabbinden gelen bir deneme olduunu bilmek, bunlardan zevk almak, karlat her olay nee ve evkle karlamak ise, dnyadaki imtihann m'minlere has olan bir srrdr. Bu srr

82 Aladdin Baar, Nurdan Kelimeler, s. 113-115.

25

kavrayan ve tm yaamn denendiinin bilincinde geiren insanlar, asla son bulmayacak ve tkenmeyecek olan bir kazan salayacaklardr.

Dinden uzak insanlarn en byk yanlglar, bu dnyadaki hayatn geici olduunu unutmalar ve aslnda bir imtihandan geirilmekte olduklarnn bilincinde olmamalardr. Dnyada byle bir gaflet iinde yaayan insanlar etkileyebilecek, akllarn elebilecek pek ok gzellik ve ss vardr. hiretin unutulduu toplumlarda insanlar, doduklar andan itibaren kendilerine ssl grnen bu deerleri elde etme hrsna kaplrlar. Allah, insanlar dnyaya hrsla balayan bu ssleri yle belirtir:

"Kadnlara, oullara, kantar kantar ylm altn ve gme, salma gzel atlara, hayvanlara ve ekinlere duyulan tutkulu ehvet, insanlara ssl ve ekici klnd. Bunlar, dnya hayatnn metdr. Asl varlacak gzel yer Allah katnda olandr. De ki: 'Size bundan daha hayrlsn bildireyim mi? Korkup saknanlar iin Rablerinin katnda, iinde ebed kalacaklar, altndan rmaklar akan cennetler, tertemiz eler ve Allah'n rzs vardr. Allah, kullar hakkyla grendir." (l-i mran: 3/14-15)83

Allah btn insanlar dener; en byk rasllerden avam tabakasndaki her insana kadar herkes denenir. Bu denemeler aslnda, grd derslerden imtihana tbi tutulan rencinin durumu gibidir. mtihan baarrsa bir st snfa geer, baaramazsa kalr. Allahn Kur'an okuluna girememi, mekteb-i slma kayt olamam insanlar, bu okulu grsnler diye ok eitli ekillerde denenirler; ktlkla denenirler, bollukla denenirler, zaferle denenirler, yenilgiyle denenirler. Ama durumlarn deitirmeyip kfr ve nifaklarnda srar ederlerse zerlerine gklerin kaps alr, iyice azp tuyanda bulunurlar ve sonunda ya btn azab hirette grmek zere cehenneme yuvarlanrlar, ya da dnyada iken cezalarn grrler. Bu ceza, yerden ve gkten gelebilecei gibi, baka insanlarn eliyle de olabilir; kendi aralarnda fitneler eklinde de olabilir. te yandan, mminler de bir st snfa gemek, imanlarnn salamlnn aa kmas, imanlarnn derecelerinin belirlenmesi iin denenirler. Onlar da ya kaybedip Allah korusun- nifaka, fska veya kfre dnerler, ya da imanlar daha bir glenir ve derece alrlar.84

hiret hayatnn dehet verici korkular ve azaplar, mitleri ve nimetleri, bize pek ok uzaktaym gibi grnyor. Oysa ki hayat takviminin son yapra her an debilir. Hayat filminin ekimi, her an bitebilir. Evet, hayatmz filme alnyor, szlerimiz tesbit olunuyor. Aktrln ve seslendirmesini yaptmz hayat filminin ekimi, tescil ilemi 83 H. Yahya, mtihann Srr, s. 7-12. 84 Ali nal, Kur'an'da Temel Kavramlar, s. 267-268.

26

melekler tarafndan yaplyor. Mnev objektifler yalnz umum grntmz deil; irdemiz altnda organlarmzdan sdr olan her ameli, ayr ayr ve yakn ekimle tesbit ediyorlar. Szlerimiz vazifeli melekler tarafndan kayda alnyor.

Bu hayat filmi; ekim zamanlar ve meknlar belirlenmi, resimleri, syleni anlar ve gayeleri iaretli olarak, satrlanm szleri ile bir amel kitab olarak bizlere sunulacak. Rabbimiz yle buyuruyor: te bu, aleyhinize gerei dile getirecek (hazrlattmz amel) kitabmzdr. Zira Biz, neler yapyor idiyseniz (meleklerimize) grntlerini aldrtyor; tescillerini yaptryorduk. (Csiye: 45/29)

Sizin zerinizde hakiki bekiler, (amel ve hareketlerinizi her an gzeten Allah katnda) ok erefli yazc melekler vardr. Onlar ne yapyorsanz onu bilirler. (nfitr: 82/10-11)

nsan, melekler tarafndan hazrlanan bu amel dosyasyla Mevlmzn huzuruna kacak, kitaplaan hayat filmi; amel dosyas bizzat kiiye izlettirilecek ve okutturulacak.85

lmle birlikte, imtihan sona erecek, hesap gn herkes karnesini alacak: Artk amel kitab ortaya konmutur. Gnahkrlar onun iindeki (grntlerden ve kayt)lardan tr korkuya dm grrsn. Eyvah bize! derler. Nedir bu kitaptaki (grntler ve tesbit)ler? Kk byk her bir ameli ayrntlaryla ortaya koymu. Onlar btn yaptklarn amel kitaplarnda hazr bulmulardr. (Ey Peygamber!) Senin Rabbin hibir insana zulmetmez. (Kehf: 18/49)

Melekler tarafndan ilh objektifler altnda ve mikrofonlar nnde hayatmz filme alnyor. Roln Kuran ve Snnet llerine gre yapabilenlere mjdeler olsun! nk onlar iin lm, ilh bir hediye ve ebed hayatn mutlu bir balangc olacaktr.86

Kullarn mtihan Konusunda Tasarruf Yalnz Allahndr

Kulunu imtihan konusunda da Allah tek olup, bu hususta da Ona kimse ortak olamad gibi, bu imtihann yeri, zaman, ekli, zorluu ve eidini tyin konusunda da 85 sr: 17/14. 86 A. Rza Demircan, slm Nizam, 1/309-313. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

27

Onun orta yoktur. mtihann ve kulunu denedii skntnn eidini, yapsn, yerini ve sresini sadece O dzenler. Kulun, nerede olursa olsun, bu imtihana, snavn konu ve ayrntlarna kar kmas ciz deildir. Byle bir durum mslmanda grlrse, imanyla eliir, hatta dinden kmasna sebep olabilir. Nasl ki bir renci, imtihann ekli, yeri, zaman ve sresi konusunda snav yapan yetkiliye veya retmenine bask yapamaz, kar koyamazsa, kulun Rabbine kar bunlar yapmas hi dnlemez. Mslmana den, imtihannn hafif gemesi ve baarmas iin Allaha dua etmesi, baaramayaca veya ezilecei zor snavlardan, fitne ve skntlardan, onlarn erlerinden Allaha snmasdr.

Buhri ve Mslimin rivayet ettikleri u hadis, bu kabilden bir dudr: Allahm! Tembellikten, ihtiyarlktan, gnah ilemekten, bor altnda kalmaktan, kabir fitnesinden ve azabndan, zenginlik fitnesinin errinden ve yalanc Mesih Deccal'n fitnesinden Sana snrm."87

Bir yette de bu konudaki dua rnei olarak yle buyruluyor: "Rabbimiz! Bizi, kfirler/inkr edenler iin bir fitne/mtihan klma (onlar bizim bamza musallat etme), bizi bala! Ey Rabbimiz! Yegne glip ve hikmet sahibi ancak Sensin." (Mmtehine: 60/5)88

Bel/mtihan Hakknda Temel Prensipler

Bellarla imtihan hakknda bn Kayyim el-Cevziyye, u prensipleri sayar:

1- M'mine isbet eden bel, kfire isbet eden beldan daha hafiftir. M'mine isbet eden erler, skntlar ve ezlarn tamam kfirlere isbet edenlerin ok aasndadr. Olaylar da bunlara hiddir. Ayn ekilde bu dnyada iyi insanlarn bana gelen bellar, ou kez gnahkr, fsk ve zlimlerin bana gelenlerden daha azdr. "(Bedir'de) ki katn (dmannzn) bana getirdiiniz bir musbet, (Uhud'da) kendi banza gelince, 'Bu nasl oluyor?' dediniz ha! De ki: O, kendi kusurunuzdandr. phesiz Allah'n her eye gc yeter." (l-i mran: 3/165)

87 Buhri; Askaln, S. Buhri erhi, c. 11, s. 176; Mslim; Nevev, Mslim erhi, c. 17, s. 20-21. 88 Abdlkerim Zeydan, s. 123-124. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

28

2- M'minin karlat bellar, Allah'n rzsna ve O'nun affna ulama amacna yneliktir. Allah'n rzsn kaybettiklerinde, m'minlerin sabra ve O'nun affna ynelmeleri gerekir. Bylece bellarn arl ve sknts zerlerinden kalkar. Sabr ve af dileyerek karln dediklerinde zerlerindeki meakkatin zorluu gider. Kfirlerde ise ne rz amac ve ne de af midi vardr. Sabrederlerse ancak hayvanlar gibi sabrederler. Allah Tel onlarn bu hallerine yle dikkat ekmitir:

"Dmannz olan kavmi arayp takip etmekte geveklik gstermeyin. ayet siz ac ekiyorsanz, ayn ekilde onlar da ac ekiyorlar. stelik siz Allah'tan onlarn mit edemedileri eyleri umuyorsunuz." (Nis: 4/104)

Onlar, m'minlerle elem ekmek hususunda birleiyorlar. M'minler ise onlardan, Allah Tel'dan af ve yaknlk mitleriyle ayrlyorlar.

3- kbet (istikbl) mttakler (Allah'tan hakkyla korkanlar) iindir. M'min, Allah yolunda ez grd zaman itaati, ihls ve kalbinde bulunan iman gerekler orannda zerindeki yk kaldrr. Bu yk, ondan baka hi bir kimsenin ekemeyecei kadar iddetlidir. Bunlar, Allah'n m'min kulundan bellar def etmesidir. Allah bylece ondan birok bellar giderir. Kanlmas mmkn olmayan arlk, sknt, meakkat ve bunlarla beraber gelen dier dertlerin de arlklarn ondan giderir.

4- Yce sevgili urunda ekilen ilenin tad hi bir eyde yoktur. Sevgi kalpte yerleip orada derinleince, sevenin sevdii urunda ektii skntlar dert olmaktan ziyade tat verir. O yce zt sevmek, O'nun rahmet ve ihsnn ummak, O'nun lutfu kadar kahrnn da ho olduu anlayna gtrr. Mevl grelim neyler, neylerse gzel eyler dedirtir.

5- Gnahn verdii alaklk, imann verdii skntdan daha iddetlidir. M'minin ulaamayp, kfirin, fcirin ve mnfn ulat n, zafer ve stnlkler olduka ok olabilir. Fakat bunlar, grnleri aksine bile olsa ilerinde byk bir alaklk ve dilik gizlerler. Allah kendisine isyan edeni hakir drmekten ekinmez.

6- mtihan, zaferin tamamlanmas iindir. M'minin bellarla imtihan, onu iinde kald takdirde helk olaca ve ecrinin azalaca hastalklardan kurtaracak olan

29

bir iltr. Bel ve skntlarla imtihan, onu bu hastalklardan kurtarr, mkfatnn tamamlanmasn, derecesinin ykselmesini salar. Bilindii gibi mmin iin bu imtihann varl yokluundan daha hayrldr. Rasulullah (s.a.s.) de yle buyurmutur: Nefsim kudret elinde olan Allaha yemin ederim ki O, bir mmin iin hayrna olmayan bir eyle hkmetmez. Bu, ancak mminler iindir. ayet mmine bir iyilik isbet ederse o buna kreder ve kendisi iin hayrl olur. ayet bir sknt isbet ederse sabreder. Bu da kendisi iin hayrl olur.

Bu imtihanlar ve bellarla snanmalar zaferi, erefi ve fiyeti tamamlamak iindir. Bu sebeple insanlardan en ok skntyla karlaanlar peygamberlerdir. Sonra derece olarak onlara yakn olanlar gelir. Kii dinine sahip kt oranda bellarla snanr. ayet iman salamsa bana gelecek olan bellar iddetlenir; iman azsa bellar hafifler. Hibir hata yapmasa bile yeryznde yaad mddete mminin bellarla snanmas son bulmaz.

7- Bellarla imtihan zarr bir eydir. Bu dnyada mminin bana gelen bellar dmanlarnn kendisine saldrmas, ona galebe almas ve ara sra onu zelil drmeleri gerekli bir itir. Ondan kanmak mmkn deildir. Bunlar, iddetli hastalklar, scaklar, skntlar ve kederler gibidir. Bunlar tabiat iin ve insann bu dnyada geliimini tamamlamas iin gerekli bir itir. Bu, insanlar iin olduu gibi ocuklar ve hayvanlar iin de gerekli bir itir. Bunlar, hikmet sahiplerinin en hikmetlisi olan Allah Telnn hikmeti gereidir. ayet bu dnyada hayr erden, fayda zarardan ve lezzet elemden ayrlsayd bu dnya baka bir lem olur; bu hayat, baka bir hayat olurdu. Hayrla errin, elemle lezzetin, faydayla zararn arasn birletiren ilh hikmet zyi olurdu. Birinin tekisinden ayrlmas ve hirette herkesin yerini bulmas mmkn olmazd. Allah bu konuda yle buyurur: Allah temizi murdardan/pislikten ayrr. Sonra murdarlar/kirlileri birbiri stne yar. Ve hepsini birden cehenneme atar. te onlar, hsrna urayanlardr. (Enfl: 8/37)

8- Bellarla imtihann hikmetleri: Mminin zaman zaman dman tarafndan malup edilip ezilip krlarak imtihan edilmesinde ok byk hikmetler vardr. Bunlar tafsiltl bir ekilde Allahtan baka kimse bilemez. Bunlardan birincisi; Allaha kar olan kulluklarnn, Onun huzurunda cizliklerinin, Ona muhta olularnn ve dmanlarna kar Ondan yardm dilemek zorunda olduklarnn ortaya kmas iindir. Eer daima dmanlarna kar muzaffer olup onlar yenseler, mararak hakk inkr ederlerdi. Yok eer srekli ezilseler, malup olsalar din ayakta duramaz, hakk ikame edecek olan bir devlet (slm devleti) kurulamazd. Allah hikmetiyle onlarn bazen galip bazen de malup olmalarn uygun grd.

30

Yenildiklerinde Rablerine yalvarp Ona snsnlar, Ona boyun esinler ve Ona tevbe etsinler, yendiklerinde ise Onun dinini, prensiplerini yerine getirsinler, iyilii emredip ktlklerden sakndrsnlar, Onun dmanlaryla cihad etsinler ve dostlarna yardm etsinler diye. Dier bir hikmet de udur: ayet daima muzaffer, galip ve stn olsalard aralarna amac din ve peygambere uymak olmayan ok sayda kiiler de girerdi. erefleri ve stnlkleri sebebiyle mslmanlarn yanna rlerdi. Daima yeniliyor ve eziliyor olsalard, bunlardan hi birisi onlarn yanna girmezdi. Allah hikmetiyle, stnl bazen onlara bazen de dmanlarna verdi. Bylece Allah isteyenle, murad bu olmayp yalnzca dnya maln ve makam isteyenleri birbirinden ayrm oldu.

Hikmetlerden birisi de; Allahn kullarnn sknt ve bollukta, fiyet ve bel halinde, galip ve malup olduklarnda kulluklarn tam yapmalarn sevmesidir. Her iki halde de Allahn kullar zerinde ilhlk hakk vardr. Kulluk, sadece biriyle tamamlanmaz, kalp birisi olmakszn dorulanm olmaz. Tpk beden gibi ki, o da scaksz souksuz, alk ve susuzluk olmakszn, yorgunluk ve sknt olmadan edemez. Her iyi ile birlikte onun zddnn da bulunmas arttr. nsann olgunlamas ve istenilen doru yola ulaabilmesi iin bu bellar ve skntlar arttr.

Bir baka hikmet de, mminlerin dmanlarnn galebesiyle imtihan edilmeleri, onlar tevbeye ve samimiyete sevkeder. Onlarn ahlklarn gzelletirir. Gevemeyin, zlmeyin; eer gerekten iman etmi iseniz, stn gelecek olan sizsiniz. Eer size bir sknt isbet etmise (biliniz ki) benzeri bir sknt dmannz olan kavme de isbet etmiti. Bunlar (yengilgi ve zafer) insanlar arasnda srayla deitirdiimiz gnlerdir. T ki Allah, iman edenleri ortaya karsn ve aranzdan ehidler/hitler edinsin. Allah zlimleri sevmez. Bir de (bylece) Allah, iman edenleri gnahlardan temize karmak ve kfirleri de helk etmek ister. Yoksa, Allah iinizden cihad edenleri belli etmeden, sabredenleri ortaya karmadan cennete gireceinizi mi sandnz? (l-i mran: 3/139-142)

ehidlik, Allah yolunda savamaktan baka bir yolla elde edilmez. ayet dmanlarn saldrs olmasayd Allah katnda en sevgili durum olan ve kul iin en faydal amel olan ehitlik derecesi nasl elde edilebilirdi? Yine, Allah bu yetleriyle insanlarn cihad etmeksizin ve hesaba ekilmeksizin cennete girebileceklerine dair olan inanlarn reddediyor. Cennete ancak cihad ve sabr yoluyla girilebilir. ayet mminler daima muzaffer ve galip olsalard, kimse onlarla savamaz ve mminlerin bellarla imtihan edilmeleri, dmanlarndan gelen skntlara sabretmeleri mmkn olmazd.

31

9- Yaamak ve lmek hep kulun imtihan iindir. Allah, kullarn imtihan edip snamak iin yeri g, lm ve hayat yaratt. Yeryzn ve onun zerindekileri znet/sslerle onun iin bezedi. Allah ve Allah katndakileri isteyenlerle dnyay ve dnyann ssn isteyenleri bylece birbirinden ayrmak istedi.89

Allahn iman ettim diyeni, bu sznde doru mu yoksa yalan m sylediinin ortaya kmas iin imtihan etmesi ve bellarla snamas gerekir. ayet yalancysa, imtihandan kaar ve topuklar stnde geri dner. ayet doruysa, sznde durur. Zorluklarla imtihan edilmesi ve bolluklarla snanmas onun imanndan baka bir ey artrmaz. Allah yle buyurmutur: Mminler, dman ordularn grdklerinde; ite bunlar bize Allah ve Rasulnn vdettikleridir. Allah ve Rasul doru sylemitir dediler. Bu (ordularn gelii), ancak onlarn imanlarn ve teslimiyetlerini, Allaha ballklarn arttrmtr. (Ahzb: 33/22)

nanmayana ise hirette azab edilir. Bu, iki skntnn en bydr. O, Allahn rasulne itaat etmeyip isyan edenler iin hazrlad dnya azabndan kurtulsa da hiretteki azaptan kurtulamaz. Mminin sknts olduka hafiftir. Allah, iman dolaysyla ona kolaylk verir, sknty uzaklatrr, onu sabr, sebat ve rz vasflaryla donatr. Mminin sknts hafif ve geici olduu halde; kfirin ve fsn azab, sknt bakmndan daha iddetli ve devamldr. ster mmin olsun, isterse mnkir, her kiinin azab tatmas kanlmazdr. Fakat mmin, nce dnyada ac ekse bile, acs uzun srmez, bir mddet sonra huzura kavuur; hirette ise devaml mkfat ona aittir. Kfir ve fsk ise, dnyada eitli nimet ve lezzetlere kavusa da bunlar henz dnyadayken skntya dnr; kimse onu tam anlamyla sknt ve zntden kurtarp huzura kavuturamaz. nk huzur ve mutluluk, madd deil manevdir; kalpla deil kalple kazanlr. Kalbin huzuru ise, Allahn zikrinden gfil olanlara verilmez.90

10- nsanlarn birbirine karmas kanlmazdr. Bu durumda kendimizi nasl muhafaza ederiz? nsan, ftrat/yaratl icab toplumsaldr. Dier insanlarla beraber yaamas kanlmazdr. nsan, bakalarna ya uyar veya muhlefet eder. Toplum, btl zere olduunda insan onlara uyum salarsa znt ve zdrap iinde kalr. nsanlarn inanlarna, arzularna ve irdelerine uymayp muhlefet ettiinde de yine eziyet grr. Hi phe yoktur ki, onlarn btl ilere ba kaldrdnda karlaaca bellar bu btla boyun ediinde karlaaca bellardan daha kolaydr. Peinden byk ve srekli bir

89 Bkz. Hd: 11/7, Kehf: 18/7; Mlk: 67/2, Enbiy: 21/35; Muhammed: 47/31; Ankebut: 29/2-3. 90 Rad: 13/28.

32

lezzetin gelecei bir skntya katlanmak, hi phesiz sonunda byk ve srekli bir skntnn gelecei kk bir lezzetten ok daha hayrldr.

11- Belnn eitleri: Allah yolunda mmine isbet eden bellar en fazla drt ksmdr. Bunlar; ya canna, ya malna, ya namus ve erefine veya ailesine ve sevdiklerine isbet eden bellardr. Allahn kulunu imtihan edecei bellar bunlardr. Bu musibetlerin en iddetlisi, sonu lmle biten veya ikenceler ektiren cana isbet eden bellardr.

Bilindii gibi btn yaratklar lmldr. Bir olgun mminin gayesi ise Allah yolunda ehid olmaktr. ehdet, lmlerin en ereflisi ve en kolay olandr. nk ehidler ehid olurken basit bir incinmeden fazla ac duymazlar. ehidlerin hirete g, lmlerin en kolay ve en faziletlisidir. lmden kaan kii, bu kayla mrn uzatacan, yaayn rahatlatacan zanneder. Allah onlarn bu zanlarn yalanlar: De ki: Eer lmden veya ldrlmekten kayorsanz, kamann size asla faydas olmaz! (Eceliniz gelmemi ise,) o takdirde de, yaatlacanz sre ok deildir. De ki: Allah size bir ktlk dilerse, Ona kar sizi kim korur, ya da size rahmet dilerse (size kim zarar verebilir)? Onlar, kendilerine Allahtan baka ne bir dost bulurlar, ne de bir yardmc. (Ahzb: 33/16-17)

Allah, lmden baka bir ktlk de murad etse, kulu Onun elinden kimsenin kurtaramayacan da haber vermitir. Kul, aslnda lm kt grd iin ondan kamaktadr; halbuki Allah yolunda savap ldrlmekten kaan, daha da kt bir eyin iine dmektedir.

Canda durum byle olduu gibi; bedende, malda, namusuna iftira atlmas veya erefine leke srlmesiyle imtihanda da durum byledir. Kim maln Allah yolunda ve Allahn dinini yceltmek urunda infak etmezse Allah o mal onun elinden alr veya ne dnyasna ne de baka bir eyine yaramayacak, bilkis kendisine erken veya ge bir sknt musallat ederek elinden giderir. Kii maln hapsedip biriktirmise Allah o maldan faydalanmasn engeller veya bakasna geirir. Maln skntsn o, zevk ve sefasn sonrakiler eker. Ayn ekilde kim de dnyev rahatn Allah yolunda yorulmaya tercih ederse, Allah onu yorar ve kendi yolundan baka bir yolda onu zayf drr. Allahtan korkmayan kiinin insanlarla uramas, Allahtan korkan kiinin takvaya ulama abasndan ok daha byktr.

33

Puta tapanlarn durumu da byledir. Onlar, insandan bir eliye uyup, tek ve byk bir ilha kulluk etmekten kanmlar, talardan tunlardan tanrlara ibadet etmeye veya kula kullua rz olmulardr. Aynen byle, Allah iin zora dmekten, yahut maln Onun rzas iin sarf etmekten, cann ve bedenini Onun rzas iin yormaktan saknan kii, ceza olarak kendi gnl olmakszn bakalarnn nnde alalr, maln sap savurur, nefsini ve bedenini Allahn rz olmayaca eylerde yorar. Mehur szdr: Allah, kardeinin ihtiyacn karlamak iin birka adm yrmekten saknan kimseyi, kendi arzusu dnda daha fazla yrtr.91

Andolsun ki sizi biraz korku, alk, mallardan, canlardan ve rnlerden biraz azalma (fakirlik) ile imtihan eder, deneriz. (Ey Peygamber!) Sen sabrl davrananlar mjdele. te o sabredenler, kendilerine bir bel geldii zaman Biz Allah iin varz ve biz sonunda Ona dneceiz derler. (Bakara: 2/155-156)

Fertleri terbiye etmek iin elbette bel lzmdr. Hak savanda samimi olanlarla olmayanlar ayrdetmek iin; korku, alk gibi imtihanlar lzumludur. Urunda eziyetlere katlanld miktarda gnllere iman yerleir. Zahmet ekilmeden, kolaylklar ierisinde kabul edilen inanlar, ilk sadmede/sarsntda yok olur. Ne zaman iman urunda eziyetlere katlanr, ne zaman dv urunda canlar verilirse imann gnllere yerletii anlalr. Yeni mminler bunlarn karlat gibi musibetlere urayp sabrla mukabele ettikten sonra, ancak gereken seviyeye ykselebilirler.

Mminlerin imannn kuvvetlenmesi iin elbette bel lzmdr. iddetler; gizlenmi kuvvetleri, sakl enerjileri coturup meydana karr. Mminin iman, iddet/zorluk darbeleri altnda daha da kuvvetlenir. Gerek l ve deer, zorluklara kar tahammldr. iddette ekingenlik, hilekrlk kalmaz. Btn bunlardan daha mhim olan taraf da, fertlerin iddet esnasnda yalnz Allaha ynelip, gnln msivdan temizleyerek, yalnz Ona balamasdr. iddet/zorluk esnasnda btn perdeler kalkar; basiret tecell eder; gz alabildiine ufuklar seyre dalar ve kinatta mmin, yalnz Allah grr. Hakkal yakn anlar ki, hibir g yok; yalnz Onun gc var. Yegne snak O... Kuran bu mertebeyi imtihanla ilgili yetin devamnda ne gzel ifade ediyor: Sen sabrl davrananlar mjdele. te o sabredenler, kendilerine bir bel geldii zaman Biz Allah iin varz ve biz sonunda Ona dneceiz derler. (Bakara: 2/155-156)

Biz yalnz Allah iiniz... Her eyimiz, btn varlmz Allah iin. Tekrar dn yine Ona. Yalnz Ona teslim oluyoruz. Yalnz Ona teslim... te bellara sabredenler

91 bn Kayyim el-Cevziyye, Bel ve mtihan, s. 38-49.

34

bunlardr. Tatl nimetlerle mjdelenenler onlardr. Ayetin devamnda mjde alm kazanyor: te onlar iin Rableri tarafndan mafiret ve rahmet vardr; hidayete erenler de onlardr. (Bakara: 2/157).

Rableri tarafndan salevt vardr onlara. Melekler de onlar iin salevt getirir. Hak Tel, anl peygamberinin nasibine bu yce ehitleri de ortak etmektedir. Ne yce makamdr bu! Hem de rahmet vardr ve Allah tarafndan, onlarn hidayete ermi kimseler olduklarna ehadet edilmektedir.

Alk, korku, mallarn, nefislerin ve rnlerin azl, ehdet ve lm... Meakkat ve rpnma, yorgunluk... Btn bunlar terazinin bir kefesine koyuyor Allah ve kar gze de tek ey yerletiriyor: Rableri tarafndan mafiret ve rahmet yette baka dnyev hibir ey vdedilmiyor. Mmin, yolunda yrrken Allahn rzs, mafireti, rahmeti ve ehdet arzusundan baka hibir eye sarlmaz, balanmaz... te hedef, ite gaye... Allahn kendilerine ihsan etmi olduu rahmet, mafiret ve ehdet, mkfatlarn en bydr. Mallar, nefisler ve meyvelerle fedkrln mkfat. Korkunun, aln ve iddetin mkfat. lmn ve ehdetin mkfat. Terazinin bu gz, verilen ihsanlarla daha da ar basyor. Bu ihsan; zaferden, temkinden, gslerdeki kinleri temizlemekten daha ardr.

te, Allah Telnn, mslmanlar o akl almaz fedkrlklara, zor snavlara hazrlamak iin tatbik ettii terbiye metodu... Kendisini; Allaha, Allah dvsna, Allahn dinine adayanlara Allahn koyduu terbiye metodu...92

lm, bir ayrlk, yok olmak deil; bir dirilitir, yeni bir hayata geitir. Dnya iki kapl bir handr ve yaayanlar birer yolcu, birer misafirdir. Ana vatanmz, baba ocamz; anamz Hz. Havva ve babamz Hz. dem'in yaratldklar yerdir. "Dnya hayat oyun ve elenceden ibarettir." (En'm: 6/32; Ankebut: 29/64; Muhammed: 47/36; Hadd: 57/20) Oyuncaktan holanan ocuklar myz, yoksa rtmz isbat eden adamlar m? Dnya oyuncana verdiimiz deerde sakl bunun cevab. Oyuna dalp oka elenenler, ocuklar ve o seviyedeki ocuk aklllardr.

Kur'an'a baktmz zaman deta tm azgnlk, isyan ve bakaldrlarn sebeplerinin tek sebebe balandn grrz. O da hireti hesaba katmadan ve hiretten korkmadan yaamak. "Hayr, dorusu onlar hiretten korkmuyorlar." (Mddessir: 74/53) 92 Seyyid Kutub, Fi Zll, c. 1, s. 300-302.

35

Sadece bu dnyada yaayacanz dnerek yaarsanz l yaarsnz. Ama leceinizi dnerek yaarsanz diri yaarsnz. evremizdeki insanlar hep diriliin etkisiyle, ahiret uuruyla yaasalar!.. Seyredin o zaman hayatn gzelliini. kinci asr- saadet olur amz. nann, iman ettiimiz cenneti daha burada iken yaamaya balarz. Fakat biz, tm yatrmlarmz bu dnyaya ynlendirerek yaadmz hayat ve yeri sahte cennet haline getirmeye koyulunca cenneti de unuttuk. zlemez olduk. Nasl zleyebiliriz ki; lks, israf demeden yaadmz hayat, materyalistlerin uydurma cenneti gibi yapmak iin bir mr boyu gece gndz koturunca. Sahabe, cenneti yle bir zlyordu ki! Enes bin Nadr, Uhud savanda "cennetin kokusunu Uhud'un arkasndan duyar gibi oluyorum" diyordu. Bilirsiniz, insan ok acknca yemein kokusunu ok uzaktan duyar. Sahabe de cennete yle ackyordu ki, daha dnyada iken kokular geliyordu cennetin.93

Bela le lgili Veciz Szler:

Bel gelmez kula Hak yazmaynca

Hak, bel vermez, kul azmaynca.

Doludur belyile ucdan uca cihn

Kimdir ki anun belsuna olmaya mbtel.

Olayd olduu hle rzs insann

Bu rtbe olmaz idi ok bels insann.

Zenginlikle vnenin, aldanma dnyasna.

'Dnya benim' diyenin, gittik dn yasna.

Belsz bal olmaz.

Bel ekmeyince bal yenmez.

Belya sabr gerek.

Zahmet olmadan rahmet olmaz.

Kul bunalmaynca Allah yetimez.

93 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

36

Dnya, ne seim, ne geim dnyasdr; dnya, bugn var yarn yok, imtihan dnyasdr.

Dnyada eken ahrette bier.

Dnyann st varsa alt da var.

Hereyi srf Allah'n rzs iin yapan ve bu yolda vecde gelerek kendinden geen kul, bely hissetmez. Hakk'n rzsna uygun den bel, kulun sevgisini artrr.

Hibir bel yoktur ki, ondan daha baskn olmasn. (Hz. Ebu Bekir r.a.)

Altn, ate ile; iyi kul da bel ve musibet ile tecrbe edilir. (Hz. Ali r.a.)

Bakalarnn aclarndan, gemi felketlerden ders alanlar, gerekten mutlu kiilerdir. (Hz. Ali r.a.)

Geirilen en kt denemeler/musibetler, en yararl olanlardr.

nsanlar egemen olduklar zamanlarnda denemelidir. nk ktnn ktl ile, iyinin iyilii o zaman ortaya kar.

Altn madeni, kzgn atete eritilerek yabanc maddelerden arndrlr ve bylece saflar, hlis hale gelir. Bel ve imtihanlar da gnllerin temizlenip arnmas hususunda ayn etkiyi yapar.

Bel, nimet karldr. Kimin zerine Allahn nimeti ok ise, ona verilen bel/imtihan da o nisbette etin ve zorludur.

Hastalk ve bellar, mminin gnahlarnn keffretidir.

nsanlar, balarna gelen bel ve musibetleri ondan daha bykleriyle kyas etselerdi, phesiz bellarn bazsn fiyet kabul ederlerdi.

Peinden byk ve srekli bir lezzetin gelecei bir skntya katlanmak, sonunda byk ve srekli bir skntnn gelecei kk bir lezzetten daha hayrldr.

Bel/imtihan bir basiret gzldr; onun sayesinde kalp gz kr olan niceleri daha iyi grmeye balar. Elden gidene zlmemeli, ele girene fazla sevinip marlmamaldr. Allahtan gelen her eye rz olunmal ve ibret alp ona gre davranlmaldr. Kahrn da ho, ltfun da ho! diyebilmelidir. Kim Allaha sahip o neden mahrum; Kim Allahtan mahrum o neye sahip? 94

Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar

1- Hak Dini Kur'an Dili, Elmall Hamdi Yazr, Azim Y. c. 1, s. 293

94 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

37

2- Fi Zllil-Kuran, Seyyid Kutub, Hikmet Y. c. 1, s. 146-147; 300-302 3- Meftihu'l-Gayb (Tefsir-i Kebir), Fahreddin er-Rz, Aka Y. c. 2, s. 530 4- Tefhimu'l Kur'an, Mevdudi, nsan Y. c. 1, s. 75; 5- Kur'an- Kerim ifa Tefsiri, Mahmut Topta, Canta Y. c. 1, s. 134-135 6- Hadislerle Kur'an- Kerim Tefsiri, bn Kesir, ar Y. c. 2, s. 337 7- El-Cmiu li Ahkmi'l-Kur'an, mam Kurtub, c. 2, s. 80-81 8- Hulsat'l-Beyan F Tefsri'l-Kur'an, Mehmed Vehbi, dal Neriyat, c. 1, s. 121-123 9- Min Vahyi'l Kur'an, Muhammed Hseyin Fadlullah, Akademi Y. c. 2, s. 45-47 10- Bakara Suresi Yorumu, Haluk Nurbaki, Damla Y. s. 209-210

11- Dvetinin Tefsiri, Seyfuddin el-Muvahhid, Hak Y. c. 1, s. 129-130 12- Hulsatl Beyan Fi Tefsiril Kuran, Mehmed Vehbi dal Y. c.1, s. 123 13- slm Ansiklopedisi, T. D. V. Y. c. 13, s. 156-159; c. 5, s. 380 14- mil slm Ansiklopedisi, c. 2, s. 195-197; c. 3, s. 71-73 15- Bel ve mtihan, Seyyid Kutub, slmolu Y. 16- mtihann Srr, Harun Yahya, Vural Y. 17- mtihan Alevinde, Mnir Gavrankapetanovi, Pnar Y. 18- Vahy ve Medeniyet, Bahaeddin Salam, Tebli Y. 19- slm'n Temel Kavramlar, Hseyin Ece, Beyan Y. s. 70-73; 206-218 20- Kur'an'da Temel Kavramlar, Ali nal, Krkambar Y. s. 266-272 21- Kur'an'da Temel Kavramlar, Cavit Yaln, Vural Y. s. 20-35 22- Kelimeler Kavramlar, Yusuf Kerimolu, nklab Y. s. 151-152 23- Kur'anda Temsili Anlatm, Veli Ulutrk, nsan Y. s. 41 24- Risle-i Nur'dan Vecizeler, aban Den, Genlik Y. s. 226-297 25- slm Byklerinden Unutulmaz Szler ve Nkteler, M. Dikmen, Cihan Y. s. 38-39; 188-189 26- Nur'dan Kelimeler, Aladdin Baar, Zafer Y. s. 113-115 27- Kur'an'da nsan ve Toplum, Ekrem Sarolu, Pnar Y. s. 234-236 28- lh Kanunlarn Hikmetleri (Snnetullah), Abdkerim Zeydan, htar Y. s. 102-145 29- Selefin zinde, Kul Sadi Yksel, Yenda Y. s. 81-101 30- Kur'an Terimler ve Kavramlar Szl, Mustansr Mir, nklb Y. s. 99-100 31- slm Terimler Szl, Hasan Akay, aret Y. s. 55, 147 32- slm Nizam, Ali Rza Demircan, Eymen Y. c. 1, s. 309-313

Arastirma ve Derleme: Tekin Ebu Abdulmumin bin.Muharrem bin. el-Kayseri

42 8241

11 Mays 2007 Cuma

Bel; Anlam ve MhiyetiKurn- Kerimde Bel-mtihanKur'an'da Belirtilen mtihan ekilleri:Evrensel Bir lke:Hadis-i eriflerde Bel-mtihanPeygamberlerin DenenmesiMminlerin Snanmas:nsanlarn Denenmesi:Kfir Toplumlarn mtihanMslman Cemaatin mtihanNimet veya Klfetle DenemeDnya Nimetleri le mtihan:Mal ve Evltla mtihanFitne; Anlam ve Mhiyetimtihan BilinciKullarn mtihan Konusunda Tasarruf Yalnz AllahndrBel/mtihan Hakknda Temel PrensiplerBela le lgili Veciz Szler:Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar